...Ζήτησε λίγο καιρό (ο άγιος Γρηγόριος ο Θαυματουργός, έγινε επίσκοπος στη Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 270 μ.Χ.) από αυτόν που τον είχε επιστρατεύσει στην ιερωσύνη, για να κατανοήσει το μυστήριο στις λεπτομέρειές του.

Δε νόμιζε πως έπρεπε, όπως λέει ο Απόστολος, να προσβλέπει στη σάρκα και στο αίμα, αλλά ζητούσε να του γίνει η φανέρωση των μυστικών από το Θεό. Και δεν τόλμησε να κηρύξει, προτού με κάποιο σημείο του αποκαλυφθεί η αλήθεια.

Σκεφτόταν κάποτε όλη τη νύχτα για το λόγο της πίστης και ανακινούσε κάθε λογής συλλογισμούς (γιατί υπήρχαν και τότε μερικοί που παραχάραζαν την ορθή διδασκαλία με την πειθώ των επιχειρημάτων, κάνοντας ακόμα και τους φρόνιμους ν’ αμφιβάλλουν συχνά για την αλήθεια).

Ενώ λοιπόν τότε αγρυπνούσε γι’ αυτή την αλήθεια και συλλογιζόταν, του παρουσιάζεται στο ξύπνιο του ένας γηραλέος με ανθρώπινη μορφή, ιεροπρεπής στο ντύσιμό του, που μαρτυρούσε πολλή αρετή με τη χάρη του προσώπου του και την κοσμιότητα της εμφάνισής του. Το θέαμα του προκάλεσε φόβο και, αφού σηκώθηκε από το κρεβάτι, ρωτούσε να του πει ποιος ήταν και γιατί είχε έρθει. Εκείνος, αφού καταπράυνε την ταραχή της ψυχής του με ήρεμη φωνή και του είπε ότι του παρουσιάστηκε με θείο πρόσταγμα για όσα αυτός αμφισβητεί, για να διευκρινιστεί η αλήθεια της ευσεβούς πίστης, αναθάρρησε με το λόγο του και τον κοίταζε μ’ ευχάριστη έκπληξη.

Έπειτα εκείνος πρότεινε ίσια μπροστά το χέρι, σα να του έδειχνε με τα τεντωμένα του δάχτυλα κάτι που είχε παρουσιαστεί προς τα πλάγια. Παρακολουθώντας με το βλέμα την κίνηση του απλωμένου χεριού και βλέποντας απέναντί του ένα διαφορετικό από το προηγούμενο θέαμα με μορφή γυναίκας, πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα, ένιωσε πάλι έκπληξη και σκύβοντας προς τον εαυτό του το πρόσωπο, βρισκόταν σε αμηχανία μ’ ό,τι έβλεπε, μη αντέχοντας τα μάτια του την οπτασία (γιατί το παράδοξο της οπτασίας αυτής ήταν αυτό κυρίως, ότι, ενώ ήταν βαθιά νύχτα, έλαμψε ένα φως μαζί με τη μορφή που έβλεπε σα να άναβε μια λαμπάδα ολόφωτη).
Ενώ λοιπόν δεν μπορούσε να αντέξει την οπτασία με τα μάτια του, άκουσε ένα διάλογο αυτών που του είχαν φανερωθεί που συζητούσαν μεταξύ τους για το λόγο της εμφάνισής τους. Από το διάλογο δεν έμαθε μόνο την αληθινή πίστη, αλλά γνώρισε με τα ονόματά τους κι αυτούς που του είχαν φανερωθεί, επειδή καθένας τους απευθυνόταν στον άλλο με το όνομά του.

Λέγεται ότι άκουσε από τη γυναικεία μορφή να παρακαλεί τον ευαγγελιστή Ιωάννη να φανερώσει στο νέο το μυστήριο της πίστης. Κι εκείνος είπε ότι ήταν πρόθυμος να κάνει κι αυτή τη χάρη στη μητέρα του Κυρίου, αφού αυτή ήταν η επιθυμία της. Έδωσε τότε την κατάλληλη κι ευσύνοπτη απάντηση και πάλι τους έχασε από τα μάτια του.

Αυτός αμέσως σημείωσε με γράμματα τη θεία εκείνη διδασκαλία και σύμφωνα μ’ αυτήν κήρυττε έπειτα στην Εκκλησία το λόγο και στους μεταγενέστερους άφησε ένας είδος κληρονομιάς τη θεόσδοτη εκείνη διδασκαλία, με την οποία καθοδηγείται μέχρι σήμερα ο λαός εκείνης της εκκλησίας κι έμεινε ανεπηρέαστη από κάθε αιρετική κακία.

Τα λόγια της διδασκαλίας είναι τα ακόλουθα.
Ένας είναι ο Θεός Πατέρας του ζώντος Λόγου, της πραγματικής σοφίας και δύναμης, με χαρακτήρα αΐδιο, τέλειος, Πατέρας του τέλειου και Πατέρας μονογενούς Υιού.

Ένας Κύριος, μόνος από μόνο, Θεός από Θεό, σφραγίδα και εικόνα της θεότητας, Λόγος ενεργός, σοφία που περιέχει τη σύσταση των πάντων και δύναμη ποιητική όλης της κτίσης·

Υιός αληθινός αληθινού Πατέρα, αόρατος αοράτου, άφθαρτος αφθάρτου, αθάνατος αθανάτου και αΐδιος αϊδίου.

Υπάρχει και ένα Πνεύμα άγιο, που έχει την ύπαρξή του από το Θεό, που φανερώθηκε δηλαδή στους ανθρώπους δια μέσου του Υιού, τέλεια εικόνα του τέλειου Υιού, που είναι ζωή, αιτία των ζώντων, αγία πηγή, αγιότητα που χορηγεί αγιασμό, στο οποίο φανερώνεται ο Θεός Πατέρας, που είναι ο Κύριος όλων και είναι μέσα σε όλα. Και ο Υιός είναι Θεός που συνέχει τα πάντα. Τριάδα τέλεια, που δε μερίζεται ως προς τη δόξα και την αϊδιότητα και τη βασιλεία ούτε είναι ξένη από αυτές τις ιδιότητες.
Δεν υπάρχει λοιπόν στην Τριάδα κανένα κτιστό ούτε κάτι επείσακτο, που δεν υπήρχε προηγουμένως και εισήλθε αργότερα.

Ούτε έλειπε ποτέ ο Υιός από τον Πατέρα ούτε το Πνεύμα από τον Υιό. Αλλά πάντοτε η Τριάδα είναι η αυτή, άτρεπτη και αναλλοίωτη.

Όποιος επιθυμεί να πειστεί γι’ αυτό, ας ακούσει την Εκκλησία, στην οποία κήρυττε το λόγο και διασώζονται σ’ αυτούς και τώρα ακόμα γράμματα του μακαρίου εκείνου άνδρα. Αυτά δε συναγωνίζονται με τις θεοχάραχτες εκείνες πλάκες στο μεγαλείο της χάρης; Εννοώ τις πλάκες εκείνες όπου αποτυπώθηκε η νομοθεσία του θείου θελήματος. Όπως δηλαδή αναφέρει η Γραφή, ότι ο Μωυσής πέρασε από τα φαινόμενα και μπήκε με το πνεύμα του μέσα στα αόρατα άδυτα (γιατί αυτό υπαινίσσεται ο γνόφος) κι εκεί διδάχτηκε τα θεία μυστήρια κι έγινε καθοδηγός όλου του λαού προς τη θεογνωσία, την ίδια οικονομία μπορούμε να διαπιστώσουμε και σ’ αυτόν το μεγάλο άγιο.

Όρος σ’ αυτόν δεν ήταν ένας αισθητός γεώλοφος, αλλά το ύψος της επιθυμίας του προς τα αληθινά δόγματα. Γνόφος ήταν το θέαμα το ακατανόητο στους άλλους, πινακίδα η ψυχή του και τα γράμματα επάνω στις πλάκες ήταν η φωνή εκείνου που φανερώθηκε. Με όλα αυτά έγινε σ’ αυτόν και σ’ εκείνους που διδάσκονταν από εκείνον η φανέρωση των μυστηρίων.
Επειδή λοιπόν το όραμα εκείνο τον γέμισε με κάποια παρρησία και θάρρος, όπως κάποιος αθλητής αφού αποχτήσει αρκετή εμπειρία και δύναμη από το γυμναστή του για τους άθλους του κατεβαίνει με θάρρος στο στάδιο και συναγωνίζεται με τους αντιπάλους του, με τον ίδιο τρόπο κι αυτός, αφού με τη δική του φροντίδα και τη συμμαχία της χάριτος που του φανερώθηκε προαλείφθηκε επαρκώς ψυχικά, ρίχνεται τέλος στον αγώνα...

(αγίου Γρηγορίου Νύσσης, "Βίος Αγίου Γρηγορίου Θαυματουργού", εκδ. ΕΠΕ, τ. 9, σελ. 413-419)

Ιάσων Ιερομ.

Μια μέρα ήρθε στην Εκκλησία ένας φίλος Προτεστάντης. Μου ζήτησε να έρθει, δεδομένου ότι δεν είχε δει ποτέ απ' την αρχή ως το τέλος τη Θεία Λειτουργία των Ορθοδόξων. Ο, τι είδε λοιπόν κι ό, τι άκουσε ήταν εντελώς μακριά του. Όταν κάποιος έχει συνηθίσει να μαζεύεται σ' έναν ουδέτερο χώρο, όπως ένα προτεσταντικό ναό, ν' ακούει ένα κηρυγμα απ' τον πάστορα, να λέει έπειτα κάποια τραγουδάκια και φεύγοντας ν' αναπτύσσει μια κοινωνικότητα με τους άλλους ανθρώπους στην έξοδο, τότε, κάποια πράγματα, σίγουρα, του φαίνονται αδιανόητα, σε σημείο που και να προσπαθείς να εξηγήσεις, πάλι θα σε κοιτάζει με το στόμα ανοιχτό.

Ο δυτικός άνθρωπος μπορεί να δει τη Λειτουργία μονάχα σα διαδικασία. Η διαδικασία αυτή δεν είναι άσχετη από την προσευχή ή την διδασκαλία... μα μια διαδικασία είναι πάντα διαδικασία και τη Θεία Λειτουργία των Ορθοδόξων δε μπορεί να τη δει κανείς ούτε σαν διαδικασία, ούτε σα μια φολκλορική επιτέλεση. Η Θεία Λειτουργία είναι Μετοχή (απ' το ρήμα μετέχω).

Θυμάμαι έναν παλιό παπά που προσπαθούσε να εξηγήσει τι είναι η Θ. Λειτουργία στο εκκλησίασμα του χωριού του: "η Θ. Λειτουργία είναι σα μια μπρίζα. Όταν λέμε το “Ευλογημένη η Βασιλεία”, τότε η μπρίζα αυτή συνδέεται με την παροχή ρεύματος που δεν είναι άλλη, απ' την Βασιλεία των Ουρανών”. Μέσα στη Θεία Λειτουργία υπάρχει πρώτα απ' όλα η “συμφωνία” της Αθανασίας.

Αυτοί που συμμετέχουν, οι Πιστοί, συμφωνούν στο ότι δεν θα πεθάνουν ποτέ γιατί τρέφονται -όχι από ιδέες ή σύμβολα- αλλά απ' τον ίδιο τον Θεό που βρίσκεται μες το Αγιοπότηρο. Το Σώμα και το Αίμα του Χριστού ούτε συμβολίζει, ούτε εικονίζει, ούτε παραδειγματίζει. Το Σώμα του Χριστού που κοινωνάμε είναι το ίδιο που σταυρώθηκε πάνω στο ξύλο. Το Αίμα του Χριστού που κοινωνάμε είναι το ίδιο που πήγασε απ' την πλευρά Του.

Στη Θ. Λειτουργία οι Πιστοί διδάσκονται εξίσου: διδασκαλία λιβανισμένη κι απ' των Προτεσταντών διαφορετική. Γι' αυτό και το πρώτο της μέρος, απ' την αρχή ως το Χερουβικό, λέγεται Λειτουργία του Λόγου. Αν στο Λόγο όμως αυτό δεν μετέχουμε, τότε η Θ. Λειτουργία μοιάζει απλώς με σχολείο. Στο δεύτερο μέρος της Λειτουργίας, που λέγεται Λειτουργία του Μυστηρίου, μετέχουμε στο Λόγο που διδαχτήκαμε.

Ο Χριστός δεν είναι έννοια, ο Χριστός είναι εδώ, μπροστά μας, Υιός και Λόγος του Θεού, βρώση και πόση των ανθρώπων. Οι Προτεστάντες δε μπορούν να μας καταλάβουν γιατί δεν κοινωνάνε. Κι επειδή δε κοινωνάνε, γι' αυτούς ο Χριστός γίνεται έννοια και σύνολο κανόνων. Σ' αυτή την αρχή δομήθηκε όλη η Προτεσταντική Δύση. Κι έτσι, σήμερα, έφτασε στην Αθεΐα.

Παναγιώτης Δημακάκος: Ο ομότιμος καθηγητής της Ιατρικής Αθηνών περιγράφει περίπτωση θείας παρέμβασης στο χειρουργείο…

Στον Γιώργο Ρήγα, Ορθόδοξα Περάσματα
Ο πραγματικός ερευνητής αναζητά την αλήθεια και, τελικά, εκεί είναι που συναντά τον Θεό. Τέτοιο είναι το παράδειγμα του Παναγιώτη Δημακάκου, ομότιμου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ο οποίος σημειώνει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»:
«Θρησκεία και επιστήμη είναι δίδυμες αδελφές. Δεν συγκρούονται, αλλά είναι πυλώνες του κτιρίου που λέγεται αλήθεια».
Φλογερός ευπατρίδης και πρωτοπόρος στον τομέα της αγγειοχειρουργικής, με χιλιάδες επεμβάσεις στο ενεργητικό του, γνώρισε την αναγνώριση σε μεγάλα ιατρικά κέντρα στο εξωτερικό, αλλά επέστρεψε για να δημιουργήσει στον τόπο του.

Παρά τις πολλές διακρίσεις του, με σεμνότητα και συγκίνηση εξομολογείται πως έχει την προσευχή ως νοερό όπλο. Με προσωπική του φροντίδα, το δωμάτιο στο οποίο εκοιμήθη ο Άγιος Νεκτάριος στο Αρεταίειο Νοσοκομείο έγινε χώρος προσκυνήματος, ενώ το παρεκκλήσι του αγίου στο νοσοκομείο αγιογραφήθηκε με τα θαύματά του.

Από τη μακρά εμπειρία σας στο χειρουργικό τραπέζι, έχετε ζήσει περιπτώσεις θείας παρέμβασης;
Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Μπορώ να σας πω την περίπτωση ενός αρρώστου 52 ετών από τη Σαμοθράκη, με 5 παιδιά, όπου είχε αποφραγμένη την αορτή του. Καθάρισα την αορτή και είδα ότι οι βλάβες αυτές προχωρούσαν και στις νεφρικές αρτηρίες. Αν μείνουν οι νεφροί μία ώρα χωρίς ροή αίματος και οξυγόνο, νεκρώνουν. Αυτό τότε δεν φαινόταν στις εξετάσεις και είχε ήδη περάσει μισή ώρα, ώσπου να καθαρίσω την αορτή και να την κλείσω. Συνειδητοποιώ πλέον ότι θα έχω έναν νεφροπαθή ασθενή, που θα πρέπει 2 και 3 φορές την εβδομάδα να υποβάλλεται σε αιμοκάθαρση.
Με λούζει κυριολεκτικά κρύος ιδρώτας, τα νεότερα παιδιά βέβαια δεν συνειδητοποιούν τίποτα, και εκείνη την ώρα ψελλίζω μέσα από τη μάσκα τρεις φορές, σαν προσευχή: «Γλυκέ μου Χριστέ, άπλωσε τα χέρια Σου και κατηύθυνε τα δικά μου δάχτυλα». Όπως έχω ανοιχτή την αορτή και εκφύονται τα αγγεία, «τυφλά» βγάζω με τις λαβίδες ό,τι σκληρά αθηρώματα και σε λιγότερο από μισή ώρα κάνω την πιο «τρελή» επέμβαση που θα μπορούσα να κάνω. Πέντε παιδιά τον περίμεναν εκεί έξω κι εγώ έκανα κάτι ανορθόδοξο!
Όταν κάναμε την επομένη μια ενδοφλέβια αγγειογραφία, που μας φωτογραφίζει τις αρτηρίες, ομολογώ ότι ο ασθενής φαινόταν, όχι σαν να είναι χειρουργημένος, αλλά όπως τον γέννησε η μάνα του. Σαν να μην είχε αρρωστήσει ποτέ! Τότε στην επίσκεψή μου επάνω έκανα ομολογία στους νέους συναδέλφους μου: «Δεν χειρούργησα εγώ, παρακάλεσα και χειρούργησε κάποιος άλλος». Δεν το ξεχνώ ποτέ αυτό.

Μπορούμε να μιλήσουμε και για περιστατικά που έχουν επανέλθει;
Θυμάμαι το παράδειγμα ενός ασθενούς που παρουσίασε ανακοπή της καρδιάς και είχε διάρκεια ανάνηψης πλέον της μίας ώρας. Όταν επανήλθε, με σοβαρότητα και ικανοποίηση, σαν να συμμετείχε ενεργά στην όλη διαδικασία. «Γιατρέ, είχατε σοβαρό πρόβλημα μαζί μου. Αργήσατε και κουραστήκατε πολύ», μου είπε και με ευχαρίστησε. Οι άρρωστοι σε «αποχωρητικές» καταστάσεις, όταν καταβάλλουμε προσπάθειες επανόδου τους στη ζωή, φαίνεται ότι συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή. Κάποιοι μαρτυρούν ότι βρέθηκαν σε κάποιον κόσμο φωτεινό και όμορφο. Είναι ικανοποιημένοι. Κάποιοι άλλοι περιγράφουν λεπτομέρειες από τις ιατρικές μας ενέργειες, ακόμη κι από συζητήσεις, κατά τον χρόνο της ανάνηψης.

Εσείς προσωπικά έχετε προσευχηθεί για ασθενείς σας;
Χειρούργησα μια γυναίκα 65 ετών στην καρωτίδα, σε μια, κατά τα άλλα, επέμβαση ρουτίνας. Η ασθενής όταν ξύπνησε από τη νάρκωση ήταν ημιπληγική από τη μία πλευρά, στο χέρι και στο πόδι, δεν επικοινωνούσε κι έλεγε πράγματα ασυνάρτητα. Στην αγγειογραφία και στο κρανίο όλα έδειχναν απολύτως φυσιολογικά. Μιλώ με τους συγγενείς κι ανοίγω για δεύτερη φορά, προκειμένου να ελέγξω. Ακολούθησε συμβούλιο καθηγητών, ειδικών, αλλά κανείς δεν μπορούσε να δώσει απάντηση. Αποφασίσαμε την παραμονή της ασθενούς στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας μέχρι την άλλη ημέρα το πρωί, σε βαθιά νάρκωση. Δεν θα ξεχάσω την ημερομηνία: 8 Νοεμβρίου 2006, παραμονή του Αγίου Νεκταρίου. Δεν μπορούσα να εκκλησιαστώ, γιατί είχα στις 7 το πρωί προγραμματισμένο χειρουργείο.
Γινόταν αγρυπνία στον Ι.Ν. του Αγίου Νεκταρίου στο Νέο Ηράκλειο. Στάθηκα για πολλή ώρα, παρακάλεσα τον άγιο και κοινώνησα. Την επομένη νωρίς το πρωί άνοιξα τον μικρό ναό που έχουμε φτιάξει για τον άγιο στο Αρεταίειο, άναψα ένα κεράκι, ζήτησα και πάλι τη βοήθειά του και πήγα και χειρούργησα. Η ασθενής ξύπνησε, είχε θαυμάσια επικοινωνία με το περιβάλλον, κινούσε ελεύθερα όλα τα άκρα, πήρε το πρόγευμά της κανονικά, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, με φυσιολογική επικοινωνία μαζί μας.

Νιώθετε την παρουσία του αγίου στο Αρεταίειο;
Ο άγιος, αφότου εγκαταστάθηκε μόνιμα το 1908 στην Αίγινα, σπάνια την εγκατέλειπε. Απέκρυπτε, μάλιστα, το πρόβλημα της υγείας του, υποφέροντας σιωπηλά τους σωματικούς πόνους και το βαρύ μαρτύριο. Όταν, όμως, η κατάστασή του επιδεινώθηκε, δέχθηκε την υπόδειξη του γιατρού για εισαγωγή σε νοσοκομείο της Αθήνας. Έκτοτε παραμένει μεγάλη η ευλογία του για το Αρεταίειο και το πανεπιστήμιό μας, αφού φιλοξένησε για νοσηλεία τον μεγάλο άγιο του 20ού αιώνα. Σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία του ιατρού Καραπλή, οι γάζες που είχαν χρησιμοποιηθεί με την κοίμησή του ευωδίαζαν και γι’ αυτό δεν τις πέταξαν, αλλά τις τοποθέτησαν μέσα στη γη. Νοσηλεύτηκε στη γ’ θέση (απορίας), όπου στην παρακείμενη κλίνη νοσηλευόταν ύστερα από ατύχημα ένας παραπληγικός ασθενής.
Από τότε κιόλας, αμέσως μετά την κοίμησή του, εκδηλώθηκε το πρώτο από μια σειρά θαυμάτων του Αγίου Νεκταρίου στο νοσοκομείο μας. Κατά την αλλαγή του ιερού λειψάνου, η μοναχή Ευφημία τοποθέτησε τη φανέλα του αγίου στο κρεβάτι του παραπληγικού, ο οποίος αιφνίδια σηκώθηκε και άρχισε να βηματίζει ελεύθερα. Έκτοτε, στο δωμάτιο υπάρχει η εικόνα του, ένα καντήλι που καίει συνεχώς και από το 2000 είναι τόπος προσκυνήματος, χωρίς να νοσηλεύονται ασθενείς. Όνειρό μου ήταν ο χώρος αυτός να γίνει εκκλησία και μάλιστα είχα βρει και τα οικονομικά μέσα για να το υλοποιήσω… αλλά η διοίκηση δεν ήθελε να ακούσει τίποτα από αυτά.
Αμέσως μετά την κοίμησή του Αγίου Νεκταρίου, εκδηλώθηκε το πρώτο από μια σειρά θαυμάτων του στο νοσοκομείο μας. Κατά την αλλαγή του ιερού λειψάνου, η μοναχή Ευφημία τοποθέτησε τη φανέλα του αγίου στο κρεβάτι του παραπληγικού, ο οποίος αιφνίδια σηκώθηκε και άρχισε να βηματίζει ελεύθερα

Πολλοί επιστήμονες κοιτάζουν με δυσπιστία ό,τι δεν εξηγείται με όρους επιστημονικούς. Τι θα τους λέγατε;
Ο αληθινός επιστήμονας αναζητά την αλήθεια. Επειδή ο Θεός αλήθεια εστί, εξαρτάται από τον Θεό. Γίνεται έτσι λάτρης, μύστης, ακόλουθος, μαθητής του. Ο ίδιος, ομολογώ, δεκαετίες τώρα, δεν χειρουργώ χωρίς να έχει προηγηθεί προσευχή και, κατά κανόνα, καθαρίζω με το αντισηπτικό την περιοχή του δέρματος που θα χειρουργήσω, ξεκινώντας με το σημείο του Σταυρού για ευλογία.
Αν, μάλιστα, βρεθώ σε δύσκολα χειρουργεία, κάνω νοερά προσευχή. Σας εξομολογούμαι ότι πολλές φορές «εφημερεύει» ο ίδιος ο Χριστός και ζούμε την παρουσία του…

Με τις μαρτυρίες αυτές μπορώ να πω σε κάθε συνάδελφο: το απόλυτο είναι θεία κτίση. Το σχετικό με την πρόοδο της επιστήμης, την πείρα, την Τέχνη, την τόλμη και την αρετή χειρουργούμε. Δεν ανήκει, όμως, σε εμάς το 100%. Μπορεί να έχω εκτελέσει μία επέμβαση 200.000 φορές και ύστερα από τόση πείρα να παρουσιάσει κάποιος μια εμπλοκή, ένα κακό. Γι’ αυτό ο ίδιος προσωπικά έχω την προσευχή ως νοερό όπλο.
Η ασθένεια είναι κρίκος θρησκείας και επιστήμης. Αυτές οι δύο είναι δίδυμες αδελφές. Δεν συγκρούονται, αλλά είναι πυλώνες του κτιρίου που λέγεται αλήθεια.

Από τη μακρά εμπειρία σας, έχετε γνωρίσει ασθενείς που ξεπέρασαν το κλινικό πρόβλημα με όπλο την πίστη τους;
Ασθενείς με πίστη έχουν ιδιαίτερο χάρισμα, είναι γαλήνιοι, ήρεμοι, γεμάτοι ελπίδα και προσευχόμενοι συγκεντρώνουν περισσότερη δύναμη. Το θαύμα, άλλωστε, είναι προϊόν πίστεως, δώρο μέγιστο για όσους την κατέχουν, δύναμη ανεξάντλητη. Το θαύμα εμφανίζεται σιωπηλά, αθόρυβα, και, ξαναλέω, επιτυγχάνεται μέσω πίστεως, η οποία ούτε υποχρεωτική ούτε καταναγκαστική είναι, αλλά εδρεύει και πηγάζει από την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου.

Ποια εφόδια πρέπει να έχει ένας νέος γιατρός;
Το κάλλος της ιατρικής επιστήμης βρίσκεται στην εμπιστοσύνη, την οποία ο ίδιος ο Δημιουργός έχει εκδηλώσει για την ιπποκράτεια επιστήμη, για τον διάκονο του ανθρώπινου πόνου στην Παλαιά Διαθήκη: «Και ιατρώ δος τόπον, και γαρ αυτόν έκτισε Κύριος». Ο γιατρός είναι το πρώτο και το τελευταίο πρόσωπο που βλέπει κανείς όταν έρχεται και όταν εγκαταλείπει τα γήινα. Στην ενδιάμεση λοιπόν ζωή, η αποστολή του είναι να φροντίζει την καλή ποιότητα υγείας, διότι χαρά μεγαλύτερη δεν υπάρχει από το να είναι κανείς υγιής. Όλοι καταλαβαίνουμε πόσο ευτυχής είναι ο ζητιάνος, όταν είναι υγιής, συγκριτικά με έναν άρρωστο βασιλιά. Γι’ αυτόν τον λόγο ο γιατρός πρέπει να είναι ένας οικουμενικός ευπατρίδης, όταν πλησιάζει τον άρρωστό του, στοργικός πατέρας, όπως ο Κύριος που μας δημιούργησε, με τριπλή προσωπικότητα: καλό επιστήμονα, ανθρωπιστή και με πίστη στον Χριστό. Αν έχει αυτές τις προϋποθέσεις, τότε μπορεί να δει και τις περιπτώσεις που αναφέραμε με τη θεία παρέμβαση σε πολλές στιγμές της ζωής του.

Έχουμε έναν γερασμένο πληθυσμό, με 120.000 θανάτους και μόνο 100.000 γεννήσεις…

Με την Ελλάδα να ψυχορραγεί στην εντατική μονάδα, έχουμε ελεύθερες τις εκτρώσεις, με 1.000 δολοφονίες κάθε πρωί!

Τι φοβάστε από την κρίση στον τόπο;
Ένα έθνος και μία πατρίδα μπορεί να ελπίζουν, αν η νεολαία υπερέχει των γερόντων, αν οι γεννήσεις υπερέχουν των θανάτων. Τώρα εμείς έχουμε έναν γερασμένο πληθυσμό, με 120.000 θανάτους και μόνο 100.000 γεννήσεις. Με την Ελλάδα να ψυχορραγεί στην εντατική μονάδα, έχουμε ελεύθερες τις εκτρώσεις, με 1.000 δολοφονίες κάθε πρωί! Χίλια ελληνόπουλα κάθε πρωί σκοτώνονται. Αν κοιτάξεις το καρδιογράφημα ενός εμβρύου, θα δεις την καρδιά του να χτυπά από την 4η εβδομάδα. Μιλάμε για δολοφονίες σε άτομα που δεν μπορούν να αμυνθούν. Δείτε τα νούμερα: Πετάμε στους οχετούς 350.000 ζωές τον χρόνο, δηλαδή μια πόλη σαν την Πάτρα. Αντί να στηρίξουμε, λοιπόν, την οικογένεια και τα νέα ζευγάρια, που φοβούνται εξαιτίας της οικονομικής ανασφάλειας, δημιουργούμε αφύσικους στην οικογένεια θεσμούς.

Πηγή:http://o-nekros.blogspot.gr/2017/10/blog-post_33.html

«Στράφηκαν και προς αυτή την εκκλησία του κοιμητηρίου [στο Όλονετς]. Αποφάσισαν να την γκρεμίσουν.

Όλοι οι άνθρωποι από φόβο εγκατέλειψαν την εκκλησία.
Τότε βρέθηκε μια νέα γυναίκα. Ήταν περίπου 25 χρόνων. Ήλθε, λοιπόν, στην εκκλησία και την έκανε σπίτι της. Ήλθαν οι εργάτες και κάποια μηχανήματα για να γκρεμίσουν την εκκλησία, αλλά η ίδια αντιστάθηκε. Δεν έβγαινε απ’ την εκκλησία.

Το παράδοξο είναι ότι οι άθεοι υποχώρησαν μάλλον για δύο λόγους. α) Η νέα αυτή γυναίκα ήταν δυναμική προσωπικότητα κι όλοι στην περιοχή τη σέβονταν. Αν γκρέμιζαν την εκκλησία και τη σκότωναν, πιθανόν να υπήρχαν αντιδράσεις. β) Υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι άθεοι που γκρέμιζαν ή βεβήλωναν ναούς, αντιμετώπιζαν την τιμωρία του Θεού. Σε κάποια διπλανή πόλι, ένας άθεος που γκρέμιζε το καμπαναριό μιας εκκλησίας, έπεσε και σκοτώθηκε. Το γεγονός διαδόθηκε κι έκοψε σε πολλούς τα φτερά.

Έτσι οι εχθροί της πίστεως, είτε από σεβασμό είτε από φόβο, δεν τόλμησαν να την πειράξουν. Υπολόγισαν μάλιστα, πως αυτή η γυναίκα θα καθίση λίγες μέρες ή μήνες και θ’ αναγκασθή να βγη. Άλλωστε ο βαρύς χειμώνας, με τις τόσο χαμηλές θερμοκρασίες, δεν επιτρέπει τέτοιους ηρωϊσμούς. Όμως διαψεύσθηκαν. Η γυναίκα αυτή έμεινε μέσα στην εκκλησία 15  χρόνια! Την περιποιόταν, τη φρόντιζε, ενώ απ’ ότι φαίνεται οι πιστοί κρυφά της προμήθευαν τρόφιμα κι ό,τι άλλο χρειαζόταν.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, μπροστά στην προέλασι των Γερμανών, ο Stalin αναγκάσθηκε να συμβιβασθή και να ζητήση τη βοήθεια της Εκκλησίας. Έτσι η Εκκλησία γνώρισε μια ανέλπιστη ελευθερία κι αναγέννησι. Πολλοί ναοί άνοιξαν κι οι πιστοί μπορούσαν να εκδηλώσουν το πιστεύω τους. Την εποχή εκείνη η γυναίκα αυτή άφησε την εκκλησία κι επέστρεψε στο σπίτι της.
Όμως η αντιθρησκευτική προπαγάνδα γνώρισε νέα έξαρσι στην εποχή του Khrushchev. Παρά την αποσταλινοποίησι, ο Khrushchev φάνηκε ιδιαίτερα σκληρός απέναντι στην Εκκλησία. Και τότε καταστράφηκαν πολλές εκκλησίες. Όπως ήταν επόμενο, η μικρή αυτή εκκλησία ήταν “κάρφος εν τω οφθαλμώ” και ξαναμπήκε στο στόχαστρο των αθέων. Ήταν γύρω στο 1960. Μόλις αυτή η γυναίκα πληροφορήθηκε τις προθέσεις τους δεν έχασε καιρό. Παρά την ηλικία της –πλησίαζε τότε τα 60 χρόνια της- ήλθε κι εγκαταστάθηκε πάλι στην εκκλησία. Τα σχέδια των αθέων ματαιώθηκαν. Αυτή τη φορά έμεινε 10 χρόνια μέσα στην εκκλησία. Και μόνο να φαντασθή κανείς πως άντεξε συνολικά 25 χειμώνες με θερμοκρασίες που φθάνουν και 40 υπό το μηδέν, μπορεί να καταλάβη πόσος ηρωϊσμός χρειάζεται. Αλλά για φαντασθήτε να περάσης 25 χρόνια, το ένα τέταρτο της ζωής σου, σε μια εκκλησία! Πάντως, χάρι στην αυτοθυσία της η εκκλησία σώθηκε.
Όταν κατά  το 1971 βεβαιώθηκε ότι η εκκλησία δεν κινδυνεύει, επέστρεψε στο σπίτι της. Θέλησε όμως  να αφιερωθή στον Κύριο. Έτσι ντύθηκε το μοναχικό σχήμα και πήρε το όνομα Βαρβάρα. Επειδή τα μοναστήρια είχαν κλείσει, μόναζε στο φτωχικό σπιτάκι της εκτελώντας τα μοναχικά της καθήκοντα. Όλοι τη θεωρούν ηρωΐδα εδώ στην περιοχή. Πάλεψε μόνη της με μια αντίχριστη υπερδύναμι και με τη χάρι του Θεού νίκησε. Αυτή η αδύναμη, η άσημη, η φτωχή. Όπως λέει κι ο απόστολος Παύλος: “Τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο Θεός, ίνα τους σοφούς καταισχύνη· και τα ασθενή του κόσμου εξελέξατο ο Θεός, ίνα καταισχύνη τα ισχυρά· και τα αγενή του κόσμου και τα εξουθενημένα εξελέξατο ο Θεός, και τα μη όντα, ίνα τα όντα καταργήση”(Α’ Κορ 1, 27 – 28)»(ΡΦ, 75).

(στο αρχιμ. Ιωάννου Κωστώφ, Η μητέρα μας η Εκκλησία, Σταμάτα 2014, όπου παρατίθεται η πηγή: Κέντρου νεότητος Θηβών, επιμ. Αρχιμ. Νεκταρίου Αντωνοπούλου, Ρωσία-Φιλανδια, Ταξιδιωτικό Χρονικό, εκδ. Ακρίτας, Αθηνα 2004)

Σταυρός και Ανάσταση! Αχώριστα και στη ζωή του πιστού. Η πορεία μας στην οδό του Κυρίου είναι σταυροαναστάσιμη.

Μία διαρκής συμμετοχή στην οδύνη του Σταυρού και στη χαρά της Αναστάσεως του Κυρίου.

Η πνευματική ζωή είναι επίπονος δρόμος, «τεθλιμμένη οδός» [Ματθ. ζ΄14]. Είναι αγώνας και προσπάθεια, κακοπάθεια και θλίψη. Είναι πάλη με εχθρούς αοράτους και ορατούς, συνεχής αντιπαράθεση με τον κόσμο της αμαρτίας, διωγμός, ίσως και θάνατος. Είναι σταυρός και ενσυνείδητη συμμετοχή, κοινωνία στα παθήματα του Κυρίου. Ο πιστός βιώνει καθημερινά τον σταυρό και τον θάνατο. Συγχρόνως όμως απολαμβάνει την ανάσταση, τη χαρά, τη δόξα, τη ζωή. «Συσταυρώθητι, συννεκρώθητι, συντάφηθι προθύμως, ίνα και συναστής και συνδοξασθής και συμβασιλεύσης», προτρέπει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Οι υποσχέσεις αυτές δεν τοποθετούνται μόνο στο μέλλον. Και εδώ ακριβώς είναι η μεγάλη διαφορά των δικών μας σταυρών και του Σταυρού του Κυρίου. Για Εκείνον η Ανάσταση ήλθε μετά το Σταυρό. Εμείς μέσα στους σταυρούς μας ζούμε την ανάσταση.

Ο δικός Του μόνον ήταν ο απόλυτος Σταυρός. Οδύνη άφατη. Απαραμύθητος πόνος. Τέλεια εγκατάλειψη. Ούτε στη γη ούτε στον ουρανό μπορούσε να βρει παρηγοριά. Δεν υπήρξε γι’ Αυτόν ο «συλλυπούμενος». Δεν βρέθηκαν πουθενά οι «παρακαλούντες»[Ψαλμ. ξη΄21]. Τον εγκατέλειψαν οι πάντες. Τον εγκατέλειψε και ο Θεός. Βυθιζόταν στο πέλαγος του πόνου Του «και ούκ ήν υπόστασις». Δεν υπήρχε πυθμένας, δεν υπήρχε κάπου να σταματά η καταβύθισή Του στην απέραντη θάλασσα των παθημάτων Του, και κινδύνευε να καταποντισθεί και να χαθεί στα βάθη της. [Ψαλμ. ξη΄3]. Οδύνη πρωτόγνωρη για Εκείνον, κατάσταση ακατάληπτη σε μας. Ήταν ο άνθρωπος που σήκωνε πάνω του όλο τον πόνο του κόσμου.! Ο εσταυρωμένος Θεάνθρωπος, ο Κύριος και Λυτρωτής του κόσμου!

Οπωσδήποτε δεν είναι τέτοιοι οι δικοί μας σταυροί. Ούτε το βάρος Εκείνου σηκώνουμε, ούτε και μένουμε μόνοι ποτέ. Οι μικροί δικοί μας σταυροί στηρίζονται πάντοτε στην αγάπη Του, οφείλονται στη γεμάτη στοργή πατρική παιδαγωγία Του και φωτίζονται διαρκώς από την ελπίδα και το φως της Αναστάσεώς Του.

Ο σταυρωμένος πιστός έχει πάντοτε τη χαρά της θείας παρηγορίας, την αίσθηση της προστασίας του Θεού και της διαρκούς παρουσίας Του στον πόνο του, την ελπίδα της λυτρώσεως. Ο Θεός είναι πάντα παρών στη θλίψη, στον αγώνα, στη δοκιμασία μας. Στηρίζει, βοηθεί, παρηγορεί και ανασταίνει.

Η ΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ αρχ. Αστέριος Χατζηνικολάου εκδ. «Ο Σωτήρ»  σελ. 45-47

Με την εμπιστοσύνη στον Θεό και με την ταπείνωση όλα τα προβλήματα λύνονται. Να κάνης αυτό που μπορείς εσύ και μετά να αφήνεσαι στην θεία Πρόνοια, στο θείο θέλημα.

Η ελπίδα στον Θεό είναι τονισμένη πίστη είναι η μεγαλύτερη ασφάλεια για τον άνθρωπο. Μικρό πράγμα είναι να έχει κανείς σύμμαχο τον Θεό;
Θυμάμαι, πριν πάω στο στρατό, έκανα προσευχή στην Αγία Βαρβάρα να με βοηθήσει – την είχα σε ευλάβεια, γιατί πήγαινα στο εξωκκλήσι της από μικρός και προσευχόμουν.

«Ας κινδυνεύσω στον πόλεμο, είπα, αλλά μόνον άνθρωπο να μη σκοτώσω».

Και πώς τα οικονόμησε ο Καλός Θεός! Όταν βγήκαν τα αποτελέσματα, ενώ άλλους που ήταν μορφωμένοι τους έστειλαν στην πρώτη γραμμή σαν απλούς στρατιώτες, τουφεκιοφόρους, εμένα που ήμουν του δημοτικού με πήραν για ασυρματιστή!
Μου έλεγαν οι άλλοι:

«Έχεις μεγάλο μέσο».

«Βρε τί μέσο έχω; Δεν έχω κανένα γνωστό».

«Τι; μας κοροϊδεύεις;», μου έλεγαν. Ποιον έχεις στο Γενικό Επιτελείο;».

Αφού επέμεναν, τους έλεγα κι εγώ:

«Έχω στο Γενικό Επιτελείο τον Χριστό». Έτσι δεν χρησιμοποίησα ποτέ ντουφέκι.
 Πρέπει να αφήνουμε τον εαυτό μας στα χέρια του Θεού με απόλυτη εμπιστοσύνη και να βλέπουμε την κάθε δοκιμασία σαν δώρο σταλμένο από την αγάπη του Θεού. Ο άνθρωπος που έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στον Θεό χαίρεται τα πάντα.

Είτε είναι άρρωστος, είτε μένει νηστικός, είτε τον αδικούν, είτε…, είτε…, πιστεύει ότι ο Θεός τα έχει επιτρέψει, ελπίζει στον Θεό και είναι πάντα ασφαλισμένος στο λιμάνι της ελπίδος του Θεού.

Από το βιβλίο «Πάθη και Αρετές» Γέροντος Παΐσιου Αγιορείτου, Λόγοι Ε΄

ΣΑΡΞ – ΠΛΑΞ…ΚΑΙ Η ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ.
Έλεγε ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος ότι το πρόβλημα Σαρξ, το λύνει μόνο η Πλάξ.
Δηλαδή η σεξουαλικότητα (Σαρξ), λύνεται μόνο με την πλάκα του τάφου(Πλαξ).
Διότι όσο ζει πάνω στη γη ο άνθρωπος, έχει μέσα του χυμούς, επιθυμίες, ορμές, πόθους, έλξη.
Αφού ζει, θέλει, ποθεί κλπ.
Η λύση: μια ηρεμία και ψυχραιμία. Όχι πανικός.
Ήταν ένας μοναχός που είχε πολλούς πειρασμούς σαρκικούς,
δηλαδή, σεξουαλικού τύπου.
Πήγε σε κάποιον πνευματικό να μιλήσει, κι αυτός τον απογοήτευσε.
Ντροπή σου να κάνεις τέτοια, να νιώθεις έτσι, να είσαι τόσο επιρρεπής.
Ο μοναχός απελπίστηκε.
Έφυγε.
Στο δρόμο γύριζε λυπημένος, κι είδε έναν άλλο ασκητή.
Του ‘πε τον πόνο του, κι ότι ένας ιερέας πριν λίγο τον απογοήτευσε.
Ο ασκητής αυτός ήταν άνθρωπος ψαγμένος, αληθινός και άρα συμπαθής στον αγώνα του άλλου.
Κι είπε μια προσευχή παράξενη στο Θεό:
Κύριε, κάνε να νιώσει ο αυστηρός αυτός ιερέας
τι θα πει να έχεις τέτοιες επιθυμίες και να καίγεσαι.
Κι έφυγε η τρελή επιθυμία απ’ τον μοναχό,
κι ο μοναχός ηρέμησε.
Και πήγε όλη η σεξουαλική ένταση στον αυστηρό ιερέα.
Κι άρχισε ο ιερέας να τρελαίνεται απ’ τον πόθο και να μη ξέρει πού να σταθεί και τι να κάνει.
Κι είπε ταπεινά συγγνώμη στο Θεό για τη σκληροκαρδία που έδειξε στο μοναχό.
Κι αποφάσισε να είναι πιο επιεικής και συμπαθής κι ανθρώπινος στην ώρα της εξομολόγησης του κόσμου.
Και κατάλαβε ότι τα θέματα αυτά που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη σεξουαλικότητα είναι ανθρώπινα, και θέλουν κατανόηση, αγάπη, συμπάθεια και κυρίως… αυτογνωσία.
Κι όχι ασπλαχνία, φωνές κι υποτίμηση κανενός.
Είναι πολύ βοηθητικό αν ο καθένας μας σκέφτεται τα δικά του.
Τα πριν, τα νυν, και τα μετά…
Τα νιάτα του, τις δυσκολίες του, αυτά που πάντα λίγο πολύ τον απασχολούν.
Και τώρα. Σε όποια ηλικία κι αν είναι.
Σκέψεις, πράξεις, λόγια, θεάματα, επιθυμίες, όνειρα, διαδίκτυο.
Το να πουλάς μούρη είναι τελικά το πιο εύκολο σήμερα…
Το να παραδέχεσαι την αλήθεια σου, το πιο δύσκολο.
Μα και το πιο απλό και λυτρωτικό, αν το καλοσκεφτείς.
π. Ανδρέας Κονάνος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ’ (22)

Στιχ. 1-14. Η παραβολή των βασιλικών γάμων.

Ματθ.22,1 (1)Καὶ ἀποκριθεὶς(2) ὁ Ἰησοῦς πάλιν εἶπεν αὐτοῖς ἐν παραβολαῖς(3) λέγων·
Ματθ.22,1 Ο Ιησούς τους μίλησε πάλι με παραβολές και τους είπε:
(1)   Δεν είναι πιθανόν ότι η παρούσα περικοπή και αυτή του Λουκά ιδ 16-24, που ονομάζεται το μέγα Δείπνο, είναι διαφορετικές εκδόσεις μίας και της ίδιας παραβολής. Τα περιστατικά και ο σκοπός είναι διαφορετικά, κάποιες από τις λεπτομέρειες είναι τελείως διαφορετικές και όπου οι λεπτομέρειες είναι όμοιες οι λόγοι είναι τόσο διαφορετικοί, ώστε δεν μπορούν να προέρχονται από την ίδια πηγή. Είναι πολύ πιθανό, ότι ο Κύριος χρησιμοποίησε μερικές φορές το ίδιο υλικό, για παραβολές διαφορετικού νοήματος, προσθέτωντας σε αυτό και νέο υλικό.
Εδώ το νέο υλικό είναι, ότι οι καλεσμένοι δεν παρουσιάζονται απλώς αγενείς, αλλά και επαναστάτες υβρίζοντας και φονεύοντας τους απεσταλμένους του βασιλιά τους, και για αυτό και αυτοί και η πόλη τους παραδίδονται σε σφαγή και απώλεια. Αυτό ειδικά αναφέρεται στους φονείς του Ιησού και κάποιων από τους μαθητές του και στην ως συνέπεια ακόλουθη καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Νέο επίσης υλικό είναι, ότι βασιλιάς είναι αυτός που κάνει τις προσκλήσεις επ’ ευκαιρία των γάμων του γιου του (p).
(2)   Απαντώντας στην γεμάτη κακία διάθεση και πρόθεσή τους (δ).
(3)   =Με μορφή παραβολών (F).

