21. Είναι κατανοητό δια τον λόγου το δόγμα της 'Αγίας Τριάδος;

Όχι, δεν είναι κατανοητό. Το περί Τριάδος δόγμα, ως και το της ενανθρωπήσεως του Λόγου και της θείας ευχαριστίας αποτελούν τα κορυφαία μυστήρια του Θεού, στα οποία αδυνατεί να προσεγγίσει γυμνός ο ανθρώπινος λόγος. Είναι αλήθειες απόκρυφες και αδιάγνωστες. Ο ανθρώπινος λόγος ασθμαίνει στη προσπάθεια του να τις περιλάβει και να τις κατανοήσει. Τα φτερά του είναι λίγα στο πέταγμα προς το υπερβατικό και ακατάσχετο. Το πώς μπορούμε να εναρμονίσουμε την ενότητα της θείας ουσίας με την τριαδικότητα των προσώπων, το πώς δηλαδή ο ένας στην ουσία Θεός υπάρχει ολόκληρος σε τρεις ξεχωριστές υποστάσεις χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και τρείς θεοί ή χωρίς να συγχέωνται και ν’ αφανίζονται τα πρόσωπα, είναι κάτι που μας προσπερνά και μας αφήνει πίσω, κλεισμένους ερμητικά στο κέλυφος της σύμφυτης αδυναμίας μας. Η γνώση της αλήθειας αυτής είναι για μας πολύ σημαντική για να γνωρίζουμε τα όρια και την αντοχή της φύσεώς μας μπροστά στο μυστήριο του Θεού, μέχρι που μπορούμε να προχωρήσουμε στην έρευνα του μυστηρίου και πότε να σταματήσουμε, για να μη χάσουμε στο τέλος το μυαλό μας. Και για έναν άλλο λόγο να μη στενοχωριόμαστε όταν οι άλλοι μας ζητούν να τους αποδείξουμε λογικά το δόγμα του τριαδικού Θεού κι εμείς φυσικά αδυνατούμε να τους απαντήσουμε. Να έχουμε την αίσθηση ότι μόνο δια της πίστεως και με το φωτισμό του παναγίου Πνεύματος μπορούμε να δεχτούμε λιγοστές μόνο ακτίνες από το φως που περιβάλλει την αδιάγνωστη ουσία του Θεού.

Βέβαια ο ανθρώπινος λόγος, επειδή είναι στη φύση του να ερευνά και μάλιστα τα κορυφαία και δύσκολα ζητήματα της υπάρξεώς του, δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια μπροστά στο υπερλογικό μυστήριο του Θεού, προσπαθώντας με ό,τι διαθέτει να το εξηγήσει εξωτερικά και να το κάνει σαφέστερο στην ανθρώπινη διάνοια. Από παλαιά δε, προσπάθησε να το διασαφήσει με παραδείγματα από τη φυσική εμπειρία, την ψυχολογία και την ηθική. Κατά τη γνώμη μου προσφυέστερο παράδειγμα είναι το ηλιακό φως, την αναλογία του οποίου χρησιμοποιεί και το ιερό Σύμβολο της Πίστεως: «Φως εκ φωτός». Του παραδείγματος του φωτός έκαναν χρήση και οι αρχαίοι Απολογητές στις γραφές τους προς τους εθνικούς. Όπως - έλεγαν - όταν ανάψεις από μια αναμμένη λαμπάδα δύο άλλες λαμπάδες, έχουμε τρεις ξεχωριστές λαμπάδες που όμως φέρουν το ίδιο φως, έτσι και στην 'Αγία Τριάδα έχουμε τρία ξεχωριστά πρόσωπα στα οποία υπάρχει απαράλλακτη η μία θεία ουσία. Το παράδειγμα αυτό έχε φυσικά κάποια άξια, χωρίς όμως αυτό - καθώς και τα λοιπά παραδείγματα - να μπορούν να εξαντλήσουν το αβυσσώδες μυστήριο του Θεού. Είναι απλές αναλογίες, αναγκαίες και χρήσιμες για το μυαλό μας.

22. Τί φρονούν περί του τριαδικού Θεού οι Προντεστάντες;

Οι μεγάλες προτεσταντικές κοινότητες δέχονται ορθώς το δόγμα του τριαδικού Θεού. 'Ορισμένες μόνο παραφυάδες ανανέωσαν τις αρχαίες αντιτριαδικές αιρέσεις, ελαυνόμενες από το φιλελεύθερο ορθολογιστικό πνεύμα που είναι διάχυτο στην προτεσταντική θεολογία, η οποία κατά τις αρχές του αιώνα μας είχε ανατρέψει ολόκληρο σχεδόν το σύστημα των χριστιανικών αληθειών.

Έτσι οι Αρμινιανοί, αν και δεν αρνούνται ολότελα το τριαδικό δόγμα επαναλαμβάνουν την αρχαία κακοδοξία περί υποταγής των προσώπων (Subordinatio), ισχυριζόμενοι ότι ο Πατήρ, ως η κεντρική θεότητα, υπερέχει των δυο άλλων προσώπων, λόγω τάξεως (ordo) και δυνάμεως (pοlestas) και αξιώματος (dignitatis)· τα δε αλλά δυο πρόσωπα, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, ό,τι έχουν, τη θεότητα δηλαδή και τις θείες ιδιότητες, δεν τα έχουν ομοίως και ομοταγώς (προς τον Πατέρα), αλλά κατά τρόπο υποτάξεως. Μεγαλύτερο, λένε, είναι το γεννάν από το γεννάσθαι, και το προβάλλειν από το εκπορεύεσθαι. Ανάλογες αντιλήψεις στην αρχαιότητα οδήγησαν, ως γνωστό, στον Αρειανισμό.