Ματθ.22,2 ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ(1), ὅστις ἐποίησε γάμους(2) τῷ υἱῷ(3) αὐτοῦ.
Ματθ.22,2 Η βασιλεία των ουρανών μοιάζει μ’ ένα βασιλιά, που έκανε το γάμο του γιου του.
(1)   «Και αυτή η παραβολή θα φανεί ότι είναι σαφής αν την ερμηνεύσουμε συνολικότερα, στην οποία άνθρωπος μεν βασιλιάς μεταφορικά λέγεται ότι είναι ο Θεός και πατέρας του Χριστού Ιησού» (Ω).
(2)   Πληθυντικός για να σημάνει το σύνολο των τελετών και γιορτών, που συνοδεύουν την ένωση αυτών που έρχονται σε γάμου κοινωνία (δ). Συνήθως ο γαμήλιος εορτασμός συνεχιζόταν για 7 ημέρες και διεξαγόταν με μεγάλη πομπή και διασκεδάσεις (ο). «Γάμους εννοεί τη μυστική ένωση του Υιού με την εκκλησία των πιστών» (Ζ). Στον Ψαλμ. μδ εμφανίζεται ο Μεσσίας ως μνηστήρας, και έτσι ερμήνευσε τον Ψαλμό και το Ταργούμ, ενώ η νύφη, της οποίας το κάλλος επιθυμεί είναι η κοινότητα του Ισραήλ. Και στο Άσμα (κεφ. η), το Ταργούμ δείχνει το Μεσσία και την ισραηλιτική κοινότητα σε δείπνο, το οποίο πρέπει να είναι γαμήλιο. Και ο Παύλος χρησιμοποιεί τη σύγκριση των γάμων για να δηλώσει την ένωση του Χριστού με την εκκλησία (Εφεσ. ε 25), ενώ η Αποκάλυψη (ιθ 9) μιλώντας για γάμους του αρνίου, μακαρίζει αυτούς «που είναι καλεσμένοι στο δείπνο του αρνίου» (L).
«Και για ποιό λόγο αναφέρθηκε γάμος; Για να μάθεις του Θεού τη φροντίδα, τον πόθο του για μας, τη χαρά των πραγμάτων, ότι τίποτα δεν είναι λυπηρό εκεί ούτε σκυθρωπό, αλλά όλα είναι γεμάτα από χαρά πνευματική. Για αυτό και ο Ιωάννης τον ονομάζει νυμφίο· για αυτό και ο Παύλος λέει, σας σύνδεσα με έναν άνδρα (Β΄ Κορ. ια 2). Και πάλι· Το μυστήριο αυτό είναι μεγάλο, εννοώ όσον αφορά το Χριστό και την εκκλησία (Εφεσ. ε 32)» (Χ).
«Στους πνευματικούς γάμους να εννοήσεις ότι σχέση είναι η υποδοχή του νυμφίου, γέννα, αυτά που κάνει καλά η νύφη ψυχή, η οποία έρχεται σε μίξη μεταφορικά και δεν φθείρεται από αυτόν, αλλά και κάθε μέρα μέσω της σχέσης με αυτόν μεταλαμβάνει αφθαρσία και γεννάει όποια λογικά γεννήματα θα μπορούσαν να γίνουν από τέτοιους γάμους» (Ω).
(3)   «Γιατί λοιπόν δεν λέγεται ότι η νύφη ενώνεται με τον Πατέρα, αλλά με τον Υιό; Διότι αυτή που ενώνεται με τον Υιό, ενώνεται με τον Πατέρα. Διότι είναι αδιάφορο για την Γραφή αν λέγεται αυτό ή εκείνο, μιας και είναι απαράλλακτη η ουσία» (Χ).
Ή, πιο σωστά, ο Σωτήρας αφού με το δικό του αίμα πλήρωσε στον Πατέρα όλη την οφειλή της ανθρωπότητας, έκανε αυτήν δική του (δ).

Ματθ.22,3 καὶ ἀπέστειλε τοὺς δούλους(1) αὐτοῦ καλέσαι τοὺς κεκλημένους(2) εἰς τοὺς γάμους, καὶ οὐκ ἤθελον(3) ἐλθεῖν.
Ματθ.22,3 Έστειλε τους δούλους του να φωνάξουν τους καλεσμένους στο γάμο, εκείνοι όμως δεν ήθελαν να έρθουν.
(1)   «Οι δούλοι που στέλνονται να καλέσουν τους καλεσμένους στους γάμους, είναι οι κατά καιρούς προφήτες, που με τις προφητείες τους επιστρέφουν το λαό στην ευφροσύνη που γίνεται για την αποκατάσταση της εκκλησίας με το Χριστό» (Ω). Οι πρώτοι δούλοι είναι οι προφήτες (L), από τον Μωϋσή μέχρι τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (δ).
(2)   «Καλεί όχι τώρα τελευταία, αλλά πριν από πολύ χρόνο. Διότι πείτε, λέει, στους καλεσμένους» (Χ). Είχε καλέσει αυτούς κάποιο χρόνο πριν, ώστε να έχουν τον καιρό να προετοιμαστούν. Όταν λοιπόν ετοιμάστηκε και ο οικοδεσπότης, έστειλε τους δούλους του, για να καλέσει τους καλεσμένους (ο). «Καλεσμένους ονομάζει τους Ιουδαίους, οι οποίοι κλήθηκαν νωρίτερα σε αυτούς τους γάμους, παλαιότερα μεν από τους προφήτες και ύστερα από τον βαπτιστή» (Ζ).
Στην παραβολή των κακών γεωργών δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε τους κάθε φορά σταλμένους δούλους ή ομίλους των δούλων ότι σημαίνουν ορισμένους προφήτες ή ομίλους προφητών. Ομοίως και στην παρούσα παραβολή είναι αμφίβολο, εάν κάθε όμιλος δούλων σημαίνει ορισμένους προφήτες. Πάντως όμως στην κάθε μία από τις δύο παραβολές είναι σαφές, ποιοι είναι οι τελευταίοι που στάλθηκαν· στη μία είναι ο Υιός που σφάχτηκε από τους κακούς γεωργούς· στην παρούσα παραβολή είναι οι πρώτοι Χριστιανοί κήρυκες, αφού στη σφαγή τους ακολούθησε η καταστροφή της πόλης (p).
(3)   «Τι πιο αχάριστο θα μπορούσε να γίνει από αυτούς, όταν και σε γάμους καλούμενοι αποσκιρτούν; Διότι ποιός δεν θα προτιμούσε να έλθει σε γάμους και μάλιστα γάμους βασιλιά;» (Χ).

Ματθ.22,4 πάλιν(1) ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους λέγων· εἴπατε τοῖς κεκλημένοις· ἰδοὺ τὸ ἄριστόν(2) μου ἡτοίμασα(3), οἱ ταῦροί μου καὶ τὰ σιτιστὰ(4) τεθυμένα, καὶ πάντα(5) ἕτοιμα· δεῦτε εἰς τοὺς γάμους(6).
Ματθ.22,4 Έστειλε ξανά άλλους δούλους λέγοντάς τους: “να πείτε στους καλεσμένους: έχω ετοιμάσει το γεύμα, έχω σφάξει τους ταύρους και τα θρεφτάρια, κι όλα είναι έτοιμα· ελάτε στο γάμο”.
(1)   Οι επανειλημμένες αυτές προσκλήσεις δείχνουν το μέγα έλεος και τη μακροθυμία του Θεού (ο).
(2)   Οι μεταγενέστεροι Έλληνες το πρωινό το έλεγαν ακράτισμα, ενώ άριστο ονόμαζαν το μεσημεριανό δείπνο (g).
(3)   Η σωτηρία μας πραγματοποιείται όχι με τη δική μας δύναμη, αλλά με τη δύναμη του Θεού (b).
(4)   «Μεσημεριανό τραπέζι και ταύρους και θρεφτάρια σφαγμένα, δηλαδή ετοιμασμένα, είπε σύμφωνα με τα όσα συνηθίζονταν στους γάμους. Και θα μπορούσε να είναι αυτά, εδώ μεν η απόλαυση των θείων δογμάτων, ενώ εκεί η ουράνια τρυφή και απόλαυση. Με τους ταύρους και τα θρεφτάρια φανερώνεται το γενναιόδωρο και πολυτελές του συμποσίου» (Ζ). Μάλλον σημαίνουν αυτά γενικά τα αγαθά που μας έφερε ο Μεσσίας (L). Σιτιστό είναι αυτό που τράφηκε με σιτάρι. Ό,τι σημαίνει και το σιτευτός (g).
(5)   Υπάρχουν πολλά εκτός από τους ταύρους και τα θρεφτάρια (b).
(6)   «Σε τι καλεί; Σε πόνους και μόχθους και ιδρώτες; Όχι, αλλά σε απόλαυση. Πόση η πανδαισία; Πόση η γενναιοδωρία; Και ούτε αυτό δεν τους έκανε να ντραπούν» (Χ).

Ματθ.22,5 οἱ δὲ ἀμελήσαντες(1) ἀπῆλθον, ὁ μὲν εἰς τὸν ἴδιον(2) ἀγρόν(3), ὁ δὲ εἰς τὴν ἐμπορίαν(3) αὐτοῦ(2)·
Ματθ.22,5 Οι καλεσμένοι όμως αδιαφόρησαν και πήγαν άλλος στο χωράφι του κι άλλος στο εμπόριό του.
(1)   «Περιφρονώντας την πρόσκληση» (Ζ). «Διότι δεν ήλθαν όχι λόγω ασχολιών, αλλά από αμέλεια…» Αλλά και «όταν τα πνευματικά καλούν, δεν υπάρχει καμία ανάγκη για όποια ασχολία» (Χ).
(2)   Δικό του. Εγωισμός (b).
(3)   Ο ένας ασχολούνταν με ακίνητα, ο άλλος με κινητά αγαθά. Ο ένας δεσμευόταν από ψεύτικη αυτάρκεια, ο άλλος από την επιθυμία να αποκτήσει περισσότερα (b). Και οι δύο ήταν κυριευμένοι από εκτάκτως μεγάλη προσκόλληση στα πρόσκαιρα αγαθά (L).

Ματθ.22,6 οἱ δὲ λοιποὶ(1) κρατήσαντες τοὺς δούλους αὐτοῦ ὕβρισαν καὶ ἀπέκτειναν(2).
Ματθ.22,6 Οι υπόλοιποι έπιασαν τους δούλους του, τους κακοποίησαν και τους σκότωσαν.
(1)   Εκείνοι δηλαδή οι οποίοι ήταν μοχθηρότεροι και κακουργότεροι από τους άλλους (ο).
(2)   «Δεν είναι μόνο αυτό το φοβερό, ότι δεν ήλθαν, αλλά και αυτό που ήταν χειρότερο και πιο τρελό από αυτό, το ότι δηλαδή έδειραν και ύβρισαν και φόνευσαν αυτούς που ήλθαν. Αυτό είναι χειρότερο από το προηγούμενο (που τόλμησαν οι κακοί γεωργοί). Διότι εκείνοι μεν ήλθαν απαιτώντας έσοδα και καρπούς και σφάχτηκαν. Αυτοί όμως αν και καλούν σε γάμους… και αυτοί πάλι φονεύονται. Τι θα μπορούσε να γίνει ίσο με αυτήν τη μανία;» (Χ).
Βεβαίως είναι έξω από κάθε συνήθεια το να απαντά κάποιος σε πρόσκληση δείπνου βρίζοντας και φονεύοντας αυτούς που προσκαλούν. Οι λεπτομέρειες αυτές, οι ελάχιστα πιθανές, κάνουν ευκολότερο να τονιστεί στην αλληγορία η αχαριστία των καλεσμένων (L).

Ματθ.22,7 ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς ἐκεῖνος ὠργίσθη, καὶ πέμψας(1) τὰ στρατεύματα(2) αὐτοῦ(3) ἀπώλεσε τοὺς φονεῖς ἐκείνους καὶ τὴν πόλιν αὐτῶν ἐνέπρησε(4).
Ματθ.22,7 Όταν το άκουσε ο βασιλιάς εκείνος, θύμωσε· έστειλε το στρατό του κι αφάνισε εκείνους τους φονιάδες και πυρπόλησε την πόλη τους.
(1)   «Τότε λοιπόν φονεύει τους παμπόνηρους και βρωμερούς, διότι ήταν αθεράπευτα άρρωστοι» (Ζ).
(2)   «Στρατεύματά του να εννοήσεις τα στρατεύματα των Ρωμαίων, τα οποία στις μέρες του Ουεσπασιανού και του Τίτου και τους φονιάδες κατέσφαξαν, και την πόλη τους, τα Ιεροσόλυμα, την έκαψαν» (Ζ). Κακοί άνθρωποι που αγνοούν το Θεό, όπως εδώ οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι, εκλέγονται συχνά ως όργανα της εκδίκησης του Θεού για τιμωρία της παρανομίας και κακίας άλλων (ο).
(3)   Αποκαλεί τα στρατεύματα αυτά «δικά του», διότι «όλοι είναι του Θεού, από την άποψη ότι δημιουργήθηκαν από αυτόν» (Ζ) και διότι αυτά εκτέλεσαν το θέλημά του (δ).
(4)   Έκαψε την πόλη τους. Πρόκειται για φράση που επαναλαμβάνεται στη Βίβλο πάνω από 30 φορές προκειμένου για την Ιερουσαλήμ (L). Την πόλη τους και όχι την πόλη του. Η Ιερουσαλήμ έπαυσε πλέον να είναι πόλη δική του (ο). «Δεν έγινε η άλωση αμέσως μόλις φονεύτηκε ο Χριστός, αλλά μετά σαράντα χρόνια, για να δείξει τη μακροθυμία του» (Χ).

Ματθ.22,8 τότε λέγει τοῖς δούλοις αὐτοῦ· ὁ μὲν γάμος ἕτοιμός ἐστιν(1), οἱ δὲ κεκλημένοι οὐκ ἦσαν(2) ἄξιοι(3)·
Ματθ.22,8 Τότε λέει στους δούλους του: “το τραπέζι του γάμου είναι έτοιμο, μα οι καλεσμένοι δε φάνηκαν άξιοι.
(1)   Και δεν θα ματαιωθεί εξαιτίας της αχαριστίας των καλεσμένων (b). Εδώ είναι το γαμήλιο δείπνο (g), το οποίο συμβολίζει τη ζωή στην εκκλησία του Χριστού με χαρά και χάρη Θεού (δ).
(2)   Ο παρατατικός χρησιμοποιείται για να δειχτεί ότι ο καιρός του να αποδειχτεί κάποιος άξιος ή ανάξιος, πέρασε πλέον (b).
(3)   «Δεν έπρεπε, λέει, ούτε να καλεστούν αυτοί, αλλά για να μην τους αφήσει καμία πρόφαση αναίσχυντης αντιλογίας, παρόλο που ήξερε την απιστία τους, προς αυτούς έστειλε πρώτους, και εκείνους αποστομώνοντας και εμάς διδάσκοντας να κάνουμε όσα εξαρτώνται από εμάς» (Σχ). Κανείς δεν θεωρείται ανάξιος πριν ακόμα γίνει σε αυτόν η προσφορά ή πρόσκληση και εκείνος αρνηθεί (b).

Ματθ.22,9 πορεύεσθε οὖν ἐπὶ τὰς διεξόδους(1) τῶν ὁδῶν, καὶ ὅσους ἐὰν εὕρητε(2) καλέσατε εἰς τοὺς γάμους(3),
Ματθ.22,9 Πηγαίνετε, λοιπόν, στα σταυροδρόμια κι όσους βρείτε καλέστε τους στους γάμους”.
(1)   Οδός σημαίνει ολόκληρη αυτή· τα σταυροδρόμια είναι τμήματά της, όπως και οι διακλαδώσεις της (b), όπως φαίνεται από τα συμφραζόμενα και το τέλος της παραβολής, διέξοδοι= τόποι πριν την πόλη, στους οποίους καταλήγουν οι αγροτικοί δρόμοι. Με την εικόνα αυτή σκιαγραφούνται τα όρια των ειδωλολατρικών πόλεων, στις οποίες θα κατευθύνονταν οι Απόστολοι (g).
Ή, διέξοδοι=τα μέρη, όπου οι δρόμοι βγαίνουν η μία πάνω στην άλλη, τα τρίστρατα ή τετράστρατα, όπως συνηθίζουμε να λέμε, στα οποία υπάρχουν συνήθως καπηλειά ή άλλα μέρη διαμονής, στα οποία συγκεντρώνονται οι οδοιπόροι. Όχι λοιπόν τους δρόμους της πόλης, η οποία παρίστανε τη συναγωγή των Ιουδαίων, η οποία καταστράφηκε και κάηκε, αλλά τους δρόμους τους έξω από αυτήν, όπου είναι οι συναθροίσεις των εθνών (δ).
«Πορευτείτε, λέει, στα τρίστρατα» (Χ). «Διεξόδους των δρόμων λέει τις πόλεις και τα χωριά των εθνών» (Ζ).
(2)   «Και όσους τυχόν βρείτε. Και τους τυχαίους και τους παραπεταμένους» (Χ).
(3)   «Αν όμως πει κάποιος, ότι δεν κλήθηκαν τότε οι εθνικοί, όταν μαστιγώθηκαν οι Απόστολοι και έπαθαν μύρια, αλλά αμέσως μετά την ανάσταση (διότι τότε λέει σε αυτούς, πορευθείτε και κάντε μαθητές σε όλα τα έθνη), θα λέγαμε, ότι και πριν το σταυρό και μετά το σταυρό στους Ιουδαίους μιλούσαν πρώτους» (Χ).
Το κάλεσμα των εθνών δεν έγινε μετά την καταστροφή του ναού των Ιεροσολύμων, άρα και μετά το θάνατο του Αποστόλου των εθνών Παύλου. Φυσικό είναι για την πρόγνωση του Ιησού η κατάρρευση του ναού να αρχίζει πριν την καταστροφή του από τους Ρωμαίους, από τη στιγμή που τα έθνη πήραν τη θέση του Ισραήλ (L).

Ματθ.22,10 καὶ ἐξελθόντες οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι εἰς τὰς ὁδοὺς συνήγαγον πάντας ὅσους εὗρον, πονηρούς τε καὶ ἀγαθούς(1)· καὶ ἐπλήσθη ὁ γάμος(2) ἀνακειμένων(3).
Ματθ.22,10 Βγήκαν τότε οι δούλοι στους δρόμους και μάζεψαν όλους όσους βρήκαν, κακούς και καλούς. Η αίθουσα του γάμου γέμισε από συνδαιτυμόνες.
(1)   Παροιμιακός τρόπος έκφρασης (b). Ή, «πονηρούς ονομάζει αυτούς με κακό ήθος ή τους ασυγκράτητους στα πάθη, ενώ αγαθούς τους απλούς ή τους εγκρατείς στις παράλογες ορμές, στους οποίους συνολικά κήρυξαν οι Απόστολοι, καλώντας εξίσου όλους στην ένωση με το Χριστό» (Ζ). Διότι η εκκλησία ως πνευματικό ιατρείο καλεί και δέχεται όλους (δ).
«Εύρισκαν λοιπόν (οι Απόστολοι) τους ακροατές και δεν φρόντιζαν όταν καλούσαν, αν πριν από το κάλεσμα ήταν αγαθοί ή πονηροί αυτοί που καλούνταν. Διότι καλούσαν όλους όσους εύρισκαν. Αγαθοί λοιπόν εδώ πρέπει να νομίσουμε ότι λέγονται πιο απλά, αυτοί από όσους έρχονταν στη θεοσέβεια που ήταν μετριότερου επιπέδου… οι οποίοι φανερώνουν το έργο του νόμου γραπτό στις καρδιές τους με τη συμμαρτυρία που δίνει η συνείδησή τους» (Ω).
Κάλεσε όμως και τους πονηρούς «έτσι ώστε αφού αποβάλλουν την πονηρία (το ξένο με το γάμο ρούχο) και αφού ντυθούν το ρούχο του γάμου μαζί με τα λεγόμενα αγαθά έργα, να γεμίσουν το σπίτι του γάμου» (Ω).
(2)   Αυθεντική γραφή ο νυμφών, δηλαδή η αίθουσα του γάμου. «Γέμισε ο γάμος, δηλαδή ο νυμφώνας» (Ζ).
(3)   Γέμισε με παρακαθήμενους. Με αυτό φανερώνει ο Σωτήρας το μεγάλο πλήθος αυτών που θα πιστέψουν (δ).

Ματθ.22,11 (1)εἰσελθὼν δὲ ὁ βασιλεὺς(2) θεάσασθαι τοὺς ἀνακειμένους εἶδεν ἐκεῖ ἄνθρωπον(3) οὐκ ἐνδεδυμένον ἔνδυμα γάμου(4),
Ματθ.22,11 Μπήκε κι ο βασιλιάς για να δει τους συνδαιτυμόνες, κι εκεί είδε κάποιον που δεν ήταν ντυμένος με τη γαμήλια φορεσιά.
(1)   Από κάποιους από τους νεώτερους ερμηνευτές θεωρήθηκε, ότι πρόκειται εδώ για ανεξάρτητη και αυτοτελή παραβολή, την οποία ο Ματθαίος συνένωσε με την παραβολή των γάμων.
(2)   Η σκηνή αλλάζει. Προηγουμένως η ανάμιξη πονηρών και αγαθών ήταν ανεκτή. Με το που φτάνει ο βασιλιάς όμως δεν συμβαίνει πλέον κάτι τέτοιο. Καθένας που δεν είναι άξιος να λάβει μέρος στο δείπνο θα διωχτεί. Ο βασιλιάς έρχεται για να κρίνει και το δείπνο που ακολουθεί την κρίση είναι η μακαριότητα (L). Αυτή η είσοδος του βασιλιά θα γίνει κατά την ημέρα της κρίσης, όταν το έργο του καθενός θα γίνει φανερό (δ).
(3)   Και ενός μόνο καλεσμένου το ανάρμοστο ρούχο δεν έμεινε απαρατήρητο και δεν μπόρεσε αυτός που το φορούσε να κρυφτεί στους πολλούς. Κάθε λοιπόν ελπίδα, ότι ενδέχεται να διαφύγουμε το μάτι του Κυρίου αποκλείεται (ο).
(4)   Καμία αναφορά δεν γίνεται για τα μέσα, με τα οποία αυτοί που δεν έχουν ένδυμα γάμου, θα προμηθεύονταν τέτοιο. Γενικώς θεωρήθηκε, ότι ο βασιλιάς προμήθευσε κατάλληλο ρούχο στους καλεσμένους, ο άνθρωπος όμως αυτός περιφρόνησε και αρνήθηκε να δεχτεί το ρούχο που του προσφέρθηκε. Ενδέχεται παρ’ όλα αυτά κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της πρόσκλησης και του δείπνου να αναμενόταν ότι οι καλεσμένοι θα φρόντιζαν να ντυθούν ευπρεπώς (p).
Υπήρχαν όμως και πολλοί φτωχοί, οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να υποβληθούν στις δαπάνες της προμήθειας ρούχου. Πιθανότερο λοιπόν είναι, ότι το ρούχο προμήθευσε η υπηρεσία του βασιλιά (ο).
«Εσύ όμως τίποτα να μην πολυεξετάζεις βαθύτερα, όπως για παράδειγμα ποιος είναι ο νυμφώνας, και πως μπήκε μαζί με τους καλλωπισμένους ο ακαλλώπιστος, και ό,τι παρόμοιο με αυτά… Από εδώ λοιπόν να αντλήσεις μόνο το να μάθεις, ότι δεν πρέπει κάποιος να παίρνει θάρρος μόνο από το ότι ήλθε στους γάμους, δηλαδή μόνο από την πίστη στο Χριστό. Αλλά αφού λούστηκε από το βάπτισμα, πρέπει να ντυθεί και ένδυμα γάμου, δηλαδή καλλωπισμένο και άξιο των μελλοντικών γάμων· και είναι αυτό βίος καθαρός και λαμπρός, σαν ένα χιτώνα που έχει υφανθεί με αρετές» (Ζ).
«Διότι ρούχο είναι ο βίος και η πράξη. Και όμως το κάλεσμα ήταν θέμα χάρης… Το μεν κάλεσμα και η κάθαρση ήταν θέμα χάρης· αυτός όμως που κλήθηκε και φόρεσε καθαρά, το να παραμείνει να διατηρεί αυτά, αυτό ανήκει στη φροντίδα των καλεσμένων. Το να κληθεί όμως δεν έγινε από την αξία, αλλά από τη χάρη. Έπρεπε λοιπόν να ξεπληρώσει την χάρη με το να υπακούσει, όχι με το να δείξει τόση πονηρία μετά την τιμή» (Χ).
«Άνθρωπο λοιπόν όχι ντυμένο με ρούχο γάμου, ονόμασε κάθε άνθρωπο που έχει στολιστεί με τρόπο ανάξιο του γάμου. Δεν είναι βεβαίως ρούχο γάμου η βρώμικη και ακάθαρτη ζωή» (Ζ).

Ματθ.22,12 καὶ λέγει αὐτῷ· ἑταῖρε(1), πῶς εἰσῆλθες(2) ὧδε μὴ ἔχων ἔνδυμα γάμου(3); ὁ δὲ ἐφιμώθη(4).
Ματθ.22,12 “Φίλε”, του λέει, “πώς μπήκες εδώ χωρίς το κατάλληλο ντύσιμο;” Εκείνος έχασε τη λαλιά του.
(1)   «Τον είπε φίλο, ως πρώην Χριστιανό, αν και έζησε ανάξια ως προς αυτήν την ονομασία» (Ζ). Τον αποκαλεί φίλο επειδή μέσω του βαπτίσματος ήλθε σε φιλική σχέση, αθέτησε όμως αυτήν με την αμαρτία (δ).
(2)   «Διότι στους μεν φθαρτούς γάμους θα μπορούσε κάποιος να έχει απολογία και συγγνώμη, επειδή δεν είναι εύκολο να προμηθευτεί κάποιος την άξια στολή· στον άφθαρτο όμως αυτόν γάμο, εξαφανίζεται κάθε δικαιολογία· διότι ο καλλωπισμός είναι κοντά και αποκτιέται εύκολα, αρκεί μόνο αληθινά να τον ζητήσουμε» (Ζ).
(3)   «Παρόλο που το πράγμα είναι τόσο ολοφάνερο, δεν τον τιμωρεί πιο πριν, παρά μόνο όταν αυτός ο ίδιος που αμάρτησε έβγαλε την απόφαση» (Χ).
(4)   «Επειδή δεν είχε τίποτα να απολογηθεί» (Ζ). «Με το ότι δεν είχε τίποτα να απαντήσει, καταδίκασε τον εαυτό του» (Χ).

Ματθ.22,13 τότε εἶπεν ὁ βασιλεὺς τοῖς διακόνοις(1)· δήσαντες αὐτοῦ πόδας καὶ χεῖρας(2) ἄρατε αὐτὸν καὶ ἐκβάλετε(3) εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον(4)· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων(5).
Ματθ.22,13 Τότε ο βασιλιάς είπε στους υπηρέτες: “δέστε του τα πόδια και τα χέρια και πάρτε τον και βγάλτε τον έξω στο σκοτάδι”· εκεί θα κλαίει και θα τρίζει τα δόντια του.
(1)   Οι οποίοι περίμεναν δίπλα στο τραπέζι (b), για να υπηρετούν αυτούς που κάθονταν. Αναφέρεται αυτό «στους αγγέλους που εκτελούν την υπηρεσία να τιμωρούν» (Ζ). Πράγματι οι άγγελοι παρουσιάζονται ότι ενεργούν τέτοια έργα κατά την εσχάτη ημέρα. Δες Ματθ. ιγ 39,41,49, κδ 31 (S).
(2)   «Δεν αρκεί βεβαίως να διωχτεί από τον γάμο, αυτός που ατίμασε την κλήση· διότι πρέπει αυτός, αφού οι υπηρέτες του βασιλιά, που έχουν ταχτεί στο να φυλακίζουν με δεσμά, τού δέσουν την πορεία (που συμβολίζεται με τα πόδια) την οποία δεν χρησιμοποίησε όπως έπρεπε και την δραστήρια δύναμη (που συμβολίζεται με τα χέρια), με την οποία δεν έκανε πράξη αγαθή, πρέπει λοιπόν όχι μόνο από τον γάμο να διωχτεί, αλλά και να καταδικαστεί στον τόπο που είναι ξένος από κάθε φως» (Ω).
«Δέσιμο λέει την αποχή από την ενέργεια που τελείται από τα πόδια και από τα χέρια. Διότι τότε καταργείται κάθε ενέργεια των αμαρτωλών και δεν υπάρχει πλέον καμία πράξη για εξιλέωση· διότι ο τωρινός καιρός, λέει, είναι καιρός εργασίας, ενώ ο μελλοντικός είναι καιρός ανταπόδοσης. Δένονται λοιπόν τα πόδια μεν, που βάδισαν στην αμαρτία· τα χέρια πάλι, που διέπραξαν τα παράνομα» (Ζ).
(3)   Αυτό θα συμβεί, λίγο πριν το γαμήλιο απόγευμα (b).
(4)   Στο σκοτάδι, το οποίο εκτείνεται έξω από το βασιλικό ανάκτορο του Μεσσία, το οποίο καταυγάζεται με φώτα (g).
(5)   «Για να μη νομίσει κάποιος, ότι αυτή η κόλαση είναι σκοτάδι, δηλαδή στέρηση του φωτός μόνο, πρόσθεσε ότι εκεί θα είναι ο κλαυθμός και το τρίξιμο των δοντιών, φανερώνοντας τις σε αυτό το σκοτάδι πικρές και επώδυνες» (Ζ), «τις ανυπόφορες οδύνες» (Χ).

Ματθ.22,14 πολλοὶ(1) γάρ εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί(2).
Ματθ.22,14 Γιατί πολλοί είναι οι καλεσμένοι, λίγοι όμως οι εκλεκτοί».
(1)   Μεταξύ όλων εκείνων των πονηρών και αγαθών, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση, ένας μόνο αποδοκιμάστηκε. Δεν θα τολμούσε κάποιος να βγάλει από αυτό συμπεράσματα θεολογικά πολύ ευνοϊκά και επιεική, διότι το άτομο αυτό εκπροσωπεί ολόκληρη κατηγορία ανθρώπων· από την άλλη, ο σ. 14 είναι αυστηρότερος (L).
(2)   Πολλοί καλούνται να μπουν στη βασιλεία, αλλά σχετικά λίγοι επιτυγχάνουν την απόκτηση των απαραίτητων προσόντων και γίνονται οριστικά δεκτοί σε αυτήν (a).

Στιχ. 15-22. Η πονηρή ερώτηση των Ηρωδιανών για τους φόρους και η θαυμαστή απόκριση του Κυρίου.

Ματθ.22,15 Τότε(1) πορευθέντες(2) οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον ὅπως αὐτὸν παγιδεύσωσιν(3) ἐν λόγῳ(4).
Ματθ.22,15 Τότε πήγαν οι Φαρισαίοι κι έκαναν σύσκεψη πώς να τον παγιδέψουν με ερωτήσεις.
(1)   Μετά τη συμπλήρωση της τελευταίας παραβολής δηλαδή (δ). «Τότε. Πότε; Όταν κατεξοχήν έπρεπε να νιώσουν κατάνυξη… να φοβηθούν τα μελλοντικά, όταν από τα παρελθόντα έπρεπε να πιστέψουν και για τα μελλοντικά» (Χ). «Ω πόσο βαθειά πώρωση! Τίποτα από αυτά που ειπώθηκαν δεν άγγιξε την ψυχή τους» (Ζ).
(2)   Στον τόπο στον οποίο συνήθως συσκέπτονταν (δ).
(3)   =Να συλλάβουν με παγίδα. Λέξη αλεξανδρινή. Δες Α΄ Βασ. κη 9 (S). Στην κυριολεξία λέγεται για σύλληψη πτηνών σε παγίδα (ο).
(4)   Με λόγο σαν σε παγιδευτικό δίχτυ. Ο λόγος ήταν το δίχτυ στο οποίο κάποια ύποπτη απάντηση θα έριχνε τη λεία τους (L). «Επειδή δεν μπορούσαν να τον συλλάβουν εξαιτίας του όχλου, συσκέπτονται να τον πιάσουν με ερώτηση» (Ζ), «και να τον αποδείξουν υπεύθυνο δημόσιων αδικημάτων» (Χ).

Ματθ.22,16 καὶ ἀποστέλλουσιν αὐτῷ τοὺς μαθητὰς(1) αὐτῶν μετὰ τῶν Ἡρῳδιανῶν(2) λέγοντες· διδάσκαλε(3), οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς εἶ(4) καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ Θεοῦ(5) ἐν ἀληθείᾳ(6) διδάσκεις(7), καὶ οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός(8)· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων(9)·
Ματθ.22,16 Έστειλαν, λοιπόν, τους μαθητές τους μαζί με τους Ηρωδιανούς και του είπαν: «Διδάσκαλε, ξέρουμε πως λες την αλήθεια και διδάσκεις αληθινά το θέλημα του Θεού, και δε φοβάσαι κανέναν γιατί δεν υπολογίζεις σε πρόσωπα.
(1)   Στέλνουν τους μαθητές, για να μη δώσουν υποψία στο Σωτήρα, αλλά να παρουσιάσουν το πράγμα ως αθώα απορία της νεολαίας που έχει ορμή από πατριωτικό αίσθημα (δ).
(2)   Δηλαδή αυτοί που ανήκουν στο κόμμα του Ηρώδη, «αυτοί που φρονούν τα του Ηρώδη» (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχαιολ. 14,15,16)(g). Ενώ οι Φαρισαίοι απεχθάνονταν την πληρωμή του φόρου, οι Ηρωδιανοί συνηγορούσαν υπέρ αυτού (S).
«Για αυτό και έστελναν και τους δικούς τους μαθητές και τους οπαδούς του Ηρώδη, σκάβοντας διπλό, όπως νόμιζαν, γκρεμό γύρω από το Χριστό και βάζοντας από παντού την παγίδα τους, έτσι ώστε, οτιδήποτε και αν πει να τον συλλάβουν. Και αν μεν απαντήσει υπέρ των Ηρωδιανών, να τον κατηγορήσουν αυτοί, αν πάλι υπέρ αυτών, να τον κατηγορήσουν εκείνοι» (Χ).
(3)   Αναγνωρίζουν ότι έχουν ανάγκη να διδαχτούν από αυτόν (δ).
(4)   «Δες την κολακεία τους και τον κρυμμένο δόλο» (Χ), «τα οποία χρησιμοποιούν θέλοντας να του φουσκώσουν τα μυαλά ώστε οπωσδήποτε να απαντήσει. Και αν είναι αλήθεια αυτό που λέτε, πώς αλλού λέτε ότι πλανά τον κόσμο;» (Ζ). «Αλλά όλα γίνονται όσα τυχόν η κακία υπαγορεύσει» (Χ). Είσαι αληθινός και συνεπώς και στο ζήτημα για το οποίο θα σε ρωτήσουμε, δεν θα μας αποκρύψεις την αλήθεια (δ).
(5)   =Ο τρόπος που φρονεί και ενεργεί αυτός που παραγγέλλεται από το Θεό και επιδοκιμάζεται από αυτόν (g)· ο δρόμος του θείου θελήματος (δ) «η αρετή, μέσω της οποίας οδεύει κάποιος προς το Θεό» (Ζ).
(6)   Αληθινά, όπως έχει το πράγμα, με τρόπο που αρμόζει στα πράγματα (g).
(7)   «Βεβαιώνουν ότι λέει την αλήθεια, ομολογώντας την πραγματικότητα· αλλά όμως όχι με σωστή διάθεση, ούτε με τη θέλησή τους» (Χ).
(8)   Δηλαδή αδιαφορείς αν με την αλήθεια θα αποκτήσεις εχθρούς και διώκτες οποιουσδήποτε (δ). «Και αυτό το λένε, ερεθίζοντάς τον στο να μη σεβαστεί τον Καίσαρα ούτε από φόβο για αυτόν, να σιωπήσει στην ερώτηση» (Ζ).
(9)   Το «βλέπω σε πρόσωπο» εδώ είναι το αποβλέπω στις ιδέες και σκέψεις των ανθρώπων· το πρόσωπο λοιπόν εδώ σημαίνει το άτομο με τις ιδέες του και τις αρχές του (δ). «Υπαινίσσονταν τον Ηρώδη και τον Καίσαρα» (Χ). «Δεν χαρίζεσαι σε πρόσωπο, λένε, δηλαδή τίποτα δεν θα έλεγες για χάρη του Πιλάτου ή του Ηρώδη» (Θφ).
«Τον προκαλούν με αυτόν τον έπαινο στο να μη χαριστεί στους Ηρωδιανούς και σε αυτούς που φρονούσαν τα του Καίσαρα, έτσι ώστε απαντώντας σύμφωνα με το θέλημα των Φαρισαίων για το ότι δεν πρέπει να δίνουν φόρο, να παραδοθεί από αυτούς στους Ηρωδιανούς» (Ω).

Ματθ.22,17 εἰπὲ οὖν ἡμῖν, τί σοι δοκεῖ(1); ἔξεστι(2) δοῦναι κῆνσον(3) Καίσαρι(4) ἢ οὔ(5);
Ματθ.22,17 Πες μας, λοιπόν, τι γνώμη έχεις; Επιτρέπεται να πληρώνουμε φόρο στον αυτοκράτορα ή όχι;»
(1)   «Για το οποίο δηλαδή πρόκειται να ρωτήσουμε» (Ζ). «Και δες την πονηρία τους. Δεν λένε, πες μας τι είναι καλό, τι συμφέρον, τι νόμιμο; Αλλά, τι νομίζεις; Έτσι σε αυτό μόνο απέβλεπαν, να τον προδώσουν και να τον παρουσιάσουν ως εχθρό του άρχοντα» (Χ).
(2)   «Είναι δίκαιο» (Ζ), επιτρέπεται σε εμάς ως λαό του Θεού (δ).
(3)   Από το λατινικό census στους Ρωμαίους η περιγραφή και εκτίμηση των αγαθών και των υπαρχόντων βάσει της οποίας κανονιζόταν ο φόρος που έπρεπε να πληρωθεί· στην Κ.Δ. ο κεφαλικός φόρος που ο καθένας κάθε χρόνο πλήρωνε (g) σε όλες τις ρωμαϊκές επαρχίες, στις οποίες ήδη περιλαμβανόταν και η Ιουδαία, και επιβαλλόταν σε κάθε αρσενικό από ηλικία 14 και πάνω και σε κάθε θηλυκό από 12 και πάνω (S).
(4)   Σε έναν Καίσαρα εθνικό δηλαδή και αλλόφυλο ηγεμόνα παρά την διάταξη του Δευτερ. ιζ 15. Δες Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. 18,1,6 (δ). Ο τότε Καίσαρας ήταν ο Τιβέριος (ο).
(5)   «Ρωτούν με πολλή κακοήθεια και δόλο, έτσι ώστε, αν μεν πει ότι επιτρέπεται, να κινήσουν εναντίον του τους όχλους, αφού τάχα συμβουλεύει να είναι δούλοι στον Καίσαρα και υποτάσσει το λαό του Θεού σε έναν άνθρωπο. Εάν πάλι πει ότι δεν επιτρέπεται, να τον παραδώσουν στον ηγεμόνα, αφού τάχα συμβουλεύει αποστασία από τον Καίσαρα και πόλεμο» (Ζ).

Ματθ.22,18 γνοὺς(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν πονηρίαν(2) αὐτῶν εἶπε· τί με πειράζετε(3), ὑποκριταί(4);
Ματθ.22,18 Ο Ιησούς κατάλαβε την πονηριά τους και τους είπε: «Γιατί προσπαθείτε να με παγιδέψετε, υποκριτές;
(1)   Χωρίς καθυστέρηση και χωρίς κάποιος άλλος να οδηγήσει αυτόν (b).
(2)   «Ο μεν Μάρκος είπε την υποκρισία, ενώ ο Λουκάς την πανουργία» (Ζ).
(3)   Γιατί με βάζετε σε πειρασμό, σε δοκιμασία, όπως ο διάβολος, για να με καταστρέψετε; (δ).
(4)   «Είδες πώς τους μιλά με τρόπο που τους πλήττει πολύ; Επειδή ήταν ολοκληρωμένη και ολοφάνερη η κακία, κάνει βαθύτερη την τομή, κατά πρώτον φέρνοντάς τους σε σύγχυση με το να φέρει στο προσκήνιο τα απόρρητά τους και να κάνει φανερό σε όλους με ποια διάθεση τον πλησιάζουν» (Χ).

Ματθ.22,19 ἐπιδείξατέ μοι τὸ νόμισμα τοῦ κήνσου(1). οἱ δὲ προσήνεγκαν(2) αὐτῷ δηνάριον.
Ματθ.22,19 Δείξτε μου το νόμισμα που πληρώνουμε για φόρο». Εκείνοι του έφεραν ένα δηνάριο.
(1)   Το νόμισμα με το οποίο πληρωνόταν ο φόρος (g), διότι ο φόρος πληρωνόταν σε ρωμαϊκό νόμισμα (δ).
(2)   Στο ναό δεν κυκλοφορούσε το νόμισμα αυτό και για αυτό δεν ήταν πιθανό ότι θα βρισκόταν εκεί κάποιο τέτοιο. Για αυτό και ο Μάρκος παρουσιάζει τον Κύριο να λέει, «φέρτε μου δηνάριο» (α).

Ματθ.22,20 καὶ λέγει αὐτοῖς· τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή(1);
Ματθ.22,20 Ποιανού είναι αυτή η εικόνα και η επιγραφή;» τους ρωτάει.
(1)   «Δεν ρωτά γιατί αγνοεί, αλλά επειδή θέλει να κάνει τους ίδιους υπεύθυνους για τις απαντήσεις τους, εκφέρει την απόφαση με τη δική τους γλώσσα και κάνει αυτούς να αποφασίσουν ότι επιτρέπεται» (Χ).
Η επιγραφή που ήταν κυκλικά γύρω από την εικόνα του νομίσματος δήλωνε το όνομα του ηγεμόνα και τους τίτλους του (F). Η κυκλοφορία στην Παλαιστίνη του νομίσματος αυτού ως ισχύοντος νομίσματος ήταν σημάδι υποταγής των Ιουδαίων στη βασιλική εξουσία του ηγεμόνα που επέβαλλε το νόμισμα (ο).

Ματθ.22,21 λέγουσιν αὐτῷ· Καίσαρος· τότε λέει αὐτοῖς· ἀπόδοτε(1) οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ(2).
Ματθ.22,21 Του αυτοκράτορα», του απαντούν. «Δώστε, λοιπόν», τους λέει, «στον αυτοκράτορα ό,τι ανήκει στον αυτοκράτορα, και στο Θεό ό,τι ανήκει στο Θεό».
(1)   «Αυτό δεν σημαίνει να δώσουν, αλλά να δώσουν πίσω· και αυτό δείχνεται από την εικόνα και από την επιγραφή» (Χ). «Επειδή είναι του Καίσαρα, δώστε πίσω στον Καίσαρα τα δικά του… Δώστε τα πίσω αφού είναι εκείνου» (Ζ).
Το νόμισμα αυτό εκπροσωπούσε τη ρωμαϊκή οργάνωση, την ασφάλεια του ατόμου και της ιδιοκτησίας, τις ευκολίες της μεταφοράς και τα άλλα πλεονεκτήματα σταθερής κυβέρνησης. Πώς λοιπόν ήταν δίκαιο να απολαμβάνει κάποιος τα πλεονεκτήματα αυτά και να αρνείται την πληρωμή των φόρων που εξυπηρετούσαν τα πλεονεκτήματα αυτά; Το να πληρώνουν φόρο στον Καίσαρα δεν ήταν απλώς νόμιμο· ήταν ηθική υποχρέωση όπως δηλώνει η αντικατάσταση του «δοῦναι» («έξεστι δοῦναι») με το αποδοῦναι (p).
(2)   «Στα σωματικά και τα εξωτερικά να υποτάσσεστε στο βασιλιά, στα εσωτερικά όμως και πνευματικά, στο Θεό» (Θφ).
«Είναι δυνατόν δηλαδή και στους ανθρώπους να εκπληρώνει κανείς τις υποχρεώσεις του, και στο Θεό να δίνει αυτά που οφείλουμε στο Θεό. Για αυτό και ο Παύλος λέει· Αποδώστε σε όλους τις οφειλές· σε αυτόν που πρέπει τον φόρο, τον φόρο… Εσύ όμως όταν ακούσεις αποδώστε τα του Καίσαρα στον Καίσαρα, να ξέρεις ότι εκείνα λέει μόνο, όσα δεν παραβλάπτουν καθόλου την ευσέβεια. Διότι αν υπάρχει κάτι τέτοιο, αυτό δεν είναι πλέον του Καίσαρα, αλλά είναι φόρος και δασμός του διαβόλου» (Χ).
Το ένα καθήκον δεν καταργείται ούτε παραβλάπτεται από το άλλο. Τα του Θεού, τα ξεχωρισμένα και καθιερωμένα σε αυτόν, δεν είναι του Καίσαρα, αλλά τα του Καίσαρα από μία πλευρά είναι και του Θεού (b). Για αυτό όταν η πολιτεία επιτάσσει ενάντια στις εντολές και το θέλημα του Θεού, οφείλει ο Χριστιανός να αρνείται σε αυτήν την υπακοή (δ).

Ματθ.22,22 καὶ ἀκούσαντες ἐθαύμασαν(1), καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἀπῆλθον.
Ματθ.22,22 Όταν το άκουσαν αυτό έμειναν κατάπληκτοι και τον άφησαν κι έφυγαν.
(1)   Η απάντηση ήταν τόσο σύντομη, περιεκτική και πειστική ώστε αυτοί που πείραζαν τον Ιησού θαύμασαν (ο). «Θαύμασαν μεν, δεν πίστεψαν όμως, το οποίο και αυτό ήταν μεγάλη κατηγορία εναντίον τους» (Ζ).

Στιχ. 23-33. Η πονηρή ερώτηση των Σαδδουκαίων για την ανάσταση των νεκρών και η θαυμαστή απόκριση του Κυρίου.

Ματθ.22,23 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ(1) προσῆλθον αὐτῷ Σαδδουκαῖοι(2), οἱ λέγοντες μὴ εἶναι ἀνάστασιν(3). καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν
Ματθ.22,23 Εκείνη την ημέρα πήγαν στον Ιησού μερικοί Σαδδουκαίοι –αυτοί λένε πως δεν υπάρχει ανάσταση–
(1)   Μόνο ο Ματθαίος αναφέρει ότι η ερώτηση αυτή έγινε από τους Σαδδουκαίους την ίδια ημέρα, κατά την οποία οι Φαρισαίοι και οι Ηρωδιανοί είχαν θέσει το περί του φόρου ζήτημα. Ο Μάρκος και ο Λουκάς αφήνουν το χρόνο ακαθόριστο (p).
«Σε εκείνη. Σε ποια; Στην ημέρα που έλεγξε την πανουργία τους και τους ντρόπιασε. Πόση αλήθεια ανοησία! Μετά από την αποστόμωση εκείνων, επιτίθενται εναντίον του αυτοί, αν και έπρεπε να γίνουν διστακτικότεροι. Αλλά τέτοιο πράγμα είναι η θρασύτητα, πράγμα αναίσχυντο και αυθάδες, ώστε και τα αδύνατα να επιχειρεί» (Χ).
(2)   Στο τέλος της δημόσιας δράσης του, όλοι ξεσηκώνονται μαζί εναντίον του Ιησού (b). Οι Σαδδουκαίοι «είναι αίρεση των Ιουδαίων διαφορετική από τους Φαρισαίους, και πολύ κατώτερη από εκείνους, η οποία έλεγε ότι δεν υπάρχει ανάσταση, ούτε άγγελος, ούτε πνεύμα. Διότι αυτοί ήταν περισσότερο υλιστές και προσκολλημένοι στα σωματικά πράγματα» (Χ).
«Αρνούνταν την από τους νεκρούς ανάσταση, διότι δεν αναφερόταν αυτή φανερά στις μωσαϊκές γραφές (Πεντάτευχος), τις οποίες βεβαίως μόνο αυτές γνώριζαν, αφού δεν παραδέχονταν τα άλλα βιβλία» (Ζ).
(3)   Μάλλον δεν υπάρχει ανάσταση. Και όχι: δεν είναι αληθινή η ανάσταση (δ).

Ματθ.22,24 λέγοντες· διδάσκαλε, Μωσῆς εἶπεν(1), ἐάν τις ἀποθάνῃ μὴ ἔχων τέκνα(2), ἐπιγαμβρεύσει(3) ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ ἀναστήσει σπέρμα(4) τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ.
Ματθ.22,24 και τον ρώτησαν: «Διδάσκαλε, ο Μωυσής είπε: αν κάποιος πεθάνει άτεκνος, ο αδερφός του να παντρευτεί τη χήρα του και να κάνει απογόνους για τον νεκρό αδερφό του.
(1)   «Παίρνουν την αφορμή της υπόθεσης από το μωσαϊκό νόμο, για να φανεί αξιόλογο το ζήτημα. Διότι πράγματι στη γραφή του Δευτερονομίου παρήγγειλε ο Μωϋσής, τη γυναίκα αυτού που πέθανε άτεκνος, να την παντρευτεί πάλι ο αδελφός του» (Ζ). Στο Λευϊτ. ιη 16,κ 21 απαγορεύεται ο γάμος με τη σύζυγο αδελφού που πέθανε. Αλλά στο Δευτερ. κε 5-10 καθορίζονται ειδικές περιπτώσεις, στις οποίες παρουσιάζεται ως καθήκον το να τελεί κάποιος τέτοιο γάμο (α).
(2)   Το εβραϊκό πρωτότυπο έχει απλώς υιό, δηλαδή αρσενικό απόγονο. Οι Ο΄ όμως γράφουν σπέρμα και ο Ιώσηπος (Αρχ. 4,255) ερμήνευσε αυτό με τέτοια έννοια (α).
(3)   Μπαίνει αντί για το ρήμα «λάβη» του Δευτ. κε 5, το οποίο έχουν οι Ο΄ και οι άλλοι δύο συνοπτικοί (L). Οι Ο΄ μεταφράζουν με αυτό την εβραϊκή λέξη που σημαίνει γίνομαι πεθερός ή γαμπρός κάποιου (Γεν. λδ 9,Α΄Βασ. ιη 23,26. Β΄ Παρ. ιη 1,Α΄ Μακ. ι 54,56). Εδώ έχει την έννοια του: παντρεύομαι τη χήρα του αδελφού που πέθανε χωρίς απόγονο (g).
(4)   «Το παιδί που θα γεννήσει πρώτο, θα ονομάσει αυτό παιδί του πεθαμένου αδελφού για μνημόσυνο εκείνου» (Ζ). Μέχρι το σημείο αυτό υποχρεωνόταν να συγκατοικεί μαζί της, μέχρι να αναστήσει γενιά στον αδελφό του, έπειτα όμως μπορούσε να εγκαταλείψει αυτήν (δ).

Ματθ.22,25 ἦσαν(1) δὲ παρ᾿ ἡμῖν ἑπτὰ(2) ἀδελφοί· καὶ ὁ πρῶτος γαμήσας ἐτελεύτησε, καὶ μὴ ἔχων σπέρμα ἀφῆκε τὴν γυναῖκα αὐτοῦ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ·
Ματθ.22,25 Ήταν σ’ εμάς εφτά αδερφοί· ο πρώτος, αφού παντρεύτηκε πέθανε και, επειδή δεν είχε παιδιά, άφησε τη γυναίκα του στον αδερφό του.
(1)   «Και δεν λένε μεν απευθείας τίποτα για ανάσταση, αλλά πλάθουν κάποια φανταστική υπόθεση και προβάλλουν, κατά τη γνώμη μου, κάποιο πράγμα που δε συνέβη, πιστεύοντας ότι θα τον βάλουν σε αμηχανία και επειδή ήθελαν να ανατρέψουν και τα δύο, και το ότι υπάρχει ανάσταση και το ότι η ανάσταση θα είναι τέτοιου είδους» (Χ).
(2)   «Και για ποιό λόγο δεν έπλασαν με τη φαντασία τους δύο ή τρεις, αλλά επτά; Με σκοπό να γελοιοποιήσουν, όπως νόμιζαν, σε πολύ μεγάλο βαθμό την ανάσταση» (Χ) και «και να φανεί ότι είναι πιο αδιέξοδο το πρόβλημα» (Ζ). «Για αυτό και λένε, Όλοι την είχαν, σαν να τον έβαζαν σε κάποιο αδιέξοδο» (Χ).

Ματθ.22,26 ὁμοίως(1) καὶ ὁ δεύτερος καὶ ὁ τρίτος, ἕως τῶν ἑπτά(2).
Ματθ.22,26 Το ίδιο κι ο δεύτερος κι ο τρίτος, ως τον έβδομο.
(1)   Το ομοίως αναφέρεται σε όλη την προηγούμενη πρόταση δηλαδή ομοίως και ο δεύτερος αφού παντρεύτηκε πέθανε και μη έχοντας απόγονο άφησε τη γυναίκα του στον αδελφό του (δ).
(2)   Έως ότου και οι επτά πήραν σε γάμο την ίδια γυναίκα και πέθαναν (δ).

Ματθ.22,27 ὕστερον(1) δὲ πάντων ἀπέθανε καὶ ἡ γυνή.
Ματθ.22,27 Ύστερα απ’ όλους πέθανε και η γυναίκα.
(1)   Συναντιέται 7 φορές στο Ματθαίο, ο οποίος ουδέποτε χρησιμοποιεί το έσχατον, επίρρημα το οποίο βρίσκεται στο Μάρκ. ιβ 22 και Α΄Κορ. ιε 8 (L).

Ματθ.22,28 ἐν τῇ οὖν ἀναστάσει τίνος τῶν ἑπτὰ ἔσται ἡ γυνή(1); πάντες γὰρ ἔσχον αὐτήν(2).
Ματθ.22,28 Όταν λοιπόν θ’ αναστηθούν, σε ποιον από τους εφτά θ’ ανήκει αυτή η γυναίκα; Αφού όλοι την είχαν παντρευτεί».
(1)   Η λαϊκή υλιστική αντίληψη περί ανάστασης, γελοιοποιείται εδώ (S).
(2)   Θα είναι σύζυγος ή όλων ή ενός. Αλλά κανείς από τους 7 δεν έχει πάνω της δικαιώματα ανώτερα από τους άλλους (b).
«Οι Σαδδουκαίοι νόμισαν ότι, από το γεγονός ότι υπάρχει ανάσταση έπεται και ότι ο άνδρας όταν αναστηθεί θα είναι πάλι αρσενικός που έχει γεννητικά όργανα και η γυναίκα θα αναστηθεί ως γυναίκα έχοντας γυναικείο σώμα. Και ερμηνεύοντας με κατώτερο τρόπο όσα λέγονταν για την ανάσταση, επειδή τέτοια νόμιζαν ότι συμβαίνουν ως φυσική ακολουθία, αφού έπλασαν έναν μύθο, τον σχετικό με τους επτά αδελφούς που παντρεύτηκαν μία γυναίκα, απορούσαν ποιανού θα γίνει αυτή γυναίκα όταν αναστηθεί, αφού έφθασε να είναι γυναίκα επτά ανδρών» (Ω).

Ματθ.22,29 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφὰς(1) μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ(2).
Ματθ.22,29 Ο Ιησούς τους αποκρίθηκε: «Βρίσκεστε σε πλάνη, γιατί ούτε τις Γραφές καταλαβαίνετε ούτε τη δύναμη του Θεού.
(1)   Τις γραφές, οι οποίες σαφώς αποβλέπουν σε μέλλουσα ζωή. Οι Σαδδουκαίοι δεν καταλάβαιναν τον Μωϋσή· δεν δέχονταν όμως τους προφήτες, οι οποίοι εξηγούν τον Μωϋσή (b). «Πλανιέστε διότι δεν καταλαβαίνετε τις γραφές τις προφητικές, οι οποίες δεν δογματίζουν τέτοια ανάσταση σαν αυτήν που εσείς νομίζετε» (Ζ).
Αποδεικνύονταν ότι αγνοούν τις γραφές όταν έβγαζαν συμπεράσματα από την πείρα της παρούσας ζωής και εφάρμοζαν αυτά στις συνθήκες της μέλλουσας ζωής (p), θεωρώντας την ανάσταση ως επάνοδο στην πρώτη κατάσταση, την με σάρκα και αίμα μαζί με τα ίδια πάθη και επιθυμίες και για αυτό νόμιζαν αυτήν αδύνατη (δ).
(2)   «Πλανιέστε όμως και επειδή δεν γνωρίζετε τη δύναμη του Θεού, που μπορεί να αναστήσει τους νεκρούς χωρίς τις προηγούμενες σχέσεις και πάθη» (Ζ). «Τη δύναμη του Θεού, από την οποία δύναμη συμβαίνουν τα σχετικά με την ανάσταση και η νέα με αυτήν ζωή» (Ω).
Έδειχναν άγνοια της δύναμης του Θεού, όταν θεωρούσαν, ότι, εάν ο Θεός επιφύλασσε κάποια μέλλουσα ζωή, αυτή δεν μπορούσε να είναι διαφορετική από την παρούσα (p). Η δύναμη του Θεού απομακρύνει κάθε δυσκολία (S) και θα κάνει την ανθρώπινη φύση ισάγγελη (b).

Ματθ.22,30 ἐν γὰρ(1) τῇ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται(2), ἀλλ᾿ ὡς ἄγγελοι(3) Θεοῦ ἐν οὐρανῷ(4) εἰσι.
Ματθ.22,30 Όταν αναστηθούν οι νεκροί, ούτε θα νυμφεύονται ούτε θα παντρεύονται, αλλά θα είναι όπως οι άγγελοι στον ουρανό.
(1)   Το γαρ αναφέρεται στο «πλανάσθε μη ειδότες… την δύναμιν του Θεού» (δ).
(2)   «Ούτε παντρεύονται οι άνδρες ούτε δίνονται σε γάμο οι γυναίκες, δηλαδή δεν ενώνονται σαρκικά με άνδρες, αφού δεν υπάρχει εκεί σχέση γαμική. Στο Λουκά πρόσθεσε ότι δεν μπορούν ακόμα και να πεθάνουν· δείχνοντας ότι ο γάμος έγινε για το θάνατο αφού αντί για αυτούς που πεθαίνουν γεννιούνται άλλοι· όπου όμως δεν υπάρχει θάνατος, ούτε γάμος επομένως υπάρχει» (Ζ).
(3)   «Όσον αφορά την έλλειψη παθών και φιληδονίας, αλλά επίσης και ως προς την καθαρότητα και φωτεινότητα» (Ζ). «Η φύση των αγγέλων δεν γνωρίζει τη διαίρεση σε αρσενικό και θηλυκό, διότι αυτή η διαίρεση είναι της θνητής φύσης, η οποία με την τεκνογονία του γάμου συμπληρώνει αυτό που μένει κενό από το θάνατο» (Σχ).
(4)   Το «στον ουρανό» αποδίδεται και στο ρήμα εισί και στο άγγελοι=οι δίκαιοι έχουν την ποιότητα των ουρανίων, αυτών που δεν έχουν σάρκα και αίμα, όπως οι άγγελοι (δ).
«Όπως οι άγγελοι στον ουρανό ούτε έρχονται ούτε δίνονται σε γάμο, έτσι (λέει) και αυτοί που ανασταίνονται από τους νεκρούς. Εγώ όμως νομίζω ότι με αυτά φανερώνεται, ότι αυτοί που καταξιώνονται της ανάστασης των νεκρών, γίνονται όπως οι άγγελοι στον ουρανό, όχι μόνο ως προς το ότι δεν έρχονται και δεν δίνονται σε γάμο, αλλά και ως προς το ότι μετασχηματιζόμενα τα σώματά τους τα ταπεινά, γίνονται τέτοια, όπως είναι τα σώματα των αγγέλων, αιθέρια και σαν το φως της αυγής» (Ω).

Ματθ.22,31 περὶ δὲ τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν οὐκ ἀνέγνωτε τὸ ῥηθὲν(1) ὑμῖν(2) ὑπὸ τοῦ Θεοῦ λέγοντος(3),
Ματθ.22,31 Όσο για την ανάσταση των νεκρών, δε διαβάσατε τι σας λέει ο ίδιος ο Θεός;
(1)   Το γεγονός της ανάστασης αποδεικνύεται ήδη από τη Γραφή (S). «Από τον Μωϋσή τούς αποστομώνει επειδή και εκείνοι τον Μωϋσή πρόβαλλαν» (Χ).
«Αν και μπορούσε ο Σωτήρας να κάνει αμέτρητες αναφορές από τους προφήτες σχετικά με το ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή για τους ανθρώπους, αυτό δεν το έκανε επειδή οι Σαδδουκαίοι αποδέχονταν μόνο τη γραφή του Μωϋσή, από την οποία ήθελε να τους ντροπιάσει με συλλογισμό που δήλωνε κάτι τέτοιο» (Ω). Και δείχνει ότι στα βιβλία του Μωϋσή το δόγμα περί μέλλουσας ζωής υπονοείται με σαφήνεια (p).
(2)   Στους απογόνους του Αβραάμ (b). Ο λόγος του Θεού είναι πάντοτε ζωντανός και απευθύνεται εξίσου προς αυτούς που αντιτίθενται τώρα στον Κύριο, όσο και στους πατέρες τους (L).
(3)   Η παράθεση που ακολουθεί από την Έξοδο (γ 6,15,16 και δ 5). Αλλά και στα Γεν. κστ 24 και κη 13 ο Θεός ονομάζει τον εαυτό του, Θεό Αβραάμ, σε χρόνο κατά τον οποίο ο Αβραάμ είχε πεθάνει.

Ματθ.22,32 ἐγώ εἰμι(1) ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς Θεὸς νεκρῶν, ἀλλὰ ζώντων(2).
Ματθ.22,32 Εγώ είμαι ο Θεός του Αβραάμ και ο Θεός του Ισαάκ και ο Θεός του Ιακώβ. Ο Θεός δεν είναι Θεός νεκρών, αλλά ζωντανών».
(1)   «Δεν είπε ήμουν, αλλά είμαι» (Χ). «Διότι αν ήταν οπωσδήποτε νεκροί (οι πατριάρχες), θα έλεγε ότι εγώ ήμουν ο Θεός» (Ζ).
(2)   «Δηλώνει ότι όχι αυτών που δεν υπάρχουν και άπαξ δια παντός εξαφανίστηκαν και δεν θα αναστηθούν πια… αλλά είμαι (Θεός) αυτών που υπάρχουν και που ζουν» (Σχ). Επομένως και ο Αβραάμ και οι δύο άλλοι πατριάρχες ζουν με το πνεύμα. Επομένως η ψυχή δεν πεθαίνει μαζί με το σώμα αλλά ζει. Αυτό όμως αποτελεί προϋπόθεση και εγγύηση ότι και η ανάσταση θα επακολουθήσει, διότι εάν η προσωπικότητα καταστρεφόταν με το θάνατο, θα ήταν περιττή και άσκοπη η ανασύσταση του οργάνου της (δ).

Ματθ.22,33 καὶ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι(1) ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ(2).
Ματθ.22,33 Τα πλήθη, όταν τ’ άκουσαν έμειναν κατάπληκτοι με τη διδασκαλία του.
(1)   «Οι απονήρευτοι και αμερόληπτοι όχλοι» (Ζ). «Οι Σαδδουκαίοι αφού ηττήθηκαν αναχωρούν, ενώ το αμερόληπτο πλήθος καρπώνεται την ωφέλεια» (Χ).
(2)   «Οι όχλοι εκπλήσσονταν αποδεχόμενοι ότι η διδασκαλία του Σωτήρα ήταν σοφότατη και μπορούσε να επιστρέψει σε αυτόν όσους ήταν δύσπιστοι» (Ω).

Στιχ. 34-40. Η πονηρή ερώτηση ενός νομοδιδασκάλου.

Ματθ.22,34 Οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες ὅτι ἐφίμωσε(1) τοὺς Σαδδουκαίους, συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό(2),
Ματθ.22,34 Όταν έμαθαν οι Φαρισαίοι ότι αποστόμωσε τους Σαδδουκαίους, συγκεντρώθηκαν όλοι μαζί,
(1)   Έκανε άφωνους και αναπολόγητους (δ).
(2)   Υπάρχει και η γραφή επ’ αυτόν=μάλλον κοντά του παρά εναντίον του (L). Οι Φαρισαίοι δεν θα ευχαριστήθηκαν για τη νίκη του Χριστού εναντίον των Σαδδουκαίων. Κατά την κρίσιμη εκείνη στιγμή επιθυμούσαν ο Χριστός να νικηθεί, αδιάφορο από ποιον (p). Δεν είναι παρ’ όλα αυτά απίθανο, αυτοί από τους Φαρισαίους που ήταν φανατικότεροι στο δόγμα να αισθάνθηκαν και ικανοποίηση, διότι φιμώθηκαν οι Σαδδουκαίοι, και να επιχείρησαν να παρασύρουν τον Ιησού προς το μέρος τους (L).

Ματθ.22,35 καὶ ἐπηρώτησεν εἷς ἐξ αὐτῶν, νομικός, πειράζων(1) αὐτὸν καὶ λέγων·
Ματθ.22,35 και ένας απ’ αυτούς, νομοδιδάσκαλος, για να τον φέρει σε δύσκολη θέση, του έκανε το εξής ερώτημα:
(1)   «Όταν εκείνοι αποστομώθηκαν, αυτοί πάλι επιτίθενται» (Χ). «Στον μεν Ματθαίο αυτός ο νομικός πειράζει, ενώ στον Μάρκο μάλλον έτυχε επαίνου» (Ζ).
Ή, «ρώτησε μεν για να πειράξει στην αρχή, αλλά αφού ωφελήθηκε από την απάντηση, επαινέθηκε» (Χ), «και αφού άλλαξε, ομολόγησε και αυτός ότι έτσι είναι τα πράγματα» (Ζ).
Ή, το πειράζω δεν βρίσκεται εδώ με εμφανώς κακή έννοια. Μπορεί να σημαίνει όχι πλέον το δοκιμάζει αυτόν να δει αν θα δώσει απάντηση πειστική (p).
Οι Φαρισαίοι επίσης οι οποίοι προτείνουν ένα ζήτημα θεωρητικό, είναι δυνατόν να είναι διαφορετικοί από εκείνους, οι οποίοι είχαν προηγουμένως συνενωθεί μαζί με τους Ηρωδιανούς. Ενδέχεται αυτοί να μαζεύτηκαν όχι για να παγιδεύσουν αλλά για να ακούσουν τον Ιησού (L).
Ή, ο νομικός αυτός ασυνείδητα έγινε όργανο των Φαρισαίων, που τον παγίδευσαν στα δικά τους σχέδια και προκάλεσαν σε αυτόν το ερώτημα, πάνω στο οποίο αυτός ειλικρινά και από αγαθή συνείδηση ζητά απάντηση από τον Ιησού (ο).

Ματθ.22,36 διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη(1) ἐν τῷ νόμῳ(2);
Ματθ.22,36 Διδάσκαλε, ποια είναι η πιο μεγάλη εντολή στο νόμο;
(1)   Λέει μεγάλη αντί για υπερθετικό· είναι πιο σημιτικός τρόπος έκφρασης του «πρώτη από όλες» (L). Ότι οι εντολές του νόμου θεωρούνταν ότι διαφέρουν στη σπουδαιότητα, φαίνεται από το Ματθ. ε 19. Και σε διάφορες περιστάσεις ο Χριστός είχε έλθει σε σύγκρουση με τους Φαρισαίους ως προς τις σχετικές υποχρεώσεις κάποιων εντολών όπως αυτές που αφορούσαν το Σάββατο (Ματθ. ιβ 1-14), το καθήκον του γιου (Ματθ. ιε 1-9), το διαζύγιο (ιθ 3-9). Ποιά αρχή θα έπρεπε να μπει ως οδηγός, προκειμένου κάποιος να κάνει αυτές τις διακρίσεις; (p).
(2)   Η φράση «στο νόμο» δεν πρέπει να περιοριστεί στις 10 εντολές, αλλά πρέπει να το πάρουμε ότι περιλαμβάνει τον όλο Μωσαϊκό κώδικα, τόσο τον ηθικό, όσο και τον λειτουργικό (ο). Οι ραββίνοι αριθμούσαν περισσότερα από 600 παραγγέλματα στο νόμο, από τα οποία άλλα μεν ονόμαζαν βαριά και άλλα ελαφρά, και υπήρχε μεγάλη συζήτηση και αμφισβήτηση ως προς το πού έπρεπε να καταταχτεί το ένα και πού το άλλο (p).

Ματθ.22,37 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη(1) αὐτῷ· ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου(2).
Ματθ.22,37 Αυτός του απάντησε: «Ν’ αγαπάς τον Κύριο το Θεό σου μ’ όλη την καρδιά σου, μ’ όλη την ψυχή σου και μ’ όλο το νου σου.
(1)   Απαντά σε αυτόν από το Δευτ. στ 5, το οποίο αποτελούσε μέρος του ιουδαϊκού Shema (S), και το οποίο ήταν κατ’ εξοχήν γνωστό και οικείο σε κάθε Ιουδαίο της εποχής εκείνης, διότι όφειλε να απαγγέλει αυτό 2 φορές την ημέρα (p). Οι Ο΄ γράφουν: «εξ’ όλης της διανοίας σου και εξ’ όλης της ψυχής σου και εξ’ όλης της δυνάμεώς σου». Αλλά ο Λουκάς (σύμφωνα με δύο μεγαλογράμματους κώδικες) αντί για διανοίας γράφει καρδίας.
Ο Μάρκος συμπεριέλαβε και τις δύο αυτές μεταφράσεις γράφοντας: «Εξ’ όλης της καρδίας σου και εξ’ όλης της ψυχής σου, και εξ’ όλης της διανοίας σου και εξ’ όλης της ισχύος σου». Ο Ματθαίος ακολουθώντας το Εβραϊκό έχει «εν» αντί για την «εξ» (a) το οποίο προσεγγίζει περισσότερο προς το Εβραϊκό (L), και επειδή στο κείμενο της Π.Δ. υπάρχουν 3 φράσεις (εν όλη… εν όλη… εν όλη…) παρέλειψε το ισχύος περιλαμβάνοντας αυτό στα άλλα.
(2)   «Πρέπει να αγαπάμε το Θεό ολόψυχα, το οποίο σημαίνει να έχουμε την προσοχή μας στραμμένη σε αυτόν με όλα τα μέρη και τις δυνάμεις της ψυχής» (Θφ). Η έννοια των εκφράσεων αυτών είναι: να αγαπήσεις το Θεό σου με όλη την εσωτερική ψυχική και πνευματική σου δύναμη. Και το μεν καρδίας αναφέρεται στην έδρα του συναισθήματος, ενώ το ψυχής στον εσωτερικό άνθρωπο, ο οποίος εδώ ιδίως εμφανίζεται ως θέληση και το της διανοίας αναφέρεται στο νου.=Η μεν καρδιά να ποθεί, ο δε νους να σκέφτεται για αυτόν ασταμάτητα και η θέληση να κάνει το θέλημά του για επίτευξη της τέλειας ένωσης με αυτόν, η οποία είναι η ουσία της πνευματικής αγάπης (δ). Πλήρης και τέλεια αφιέρωση στο Θεό ολόκληρου του εαυτού μας (ο).

Ματθ.22,38 αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ μεγάλη(1) ἐντολή.
Ματθ.22,38 Αυτή είναι η πρώτη και πιο μεγάλη εντολή.
(1)   Η εντολή αυτή δεν είναι μόνο μέγιστη όσον αφορά την ανάγκη, την ευρύτητα και τη διάρκεια του πράγματος, αλλά και πρώτη στη φύση, την σειρά, τον χρόνο και την καθαρότητα (b). Πρώτη στη σειρά η εντολή αυτή σε σύγκριση με τις επόμενες και μεγάλη κατά την ποιότητα διότι περικλείει όλες τις υπόλοιπες (δ).

Ματθ.22,39 Δευτέρα(1) δὲ ὁμοία(2) αὐτῇ(3)· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν(4).
Ματθ.22,39 Δεύτερη, εξίσου σπουδαία με αυτήν: ν’ αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου.
(1)   «Εδώ ενώ ρωτήθηκε για την πρώτη, λέει και τη δεύτερη, που δεν διαφέρει και πολύ από αυτήν· διότι είναι δεύτερη μεν αλλά όμοια με εκείνη» (Χ). «Δεύτερη όμως όχι στη σειρά της νομοθεσίας, αλλά στη δύναμη» (Ζ).
(2)   «Γιατί όμως είναι όμοια με αυτήν; Διότι αυτή προετοιμάζει εκείνην και συγχρόνως συγκροτείται από αυτήν» (Χ).
«Είπε ότι η δεύτερη είναι όμοια με την πρώτη στην μεγαλειότητα· διότι είναι και αυτή μεγάλη και αλληλοσυνδέονται και αλληλοβοηθιούνται οι δύο· διότι πράγματι αυτός μεν που αγαπά το Θεό αγαπά και τον πλησίον, φυλάσσοντας την εντολή του, ενώ αυτός που δεν αγαπά τον πλησίον, ούτε το Θεό αγαπά, αφού παραβαίνει την εντολή του» (Ζ).
Η προς τον πλησίον αγάπη μοιάζει με την αγάπη στο Θεό περισσότερο από όσο τα άλλα καθήκοντα, ακριβώς όπως και η σελήνη μοιάζει με τον ήλιο περισσότερο από όσο τα υπόλοιπα αστέρια (b). Η προς το Θεό αγάπη αποτελεί τη βάση της προς τον πλησίον αγάπης. Με το Θεό είμαστε όλοι αδελφοί (p).
(3)   Η παράθεση από το Λευϊτ. ιθ 18 (S).
(4)   Τα συμφέροντα του πλησίον πρέπει να είναι σε μας τόσο πολύτιμα όσο είναι σε μας τα δικά μας συμφέροντα.

Ματθ.22,40 ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος(1) καὶ οἱ προφῆται(2) κρέμανται.
Ματθ.22,40 Σ’ αυτές τις δύο εντολές συνοψίζονται όλος ο νόμος και οι προφήτες».
(1)   «Αν το να αγαπά κάποιος το Θεό είναι το να αγαπά τον πλησίον, και το να αγαπά τον πλησίον συντελεί στη διαφύλαξη των εντολών, εύλογα λέει· Σε αυτές όλος ο νόμος και οι προφήτες στηρίζονται» (Χ). «Διότι ποιός αγαπώντας το Θεό και τον πλησίον ή θα κλέψει ή θα μνησικακήσει ή θα μοιχεύσει ή θα φονεύσει ή θα πορνεύσει;» (Θφ).
(2)   Ο νομικός ρώτησε για τη μεγάλη εντολή του νόμου και η απάντηση του Χριστού προέρχεται από την Πεντάτευχο. Αλλά εδώ αποδεικνύει ο Κύριος ότι οι δύο αυτές εντολές δεν καλύπτουν τα θεμελιώδη παραγγέλματα μόνο της Πεντατεύχου, αλλά και την ακόμα περισσότερο εξελιγμένη διδασκαλία των προφητών· είναι αυτές η ζωή και η ψυχή όλη της ηθικής και πνευματικής διδασκαλίας της Π.Δ. (p).

Στιχ. 41-46. Ο Ιησούς ρωτά τους Φαρισαίους για τον Μεσσία.

Ματθ.22,41 Συνηγμένων(1) δὲ τῶν Φαρισαίων ἐπηρώτησεν αὐτοὺς(2) ὁ Ἰησοῦς
Ματθ.22,41 Εκεί που ήταν συγκεντρωμένοι οι Φαρισαίοι,
(1)   Πολύ πιθανό ο ευαγγελιστής να είχε στο νου το Ψαλμ. β 2 («οι άρχοντες μαζεύτηκαν στο ίδιο σημείο… κατά του Χριστού»)(a).
(2)   Η ερώτηση σύμφωνα με τον Ματθαίο απευθύνθηκε στους Φαρισαίους· στους Μάρκο και Λουκά φαίνεται να απευθύνθηκε στο λαό γενικώς, ο οποίος όμως συμφωνούσε οπωσδήποτε με την πίστη και το φρόνημα των Φαρισαίων σε αυτήν την περίπτωση (S).

Ματθ.22,42 λέγων· τί ὑμῖν δοκεῖ περὶ τοῦ Χριστοῦ(1); τίνος υἱός ἐστι(2); λέγουσιν αὐτῷ· τοῦ Δαυΐδ(3).
Ματθ.22,42 τους ρώτησε ο Ιησούς: «Τι νομίζετε για το Μεσσία; Ποιανού απόγονος είναι;» «Του Δαβίδ», του απαντούν.
(1)   Ποιά είναι η γνώμη σας για το πρόσωπο, το αξίωμα και τη φύση του Μεσσία (ο).
«Για το Χριστό που αναγγέλλεται μεν από τους προφήτες, αλλά δεν ήρθε ακόμη, όπως εσείς λέτε, και αναμένεται από εσάς… Μιλά για τη θεότητά του και όχι με ολοφάνερο τρόπο, αλλά πλαγίως για να μην δώσει υποψίες· και φαινομενικά μεν ρωτά και απαντά για τον αναμενόμενο Χριστό… στην πραγματικότητα όμως τα λέει αυτά για τον εαυτό του» (Ζ).
(2)   Η ορθή απάντηση στο ερώτημα αυτό θα έλυνε το ερώτημα που έμεινε χωρίς απάντηση: Με ποιά εξουσία κάνεις αυτά. Επιπλέον είχε κληθεί από την ιεραρχία των Ιουδαίων να επιβάλλει σιγή σε εκείνους, οι οποίοι ζητωκραύγαζαν αυτόν ως υιό του Δαβίδ. Αυτό υπονοούσε, ότι όφειλε να αρνηθεί έναν τόσο τιμητικό τίτλο. Αποδεικνύει τώρα, ότι ο τίτλος αυτός απέδιδε σε αυτόν όχι πάρα πολλά, όπως φρονούσαν οι αρχιερείς, αλλά πολύ λίγα.
Εάν ήταν μόνο ο υιός Δαβίδ δεν θα είχε περισσότερα δικαιώματα πάνω στον τίτλο του Μεσσία από όσα είχε ο Σολομώντας ή οποιοσδήποτε άλλος απόγονος του Δαβίδ. Αλλά σε Ψαλμό, ο οποίος από όλους αναγνωριζόταν ως μεσσιακός και θεόπνευστος, ο Μεσσίας παρουσιάζεται τελείως υπεροχότερος όχι απλώς από οποιονδήποτε άλλο απόγονο του Δαβίδ, αλλά και από τον ίδιο τον Δαβίδ (p).
(3)   «Το ήξεραν αυτό από τα προφητικά λόγια. Θεωρούσαν όμως το Χριστό απλώς γιο του Δαβίδ, δηλαδή απλό άνθρωπο» (Ζ).

Ματθ.22,43 λέγει αὐτοῖς· πῶς οὖν Δαυΐδ ἐν Πνεύματι(1) Κύριον(2) αὐτὸν καλεῖ λέγων(3),
Ματθ.22,43 Τους λέει: «Πώς τότε ο Δαβίδ, οδηγημένος από το Πνεύμα, τον ονομάζει “Κύριο”; Λέει:
(1)   «Πνεύμα δηλαδή άγιο και όχι από μόνος του» (Ζ). Δηλαδή με θεία έμπνευση (a) και συνεπώς αληθινά (b). Αυτό αποδεικνύει, ότι ο Σωτήρας μας θεωρούσε τα συγγράμματα της Π.Δ. ως θεόπνευστα (ο).
(2)   Σημάδι υποτέλειας. Μεγαλύτερη τιμή για τον Δαβίδ ήταν να έχει το Χριστό γιο και απόγονό του, παρά το ότι ήταν βασιλιάς. Και όμως ο Δαβίδ δεν αποκαλεί το Χριστό γιο του, αλλά χαίρεται διότι ο Χριστός είναι Κύριός του, και αυτός δούλος του Χριστού (b).
(3)   Η παράθεση από το Ψαλμ. ρθ σύμφωνα με τους Ο΄ που έχει επιγραφή Ψαλμός τω Δαβίδ και έχει ολοφάνερα μεσσιακό χαρακτήρα τόσο μάλλον, όσο παριστάνει τον βασιλιά Μεσσία και ως ιερέα αιώνιο κατά την τάξη Μελχισεδέκ και προσκαλείται από το Θεό, να κάτσει στα δεξιά του, το οποίο δεν αρμόζει σε κανέναν από τους ανθρώπους ούτε τους αγγέλους (δ).
Οι Φαρισαίοι αποδέχονταν ότι ο Ψαλμός είχε συγγραφεί από τον Δαβίδ και συνεπώς ο Κύριος επιχειρηματολογεί στηριζόμενος σε κάτι που είναι δεδομένο για αυτούς που διαφωνούσαν μαζί του (S).

Ματθ.22,44 εἶπεν ὁ Κύριος(1) τῷ Κυρίῳ μου(2), κάθου ἐκ δεξιῶν μου(3) ἕως ἂν θῶ(4) τοὺς ἐχθρούς(5) σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου(6);
Ματθ.22,44 Ο Κύριος είπε στον Κύριό μου:κάθισε στα δεξιά μου ώσπου να υποτάξω τους εχθρούς σου κάτω απ’ τα πόδια σου.
(1)   Το εβραϊκό πρωτότυπο έχει· λέγει ο Ιεχωβά, ή λόγος του Ιεχωβά προς τον Κύριό μου (δ).
(2)   «Είπε ο Κύριος και πατέρας στον Κύριό μου και γιο του, το Χριστό, μετά την ανάληψη στους ουρανούς» (Ζ).
(3)   «Δηλαδή πάρε τη βασιλεία μου, ζώντας και έχοντας τον ίδιο θρόνο και την ίδια τιμή με μένα» (Ζ). Κανείς δεν καθόταν σε αυτήν τη θέση παρά μόνο ο κληρονόμος του θρόνου ή ο συμβασιλιάς που ανυψώθηκε ώστε να συμμετέχει στη βασιλική εξουσία και δύναμη (ο).
(4)   Δεν αποκλείεται με το «έως αν» το αιώνιο της καθέδρας, αλλά αποκλείεται το ότι οι εχθροί θα επιτίθενται διαρκώς σε αυτήν. Η εμπόλεμη βασιλεία θα έχει κάποτε τέλος, η βασιλεία όμως της ειρήνης δεν θα έχει τέλος. Δες Α΄ Κορ. ιε 25 (b).
(5)   «Εχθροί του Χριστού στον μεν αισθητό κόσμο, ήταν προηγουμένως οι Ιουδαίοι, έπειτα οι Έλληνες (=ειδωλολάτρες) και οι αιρετικοί, ενώ στον πνευματικό κόσμο οι δαίμονες» (Ζ).
(6)   Σύμφωνα με τη συνήθεια των βασιλιάδων της Ανατολής που πατούσαν το πόδι πάνω στον τράχηλο των ηττημένων εχθρών (δ).

Ματθ.22,45 εἰ οὖν Δαυΐδ καλεῖ αὐτὸν Κύριον, πῶς υἱός αὐτοῦ ἐστι(1);
Ματθ.22,45 Αν, λοιπόν, ο Δαβίδ τον ονομάζει “Κύριο”, πώς είναι απόγονός του;»
(1)   «Αυτό το είπε όχι αναιρώντας ότι είναι γιος του Δαβίδ· μη γένοιτο… αλλά διορθώνοντας τη δική τους υπόνοια. Επομένως όταν λέει, πώς είναι γιος του; αυτό εννοεί· όχι όπως εσείς λέτε. Διότι εκείνοι έλεγαν, ότι μόνο γιος του είναι και όχι και Κύριος» (Χ).
«Δεν είναι γιος του Δαβίδ τέτοιος, όπως αυτοί τον θεωρούν, δηλαδή απλός άνθρωπος, αλλά και κύριός του. Λέγεται δηλαδή γιος μεν αυτού, διότι βλάστησε κατά κάποιο τρόπο από τη ρίζα του, όσον αφορά την ενανθρώπηση, είναι όμως κύριός του ως Θεός του» (Ζ).
Η έννοια του όλου ερωτήματος: Εάν ο Μεσσίας είναι γιος του Δαβίδ, πώς ο Δαβίδ μιλώντας με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος αποδίδει σε αυτόν θείο τίτλο και θεία προνόμια; Η απάντηση που υπονοείται είναι, ότι ο Μεσσίας δεν είναι μόνο γιος του Δαβίδ, αλλά και γιος του Θεού (a).

Ματθ.22,46 καὶ οὐδεὶς ἐδύνατο αὐτῷ ἀποκριθῆναι λόγον(1), οὐδὲ ἐτόλμησέ(2) τις ἀπ᾿ ἐκείνης τῆς ἡμέρας(3) ἐπερωτῆσαι(4) αὐτὸν οὐκέτι.
Ματθ.22,46 Κανένας δεν μπορούσε να του απαντήσει, ούτε τολμούσε πια κανείς από κείνη τη μέρα να του θέσει ερωτήματα.
(1)   Στο ζήτημα εκείνο ή σε κάποιο άλλο (b).
(2)   «Όχι μόνο τους φίμωσε, αλλά έβαλε μέσα τους και φόβο στο εξής» (Ζ). «Και σιώπησαν από εκείνον το λόγο όχι με τη θέλησή τους, αλλά επειδή δεν μπορούσαν να πουν τίποτα· και δέχτηκαν τόσο καίρια πληγή, ώστε να μην τολμήσουν πλέον να επιχειρήσουν τα ίδια» (Χ).
(3)   Ίσως από την Τρίτη την πριν τη Σταύρωση η οποία ονομάστηκε ημέρα των ερωτημάτων (p).
(4)   Με σκοπό να τον πειράξει. Οι μαθητές ρωτούσαν αυτόν με σκοπό να διδαχτούν (b). Οι εχθροί του απέφευγαν να παρέχουν σε αυτόν ευκαιρία, να τους οδηγεί σε αδιέξοδο και σύγχυση (p).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ’ (23)

Στιχ. 1-32. Ο Κύριος ελέγχει τους γραμματείς και Φαρισαίους.

Ματθ.23,1 Τότε(1) ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησε τοῖς ὄχλοις καὶ τοῖς μαθηταῖς(2) αὐτοῦ
Ματθ.23,1 Τότε ο Ιησούς μίλησε στο πλήθος και στους μαθητές του
Ο λόγος αυτός αποτελείται από τρία κύρια μέρη· από επικρίσεις και προτροπές που απευθύνθηκαν στο πλήθος και στους μαθητές (σ. 2-12)· από επτά ουαί κατά των γραμματέων και Φαρισαίων (σ. 13-33)· από τελευταία απειλητική προειδοποίηση του έθνους και της Ιερουσαλήμ για την επικείμενη έκρηξη της θείας οργής πάνω τους (σ. 34-39)(p)
(1)   «Τότε. Πότε; Όταν είπε αυτά, όταν τους αποστόμωσε, όταν τους σταμάτησε ώστε να μην τολμούν πλέον να τον πειράζουν, όταν έδειξε ότι ήταν αθεράπευτοι» (Χ). Οι θριαμβευτικές νίκες εναντίον τους με τα επιχειρήματα έκαναν αυτόν λαοφιλέστερο ιδιαίτερα μεταξύ των προσκυνητών, οι οποίοι είχαν ανέβει για το Πάσχα, ίσως όμως και μεταξύ όχι λίγων από την κατώτερη τάξη των Ιεροσολύμων. Οι ενθουσιώδεις αυτοί υποστηρικτές του θαρραλέου νεαρού Διδασκάλου, θα ήταν εξολοκλήρου έτοιμοι να ακούσουν την καταδίκη των ηττημένων ραββίνων (p).
(2)   Το μεν «στους όχλους» αναφέρεται στο πλήθος του λαού που τον επευφήμησε κατά την είσοδό του στα Ιεροσόλυμα και γενικά αυτό που ήταν ευνοϊκό απέναντί του και μαζευόταν στο ιερό για να ακούσει τη διδασκαλία του, ενώ το «στους μαθητές» αναφέρεται στους Αποστόλους (ο). Ο λόγος λοιπόν δεν απευθύνθηκε κατευθείαν προς τους Φαρισαίους. Αλλά κάποιος αριθμός από αυτούς ήταν αναμιγμένος μαζί με το πλήθος (F).

Ματθ.23,2 λέγων· ἐπὶ τῆς Μωσέως καθέδρας(1) ἐκάθισαν(2) οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι(3).
Ματθ.23,2 και τους είπε: «Τη θέση του Μωυσή ως δασκάλου την πήραν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι.
(1)   «Έγιναν διάδοχοι του μωσαϊκού θρόνου, του διδασκαλικού» (Ζ). Εκείνη η καθέδρα, όχι η δική τους αλλά του Μωϋσή, ανάγκαζε αυτούς να λένε τα αγαθά, παρόλο που δεν έπρατταν τα αγαθά (Αυ).
(2)   Κάθισαν αντιπροσωπεύοντας τον Μωϋσή, διαβάζοντας και ερμηνεύοντας το νόμο του και αξιώνοντας περισσότερα από αυτά που διέτασσε ο νόμος (b). Δεν χαρακτηρίζει εδώ ο Κύριος τους γραμματείς ως σφετεριστές, οι οποίοι βρίσκοντας το θρόνο του Μωϋσή κενό, πήραν αυτόν αυθαίρετα και κάθισαν πάνω του σαν διδάσκαλοι (p), αλλά «το να μην περιφρονούμε τους δασκάλους, ούτε να εξοργιζόμαστε εναντίον των ιερέων, αυτό διδάσκει με όλη τη δύναμή του… και αν και είναι διεφθαρμένοι (οι γραμματείς και Φαρισαίοι) δεν τους κατεβάζει από την τιμή… αλλά εδραίωσε την εξουσία τους, αν και ήταν πονηροί» (Χ).
(3)   Οι αμαρτίες που αριθμούνται παρακάτω, δεν ανήκαν όλες εξίσου και στις δύο αυτές τάξεις· είχαν όμως αυτές πολλά τα κοινά κι συμμετείχαν σε πολλά. Δες Λουκ. ια 45 (b).

Ματθ.23,3 πάντα(1) οὖν ὅσα ἐὰν εἴπωσιν ὑμῖν τηρεῖν, τηρεῖτε καὶ ποιεῖτε(2), κατὰ δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποιεῖτε(3)· λέγουσι γάρ, καὶ οὐ ποιοῦσι(4).
Ματθ.23,3 Όσα λοιπόν σας λένε να τηρείτε, να τα τηρείτε και να τα πράττετε· να μην κάνετε όμως κατά τα έργα τους, γιατί λένε μόνο και δεν πράττουν.
(1)   «Όλα, λέει, όσα διορθώνουν το ήθος και κάνουν καλύτερο τον τρόπο τη ζωής» (Χ), «και δεν έρχονται σε αντίθεση με τα ευαγγελικά διατάγματα» (Ζ). Όλα όσα βασίζονται στον ηθικό μωσαϊκό νόμο και όχι στις παραδόσεις (ο).
(2)   «Διότι δε λένε τα δικά τους, αλλά τα του Θεού, αυτά που μέσω του Μωϋσή νομοθέτησε» (Χ).
(3)   «Διότι είναι αταίριαστα με τις διδασκαλίες τους και διεφθαρμένα. Δίδαξε λοιπόν ότι δεν πρέπει να εξοργιζόμαστε με τους δασκάλους, έστω και αν έχουν κακή ζωή, αλλά να υπακούμε μεν τη διδασκαλία τους, να μη μιμούμαστε όμως τον ανάξιο βίο τους. Διότι είναι μεν αξιόπιστοι σε όσα διδάσκουν, όχι όμως αξιομίμητοι σε όσα ζουν» (Ζ).
(4)   Επέμεναν ότι στις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες το γράμμα του Νόμου θα έπρεπε να τηρείται, αλλά αυτοί δεν τηρούσαν τη δικαιοσύνη στην οποία το γράμμα αυτό αποσκοπούσε (p). Στην πράξη το σύστημά τους έτεινε στο να καταργήσει την πραγματική δικαιοσύνη της Π.Δ. και στο να παραθεωρηθούν οι αληθινές της αρχές, της αγάπης, του ελέους, της αλήθειας κλπ. Δες Ματθ. ιβ 7,ιε 4,5 (a).