Οι δε Σωκινιανοί αρνήθηκαν εντελώς το τριαδικό δόγμα, το οποίο, κατ’ αυτούς, αντιβαίνει στη Γραφή αλλά κυρίως στον ορθό λόγο. Το δεύτερο αυτό είναι φυσική συνέπεια για όσους θέτουν την ανθρώπινη διάνοια ως μέτρο κρίσεως των πραγμάτων της πίστεως. Όπως ήδη έχουμε παρατηρήσει, δεν είναι δυνατό το μυαλό του ανθρώπου να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, να καταλάβει δηλαδή πώς σε μια και την αυτή ουσία μπορούν να υπάρχουν τρία ξεχωριστά πρόσωπα χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και τρεις θεοί. Κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να το πιάσουμε με τίποτε. Στην αγία δε Γραφή αντιβαίνει – λέγουν - διότι όχι μόνο σε κανένα σημείο της δεν λέγεται σαφώς ότι ο Θεός είναι Τριαδικός, από δε τη συμπαράθεση των τριών προσώπων δεν συνάγεται ότι αυτά υπάρχουν αναγκαίως και στη θεία ουσία. Το μόνο γνήσιο δίδαγμα της Γραφής είναι ότι ο Πατήρ είναι κατά κυριολεξία Θεός, τα δε αλλά δύο πρόσωπα λέγονται έτσι καταχρηστικώς. Ο Ιησούς Χριστός λέγεται Θεός ή Υιός του Θεού ως άνθρωπος, ο οποίος γεννήθηκε θαυμαστώς και εστάλη από το Θεό στον κόσμο για να διδάξει τις αιώνιες αλήθειες και να δώσει απαράμιλλο πρότυπο βίου ηθικού, και ο οποίος, αφού αναλήφθηκε στους ουρανούς, έγινε βασιλιάς του νέου Ισραήλ, τιμώμενος και λατρευόμενος από τους πιστούς. Το δε Άγιο Πνεύμα δεν είναι πραγματικό πρόσωπο αλλά δύναμη του Θεού, αγιάζουσα τον άνθρωπο. Οι αντιλήψεις αυτές ακούονται σήμερα πολύ και από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά.

(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 35-38)

"Ο Γέροντας να είναι στη σκιά"
Η παιδαγωγική τέχνη του ήταν ανεπανάληπτη. Δεν ήταν αυταρχική και εξουσιαστική,
ώστε να προκαλέσει προσωπικές εξαρτήσεις, προσκολλήσεις ειδωλοποιήσεις,
που συχνά καταλήγουν σε επαναστάσεις ανεξαρτησίας. Δεν ήταν δειλή και εξουθενωτική,
ώστε να προκαλέσει ανασφάλειες, φοβίες και άγχη. Δεν ήταν ανθρωποκεντρική, με τις ποικίλες ιδιορρυθμίες,
αυθαιρεσίες και αδυναμίες της. Ο Γέροντας δεν καλλιεργούσε τη προσωπολατρεία, με τη μορφή της "Γεροντολατρείας",
δεν επεδίωκε να συνδέσει τους πολυπληθείς επισκέπτες του με το πρόσωπό του, δεν ήθελε να αποκτήσει "πνευματική φατρία",
δεν ήθελε να αποκτήσει "οπαδούς". Αντίθετα, με τη θεοανθρωποκεντρική πορεία του, ζώντας ο ίδιος "εν Χριστώ",
προσπαθούσε, με διακριτικό ζήλο, να συνδέσει ολοκληρωτικά τις ανθρώπινες ψυχές με το Χριστό,
να γίνει νυμφαγωγός τους προς τον ουράνιο Νυμφίο, μένοντας ο ίδιος στο περιθώριο και στη σκιά, γιατί γνώριζε,
ότι μόνον έτσι εξασφαλίζεται η σωτηρία.
[Γ 421]

ΓΚΡΙΝΙΑ
"Γέροντα, δεν μπορώ είναι γκρινιάρης!"
Του είπα κάποτε:-Γέροντα, δεν μπορώ να συνεργασθώ μ' αυτόν τον αδελφό… είναι γκρινιάρης.-Μωρέ εσύ έχεις εγωισμό.
Το ξέρεις; Απ' αυτόν τα παθαίνεις όλα. -Το ξέρω, Γέροντα, τον έχω από μικρός.
Εύχεσθε να μου δώσει ο Θεός ο ταπείνωση στην καρδιά μου. -Όταν η καρδιά έχει την αγία ταπείνωση,
όλα τα βλέπει καλά και ζεί στην επίγεια Άκτιστη Εκκλησία του Θεού από τώρα.
-Ταπείνωση όχι αυτή που τη λέμε με λόγια, ούτε αυτή που νομίζουμε ότι αποκτήσαμε.
Η ταπείνωση η αγία, είναι δώρο Θεού στην ψυχή. Το δίνει ο Θεός όταν εύρει καθαρή προετοιμασία.
Τότε επιβλέπει με ευχαρίστηση και έλκει την ψυχή αυτή προς Εαυτόν.
-Λοιπόν κι εσύ μη λες "αυτός είναι γκρινιάρης, αυτός ζηλιάρης, αυτός θυμώνει" κ.λ.π.
Μη λες "δεν μπορώ να κάνω μαζί του, δεν κάνω ποτέ". Αυτός δεν είναι τρόπος.
Αυτό δεν είναι ορθόδοξο, δεν είναι χριστιανικό. Έτσι δεν είσαι καθόλου στην αγάπη του Θεού.
Έτσι ξεχωρίζεις τον εαυτό σου από τη χάρη του Θεού, διότι τον ξεχώρισες από τους αδελφούς σου.
Αντίθετα, θα παραβλέπεις τις αδυναμίες τους και χωρίς να τις μιμείσαι, θα γίνεσαι ένα με αυτούς στη συνεργασία.
Ό,τι θέλουν και όπως το θέλουν. Έτσι το θέλουν; Έτσι. Αλλιώς; Αλλιώς. Μ
ε αυτό τον τρόπο καταστρέφονται τα τείχη που μας χωρίζουν από τους αδελφούς μας.
Έτσι συνδεόμεθα με το Χριστό. Όσο πιο πολύ συνδέεσαι καθημερινά με τους αδελφούς σου,
τόσο περισσότερο εισέρχεσαι μυστικά μέσα στην αγάπη του Χριστού.
[Ά 59π.]