Ματθ.23,4 δεσμεύουσι(1) γὰρ(2) φορτία βαρέα καὶ δυσβάστακτα(3) καὶ ἐπιτιθέασιν ἐπὶ τοὺς ὤμους(4) τῶν ἀνθρώπων, τῷ δὲ δακτύλῳ(5) αὐτῶν οὐ θέλουσι(6) κινῆσαι(7) αὐτά.
Ματθ.23,4 Φτιάχνουν φορτία βαριά, που δύσκολα σηκώνονται, και τα φορτώνουν στους ώμους των ανθρώπων, ενώ οι ίδιοι δε θέλουν ούτε με το δάκτυλό τους να τα κινήσουν.
(1)   Συνδέουν με τη διδασκαλία και συνενώνουν και έτσι συνδεδεμένα και συνενωμένα με το λόγο τα φορτώνουν στους ώμους των ανθρώπων (δ). Το δεσμεύω δεν αποσκοπεί στο να κάνει το φορτίο βαρύτερο, αλλά στο να δεθεί αυτό στερεά, ώστε να μπορεί αυτό ασφαλέστερα να φορτωθεί (L).
(2)   Επεξηγηματικός (=δηλαδή) του «λένε και δεν κάνουν» (δ).
(3)   «Φορτία βαριά και δυσβάστακτα λέει τις ακριβείς εντολές του τρόπου ζωής. Φαίνεται λοιπόν ότι διέτασσαν και αυτά που ήταν πάνω από το νόμο» (Ζ). Με τις παρερμηνείες τους πάνω στις λεπτομέρειες του νόμου δέσμευαν τέτοια φορτία στους ώμους των ανθρώπων. Π.χ. λόγω της ακρίβειας, με την οποία απαγόρευαν κάθε εργασία ή δράση το Σάββατο, έκαναν την ημέρα της ανάπαυσης στη βδομάδα, από ημέρα ευπρόσδεκτης ευλογίας σε αφόρητο φορτίο (p). Ο νόμος είχε δοθεί όχι ως φορτίο, αλλά ως προνόμιο. Η φαρισαϊκή όμως ερμηνεία του, έκανε αυτόν φορτίο στη ζωή (a).
(4)   «Ώμους λέει την ενέργεια των ανθρώπων» (Ζ)· =επιβάλλουν στους ανθρώπους την εκπλήρωση αυτών (δ).
(5)   «Όχι μόνο στους δικούς τους ώμους δεν θέλουν να βαστάξουν, αυτά που φορτώνουν στους ώμους των άλλων, ώστε και με το παράδειγμα να τους κάνουν προθυμότερους, αλλά ούτε με το δάχτυλό τους δεν θέλουν να τα κινήσουν, δηλαδή ούτε λίγο και στην άκρη να τα αγγίξουν» (Ζ).
(6)   «Δεν είπε δεν μπορούν, αλλά δεν θέλουν. Και δεν είπε να βαστάξουν, αλλά να κουνήσουν με το δάχτυλο, δηλαδή ούτε να πλησιάσουν, ούτε να αγγίξουν» (Χ).
(7)   Ή, «σε αυτούς μεν που είναι κάτω από την εξουσία τους, διατάζουν τελειότητα ζωής, ενώ στους εαυτούς τους επιτρέπουν κάθε άνεση, αν και έπρεπε να κάνουν το αντίθετο» (Ζ). Ή, δεν ενδιαφέρονται να ελαφρώσουν τους υπερβολικούς αυτούς περιορισμούς (p). Τα αναφερόμενα εδώ φορτία είναι εκείνα, τα οποία οι από την παράδοση ερμηνείες του νόμου εξόγκωσαν. Η φανατική προσκόλλησή τους στις ανθρώπινες αυτές παραδόσεις, εμπόδιζε αυτούς από το να ελαφρώσουν τα δυσβάσταχτα αυτά φορτία (a).

Ματθ.23,5 πάντα(1) δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν ποιοῦσι πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις(2). πλατύνουσι γὰρ(3) τὰ φυλακτήρια(4) αὐτῶν καὶ μεγαλύνουσι τὰ κράσπεδα(5) τῶν ἱματίων αὐτῶν,
Ματθ.23,5 Όλα τα έργα τους τα πράττουν για να κάνουν καλή εντύπωση στους ανθρώπους. Πλαταίνουν τα φυλακτά τους και φαρδαίνουν τις άκρες από τα ιμάτιά τους.Οι ευσεβείς Ιουδαίοι στο κάτω μέρος από το ιμάτιό τους πρόσθεταν έναν ποδόγυρο, που κατέληγε σε κρόσσια με γαλάζιο κορδόνι από πάνω για να θυμίζουν τις εντολές του Θεού, όπως επιτάσσει το Αρ 15,38-41.
(1)   «Με έμφαση η κατηγορία. Διότι όχι άλλα μεν έτσι, ενώ άλλα κάνουν αλλιώς, αλλά όλα με τον ίδιο τρόπο» (Χ).
(2)   «Αυτό είναι κατηγορία ότι έχουν μανία με τη δόξα» (Ζ).
«Αφού τους κατηγόρησε για κενοδοξία, δείχνει ότι δεν κενοδοξούν και για τίποτα μεγάλα και αναγκαία πράγματα. (Διότι δεν είχαν τίποτα· μιας και ήταν έρημοι από κατορθώματα), αλλά για ψυχρά και ασήμαντα και για πράγματα που ήταν τεκμήρια της κακίας τους. Διότι πλαταίνουν, λέει, τα φυλακτά τους» (Χ).
(3)   Για να επιδείξουν την προσκόλλησή τους στο νόμο, για αυτό και μόνο πλαταίνουν τα φυλακτά (L). Αιτιολογεί με αυτό το «όλα τα κάνουν για να τους δουν».
(4)   Ο νόμος είχε διατάξει (Εξόδ. ιγ 16,Δευτ. στ 8, ια 18) τα θαύματα και οι εντολές του Θεού να είναι «σημάδι στο χέρι και υπενθύμιση μπροστά στα μάτια, έτσι ώστε να υπάρχει ο νόμος του Κυρίου στο στόμα» κάθε Ιουδαίου.
Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο το παράγγελμα αυτό ήταν μεταφορικό. «Και η έννοιά του είναι: τα παραγγέλματά μου να είναι στο χέρι σου, ώστε να εκπληρώνονται με έργα· να είναι μπροστά στα μάτια σου, ώστε νύχτα και ημέρα να τα μελετάς. Αυτό οι Φαρισαίοι κακώς ερμηνεύοντας, έγραφαν σε μικρές μεμβράνες τον Δεκάλογο του Μωϋσή… τυλίγοντας αυτές και δένοντάς τες στο μέτωπο και έκαναν κάτι σαν στεφάνι στο κεφάλι, για να κινούνται πάντοτε μπροστά στα μάτια» (L).
Σύμφωνα με το αρχαίο γλωσσάριο «αφού γράψουν κάποια ρητά του νόμου σε μικρά αποκόμματα δύο βιβλίων και αφού τα δέσουν, το μεν ένα από τα δύο το φορούν σαν στεφάνι στο κεφάλι τοποθετώντας μπροστά στο μέτωπο αυτό που ήταν γραμμένο, το άλλο το έχουν στο βραχίονα του άλλου χεριού και αυτά τα ονομάζουν φυλακτήρια».
«Ονόμαζαν αυτά φυλακτήρια διότι προφυλάσσουν και σώζουν» (Ζ) =αντικείμενο, το οποίο υπερασπίζει, το οποίο προφυλάσσει και προστατεύει κατά των κακών επηρεασμών (L)· τα γνωστά σε μας φυλακτά, για τα οποία πίστευαν ότι είχαν δύναμη αποτρεπτική του κακού και διωκτική των δαιμόνων (δ). Αυτά οι Φαρισαίοι τα πλάταιναν, για να βλέπονται ευκολότερα στα μάτια και έτσι να εμφανίζουν στους πολλούς τους εαυτούς τους, ότι φροντίζουν να θυμούνται το νόμο (g).
(5)   «Και για να θυμούνται πάλι και με άλλο τρόπο αυτά… αυτό ο Θεός τους διέταξε σαν τα παιδιά να κάνουν, να ράβουν κλωστή υακίνθου στα άκρα των ρούχων τους που είναι γύρω από τα πόδια τους, ώστε προσέχοντας αυτά να θυμούνται τις εντολές, και αυτά ονομάζονταν κράσπεδα» (Χ). Κομμάτι υφάσματος που κρεμιόταν από την άκρη του ρούχου (g). Η χρήση του συνιστούταν από το νόμο (Αριθμ. ιε 38) και ο Ιησούς φόραγε αυτό (Ματθ. θ 20,Λουκ. η 44), μέμφεται όμως τους Φαρισαίους, διότι κατασκεύαζαν αυτά μακριά (L).

Ματθ.23,6 (1)φιλοῦσι δὲ(2) τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖς δείπνοις καὶ τὰς πρωτοκαθεδρίας(3) ἐν ταῖς συναγωγαῖς(4)
Ματθ.23,6 Τους αρέσουν οι καλύτερες θέσεις στα δείπνα και τα πρώτα καθίσματα στη συναγωγή,
(1)   Ο Λουκάς την κατηγορία αυτή κατά των Φαρισαίων την έχει δύο φορές· στο κεφ. κ 46, το οποίο είναι και παράλληλο του παρόντος χωρίου, και στο ια 43. Δεν είναι αδύνατον ο Χριστός να διατύπωσε την κατηγορία αυτή σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις (p).
(2)   Μεταβατικός= «Αυτοί όμως… είχαν αυτή την ασθένεια και σε άλλα μικρά» (Χ). Της επίδειξης εκδήλωση ήταν και αυτά.
(3)   «Πρωτοκλισία είπε και πρωτοκαθεδρία, διότι στα μεν δείπνα έτρωγαν ξαπλωμένοι, στις δε συναγωγές κάθονταν» (Ζ). «Αυτά αν και τα θεωρεί κάποιος μικρά, αλλά είναι αίτια μεγάλων κακών. Αυτά ανέτρεψαν και πόλεις και εκκλησίες. Πράγματι, μου έρχεται να δακρύσω τώρα, όταν ακούσω τις πρωτοκαθεδρίες και τους χαιρετισμούς, και σκεφτώ πόσα κακά συνέβησαν εξαιτίας αυτών στις Εκκλησίες του Θεού» (Χ).
(4)   «Εσύ όμως πρόσεξε, σε παρακαλώ, πού επικρατούσε η κενοδοξία, εκεί όπου προστάζονταν να μην κενοδοξούν· στις συναγωγές όπου έμπαιναν για να διδάξουν τους άλλους» (Χ).

Ματθ.23,7 καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς(1) ἐν ταῖς ἀγοραῖς(2) καὶ καλεῖσθαι(3) ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ῥαββὶ(4) ῥαββί(5).
Ματθ.23,7 να τους χαιρετούν με σεβασμό στην αγορά και να τους φωνάζουν οι άνθρωποι “δάσκαλέ μου”.
(1)   «Αγαπούν τους χαιρετισμούς, είτε τους σωματικούς είτε και αυτούς με προσφώνηση» (Ζ).
(2)   Δημόσια, για να ελκύσουν την προσοχή όλων (δ).
(3)   «Και αγαπούν να αποκαλούνται από τους ανθρώπους διδάσκαλοι» (Ζ).
(4)   «Ραββί στα εβραϊκά είναι ο διδάσκαλος» (Ζ). Τίτλος τιμητικός που χρησιμοποιείται από τους μαθητές, όταν απευθύνονταν αυτοί προς τους δασκάλους τους (S).
(5)   Ο σιναϊτικός και ο βατικανός κώδικας γράφουν μία φορά το ραββί. Η επανάληψη του ονόματος δείχνει και το σεβασμό και την επιθυμία επίκλησης και προξενεί μεγαλύτερη διέγερση της προσοχής αυτών που ακούνε (δ).

Ματθ.23,8 ὑμεῖς δὲ μὴ κληθῆτε(1) ῥαββί(2)· εἷς γὰρ ὑμῶν ἐστιν ὁ διδάσκαλος, ὁ Χριστός· πάντες δὲ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε(3).
Ματθ.23,8 Εσείς όμως να μη δεχτείτε να σας αποκαλούν “δάσκαλέ μου”. Ένας είναι ο δάσκαλός σας, ο Χριστός· κι εσείς όλοι είστε αδερφοί.
(1)   «Με την έννοια: μη ζητήσετε εσείς να ονομαστείτε. Διότι αν άλλοι σας ονομάζουν έτσι, δεν είναι αυτό δική σας κατηγορία» (Ζ). «Δηλαδή μην ποθείτε να αρπάζετε τον διδασκαλικό θρόνο» (Σχ). «Δεν εμποδίζει ο Χριστός το να ονομάζεται κάποιος διδάσκαλος, αλλά το να του έχει γίνει πάθος να θέλει να τον ονομάζουν έτσι και με κάθε τρόπο να φροντίζει να τον αποκαλούν έτσι» (Θφ). Η προτροπή αυτή φαίνεται να απευθύνεται ειδικά στους μαθητές, διότι δεν θα είχε πολλή σημασία, εάν απευθυνόταν στους υπόλοιπους.
(2)   Με την απόλυτη έννοια της λέξης, δηλαδή αίτιος και εφευρέτης της σοφίας και γνώσης (δ), και που έχει απόλυτη εξουσία να αποφασίζει υποχρεωτικά για τους άλλους σε κάθε θρησκευτική υπόθεση και γίνεται κύριος και στις συνειδήσεις τους (ο). «Ο διδάσκαλος δεν είναι διδάσκαλος από την αρχή» (Χ). Ο από τους ανθρώπους διδάσκαλος, από μαθητής γίνεται τέτοιος, ούτε διδάσκει αλήθειες από μόνος του, σαν να προέρχονται από άμεση πηγή.
(3)   Οι μαθητές δεν έχουν παρά έναν διδάσκαλο, τον Ιησού, ο οποίος διδάσκει την αλήθεια. Μεταξύ τους και κάτω από τέτοιο δάσκαλο, οφείλουν να θεωρούνται ως αδελφοί (L). Συνεπώς όλοι είναι ίσοι, ενώ οι Φαρισαίοι περιφρονούσαν αυτόν που οι ίδιοι ονόμαζαν λαό της γης (F).

Ματθ.23,9 καὶ πατέρα μὴ καλέσητε(1) ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς(2)· εἷς(3) γάρ ἐστιν ὁ πατήρ ὑμῶν(4), ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.
Ματθ.23,9 Και πατέρα σας μην ονομάσετε κανέναν στη γη, γιατί ένας είναι ο Πατέρας σας: ο ουράνιος.
(1)   Δεν φαίνεται να ήταν συνήθεια να ονομάζουν τους ζωντανούς ραββίνους πατέρες. Δες Δ΄ Βασ. β 12,στ 21. Έτσι εξηγείται η μεταβολή του «μην ονομαστείτε», σε «μην ονομάσετε». Δεν ήταν ανάγκη να συστήσει στους μαθητές να αρνούνται τον τίτλο του πατέρα, διότι δεν ήταν πιθανόν να αποδώσει κάποιος αυτόν σε αυτούς. Έπρεπε όμως να αποσπαστούν από την πράξη του να αποδίδουν κύρος στους πατέρες, η προσκόλληση στις παραδόσεις των οποίων τόσες διαστροφές προκάλεσε στο νόμο (p).
(2)   «Είπε αυτό, όχι εμποδίζοντας να αποκαλούμε πατέρες αυτούς που μας γέννησαν σαρκικά ή πνευματικά, αλλά για να μάθουμε, ποιός είναι ο πατέρας μας που είναι πρώτος ως προς το χρόνο και ως προς την αιτία» (Ζ). Ο τίτλος πατέρας χρησιμοποιούνταν μερικές φορές μεταξύ των μεταγενέστερων Ιουδαίων ως τιμητικός τίτλος για μεγάλους άνδρες ή ραββίνους περασμένων εποχών, όχι για ζωντανά πρόσωπα (S).
(3)   «Το «ένας» και «ένας» λέχθηκε για διάκριση από τους ανθρώπους και τα υπόλοιπα δημιουργήματα, και όχι για να απορρίψει τον Μονογενή» (Χ).
(4)   «Μόνος πατέρας ως πρώτη αιτία, είναι ο ουράνιος Θεός· οι σαρκικοί και πνευματικοί πατέρες είναι συναίτιοι· ή καλύτερα, υπηρέτες της γέννησής μας» (Ζ).
«Ο Θεός ονομάζεται Πατέρας δικός μας, όχι καταχρηστικά ούτε μεταφορικά, αλλά κυριολεκτικά και από την αρχή· διότι μέσω των σαρκικών γονέων μας έφερε στην ύπαρξη από το μηδέν και ως συγγενής μάς κηδεμονεύει» (Β).

Ματθ.23,10 μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί(1)· εἷς γὰρ ὑμῶν ἐστιν ὁ καθηγητής, ὁ Χριστός(2).
Ματθ.23,10 Μην ονομαστείτε “ηγήτορες”, γιατί ο ηγήτοράς σας είναι ένας: ο Χριστός.
(1)   Σημαίνει ή τον οδηγό μας στην οδό της σωτηρίας, οπότε με απόλυτη έννοια ένας είναι αυτός που με το λόγο του ευαγγελίου υποδεικνύει σε μας την οδό της σωτηρίας και είναι οδηγός σε αυτήν (δ) ή «ραββί και καθηγητής είναι το ίδιο. Επαναλαμβάνει λοιπόν τον πρώτο λόγο για να τονίσει πιο πολύ την αποτροπή αυτού του κακού» (Ζ). Υπάρχει κλιμακωτό σχήμα στις φράσεις αυτές: Ραββί, Πατέρας, Καθηγητής. Ήταν αυτοί τίτλοι πνευματικής διάκρισης και υπεροχής μεταξύ των Ιουδαίων (b).
(2)   «Και δεν είπε εγώ. Όπως ακριβώς δηλαδή παραπάνω είπε, τι νομίζετε για το Χριστό; και δεν είπε για εμένα, έτσι και εδώ» (Χ).

Ματθ.23,11 ὁ δὲ(1) μείζων ὑμῶν ἔσται ὑμῶν διάκονος(2).
Ματθ.23,11 Ο πιο σπουδαίος από σας να είναι υπηρέτης σας.
(1)   «Αφού απαγόρευσε το καταστρεπτικό νόσημα της φιλαρχίας, τώρα λοιπόν διδάσκει και πώς θα μπορούσε κάποιος να το αποφύγει» (Ζ).
(2)   Ο μέλλοντας είναι νομοθετικός (L)=οφείλει να είναι (δ). «Με το να υπηρετεί» (Ζ) διαφεύγει κάποιος τον κίνδυνο της φιλαρχίας. Η διακονία αυτή είναι γενική και αναφέρεται σε κάθε είδος αδελφικής υπηρεσίας (δ).

Ματθ.23,12 ὅστις δὲ(1) ὑψώσει ἑαυτὸν(2) ταπεινωθήσεται, καὶ ὅστις ταπεινώσει ἑαυτὸν(3) ὑψωθήσεται(4).
Ματθ.23,12 Γιατί όποιος υψώσει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί· κι όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του θα υψωθεί».
(1)   «Έπειτα λέει το έπαθλο και της έπαρσης και της ταπείνωσης, ώστε την μεν να την απορρίψουν, την δε να την πάρουν» (Ζ).
(2)   Θα υψώσει τον εαυτό του πάνω από τους αδελφούς του με την αλαζονεία και την υπερηφάνεια μεταχειριζόμενος τους άλλους ως δούλους (δ), ή φιλοδοξώντας για διακρίσεις ή σφετεριζόμενος τον τίτλο του καθηγητή και διδασκάλου, με την έννοια που απαγόρευσε αυτούς ο Κύριος (ο).
(3)   Με την αγάπη και διακονία των αδελφών (δ).
(4)   «Μέγιστο πράγμα η ταπεινοφροσύνη. Για αυτό και πολλές φορές μιλά για αυτήν, ώστε με τη συνεχή υπενθύμιση να εγκαθιδρύσει αυτήν στις ψυχές των μαθητών. Προστάζει όμως, όχι μόνο να μην αγαπούμε τα πρωτεία, αλλά και κατεξοχήν να επιδιώκουμε τα τελευταία, διότι το μεν πρώτο ταπεινώνει αυτόν που αγαπά, ενώ το άλλο υψώνει αυτόν που επιδιώκει» (Ζ).

Ματθ.23,13 (1)Οὐαὶ(2) δὲ(3) ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί(4), ὅτι κατεσθίετε(5) τὰς οἰκίας(6) τῶν χηρῶν(7) καὶ προφάσει(8) μακρὰ(9) προσευχόμενοι· διὰ τοῦτο(10) λήψεσθε περισσότερον(11) κρῖμα(12).
Ματθ.23,13 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί κατατρώτε τις περιουσίες των χηρών, κάνετε όμως μεγάλες προσευχές για να φανείτε καλοί· γι’ αυτό η τιμωρία σας θα είναι ιδιαίτερα αυστηρή.
(1)   Αυτόν το στίχο τον βγάζουν οι νεώτεροι κριτικοί διότι δεν μαρτυρείται από τους κώδικες σιναϊτικό, βατικανό και κάποιους άλλους μεγαλογράμματους, όπως και από τις μεταφράσεις συριακή του Σινά, αιγυπτιακή, αρμενική, από τον Ωριγένη και άλλους, και θεωρούν αυτόν ότι παρεμβλήθηκε από το Μάρκ. ιβ 40.= Λουκ. κ 47, και για αυτό στους διάφορους κώδικες έχει διαφορετική θέση, και σε άλλους μεν είναι πριν το σ. 13 ενώ σε άλλους μετά από αυτόν. Αν αποσιωπηθεί αυτός, απομένουν 7 ουαί.
Είναι μάλιστα πιθανόν ο Ματθαίος να αποσκοπούσε και στον αριθμό επτά, λόγω των πολλών άλλων συσχετίσεων με τον αριθμό αυτό. Αλλού στο ευαγγέλιό του έχουμε 7 δαιμόνια (ιβ 45), 7 παραβολές (ιγ), εφτά και εβδομήντα φορές το εφτά να παρέχουμε συγχώρηση (ιη 21,22), 7 αδελφούς (κβ 25), και σύμφωνα με κάποιους 7 μακαρισμούς (ε 3-9) και 7 αιτήματα στην Κυριακή προσευχή (στ. 9-12)(p). Οπωσδήποτε ο λόγος αυτός, ακόμα και εάν από τους άλλους δύο συνοπτικούς εισχώρησε εδώ, καμία δεν χωρά αμφιβολία, ότι είναι αυθεντικός λόγος του Κυρίου.
(2)   Τα ουαί αυτά χρησιμοποιούνται εδώ ως εισαγωγή στην προαναγγελία της εσχάτης τιμωρίας. Σύμφωνα με την προφητική παράδοση· δες τα 6 ουαί του Ησ. ε 8 και εξής (L)=Ποια κακά και ποιος πνευματικός όλεθρος σας αναμένει (δ).
(3)   Μόνο το πρώτο ουαί ακολουθείται από το «δε», λόγω της αντίθεσης με τα προηγούμενα (L).
(4)   «Υποκριτές ονομάζει αυτούς, διότι υποκρίνονταν ευλάβεια και αρετή» (Ζ).
(5)   «Διότι δεν έτρωγαν απλώς, αλλά και κατάτρωγαν» (Χ). Το έσχατο σημείο της φιλαργυρίας (b).
(6)   Αυτό που περιέχει κάτι αντί για το περιεχόμενο. «Δηλαδή όσα βρίσκονται στα σπίτια τους» (Ζ).
(7)   «Τις οποίες έπρεπε να βοηθούν. Διότι αν και τις πλησίαζαν δήθεν για προστασία, μάλλον τις κατέστρεφαν, ξοδεύοντας τις περιουσίες τους» (Ζ). «Και το φοβερό είναι, ότι έτρωγαν όχι από τους πλούσιους, αλλά από τις χήρες και επιδείνωναν τη φτώχεια τους, την οποία έπρεπε να διορθώνουν» (Χ).
(8)   «Και ο τρόπος της εκμετάλλευσης ήταν χειρότερος» (Χ). Σημαίνει εδώ με πρόσχημα, με υποκρισία (g). Η προσευχή τους ήταν αποτέλεσμα όχι της ευσέβειας και αγάπης προς το Θεό, αλλά δέλεαρ των χηρών (δ).
(9)   Με επιρρηματική έννοια εδώ (b). «Έκαναν μακρές προσευχές και με ένταση όταν ήταν με αυτές, ώστε να φαίνονται ως άγιοι και άξιοι φροντίδας» (Ζ). Ειπώθηκε, ότι μερικές φορές οι προσευχές τους παρατείνονταν για τρίωρο. Δεν αποκηρύσσεται εδώ, η προσευχή που παρατείνεται για πολύ, αλλά τα ελατήρια και οι σκοποί για τους οποίους γίνεται αυτή (ο).
(10)   «Διότι κάνετε τη μακρά προσευχή πρόφαση γαστριμαργίας» (Ζ), διότι εκμεταλλεύεστε τα θεία και την προσευχή την κάνετε μέσο αρπαγής και αδικίας (δ). «Καθένας μεν που κάνει κάτι κακό, είναι άξιος τιμωρίας· αυτός όμως που και την αφορμή λαμβάνει από την ευλάβεια και με πρόσχημα αυτήν χρησιμοποιεί την πονηρία, είναι υπεύθυνος για πολύ χειρότερη κόλαση» (Χ).
(11)   Περισσότερο παρά εάν αλλιώς με πειθώ παίρνατε τα υπάρχοντά τους και ακόμα και αν μπαίνατε και κλέβατε αυτά (δ).
(12)   «Κρίμα εννοεί την καταδίκη» (Ζ).

Ματθ.23,14 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι(1) κλείετε(2) τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων(3)· ὑμεῖς γὰρ οὐκ εἰσέρχεσθε, οὐδὲ τοὺς εἰσερχομένους(4) ἀφίετε εἰσελθεῖν(5).
Ματθ.23,14 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί κλείνετε στους ανθρώπους το δρόμο για τη βασιλεία των ουρανών. Ούτε εσείς μπαίνετε ούτε το επιτρέπετε σ’ όσους θέλουν να μπουν.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: Εμποδίζετε τους ανθρώπους από το να γνωρίσουν πώς επιτυγχάνεται η είσοδος στη βασιλεία (S).
(2)   «Όσον αφορά εσάς και τους κάτω από την εξουσία σας, διότι ούτε εσείς μπαίνετε σε αυτήν μέσω της πίστης σε μένα, ούτε άλλους αφήνετε» (Ζ). Τα εμπόδια που έβαζαν, ήταν διδακτικής φύσης, όπως εξηγεί ο Λουκάς («αφαιρέσατε το κλειδί της γνώσης»). Στους γραμματείς δεν είχε εμπιστευτεί τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, την οποία ήλθε ο Ιησούς να εγκαινιάσει, αλλά μπορούσαν να εμποδίσουν την είσοδο αντιτιθέμενοι και αντιπολιτευόμενοι (L).
Η έννοια είναι, ότι η φαρισαϊκή ερμηνεία του νόμου συσκότιζε μάλλον παρά διαφώτιζε το θρησκευτικό του περιεχόμενο (a). Αντικαθιστούσαν με μάταιες και ανώφελες τελετές και εξωτερικούς τύπους την καθαρότητα της καρδιάς και ζωής και την υπακοή στο Θεό. Παρερμηνεύοντας επίσης και τις προφητείες για το Μεσσία μετέδιδαν στο λαό ψευδείς ιδέες για τον επίσημο χαρακτήρα του Μεσσία και δημιουργούσαν έτσι μεγάλα εμπόδια στο να γίνει δεκτός ο Κύριος ως Σωτήρας από τους Ιουδαίους (ο).
(3)   Μπροστά στους ανθρώπους (δ).
(4)   «Οι οποίοι μπορούν να μπουν» (Ζ). Που έχουν τη διάθεση να μπουν (L).
(5)   «Εάν το να μη μπουν στη βασιλεία είναι κατηγορία, το να εμποδίζουν και άλλους, ποιά συγγνώμη έχει;» (Σχ).

Ματθ.23,15 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι(1) περιάγετε(2) τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ξηρὰν ποιῆσαι ἕνα(3) προσήλυτον(4), καὶ ὅταν γένηται, ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης(5) διπλότερον(6) ὑμῶν(7).
Ματθ.23,15 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί τριγυρνάτε στη στεριά και στη θάλασσα για να κερδίσετε έναν προσήλυτο· κι όταν τον κερδίσετε, τον κάνετε ν’ αξίζει για την κόλαση δυο φορές παραπάνω από σας.
(1)   Αντίθεση που καταπλήσσει. Την ώρα που οι Φαρισαίοι αρνούνταν να μπουν στη βασιλεία, την οποία ο Θεός εγκαθίδρυσε σε αυτούς, τρέχουν μακριά αναζητώντας προσήλυτους, αλλά όχι για τη βασιλεία των ουρανών, διότι έβαζαν αυτούς στη γέεννα (L).
(2)   «Με την έννοια του περιοδεύετε, τρέχετε ολόγυρα» (Ζ), καταβάλλοντας τις πιο απίστευτες προσπάθειες (ο).
(3)   «Μόλις και με αμέτρητους κόπους κάνετε έναν προσήλυτο» (Ζ). Το να περιέρχονται τη θάλασσα και την ξηρά με σκοπό να κάνουν και έναν μόνο προσήλυτο, δείχνει τη μανία του προσηλυτισμού και ότι με κάθε τρόπο προσπαθούσαν να κάνουν έναν τέτοιον για προσωπική καύχηση (δ).
Αξιόλογη και η: «ούτε και το ότι μόλις τον προσελκύσατε και με αμέτρητους κόπους, ούτε αυτό από μόνο του δεν σας κάνει να τον λυπηθείτε» (Σχ).
«Δεν διαφθείρετε μόνο τους Ιουδαίους, αλλά και αυτούς από τους ειδωλολάτρες που ήλθαν στην ιουδαϊκή θρησκεία… Διότι προσπαθείτε μεν να επιστρέψετε κάποιον προς την ιουδαϊκή διδασκαλία και περιτομή, όταν όμως γίνει Ιουδαίος, τότε χάνεται διαφθειρόμενος από τη δική σας κακία» (Θφ).
(4)   Από το προσέρχομαι. Στην Κ.Δ. είναι εκείνος, ο οποίος από την ειδωλολατρική θρησκεία μεταπηδούσε στα ιερά των Ιουδαίων. Διέκριναν μετέπειτα οι ραββίνοι δύο είδη προσηλύτων, τους προσήλυτους της δικαιοσύνης, οι οποίοι δεχόμενοι και την περιτομή αναλάμβαναν και την υποχρέωση της τήρησης όλου του μωσαϊκού νόμου και των διατάξεων της ιουδαϊκής θρησκείας· και τους προσήλυτους της πύλης, οι οποίοι ζούσαν ανάμεσα στους Ιουδαίους απερίτμητοι, αλλά τηρώντας τα από τους ραββίνους 7 νωαχικά ονομαζόμενα παραγγέλματα, που απέτρεπαν από τα 7 βαριά αμαρτήματα, δηλαδή την ειδωλολατρεία, τη βλασφημία, το φόνο, την ασέλγεια, την αρπαγή, την κατά των αρχών αποστασία και το φάγωμα κρεάτων πνικτών ή που έχουν αίμα. Η διάκριση αυτή των προσηλύτων είναι ελάχιστα πιθανόν ότι υπήρχε και στις μέρες του Χριστού και των Αποστόλων (g).
Προσήλυτο στο φαρισαϊσμό. Ενώ ο αριθμός των εθνικών που προσελκύονταν στον ιουδαϊσμό κατά την περίοδο αυτή ήταν πολύ μεγάλος, σε σχετικά μικρή αναλογία περιοριζόταν αυτός που προσχωρούσε από αυτούς στο φαρισαϊσμό (a). Ότι πρόκειται για τους προσηλύτους στο φαρισαϊσμό και όχι γενικά στον ιουδαϊσμό, αυτό φαίνεται και από το ότι από πουθενά δεν φαίνεται ότι οι προσήλυτοι στον ιουδαϊσμό είχαν πονηρό χαρακτήρα, τελείως αντιθέτως μάλιστα, μπορεί κάποιος να συμπεράνει από όσα ιστορούνται στις Πράξεις (p).
(5)   «Δηλαδή συγγενή της γέεννας και άξιο για αυτήν» (Ζ). Προορισμένο για τη γέεννα (S).
(6)   Δύο φορές περισσότερο από όσο εσείς (g). Οι προσήλυτοι στο φαρισαϊσμό είναι ευνόητο, ότι γίνονταν περισσότερο αποκλειστικοί και στους τύπους προσκολλημένοι από όσο οι ίδιοι οι Φαρισαίοι (p). Από την άλλη οι Φαρισαίοι επιζητούσαν τον προσηλυτισμό για αύξηση του κόμματός τους. Οι από αυτούς λοιπόν προσηλυτιζόμενοι εμποτίζονταν ευθύς αμέσως με τα ελαττώματα αυτής της φατρίας (F).
(7)   Το κεντρικό σημείο εδώ φαίνεται να είναι, ότι οι Φαρισαίοι ενώ επιδείκνυαν μέγα ζήλο για τη διάδοση της αληθινής θρησκείας, στην πραγματικότητα επεδίωκαν να κερδίσουν νέο οπαδό στο κόμμα τους.

Ματθ.23,16 Οὐαὶ ὑμῖν, ὁδηγοὶ τυφλοί(1), οἱ λέγοντες(2) ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ ναῷ(3), οὐδέν ἐστιν(4), ὃς δ᾿ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ χρυσῷ(5) τοῦ ναοῦ, ὀφείλει(6).
Ματθ.23,16 Αλίμονό σας, οδηγοί τυφλοί, που λέτε: “όποιος ορκιστεί στο ναό ο όρκος του δεν πιάνει, όποιος όμως ορκιστεί στο χρυσάφι του ναού πρέπει να τηρήσει τον όρκο του”.
(1)   Δες Ματθ. ιε 14.
(2)   Το ουαί αυτό (σ. 16-22) στρέφεται σαφέστατα εναντίον της περιπτωσιολογίας, με την οποία αποφάσιζαν στη διδασκαλία τους οι Φαρισαίοι, για το αν ορισμένες περιπτώσεις όρκου ήταν δεσμευτικές ή όχι. Οι διακρίσεις όμως τις οποίες έκαναν, ανέτρεπαν την ηθική.
(3)   Ορκίζομαι σε κάτι=παρεμβάλλοντας το όνομα κάποιου (g)· επικαλούμενος αυτόν που κατοικεί στο ναό, ως μάρτυρα και τιμωρό (δ).
(4)   Ή «τίποτα δεν είναι αυτό» (Ζ). Ή, λιγότερο πιθανή ερμηνεία: τίποτα δεν είναι που οφείλει=δεν οφείλει τίποτα (b).
(5)   «Σε κάποιο χρυσό σκεύος του ναού» (Ζ). Παραδείγματα όρκου στο χρυσό του ναού, δηλαδή στα χρυσά κοσμήματα και τους θησαυρούς του ναού, φαίνονται να λείπουν, κανείς όμως λόγος δεν υπάρχει να αμφιβάλλουμε ότι δίνονταν τέτοιοι όρκοι και ότι γίνονταν διακρίσεις όπως αυτές που αναφέρονται εδώ (p).
(6)   Είναι δεσμευμένος από τον όρκο του (a).

Ματθ.23,17 μωροὶ καὶ τυφλοί(1) τίς γὰρ μείζων ἐστίν, ὁ χρυσός ἢ ὁ ναὸς ὁ ἁγιάζων τὸν χρυσόν(2);
Ματθ.23,17 Μωροί και τυφλοί, τι είναι μεγαλύτερο: το χρυσάφι ή ο ναός που αγιάζει το χρυσάφι;
(1)   «Τους κατηγορεί για τυφλότητα της ψυχής» (Ζ).
(2)   Ο χρυσός από μόνος του τίποτα το ιδιαίτερο δεν έχει και μόνο ως αφιέρωμα ή ως σκεύος του ναού παίρνει ιερότητα. Ο ναός λοιπόν που αγιάζει είναι κατά την πνευματική αξία μεγαλύτερος από αυτό που αγιάζεται (δ). Κάθε δώρο που αφιερωνόταν στην υπηρεσία του ναού χωριζόταν από κάθε κοινή χρήση (ο). Για αυτό και η φράση «αυτός που αγιάζει το χρυσό». Ο σιναϊτικός κώδικας, ο βατικανός και κάποιοι άλλοι έχουν αγιάσας. Ο αόριστος αναφέρεται στη στιγμή της προσφοράς του αφιερώματος ή της καθιέρωσης του σκεύους.

Ματθ.23,18 καί· ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ(1), οὐδέν ἐστιν, ὃς δ᾿ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ δώρῳ(2) τῷ ἐπάνω αὐτοῦ(3), ὀφείλει.
Ματθ.23,18 Λέτε ακόμα: “όποιος ορκιστεί στο θυσιαστήριο ο όρκος του δεν πιάνει· όποιος όμως ορκιστεί στο δώρο που είναι πάνω στο θυσιαστήριο πρέπει να τηρήσει τον όρκο του”.
(1)   «Θυσιαστήριο εννοεί αυτό πάνω στο οποίο έσφαζαν τα θύματα που έφερναν» (Ζ).
(2)   Η πλάνη προερχόταν από εσφαλμένες αντιλήψεις που σχηματίζονταν από αυτούς που πρόσφεραν, από πεποίθηση για την προσωπική τους δικαιοσύνη. Εκτιμούσαν πολύ περισσότερο τα δώρα τους, παρά το θυσιαστήριο που ήταν από θείο θεσμό (b).
(3)   Αυτό που βρίσκεται πάνω του, δηλαδή στο θυσιαστήριο.

Ματθ.23,19 μωροὶ καὶ τυφλοί! τί γὰρ μεῖζον, τὸ δῶρον ἢ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἁγιάζον(1) τὸ δῶρον;
Ματθ.23,19 Ανόητοι και τυφλοί, τι είναι μεγαλύτερο: το δώρο ή το θυσιαστήριο, που αγιάζει το δώρο;
(1)   Αγιάζει και όχι πλέον αγίασε, διότι το δώρο δεν είναι αγιασμένο παρά μόνο κατά την σύντομη διέλευσή του από το θυσιαστήριο (McNeile). Τα αφιερώματα, αφού αγιάστηκαν με την προσφορά, ξαναπουλιούνται και ξαναεισάγονται στην αγορά.

Ματθ.23,20 ὁ οὖν ὀμόσας ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ἐπάνω αὐτοῦ(1)·
Ματθ.23,20 Όποιος λοιπόν ορκίζεται στο θυσιαστήριο, ορκίζεται σ’ αυτό και σ’ ό,τι βρίσκεται πάνω του.
(1)   Η φράση σημαίνει κάτι παραπάνω από το «το δώρο το επάνω στο θυσιαστήριο» δηλαδή σημαίνει την ιερή φωτιά και ολόκληρη την από το Θεό εγκαθιδρυμένη διακονία των ιερέων, οι οποίοι στέκονταν και περπατούσαν όχι μόνο κοντά αλλά και πάνω στο θυσιαστήριο (b). Ορκίζεται κάποιος επικαλούμενος στον όρκο του το θυσιαστήριο, ως τόπο προορισμένο για τις θυσίες. Η λέξη λοιπόν θυσιαστήριο περιλαμβάνει και τις θυσίες (L).

Ματθ.23,21 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ ναῷ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῷ κατοικήσαντι(1) αὐτόν·
Ματθ.23,21 Κι όποιος ορκίζεται στο ναό, ορκίζεται σ’ αυτόν και σ’ εκείνον που κατοικεί μέσα.
(1)   Στο Θεό που με τη χάρη του κατοικεί σε αυτόν. Υπάρχει και η γραφή κατοικήσαντι, δηλαδή από την εποχή που χτίστηκε και από τη στιγμή κατά την οποία με τη χάρη του (Γ΄ Βασ. η 27,θ 3) κατοίκησε σε αυτόν (δ)· στο ναό, ο οποίος κατεξοχήν γεμίζει από την παρουσία του Θεού και είναι αφιερωμένος σε αυτόν (ο).

Ματθ.23,22 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ οὐρανῷ ὀμνύει ἐν τῷ θρόνῳ τοῦ Θεοῦ(1) καὶ ἐν τῷ καθημένῳ ἐπάνω αὐτοῦ(2).
Ματθ.23,22 Κι όποιος ορκιστεί στον ουρανό, ορκίζεται στο θρόνο του Θεού και σ’ εκείνον που κάθεται πάνω στο θρόνο.
(1)   Ο ουρανός, όπως και στο Ματθ. ε 34, είναι ο θρόνος του Θεού, στον οποίο με ευαρέστηση μέσω της χάρης του ζει ο Θεός λόγω της αγιότητας των ενοίκων του (δ). «Για αυτό οι Γραφές ονομάζουν τον ουρανό θρόνο Θεού, διότι ο Θεός επαναπαύεται στις ουράνιες δυνάμεις. Διότι στον ουρανό είναι οι άγγελοι που εκτελούν το θέλημά του και που παντοτινά δοξάζουν αυτόν. Διότι αυτή είναι ανάπαυση για αυτόν» (Κ).
(2)   «Αυτά τα λέει όχι διότι επιτρέπει να ορκιζόμαστε, αλλά επειδή οι Ιουδαίοι ορκίζονταν σε αυτά» (Ζ).

Ματθ.23,23 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι ἀποδεκατοῦτε(1) τὸ ἡδύοσμον(2) καὶ τὸ ἄνηθον(3) καὶ τὸ κύμινον(4), καὶ ἀφήκατε τὰ βαρύτερα(5) τοῦ νόμου, τὴν κρίσιν(6) καὶ τὸν ἔλεον(7) καὶ τὴν πίστιν(8)· ταῦτα δὲ ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι(9).
Ματθ.23,23 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί δίνετε στο ναό το ένα δέκατο από το δυόσμο, το άνηθο και το κύμινο, και δεν τηρείτε τις σπουδαιότερες εντολές του νόμου, τη δικαιοσύνη, την ευσπλαχνία και την πιστότητα. Αυτά όμως έπρεπε να κάνετε, χωρίς βέβαια να παραμελείτε κι εκείνα.
(1)   Ο νόμος διέτασσε «ο λαός να παρέχει το ένα δέκατο από όλους τους καρπούς» (Ζ). Αυτό ήταν χρέος ιερό. Επιβαλλόταν η δεκάτη κυρίως στο λάδι, το κρασί και το στάρι (Αριθμ. ιη 12 και Δευτ. ιδ 22). Παρ’ όλα αυτά ο νόμος ήταν γενικός και περιλάμβανε κάθε προϊόν σποράς (Δευτ. ιδ 22), σπέρματα και καρπούς (Λευϊτ. κζ 30)(L). Οι Φαρισαίοι επέκτειναν τη διάταξη και στα ελάχιστα και ευτελέστατης αξίας και μικρής χρήσης λάχανα (δ), «και ακριβολογούσαν για τις δεκάτες του δυόσμου και του άνηθου και του κυμίνου, των πιο ασήμαντων, προβάλλοντας το νόμο» (Ζ).
(2)   Αλλιώς μίνθη. Χρησιμοποιούνταν για αρωματισμό των εδεσμάτων (L).
(3)   Ο ραββί Ελιέζερ είπε· από το άνηθο απαιτείται το ένα δέκατο από τον σπόρο, τα φύλλα και το βλαστό (a).
(4)   Το οποίο είναι παροιμιακά μικρό (b). Και τα τρία χρησιμεύουν για αρωματισμό της τροφής και ως φάρμακα (p), ιδιαίτερα τα δύο τελευταία (a).
(5)   Τα σπουδαιότερα (L). «Διασύρει αυτούς διότι για τα ελάχιστα μεν παραγγέλματα του νόμου ακριβολογούν, αλλά τα μεγάλα τα αμελούν» (Ζ).
(6)   «Κρίση λέει την κρίση υπέρ αυτών που αδικούνται» (Ζ). Για την κρίση δες Ησ. α 17,Ιερεμ. κβ 3, μυστικά του Ενώχ μβ 9. «Μακάριος αυτός που αποδίδει δίκαιη κρίση στον ορφανό και τη χήρα» (a). Κρίση είναι «το να μην κάνει κανείς τίποτα άδικο και παράλογο, αλλά όλα με σωστή κρίση και λογική. Αμέσως δηλαδή μετά την κρίση ακολουθεί το έλεος. Διότι αυτός που κάνει τα πάντα με σωστή κρίση, γνωρίζει και ποιούς πρέπει να ελεεί» (Θφ).
(7)   Ο οίκτος και η αγάπη προς τους πάσχοντας αδελφούς (δ). Δες Ματθ. θ 13 (a).
(8)   Πιστότητα, αξιοπιστία (S), η τόσο αναγκαία στις κοινωνικές σχέσεις (L), η ειλικρίνεια και ευθύτητα (δ). Τα μεγάλα αυτά καθήκοντα του ηθικού νόμου παραθεωρούνταν αναίσχυντα από τους γραμματείς και Φαρισαίους, οι οποίοι ήταν άδικοι , φιλεκδικητικοί, ιδιοτελείς, καταπιεστικοί και υποκριτές (ο).
(9)   «Αυτά πρώτα έπρεπε να κατορθώσετε, τα βαρύτερα, και εκείνα πάλι, τα ελαφριά, να μην τα παραβλέπατε, εάν θέλατε να τηρείτε την ακρίβεια το νόμου» (Ζ). Εφόσον γίνεται διάκριση μεταξύ βαρύτερων και ελαχίστων, η τήρηση των τελευταίων δεν απαγορεύεται, αρκεί να μην σημειώνεται κάποια σύγκρουση με τις μεγάλες αρχές, τα βαρύτερα του νόμου (S).