"Η αντιμετώπιση της γκρίνιας με προσευχή"
Ο Γέροντας μου είπε:"Μωρέ, ο Χριστός είπε τους εχθρούς να αγαπάμε.
Το καταλαβαίνεις αυτό; Μεγάλο πράγμα να αγαπάμε όλους και να προσευχόμαστε γι' αυτούς.
Πείραξε έναν από σας ο διάβολος. Τον κάνει ανήσυχο, γκρινιάρη, ταραχοποιό.
Αν οι άλλοι δεν είναι έτοιμοι σε προσευχή, η ταραχή μεταδίδεται σε όλους.
Αντίθετα, αν ένας προσεύχεται για τους άλλους, η ταραχή περιορίζεται.
Ακτινοβολεί τη χάρη του Θεού, και δι' αυτού, η Χάρις εξαπλούται σ' όλο το περιβάλλον του και το αγιάζει".
[Ά 63]

(Ανθολόγιο Συμβουλών, Άγιος Πορφύριος, σελ.132-135)

Τα ορφανά παιδιά

-Γέροντα, τα παιδάκια, αν πεθάνη ο πατέρας τους, πρέπει να τον δούν νεκρό;
-Καλύτερα να μην τον δούν. Εδώ σε έναν μεγάλο προσπαθείς με τρόπο να πής για τον θάνατο κάποιου δικού του,
πόσο μάλλον σε παιδιά!
-Μέχρι ποιά ηλικία;
-Ανάλογα και με το τί παιδί είναι.
-Στον τάφο του να τα πηγαίνουν;
-Στον τάφο, ναί, ας τα πηγαίνουν. Να τους πούν: «Ο πατέρας πήγε από ’δώ στον Ουρανό.
Αν είσαστε φρόνιμα, θα έρχεται από τον Ουρανό να σας βλέπη». Θυμάμαι, όταν πέθανε η γιαγιά μου,
με είχαν πάει σε ένα φιλικό μας σπίτι, για να μη δώ την κηδεία και να μην ξέρω ότι πέθανε.
Μου έκαναν εκεί παιχνίδια, με διασκέδαζαν. Εγώ γελούσα και εκείνοι έκλαιγαν.
Όταν γύρισα, ρωτούσα: «Που είναι η γιαγιά;». «Θα έρθη», μου έλεγαν. Περίμενα την γιαγιά...
Και μετά από καιρό έμαθα ότι πέθανε. Δεν βοηθάει τα παιδιά να δούν νεκρά τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
-Γέροντα, τα μικρά παιδιά, όταν πεθάνη η μητέρα τους, είναι πολύ πονεμένα.
-Τα παιδιά ορφανεύουν πιο πολύ από μάνα, όχι από πατέρα, γι’ αυτό και πονάνε πιο πολύ,
σπάνια συμβαίνει να χάσουν την μάνα τους και να είναι μετά ο πατέρας τους σαν μάνα.
Στον Παράδεισο όμως θα παρηγορηθούν. Έχουν να λάβουν εκεί. Ένα ορφανό θα μπή με λιγώτερες μονάδες στον Παράδεισο,
όπως οι ομογενείς από το εξωτερικό μπαίνουν στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις,
γιατί τους πιάνει κάποιος νόμος. Τα ορφανά δηλαδή τα πιάνει ο νόμος του Θεού και με λιγώτερο κόπο θα μπούν στον Παράδεισο,
ενώ οι άλλοι χρειάζεται να αγωνισθούν πολύ. Εγώ μακαρίζω τα παιδιά που στερήθηκαν την μεγάλη στοργή των γονέων τους,
γιατί κατόρθωσαν να κάνουν Πατέρα τους τον Θεό από τούτη την ζωή και έχουν αποταμιεύσει παράλληλα στο Ταμιευτήριο του Θεού
και την στοργή των γονέων τους που στερήθηκαν, η οποία τοκίζεται.
Αλλά και σ’ αυτήν την ζωή ο Καλός Θεός θα τα βοηθήση, γιατί, από την στιγμή που παίρνει τους γονείς,
είναι κατά κάποιον τρόπο υποχρεωμένος να τα προστατεύη. Τί λέει ο Δαβίδ; «Ορφανόν και χήραν αναλήψεται».
Τα αγαπάει ο Θεός φυσιολογικά πιο πολύ και τα έχει μεγαλύτερη έγνοια.
Σ’ αυτά τα παιδιά δίνει περισσότερα δικαιώματα σ’ αυτήν την ζωή από ό,τι στα άλλα παιδιά.
Αν το ορφανό γυρίση το κουμπί στην καλωσύνη, προοδεύει πολύ.
Ενώ, αν πή: «εγώ ταλαιπωρήθηκα, οπότε τώρα κι εγώ θα ταλαιπωρήσω άλλους», καταστρέφεται.
-Γέροντα, η ορφάνια έχει δυσάρεστες επιπτώσεις σε όλη την ζωή του ανθρώπου;
-Τί είναι αυτά που λές; Μπορεί τα ορφανά να είναι λίγο συνεσταλμένα, να έχουν ένα μάζεμα,
μια δειλία - δεν έχουν εκείνη την χαρά, την ζωηράδα που έχουν όσα παιδιά είναι χορτάτα από στοργή,
αλλά αυτή η συστολή είναι ένα φρένο που τα βοηθάει σ’ αυτήν την ζωή και συγχρόνως αποταμιεύουν και στην άλλη.
Γιατί αυτό το μάζεμα νομίζεις ότι δεν το βλέπει ο Θεός; Δεν θα τα βολέψη μετά;
Γι’ αυτό, το ορφανό, ιδίως από μάνα, πρέπει να το αγκαλιάσουμε με πόνο και με θερμή αγάπη, για να ζεσταθή πρώτα,
να ξεθαρρέψη, ώστε να ανοίξη την καρδιά του. Και, όταν έχη φιλότιμο, πρέπει να βάλουμε φρένο γερό στον μεγάλο του ενθουσιασμό,
για να μην πάθη υπερκόπωση, προσπαθώντας να εκδηλώσει την μεγάλη του ευγνωμοσύνη.
Ο Αγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης μεγάλωσε ορφανός και από μάνα και από πατέρα.
Αν δεν το αντιμετώπιζε πνευματικά, με λεβεντιά, θα έπρεπε να είναι βασανισμένος, να είχε ψυχολογικά προβλήματα.
Βλέπεις όμως τί παλληκαριά είχε! Τί αγώνες έκανε! Και αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι και τα κόκκαλά του ήταν σαν βαμβάκι, σαν σφουγγάρι.
Στην εκταφή, όταν έβγαλα τα λείψανά του, τα πλευρά του και οι σπόνδυλοι, μόλις τα χάραζα λίγο, έσπαζαν.
Μόνο δύο σπόνδυλοι, η λεκάνη και η κνήμη, ήταν κάπως γερά. Τόσο ασθενικός που ήταν, πώς έκανε τόσες οδοιπορίες;
Βάδιζε σαν να πετούσε! Εδώ βλέπει κανείς την υπερφυσική δύναμη που του έδινε ο Θεός.
Στο μεγάλωμα των ορφανών θα σκαλώση ο Χριστός;

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος Δ΄, Οικογενειακή Ζωή, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 125-128)

Αιώνας (=ζωή)
εδώ και ο άλλος
Δυο αιώνες ζωής έκανε ο Θεός.
Ο ένας ο παρών, ο άλλος ο μέλλων.
Ο ένας είναι ο αισθητός, ο άλλος είναι ο νοητός.
Ο ένας είναι χειροπιαστός, ο άλλος βρίσκεται στην ελπίδα μας.
Ο ένας είναι σύντομος, ο άλλος είναι ένδοξος και αθάνατος.
Ε.Π.Ε. 31,238

Αιώνια
πόθος των αγίων
Όλοι οι άγιοι δεν αισθάνονταν κατάνυξη
μια μονάχα μέρα της ζωής τους,
όπως συμβαίνει με πολλούς ανθρώπους.
Συνεχώς και καθημερινά περνούσαν τη ζωή τους
με έρωτα και ευλάβεια και αύξαναν την αγάπη τους...
Αφού, λοιπόν, αφήσουμε όλα όσα είναι πρόσκαιρα και εφήμερα,
ας αγαπάμε εκείνον, τον Αιώνιο και Παντοτινό.
Ε.Π.Ε. 5,608

αγαθά
Παρακαλώ, να επιδιώξουμε τα αγαθά,
που δεν μεταβάλλονται και είναι αθάνατα.
Και τη ζωή, που δεν ξέρει γεράματα.
Ε.Π.Ε. 11,238

και ασυγχώρητα
Ποιά απολογία θα μπορούσαμε να δώσουμε,
όταν προτιμάμε τα πρόσκαιρα αντί τα αιώνια;
Και αν ακόμα το παρόν ήταν ευχάριστο, δεν είναι όμως αιώνιο.
Το οδυνηρό όμως αποτέλεσμα του παρόντος είναι αιώνιο και ασυγχώρητο.
Ποιά, λοιπόν, απολογία θα έχουν εκείνοι,
που καταξιώθηκαν να λάβουν το Πνεύμα και να απολαύσουν τόσο μεγάλη δωρεά,
όταν μετά από όλα αυτά και προσηλώνονται στα γήινα και απορροφώνται από αυτά;
Ε.Π.Ε. 19,260

ζωή, ποιός ήρθε από ‘κει;
Και ποιός, λέει, ήρθε και μας είπε τα εκεί;
Από τους ανθρώπους βέβαια κανένας.
Αλλ’ ο ίδιος ο Θεός, που είναι ο πλέον αξιόπιστος, Εκείνος βεβαίωσε.
Αλλά, θα πεις, δεν βλέπεις τα εκεί; Ούτε τον Θεό βλέπεις.
Ε.Π.Ε. 19,262

κρείττων όχι πονηρού, αλλά καλού
Η μέλλουσα ζωή δεν είναι ανώτερη από το κακό.
Είναι αγαθή, και πολύ ανώτερη από το καλό.
Ε.Π.Ε. 21,598

αμετάβλητα
Παρακαλώ να ζητάμε όσα μένουν για πάντα
και είναι αμετάβλητα.
Ε.Π.Ε. 30,510

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, Τόμος Α΄, σελ. 123-124)

Ο κόσμος μας φοβίζει, η αλήθεια ενθαρρύνει 

Όποιος περπατά πίσω από τον Ήλιο και βλέπει μόνο εκείνα που του δείχνει ο Ήλιος, τούτος δεν έκανε ούτε ένα βήμα στον εσωτερικό κύκλο του όντος, αλλά κοιτάζοντας τις Καρυάτιδες μπροστά από το μουσείο ξέχασε να μπει μέσα στο μουσείο.

Όποιος βαδίζει πίσω από τον Ήλιο, και γελαστός όλη την ημέρα πιάνεται από τριαντάφυλλο σε τριαντάφυλλο, τούτος όταν δύσει ο Ήλιος θα επιστρέφει δακρυσμένος πιάνοντας από αγκάθι σ’ αγκάθι.

Ο Ήλιος μας αποκαλύπτει γράμματα, ο νους μας μαθαίνει το διάβασμα των λέξεων, ενώ μόνο ο Θεός είναι ο δεσμός μεταξύ των λέξεων και του νοήματος τους.

Η ζωή μας μαθαίνει το εφήμερο, ο θάνατος ισχυροποιεί το μάθημα της ζωής, ενώ ο Θεός απορρίπτει και τα δύο μαθήματα.

Η ζωή μας απαριθμεί κάθε μέρα γεγονότα- ο θάνατος μας φοβίζει κάθε μέρα με το δρεπάνι του νόμου, ενώ η Αλήθεια κάθε μέρα μας ενθαρρύνει «μην φοβάστε! Εγώ σας ετοίμασα τιμημένη θέση επάνω από τα γεγονότα, και έσπασα το δρεπάνι του νόμου».

(Στοχασμοί περί καλού και κακού, Αγ. Νικολάου Βελιμίροβιτς, σελ. 95)

1,19 «ότι εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι»

«Παν το πλήρωμα»: της ζωής, της αλήθειας, της αγάπης, της δικαιοσύνης, της αιωνιότητας και κάθε πράγματος ένθεου, το οποίο μπορεί κάποιος να διανοηθεί· «παν το πλήρωμα» κάθε πράγματος δημιουργημένου, γιατί ότι δημιουργήθηκε είναι σε Αυτόν, «το παν είναι σε Αυτόν».