Ματθ.23,24 ὁδηγοὶ τυφλοί(1), οἱ διυλίζοντες(2) τὸν κώνωπα(3), τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες!
Ματθ.23,24 Τυφλοί οδηγοί, που περνάτε από στραγγιστήρι το κουνούπι και καταπίνετε ολόκληρη καμήλα.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: «πολυεξετάζετε μεν τα μικρά, αλλά στα μέγιστα αμαρτάνετε χωρίς να τα εξετάζετε» (Ζ). «Από τα μικρά μεν αμαρτήματα φυλάγεστε, την καμήλα όμως, δηλαδή τα μεγάλα τα καταπίνετε και τα παραβλέπετε» (Θφ). Σε αυτό λοιπόν εκδηλωνόταν η μεγάλη τύφλωση αυτών των ανθρώπων, ότι αθετούσαν τα μεγάλα καθήκοντα προς το Θεό την ώρα που απέδιδαν σημασία εξαιρετική στα μικρά (ο).
(2)   Διϋλίζω=αφαιρώ την ύλη από κάποιο υγρό. Στραγγίζετε το κουνούπι από το κρασί ή μάλλον στραγγίζετε το κρασί για να μην πιείτε το κουνούπι (δ).
(3)   Ιδιαίτερα από αυτά που ανήκουν στο κρασί, τα οποία εύκολα πέφτουν σε αυτό (b), των οποίων τα ωάρια εκκολάπτονται από τη λάσπη του όξινου κρασιού (δ). Ο στίχος είναι αποκλειστικός του Ματθαίου και προφανώς εκλέχτηκε, έτσι ώστε με εικόνα να παρουσιαστεί ζωηρότερα το πράγμα. Άλλωστε το κουνούπι σύμφωνα με το Λευϊτ. ια 22 και εξής, ήταν ακάθαρτο όπως και η καμήλα (Λευϊτ. ια 4)(L).
Ο παροιμιακός λόγος παρουσιάζει με παράδειγμα την μεταξύ μεγαλύτερου και μικρότερου διαφορά. Δες και περίπτωση που υπενθυμίζει τους λόγους αυτούς του Κυρίου: «Αυτός που φονεύει σε ημέρα Σαββάτου ψύλλο είναι το ίδιο ένοχος με αυτόν που φονεύει καμήλα» (Jerus. Chabbath 107)(S). Αξιοσημείωτη και η εκδοχή: καταπίνετε «την στραβή καμήλα που είναι φορτωμένη με το βάρος της πονηρίας» (Γν).

Ματθ.23,25 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί(1), ὅτι καθαρίζετε(2) τὸ ἔξωθεν(3) τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος(4), ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ἐξ ἁρπαγῆς καὶ ἀδικίας(5).
Ματθ.23,25 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί καθαρίζετε το εξωτερικό του ποτηριού και του πιάτου, το περιεχόμενό τους όμως προέρχεται από αρπαγή και αδικία.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: «τα μεν σώματά σας τα καθαρίζετε, εσωτερικά όμως οι ψυχές είναι γεμάτες από αρπαγή και πάθη αδικίας· δηλαδή για τους καθαρισμούς του σώματος μεν φροντίζετε· για της ψυχής όμως αμελείτε» (Ζ). Ακριβόλογη τήρηση των αγνισμών (οι οποίες ως επί το πλείστον βασίζονταν στην παράδοση και όχι στο νόμο), όταν συνοδευόταν από παραμέληση ολοφάνερων ηθικών υποχρεώσεων (Λουκ. ια 39) ήταν εκτάκτως αξιοκατάκριτη. Οι Φαρισαίοι πρόσεχαν γεμάτοι φόβο μέχρι νευρικότητας, μήπως η τροφή τους γίνει τελετουργικά ακάθαρτη με την επαφή με ποτήρι ή πιάτο ακάθαρτο· δεν ενδιαφέρονταν όμως διόλου, εάν η τροφή ή το πιοτό ήταν μολυσμένη ως προερχόμενη από αρπαγή και αδικία.
«Ακολουθώντας ανθρώπινες παραδόσεις έπλεναν τα ποτήρια και τις πιατέλες, μόλυναν όμως αυτά με όσα έβαζαν μέσα τους, πίνοντας κρασί από συκοφαντίες και τρώγοντας από αρπαγή» (Θεόδ. Ηρακλείας).
(2)   Τα σκεύη, όταν υποβάλλονταν σε τελετουργική κάθαρση, καθαρίζονταν και από έξω και από μέσα (S).
(3)   Όχι μόνο τα χείλη του πιάτου και του ποτηρίου ή την εξωτερική επιφάνειά του, αλλά ολόκληρο το πιάτο και το ποτήρι καθάριζαν οι Φαρισαίοι πριν γεμίσουν αυτά (L). Αυτό λοιπόν το «από έξω» αντιτίθεται με εκείνα, με τα οποία γέμιζαν τα σκεύη αυτά και τα οποία προέρχονταν από αρπαγή και αδικία (δ).
(4)   «Η παροψίδα λένε ότι είναι ένα είδος πιάτου» (Ζ). «Οι παροψίδες, δηλαδή τα πιάτα στα οποία μπαίνουν τα όψα (=εδέσματα)» (Θφ).
(5)   Αυθεντική γραφή ακρασίας= αχόρταγη επιθυμία των αγαθών του άλλου (L). Η λέξη «αδικίας» τονίζει απλώς, ορίζοντας την έννοια της αρπαγής (δ).

Ματθ.23,26 Φαρισαῖε τυφλέ(1), καθάρισον πρῶτον(2) τὸ ἐντὸς(3) τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἵνα γένηται καὶ τὸ ἐκτὸς αὐτῶν καθαρόν(4).
Ματθ.23,26 Φαρισαίε τυφλέ, καθάρισε πρώτα το εσωτερικό του ποτηριού και του πιάτου, για να έχει αξία και η εξωτερική τους καθαρότητα.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: καθάρισε πρώτα το περιεχόμενο των σκευών σου δηλαδή πάψε να πλουτίζεις τον εαυτό σου με άδικες μεθόδους, οπότε η εξωτερική ακαθαρσία των σκευών καμία σημασία δεν θα έχει (S). Χωρίς την πρώτη καθαρότητα, η εξωτερική δεν είναι πραγματική καθαρότητα (b).
«Άλλωστε δεν μιλά για ποτήρι και πιατέλα, αλλά αναφέρεται στην ψυχή και το σώμα· ονομάζοντας με το εξωτερικό το σώμα ενώ με το εσωτερικό την ψυχή. Αν όμως στην πιατέλα το εσωτερικό χρειάζεται, πολύ περισσότερο σε σένα. Εσείς όμως κάνετε το αντίθετο, λέει· διότι τα μικρά και τα εξωτερικά τα φυλάγετε, ενώ τα μεγάλα και εσωτερικά τα αμελείτε» (Χ).
Ή, «εσύ μεν το εξωτερικό του ποτηριού, δηλαδή την εξωτερική σου κατάσταση τη σχηματίζεις ώστε να είναι πιο σεμνή, το εσωτερικό σου όμως είναι γεμάτο με βρωμιά» (Θφ).
(2)   Το σύστημα των εξωτερικών καθάρσεων δεν κατακρίνεται μεν, υπάγεται όμως στην εσωτερική καθαρότητα (L).
(3)   Εδώ δείχνει ο Σωτήρας, ότι η πνευματική καθαρότητα με το να τρώμε τον καρπό της εργασίας και της αρετής μας, είναι η αληθινή, αυτή που μας κάνει καθαρούς όταν τρώμε (δ).
(4)   Μας διδάσκει ο Σωτήρας ότι του δικαίου ανθρώπου και τα πιάτα και τα ποτήρια γίνονται ηθικά καθαρά λόγω της ηθικής τους χρήσης· ενώ του αδίκου, και αν εξωτερικά έχει αυτά καθαρότατα, είναι ακάθαρτα λόγω της κακίας του περιεχομένου (δ).

Ματθ.23,27 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι παρομοιάζετε τάφοις κεκονιαμένοις(1), οἵτινες ἔξωθεν μὲν φαίνονται ὡραῖοι, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ὀστέων νεκρῶν(2) καὶ πάσης ἀκαθαρσίας.
Ματθ.23,27 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί μοιάζετε με τάφους ασβεστωμένους, που εξωτερικά φαίνονται ωραίοι, εσωτερικά όμως είναι γεμάτοι κόκαλα νεκρών και κάθε λογής ακαθαρσία.
(1)   «Κονία μεν είναι ο ασβέστης, με τον οποίο αλείφουν και χρωματίζουν τους τοίχους» (Ζ). «Κεκονιαμένοι, δηλαδή λευκασμένοι με το γύψο και τον ασβέστη» (Θφ).
«Περιβάλλεστε εξωτερικά από την ωραιότητα της επινόησης των τεχνών» (Κ).
Και το ουαί αυτό έχει παράλληλο στο Λουκ. κεφ. ια. Αλλά η σκέψη διαφέρει σημαντικά ως προς την εφαρμογή της μεταφοράς. Εδώ οι ασβεστωμένοι τάφοι φαίνονται εξωτερικά καθαροί και ωραίοι, αλλά εσωτερικά είναι γεμάτοι ακαθαρσία. Σε αυτό λοιπόν ήταν πλήρως όμοιοι με αυτούς οι Φαρισαίοι. Στο Λουκά η αναφορά γίνεται στο ασβέστωμα των τάφων, το οποίο γινόταν κάθε χρόνο στις 15 του μηνός Αδάρ, για να γίνονται αυτοί ευδιάκριτοι και να προλαμβάνεται έτσι κάθε επαφή κατά λάθος από τον διαβάτη που βαδίζει αμέριμνα, η οποία θα τον έκανε ακάθαρτο.
Εάν λοιπόν τα λόγια αυτά λέχθηκαν κάποιες μέρες πριν το Πάθος, το ετήσιο ασβέστωμα των τάφων θα ήταν πρόσφατο. Τάφοι που δεν είχαν ακόμα χριστεί με ασβέστη έμοιαζαν με τους Φαρισαίους, διότι ο λαός μη διακρίνοντας τον πραγματικό τους χαρακτήρα και πλησιάζοντας αυτούς, μολυνόταν από αυτούς (p).
(2)   «Νεκρά κόκκαλα είναι η δύναμη της αμαρτίας, τα έργα των αμαρτιών» (Ω). Κατά λέξη οστά νεκρών σωμάτων ή πτωμάτων (ο).

Ματθ.23,28 οὕτω καὶ ὑμεῖς ἔξωθεν μὲν φαίνεσθε τοῖς ἀνθρώποις δίκαιοι, ἔσωθεν δὲ μεστοί ἐστε ὑποκρίσεως καὶ ἀνομίας(1).
Ματθ.23,28 Έτσι κι εσείς, εξωτερικά φαίνεστε ευσεβείς στους ανθρώπους, κι εσωτερικά είστε γεμάτοι υποκρισία και ανομία.
(1)   =Περιφρόνηση ή εσκεμμένη αθέτηση του νόμου, η οποία έπρεπε να είναι ιδιαιτέρως αισθητή στους Φαρισαίους, που επιδείκνυαν ζήλο υπέρ του νόμου. Σε αυτό λοιπόν ακριβώς συνίσταται η υποκρισία τους (L). «Το οποίο σημαίνει ότι εξωτερικά μεν αυτοί καλλωπίζονταν, εσωτερικά όμως ήταν γεμάτοι από κάθε αμαρτία» (Σχ).

Ματθ.23,29 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι οἰκοδομεῖτε(1) τοὺς τάφους(2) τῶν προφητῶν καὶ κοσμεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν δικαίων,
Ματθ.23,29 Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί χτίζετε τάφους για τους προφήτες και διακοσμείτε τα μνήματα των δικαίων του Ισραήλ.
(1)   «Δεν λέει ο Χριστός το ουαί, διότι χτίζουν τους τάφους, ούτε διότι κατηγορούν εκείνους, αλλά διότι και με τον τρόπο αυτόν και με όσα λένε, προσποιούμενοι ότι κατηγορούν τους πατέρες τους, πράττουν χειρότερα» (Χ).
Σαν να έλεγε σε αυτούς: «Κάνοντας αυτά και λέγοντας αυτά και κατηγορώντας και από τις δύο πλευρές τη φονική διάθεση των πατέρων σας, σε αυτήν τρέχετε και εσείς, σπεύδοντας να φονεύσετε εμένα και τους μαθητές μου· και μάταια και υποκριτικά τα λέτε αυτά. Διότι και εσείς οι ίδιοι μιμείστε τη φονική διάθεση αυτών που κατηγορείτε» (Ζ).
Το να χτίζουν τάφους στους προφήτες, δεν ήταν από μόνο του άτοπο· αλλά το να τιμούν τους προφήτες την ώρα που σχεδίαζαν πώς να φονεύσουν έναν ζωντανό προφήτη, αυτό ήταν η χειρότερη υποκρισία (p).
(2)   Ίσως ο Ματθαίος με το μεν τάφοι να εννοεί τα υπόγεια μνήματα, ενώ με το μνημείο, αυτό που έχει χτιστεί στην επιφάνεια της γης πάνω από τον τάφο (L).

Ματθ.23,30 καὶ λέγετε(1)· εἰ ἦμεν ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν πατέρων ἡμῶν, οὐκ ἂν ἦμεν(2) κοινωνοὶ(3) αὐτῶν ἐν τῷ αἵματι τῶν προφητῶν.
Ματθ.23,30 “Αν ζούσαμε εμείς”, λέτε, “στην εποχή των προγόνων μας, δε θα παίρναμε μέρος μαζί τους στο φόνο των προφητών”.
(1)   Λέτε «ότι θέλετε να φαίνεστε καλύτεροι και περισσότερο αγαθοί από τους ίδιους τους πατέρες σας» (Σχ.π.).
(2)   Τέτοια ήταν η αυτοπεποίθησή τους (b).
(3)   Κοινωνός κάποιου στο αίμα=είμαι συμμέτοχος και συνεταίρος κάποιου στη διάπραξη φόνου (g). Δεν θα συμφωνούσαμε να θανατωθούν οι προφήτες αυτοί (ο). Το λέτε εσείς, οι οποίοι πρόκειται μετά από τρεις μόλις ημέρες να βάψετε τα χέρια σας στο αίμα του Κυρίου (F).

Ματθ.23,31 ὥστε μαρτυρεῖτε ἑαυτοῖς(1) ὅτι υἱοί ἐστε τῶν φονευσάντων τοὺς προφήτας(2).
Ματθ.23,31 Έτσι ομολογείτε πως είστε απόγονοι αυτών που σκότωσαν τους προφήτες.
(1)   Εις βάρος σας.
(2)   «Με το να πει «γιοι αυτών που φόνευσαν», υπαινίσσεται τη συγγένεια ως προς την πονηρία» (Ω). «Διότι ποιά κατηγορία υπάρχει για το γιο ενός φονιά, αν δεν συμμετέχει στη διάθεση του πατέρα του; Καμία. Επομένως είναι φανερό ότι για αυτό τους κατηγορεί, υπαινισσόμενος τη συγγένεια ως προς την κακία» (Χ).
«Επομένως από το γεγονός ότι ομολογείτε τη φονική διάθεση των πατέρων σας, αλλά και από το γεγονός επίσης ότι μιμείστε αυτήν, αποδεικνύετε ότι είστε γιοι των προφητοκτόνων» (Ζ). Ήταν ηθικά και φυσικά απόγονοι των προφητοκτόνων, τρέφοντας το ίδιο μίσος εναντίον της αληθινής ευσέβειας και την ίδια αιμοδιψία εκείνων, των οποίων αποδοκίμαζαν την κακία. Ο νόμος της κληρονομικότητας ήταν ενεργός στις φλέβες τους (p).

Ματθ.23,32 καὶ ὑμεῖς πληρώσατε(1) τὸ μέτρον(2) τῶν πατέρων ὑμῶν.
Ματθ.23,32 Ολοκληρώστε λοιπόν τώρα εσείς ό,τι άρχισαν οι πρόγονοί σας.
(1)   «Δεν το λέει αυτό προστάζοντας, αλλά προφητεύοντας αυτό που θα γίνει, δηλαδή τη σφαγή του» (Χ).
Ή, λιγότερο πιθανή εκδοχή, η προστακτική=με μορφή ειρωνικής πρόσκλησης, εφόσον πρόκειται για το μεγαλύτερο από τα εγκλήματα, ο Ιησούς δείχνει, ότι γνωρίζει τις φονικές διαθέσεις τους (L). Υπάρχει και η γραφή πληρώσετε= Παρά τις υποκριτικές σας αποκηρύξεις της πράξης των προγόνων σας, θα αποδείξετε τους εαυτούς σας άξιους απογόνους αυτών που φόνευσαν τους προφήτες (p).
(2)   Συμπληρώνω το μέτρο των πατέρων=προσθέτω εκείνα, τα οποία λείπουν από το καθορισμένο πλήθος των εγκλημάτων που διαπράχτηκαν από τους πατέρες (g). Εκφράζεται εδώ η αλήθεια, ότι υπάρχει ορισμένο όριο στην ασυνεσία και κακή συμπεριφορά, το οποίο όταν ξεπεραστεί, δεν απομένει πλέον τόπος μετανοίας. Τότε η καταδίκη επακολουθεί αμετάκλητα. Επίσης εκφράζεται η σκέψη, ότι στην περίπτωση των εθνών το όριο αυτό φθάνεται με την ενέργεια διαδοχικών γενεών, όπου η κακία κάθε μίας γενιάς συμβάλλει στο τελικό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση των Ιουδαίων το όριο της κακίας θα ξεπερνιόταν και με το φόνο του Μεσσία και των Αποστόλων του. Η καταστροφή λοιπόν της Ιερουσαλήμ και ο διασκορπισμός του έθνους θα ήταν η άμεση συνέπεια (p).

Στιχ. 33-39. Ο Κύριος προειδοποιεί τους γραμματείς και Φαρισαίους για την καταδίκη τους.

Ματθ.23,33 ὄφεις(1), γεννήματα ἐχιδνῶν(2), πῶς φύγητε(3) ἀπὸ τῆς κρίσεως τῆς γεέννης(4);
Ματθ.23,33 Φίδια, γεννήματα οχιάς, πώς θα ξεφύγετε από την τελική κρίση και την κόλαση;»
(1)   «Ονόμασε αυτούς φίδια επειδή είναι πονηροί και σχεδιάζουν κακά και καταστρέφουν» (Ζ).
(2)   «Επειδή μοιάζουν στους πατέρες τους ως προς το δηλητήριο της κακίας και τη φονική διάθεση» (Ζ)· «παιδιά πονηρών και πονηρότεροι από τους γονείς. Δείχνει δηλαδή αυτούς ότι τολμούν μεγαλύτερα… Διότι αυτοί θα φέρουν και το τέλος και το αποκορύφωμα των κακών. Διότι οι μεν πατέρες τους σκότωσαν αυτούς που ήλθαν στον αμπελώνα· ενώ αυτοί φονεύουν τον ίδιο το γιο και αυτούς που καλούν στο γάμο» (Χ).
(3)   «Πώς θα αποφύγετε την καταδίκη της γέεννας, αφού μιμείστε εκείνους που τόλμησαν αυτά;» (Χ). Η ερώτηση υπονοεί απάντηση αρνητική. Όχι δεν θα αποφύγετε (F).
(4)   «Κρίση γέεννας ονομάζει την καταδίκη και τιμωρία που στέλνει στη γέεννα» (Ζ).

Ματθ.23,34 διὰ τοῦτο(1) ἰδοὺ ἐγὼ(2) ἀποστέλλω πρὸς ὑμᾶς προφήτας καὶ σοφοὺς καὶ γραμματεῖς(3), καὶ ἐξ αὐτῶν(4) ἀποκτενεῖτε(5) καὶ σταυρώσετε(6), καὶ ἐξ αὐτῶν μαστιγώσετε(7) ἐν ταῖς συναγωγαῖς ὑμῶν καὶ διώξετε ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν,
Ματθ.23,34 Γι’ αυτό κι εγώ θα σας στείλω προφήτες και σοφούς και γραμματείς. Άλλους απ’ αυτούς θα τους σκοτώσετε και θα τους σταυρώσετε, κι άλλους θα τους μαστιγώσετε στις συναγωγές σας και θα τους καταδιώξετε από πόλη σε πόλη.
(1)   Ή «επειδή πρόκειται να συμπληρώσετε το μέτρο της κακίας των πατέρων σας» (Ζ). Ή, για αυτό, για να γίνει η τελευταία απόπειρα της απαλλαγής σας από τη γέεννα (δ).
(2)   Μιλά εξ’ ονόματος του εαυτού του, με τον ίδιο τρόπο που και οι προφήτες μιλούσαν εξ’ ονόματος του Θεού (L). «Στέλνω είπε, αποκαλύπτοντας το αξίωμα της θεότητας» (Ζ), «την εξουσία της θεότητας» (Θφ). Ο Χριστός είναι που στέλνει, και τους δικούς του προφήτες φονεύουν. Το εγώ με ολοφάνερη έμφαση (p).
(3)   «Εννοεί τους Αποστόλους και τους μετά από εκείνους ποιμένες και διδασκάλους των εκκλησιών, επειδή είναι αξιωμένοι με προφητικό χάρισμα και έχουν πάρει τη σοφία από αυτόν και γνωρίζουν τη Γραφή» (Ζ). Η προσθήκη του «σοφούς και γραμματείς» έχει το παράλληλό της στην ιστορία των Ιουδαίων. Μετά τον τελευταίο προφήτη Μαλαχία, το έθνος διδασκόταν από σοφούς και γραμματείς. Και ο Μεσσίας θα έχει όχι μόνο τους προφήτες του, αλλά και τους σοφούς και γραμματείς του (p). Οι προφήτες μιλούν εξ’ ονόματος του Θεού· οι σοφοί κανονίζουν την εφαρμογή των θείων παραγγελμάτων και οι γραμματείς αναπτύσσουν το περιεχόμενο της διδασκαλίας (L).
(4)   «Το «από αυτούς» δείχνει ότι δεν θα τους φονεύσουν όλους, ούτε όλους θα τους μαστιγώσουν» (Ζ).
(5)   «Στέλνω αυτούς αν και γνωρίζω ότι θα σφαχτούν» (Χ). Θα σκοτώσετε όπως τον Στέφανο, τον Ιάκωβο τον του Ζεβεδαίου, τον Ιάκωβο τον αδελφόθεο και άλλους (δ).
(6)   Μέσω των Ρωμαίων (δ). Το θα φονεύσετε και θα σταυρώσετε αναφέρεται σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι Ιουδαίοι ξεσήκωναν τους Ρωμαίους άρχοντες εναντίον των Χριστιανών (p). Σύμφωνα με τον Ηγήσιππο (Ευσεβ. Εκκλ. Ιστορ. ΙΙΙ 33,6) ο Σίμων ο γιος του Κλωπά, αφού καταγγέλθηκε από τους αιρετικούς σταυρώθηκε (L).
(7)   Η μαστίγωση στις συναγωγές και η εκδίωξη από πόλη σε πόλη ήταν μορφές διωγμού, τον οποίο οι ίδιοι οι Ιουδαίοι από μόνοι τους ενεργούσαν (p).

Ματθ.23,35 ὅπως(1) ἔλθῃ ἐφ᾿ ὑμᾶς(2) πᾶν(3) αἷμα(4) δίκαιον ἐκχυνόμενον(5) ἐπὶ τῆς γῆς(6) ἀπὸ τοῦ αἵματος Ἄβελ(7) τοῦ δικαίου ἕως τοῦ αἵματος Ζαχαρίου(8) υἱοῦ Βαραχίου, ὃν ἐφονεύσατε(9) μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου(10).
Ματθ.23,35 Έτσι θα πέσει πάνω σας η ευθύνη για όλο το δίκαιο αίμα που χύνεται στη γη, από το αίμα του δίκαιου Άβελ, ως το αίμα του Ζαχαρία, γιου του Βαραχία, που τον σκοτώσατε ανάμεσα στο ιερό και στο θυσιαστήριο.
(1)   Εξαρτάται η λέξη ή από το «θα φονεύσετε και θα σταυρώσετε και θα διώξετε»=τους διωγμούς αυτούς θα κάνετε κατά θεία παραχώρηση, ώστε να έλθει σε σας… Το όπως δηλώνει το σκοπό της θείας παραχώρησης (δ) ή, πιο σωστά, εξαρτάται από το: ιδού εγώ στέλνω. Σας τους στέλνω όχι για να τους φονεύσετε…
Ο Θεός δεν παύει από το να στέλνει τους απεσταλμένους του, μολονότι καταδιώκουν αυτούς αυτοί προς τους οποίους στέλνονται. Κάθε γενιά έχει τις ευκαιρίες της για σωτηρία. Και ο Χριστός με τον ίδιο ενεργεί τρόπο με τους ιεραποστόλους του. Η θεία θέληση είναι οι πάντες να υπακούσουν και να σωθούν. Αλλά μαζί με αυτήν τη θέληση του Θεού έχει συνδυαστεί η δίκαιη βούληση, σύμφωνα με την οποία οι αρνούμενοι να υπακούσουν θα καταδικάζονται.
Και συνεπώς η καταδίκη των ανυπάκουων μπορεί να λεχθεί, ότι είναι όχι μόνο το αποτέλεσμα, αλλά και ο σκοπός για τον οποίο στέλνονται οι απεσταλμένοι. Στην ιουδαϊκή σκέψη οι τωρινές εκβάσεις αυτών που συμβαίνουν θεωρούνται ότι δεν μπορούν να διακριθούν από τους θείους σκοπούς και η λέξη «ίνα» ή το «όπως» χρησιμοποιούνται εκεί, όπου μάλλον θα λέγαμε το «ώστε» (p).
(2)   Έρχομαι σε κάποιον, εδώ με την έννοια του πέφτω σε κάποιον, για την ενοχή και ποινή του φόνου (g).
(3)   Αυτό λέγεται «όχι διότι τιμωρούνται άλλοι για εγκλήματα που τόλμησαν άλλοι, αλλά διότι μολονότι υπάρχουν τόσα πολλά παραδείγματα άλλων που αμάρτησαν και τιμωρήθηκαν, παρά ταύτα δεν έγιναν καλύτεροι, αλλά διέπραξαν τα ίδια λάθη και ήταν δίκαιο να υποστούν τις ίδιες τιμωρίες με εκείνους» (Χ).
(4)   «Αίμα να εννοήσεις την καταδίκη του αίματος, δηλαδή του φόνου» (Ζ) «ώστε να απαιτηθεί από σας τιμωρία για κάθε φόνο που διαπράχθηκε εναντίον των δικαίων» (Ζ).
(5)   Ο ενεστώτας λέγεται αντί για αόριστο, αλλά με την απόχρωση ενέργειας που συνεχίζεται (L). Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται για να δηλώσει, ότι το χύσιμο του αίματος δεν σταμάτησε (b).
(6)   Όχι στον κόσμο, αλλά στο έδαφος, όπου παραμένει ορατό μέχρι να έλθει η εκδίκηση για αυτό (Ησ. κστ 21, Ιεζ. κδ 7)(L).
(7)   «Στην κατάλληλη στιγμή υπενθύμισε και τον Άβελ, δείχνοντας ότι και αυτός ο φόνος ήταν από φθόνο» (Χ). Οι Ιουδαίοι δεν κατάγονταν μεν από τον Κάιν, ήταν όμως κληρονόμοι του φθόνου και της κακίας του Κάιν, εξαιτίας της οποίας έγινε ο φόνος του Άβελ (δ).
(8)   «Ζαχαρία άλλοι μεν λένε τον ένα από τους δώδεκα προφήτες» (Ζ), ο οποίος, όπως ο ίδιος ονομάζει τον εαυτό του (Ζαχ. α 1) ήταν ο Ζαχαρίας, ο γιος του Βαραχίου· το μαρτυρικό του τέλος ήταν από παράδοση γνωστό (δ)· «άλλοι λένε ότι ήταν κάποιος άλλος ιερέας που είχε δύο ονόματα, τον οποίο η Γραφή ονομάζει και Ιωδάε» (Χ), τον σύμφωνα με το εβραϊκό κείμενο Ζαχαρία, ενώ σύμφωνα με τους Ο΄ Αζαρία τον γιο του αρχιερέα Ιωδαέ, τον οποίο επειδή έλεγχε την ασέβεια και ειδωλολατρία των Ιουδαίων, τον λιθοβόλησαν με διαταγή του Ιωάς στην αυλή του οίκου του Κυρίου (Β΄ Παραλ. κδ 20,22)· άλλοι πάλι Ζαχαρία λένε «τον πατέρα του Βαπτιστή. Διότι γράφουν ότι παρέλαβαν από άγραφη παράδοση των πατέρων, ότι υπήρχε τόπος στο ναό προορισμένος για τις παρθένες, στον οποίο όταν στάθηκε κάποτε η Θεοτόκος μετά τη γέννηση του Χριστού, αυτός δεν την έβγαλε έξω, λέγοντας ότι είναι παρθένα. Για αυτό και φονεύτηκε μεταξύ του ναού και του έξω θυσιαστηρίου» (Ζ).
Τέλος κάποιοι από τους νεώτερους αναφέρονται στον Ζαχαρία τον του Βαρούχ ή Βαρούχου, ο οποίος σύμφωνα με τον Ιώσηπο (Ιουδ. πολ. 4,6,4) λίγο πριν την άλωση της Ιερουσαλήμ φονεύτηκε από δύο ζηλωτές στη μέση του ιερού. Αλλά ο Κύριος εδώ μιλά για πρόσωπα ιστορικά που οπωσδήποτε είχαν ήδη φονευτεί (δ).
Υπάρχει ένας προφανής λόγος, για να διαλεχτεί ως όριο στους φόνους ο Ζαχαρίας ο του Ιωδαέ. Στην ιουδαϊκή Βίβλο, τα βιβλία των Παραλειπομένων έρχονται τελευταία και συνεπώς, όπως το αίμα του Άβελ είναι το πρώτο στη Βίβλο, έτσι το αίμα του Ζαχαρίου είναι το τελευταίο, παρόλο που από άποψη χρόνου ο φόνος του Ουρίου από τον βασιλιά Ιωακείμ (Ιερεμ. λγ 21) έγινε αργότερα (p).
Προκύπτει όμως η δυσκολία, ότι ο Ζαχαρίας του Βιβλίου των Παραλειπομένων δεν λέγεται εκεί γιος Βαραχίου, αλλά γιος Ιωδαέ. Είναι αλήθεια ότι ο σιναϊτικός κώδικας και 4 μικρογράμματοι κώδικες αποσιωπούν το «υιού Βαραχίου» και ότι ο Ιερώνυμος σημείωσε: στο ευαγγέλιο, το οποίοι χρησιμοποιούν οι Ναζαρηνοί, αντί για το υιού Βαραχίου, συναντούμε γραμμένο, τον υιό του Ιωδαέ. Επι πλέον κάποια αρχαία γλώσσα (κείμενο που μπήκε σε χειρόγραφο από το περιθώριο) λέει: «Ζαχαρία λέει τον Ιωδαέ· διότι είχε δύο ονόματα» (L).
Η απλούστερη εξήγηση είναι ότι η φράση «Ζαχαρίας υιός Βαραχίου» ήταν συνηθισμένη και γράφτηκε μηχανικά από κάποιον από τους πρώτους αντιγραφείς (p).
(9)   Ο Χριστός παίρνει το ιουδαϊκό έθνος ως σύνολο και θεωρεί αυτό ένοχο για καθετί που έγινε από τους αντιπροσώπους του σε διάφορες γενιές. Ο Κύριος δεν εννοεί ότι οι σύγχρονοί του γραμματείς και Φαρισαίοι ήταν υπεύθυνοι για τους φόνους που διαπράχτηκαν από τους προγόνους τους ολόκληρους αιώνες πριν. Αλλά η ενοχή της κακίας αυξήθηκε με τη συσσώρευση προηγούμενων περιπτώσεων και προειδοποιήσεων. Κάθε γενιά, η οποία καταδικάζει την κακία των προηγούμενων γενιών, αλλά επαναλαμβάνει και αυτή όσα κακά εκείνες διέπραξαν, είναι περισσότερο ένοχη και αναπολόγητη από κάθε προηγούμενη.
(10)   «Πρόσεξε, ότι το τόλμημα ήταν διπλό. Διότι όχι μόνο φόνευαν αγίους, αλλά και σε τόπους αγίους» (Χ).

Ματθ.23,36 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἥξει ταῦτα πάντα(1) ἐπὶ τὴν γενεὰν ταύτην(2).
Ματθ.23,36 Σας βεβαιώνω πως όλα αυτά θα πέσουν πάνω στην τωρινή γενιά.
(1)   «Δηλαδή τα σχετικά με την πολύ κακή τιμωρία» (Ζ).
(2)   «Δηλαδή σε αυτούς τους ίδιους. Διότι στις μέρες του Ουεσπεσιανού και του Τίτου έπεσαν πάνω τους τα κακά από τους Ρωμαίους» (Ζ). Παρόλο που η Ιερουσαλήμ καταστράφηκε μετά 40 περίπου έτη, αφ’ ότου ο Κύριος εξήγγειλε την προφητεία αυτή, παρ’ όλα αυτά πολλοί από εκείνους, προς τους οποίους απευθυνόταν, θα έζησαν μέχρι την έκβαση της προφητείας (ο).

Ματθ.23,37 (1)Ἱερουσαλὴμ Ἱερουσαλήμ(2), ἡ ἀποκτέννουσα(3) τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν! Ποσάκις(4) ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν(5) τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ἐπισυνάγει ὄρνις(6) τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας(7), καὶ οὐκ ἠθελήσατε(8).
Ματθ.23,37 Ιερουσαλήμ Ιερουσαλήμ, που σκοτώνεις τους προφήτες και λιθοβολείς αυτούς που σου στέλνει ο Θεός! Πόσες φορές θέλησα να συνάξω τα παιδιά σου όπως η κλώσα συνάζει τα κλωσόπουλα κάτω απ’ τις φτερούγες της, αλλά εσείς δεν το θελήσατε.
(1)   «Στρέφοντας το λόγο στην πόλη, την ελεεινολογεί» (Ζ).
(2)   «Τι χρειάζεται ο διπλασιασμός; Αυτό είναι τρόπος έκφρασης αυτού που λυπάται και ελεεινολογεί την πόλη και αγαπά υπερβολικά αυτήν. Διότι όπως ακριβώς σε μία ερωμένη που αγαπήθηκε μεν πολύ από τον εραστή της, αλλά όμως καταφρόνησε αυτόν και για αυτό πρόκειται να τιμωρηθεί, απολογείται λοιπόν διότι πρόκειται να την τιμωρήσει» (Χ).
«Λυπάται αυτήν διότι παλαιά μεν ήταν αγαπημένη, τώρα όμως πρόκειται να πάθει τα έσχατα για τις παρανομίες των κατοίκων της» (Ζ). Ήταν η πόλη αυτή το κέντρο της φονικής τους διάθεσης. Δόθηκαν σε αυτήν πολλά προνόμια, αλλά καταχράστηκε αυτά (ο).
(3)   Όλα τα κακά εναντίον των δικαίων από αυτήν προέρχονταν, διότι σε αυτήν ήταν η ανώτατη θρησκευτική αρχή και οι πρώτοι των διδασκάλων του έθνους, από τους οποίους πάντα πήγαζε ο διωγμός της αλήθειας (δ). Σε ενεστώτα η μετοχή= έγινε σε αυτήν συνήθεια το να φονεύει τους προφήτες (ο).
(4)   «Ούτε με αυτά» τα εγκλήματα εναντίον των προφητών και απεσταλμένων, «με έκανες να φύγω από κοντά σου, ούτε με απομάκρυνες από το να έχω πολλή εύνοια για σένα, αλλά θέλησα και έτσι, όχι μία και δύο φορές, αλλά και πολλές να σε φέρω κοντά μου» (Χ).
Το ποσάκις πρέπει να αναφέρεται στις συχνές επισκέψεις του Μεσσία στην Ιερουσαλήμ, οι οποίες δεν αναφέρονται στα συνοπτικά ευαγγέλια και παρέχεται έτσι μη προμελετημένη ισχυρή επιβεβαίωση του τετάρτου ευαγγελίου (p).
(5)   «Αυτό το λέει φανερώνοντας, ότι πάντα σκόρπιζαν τους εαυτούς τους με τα αμαρτήματα» (Χ). «Θέλησα, λέει, να μαζέψω τα παιδιά σου κάτω από τη σκέπη μου, τα οποία οι αμαρτίες διασκόρπισαν από τη θεία επίβλεψη» (Ζ).
(6)   «Με το παράδειγμα της κλώσας δείχνει τη φιλοστοργία του για τους Ιουδαίους» (Ζ). «Διότι αυτό το πτηνό δείχνει πολλή θερμότητα για τα παιδιά του» (Χ). «Η κλώσα είναι πολύτεκνη και θερμή στην αγάπη και φροντίζει τα παιδιά της και παραδίδει τον εαυτό της και σε θάνατο για χάρη τους» (Ω).
(7)   «Παντού στους προφήτες υπάρχει αυτή η εικόνα των φτερούγων, και στην ωδή του Μωϋσή, και στους ψαλμούς, φανερώνοντας την πολλή σκέπη και φροντίδα» (Χ). Δες και Δευτ. λβ 11,Ησ. λα 5,Ψαλμ. 90,4,Ρουθ β 12.
(8)   «Δεν θελήσατε, αφού δεν με δεχτήκατε, αλλά με διώκετε και προσπαθείτε να με φονεύσετε» (Ζ).

Ματθ.23,38 ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν(1) ὁ οἶκος(2) ὑμῶν ἔρημος(3).
Ματθ.23,38 Γι’ αυτό ο τόπος σας θα ερημωθεί!
(1)   Δοτική αντιχαριστική, για λύπη ή για βλάβη σας (p).
(2)   «Δηλαδή ο ναός» (Ζ). Ή, πιο σωστά, η πόλη Ιερουσαλήμ και ο ναός σε αυτήν= η πόλη σας και ο ναός σας εγκαταλείπονται από το Θεό και παραδίδονται σε ερήμωση (a). Στο Ενώχ πθ 50,51,56,66,72 ο οίκος είναι η Ιερουσαλήμ της οποίας ο ναός παριστάνεται ως πύργος. Και στη Διαθήκη του Λευΐ ι 5 γράφει: «Διότι ο οίκος, τον οποίο ο Κύριος θα διαλέξει, θα ονομαστεί Ιερουσαλήμ, όπως περιέχεται στο βιβλίο Ενώχ του δικαίου» (p).
(3)   «Έρημος από τη θεία χάρη που κατοικεί μέσα σε αυτόν» (Ζ), «γυμνός από τη δική μου βοήθεια» (Χ). «Για αυτό δεν υπάρχουν πλέον προφήτες σε αυτούς, ούτε πλέον ουράνια χάρις, αλλά έγινε χέρσα γη και καταπατιέται από όλους» (Β).
Αποτέλεσμα της πνευματικής αυτής ερήμωσης θα ήταν και η υλική ερήμωση και καταστροφή της πόλης. Κάποιοι από τους μεγαλογράμματους κώδικες αποσιωπούν το έρημος. Με την αποσιώπηση αυτή σχηματίζεται θλιβερή ειρωνεία=Οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ πρέπει στο εξής να προφυλάσσουν την πόλη, η οποία έως τώρα βρισκόταν υπό την προστασία του Θεού (p).

Ματθ.23,39 λέγω γὰρ(1) ὑμῖν(2), οὐ μη(2) με ἴδητε ἀπ᾿ ἄρτι(3) ἕως ἂν εἴπητε(4), εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος(5) ἐν ὀνόματι Κυρίου(6).
Ματθ.23,39 Σας βεβαιώνω πως δε θα με δείτε πια, ως την ώρα που θα πείτε: Ευλογημένος αυτός που έρχεται σταλμένος από τον Κύριο!»
(1)   Αιτιολογεί το αφήνεται έρημος= «αυτός ήταν που βάδιζε μπροστά από αυτούς και τους συγκρατούσε και τους προστάτευε· άρα αυτός είναι που τους τιμωρεί» (Χ).
(2)   Η προειδοποίηση που μπαίνει ως συμπέρασμα, γίνεται με ιδιαίτερη σοβαρότητα (λέγω υμιν) και με κατηγορηματική βεβαίωση (ου μη)(p).
(3)   «Λέγοντας «από τώρα» δεν δήλωσε μόνο την ώρα εκείνη, αλλά όλο τον καιρό μέχρι τη σταύρωση, μετά από τον οποίο δεν είδαν αυτόν πλέον. Διότι αν και φάνηκε σε κάποιους μετά την ανάσταση, αλλά όχι στους άπιστους Ιουδαίους» (Ζ).
(4)   Ή, «πότε θα πουν αυτό; Με τη θέλησή τους μεν ποτέ· χωρίς τη θέλησή τους, κατά τον καιρό της δευτέρας παρουσίας, όταν θα έρθει με δύναμη και δόξα πολλή, όταν αυτή η αναγνώρισή τους δεν θα έχει κανένα όφελος» (Ζ).
Ή, η αποστολή του ως Σωτήρα τελείωσε για αυτούς. Εάν η σχέση αυτή μαζί τους πρόκειται ποτέ να ανανεωθεί, η πρωτοβουλία θα προέλθει από αυτούς (p), όταν επιστρέφοντας με μετάνοια σε αυτόν και αναγνωρίζοντας αυτόν ως λυτρωτή, θα τον επευφημήσουν με τον μεσσιανικό χαιρετισμό Ευλογημένος… (F).
(5)   Φαίνεται ότι αναφέρεται στο κεφ. κα 9. Όταν τα πλήθη και τα παιδιά υποδέχονταν τον Ιησού ως Μεσσία κράζοντας το Ωσαννά, η ιουδαϊκή ιεραρχία αγανακτούσε και αξίωνε ο Ιησούς να σταματήσει αυτές τις επευφημίες. Βεβαιώνει τώρα αυτούς, ότι έως ότου και αυτοί υποδεχτούν αυτόν με τις ίδιες επευφημίες, δεν θα τον δουν ως Μεσσία τους (p).
(6)   =έτοιμοι να πιστέψουν σε Αυτόν, ως αντιπρόσωπο του Θεού (p). Με το στίχο αυτό ολοκληρώνει ο Κύριος τα δημόσια κηρύγματά του προς τους Ιουδαίους. Με το στίχο αυτό θα αρχίσει η μετάνοιά τους (b).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ’ (24)

Στιχ.1-2. Η καταστροφή του Ναού.

Ματθ.24,1 Καὶ ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἐπορεύετο ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ(1)· καὶ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτῷ τὰς οἰκοδομὰς τοῦ ἱεροῦ(2).
Ματθ.24,1 Όταν ο Ιησούς βγήκε από το ναό και ξεκίνησε να φύγει, ήρθαν οι μαθητές του για να του δείξουν τα οικοδομήματα του ναού.
Τα δύο αυτά κεφάλαια περιλαμβάνουν τον μεγάλο εσχατολογικό λόγο του Κυρίου, ο οποίος μπορεί να διαιρεθεί όπως ακολούθως: 1) κδ 1-3 αφορμή του λόγου, 2) 4-14, συμβάντα που θα προηγηθούν από την τελική αποστασία, 3) 15-28, η θλίψη που θα προηγηθεί από την δεύτερη έλευση, 4) 29-31 η δεύτερη έλευση, 5) 32-51 προτροπές για εγρήγορση, 6) κε 1-46 τρεις παραβολές που διεγείρουν την προσοχή για εγρήγορση και επιμέλεια, όπου στην τρίτη περιγράφεται η τελική κρίση (a.S).
Η γραμματεία της εποχής που προηγήθηκε και επακολούθησε στη γέννηση του Χριστού δείχνει, ότι οι διάνοιες πολλών Ιουδαίων ασχολούνταν με ενδιαφέρον για το τέλος του κόσμου, το οποίο πιστευόταν ότι πλησίαζε. Το ενδιαφέρον αυτό είχε δύο πηγές: από τη μία τις παρερμηνευόμενες προφητείες των ψαλμωδών και των προφητών και ειδικά του Δανιήλ και του Ιεζεκιήλ, και από την άλλη κάποια στοιχεία εθνικών θρησκειών και ειδικά της θρησκείας των Περσών. Τις αντιλήψεις αυτές των συγχρόνων του ο Κύριος είχε υπ’ όψη, όταν δίδασκε για τις έσχατες ημέρες τους μαθητές. Και βεβαίως δεν ήταν δυνατόν παρά να υιοθετήσει τη διδασκαλία που απέρρεε από τους ψαλμούς και τους προφήτες.
Για αυτό λοιπόν την αποκαλυπτική παράδοση περί εσχάτων χρόνων, την καθάρισε και την κατέστησε πνευματική, αφού την απάλλαξε από τα παχυλά στοιχεία, με τα οποία οι σύγχρονες ιουδαϊκές αντιλήψεις είχαν παραμορφώσει αυτήν, προσδίδοντας χρωματισμό πολιτικό και σαρκικό στις λεπτομέρειες της κρίσης που πλησίαζε. Σύμφωνα με τις επικρατούσες τότε αντιλήψεις ο Μεσσίας ως πράκτορας του Ιεχωβά θα εμφανιζόταν πάνω στα σύννεφα επικεφαλής θριαμβευτικού πλήθους, για να καταρρίψει τις ρωμαϊκές αρχές και να ιδρύσει το βασίλειό του, ένα από τα χαρακτηριστικά του οποίου θα ήταν ένα αδιάκοπο δείπνο, στο οποίο θα παρακάθονταν οι απόγονοι του Αβραάμ πάνω σε θρόνους δόξας. Από τις σαρκικές αυτές αντιλήψεις είναι απαλλαγμένα τα αποκαλυπτικά χωρία των ευαγγελίων. Η χρησιμοποιούμενη όμως σε αυτά γλώσσα είναι συμβολική σε μεγάλο μέρος και δεν πρέπει να εκληφθεί κατά γράμμα (p)
(1)   Αυθεντική γραφή: ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐπορεύετο, οπότε το «από του ιερού» εξαρτάται από το εξελθών και μένει το επορεύετο αόριστο· βάδιζε κατ’ ευθείαν προς το όρος των ελαιών. Ιερόν= ο ναός και ο περίβολός του με όλα τα υπόλοιπα κτίσματα (L).
(2)   «Επειδή δηλαδή είπε ότι «ο οίκος σας θα ερημωθεί» και προφήτευσε σε αυτούς προηγουμένως πάρα πολλές συμφορές, ακολούθως οι μαθητές όταν άκουσαν αυτά, από έκπληξη μάλλον, τον πλησίασαν για να του δείξουν το κάλλος του ναού, και επειδή απορούσαν, εάν πράγματι θα εξαφανιστούν τόσο ωραία πράγματα και πολυτελή υλικά και ποικίλα απερίγραπτα καλλιτεχνήματα» (Χ).