Ο Θεάνθρωπος είναι το «παν-πλήρωμα». Και αυτό το «παν-πλήρωμα» διαρκώς διαμένει στο δικό του Θεανθρώπινο σώμα, στην Εκκλησία, γιατί όλος Αυτός είναι σε αυτήν και όλη αυτή είναι σε Αυτόν. Κάθε μέλος της Εκκλησίας, αυτό το «παν-πλήρωμα» το αισθάνεται σαν «κάτι δικό του» και τίποτε άλλο δεν του είναι απαραίτητο, γιατί έχοντας τον Κύριο Ιησού Χριστό έχει το «όλον»· έχει τα πάντα που είναι απαραίτητα για την αιώνια ζωή σε όλους τους κόσμους.

Αυτό το Θεανθρώπινο «παν-πλήρωμα», δεν έχει τίποτε κοινό με το παν-πλήρωμα που διεξέρχονται οι «θύραθεν» περίφημες φιλοσοφικές θεωρίες, γιατί όλες αυτές είναι αφηρημένα και νεκρά σχήματα.

Το Θεανθρώπινο παν-πλήρωμα, είναι μια ζωντανή, εμπειρική, βιωματική, Θεανθρώπινη, Ουρανο-γήινη πραγματικότητα. Αυτή την πραγματικότητα, ο καθένας μπορεί να την διαβιώσει, καθιστώντας τον εαυτό του μέλος, κάτι σαν ζωντανό κύτταρο, μέσα στον Θεανθρώπινο Oργανισμό της Εκκλησίας.

Αλλά ο θαυμαστός Θεάνθρωπος Κύριος Ιησούς Χριστός, είναι μεγαλύτερος και απ’ αυτό το ίδιο το «παν - πλήρωμα», γιατί είναι ειπωμένο: «ότι εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι» Και Αυτός γύρω από αυτό, σαν μεγαλύτερος και πιο ατελεύτητος απ’ αυτό (το παν - πλήρωμα).

Χωρίς Αυτόν, το σύμπαν μετατρέπεται σε τεράστια κενότητα και ερημιά, μεταβάλλεται σε κενό «πτώμα».

Και σε αυτό οι άνθρωποι είναι όλοι και οι ίδιοι «πτώματα», κενοί μέσα και έξω, «πτώματα» κοντά στο μεγάλο «πτώμα»¹.

1. Ο π. Ιουστίνος χρησιμοποιεί τον όρο «πτώμα» για να εκφράσει ζωηρότερα και παραστατικώτερα την έλλειψη του Χριστού. Όπως είναι γνωστό, και η κτίση ακολούθησε τον άνθρωπο στην πτώση του και κατά τον Απ. Παύλο «συστενάζει και συνωδίνει μέχρι του νυν».

(Προς Κολασσαείς Επιστολή Αποστόλου Παύλου, Αγ. Ιουστίνου Πόποβιτς, σ. 42-43)

Ο Θείος πόθος 

Θα ήθελα το Μνήμα Σου, Δέσποτα,
να το μουσκέψω με τα δάκρυα της μετανοίας
και πάντα με τα δάκρυά μου
να δείχνω την ευγνωμοσύνη μου!

Στερημένος από το μύρο των καλών έργων
δεν έχω κάτι το πολύτιμο τώρα
παρά να λούζω την ύπαρξί μου
με τα δάκρυα και τους στεναγμούς μου μόνο!

Διότι εξώδεψα την κληρονομιά μου
που μου άφησες από την γέννησί μου,
και μόνο το κλάμμα τώρα μου απέμεινε
και η αδιάκοπη ευσπλαχνία Σου!

Βοήθησέ με, Κύριε, το γρηγορώτερο
να ιδώ έκπληρωμένη την επιθυμία μου,
ν' αντιγράψω και ’γω τα ίχνη Σου
στην ταλαίπωρη ύπαρξί μου.

Και κάποτε με τ’ Άγιο Φώς
-όταν το στέλνης στον Τάφο-
ράντισε την σακατεμένη ψυχή μου
με την δροσιά του Αγίου Σου Πνεύματος!

Να μπορώ να μιλάω στον Τίμιο Σταυρό
(στον βράχο του αγίου Γολγοθά)
και να σε παρακαλώ για την σωτηρία,
όπως ο μετανοιωμένος ληστής.

Ν’ ακούω και ’γω μυστικά, Κύριε,
την γλυκύτατη και άγια φωνή Σου,
με την οποία θα κερδίσω ελπίδα
για να μη στερηθώ του Παραδείσου.

("Ο βίος του Αγ. Ιωάννου του νέου Χοζεβίτου", Αρχιμ. Κωνσταντίνου, σελ. 156-157)

Διαφθορά

της αλήθειας του Θεού

Πολλοί κάνουν τα αντίθετα από όσα πρέπει. Όσα γίνονται εναντίον του Θεού, τα παραβλέπουν. Όσα γίνονται κατά του εαυτού τους, τα εκδικούνται με μεγάλη μάλιστα οξύτητα. Οι άγιοι όμως δεν ενεργούσαν έτσι. Ήσαν φοβεροί τιμωροί των όσων γίνονταν εναντίον του Θεού, ενώ παρέβλεπαν τα όσα γίνονταν εναντίον τους.

Ε.Π.Ε. 5,230

και ακολασία

Ποιες είναι οι βλαβερές τους επιθυμίες; Όταν επιθυμούν έρωτες αισχρούς. Όταν θέλουν ν’ αρπάξουν τα πράγματα του άλλου. Όταν έχουν μανία για ακολασία. Όταν διψούν για μεθύσι. Όταν ακόμα και το σφάξιμο των άλλων επιθυμούν. Πολλοί εξ αιτίας τέτοιων ερώτων φορτώθηκαν τυραννία. Πραγματικά ένας τέτοιος άνθρωπος κοπιάζει για ανώφελα, ή, καλύτερα, για βλαβερά.

Ε.Π.Ε. 23,340

Διδασκαλία

ελεημοσύνης

Και τους εαυτούς μας και τα παιδιά μας και τους φίλους μας ας τους οδηγήσουμε στο διδασκαλείο της ελεημοσύνης. Πριν από κάθε άλλο ας μαθαίνη κάθε άνθρωπος αυτό το μάθημα, επειδή αυτό ακριβώς είναι ο άνθρωπος: «Είναι σπουδαίο πράγμα ο άνθρωπος και είναι πολύτιμος ο άνθρωπος της ελεημοσύνης». Όποιος δεν έχει αυτό το προσόν, ξέπεσε από το αξίωμα του ανθρώπου.