Ματθ.24,2 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐ βλέπετε(1) ταῦτα πάντα(2); ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀφεθῇ ᾧδε λίθος ἐπὶ λίθον, ὃς οὐ καταλυθήσεται(3).
Ματθ.24,2 Ο Ιησούς όμως τους είπε: «Τα βλέπετε όλα αυτά; Σας βεβαιώνω πως δε θα μείνει εδώ πέτρα πάνω στην πέτρα· όλα θα γκρεμιστούν».
(1)   «Δεν τα βλέπετε όλα αυτά και θαυμάζετε και μένετε κατάπληκτοι;» (Χ). «Ρωτά πρώτα αυτούς, δεν βλέπετε όλα αυτά τα θαυμαστά;» (Ζ).
(2)   Οι οικοδομές του ιερού ως σύνολο δεν ήταν δυνατόν να φανούν παρά από κάποιο ύψος του όρους των Ελαιών και από κάποια τοποθεσία αυτού, από την οποία έβλεπαν συγχρόνως ολόκληρη την πόλη (L).
(3)   «Δεν τους μιλά πλέον απλώς για ερήμωση, αλλά προφητεύει ολοκληρωτικό τον αφανισμό» (Χ). «Λένε όμως κάποιοι, ότι και όμως, σε κάποια μέρη, αφέθηκε λίθος πάνω σε λίθο ο οποίος δεν γκρεμίστηκε. Προς τους οποίους λέμε και εμείς με τη σειρά μας, ότι όλα αυτά τα αξιοθαύμαστα που τους έδειξε ο Κύριος γκρεμίστηκαν μέχρι θεμελίων σύμφωνα με την δεσποτική απόφαση. Αλλά και αν έμεινε κάποιο λείψανο από τους Ρωμαίους, και αυτό από τους επόμενους γκρεμίστηκε, για να μεταφερθεί σε άλλες οικοδομές» (Ζ).
Άλλωστε ο Κύριος «το είπε αυτό υπαινισσόμενος την ολοκληρωτική καταστροφή του οικοδομήματος και κάνοντας το λόγο υπερβολικό» (Θφ).

Στιχ. 3-14. Το τέλος του κόσμου.

Ματθ.24,3 καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ ὄρους(1) τῶν ἐλαιῶν προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ κατ᾿ ἰδίαν(2) λέγοντες· εἰπὲ ἡμῖν πότε ταῦτα ἔσται(3), καὶ τί τὸ σημεῖον(4) τῆς σῆς παρουσίας(5) καὶ τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος(6);
Ματθ.24,3 Ύστερα ο Ιησούς πήγε και κάθισε στο όρος των Ελαιών. Κι ήρθαν οι μαθητές του και τον ρώτησαν ιδιαιτέρως: «Πες μας, πότε θα γίνουν αυτά, και ποιο σημάδι θα δείξει πως πλησιάζει η παρουσία σου και η συντέλεια του κόσμου;»
(1)   Από όπου ο ναός ήταν ορατός και όπου ήταν προορισμένο να αρχίσουν οι κατά της Ιερουσαλήμ πολιορκητικές επιχειρήσεις (b). Οι προηγούμενοι λοιπόν λόγοι ειπώθηκαν τη στιγμή που ο Κύριός μας απομακρυνόταν από το ναό. Υπερπηδώντας ο Κύριος τον χείμαρρο Κεδρών και ανεβαίνοντας πάνω στο όρος των ελαιών, κάθισε (F).
(2)   «Πλησίασαν ιδιαιτέρως, για να μην γίνει αυτό γνωστό στους Ιουδαίους» (Ζ).
(3)   «Ρωτούν επιθυμώντας πολύ να μάθουν όχι τόσο για τον αφανισμό του ναού, όσο για τον καιρό της δευτέρας παρουσίας του» (Ζ). Η ερώτηση των μαθητών κατ’ ουσίαν είναι αυτή: Πότε η Ιερουσαλήμ και ο ναός της θα καταστραφεί και ποια σημεία θα προηγηθούν της έλευσής σου η οποία θα γίνει για τελική αποκατάσταση των πραγμάτων, η οποία μπορεί να αποκληθεί το τέλος του παρόντος κόσμου; (ο).
(4)   Το σημάδι με το οποίο θα γνωρίσουμε την επικείμενη αμέσως παρουσία σου (δ). Σημάδια συχνά προστέθηκαν σε προφητείες σπουδαίων συμβάντων. Για αυτό και η ερώτηση των μαθητών, που αφορούσε στο σημάδι του καιρού εκείνου (b).
(5)   Εδώ για πρώτη φορά στο ευαγγέλιο συναντιέται η λέξη, η οποία μόνο στον Ματθαίο από τους ευαγγελιστές βρίσκεται και μόνο στο κεφάλαιο αυτό, όπου 4 φορές χρησιμοποιείται (στίχοι 3,27,37,39). Συναντιέται σε όλες τις επιστολές του Παύλου, εκτός από τις ποιμαντικές. Φαίνεται να ήταν σχεδόν τεχνικός όρος για δήλωση της έλευσης του Χριστού με δόξα, που εισήχθη σε κοινή χρήση, κάποιο χρόνο πριν ακόμη τα 4 ευαγγέλια συγγραφούν. Υπονοεί, ότι η επάνοδος του Μεσσία με δόξα δεν θα είναι όπως η πρώτη, μεταβατική και προσωρινή, αλλά θα εγκαινιάσει μόνιμη και διαρκή παρουσία. Η φράση δευτέρα παρουσία δεν συναντιέται στη Γραφή, αλλά βρίσκεται στον Ιουστίνο (p).
(6)   Δες ιγ 40,49. «Επειδή νόμισαν, ότι η καταστροφή του ναού και η δευτέρα παρουσία του Χριστού θα γίνουν και τα δύο μαζί ταυτόχρονα, έκαναν την ερώτηση και για τα δύο» (Ζ).

Ματθ.24,4 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· βλέπετε μή τις ὑμᾶς(2) πλανήσῃ.
Ματθ.24,4 Ο Ιησούς τους απάντησε: «Προσέχετε μη σας ξεγελάσει κανείς.
(1)   «Δεν απάντησε τίποτα σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά προηγουμένως τούς λέει εκείνα, τα οποία πρώτα έπρεπε αυτοί να μάθουν, διότι αυτά επρόκειτο να τους συναντήσουν πριν από εκείνα που ρωτούσαν» (Ζ).
(2)   Αυτό λέχθηκε όχι τόσο προς τους Αποστόλους, οι οποίοι εντός ολίγου θα έπαιρναν το Άγιο Πνεύμα, όσο προς ολόκληρο το ποίμνιο των πιστών, τους οποίους εκείνη την στιγμή εκπροσωπούσαν οι Απόστολοι, έτσι ώστε οι πιστοί αυτοί να μην παραπλανηθούν από τους μέγιστους κινδύνους, στους οποίους θα ήταν εκτεθειμένοι (b).
«Διότι, λέει, θα είναι διπλός ο πόλεμος, και ο εκ μέρους των απατεώνων και ο εκ μέρους των εχθρών» (Χ).

Ματθ.24,5 πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται(1) ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου(2) λέγοντες(3), ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολλοὺς πλανήσουσι(4).
Ματθ.24,5 Γιατί πολλοί θα εμφανιστούν σαν μεσσίες και θα ισχυρίζονται: “εγώ είμαι ο Μεσσίας”. Έτσι θα παραπλανήσουν πολλούς.
(1)   Στην αρχή θα έλθουν ψευδόχριστοι· στο μέσο θα έλθουν ψευδοπροφήτες (σ.11) και στο τέλος και οι δύο (σ. 22,24). Διπλό κλιμακωτό (b). Ο Ιώσηπος μιλά για κάποιον Αιγύπτιο ψευδοπροφήτη, ο οποίος στην ηγεμονία του Φήλικος παρέσυρε 30.000 προς το όρος των Ελαιών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κατασφάχτηκε ή αιχμαλωτίστηκε κατά την σύγκρουση με τους Ρωμαίους στρατιώτες. Μιλά επίσης για τον Θευδά. Ο Σίμων ο μάγος, ο Δοσίθεος και άλλοι μπορούν να μνημονευτούν μεταξύ των συγχρόνων (εκείνη την εποχή) απατεώνων (ο).
(2)   Δεν θα λένε ότι στάλθηκαν από εμένα, αλλά ότι ο καθένας από αυτούς είναι ο Μεσσίας (b). Θα έλθουν αξιώνοντας τον τίτλο του Μεσσία (p), φέροντας το όνομα του Μεσσία (δ).
(3)   «Και λέγοντας ο καθένας ότι εγώ είμαι ο Χριστός» (Ζ).
(4)   Το κύριο σημείο δεν είναι τόσο η μέθοδός τους, με την οποία θα απατούν, όσο η μεγάλη τους επιτυχία, διότι θα πλανήσουν πολλούς (p).

Ματθ.24,6 μελλήσετε(1) δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων(2)· ὁρᾶτε μὴ θροεῖσθε(3)· δεῖ(4) γὰρ πάντα γενέσθαι(5), ἀλλ᾿ οὔπω ἐστὶ τὸ τέλος(6).
Ματθ.24,6 Τότε θ’ ακούσετε πως γίνονται πόλεμοι, ή προετοιμάζονται πόλεμοι. Προσέξτε να μην ταραχτείτε, γιατί όλα αυτά πρέπει να γίνουν, αλλά δεν είναι ακόμη το τέλος.
(1)   Ή, η προφητεία αυτή αναφέρεται σε ολόκληρη την εποχή την μετά Χριστόν (δ).
Ή, «νόμιζαν οι μαθητές ότι μαζί με την καταστροφή (των Ιεροσολύμων) θα συμβεί και η συντέλεια… Διότι το ότι έτσι σκέπτονταν, μάθε το από την ερώτησή τους. Τι δηλαδή ρώτησαν; Πότε θα γίνουν αυτά; Δηλαδή, πότε θα καταστραφούν τα Ιεροσόλυμα; Και ποιο είναι το σημάδι της παρουσίας σου και της συντέλειας του αιώνα; Αυτός όμως δεν απάντησε τίποτα αμέσως στην ερώτησή τους αυτή, αλλά προηγουμένως λέει εκείνα τα κατεπείγοντα και τα οποία έπρεπε πρώτα να μάθουν. Διότι ούτε για τα Ιεροσόλυμα είπε κάτι αμέσως, ούτε για τη δευτέρα παρουσία του, αλλά για τα κακά που θα συναντούσαν ευθύς αμέσως» (Χ). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές.
(2)   Ή, «πολέμους λέει αυτούς που θα γίνονταν στα Ιεροσόλυμα» (Χ), «ενώ ακοές πολέμων εννοεί αυτές που ακούγονταν στις άλλες πόλεις των Ιουδαίων, τους οποίους πολέμους εξιστορεί ο Ιώσηπος ότι έγιναν πριν την άλωση των Ιεροσολύμων» (Ζ).
Ή, αναφέρεται γενικώς στους πολέμους που θα συμβούν σε ολόκληρη την μετά Χριστόν εποχή. Διότι αυτή είναι η παντοτινή κατάσταση της ανθρωπότητας που ζει μέσα στην αμαρτία και την αδικία· διότι ο πόλεμος είναι παιδί της αδικίας (δ).
(3)   Το ρήμα θροέομαι είναι ιδιαιτέρως εύστοχο εδώ, διότι το θρόος παράγεται από το θρέω, το οποίο σημαίνει φωνάζω ή μιλώ με θόρυβο (b). «Μην πτοηθείτε σαν να έφτασε ήδη το τέλος» (Ζ).
(4)   Στα Ευαγγέλια και τις Πράξεις το «δεῖ (=πρέπει)» χρησιμοποιείται συχνά για αυτό που αποφασίστηκε από το Θεό (p). Πρέπει να εκπληρωθούν όλες οι αποφάσεις του Θεού για τιμωρία των αμαρτωλών (δ).
(5)   Ή, «πρόκειται να γίνουν όλα τα σχετικά με αυτούς τους πολέμους» (Ζ).
Ή, «πρέπει να γίνουν όλα, όσα προείπα εγώ, και η έφοδος των πειρασμών σε τίποτα δεν θα διακόψει τα όσα ειπώθηκαν από εμένα· αλλά θα συμβεί μεν θόρυβος και ταραχή, τίποτα όμως δεν θα διασαλεύσει τα προφητικά λόγια μου» (Χ). Μάλλον η πρώτη ερμηνεία πιο σωστή.
(6)   Ή, το τέλος του κόσμου (δ)= «διότι δεν θα συμβεί ταυτόχρονα μαζί με την κατασκαφή της Ιερουσαλήμ και η κοινή συντέλεια» (Θφ) ή, «η καταστροφή του ναού και της πόλης» (Ζ).

Ματθ.24,7 ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν(1), καὶ ἔσονται λιμοὶ καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους(2)·
Ματθ.24,7 Το ένα έθνος θα ξεσηκωθεί εναντίον του άλλου και το ένα βασίλειο εναντίον του άλλου· θα έρθουν πείνα, αρρώστιες και σεισμοί σε διάφορα μέρη.
(1)   Ή, «τα έθνη που συμμαχούν με τους Ρωμαίους εναντίον των εθνών που συμμαχούν με τους Ιουδαίους και οι βασιλείες που συμπράττουν με τους Ρωμαίους εναντίον αυτών που συμπράττουν με τους Ιουδαίους. Και για αυτό θα γίνουν δυνατοί πόλεμοι ανάμεσά τους» (Ζ).
Ο Alford από πληροφορίες του Ιώσηπου και του Φίλωνα αναφέρεται στις ταραχές των Ιουδαίων στην Αλεξάνδρεια, την σφαγή 50.000 Ιουδαίων στην Σελεύκια και κάποια παρόμοια επανάσταση κοντά στην Ιόππη (ο).
Ή, αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των εσχατολογικών περιγραφών το ότι ο παγκόσμιος πόλεμος θα προαναγγείλει το τέλος (S) και συνεπώς οι πόλεμοι αυτοί δεν είναι μόνο αυτοί που θα προηγηθούν από την καταστροφή των Ιεροσολύμων, αλλά και οι προ του τέλους του κόσμου. Δες Αποκ. κεφάλαια στ και η (δ).
(2)   Υπήρξαν πάντοτε λιμοί (=πείνες) και λοιμοί (=επιδημίες) και σεισμοί, αλλά όχι τόσο πυκνοί όπως τώρα (b). Ή, «στα μέρη των Ιουδαίων» (Ζ), ή απλώς τοπικούς, διότι εάν είχαν γενικό χαρακτήρα, μπορούσαν να καταστρέψουν τον κόσμο (δ).
Η επί Καίσαρος Κλαυδίου πείνα, που διήρκεσε αρκετά χρόνια, υπήρξε ένας από τους λιμούς αυτούς που έπληξε όχι μόνο την Ιουδαία αλλά και τις γειτονικές χώρες. Και επιδημίες σημειώθηκαν, μία από τις οποίες κατά τον Ιώσηπο ερήμωσε την Βαβυλώνα επί Καλιγούλα και άλλη που αναφέρεται από τον Τάκιτο έπληξε την Ιταλία γύρω στο 66 μ.Χ. Αλλά και σεισμοί αναφέρονται. Ένας κατά τον Τάκιτο έγινε στα χρόνια του Κλαυδίου. Στη Μ. Ασία άλλος στα χρόνια του Νέρωνα κατέστρεψε πολλές πόλεις. Η Πομπηΐα επίσης καταστράφηκε από παρόμοια φυσική έκρηξη (ο).

Ματθ.24,8 πάντα δὲ ταῦτα ἀρχὴ ὠδίνων(1).
Ματθ.24,8 Όλα αυτά όμως είναι σαν τους πρώτους πόνους της γέννας.
(1)   Ή, παριστάνει την εποχή της παρουσίας του σαν τη γέννηση του νέου κόσμου, ενώ τις πληγές και τιμωρίες αυτές σαν αρχή των πόνων του τοκετού, οι οποίοι θα εξακολουθήσουν μέχρις ότου συμπληρωθεί το μέτρο της οργής του Θεού (δ).
«Όπως ακριβώς δηλαδή οι πόνοι έρχονται στην έγκυο και έτσι γεννάει, έτσι και ο τωρινός αιώνας μετά τις συγχύσεις και τους πολέμους θα γεννήσει τα μελλοντικά» (Θφ).
Ή, «αυτά θα είναι αρχή των κακών, προοίμια των συμφορών, που θα έλθουν στους Ιουδαίους» (Ζ). Το ωδίνων ίσως να μην κρύβει την ιδέα των πόνων του τοκετού, οι οποίοι προηγούνται μιας ευτυχέστερης εποχής. Η λέξη μπορεί να σημαίνει απλώς πόνους χωρίς την ιδέα του τοκετού. Πράγματι μερικές φορές χρησιμοποιείται για δήλωση των αγωνιών του θανάτου, όπως στο Ψαλμ. ιζ 5, ριδ 3 (p). Μπορεί λοιπόν εδώ να σημαίνει δεινά βιαιότατα (F).

Ματθ.24,9 τότε(1) παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς θλῖψιν(2) καὶ ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς(3), καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων τῶν ἐθνῶν(4) διὰ τὸ ὄνομά μου(5).
Ματθ.24,9 Θα σας παραδώσουν σε βασανιστήρια και θα σας σκοτώσουν, κι όλοι οι λαοί θα σας μισούν εξαιτίας μου.
(1)   Ο Κύριος προχωρά ήδη από τα φυσικά σημάδια στα σημάδια του ηθικού κόσμου (ο). «Τότε. Πότε; Πριν την αποστασία… Διότι πολλά δεινά προκάλεσαν τότε μετά την ανάληψη του Σωτήρα οι Ιουδαίοι στους Αποστόλους· άλλοτε μεν τους παρέδιδαν στους αρχισυναγώγους για να τους βασανίσουν, άλλοτε πάλι τους οδηγούσαν στους βασιλιάδες, όπως στον Ηρώδη και στον Αγρίππα και στους ηγεμόνες και στους στρατηγούς των πόλεων» (Ζ).
Αλλά η αποστολική εποχή χρησιμεύει ως τύπος και σύμβολο και εικόνα όλων όσων θα συμβούν μετά από αυτά μέχρι την παρουσία του Σωτήρα μας, και για αυτό σε αυτήν την εποχή αποκαλυπτικά αποδίδονται όλα όσα θα γίνουν μέχρι την φανέρωση του Σωτήρα (δ).
(2)   Λέξη που έχει ευρεία σημασία και χρησιμοποιείται συχνά στους ψαλμούς για να δηλώσει τις δοκιμασίες των δούλων του Θεού (L).
(3)   Μερικούς από εσάς (b). «Αυτό το λέει για μόνους όσους πρόκειται να φονευτούν εξ’ αιτίας της κακεντρέχειας των Ιουδαίων, όπως ήταν ο Στέφανος και ο Ιάκωβος, ο αδελφός του Ιωάννου και όποιος άλλος τυχόν» (Ζ). Αναφέρεται σε κάποιους από τους Αποστόλους, αλλά και από τους μελλοντικούς κήρυκες και πιστούς γενικά (δ).
(4)   Υπονοεί την μετέπειτα ανάπτυξη και διάδοση του Χριστιανισμού (S). Θα είστε μισητοί «από συγγενείς, από φίλους, από ομόφυλους, από γνωστούς, από ξένους, από άρχοντες, από αρχομένους, και για να μιλήσουμε απλά από όλους όσους είναι ξένοι με το κήρυγμα» (Ζ). «Προλέγει τα κακά που θα συμβούν, δίνοντας θάρρος στους μαθητές με το να τα προλέγει. Διότι το απροσδόκητο συνηθίζει να φοβίζει και να ταράζει. Εξομαλύνει λοιπόν από πριν τον φόβο με το να προφητεύει τα μελλοντικά δεινά» (Θφ).
Η χριστιανική θρησκεία έχει κάτι το ιδιαίτερο· μισείται από τον διεφθαρμένο κόσμο, ο οποίος ανέχεται όλες τις άλλες θρησκείες και συστήματα (b).
(5)   «Εξ’ αιτίας μου» (Ζ).

Ματθ.24,10 καὶ τότε σκανδαλισθήσονται(1) πολλοὶ(2) καὶ ἀλλήλους(3) παραδώσουσι καὶ μισήσουσιν ἀλλήλους(3).
Ματθ.24,10 Τότε πολλοί θα αποστατήσουν, θα καταδώσουν ο ένας τον άλλο και θα μισούν ο ένας τον άλλο.
(1)   Θα υποστούν ναυάγιο στην πίστη τους (b).
(2)   Θα αποστατήσουν.
(3)   Αυτό είναι το πιο δυσάρεστο από όλα (b).
«Αυτό είναι μεγαλύτερο κακό, όταν ο πόλεμος είναι και εμφύλιος· διότι πολλοί ψευδάδελφοι παρουσιάστηκαν. Είδες που είναι τριπλός ο πόλεμος, από τους πλάνους, από τους εχθρούς, από τους ψευδαδέλφους» (Χ).
Δεν εννοεί, ότι τα θύματα θα ανταποδώσουν κακό αντί κακού (L).

Ματθ.24,11 καὶ πολλοὶ ψευδοπροφῆται(1) ἐγερθήσονται(2) καὶ πλανήσουσι πολλούς(3),
Ματθ.24,11 Θα εμφανιστούν και πολλοί ψευδοπροφήτες και θα παραπλανούν πολλούς.
(1)   Δηλαδή ψευδοδιδάσκαλοι. Δες Α΄ Ιω. δ 1 και Διδαχή κεφ. VI,ΧΙ 8 (S).
(2)   Ο χρόνος Μέλλοντας είναι αποκαλυπτικός και δεν σημαίνει ότι θα παρουσιαστούν από το Θεό (L).
(3)   «Διότι οι παρόμοιοι άνθρωποι είναι ψευδαπόστολοι, εργάτες δόλιοι, που μετασχηματίζονται σε Αποστόλους Χριστού» (Χ).

Ματθ.24,12 καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν(1) ψυγήσεται(2) ἡ ἀγάπη(3) τῶν πολλῶν(4).
Ματθ.24,12 Επειδή μάλιστα θα πληθύνει η κακία, η αγάπη πολλών θα ψυχρανθεί.
(1)   Η περιφρόνηση και παράβαση του νόμου, η κακότητα, η διαφθορά (g).
(2)   Χαρακτηριστικό της αγάπης είναι η θερμότητα και η φλόγα (b). Αυτό δεν σημαίνει απροκάλυπτη αποστασία, αλλά απλώς κατάπτωση της πνευματικότητας, ψυχρότητα και σχετική αδιαφορία για τα θρησκευτικά καθήκοντα (ο).
(3)   Πρέπει να είναι η προς τον Θεό αγάπη, η μεγάλη εντολή που περιλαμβάνει και την προς τον πλησίον αγάπη (L). Η ψύξη της προς το Θεό αγάπης θα επιφέρει και την επικράτηση της ιδιοτέλειας και του εγωισμού. Για αυτό λοιπόν «δεν θα έχουν ούτε την παρηγοριά που προέρχεται από την αγάπη» (Χ).
«Θα γίνουν σαν θηρία οι άνθρωποι, ώστε δεν θα τους απομένει κάποια ικμάδα αγάπης ούτε για τους πολύ δικούς τους» (Θφ).
Ανομία και αγάπη δύο αντίθετα. Διότι πλήρωμα του νόμου είναι η αγάπη (b).
(4)   Του πλήθους των κοινών και συνηθισμένων και κατ’ όνομα Χριστιανών (δ).

Ματθ.24,13 ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος(1), οὗτος σωθήσεται.
Ματθ.24,13 Όποιος όμως μείνει σταθερός ως το τέλος, αυτός θα σωθεί.
(1)   Έως ότου μπει τέλος στα δεινά αυτά (g). Μέχρι τέλους του πειρασμού (b). «Αυτός που μέχρι τέλους υπομένει και καρτερικά αντέχει και δεν υποχωρεί μπροστά σε αυτά που του έρχονται» (Θφ). Ή, και πιθανότερο αναφέρεται στο πλήρες της υπομονής.

Ματθ.24,14 καὶ κηρυχθήσεται(1) τοῦτο(2) τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ(3) εἰς μαρτύριον(4) πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, καὶ τότε ἥξει τὸ τέλος.
Ματθ.24,14 Πρώτα θα κηρυχθεί σ’ όλη την οικουμένη αυτό το ευαγγέλιο για τη βασιλεία του Θεού, για να το ακούσουν όλα τα έθνη, και ύστερα θα έρθει το τέλος.
(1)   «Από εδώ δίδαξε, ότι κανένα από τα δεινά δεν θα νικήσει το κήρυγμα» (Ζ). Παρά τους εξωτερικούς διωγμούς και τις εσωτερικές προδοσίες το ευαγγέλιο εξακολουθεί να διαδίδεται (p).
(2)   Ή, το ευαγγέλιο της βασιλείας του Θεού, του οποίου δηλαδή μέρος αποτελεί και η εσχατολογική αυτή προφητεία (δ). Ή, το ευαγγέλιο, το οποίο ο Ιησούς τότε κήρυττε (b), το ευαγγέλιο, όπως σας αναγγέλλω αυτό τη στιγμή αυτή δηλαδή την προσεχή εγκαθίδρυση της βασιλείας του Θεού πάνω στα ερείπια του παλαιού ιουδαϊκού καθεστώτος (L).
(3)   Ή, σε όλο τον κόσμο γενικά και τα έθνη και όχι μόνο το ρωμαϊκό κράτος (δ).
Ή, σε όλο τον ρωμαϊκό κόσμο (L). Εξαρτάται από την έννοια την οποία θα αποδώσουμε στο «θα έλθει το τέλος». Εάν πάρουμε αυτό ως «το τέλος όχι της συντέλειας αλλά των Ιεροσολύμων» (Χ), τότε το σε όλη την οικουμένη= σε όλο το ρωμαϊκό κράτος.
«Για το ότι πριν την άλωση των Ιεροσολύμων κηρύχτηκε το ευαγγέλιο, άκουσε τι λέει ο Παύλος· «σε όλη τη γη έφθασε η φωνή τους»· και πάλι «του ευαγγελίου που κηρύχτηκε σε όλη την κτίση κάτω από τον ουρανό»»(Χ).
(4)   Για μαρτυρία της απολύτρωσης που έγινε από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό έτσι ώστε εάν τα έθνη δεν πιστέψουν, να είναι αναπολόγητα (F).
«Θα είναι για μαρτυρία εκείνων που δεν πίστεψαν· δηλαδή για έλεγχο, για κατηγορία. Διότι εκείνοι που πίστεψαν θα είναι μάρτυρες κατηγορίας εναντίον εκείνων που δεν πίστεψαν και θα τους καταδικάσουν» (Χ).
«Για να μην μπορούν να λένε την ημέρα της κρίσεως, ότι δεν άκουσαν το κήρυγμα» (Ζ).
«Για αυτό λοιπόν μετά την κήρυξη του ευαγγελίου σε όλη την οικουμένη καταστρέφονται τα Ιεροσόλυμα, ώστε να μην έχουν ούτε σκιά απολογίας όσοι ήταν αχάριστοι. Διότι αυτοί που είδαν τη δύναμή του να λάμπει παντού και να κατακυριεύει αστραπιαία την οικουμένη, ποια συγχώρηση θα ήταν δυνατόν να έχουν πλέον, παραμένοντας στην ίδια αχαριστία τους;» (Χ).

Στιχ. 15-22. Προτύπωση του τέλους η καταστροφή της Ιερουσαλήμ.

Ματθ.24,15 Ὅταν οὖν(1) ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως(2) τὸ ῥηθὲν διὰ Διανιὴλ τοῦ προφήτου(3) ἑστὼς ἐν τόπῳ ἁγίῳ -ὁ ἀναγινώσκων νοείτω(4)-
Ματθ.24,15 Όταν λοιπόν θα δείτε να στήνεται στο ιερό το βδέλυγμα της ερημώσεως, που προφήτεψε ο Θεός μέσω του προφήτη Δανιήλ –ο αναγνώστης ας καταλάβει–
(1)   Αναφέρεται στο «θα έλθει το τέλος» που είναι αμέσως παραπάνω (δ). Εάν το τέλος= «θα έλθει στους Ιουδαίους ο παντελής αφανισμός» (Ζ), με το ακόλουθο οὖν (=λοιπόν) έρχεται ο Κύριος να δώσει τα σημάδια με τα οποία θα προειδοποιηθούν οι πιστοί για τον χρόνο της έλευσης του τέλους αυτού. Εάν όμως το τέλος= το τέλος του κόσμου, του οποίου τύπος είναι το τέλος των Ιεροσολύμων, τότε το οὖν= επειδή αργεί ακόμη το τέλος του κόσμου, δίνω σε σας τώρα σημάδια του για εσάς μερικού τέλους, της καταστροφής των Ιεροσολύμων (δ).
(2)   Κάτι βδελυκτό (μισητό, σιχαμερό), το οποίο προκαλεί την ερήμωση. Το βδέλυγμα της βεβήλωσης επακολουθήθηκε από το βδέλυγμα της ερήμωσης (b). Η φράση στο Δανιήλ ια 31,ιβ 11 και θ 27. Σύμφωνα με κάποιους ερμηνευτές βδέλυγμα ερημώσεως = οι ζηλωτές και σικάριοι που κυρίευσαν το ιερό (66 μ.Χ.) με αρχηγό τον Ελεάζαρο και το καταμόλυναν όπως κανείς ποτέ εθνικός δεν έκανε (δ). Για αυτούς ο Ιώσηπος (Ιουδ. Πολ. IV,6,3) γράφει: «αυτά αφού τα παρέβησαν οι ζηλωτές έκαναν να εκπληρωθεί η προφητεία εναντίον της πατρίδας» (L). Σύμφωνα με άλλους ερμηνευτές «βδέλυγμα είναι ο ανδριάντας του Τίτου, τον οποίο αφού κυρίευσε την πόλη, έστησε στα άδυτα του ναού» (Ζ).
Αλλά ο μεν ναός αμέσως μετά την άλωση της πόλης κατακάηκε (δ), και δεν συμβιβάζονται επίσης με την εκδοχή αυτή όσα λέγονται στους στίχους 16-18. Σύμφωνα με άλλους, τόπος άγιος = η Ιουδαία και η Παλαιστίνη ως σύνολο (p), και όχι ο ναός ή τα άγια των αγίων, διότι θα ήταν πολύ αργά πλέον να φύγουν οι κάτοικοι της Ιουδαίας μετά την βεβήλωση του ναού. Τόπος άγιος = μία ορισμένη θέση έξω και κοντά στην αγία Πόλη, και ακριβώς η θέση εκείνη, την οποία ο Κύριος τη στιγμή αυτή αγίαζε λέγοντας τους λόγους του εκείνους. Και βδέλυγμα της ερημώσεως είναι το ρωμαϊκό στράτευμα, το αποτελούμενο από όλα τα έθνη και η σημαία του οποίου θεωρούνταν ως είδωλο (b).
Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή η φράση πρέπει να ερμηνευτεί = όταν δείτε τα ρωμαϊκά στρατεύματα, τα οποία θα φέρουν την ερήμωση, να στέκονται στον άγιο τόπο του όρους των Ελαιών. Η πρώτη και η τρίτη εκδοχή είναι πιο σοβαρές.
(3)   «Τους παρέπεμψε στον Δανιήλ» (Χ), «που προφήτευσε για αυτού του είδους το βδέλυγμα» (Ζ). Οι λόγοι αυτοί του Δανιήλ αναφέρονταν κατά τους Αλεξανδρινούς Ιουδαίους στον Αντίοχο τον Επιφανή που βεβήλωσε το ναό. Δες Α΄ Μακ. α 54. Εάν δεχτούμε αυτό, τότε ο Κύριος προλέγει εδώ και δεύτερη εκπλήρωση του προφητικού αυτού λόγου. Η από τον Αντίοχο βεβήλωση ήταν κάποια προτύπωση της από τους Ρωμαίους σιχαμερής βεβήλωσης (ο).
(4)   Το «ἀναγινώσκων νοείτω» είναι προσθήκη στα λόγια του Σωτήρα· είτε του Ματθαίου είτε του μεταφραστή που αποσκοπεί να καταδείξει, ότι το σημάδι αυτό του Σωτήρα, το βδέλυγμα της ερήμωσης στεκόταν ήδη σε τόπο άγιο (δ). = Όλοι οι αναγνώστες πρέπει ήδη να είναι άγρυπνοι, διότι η από τον Κύριο προφητευμένη καταστροφή είναι κοντά (p).

Ματθ.24,16 τότε(1) οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ(2) φευγέτωσαν(3) ἐπὶ τὰ ὄρη(4),
Ματθ.24,16 τότε, όσοι βρεθούν στην Ιουδαία, να φύγουν στα βουνά·
(1)   «Τότε, όταν το βδέλυγμα στηθεί» (Ζ). «Για αυτό μου φαίνεται ότι εννοεί τα στρατόπεδα (των Ρωμαίων)» (Χ).
(2)   Όσοι είναι στην Ιουδαία χώρα, αυτοί δηλαδή που κατοικούν στις πόλεις της (δ).
(3)   «Αφού δεν θα έχουν καμία ελπίδα σωτηρίας με το να περιμένουν» (Ζ).
(4)   Τα όρη στην Ιουδαία παρείχαν πολλά σπήλαια και τόπους για απόκρυψη. Δες Α΄Μακ. β 28 (S).

Ματθ.24,17 (1)ὁ ἐπὶ τοῦ δώματος μὴ καταβαινέτω ἆραι(2) τὰ ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ(3),
Ματθ.24,17 όποιος βρεθεί στο λιακωτό, να φύγει χωρίς να κατεβεί να πάρει τα πράγματα απ’ το σπίτι του.
(1)   Ο τρομερός κίνδυνος από την εισβολή των εθνικών θα είναι τόσο μεγάλος, ώστε ούτε στιγμή δεν πρέπει να χάνεται, όταν δοθεί το σύνθημα του κινδύνου (p).
(2)   Διότι αν θελήσει να σώσει αυτά κινδυνεύει μαζί τους να χαθεί (δ).
(3)   Δεν υπάρχει καιρός να σώσει τα υπάρχοντά του (S). Ας φεύγει και αυτός από το δώμα ή από την εξωτερική σκάλα ή από τις στέγες (δ), χωρίς να κατέβει καθόλου από το δώμα, αλλά από εκεί να μεταπηδά στα γειτονικά δώματα και από αυτά στα άλλα που βρίσκονται κοντά έως ότου φθάσει στα τείχη της πόλης (ο).

Ματθ.24,18 καὶ ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ μὴ ἐπιστρεψάτω(1) ὀπίσω ἆραι τὰ ἱμάτια(2) αὐτοῦ(3).
Ματθ.24,18 Το ίδιο κι όποιος βρεθεί στο χωράφι, να φύγει χωρίς να γυρίσει πίσω να πάρει το πανωφόρι του.
(1)   «Διότι εάν αυτοί που είναι μέσα φεύγουν, πολύ περισσότερο οι έξω δεν πρέπει να καταφεύγουν εκεί» (Σχ).
(2)   Αυθεντική γραφή το ιμάτιον= αναφέρεται στην εργασία στον αγρό με μόνο τον χιτώνα. Έχει λοιπόν ανάγκη αυτός, προκειμένου να φύγει την απειλή του κινδύνου, να πάρει και το ιμάτιό του (δ). «Είναι προτιμότερο να σωθούν με γυμνό το σώμα λοιπόν» (Χ).
(3)   «Υπαινισσόμενος την αναπόφευκτη υπερβολή των συμφορών, λέει, ότι πρέπει να φεύγουν χωρίς επιστροφή, χωρίς να φροντίζουν για κανένα από τα υπάρχοντα της οικίας, ούτε ρούχα ούτε άλλα σκεύη» (Θφ).

Ματθ.24,19 οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις(1) ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις.
Ματθ.24,19 Κι αλίμονο στις γυναίκες που θα ’ναι έγκυες ή θα θηλάζουν εκείνον τον καιρό!
(1)   «Στις μεν έγκυες διότι θα είναι βραδυκίνητες και δεν θα μπορούν να φύγουν εύκολα, επειδή θα κουβαλάνε το φορτίο του εμβρύου» (Χ)· «διότι είναι επιβαρυμένες από το βάρος των εμβρύων» (Ζ).
«Στις άλλες που θηλάζουν, διότι θα κατέχονται από τον δεσμό της συμπάθειας προς τα παιδιά τους, αλλά δεν θα μπορούν να διασώσουν μαζί με τον εαυτό τους και εκείνα. Διότι τα χρήματα και τα ρούχα είναι εύκολο να τα καταφρονήσουν και να προνοήσουν για αυτά» (Χ)·
«το να γίνει όμως η έγκυος ανάλαφρη και αυτή που θηλάζει να απορρίψει το παιδί της που θηλάζει, είναι εντελώς αδύνατον λόγω του δεσμού της φύσης. Αλίμονο λοιπόν σε αυτές που εύκολα θα τις πιάσουν και θα τις σκοτώσουν μαζί με τα έμβρυα και τα παιδιά που θηλάζουν» (Ζ). Με το ουαί δεν εκφέρει απαγόρευση κατά της γεννήσεως τέκνων, αλλά προφητεία αθλιότητας (b).

Ματθ.24,20 προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται ἡ φυγὴ ὑμῶν χειμῶνος(1) μηδὲ σαββάτῳ(2).
Ματθ.24,20 Να προσεύχεστε να μην αναγκαστείτε να φύγετε χειμώνα ή μέρα Σάββατο.
(1)   Με αυτό σημαίνεται όχι απλώς η εποχή τους έτους, αλλά η κατάσταση του καιρού (b). «Γιατί όχι σε χειμώνα; Λόγω της δυσκολίας από τον καιρό» (Χ). Βεβαίως ο χρόνος και η εποχή, κατά την οποία θα συνέβαιναν αυτά, ήταν ήδη καθορισμένα από το Θεό, πάντοτε όμως τακτοποιήθηκαν αυτά όχι άσχετα με τις προσευχές των πιστών, τις οποίες τώρα ο Κύριος παραγγέλλει και τις οποίες ο Θεός είχε προΐδει. Οι προσευχές αυτές προγνώστηκαν πριν από όλους τους αιώνες από τον Θεό και επέδρασαν στο θείο σχέδιο (ο).
(2)   «Όχι το Σάββατο λόγω του νόμου που δεν επέτρεπε να βαδίζουν το Σάββατο παραπάνω από τα καθορισμένα βήματα» (Ζ). Μεταγενέστερες παραδόσεις επέτρεπαν μόνο 2.000 πήχεις, πέντε ή έξι στάδια κατά τον Ιώσηπο (Ιουδ. Πολιτ. 5,2,3, Αρχαιολ. 20,8,6) (δ).
«Είναι φανερό και από εδώ, ότι αν και τα λόγια αυτά τα απηύθυνε προς τους Αποστόλους, αλλά βεβαίως προς τους Ιουδαίους απέβλεπαν αυτά» (Ζ).
Οι πρώτοι Χριστιανοί των Ιεροσολύμων, πιστοί ακόμη στο νόμο, τηρούσαν το Σάββατο (L). Υποδηλώνουν τα λόγια αυτά ότι το ευαγγέλιο γράφτηκε σε χρόνο, κατά τον οποίο το Σάββατο τηρούνταν ακόμη από τους εξ’ Ιουδαίων Χριστιανούς (p).

Ματθ.24,21 ἔσται(1) γὰρ τότε θλῖψις μεγάλη(2), οἵα οὐ γέγονεν ἀπ᾿ ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ᾿ οὐ μὴ γένηται(3).
Ματθ.24,21 Γιατί τα δεινά που θα συμβούν τότε θα ’ναι τέτοια, που δεν ξανάγιναν απ’ την αρχή του κόσμου έως σήμερα κι ούτε θα ξαναγίνουν.
(1)   Ο Σωτήρας εδώ αποκαλυπτικά μιλώντας, μιλά για την τότε μερική θλίψη ως τύπο της γενικής μεγάλης θλίψης που θα προηγηθεί από την παρουσία του (δ). Η άμεση επαλήθευση των λόγων αυτών έγινε στην άλωση των Ιεροσολύμων από τον Τίτο.
(2)   «Όποιος βρει τα συγγράμματα του Ιωσήπου θα πληροφορηθεί» (Ζ).
«Ούτε μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι επειδή ήταν χριστιανός ο άνθρωπος (ο Ιώσηπος) εξόγκωσε την τραγωδία· διότι ήταν Ιουδαίος και μάλιστα κατ’ εξοχήν Ιουδαίος και ζηλωτής… Τι λέει λοιπόν αυτός; Ότι τα δεινά εκείνου του πολέμου υπερέβαλαν κάθε προηγούμενη τραγωδία και ότι ποτέ δεν είχε βρει το έθνος παρόμοιος πόλεμος. Διότι τόσο μεγάλη ήταν η πείνα, ώστε και οι ίδιες οι μητέρες να φθάνουν να τρώνε τα παιδιά τους, και να γίνονται μάχες για αυτό» (Χ).
(3)   «Πρόσεξε την υπερβολή των κακών, όταν τα κακά εκείνα είναι χειρότερα όταν συγκριθούν όχι μόνο με τα δεινά του προηγούμενου χρόνου, αλλά και με όλο τον χρόνο που ακολουθεί. Διότι ούτε σε ολόκληρη την οικουμένη, ούτε σε όλους τους αιώνες, αυτούς που πέρασαν και αυτούς που θα έλθουν, θα μπορέσει κανείς να ισχυριστεί ότι συνέβησαν τόσο μεγάλα δεινά» (Χ). Αυτό αληθεύει για μεν την Ιουδαία τοπικά, γενικά όμως και καθολικά για τον κόσμο κατά την εποχή την προ της δευτέρας παρουσίας (δ).

Ματθ.24,22 καὶ εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν(1) αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι(2), οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ(3)· διὰ δὲ τοὺς ἐκλεκτοὺς(4) κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι(5) ἐκεῖναι.
Ματθ.24,22 Κι αν δε λιγόστευε ο Θεός τις ημέρες των δεινών, δε θα γλίτωνε κανένας· αλλά για χάρη των εκλεκτών θα λιγοστέψει τις ημέρες εκείνες.
(1)   «Αν δεν ελαττώνονταν οι ημέρες εκείνες κατ’ οικονομίαν από το Θεό» (Ζ).
(2)   «Ημέρες εννοεί τις ημέρες του πολέμου και της πολιορκίας εκείνης» (Ζ).
«Αν κρατούσε παραπάνω, λέει, ο πόλεμος των Ρωμαίων κατά της πόλης, όλοι οι Ιουδαίοι θα αφανίζονταν» (Χ). Μπορεί να αναφέρεται και στον περιορισμό της περιόδου του κράτους του αντιχρίστου (S).
(3)   «Λέει κάθε σάρκα αντί να πει καμία» (Ζ). «κάθε σάρκα εννοεί ιουδαϊκή. Και οι εντός και οι εκτός της πόλεως» (Χ).
«Δεν θα ξέφευγε τον θάνατο καμία ιουδαϊκή σάρκα. Διότι όλοι θα φονεύονταν και οι εντός και οι εκτός· οι μεν από την πείνα, οι δε από την επιδημία· άλλοι πάλι από ξίφος και από κάθε είδους τρόπους θανάτου» (Ζ).
(4)   «Εκλεκτούς ονομάζει τους εξ’ Ιουδαίων πιστούς» (Ζ), «αυτούς που ξεχώρισαν ανάμεσα σε αυτούς» (Ζ). Δεν θα κατέστη δυνατόν όλοι οι Χριστιανοί να διαφύγουν από τα Ιεροσόλυμα. Όπως μπορεί κάποιος να εικάσει, πολλοί ασθενείς, γέροντες και φτωχοί θα έμειναν από ανάγκη. Κάποιοι επίσης θα έμειναν από ζήλο, για να κηρύξουν κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή το ευαγγέλιο στους συμπολίτες τους (ο). Οι εκλεκτοί, είτε αυτοί που ήδη επέστρεψαν (στο Θεό) είτε αυτοί που θα επιστρέψουν στο μέλλον, είτε και αυτοί που δεν γεννήθηκαν ακόμη, είναι αναμιγμένοι με το υπόλοιπο της ανθρωπότητας (b).
(5)   Για τους εκλεκτούς «ταχύτερα έπαυσε τον πόλεμο, για να μην χαθούν μαζί με τους απίστους, αλλά μάλλον έτσι ώστε και κάποιοι από τους απίστους να σωθούν μαζί με αυτούς» (Ζ).

Στιχ. 23-28. Ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες.

Ματθ.24,23 τότε(1) ἐάν τις ὑμῖν(2) εἴπῃ, ἰδοὺ ὧδε ὁ Χριστὸς ἢ ὧδε, μὴ πιστεύσητε(3)·
Ματθ.24,23 Αν κάποιος τότε σας πει, “να, εδώ είναι ο Μεσσίας” ή “να, εκεί είναι”, μην τον πιστέψετε.
(1)   Ή, κατά τον χρόνο της πτώσης της Ιερουσαλήμ (b). Κατά την εποχή εκείνη της μεγάλης θλίψης, δηλαδή της μερικής και της γενικής που προτυπώνεται από αυτήν (δ).
Ή, «με το «τότε» δηλώνει όχι όσα θα συμβούν αμέσως μετά από αυτά, αλλά εκείνα που θα συμβούν στον καιρό κατά τον οποίο πρόκειται να γίνουν, όσα θα πει… Αφού προσπέρασε όλο το χρόνο που θα μεσολαβήσει από την άλωση των Ιεροσολύμων μέχρι τις αρχές της συντέλειας του κόσμου, αναφέρεται στον λίγο πριν τη συντέλεια χρόνο» (Χ).
«Επομένως αυτό που λέει σημαίνει το εξής· Τότε, δηλαδή όταν πρόκειται να έλθει ο αντίχριστος» (Θφ). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές.
(2)   «Φαίνονται και αυτά ότι ειπώθηκαν προς τους Αποστόλους, επαληθεύονται όμως στους Χριστιανούς που θα ζουν τότε» (Ζ).
(3)   Διότι από τον χρόνο εκείνο ο υιός του ανθρώπου δεν θα φανεί μέχρι την δεύτερη έλευσή του (b). Πιστευόταν γενικώς, ότι ο Μεσσίας θα εμφανιζόταν κατά τον καιρό της έσχατης συμφοράς, για αυτό και ο λαός παρείχε ευκολόπιστο το αυτί του σε αγύρτες και απατεώνες (ο).

Ματθ.24,24 ἐγερθήσονται(1) γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται(2) καὶ δώσουσι σημεῖα(3) μεγάλα καὶ τέρατα(4), ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν(5), καὶ τοὺς ἐκλεκτούς.
Ματθ.24,24 Γιατί θα εμφανιστούν ψευδομεσσίες και ψευδοπροφήτες, που θα κάνουν μεγάλα και φοβερά θαύματα, για να παραπλανήσουν, αν είναι δυνατόν, ακόμα κι αυτούς που διάλεξε ο Θεός.
(1)   «Αντί να πει θα έλθουν» (Ζ). Λέει τον λόγο για τον οποίο δεν πρέπει να πιστέψουν.
(2)   Ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες δεν πρέπει να μπερδεύονται (S). Οι ψευδομεσσίες αυτοί θα συνοδεύονται από ψευδοπροφήτες, οι οποίοι θα είναι μαθητές τους και απόστολοί τους (L). «Και πριν την άλωση των Ιεροσολύμων είπε ότι θα υπάρξουν ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες, αλλά αυτοί, οι πριν τη δευτέρα παρουσία του θα είναι πολύ χειρότεροι από αυτούς τους πριν την άλωση των Ιεροσολύμων» (Ζ).
(3)   Αναφέρεται στην αιτία που προκαλεί αυτό, την υπερφυσική δύναμη= σημάδι που μαρτυρεί θεία δύναμη.
(4)   Δηλώνει την προκαλούμενη στους ανθρώπους εντύπωση και τον φόβο που τους εμπνέει το σημάδι. Τα θαύματα αυτά θα μπορούσαν μάλλον ως ψευδή να χαρακτηριστούν. Είναι ξεκάθαρος ο χαρακτήρας τους σε σχέση με τα αληθινά θαύματα, των οποίων εκείνα θα είναι χονδροειδής και γελοία απομίμηση (ο).
(5)   «Αν θα μπορούσε να γίνει δυνατόν σε αυτούς. Από αυτούς τους ψευδόχριστους ένας είναι και ο λεγόμενος αντίχριστος, του οποίου προφήτες θα είναι οι αναφερόμενοι αυτοί ψευδοπροφήτες» (Ζ).

Ματθ.24,25 Ἰδοὺ(1) προείρηκα(2) ὑμῖν.
Ματθ.24,25 Εγώ σας τα είπα πριν γίνουν.
(1)   «Δίνει μαρτυρία για να τους ασφαλίσει» (Ζ).
(2)   Ο παρακείμενος δηλώνει την εξακολούθηση του αποτελέσματος· τα προείπα έτσι ώστε, όταν γίνουν, κανείς από σας να μην εξαπατηθεί από αυτά (δ).

Ματθ.24,26 ἐὰν οὖν εἴπωσιν(1) ὑμῖν, ἰδοὺ ἐν τῇ ἐρήμῳ(2) ἐστί, μὴ ἐξέλθητε, ἰδοὺ ἐν τοῖς ταμείοις(3), μὴ πιστεύσητε·
Ματθ.24,26 Αν, λοιπόν, σας πουν, “να τος, είναι στην έρημο”, μην πάτε· κι αν σας πουν, “να τος, εκεί είναι κρυμμένος”, μην τους πιστέψετε.
(1)   «Οι προπομποί και υπηρέτες του αντιχρίστου» (Ζ) και γενικά κάθε ψευδόχριστου.
(2)   Ώστε να πορευθείτε αρκετό δρόμο για να τον συναντήσετε (δ). Εφαρμόζεται σε εκείνους, οι οποίοι σύρουν όχλους με θόρυβο πίσω τους (b).
(3)   «Ταμεία να εννοήσεις εδώ τα πιο εσωτερικά δωμάτια των σπιτιών» (Ζ), τους ενδότερους θαλάμους οποιασδήποτε οικίας, όπου κατ’ ιδίαν και εύκολα μπορείτε να τον συναντήσετε (δ). Έρημος-ταμεία, αντίθεση= είτε δημόσια ανακηρύσσεται ο Μεσσίας αυτός είτε κρυφά και κατ’ ιδίαν αποκαλύπτεται (S).

Ματθ.24,27 ὥσπερ γὰρ(1) ἡ ἀστραπὴ(2) ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ φαίνεται ἕως δυσμῶν(3), οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία(4) τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου(5)·
Ματθ.24,27 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει τόσο φανερά, όπως η αστραπή που βγαίνει στην ανατολή και φαίνεται ως τη δύση.
(1)   Εξηγεί τον λόγο για τον οποίο δεν πρέπει να βγουν ούτε να πιστέψουν.
«Διότι όχι όπως ακριβώς στην προηγούμενη παρουσία στη Βηθλεέμ φάνηκε και σε μια μικρή γωνία της οικουμένης και χωρίς κανείς να το ξέρει από την αρχή, έτσι και τότε θα γίνει, λέει, αλλά θα έλθει φανερά και με κάθε δόξα και δεν θα χρειαστεί κάποιος να τον εξαγγείλει» (Χ).
(2)   «Πώς λοιπόν φαίνεται η αστραπή; Δεν χρειάζεται κάποιον να την εξαγγείλει, δεν έχει ανάγκη κήρυκα, αλλά και σε αυτούς που κάθονται στα σπίτια, και σε αυτούς που είναι στα δωμάτια, φαίνεται ακαριαία σε ολόκληρη την οικουμένη» (Χ).
(3)   Με τη φράση από ανατολών έως δυσμών δείχνει τα δύο αντίθετα σημεία του ορίζοντα, στο ένα από τα οποία αφού γεννιέται η αστραπή αμέσως και ακαριαία φαίνεται και στο άλλο = με τη μία φωτίζει όλο τον ορίζοντα από τη μία άκρη στην άλλη (δ). Η ιδέα που εκφράζεται με την εικόνα φαίνεται να είναι, ότι η παρουσία του υιού του ανθρώπου δεν θα είναι τοπική, αλλά ορατή παντού (a).
(4)   «Έτσι θα είναι και η παρουσία εκείνου, θα φαίνεται σε όλους ταυτόχρονα λόγω της υπερβολικής λαμπρότητας που έχει, και η ίδια θα εξαγγείλει τον εαυτό της στους ανθρώπους» (Ζ). Ο Μεσσίας δεν θα παραμένει κρυμμένος ώστε να γίνεται σιγά σιγά γνωστός. Η εμφάνισή του με τη μία θα προκαλέσει σε όλους πληροφορία για το ποιος είναι ο Μεσσίας και δεν θα είναι ανάγκη να μάθει κάποιος αυτό από άλλους (p).
(5)   Από το χωρίο αυτό μέχρι το στίχο 44 ειδικά αποκαλείται συχνά υιός του ανθρώπου (b). Η έλευση αυτή αναφέρεται πρώτον μεν στην έλευση για εκδίκηση του ιουδαϊκού έθνους, και έπειτα και με κυριότερη έννοια στην τελική έλευση για να κρίνει τον κόσμο (ο).

Ματθ.24,28 ὅπου γὰρ ἐὰν ᾖ τὸ πτῶμα, ἐκεῖ συναχθήσονται οἱ ἀετοί(1).
Ματθ.24,28 Κι όπως λέει η παροιμία, όπου το πτώμα, εκεί και τα όρνεα.
(1)   Παροιμιακός λόγος. Ίσως μία φράση που χρησιμοποιούνταν τότε. Εκφράζει εδώ το αναπόφευκτο (S). Διάφοροι με διάφορους τρόπους ερμήνευσαν.
Ή, παρομοίασε «με πτώμα τον εαυτό του επειδή μαζεύει τους αετούς και επειδή είναι τροφή πνευματική τους και ζωή αιώνια. Ο Λουκάς ονόμασε σώμα το πτώμα» (Ζ), και αετοί είναι «το πλήθος των αγγέλων, των μαρτύρων, των αγίων όλων» (Χ).
Ή, όπως όταν η ζωή εγκαταλείπει το σώμα γίνεται αυτό πτώμα και οι αετοί αμέσως πέφτουν εναντίον του, έτσι όταν ο κόσμος σαπίσει από το κακό, ο Υιός του ανθρώπου θα έλθει μαζί με τους αγγέλους του να επιφέρει την κρίση (a).
Ή, ο παροιμιακός λόγος επιδέχεται διάφορες εφαρμογές, αλλά εδώ φαίνεται να αναφέρεται στους ψευδόχριστους και ψευδοπροφήτες. Καιρός μεγάλης κρίσης ηθικής είναι κατάλληλη ευκαιρία για απατεώνες. Όταν ο φανατισμός αντικαταστήσει τη θρησκεία, θα είναι πάντοτε απατεώνες έτοιμοι να εκμεταλλευτούν για όφελός τους την διαφθορά του αρίστου. Αλλά μπορεί να εφαρμοστεί και στην κρίση του Θεού που έρχεται σε διεφθαρμένη κατάσταση της κοινωνίας και ως ειδικό παράδειγμα επαλήθευσης της αρχής αυτής, εφαρμόζεται στους Ρωμαίους που επέλασαν κατά της ιουδαϊκής συναγωγής και του ιουδαϊκού έθνους (p).
Οι τελευταίες αυτές ερμηνείες είναι πιθανότερες.

Στιχ. 29-35. Η δευτέρα παρουσία του Κυρίου.

Ματθ.24,29 Εὐθέως(1) δὲ μετὰ τὴν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων(2) ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται(3) καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς, καὶ οἱ ἀστέρες πεσοῦνται(4) ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν(5) σαλευθήσονται(6).
Ματθ.24,29 Αμέσως ύστερα από τα δεινά εκείνης της εποχής, ο ήλιος θα σκοτεινιάσει, και το φεγγάρι θα πάψει πια να φέγγει· τ’ άστρα θα πέσουν από τον ουρανό, και οι ουράνιες δυνάμεις που κρατούν την τάξη του σύμπαντος, θα διασαλευτούν.
(1)   Το ευθέως ή λέγεται κατά το ύφος των αποκαλυπτικών συγγραφέων, οι οποίοι χρησιμοποιούν το ταχύ ή ευθύς ή ιδού αίφνης, για να εκφράσουν τις μεταβολές καθώς εμφανίζονται αυτές στις διαδοχικές εικόνες των οπτασιών τους (L) ή αναφέρεται σε αυτά που ακολουθούν μετά την θλίψη… = «Αμέσως μετά την θλίψη των ημερών εκείνων. Θλίψη λέει των ημερών του αντιχρίστου και των ψευδοπροφητών» (Χ).
Αναφέρεται αυτό στην τέλεια μεγάλη και γενική θλίψη, της οποίας τύπος μόνο ήταν η τότε μερική των Ιεροσολύμων (δ). «Διότι αν ο ιουδαϊκός πόλεμος περιορίστηκε σε χρόνο για τους εκλεκτούς, πολύ περισσότερο αυτός ο πειρασμός θα περιοριστεί για αυτούς τους ίδιους» (Χ), «τους εκλεκτούς που θα υπάρχουν στον τότε καιρό της συντέλειας του κόσμου» (Σχ).
(2)   Δεν αποκλείεται και αυτοί οι Απόστολοι να παρανόησαν τα λόγια του Σωτήρα νομίζοντας, ότι μετά την θλίψη της πολιορκίας και άλωσης των Ιεροσολύμων θα επακολουθούσε αμέσως η δευτέρα παρουσία (δ,a).
(3)   Ή «θα αμαυρωθεί» (Θφ), «δεν θα αφανιστεί αλλά θα νικηθεί από το φως της παρουσίας του Χριστού» (Ζ), ή, πιο σωστά «θα μετασχηματιστεί λοιπόν αυτή η κτίση» (Χ)· θα επέλθει το τέλος του κόσμου με την καταστροφή των στοιχείων και τη μεταβολή του κόσμου αυτού του παλαιού σε καινούργιο (δ).
(4)   «Διότι τι ανάγκη θα υπάρχει για αυτά (τη σελήνη και τα αστέρια), αφού δεν θα υπάρχει νύχτα;» (Χ). Διαταραχή των ουρανίων σωμάτων είναι μόνιμο χαρακτηριστικό των ιουδαϊκών εσχατολογικών περιγραφών για το τέλος των καιρών. Δες Ησ. ιγ 10,κδ 21,23,λδ 4,Ιεζ. λβ 7,Ιωήλ δ 15,Αποκ. στ 12 (S).
(5)   Οι από τον Θεό τοποθετημένες αγγελικές δυνάμεις, με τις οποίες συγκρατείται και διατηρείται ο κόσμος (δ).
(6)   «Και πολύ λογικά· αφού θα δουν να γίνεται τέτοια μεταβολή. Διότι αν όταν έγιναν τα άστρα, τόσο πολύ έφριξαν και θαύμασαν· (διότι, λέει, όταν γεννήθηκαν τα άστρα, με δόξασαν με φωνή μεγάλη όλοι οι άγγελοι)· πολύ περισσότερο όταν θα βλέπουν όλα να μεταρρυθμίζονται και τους συνδούλους τους να απολογούνται και την οικουμένη όλη να στέκεται σε φοβερό δικαστήριο» (Χ).

Ματθ.24,30 καὶ τότε φανήσεται τὸ σημεῖον(1) τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τότε κόψονται πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς(2) καὶ ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ(3) μετὰ δυνάμεως(4) καὶ δόξης πολλῆς(5).
Ματθ.24,30 Τότε θα εμφανιστεί στον ουρανό το σημάδι του Υιού του Ανθρώπου και θα θρηνήσουν όλες οι φυλές της γης· θα δουν τον Υιό του Ανθρώπου να έρχεται πάνω στα σύννεφα του ουρανού, με δύναμη και λαμπρότητα μεγάλη.
(1)   Το σημάδι, με το οποίο δείχνεται, ότι ο Μεσσίας μετά από λίγο ή αμέσως θα έλθει και στα μάτια όλων θα φανερωθεί (g). Το σημάδι φαίνεται να είναι ξεχωριστό από την παρουσία και να προηγείται αυτής (a).
Τι είναι το σημάδι αυτό; Είναι αμφίβολο. Μπορεί η φράση να σημαίνει το σημάδι ότι ο υιός του ανθρώπου πρόκειται να φανεί, οπότε οι λόγοι θα ήταν απάντηση στην ερώτηση των μαθητών. Ποιο είναι το σημάδι της παρουσίας σου;
Ή, είναι δυνατόν αυτός ο ίδιος ο Υιός του ανθρώπου να είναι το σημάδι ότι η συντέλεια των αιώνων ήλθε, οπότε αναφέρεται άμεσα στο Δανιήλ ζ 13: «Και να μαζί με τα σύννεφα του ουρανού ερχόταν ως υιός ανθρώπου» (p). Σημάδι είναι η θριαμβευτική συνοδεία του Υιού του ανθρώπου που έρχεται μέσα στη δόξα του (b).
Ή, «σημάδι του λέει τον σταυρό, που θα λάμπει τότε πολύ πιο λαμπρά από τον ήλιο» (Ζ)· «αφού βεβαίως εκείνος μεν (ο ήλιος) θα σκοτιστεί και θα κρυφτεί, ενώ αυτός θα φαίνεται· δεν θα φαινόταν, εάν δεν ήταν πολύ πιο λαμπερός από τις ακτίνες του ηλίου» (Χ).
(2)   «Θα θρηνήσει όλο το γένος των απίστων· οι μεν επειδή σταύρωσαν το Χριστό, οι δε επειδή τιμώρησαν τους Χριστιανούς, και οι άλλοι επειδή δεν πίστεψαν. Θα είναι όμως ανώφελος σε αυτούς ο τότε θρήνος» (Ζ). Παράλληλο χωρίο το Ζαχαρίου ιβ 12 «και θα θρηνήσει η γη κατά φυλές», μόνο που το πένθος της γης Ιερουσαλήμ θα επεκταθεί τώρα σε όλη τη γη (L).
(3)   «Θα έρθει σε σύννεφο όπως αναλήφθηκε» (Χ), όπως στο Δανιήλ ζ 13 σύμφωνα με τους Ο΄ (L).
(4)   Με μεγάλο σμήνος αγγέλων (S). Η θεία του δύναμη φανερώνεται και με την παρουσία όλων των μύριων μυριάδων αγγέλων που έρχονται μαζί του για την κρίση (δ).
(5)   Η εξωτερική λαμπρότητα και μεγαλειότητα της θείας του φύσης (δ).

Ματθ.24,31 καὶ ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους(1) αὐτοῦ μετὰ σάλπιγγος φωνῆς μεγάλης(2), καὶ ἐπισυνάξουσι(3) τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων(4) ἀπ᾿ ἄκρων οὐρανῶν ἕως ἄκρων αὐτῶν(5).
Ματθ.24,31 Αυτός θα στείλει τους αγγέλους του να σαλπίσουν δυνατά και να συνάξουν τους εκλεκτούς του από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, από το ένα άκρο του κόσμου ως το άλλο.
(1)   Εδώ οι άγγελοι στέλνονται για να μαζέψουν τους εκλεκτούς. «Και για ποιο λόγο τους καλεί μέσω αγγέλων, αφού έρχεται ο ίδιος τόσο φανερά; Τιμώντας τους και με αυτόν τον τρόπο» (Χ). Στο Ματθ. ιγ 41 οι άγγελοι εξαποστέλλονται για όλεθρο των κακών, ενώ εδώ για να μαζέψουν τους εκλεκτούς (S).
(2)   Με σάλπιγγα μεγαλόφωνη (δ). Δες Α΄Θεσ. δ 16, Α΄Κορ. ιε 52 και Αποκ. α 10. «Και τι χρειάζονται οι σάλπιγγες και ο ήχος; Για ξεσήκωμα, για ευφροσύνη, για την εμφανή παρουσίαση του εκπληκτικού γεγονότος, για την οδύνη αυτών που θα απομείνουν πίσω» (Χ).
(3)   «Πρόσεξε όμως, ότι η μεν σάλπιγγα θα αναστήσει τους νεκρούς· έπειτα αφού αναστηθούν, θα τους μαζέψουν οι άγγελοι και αφού μαζευτούν, θα τους αρπάξουν τα σύννεφα, όπως είπε ο Παύλος» (Α΄Θεσ. δ 17) (Ζ).
(4)   «Με τους τέσσερεις ανέμους δήλωσε τα τέσσερα πέρατα της οικουμένης, ανατολή δύση βορρά και νότο· διότι από κάθε πέρας πνέει ιδιαίτερος άνεμος και αυτοί οι τέσσερεις είναι οι κυρίως άνεμοι. Με τα πέρατα όμως δήλωσε μαζί και τα ενδιάμεσα» (Ζ).
(5)   «Είναι ερμηνευτικό της φράσης «από τους τέσσερεις ανέμους», και σημαίνει ότι δηλώνουν τα άκρα και άκρα είναι τα πέρατα που αναφέρθηκαν» (Ζ)= από το ένα άκρο του ορίζοντα, όπου ακουμπά ο ουρανός τη γη, δηλαδή από τη μία εσχατιά της γης στην άλλη (δ).

Ματθ.24,32 Ἀπὸ δὲ τῆς συκῆς(1) μάθετε τὴν παραβολήν(2). ὅταν ἤδη ὁ κλάδος αὐτῆς γένηται ἁπαλὸς καὶ τὰ φύλλα ἐκφύῃ, γινώσκετε ὅτι ἐγγὺς τὸ θέρος(3)·
Ματθ.24,32 Πάρτε μάθημα από τη συκιά: Όταν πια μαλακώσουν τα κλαδιά της και βγάλει φύλλα, καταλαβαίνετε πως πλησιάζει το καλοκαίρι.
(1)   Ίσως κάποια συκιά ήταν εκεί που και χρησίμευσε αυτή σαν παράδειγμα. Ή, και οποιοδήποτε άλλο δέντρο μπορούσε να δώσει αφορμή για χρήση του παραδείγματος (S).
(2)   Εδώ σημαίνει την σύγκριση, την ομοιότητα του ενός πράγματος με το άλλο (g).
«Παραβολή λέει το παράδειγμα, το οποίο πρόκειται να πει για να αποδείξει ότι δεν είναι μεγάλο το διάστημα μεταξύ του σημαδιού της δευτέρας παρουσίας που δηλώθηκε και αυτής της ίδιας της παρουσίας» (Ζ).
(3)   «Εδώ προφητεύει και κάτι άλλο, καλοκαίρι πνευματικό, και ότι εκείνη την ημέρα από τον χειμώνα του παρόντος θα επικρατήσει γαλήνη χάριν των δικαίων… Δεν ανέφερε όμως την παραβολή της συκιάς μόνο για αυτό, για να φανερώσει το χρόνο… αλλά για να επιβεβαιώσει και με αυτόν τον τρόπο όσα είπε, ότι οπωσδήποτε θα συμβούν. Διότι όπως αυτό είναι αναγκαίο επακόλουθο, έτσι και εκείνο. Γιατί πράγματι όπου τυχόν θέλει να τονίσει ότι αυτό που λέει θα συμβεί οπωσδήποτε, φέρνει στη μέση φυσικές αναγκαιότητες» (Χ).

Ματθ.24,33 οὕτω καὶ ὑμεῖς ὅταν ἴδητε ταῦτα πάντα(1), γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις(2).
Ματθ.24,33 Έτσι κι εσείς, όταν τα δείτε όλα αυτά, να καταλάβετε ότι πλησιάζει το τέλος, ότι βρίσκεται πολύ κοντά.
(1)   Όλα αυτά τα σημάδια, τα οποία προανέφερα για την καταστροφή των Ιεροσολύμων (δ).
(2)   Να γνωρίζετε, ότι είναι κοντά η κρίση του Θεού η μερική. Το εγγύς εστίν αναφέρεται άμεσα μεν στην κρίση του Θεού στα Ιεροσόλυμα, εμμέσως δε στην μεγάλη κρίση, το αντίτυπο της μικρής (δ).

Ματθ.24,34 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη(1) ἕως ἂν πάντα ταῦτα(2) γένηται.
Ματθ.24,34 Σας βεβαιώνω πως όλα αυτά θα γίνουν όσο ακόμη ζουν οι άνθρωποι ετούτης της γενιάς.
(1)   Η γενεά προς την οποία μιλούσε· αυτό έγινε, διότι και Απόστολοι και πιστοί και Ιουδαίοι είδαν και επέζησαν της καταστροφής των Ιεροσολύμων (δ).
Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «γενεά δεν εννοεί την τότε, αλλά αυτήν των πιστών· διότι συνηθίζει να χαρακτηρίζει την γενιά όχι μόνο από τους χρόνους, αλλά και από το είδος της θρησκείας και του τρόπου ζωής, όπως όταν λέει· «Αυτή η γενιά εκείνων που ζητούν τον Κύριο»»(Χ).
«Για να μην θεωρήσουν δηλαδή οι Απόστολοι, ότι τα αναφερθέντα δεινά θα εξαφανίσουν από τη ρίζα του το κήρυγμα και τους πιστούς, πληροφορεί αυτούς, ότι δεν θα αφανιστεί η θρησκεία των πιστών, μέχρι τη δευτέρα παρουσία, αλλά θα διαμείνει μέχρι τη συντέλεια του κόσμου» (Ζ).
(2)   Κυρίως «όσα προείπε για την άλωση των Ιεροσολύμων» (Ζ). Πολλοί από τους τότε ζωντανούς θα έβλεπαν το βδέλυγμα της ερήμωσης και την καταστροφή των Ιεροσολύμων που θα ακολουθούσε αυτό.

Ματθ.24,35 (1)ὁ οὐρανὸς(2) καὶ ἡ γῆ(3) παρελεύσονται(4), οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι(5).
Ματθ.24,35 Ο σημερινός κόσμος θα πάψει να υπάρχει, τα λόγια μου όμως ποτέ».
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: «αυτά τα στερεοποιημένα και τα ακίνητα ευκολότερα θα αφανιστούν, παρά θα διαψευστεί κάτι από τα λόγια μου» (Χ).
(2)   Του οποίου η κίνηση κανονίζεται από τους πλέον αλάνθαστους νόμους (b).
(3)   Η οποία είναι αμετακίνητα θεμελιωμένη (b). «Τα στοιχεία του κόσμου τα παρενέβαλε στο λόγο, αφ’ ενός για να δηλώσει ότι η Εκκλησία είναι προτιμότερη και του ουρανού και της γης, αφ’ ετέρου για να δείξει και από εδώ ότι είναι δημιουργός του παντός» (Χ).
(4)   Θα εξαφανιστούν, θα καταστραφούν, θα εκλείψουν (δ).
(5)   Θα επαληθευτούν επακριβώς με τα γεγονότα που θα γίνουν. Ο ουρανός και η γη θα αντικατασταθούν από νέο ουρανό και νέα γη, τα οποία περιγράφτηκαν με τα λόγια μου (b).

Στιχ. 36-44. Άγνωστη η ώρα της δευτέρας παρουσίας του Κυρίου.

Ματθ.24,36 Περὶ δὲ(1) τῆς ἡμέρας ἐκείνης(2) καὶ ὥρας(3) οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν(4), εἰ μὴ ὁ πατήρ μου μόνος(5).
Ματθ.24,36 Ποια όμως μέρα και ώρα θα έρθει το τέλος, κανένας δεν το ξέρει· ούτε οι άγγελοι των ουρανών, παρά μόνον ο Πατέρας μου.
(1)   Ο σύνδεσμος «δε» είναι αντιθετικός. Ο Κύριος δείχνει το χρόνο της καταστροφής του ναού και της πόλης των Ιεροσολύμων στους στίχους 32-34, αρνείται όμως στον στίχο αυτό, ότι η ώρα και η ημέρα της συντέλειας του κόσμου είναι γνωστή (b).
(2)   Την γνωστή, την μεγάλη και φοβερή ημέρα της φανέρωσης του Σωτήρα (δ). Μερικοί από εκείνους, οι οποίοι άκουγαν τα λόγια του Σωτήρα θα ζούσαν, για να δουν ένα τρομακτικό παράδειγμα που πείθει για το τι είναι η κρίση του Θεού· αλλά όλοι πρέπει να θυμούνται ότι απομένει κάτι τρομακτικότερο, που αφορά στην όλη ανθρωπότητα, η χρονολογία όμως του οποίου είναι μόνο στο Θεό γνωστή (p).
(3)   Ημέρα είναι το σύνολο, ώρα είναι ένα τμήμα αυτής (b).
(4)   «Εάν οι άγγελοι οι ουράνιοι αγνοούν αυτές, πολύ περισσότερο οι άνθρωποι οι γήινοι δεν πρέπει να γνωρίζουν αυτές» (Ζ).
(5)   Οι κώδικες σιναϊτικός και βατικανός και κάποιοι άλλοι έχουν: ουδέ ο υιός ει μη ο πατήρ μόνος. Οποιαδήποτε και αν είναι η αυθεντική γραφή, εφ’ όσον προστίθεται η λέξη «μόνος», η έννοια του χωρίου παραμένει ούτως ή άλλως η ίδια. = «Ούτε ο υιός δεν ξέρει την ημέρα εκείνη και ώρα ως άνθρωπος· διότι ως Θεός γνωρίζει ακριβώς το ίδιο με τον Πατέρα» (Ζ).
«Διότι όλα όσα έχει ο Πατέρας είναι του Υιού· και την γνώση όμως έχει της ημέρας ο Πατέρας. Και ο Υιός άρα έχει αυτήν» (Θφ).
«Διότι αν γνωρίζει καλά τον Πατέρα (ο Υιός), πώς αγνοεί την έσχατη ημέρα; Διότι κανείς δεν γνωρίζει τον Πατέρα παρά μόνο ο Υιός… Και αν το Πνεύμα το Άγιο γνωρίζει όλα τα του Θεού, πώς ο Υιός αγνοεί την ημέρα την οποία δημιούργησε; Και αν οι αιώνες από αυτόν έγιναν και οι χρόνοι, είναι φανερό ότι και η έσχατη ημέρα βρίσκεται στους αιώνες και τους χρόνους και είναι αδύνατον να την αγνοεί αυτός» (Α).
«Αλλά, αν και ο ίδιος, μολονότι είναι Θεός Λόγος, έγινε και χρημάτισε άνθρωπος, ο οποίος αγνοεί αυτά που θα γίνουν σύμφωνα με τη δική του φύση και το μέτρο της ανθρωπότητας, αλλά δέχεται πολλές φορές τη γνώση με αποκάλυψη του Θεού. Και να μην απορήσεις αν καταδέχεται την μικροπρέπεια της άγνοιας. Γιατί, αν και είναι δεσπότης, ονομάζεται δούλος ως άνθρωπος, και ενώ είναι Κύριος της δόξας, ζητά δόξα από τον Πατέρα σαν να μην έχει δόξα, και ενώ ο ίδιος είναι πραγματικά η ζωή και ζωογονεί τα πάντα, λέγεται ότι αναστήθηκε με τη δύναμη του αγίου Πνεύματος… τι το παράδοξο αν και αυτό που υπάρχει κατά φύση, δηλαδή το να αγνοήσει κάτι από αυτά που υπάρχουν, θεώρησε άξιο ενδεχομένως να το οικειωθεί και αυτό μαζί με τα άλλα ιδιώματα;…
Σκεπτόμενοι λοιπόν σωστά, θα πούμε ότι γνωρίζει ο Υιός κατά το ότι είναι και νοείται Θεός, όσον αφορά όμως την ανθρώπινη φύση του, επειδή έγινε και άνθρωπος, δεν ψεύδεται καθόλου όταν λέει, ότι δεν γνωρίζει, και να μην αποδώσουμε το πράγμα στα ιδιώματα της θεότητας, αλλά στη μορφή του δούλου και στη δική μας πτωχεία. … Διότι δεν ήρθε και εγκαταστάθηκε σε κάποιον άνθρωπο, σύμφωνα με την ανοησία κάποιων, αλλά έγινε ο ίδιος αληθινά άνθρωπος, μαζί με το ότι είναι και από τη φύση του Θεός» (Κ).
Μιλά σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση στην κατάσταση της ταπείνωσης και αποδίδει στη θεία φύση και θεότητα, και κατά συνέπεια στον Πατέρα που έχει την πρωτοβουλία σε κάθε έργο της θεότητας, την εξουσία του να ορίσει την μεγάλη εκείνη ημέρα, όπως και την γνώση αυτής (δ). Προβλήθηκε το χωρίο αυτό για άρνηση του δόγματος της θεότητας του Χριστού. Καμία σημασία όμως δεν έχει αυτό, όταν κάποιος έχει την αληθινή έννοια για τις δύο φύσεις στον Χριστό που ενώθηκαν στον Θεάνθρωπο κατά τρόπο ασύγχυτο. Κατά την ανθρώπινη φύση του ο Κύριος αγνοούσε, αυτό όμως δεν είναι περισσότερο εκπληκτικό από την βεβαίωση, ότι ο Ιησούς αύξανε κατά την σοφία (Λουκ. β 52) ή είχε ψυχή που ταραζόταν και κυριευόταν από αγωνία (Ματθ. κστ 38,Μάρκ. ιδ 34,Ιω. ιβ 27,ιγ 31)(ο).

Ματθ.24,37 (1)ὥσπερ(2) δὲ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου(3).
Ματθ.24,37 Η παρουσία του Υιού του Ανθρώπου θα μοιάζει με ό,τι έγινε την εποχή του Νώε.
(1)   Με τον στίχο αυτόν «φανερώνει με το παράδειγμα το αιφνίδιο και απροσδόκητο της παρουσίας» (Ζ), «δηλώνοντας ότι θα έλθει αστραπιαία και απροσδόκητα και ενώ οι περισσότεροι θα επιδίδονται σε απολαύσεις» (Χ).
(2)   Οι συνθήκες θα είναι ανάλογες με αυτές προ του κατακλυσμού. Εξηγεί αυτό αμέσως στον επόμενο στίχο.
(3)   Το σημείο που τονίζεται είναι το απροετοίμαστο των ανθρώπων. Η παρουσία εδώ εκλαμβάνεται ότι έρχεται απροειδοποίητα, χωρίς να προηγηθούν σημάδια (S).

Ματθ.24,38 ὥσπερ γὰρ(1) ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες(2), γαμοῦντες καὶ ἐκγαμίζοντες(3), ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθε Νῶε εἰς τὴν κιβωτόν,
Ματθ.24,38 Εκείνη την εποχή, πριν από τον κατακλυσμό, οι άνθρωποι έτρωγαν και έπιναν, παντρεύονταν και πάντρευαν ως την ημέρα που μπήκε ο Νώε στην κιβωτό.
(1)   «Κάνοντας πιο σαφές το παράδειγμα, δίδαξε, ότι θα έλθει ενώ οι πολλοί θα τρυφούν και θα είναι αμέριμνοι» (Ζ).
(2)   «Αν όμως τότε θα υπάρχει απόλαυση, πώς είπε «μετά την θλίψη των ημερών εκείνων»; Θλίψη μεν θα είναι για τους ευσεβείς και δίκαιους· ενώ απόλαυση για τους πονηρούς και αναίσθητους» (Ζ).
«Με αυτά δείχνει, ότι όταν έλθει ο αντίχριστος, θα αυξηθούν οι ανάρμοστες ηδονές μεταξύ εκείνων οι οποίοι είναι παράνομοι και έχουν χάσει την ελπίδα της σωτηρίας τους. Τότε θα υπάρχει γαστριμαργία, διασκεδάσεις και μεθύσια» (Χ).
(3)   Αυθεντική γραφή γαμίζοντες. «Εκγαμίζω» και γαμίζω «σημαίνει παντρεύω την κόρη με άνδρα» (Ζ). Αυτά που απαριθμούνται εδώ (τρώγοντες, πίνοντες, γαμούντες, εκγαμίζοντες) δεν είναι από μόνα τους κακά. Αλλά οι άνθρωποι της εποχής εκείνης βρισκόμενοι σε αμέριμνη ασφάλεια ζούσαν βίο παχυλής σαρκικότητας και δεν απασχολούνταν με τίποτα πνευματικότερο παρά μόνο πώς να υπηρετήσουν την σάρκα (ο).

Ματθ.24,39 καὶ οὐκ ἔγνωσαν(1) ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρεν ἅπαντας, οὕτως(2) ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου.
Ματθ.24,39 Δεν κατάλαβαν τίποτε, ώσπου ήρθε ο κατακλυσμός και τους αφάνισε όλους. Έτσι θα γίνει και με την παρουσία του Υιού του Ανθρώπου.
(1)   «Διότι όπως δεν πίστευαν όταν κατασκευαζόταν η κιβωτός, και ενώ βρισκόταν ανάμεσά τους προαναγγέλλοντας τα δεινά που επρόκειτο να συμβούν» (Χ), «και η οποία προμήνυε την εντός ολίγου καταστροφή» (Ζ), «εκείνοι όμως βλέποντας αυτήν, σαν να μην επρόκειτο να συμβεί κανένα κακό, έτσι τρυφούσαν» (Χ), και «δεν αισθάνονταν» (Ζ), δεν κατάλαβαν· «κυριευμένοι από τη μέθη της κακίας δεν καταλάβαιναν τον φόβο όσον θα γίνονταν» (Χ). Η άγνοιά τους ήταν θεληματική (b).
(2)   «Έτσι και αυτοί, ενώ θα βλέπουν τον αντίχριστο να ενεργεί και τα σημάδια της συντέλειας, δεν θα δείχνουν καμία φροντίδα» (Ζ).

Ματθ.24,40 τότε δύο ἔσονται ἐν τῷ ἀγρῷ(1), ὁ εἷς παραλαμβάνεται(2) καὶ ὁ εἷς ἀφίεται(3)·
Ματθ.24,40 Τότε, από δύο ανθρώπους που θα βρεθούν στο χωράφι, ο ένας θα σωθεί κι ο άλλος θα χαθεί.
(1)   Επιτελώντας την καθημερινή τους εργασία (ο).
Ή, «με αυτούς μεν που είναι στους αγρούς δηλώνει τους πλούσιους, ενώ με αυτές που θα αλέθουν στο μύλο τους φτωχούς, και διδάσκει ότι και από τους πλούσιους και από τους φτωχούς κάποιοι μεν σώζονται κάποιοι πάλι χάνονται» (Ζ).
Ή, πιο σωστά «για αυτό είπε και δύο στον αγρό, για να δηλώσει αυτό, ότι δηλαδή θα έλθει τόσο απροσδόκητα και ενώ θα είναι αυτοί τόσο αμέριμνοι· και το «δύο που αλέθουν», το οποίο και αυτό είναι δείγμα αμεριμνησίας» (Χ).
(2)   Με ασφάλεια και με προστασία (b). Αναφέρεται στο παραπάνω λεγόμενο «θα μαζέψουν τους εκλεκτούς του» (σ. 31)(δ).
«Θα τους πάρουν για να συναντήσουν τον Κύριο, επειδή είναι γνωστοί σε αυτόν» (Ζ). Όσοι αναφέρουν και τα λόγια αυτά στην άλωση της Ιερουσαλήμ ερμηνεύουν= Ο ένας συλλαμβάνεται και παραδίδεται σε θάνατο ή σε αιχμαλωσία (ο).
(3)   Αφήνεται μέσα στους κινδύνους οσοιδήποτε θα συμβούν (b), «Αφήνονται κάτω ως ανάξιοι περιμένοντας εδώ τον δικαστή» (Ζ).
Ή, σύμφωνα με αυτούς που αναφέρουν τα λόγια στην άλωση των Ιεροσολύμων: διαφεύγει σώος και αβλαβής. Σημαίνεται λοιπόν με αυτά η εξόχως ευεργετική παρέμβαση της θείας πρόνοιας, που λυτρώνει με θαυμαστό τρόπο από τον βέβαιο κίνδυνο αυτούς που προστατεύει (ο).

Ματθ.24,41 δύο ἀλήθουσαι(1) ἐν τῷ μυλῶνι(2), μία παραλαμβάνεται καὶ μία ἀφίεται.
Ματθ.24,41 Δύο γυναίκες θ’ αλέθουν στο μύλο, η μία θα σωθεί κι η άλλη θα χαθεί.
(1)   Το άλεσμα του σίτου ήταν έργο των γυναικών (b).
(2)   Ο τόπος, στον οποίο ο μύλος στρέφεται (g). Δες ιη 6, όπου ερμηνεύεται το ρήμα. Το οικοδόμημα στο οποίο είναι ο μύλος, Ιερεμία νβ 11. Όπως δύο άνδρες θα είναι στον αγρό εργαζόμενοι, έτσι και δύο γυναίκες θα αλέθουν (δ).

Ματθ.24,42 γρηγορεῖτε οὖν(1), ὅτι οὐκ οἴδατε(2) ποίᾳ ὥρᾳ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται(3).
Ματθ.24,42 Να αγρυπνείτε, λοιπόν, γιατί δεν ξέρετε ποια μέρα θα έρθει ο Κύριός σας.
(1)   Συμπέρασμα των στίχων 36-41= Επειδή λοιπόν κανείς δεν ξέρει την ημέρα ούτε την ώρα, και η παρουσία θα γίνει σε ημέρες αφρόντιστης ασφάλειας και ο χωρισμός των πιστών και απίστων, που θα ασχολούνται στα συνηθισμένα τους έργα θα είναι τελείως αιφνίδιος, για αυτό να είστε άγρυπνοι (δ). «Εγρήγορση και αγρυπνία να εννοήσεις, όχι μόνο την εγκράτεια από τον ύπνο, αλλά και την κάθε είδους προσοχή και εξέταση» (Ζ).
(2)   «Δεν είπε δεν ξέρω, αλλά δεν ξέρετε». Ένα πράγμα είναι βέβαιο, ότι δεν γνωρίζουμε το χρόνο της έλευσης του Κυρίου· το μόνο λοιπόν, το οποίο μπορεί να μας ασφαλίσει είναι η διαρκής εγρήγορση. «Διότι θα κατέβει από τον ουρανό και θα είναι σαν ο κόσμος να κοιμάται τη νύχτα κατά κάποιο τρόπο και να ροχαλίζει μέσα σε πολλή αμαρτία» (Κ).
(3)   Μπορεί κάποιος να ρωτήσει, γιατί αυτοί που ζουν τόσο μακριά από την έσχατη ημέρα, προτρέπονται για την έσχατη αυτή ημέρα να είναι άγρυπνοι; Απαντώ. Αυτοί που ζουν σε ένα ορισμένο χρόνο εκπροσωπούν εκείνους, οι οποίοι θα ζουν κατά το τέλος του κόσμου. Τα στοιχεία της θείας κρίσης και της αβεβαιότητας της ώρας του θανάτου μοιάζουν σε κάθε εποχή με την έσχατη ημέρα· και η ώρα του θανάτου ισοδυναμεί με την ώρα της ανάστασης και της κρίσης, σαν να μην παρεμβαλλόταν κάποιος χρόνος. Το συναίσθημα των αγαθών, που βιάζονται να συναντήσουν τον Κύριο, είναι το ίδιο είτε σε μακρά είτε σε σύντομη αναμονή (b).

Ματθ.24,43 Ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε(1) ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ(2) ὁ κλέπτης ἔρχεται(3), ἐγρηγόρησεν ἂν καὶ οὐκ ἂν εἴασε(4) διορυγῆναι(5) τὴν οἰκίαν αὐτοῦ(6).
Ματθ.24,43 Και να ξέρετε τούτο: Αν ήξερε ο ιδιοκτήτης ενός σπιτιού ποια ώρα θα έρθει ο κλέφτης, θα ξαγρυπνούσε και δε θ’ άφηνε να διαρρήξουν το σπίτι του.
(1)   Αντιτίθεται στο «δεν ξέρετε» του προηγούμενου στίχου. Για αυτό μάλλον ως οριστική πτώση πρέπει να το πάρουμε.= Τουλάχιστον όμως γνωρίζετε αυτό. Συνήθως όμως αποδίδεται ως προστακτική.
(2)   «Φυλακή είναι το ένα τέταρτο μέρος της νύχτας» (Ζ).
(3)   Υποτίθεται ότι ο οικοδεσπότης έχει ειδοποιηθεί ότι πρόκειται κλέφτης να επιτεθεί στο σπίτι του (b). Ο υιός του ανθρώπου συγκρίνεται με κλέφτη μόνο και μόνο ως προς το απροσδόκητο της έλευσής του. Ποιος από τους μαθητές θα τολμούσε να επινοήσει τέτοια σύγκριση ή να κάνει λόγο για αυτήν, εάν ο ίδιος ο Κύριος δεν χρησιμοποιούσε αυτήν; (L).
(4)   Με το να παραδοθεί στον ύπνο (b).
(5)   Το οποίο θα απαιτούσε κάποιο χρόνο για να συντελεστεί (b).
(6)   Ένας τρόπος λοιπόν απομένει για ασφαλή φρούρηση της οικίας: η συνεχής φύλαξη.
«Εδώ λοιπόν νομίζω ότι μαλώνει τους ράθυμους, διότι δεν δείχνουν τόσο ενδιαφέρον για την ψυχή τους, όσο ενδιαφέρον δείχνουν για τα χρήματά τους εκείνοι που περιμένουν κλέφτη. Διότι εκείνοι μεν όταν περιμένουν κλέφτη αγρυπνούν και δεν αφήνουν τίποτα από όσα υπάρχουν μέσα να αρπαχτεί· ενώ εσείς, αν και γνωρίζετε ότι θα έλθει, και θα έλθει οπωσδήποτε, δεν μένετε άγρυπνοι, λέει, και προετοιμασμένοι, ώστε να μην αρπαχτείτε από εδώ ανέτοιμοι» (Χ).

Ματθ.24,44 διὰ τοῦτο(1) καὶ ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι(2), ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται(3).
Ματθ.24,44 Γι’ αυτό κι εσείς να είστε έτοιμοι, γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει την ώρα που δεν τον περιμένετε».
(1)   «Για ποιό; Για το ότι δεν ξέρετε τον καιρό» (Ζ).
(2)   «Τους λέει να είναι ξάγρυπνοι, για να είναι πάντα έτοιμοι. Για αυτό λέει, όταν δεν το περιμένετε, τότε θα έλθει, επειδή θέλει να βρίσκονται σε διαρκή αγωνία και πάντοτε στην αρετή» (Χ).
(3)   «Στο μεν παγκόσμιο τέλος είναι φανερό, ότι ο Κύριος έρχεται» (Ζ). Για την έλευση του Κυρίου ειδικά για τον καθένα από εμάς «αυτό που λέει σημαίνει το εξής· εάν γνώριζαν οι πολλοί πότε θα πεθάνουν, οπωσδήποτε θα έδειχναν φροντίδα κατά την ημέρα εκείνη» (Χ). Για τον καθένα από εμάς ο Κύριος έρχεται κατά την ώρα, κατά την οποία ο καθένας θα πεθάνει.

Στιχ. 45-51. Ο πιστός και ο κακός δούλος.

Ματθ.24,45 (1)Τίς ἄρα ἐστὶν(2) ὁ πιστὸς(3) δοῦλος καὶ φρόνιμος(3), ὃν κατέστησεν(4) ὁ κύριος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς θεραπείας(5) αὐτοῦ τοῦ διδόναι(6) αὐτοῖς τὴν τροφὴν(7) ἐν καιρῷ(8);
Ματθ.24,45 Ποιος άραγε είναι ο έμπιστος και συνετός δούλος που ο κύριός του τον έκανε επιστάτη των δούλων του, να τους δίνει την τροφή τις ορισμένες ώρες;
(1)   «Επειδή τους έβαλε στο να θυμούνται την κρίση, στρέφει το λόγο και προς τους διδασκάλους λοιπόν, μιλώντας για κολάσεις και τιμές, και αφού πρώτα ανέφερε αυτούς που κατόρθωσαν την αρετή, τελειώνει με τους αμαρτωλούς, κλείνοντας το λόγο με λόγια που προκαλούν φόβο» (Χ).
Η συνέχεια είναι φυσικότατη. Τι σημαίνει η διπλή αυτή παραγγελία, να γρηγορείτε και να είστε έτοιμοι; Να πράττει ο καθένας το καθήκον του, διότι αναμένει την έλευση του Κυρίου (L). Συνετοί και κακοί δούλοι εδώ είναι οι απόστολοι και θρησκευτικοί άρχοντες των Ιουδαίων. Ο Wellhausen φρονεί, ότι πρόκειται για τους εκκλησιαστικούς άρχοντες, που καταχρώνται τη διακονία τους. Οι λόγοι μπορούν να εννοηθούν και έτσι για τους μετέπειτα χρόνους, αλλά όταν λέχθηκαν από τον Ιησού, δεν είναι δυνατόν να είχαν το νόημα αυτό (S).
Μπορεί όμως να έχει και γενικότερη εφαρμογή η παραβολή. «Αυτή η παραβολή θα άρμοζε και για τους πολιτικούς άρχοντες. Διότι ο καθένας πρέπει να χρησιμοποιεί ό,τι έχει για το κοινό συμφέρον. Και αν έχεις σοφία, είτε εξουσία, είτε πλούτο, είτε οτιδήποτε, να μην είναι για βλάβη των συνδούλων, ούτε για την καταστροφή σου» (Χ). Μπορεί επίσης να εννοηθεί ότι αναφέρεται σε ολόκληρο το λαό του Θεού (ο).
(2)   «Δεν το είπε αυτό αγνοώντας, αλλά για να δείξει το σπάνιο και πολύτιμο» (Σχ).
(3)   «Και τα δύο απαιτεί, και σύνεση και πίστη. Διότι η αμαρτία γίνεται από ανοησία. Τον ονομάζει λοιπόν έμπιστο μεν, διότι από όσα ανήκαν στο δεσπότη, τίποτα δεν σφετερίστηκε ούτε σπατάλησε αλόγιστα και άσκοπα· συνετό δε, διότι γνώριζε να διαχειρίζεται όπως έπρεπε αυτά που του δόθηκαν. Διότι και τα δύο χρειαζόμαστε. Αν ένα από τα δύο απουσιάζει, το άλλο χωλαίνει. Διότι αν κάποιος είναι πιστός και δεν κλέβει, σπαταλά όμως και δεν ξοδεύει όσα πρέπει, είναι μέγα το έγκλημα, αν πάλι γνωρίζει να διαχειρίζεται καλά, αλλά κλέβει, πάλι η κατηγορία δεν είναι μικρή» (Χ).
(4)   Βάζω κάποιον προϊστάμενο σε κάτι για να φροντίζει για αυτό (g).
(5)   Αυθεντική γραφή οικετείας=συνέλευση οικετών, δούλων (g). Συνώνυμο εδώ και το θεραπεία= «θεραπεία λέει τους θεράποντες, τους δούλους» (Ζ).
(6)   Αυτό αναφέρεται στον πιστό. Το αντίθετο δηλώνεται στο σ. 49 (b).
(7)   Αντίστοιχο της λέξης του Λουκά σιτομέτριον (b).
(8)   Αυτό αναφέρεται στο φρόνιμον (b). Η όλη φράση διδόναι αυτοις…=Να φροντίζει, να έχουν κατάλληλη τροφή και στον πρέποντα χρόνο (ο).