Ε.Π.Ε. 11,132

     ο λόγος

Ο λόγος δεν είναι χρήσιμος μόνο για ύμνο και ευχαριστία, αλλ’ είναι και ωφέλιμος για διδασκαλία και συμβουλή.

Ε.Π.Ε. 12,94

και θαύματα

Εξ’ αιτίας των θαυμάτων νίκησε ο απόστολος Παύλος; Όχι μόνο από τα θαύματα. Διότι αν μελετήσης καλά τις Πρά­ξεις των Αποστόλων, θα βρης τον απ. Παύλο σε πολλά μέρη να επικρατή με το λόγο, και προτού να ενεργήση θαύματα.

Ε.Π.Ε. 24,42

     βροχή

Σε πολλά σημεία η Αγία Γραφή ονομάζει τη διδασκαλία βροχή.

Ε.Π.Ε. 24,450

     δίκτυα

Ας απλώσουμε τα δίχτυα της διδασκαλίας, ας σταθούμε κυκλικά, όπως ακριβώς τα κυνηγετικά σκυλιά, οδηγώντας από παντού τους ανθρώπους στους νόμους της Εκκλησίας. Και αν το κρίνετε ορθό, ας παρουσιάσουμε σ’ αυτούς σαν άριστο κυνηγό τον μακάριο Παύλο.

Ε.Π.Ε. 34,136

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 51-53)

Του Α β β ά Λουκίου
Πήγαν κάποτε μερικοί στον Αββά Λούκιο, οπού έμενε στο Ένατο, οι λεγόμενοι « ευκτίται », μοναχοί. Και τους ρώτησε ο γέρων : « Ποιο είναι το εργόχειρό σας ; ». Και εκείνοι του είπαν: « Εμείς δεν αγγίζουμε εργόχειρο, αλλά, καθώς λέγει ο απόστολος, αδιάλειπτα προσευχόμαστε ». Και τους λέγει ο γέρων : « Δεν τρώτε ; ». Και είπαν : «Ναι ». Και τους λέγει : « Όταν λοιπόν τρώτε, ποιος προσεύχεται για σας ; ». Πάλι λοιπόν τους είπε : « Δεν κοιμάστε ; ». Και είπαν : « Ναι ». Και λέγει ο γέρων : « 'Όταν λοιπόν κοιμάστε, ποιος προσεύχεται για σας ; ». Και δεν κατώρθωσαν να του αποκριθούν σ’ αυτά. Και τους είπε : « Με συμπαθάτε, να, δεν κάνετε καθώς λέτε. Και εγώ τώρα σας δείχνω, ότι, απασχολούμενος με το εργόχειρό μου, αδιάλειπτα προσεύχομαι. Κάθομαι, με τη βοήθεια του Θεού, αφού βρέξω τους λίγους μου φοινικοβλαστούς. Και φτιάχνοντας απ’ αυτούς πλεξούδα, λέγω : Ελέησον με, ο Θεός, κατά το μέγα έλεος σου και κατά το πλήθος των οικτιρμών σου εξάλειψον το ανόμημα μου ». Και τους λέγει : « Δεν είναι προσευχή αυτό ; ». Και είπαν: «Ναι ». Και προσθέτει : « Όταν λοιπόν περάσω όλη τη μέρα δουλεύοντας και προσευχόμενος, κερδίζω πάνω από δεκαέξη μικρά νομίσματα. Διαθέτω απ’ αυτά στη θύρα δυο και τα λοιπά τα τρώγω. Και προσεύχεται για μένα όποιος πήρε τα δυο νομίσματα, όταν τρώγω η όταν κοιμάμαι. Και με τη χάρη του Θεού, εκπληρώνεται σ’ εμένα η εντολή της αδιάλειπτης προσευχής ».
Του Αββά Λώτ
α΄. Ήλθε κάποτε ένας από τους γέροντες στον Αββά Λώτ, στο μικρό έλος του Αρσενοΐτη, τον παρακάλεσε για κελλί και του έδωσε. Ήταν δε ο γέρων άρρωστος. Και τον περιποιήθηκε ο Αββάς Λώτ. Και αν έρχονταν κάποιοι να επισκεφθούν τον Αββά Λώτ, τους έκανε να πηγαίνουν και στον άρρωστο γέροντα. Και εκείνος άρχισε να τους λέγη λόγια του Ωριγένη. Και θλιβόταν ο Αββάς Λώτ, λέγοντας : « Μη και νομίσουν οι πατέρες ότι και εμείς έτσι είμαστε ». Και να τον βγάλη από εκεί φοβόταν, εξ αιτίας της εντολής. Σηκώθηκε λοιπόν ο Αββάς Λώτ και πήγε στον Αββά Αρσένιο και του εξέθεσε τα σχετικά με τον γέροντα. Του λέγει τότε ο Αββάς Αρσένιος : « Μη τον διώξης. Αλλά να του πης : Να, από όσα δίνει ο Θεός, φάγε, πιες όπως θέλεις, μόνο αυτά τα λόγια να μη λες. Και αν θέλη, διορθώνεται. Αλλά αν δεν θέλη να συμμορφωθή, μόνος του θα ζητήση να φύγη από εκείνο τον τόπο. Και δεν θα σταθής αιτία συ ». Έφυγε λοιπόν ο Αββάς Λώτ και έκαμε έτσι. Και ο γέρων, μόλις τα άκουσε αυτά, δεν ήθελε να συμμορφωθή. Αλλά άρχισε να παρακαλή, λέγοντας : « Για το όνομα του Κυρίου, αφήστε με να φύγω από εδώ, γιατί δεν μπορώ πλέον να υπομείνω την έρημο ». Και έτσι, σηκώθηκε και έφυγε, προπεμπόμενος με αγάπη.
β'. Διηγήθηκε κάποιος για έναν αδελφό, οπού έπεσε σε αμαρτία, ότι, σαν πήγε να επισκεφθή τον Αββά Λώτ, βρισκόταν σε ανησυχία, μπαίνοντας και βγαίνοντας και μη μπορώντας να καθίση. Και του λέγει ο Αββάς Λώτ : « Τι έχεις, αδελφέ ; ». Και εκείνος είπε : « Αμαρτία μεγάλη έκαμα και δεν μπορώ να την εξαγορεύσω στους πατέρες ». Λέγει ο γέρων : « Εξομολογήσου τη σ’ εμένα και εγώ την παίρνω επάνω μου ». Τότε του είπε : « Σε σαρκικό αμάρτημα έπεσα και θυσίασα για να το επιτύχω ». Και ο γέρων του λέγει : « Έχε θάρρος, γιατί υπάρχει μετάνοια. Πήγαινε, μείνε στο σπήλαιο και νήστευε κάθε δυο μέρες και εγώ βαστάω μαζί σου το μισό της αμαρτίας ». Αφού συμπληρώθηκαν λοιπόν οι τρεις εβδομάδες, πληροφορήθηκε ο γέρων ότι ο Θεός δέχθηκε τη μετάνοια του αδελφού. Και έμεινε υποτασσόμενος στον γέροντα έως την κοίμησή του.
Του Αββά Λογγίνου
α΄. Συμβουλεύτηκε ο Αββάς Λογγίνος τον Αββά Λούκιο κάποτε για τρεις λογισμούς, λέγοντας : « Θέλω να ξενιτευθώ ». Του λέγει ο γέρων : « Αν δεν κυριαρχήσης στη γλώσσα σου, δεν είσαι ξένος, οπού και αν πας. Και εδώ λοιπόν κυριάρχησε στη γλώσσα σου και ξένος είσαι ». Του λέγει πάλι : « θέλω να νηστεύσω ». Αποκρίθηκε ο γέρων : « Είπε ο προφήτης Ησαΐας, ότι αν κάμψης σαν κλοιό και κρίκο τον τράχηλό σου, ούτε έτσι δεν πρόκειται για δεκτή νηστεία. Αλλά μάλλον κυριάρχησε στους πονηρούς λογισμούς ». Του λέγει για τρίτη φορά : « θέλω να αποφύγω τους ανθρώπους ». Και ο γέρων του αποκρίνεται: « Αν πρώτα δεν πραγματοποιήσης την αρετή ζώντας ανάμεσα στους ανθρώπους, ούτε μόνος σου ζώντας θα την πραγματοποιήσης ».
β'. Είπε ο Αββάς Λογγίνος : « Μια φορά αν κακοπαθήσης, λέγε στον εαυτό σου : Και κακοπάθησε και πέθανε. Και αν μου ζητήσης πάρωρα να φας, ούτε την καθημερινή σου τροφή δεν θα σου προσφέρω ».
γ'. Μια γυναίκα, έχοντας στον μαστό της την αρρώστια όπου λέγεται καρκίνος, άκουσε για τον Αββά Λογγίνο και ζήτησε να τον συναντήση. Έμενε λοιπόν αυτός σε κάποια απόσταση από την Αλεξάνδρεια. Ενώ δε η γυναίκα τον αναζητούσε, συνέβη ο μακάριος εκείνος να μαζεύη ξύλα πλάι στη θάλασσα. Και βρίσκοντάς τον, του λέγει : « Αββά, που μένει ο Αββάς Λογγίνος, ο δούλος του Θεού ; ». Δεν ήξερε, βέβαια, ότι ήταν ο ίδιος. Και αυτός της λέγει : « Τι τον θέλεις αυτόν τον απατεώνα ; Μη πας να τον συνάντησης. Είναι ψεύτης. Αλλά τι σου συμβαίνει ; ». Και τότε η γυναίκα του φανέρωσε την πάθηση της. Και εκείνος, σταυρώνοντας το σημείο, την άφησε να φύγη, λέγοντας : « Πήγαινε και ο Θεός σε κάνει καλά. Γιατί ο Λογγίνος σε τίποτε δεν μπορεί να σε ωφελήση ». Έφυγε λοιπόν η γυναίκα, πιστεύοντας στα λόγια του. Και έγινε καλά παρευθύς. Αργότερα όμως, σαν διηγήθηκε σε μερικούς το γεγονός και ανέφερε τα χαρακτηριστικά του γέροντος, έμαθε ότι εκείνος ήταν ο Αββάς Λογγίνος.
δ'. Άλλοτε πάλι του φέρνουν κάποιον άνθρωπο δαιμονισμένο. Και ο γέρων τους λέγει : « Εγώ δεν μπορώ να σας κάμω τίποτε. Καλύτερα, πηγαίνετε στον Αββά Ζήνωνα ». 'Ύστερα ο Αββάς Ζήνων άρχισε να ασχολήται με τον δαίμονα, προσπαθώντας να τον αποδιώξη. Και άρχισε να φωνάζη ο δαίμων : « Πιστεύεις λοιπόν, Αββά Ζήνων, ότι εξ αιτίας σου βγαίνω ; Να, ο Αββάς Λογγίνος εκεί προσεύχεται, παρακαλώντας εναντίον μου. Και φοβούμενος τις δικές του προσευχές, βγαίνω. Εσένα ούτε σε λογαριάζω ».
ε΄. Είπε ο Αββάς Λογγίνος στον Αββά Ακάκιο : « Η γυναίκα τότε καταλαβαίνει ότι έπιασε παιδί, όταν σταματήση το αίμα της. Έτσι λοιπόν και η ψυχή, τότε καταλαβαίνει ότι έχει μέσα της Πνεύμα Άγιο, όταν σταματήσουν τα πάθη, οπού ρέουν απ’ αυτή κάτω. Όσο όμως είναι στην επιρροή τους, πώς μπορεί να κενοδοξή ότι είναι δήθεν απαθής ; Δίνοντας αίμα, παίρνεις πνεύμα ».

(Είπε Γέρων,Το Γεροντικόν εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1996)

                                                               Του Αββά Καρίωνος
α΄. Είπε ο Αββάς Καρίων: «Πολλούς κόπους σωματικούς κατέβαλα παραπάνω από το τέκνο μου Ζαχαρία και δεν έφτασα στα δικά του μέτρα, ως προς την ταπείνωση και τη σιωπή του».
β'. Υπήρχε στη Σκήτη ένας μοναχός, όπου τον έλεγαν Αββά Καρίωνα. Αυτός, έχοντας δυο τέκνα, τα άφησε στη γυναίκα του και ακολούθησε τον αναχωρητικό βίο. Μετά από καιρό, συνέβη πείνα μεγάλη στην Αίγυπτο και η γυναίκα του, μη μπορώντας να τα βγάλη πέρα, ήλθε στη Σκήτη, έχοντας τα δυο παιδιά μαζί της. Το ένα ήταν αγόρι και λεγόταν Ζαχαρίας, το δε άλλο κοράσι. Και κάθισε η γυναίκα του μακριά από τον γέροντα, στο έλος. Γιατί έλος βρίσκεται κοντά στη Σκήτη, οπού και οι εκκλησίες έχουν οικοδομηθή και οι πηγές των νερών είναι. Και τέτοια συνήθεια επικρατούσε στη Σκήτη: "Αν ερχόταν κάποια γυναίκα να μιλήση με αδελφό της η άλλο ενδιαφέρον πρόσωπο, κάθονταν μακριά ο ένας από τον άλλο και έτσι συνωμιλούσαν. Τότε λέγει η γυναίκα στον Αββά Καρίωνα: «Να, έγινες μοναχός και πείνα μεγάλη έπεσε. Ποιος λοιπόν θα θρέψη τα παιδιά σου;». Της λέγει ο Αββάς Καρίων: «Στείλε μου τα εδώ». Λέγει η γυναίκα στα παιδιά: «Πηγαίνετε στον πατέρα σας». Καθώς λοιπόν πήγαιναν στον πατέρα τους, το κοράσι γύρισε στη μητέρα του, ενώ το αγόρι ήλθε στον πατέρα του. Τότε της λέγει:
«Καλά έτσι. Πάρε συ το κοράσι και πήγαινε και εγώ παίρνω το αγόρι». Το ανέτρεφε λοιπόν στη Σκήτη, όπου όλοι ήξεραν ότι παιδί του ήταν. Όταν όμως μεγάλωσε, έγινε γογγυσμός στην αδελφότητα γι’ αυτό. Και ακούοντας ο Αββάς Καρίων, λέγει στο παιδί του: «Ζαχαρία, σήκω να φύγουμε από εδώ, γιατί γογγύζουν οι πατέρες». Του λέγει ο μικρός: «Αββά, όλοι γνωρίζουν εδώ ότι γυιός σου είμαι. Αν πάμε όμως αλλού, δεν πρόκειται να λέγουν ότι είμαι γυιός σου». Και του λέγει ο γέρων: «Σήκω να φύγουμε από εδώ». Και πήγαν στη Θηβαΐδα. Σαν πήραν δε κελλί και κάθισαν λίγες μέρες, ο ίδιος γογγυσμός έγινε και εκεί για το παιδί. Τότε του λέγει ο πατέρας του: «Ζαχαρία, σήκω να γυρίσουμε στη Σκήτη». Ήλθαν στη Σκήτη, πέρασαν λίγες μέρες και πάλι γογγυσμός έγινε για το παιδί. Τότε ο Ζαχαρίας πήγε στη λίμνη του νίτρου, γδύθηκε και βυθίσθηκε έως τη μύτη του. Έμεινε έτσι πολλή ώρα, όσο μπορούσε, και αφάνισε το σώμα του. Ήγουν έγινε σαν λωβιασμένος. Και βγαίνοντας, φόρεσε τα ρούχα του και γύρισε στον πατέρα του. Και εκείνος, μόλις οπού τον ανεγνώρισε. Και αφού προσήλθε στην αγία κοινωνία, κατά το έθος, αποκαλύφθηκε στον άγιο Ισίδωρο τον πρεσβύτερο της Σκήτης αυτό οπού έκαμε. Και βλέποντάς τον και θαυμάζοντας, είπε: «Ο μικρός Ζαχαρίας, την περασμένη Κυριακή, ήλθε και κοινώνησε σαν άνθρωπος, τώρα δε σαν Άγγελος έγινε».
                                                                Του Αββά Κόπρη
α΄. Έλεγε ο Αββάς Ποιμήν για τον Αββά Κόπρη, ότι σε τέτοιο σημείο τελειότητος έφτασε, ώστε, ενώ αρρώστησε και βρισκόταν κατάκοιτος, ευχαριστούσε τον Θεό και εμπόδιζε το δικό του θέλημα.
β΄.  Είπε ο Αββάς Κόπρης: «Μακάριος οποίος υπομένει κόπο, ευχαριστώντας τον Θεό».
γ’.  Συνάχθηκαν κάποτε οι μοναχοί της Σκήτης, συζητώντας για τον Μελχισεδέκ. Και λησμόνησαν να καλέσουν τον Αββά Κόπρη. Ύστερα δε, αφού τον κάλεσαν, τον ρωτούσαν γι’ αυτό. Εκείνος δε, χτυπώντας το στόμα του τρεις φορές, είπε: «Αλλοίμονο σου, Κόπρη. Αλλοίμονο σου, Κόπρη. Αλλοίμονο σου Κόπρη. Γιατί, όσα ο Θεός σε πρόσταζε να κάμης, τα εγκατέλειψες. Και όσα δεν σου ζητά, τα ερευνάς». Και ακούοντας οι αδελφοί αυτά, έφυγαν και πήγαν στα κελλιά τους.
                                                                          Του Αββά Κ ύ ρ ο υ
Σχετικά με τον λογισμό της σαρκικής αμαρτίας έχοντας ερωτηθή ο Αββάς Κύρος ο Αλεξανδρινός, αποκρίθηκε έτσι: Αν λογισμό δεν έχης, ελπίδα δεν έχεις. Αν λογισμούς δεν έχης, πράξη έχεις.
Η διάνοιά του δεν αγωνίζεται εναντίον της αμαρτίας και δεν της αντιλέγει, την πράττει σωματικά. Και όποιος έχει πράξεις, δεν ενοχλείται μες από τους λογισμούς ». Ρώτησε δε ο γέρων τον αδελφό, λέγοντας : « Μήπως συνηθίζεις να συναναστρέφεσαι γυναίκα ; ». Και είπε ο αδελφός : « Όχι. Παλαιοί και νέοι ζωγράφοι είναι οι λογισμοί μου. Μνήμες είναι οπού με ενοχλούν και γυναικών εικόνες ». Και ο γέρων του λέγει : « Νεκρούς μη φοβάσαι. Αλλά τους ζωντανούς απόφευγε και να προοδεύης σε προσευχή ».

(Είπε Γέρων,Το Γεροντικόν εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1996)