Ματθ.24,46 μακάριος(1) ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει ποιοῦντα οὕτως(2).
Ματθ.24,46 Μακάριος ο δούλος εκείνος που όταν έρθει ο κύριός του, θα τον βρει να κάνει σωστά τη δουλειά του.
(1)   Μακάριος αυτός που είναι ξάγρυπνος, είναι ένας από τους 7 μακαρισμούς στην Αποκάλυψη (ιστ 15) και παραμένει πάντα αληθινός. Βασίζεται στο μακαρισμό ο οποίος εκφράζεται εδώ (p).
(2)   «Έτσι όπως διατάχτηκε» (Ζ).

Ματθ.24,47 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐπὶ πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσιν(1) αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν.
Ματθ.24,47 Σας βεβαιώνω πως θα τον βάλει υπεύθυνο σ’ όλα του τα υπάρχοντα.
(1)  «Τι θα μπορούσε να γίνει ίσο με αυτήν την τιμή; Ποιός λόγος μπορεί να δείξει την αξία, τη μακαριότητα, όταν ο βασιλιάς των ουρανών που έχει τα πάντα, πρόκειται να τοποθετήσει άνθρωπο ως διαχειριστή όλων των υπαρχόντων του;»(Χ).

Ματθ.24,48 ἐὰν δὲ εἴπῃ ὁ κακὸς δοῦλος(1) ἐκεῖνος(2) ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, χρονίζει ὁ κύριός μου ἐλθεῖν(3),
Ματθ.24,48 Αν όμως ο κακός εκείνος δούλος πει μέσα του: “αργεί να ’ρθεί ο κύριός μου”
(1)  «Έπειτα, όπως κάνει πάντα, διορθώνει τον ακροατή όχι μόνο από την τιμή που επιφυλάσσεται στους αγαθούς, αλλά και από την κόλαση με την οποία απειλούνται οι πονηροί» (Χ).
(2)  «Εκείνος που αντιθέτως αποδείχτηκε άπιστος και ανόητος» (Ζ). Εκείνος, τον οποίο ο Κύριος ξέρει (b).
(3)  «Αν κάποιος θα έλεγε· είδες τι κακός λογισμός μπήκε με το να μην είναι γνωστή η ημέρα; Διότι λέει, αργεί ο κύριός μου. Θα λέγαμε ότι αυτό συνέβη, όχι διότι δεν είναι γνωστή η ημέρα, αλλά διότι είναι πονηρός ο δούλος. Διότι στο συνετό και πιστό γιατί δεν μπήκε αυτή η σκέψη; Διότι τι σημασία έχει και αν αργεί ο δεσπότης άθλιε; Μήπως περιμένεις ότι δεν θα έλθει και καθόλου;» (Χ).

Ματθ.24,49 καὶ ἄρξηται τύπτειν(1) τοὺς συνδούλους(2) αὐτοῦ, ἐσθίῃ δὲ(3) καὶ πίνῃ(1) μετὰ τῶν μεθυόντων(4),
Ματθ.24,49 κι αρχίσει να χτυπάει τους συνδούλους του και να τρώει και να πίνει μαζί με μέθυσους,
(1)  Εάν αρχίσει να τυραννά μεν αυτούς που διαφωνούν με αυτόν και να γλεντοκοπά με αυτούς που τον υποστηρίζουν (S).
(2)  Ονομάζει αυτούς συνδούλους, για να τονίσει τον άδικο χαρακτήρα της συμπεριφοράς του κακού δούλου προς αυτούς. Ήταν εκείνος επιστάτης τους, αλλά ήταν υφιστάμενοι όλοι σε κοινό κύριο (b).
(3)  Αντιτίθεται η προς τους συνδούλους άδικη συμπεριφορά με την τρυφή και το μεθύσι, στα οποία αυτός μαζί με τους άλλους παραδίδεται (b).
(4)  «Δηλαδή συναναστρέφεται με κακούς και διεφθαρμένους ανθρώπους» (Ζ).

Ματθ.24,50 ἥξει(1) ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ(2) καὶ ἐν ὥρᾳ ᾗ οὐ γινώσκει,
Ματθ.24,50 θα ’ρθεί ο κύριός του μια μέρα που αυτός δε θα τον περιμένει και σε ώρα που δε θα την υποψιάζεται·
(1)  Ο ερχομός αυτός του Κυρίου προς τον κακό δούλο, φανερώνει τον ερχομό, όχι μόνο στη γενική κρίση αλλά και τη μερική κρίση με τον αιφνίδιο θάνατο (Λουκ. ιβ 20)(δ).
(2)  Εξυπακούεται: να έλθει αυτός (b). Σε αυτό έγκειται η διαφορά του καλού δούλου με τον κακό, στο ότι ο μεν πρώτος ζούσε με διαρκή αναμονή του κυρίου του και παρέμενε για αυτό πιστός σε αυτόν, ενώ ο δεύτερος, σαν να μην επρόκειτο να δώσει ποτέ λόγο των πράξεών του, εκτράπηκε σε κάθε είδους υπερβολές (ο).

Ματθ.24,51 καὶ διχοτομήσει(1) αὐτόν, καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ(2) μετὰ τῶν ὑποκριτῶν(3) θήσει(4)· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.
Ματθ.24,51 θα του επιβάλει σκληρή τιμωρία και θα τον ρίξει στον τόπο όπου τιμωρούνται οι υποκριτές. Εκεί θα κλαίει και θα τρίζει τα δόντια του».
(1)  Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «θα αφαιρέσει από αυτόν το οικονομικό αξίωμα» (Ζ). Πιο σωστά=θα διαιρέσει στα δύο· όχι θα διαιρέσει το σώμα στα δύο με πριόνι, το οποίο καμία εφαρμογή δεν έχει, αλλά σημαίνει χωρίζει την ψυχή από το σώμα με αιφνίδιο θάνατο (δ). Κατά γράμμα να κόψει αυτόν στα δύο· είδος τιμωρίας η οποία δεν ήταν σπάνια στην αρχαιότητα. Δες Β΄ Βασ. ιβ 31 (F).
(2)  «Τη θέση του θα την βάλει μαζί με τους υποκριτές» (Ζ)· βάζω το μέρος κάποιου με κάποιους=αποφασίζω και ορίζω την τύχη κάποιου ανάμεσα σε άλλους (g).
(3)  «Διότι υποκρινόταν μεν ότι διαχειριζόταν και ήταν υπεύθυνος, αλλά μάλλον έβλαπτε» (Ζ). Επίθετο που συνήθως αποδίδεται στους Φαρισαίους (L). Συνώνυμο σχεδόν με το «απίστων» που χρησιμοποιεί ο Λουκάς (ιβ 46) (p).
(4)  Σύμφωνα με κρίση δίκαιη, αυστηρή και αμετάκλητη (b).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’ (25)

Στιχ. 1-13. Η παραβολή των δέκα παρθένων.

Ματθ.25,1 Τότε(1) ὁμοιωθήσεται(2) ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν(3) δέκα(4) παρθένοις(5), αἵτινες λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας(6) αὐτῶν ἐξῆλθον(7) εἰς ἀπάντησιν τοῦ νυμφίου(8).
Ματθ.25,1 Ο ερχομός της βασιλείας του Θεού θα μοιάζει με ό,τι έγινε με δέκα παρθένες. Αυτές πήραν τα λυχνάρια τους και βγήκαν να προϋπαντήσουν το γαμπρό.
Ο Ματθαίος προσθέτει εδώ 2 παραβολές, για να ενισχύσει το μάθημα που αφορά στην αναγκαιότητα της εγρήγορσης σε σχέση με την έλευση του υιού του ανθρώπου. Και οι δύο εμφανίζουν σε εμάς τη στιγμή της έλευσης και δείχνουν ποια πρέπει να είναι η διαγωγή των Χριστιανών που προετοιμάζονται για ένα τόσο αποφασιστικό γεγονός. Τα δύο επίθετα («πιστός και φρόνιμος») που αποδίδονται στον καλό δούλο στο κδ 45 παρέχουν σε εμάς το κλειδί για το τι είναι αναγκαίο εδώ. Απαιτείται πιστότητα και σύνεση. Στην παραβολή των 10 παρθένων τονίζεται η σύνεση, στην των ταλάντων η ανάγκη της πιστότητας (p). Η κύρια ιδέα στην παραβολή αυτή είναι = «Να είστε έτοιμοι».
«Διδάσκει να μην αμελούμε για τα αναγκαία, αλλά έγκαιρα να παρασκευάζουμε τα εφόδια για τη ζωή και με την προετοιμασία της καρδιάς να αναμένουμε την παρουσία του νυμφίου. Διότι οι ανόητες παρθένες επειδή ήταν ανέτοιμες, αποξενώθηκαν από τη χαρά του νυμφώνα» (Β). Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «αναφέρει αυτήν την παραβολή, που είναι ικανή να πείσει, ότι η παρθενία και όλα τα άλλα καλά, όταν είναι έρημη από τα καλά της ελεημοσύνης, απορρίπτεται μαζί με τους πόρνους, και τοποθετεί τον απάνθρωπο και τον ανελεήμονα μαζί με αυτούς» (Χ).
(1)   Δηλαδή κατά το χρόνο της έλευσης του Μεσσία (p).
(2)   Δεν σημαίνει ότι η ομοίωση θα γίνει τότε, αλλά ένα γεγονός που πρόκειται να λάβει χώρα μπορούμε ήδη να το συγκρίνουμε (L).
(3)   «Βασιλεία ουρανών ονομάζει τώρα με ιδιαίτερο τρόπο, αυτά που θα γίνουν τότε στη βασιλεία των ουρανών» (Ζ). Την αληθινή ζωή στην πλήρη δόξα της Βασιλείας των ουρανών, η οποία θα εξασφαλιστεί σε εκείνους, οι οποίοι συμπεριφέρονται και ενεργούν όπως οι 5 συνετές παρθένες (p).
(4)   Ο αριθμός 10 είναι ίσως δηλωτικός του ολόκληρου. Σύμφωνα με τα όσα επικρατούσαν στους Ιουδαίους, 10 αποτελούσαν σωματείο (p). Σύμφωνα με τον Φίλωνα «ο αριθμός δέκα είναι τέλος τελειότατο της μονάδας». Εικονίζει λοιπόν ο αριθμός όλους τους πιστούς (δ), το όλο σώμα των Χριστιανών, το οποίο και εδώ αποτελείται, όπως συνήθως, από δύο τάξεις. Το ότι οι τάξεις αυτές εδώ είναι ίσες, 5 και 5, δεν κρύβει κάποια σημασία. Ο Κύριος αποφεύγει εδώ να μιλήσει για την αναλογία μεταξύ χαμένων και σωσμένων.
(5)   Οι 10 παρθένες είναι 10 φίλες της νύφης, χωρίς το γεγονός της παρθενίας να έχει κάποια σημασία στην παραβολή, όπως και ο αριθμός 10, τα οποία πάρθηκαν ως στοιχεία πιθανώς από αυτά που τότε συνηθίζονταν και θεωρούνταν ως πρέποντα (L).
Οι 10 παρθένες δεν εξεικονίζουν τη βασιλεία των ουρανών, αλλά αυτούς που επιθυμούν να μπουν σε αυτήν. Δεδομένου μάλιστα ότι η βασιλεία περιγράφεται μερικές φορές μεν ως παρούσα, άλλοτε πάλι ως μελλοντική, μπορούμε να πούμε, ότι οι 10 παρθένες εξεικονίζουν αυτούς που έγιναν μεν δεκτοί στην επίγεια μορφή της βασιλείας, δηλαδή στην εκκλησία, και προσπαθούν να απολαύσουν και τα αγαθά της στον ουρανό θριαμβεύουσας εκκλησίας, της μελλοντικής ένδοξης βασιλείας.
Λιγότερο πιθανή εκδοχή: «δεν φέρνει ως υπόδειγμα τώρα τυχαία στην παραβολή παρθένες, αλλά επειδή έδειξε ότι είναι μεγάλο πράγμα η παρθενία με τα λόγια που είπε, ότι, «Υπάρχουν ευνούχοι οι οποίοι ευνούχισαν τους εαυτούς τους για τη βασιλεία των ουρανών»» (Ζ).
(6)   Λαμπάδες αναμμένες (b), εδώ θα ήταν οι μικρές εκείνες πήλινες λυχνίες που χρησιμοποιούνταν κατά τη χαναναϊκή εποχή. Δεν ήταν δυνατόν να χωρέσουν αρκετό λάδι. Ήταν λοιπόν συνετό, εφόσον ο καιρός της αναμονής μπορούσε να είναι μακρός, να κουβαλάνε μαζί τους αυτοί που χρησιμοποιούσαν αυτές και άλλα δοχεία με λάδι, για να έχουν αυτό για εφοδιασμό της λυχνίας (L).
«Παρθενική λαμπάδα» είναι, ή λιγότερο πιθανώς «η καθαρότητα από την παρθενία» (Ζ), ή μπορούν να σημαίνουν τα εξωτερικά σημάδια μιας χριστιανικής ζωής, τα οποία υποδηλώνουν κάποια επαγρύπνηση και υπονοούν ότι τα πρόσωπα, τα οποία δέχτηκαν τις συνήθειες αυτές έχουν υπόψη ορισμένο σκοπό. Προσδοκούν ανάσταση νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος. Στην εκδοχή αυτή το λάδι εκπροσωπεί την εσωτερική αυτή πνευματική δύναμη, η οποία μεταδίδει φως, θερμότητα και αξία στους εξωτερικούς τύπους της θρησκείας.
Η δημόσια λατρεία, η νηστεία και τα άλλα εξωτερικά έργα είναι καλά με τον όρο ότι απορρέουν από το χριστιανικό πνεύμα και τρέφονται από αυτό. Η εσωτερική ζωή με σταθερή κοινωνία με το πνεύμα του Θεού είναι το λάδι, το οποίο μόνο μπορεί να φωτίσει και να κάνει ευεργετική και σε μας και στους άλλους τη θρησκευτική δράση, την οποία εκδηλώνουμε στην καθημερινή μας ζωή (p).
(7)   Βγήκαν από το σπίτι της νύφης σε κάποιο προθάλαμο ή μικρό σπιτάκι και ανέμεναν με την πρώτη πρόσκληση να βγουν στο δρόμο για συνάντηση του νυμφίου (δ).
(8)   «Νυμφίος είναι ο Χριστός επειδή ποθεί και ποθείται» (Ζ). Δεν αναφέρεται εδώ νύφη, διότι δεν ζητείται αυτό από τους σκοπούς της παραβολής. Η νύφη θα ήταν η εκκλησία. Τη θέση της κατέχουν εδώ οι 10 παρθένες, που εκπροσωπούν την πάνω στη γη εκκλησία κατά τη σύνθεσή της από μέλη πρόθυμα και ράθυμα (p).

Ματθ.25,2 πέντε δὲ ἦσαν ἐξ αὐτῶν φρόνιμοι(1) καὶ αἱ πέντε μωραί(2).
Ματθ.25,2 Πέντε απ’ αυτές ήταν συνετές και πέντε άμυαλες.
(1)  «Εκείνες ονόμασε συνετές, που δεν έπαθαν αυτό που έπαθαν οι ανόητες» (Ζ).
(2)  Η ανοησία τους κατανοείται καλύτερα από την περιγραφή για τις συνετές (b). Στερούνταν πρακτικής σοφίας, προνοητικότητας (F).

Ματθ.25,3 αἵτινες(1) μωραὶ λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας(2) ἑαυτῶν οὐκ ἔλαβον μεθ᾿ ἑαυτῶν ἔλαιον·
Ματθ.25,3 Οι άμυαλες πήραν τα λυχνάρια τους, μα δεν πήραν μαζί τους και λάδι.
(1)  Αυθεντική γραφή: αι γαρ μωραί, στην οποία το γαρ αιτιολογεί τον χαρακτηρισμό μωραί. Ήταν ανόητες διότι…
(2)  Οι λυχνίες τους είχαν λάδι, αλλά ήταν αναμμένες και το λάδι έτσι καταναλωνόταν. Έπρεπε λοιπόν να προνοήσουν για την περίπτωση της εξάντλησής του.

Ματθ.25,4 αἱ δὲ φρόνιμοι ἔλαβον ἔλαιον ἐν τοῖς ἀγγείοις(1) αὐτῶν μετὰ τῶν λαμπάδων αὐτῶν.
Ματθ.25,4 Απεναντίας, οι συνετές πήραν μαζί με τα λυχνάρια τους και λάδι στα δοχεία τους.
(1) Αυτά αντιπροσωπεύουν τα βάθη των καρδιών (b).

Ματθ.25,5 χρονίζοντος δὲ τοῦ νυμφίου(1) ἐνύσταξαν πᾶσαι καὶ ἐκάθευδον(2).
Ματθ.25,5 Επειδή όμως ο γαμπρός αργοπορούσε, νύσταξαν όλες και κοιμήθηκαν.
(1)   «Αργούσε λόγω της αργοπορίας της δευτέρας παρουσίας» (Ζ). Ο Κύριος έρχεται αιφνίδια είτε στο θάνατο καθενός από εμάς είτε στη Δευτέρα του παρουσία. Ο όλος στίχος έχει την πρόθεση να τονίσει την αιφνίδια έλευση του Νυμφίου και στο αβέβαιο της ώρας, κατά την οποία θα ερχόταν ο Νυμφίος, έγκειται το κέντρο της παραβολής.
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία, ότι νύστα πρέπει να θεωρήσουμε την ψυχορραγία (=πριν βγει η ψυχή), ενώ ύπνο το θάνατο» (Ζ). Πιο σωστά, μπήκε μάλλον, για να τονιστεί το αιφνίδιο της έλευσης του Νυμφίου. Όλες, τόσο οι ανόητες όσο και οι συνετές. Και είναι αξιοσημείωτο ότι κανείς δεν κατηγορεί αυτές για αυτό (p).

Ματθ.25,6 μέσης δὲ νυκτὸς(1) κραυγὴ(2) γέγονεν(3)· ἰδοὺ ὁ νυμφίος ἔρχεται, ἐξέρχεσθε(4) εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ.
Ματθ.25,6 Κατά τα μεσάνυχτα ακούστηκε μια φωνή: “έρχεται ο γαμπρός· βγείτε να τον προϋπαντήσετε!”
(1)   «Μεσάνυχτα είπε, ή, για να φανερώσει πάλι το ανυποψίαστο και απροσδόκητο» (Ζ), «για να δείξει ότι ανέλπιστος έρχεται ο Κύριος, όπως ακριβώς τα μεσάνυχτα όλοι πλέον κοιμόμαστε με βαθύ ύπνο» (Θφ).
«Ή, για να φανερώσει ότι η ανάσταση των νεκρών θα γίνει νύχτα» (Ζ). «Παράδοση των Ιουδαίων ήταν ότι ο Μεσσίας επρόκειτο να έλθει τα μεσάνυχτα, όπως και στα χρόνια της Αιγύπτου, όταν το Πάσχα γιορτάστηκε, ήλθε ο εξολοθρευτής. Από όπου συμπεραίνω ότι και αποστολική παράδοση διαδόθηκε, κατά την ημέρα της αγρυπνίας του Πάσχα να μην επιτρέπεται πριν τα μεσάνυχτα να απολύεται ο λαός, αλλά να αναμένει την έλευση του Χριστού» (Ιε).
Πιθανότερη η πρώτη εκδοχή σύμφωνα με την οποία «επέμεινε στο σχήμα της παραβολής» (Χ), «ενώ διαρκούσε ο ύπνος όλων των παρθένων» (b), και τα μεσάνυχτα εκπροσωπούν την έσχατη δυνατή αναβολή, την τελευταία στιγμή, μέχρι την οποία είναι δυνατόν να αναβληθεί γάμος του οποίου η τέλεση ορίστηκε σε συγκεκριμένη ημέρα (L).
(2)   Για να τις ξυπνήσει (b). Η κραυγή έρχεται με τρομακτικό αιφνιδιασμό (S).
(3)   Αυτοί που κραυγάζουν είναι οι νέοι που μπήκαν ως φύλακες έξω αναμένοντας την έλευση του γαμπρού και είχαν την εντολή αφού αντιληφθούν έγκαιρα αυτήν, να ειδοποιήσουν αυτούς που είναι στο σπίτι.
(4)   Από το μικρό σπιτάκι στο δρόμο (δ). Οι παρθένες λοιπόν δεν κοιμούνταν στο ύπαιθρο αλλά σε χώρο κλειστό. Πρέπει να βγουν για να συναντήσουν (L).

Ματθ.25,7 τότε ἠγέρθησαν πᾶσαι(1) αἱ παρθένοι ἐκεῖναι καὶ ἐκόσμησαν(2) τὰς λαμπάδας αὐτῶν.
Ματθ.25,7 Όλες, λοιπόν, οι παρθένες σηκώθηκαν και τακτοποίησαν τα λυχνάρια τους.
(1)   Τότε και οι πονηροί και αμέριμνοι θα ξυπνήσουν. Τα πάντα θα ξυπνήσουν (b).
(2)   Το λάδι είχε εξαντληθεί και οι λυχνίες κινδύνευαν να σβήσουν. Το φυτίλι ήδη καπνίζει. Έπρεπε λοιπόν να τακτοποιηθούν αυτά. Το κοσμώ εδώ βρίσκεται με την αρχική του έννοια του τακτοποιώ και όχι με αυτήν του στολίζω (L).

Ματθ.25,8 αἱ δὲ μωραὶ(1) ταῖς φρονίμοις εἶπον· δότε ἡμῖν ἐκ τοῦ ἐλαίου ὑμῶν, ὅτι αἱ λαμπάδες ἡμῶν σβέννυνται(2).
Ματθ.25,8 Οι άμυαλες είπαν τότε στις συνετές: “δώστε μας από το λάδι σας, γιατί τα λυχνάρια μας σβήνουν”.
(1)  «Πάλι τις ονομάζει ανόητες» (Χ). «Και αυτό είναι δείγμα ανοησίας, το να περιμένουν ότι εκεί θα πάρουν λάδι για τακτοποίηση, και μάλιστα λάδι που αποκτήθηκε από άλλους» (Ζ).
(2)  Αυτήν ακριβώς τη στιγμή (b).

Ματθ.25,9 ἀπεκρίθησαν δὲ αἱ φρόνιμοι(1) λέγουσαι· μήποτε οὐκ ἀρκέσει ἡμῖν καὶ ὑμῖν(2)· πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τοὺς πωλοῦντας(3) καὶ ἀγοράσατε ἑαυταῖς.
Ματθ.25,9 Οι συνετές όμως απάντησαν: “όχι, γιατί δε θα φτάσει και για μας και για σας· καλύτερα, πηγαίνετε στους πωλητές ν’ αγοράσετε για δικό σας”.
(1)   Οι συνετές παρθένες είναι τύπος της σύνεσης, που φτάνει μάλιστα στα άκρα, όχι όμως και της αγάπης (L). Και εδώ, όπως και σε όλα, οι 5 συνετές έδειξαν τους εαυτούς τους συνετούς (b). Άλλωστε καμία παραβολή δεν μπορεί να συμπίπτει με όλες τις λεπτομέρειες της αλήθειας, για την οποία χρησιμοποιείται. Εδώ λοιπόν ήταν αναγκαίο να δειχτεί, ότι οι ανόητες παρθένες δεν ήταν δυνατόν να αποτρέψουν την τελευταία στιγμή τις συνέπειες της ανοησίας τους. Αυτό όμως δεν ήταν δυνατόν πιο παραστατικά να περιγραφεί, παρά εάν παρουσιάζονται οι ανόητες παρθένες να ζητούν και να συναντούν άρνηση (p).
(2)   Υπονοείται: δεν μπορούμε να κάνουμε αυτό που ζητάτε… (δ). Ανώμαλη και ελλιπής πρόταση λόγω της βιασύνης του συμβάντος (b). Η άρνηση των συνετών παρθένων να δώσουν από το λάδι τους δείχνει όχι έλλειψη θέλησης, αλλά έλλειψη δυνατότητας. Είναι αδύνατον σε κάποιο πρόσωπο να παραχωρήσει σε άλλο την πνευματική δύναμη, που μεταδίδεται σε αυτόν από την προσωπική του επικοινωνία με το Πνεύμα του Θεού.
«Κανείς δεν θα μπορέσει τότε να ωφελήσει άλλον από τη δική του αρετή… Πρόσεξε όμως πώς οι συνετές και εκεί δείχνουν την ελεημοσύνη τους, αφού θέλουν μεν να δώσουν και στις ανόητες, αλλά δεν μπορούν. Διότι αυτό φανερώνει η απάντησή τους» (Ζ). Μόλις είναι ανάγκη να σημειώσουμε, ότι το χωρίο αυτό αντιτίθεται στη διδασκαλία της ρωμαϊκής εκκλησίας για έργα αξιομισθίας που περισσεύουν (supererogationis)(ο).
(3)   Κανείς δεν μπορεί από το λάδι του να μεταδώσει, αλλά μόνο μπορεί να διδάξει πώς βρίσκεται το λάδι. Πρέπει να αγοραστεί με προσωπική πείρα. «Μη μπορώντας να δώσουν για εύλογη αιτία, όμως από φιλανθρωπία συμβουλεύουν» (Ζ).

Ματθ.25,10 ἀπερχομένων δὲ αὐτῶν ἀγοράσαι(1) ἦλθεν ὁ νυμφίος καὶ αἱ ἕτοιμοι εἰσῆλθον μετ᾿ αὐτοῦ εἰς τοὺς γάμους, καὶ ἐκλείσθη ἡ θύρα(2).
Ματθ.25,10 Αλλά ενώ πήγαιναν ν’ αγοράσουν λάδι, ήρθε ο γαμπρός. Τότε οι έτοιμες παρθένες μπήκαν μαζί του στη γιορτή του γάμου, και έκλεισε η πόρτα.
(1)   «Όρμησαν μεν να πάνε, αλλά δεν μπόρεσαν. Δείχνει λοιπόν και ο λόγος αυτός, ότι τότε θα είναι μάταιη η ορμή προς την αρετή» (Ζ). «Έφυγαν να αγοράσουν, αλλά τίποτα δεν αγόρασαν. Το λέει αυτό παραμένοντας στην παραβολή και υφαίνοντας αυτήν» (Χ). Δεν λέει, εάν και πού βρήκαν λάδι, ενδιαφερόμενος να τονίσει τον αποκλεισμό των ανόητων παρθένων.
(2)   Αξιοσημείωτο, ότι μόλις ελάχιστο χρονικό διάστημα παρεμβάλλεται μεταξύ της κραυγής, ιδού ο νυμφίος έρχεται, και της άφιξης της γαμήλιας πομπής. Τα πάντα συμβαίνουν σε μία στιγμή, όσο να ανοιγοκλείσεις τα μάτια (Α΄Κορ. ιε 52). Το αιφνίδιο αυτό τονίστηκε και προηγουμένως στο κδ 27,28,37 (p). Όλοι οι προσκαλεσμένοι είχαν τότε μπει, όταν έκλεισε η πόρτα (F).

Ματθ.25,11 ὕστερον(1) δὲ ἔρχονται καὶ αἱ λοιπαὶ παρθένοι(2) λέγουσαι· κύριε κύριε(3), ἄνοιξον ἡμῖν.
Ματθ.25,11 Ύστερα από λίγο φτάνουν και οι υπόλοιπες παρθένες κι άρχισαν να φωνάζουν: “κύριε, κύριε, άνοιξέ μας!”
(1)  Αφού έκλεισε η πόρτα (δ).
(2)  Στις οποίες το όνομα παρθένες καμία τώρα ωφέλεια δεν παρέχει (b). «Πού είναι λοιπόν η καύχηση της παρθενίας, όταν δεν είδαν το νυμφίο και ούτε και όταν έκρουσαν την πόρτα ωφελήθηκαν;» (Χ).
(3)  Η επίκληση κύριε κύριε με την απάντηση που δόθηκε υπενθυμίζουν μοναδικά το Ματθ. ζ 22 και εξής, ή ακόμα το Λουκ. ιγ 25 (L). Η επανάληψη κύριε κύριε δείχνει το έντονο και επίμονο της δέησης (δ), αλλά και τη θερμή επιθυμία να μπουν (ο).

Ματθ.25,12 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ οἶδα(1) ὑμᾶς(2).
Ματθ.25,12 Εκείνος όμως τους αποκρίθηκε: “αλήθεια σας λέω, δε σας ξέρω”.
(1)   «Δεν σας γνωρίζω, λέει, διότι είναι σβησμένες οι λαμπάδες σας. Γνώση βεβαίως τώρα να εννοήσεις αυτήν που προέρχεται από τη στενή σχέση» (Ζ). «Άκουσαν τη φοβερή εκείνη κουβέντα, πηγαίνετε, δεν σας ξέρω. Όταν όμως αυτός πει αυτό, τίποτα άλλο πλέον δεν μένει, παρά η γέεννα και η αφόρητη κόλαση» (Χ).
(2)   «Δεν πρέπει να περιεργαζόμαστε γιατί είναι δέκα παρθένες και ποιά είναι τα αγγεία τους και ποιά η πόρτα των γάμων και τα σχετικά της παραβολής». Διότι η παραβολή «σκοπό έχει να διδάξει μόνο, ότι… η αρετή του άλλου δεν ωφελεί άλλον τότε, και ότι η ορμή για αρετή τότε είναι μάταιη, και ότι όσα πολλά και αν ικετεύουν τότε οι καταδικασμένοι, δεν συγκινούν. Όλα τα άλλα τοποθετήθηκαν μαζί χωρίς εξέταση, για να γίνει πειστική η παραβολή» (Ζ).

Ματθ.25,13 γρηγορεῖτε(1) οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν οὐδὲ τὴν ὥραν ἐν ᾗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται(2).
Ματθ.25,13 Να είστε, λοιπόν, άγρυπνοι, γιατί δεν ξέρετε ούτε την ημέρα ούτε την ώρα που θα έρθει ο Υιός του Ανθρώπου».
(1)   Εφαρμογή και συμπέρασμα (F). «Πολλές φορές λέει σαν επίλογο αυτό, δείχνοντας, ότι χρειάζεται πολλή προσοχή λόγω του άδηλου της τελευταίας ημέρας και ώρας» (Ζ). Δεν αναφέρεται στον ύπνο των παρθένων αλλά στην ανετοιμότητά τους.
(2)   Η ημέρα και η ώρα, κατά την οποία ο υιός του ανθρώπου έρχεται, στους αναγνώστες υπενθυμίζει αυτομάτως τη στιγμή του θανάτου τους (L). «Δείχνει την άγνοια της εξόδου μας από εδώ» (Χ). Τη φράση «ἐν ᾗ… ἔρχεται» παραλείπουν οι αλεξανδρινοί κώδικες και κάποιοι άλλοι.

Στιχ. 14-30. Η παραβολή των ταλάντων.

Ματθ.25,14 Ὥσπερ(1) γὰρ ἄνθρωπος ἀποδημῶν(2) ἐκάλεσε τοὺς ἰδίους(3) δούλους(4) καὶ παρέδωκεν αὐτοῖς τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ(5),
Ματθ.25,14 Η βασιλεία του Θεού μοιάζει μ’ έναν άνθρωπο ο οποίος φεύγοντας για ταξίδι, κάλεσε τους δούλους του και τους εμπιστεύτηκε τα υπάρχοντά του.
Ότι ο δούλος του Χριστού πρέπει να είναι συνετός, διδάχτηκε ήδη με την παραβολή των 10 παρθένων. Η τωρινή παραβολή διδάσκει, ότι πρέπει να είναι και πιστός· πρέπει να είναι πρόθυμος, δραστήριος και επιμελής στην προστασία των συμφερόντων του κυρίου του. Όπως λοιπόν στην προηγούμενη παραβολή οι 5 παρθένες τιμωρήθηκαν μόνο και μόνο για την ασύνετη αμέλειά τους, έτσι και εδώ ο δούλος που αποδοκιμάστηκε υπέστη την αυστηρή τιμωρία, όχι για δόλιο σφετερισμό της περιουσίας του κυρίου του, ή για την λόγω αμέλειας απώλεια αυτών, αλλά διότι αμέλησε να αυξήσει αυτά (p).
Η παραβολή έχει πρόθεση να διδάξει ότι παρόλο που η Παρουσία θα αργήσει, όμως θα γίνει σίγουρα και εκείνοι που επιθυμούν να μετάσχουν στις ευλογίες της, πρέπει να χρησιμοποιούν το χρόνο της αναμονής με σοφία (S).
«Και αυτή η παραβολή είναι όμοια μεν με αυτήν του πιστού δούλου και συνετού, αλλά έχει πλαστεί με άλλο τρόπο, και ασχολείται με αυτούς που παίρνουν από το Θεό χαρίσματα… διότι αυτά ονόμασε τώρα τάλαντα, επειδή είναι πολύτιμα· και ή τα χρησιμοποιούν και κερδίζουν ή τα κρύβουν και δεν κερδίζουν τίποτα» (Ζ).
«Εάν όμως στο Λουκά (ιθ 11-27) εκτίθεται με άλλο τρόπο η παραβολή των ταλάντων, εκείνο πρέπει να πούμε, ότι άλλη είναι αυτή και άλλη εκείνη. Διότι σε εκείνη μεν, από ένα κεφάλαιο προήλθαν διάφορα έσοδα· διότι από μία μνα ο μεν ένας παρουσίασε πέντε ενώ ο άλλος δέκα, για αυτό και δεν έτυχαν των ίδιων δωρεών· εδώ όμως το αντίθετο, για αυτό και το στεφάνι είναι ίσο» (Χ).
(1)   Η πρόταση φαίνεται χωρίς απόδοση, αλλά η απόδοση παραλείπεται διότι εννοείται από μόνη της: Έτσι και εγώ ο Μεσσίας θα παραδώσω στους δικούς μου δούλους τα χαρίσματα (δ). Ή, όπως ακριβώς ένας άνθρωπος… έτσι θα μοιάσει η βασιλεία των ουρανών (L).
(2)   «Επρόκειτο να αποδημήσει» (Ζ), ήταν έτοιμος να αναχωρήσει (δ).
(3)   Τους δικούς του δούλους= Ήταν στην αποκλειστική υπηρεσία του, εντεταλμένοι να φροντίζουν τα συμφέροντά του (F). Ήταν δικοί του δούλοι και δεν ανήκαν σε κάποιον άλλον (ο).
(4)   Προηγουμένως μίλησε για γυναίκες παρθένες, τώρα για άνδρες. Η μεταβολή αυτή έχει ίσως σκοπό να δείξει ότι και τα 2 φύλα οφείλουν να βρίσκονται σε εγρήγορση (p).
(5)   Την περιουσία του. Στην πνευματική εφαρμογή τα υπάρχοντα παριστάνουν τους θησαυρούς του ευαγγελίου, τα μέσα και τις ευκαιρίες να πράττει κάποιος το αγαθό (ο). Η παραβολή των παρθένων δεν μιλά για εργασία, την οποία όφειλαν αυτές να εργαστούν κατά το χρόνο της αναμονής του νυμφίου. Η παραβολή των ταλάντων διδάσκει ότι ο χρόνος της αναμονής πρέπει να είναι χρόνος εργασίας (p).

Ματθ.25,15 καὶ ᾧ(1) μὲν ἔδωκε πέντε τάλαντα(2), ᾧ δὲ δύο, ᾧ δὲ ἕν, ἑκάστῳ κατὰ τὴν ἰδίαν δύναμιν(3), καὶ ἀπεδήμησεν(4) εὐθέως(5).
Ματθ.25,15 Σ’ άλλον έδωσε πέντε τάλαντα, σ’ άλλον δύο, σ’ άλλον ένα, στον καθένα ανάλογα με την ικανότητά του, κι έφυγε αμέσως για το ταξίδι.
(1)   Οι 3 δούλοι που αναφέρονται στην παραβολή, διαλέχτηκαν ως περιπτώσεις από ευρύτερο αριθμό, ο οποίος αποτελούσε το προσωπικό πλούσιου οίκου (S).
(2)   «Τάλαντα εδώ είναι η δύναμη του καθενός, είτε στην προστασία, είτε στα χρήματα, είτε στη διδασκαλία, είτε σε άλλο οποιοδήποτε πράγμα… Για αυτό ο Θεός μας έδωσε λόγο και χέρια και πόδια και δύναμη σώματος και νου και σύνεση, για να χρησιμοποιήσουμε όλα αυτά και για τη δική μας σωτηρία και για την ωφέλεια των πλησίον μας» (Χ).
(3)   Σύμφωνα με την ιδιαίτερη ικανότητα να κάνει εμπόριο. Κανείς δεν απαιτείται να πράξει παραπάνω από όσο μπορεί (b). «Προσθέτει την αιτία της ανισότητας στη διανομή, ότι την έκανε σύμφωνα με τη δύναμη και καταλληλότητα του καθενός» (Ζ).
(4)   «Με την έννοια του: και τους άφησε να εργάζονται» (Ζ). Κατά τη διάρκεια της απουσίας του Θεού από τον κόσμο, οι πιστοί δούλοι χρησιμοποιούν τα χαρίσματά τους συνετά και με επιμέλεια (S).
(5)  Κάποιοι μεγαλογράμματοι κώδικες συνδέουν το ευθέως με τα επόμενα. Ο Βατικανός κώδικας αφήνει κάποιο διάστημα μεταξύ αυτού και της επόμενης λέξης. Ο Nestle το βάζει μαζί με τον επόμενο στίχο, οπότε παρέχεται αρκετά καλή έννοια, διότι ο δούλος παρουσιάζεται με πολλή προθυμία να ασχολείται με τον πολλαπλασιασμό των ταλάντων.

Ματθ.25,16 πορευθεὶς δὲ ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν εἰργάσατο ἐν(1) αὐτοῖς καὶ ἐποίησεν(2) ἄλλα πέντε(3) τάλαντα.
Ματθ.25,16 Αυτός που έλαβε τα πέντε τάλαντα, πήγε και τα εκμεταλλεύτηκε και κέρδισε άλλα πέντε.
(1) Δηλώνει το όργανο σύμφωνα με τη σημιτική χρήση (L).
(2) «Αυτός που και πράττει καλά και διδάσκει σωστά, διπλασιάζει τα εμπιστευμένα τάλαντα» (Ζ).
(3) «Διπλασιάζουν» αυτός και αυτός που πήρε τα 2 τάλαντα «αυτά που τους εμπιστεύτηκε» (Ζ).

Ματθ.25,17 ὡσαύτως καὶ ὁ τὰ δύο ἐκέρδησε καὶ αὐτὸς ἄλλα δύο(1).
Ματθ.25,17 Κι αυτός που έλαβε τα δύο τάλαντα, κέρδισε επίσης άλλα δύο.
(1)   Και εδώ το κέρδος είναι ίσο με το κεφάλαιο που τους εμπιστεύτηκε. «Είναι λογικό που έτυχαν της ίδιας αποδοχής αυτός που διπλασίασε τα πέντε και αυτός με τα δύο. Επειδή δηλαδή αυτό το αποτέλεσμα δεν το έφερε η ραθυμία αυτού, ούτε η προθυμία εκείνου, αλλά η ποσότητα της παρακαταθήκης… εύλογα ο έπαινος είναι ο ίδιος, αν και το έσοδο δεν είναι το ίδιο» (Αμμώνιος).

Ματθ.25,18 ὁ δὲ τὸ ἓν λαβὼν ἀπελθὼν ὤρυξεν ἐν τῇ γῇ(1) καὶ ἀπέκρυψε(2) τὸ ἀργύριον τοῦ κυρίου αὐτοῦ.
Ματθ.25,18 Εκείνος όμως που έλαβε το ένα τάλαντο, πήγε κι έσκαψε στη γη και έκρυψε τα χρήματα του κυρίου του.
(1) «Γη να εννοήσεις τον εαυτό του. Διότι μέσα του έθαψε αυτό που του δόθηκε για εργασία, ώστε να μη χρησιμεύσει ούτε σε αυτόν ούτε σε άλλους» (Ζ).
(2) Δεν ήταν καταχραστής αλλά μόνο αμελής (F). Δεν σπατάλησε αυτό ούτε σφετερίστηκε αυτό, αλλά διατήρησε αυτό αχρησιμοποίητο.

Ματθ.25,19 μετὰ δὲ χρόνον(1) πολὺν ἔρχεται(2) ὁ κύριος τῶν δούλων ἐκείνων καὶ συναίρει(3) μετ᾿ αὐτῶν λόγον.
Ματθ.25,19 Ύστερα από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γύρισε ο κύριος εκείνων των δούλων και έκανε λογαριασμό μαζί τους.
(1)   Έτσι ώστε δόθηκε σε αυτούς αρκετός χρόνος να εργαστούν και να διπλασιάσουν το τάλαντο. Η ταχύτητα της έλευσης του Κυρίου δεν είναι απόλυτη (b).
(2)   «Έρχεται κατά τη Δευτέρα παρουσία. Για αυτό είπε: και μετά από χρόνο πολύ» (Ζ). Υπαινίσσεται ότι η παρουσία θα αργήσει (L), και θα ακολουθήσει μετά από πολύ χρόνο από την ανάληψη (δ). Δευτερευόντως μπορεί να εννοηθεί και για την ώρα του θανάτου, όταν ο λογαριασμός του καθενός θα κλείσει για πάντα, για να επακολουθήσουν εν καιρώ οι συνέπειες των πράξεων του καθενός (ο).
(3)   «Συναίρει λόγο, με την έννοια του κινεί διαδικασία εξέτασης» (Ζ). Δες Ματθ. ιη 23=κάνει λογαριασμό των χρημάτων του (δ).

Ματθ.25,20 καὶ προσελθὼν(1) ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν(2) προσήνεγκεν ἄλλα πέντε τάλαντα λέγων· κύριε, πέντε τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε(3) ἄλλα πέντε τάλαντα ἐκέρδησα ἐπ᾿ αὐτοῖς(4).
Ματθ.25,20 Παρουσιάστηκε τότε εκείνος που είχε λάβει τα πέντε τάλαντα και του έφερε άλλα πέντε. “Κύριε”, του λέει, “μου εμπιστεύτηκες πέντε τάλαντα· κοίτα, κέρδισα μ’ αυτά άλλα πέντε”.
(1) Με εμπιστοσύνη και χωρίς δισταγμό. Ο κακός δούλος έπραξε έτσι με ενδοιασμούς (b).
(2) Ο δίκαιος παίρνει απόφαση πριν τον αμαρτωλό. Δες και στ. 34 (b).
(3) Το θάρρος καλού δούλου. Δες (b).
(4) Ο καλός δούλος δεν αποδίδει το κέρδος στον εαυτό του, αλλά στα αγαθά του Κυρίου (b). «Ο μεν λέει, Κύριε, πέντε τάλαντα μου έδωσες· ο άλλος λέει δύο· δείχνοντας ότι από αυτόν πήραν την αφορμή της εργασίας και του αναγνωρίζουν μεγάλη χάρη και το παν το αποδίδουν σε αυτόν» (Χ). Η πρόθεση «επί» μπορεί να έχει και την έννοια της προσθήκης. Δηλαδή λέγεται εδώ για εκείνο, στο οποίο και άλλο προστίθεται=πάνω σε αυτά (g)· πάνω σε αυτά που δόθηκαν, και άλλα πέντε (δ).

Ματθ.25,21 ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ· εὖ(1), δοῦλε ἀγαθὲ(2) καὶ πιστέ(3)! ἐπὶ ὀλίγα(4) ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν(5) σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν(6) τοῦ κυρίου σου.
Ματθ.25,21 Ο κύριός του του είπε: “εύγε, καλέ και έμπιστε δούλε! Αποδείχτηκες αξιόπιστος στα λίγα, γι’ αυτό θα σου εμπιστευτώ πολλά. Έλα να γιορτάσεις μαζί μου”.
(1) Επιφώνημα επιδοκιμασίας και ενθάρρυνσης (L).
(2) Αντιτίθεται στο πονηρέ του σ. 26 (b). Υπήρξε ευθύς στο χαρακτήρα (ο).
(3) Πιστός στα συμφέροντα του κυρίου του (ο). Αντίθετο με το οκνηρέ του σ. 26. Η πίστη διώχνει την οκνηρία (b).
(4) Τα χαρίσματα της παρούσας ζωής (δ). Εάν τα 5 τάλαντα είναι λίγα, πόσο θα είναι το σύνολο των πολλών! (b).
(5) Τα μελλοντικά, τα οποία μάτι δεν είδε κλπ. Α΄Κορ. β 9 (δ). «Θα σε αξιώσω πολλών χαρίτων, θα σου δώσω πολλά αγαθά» (Ζ).
(6) «Με αυτήν την κουβέντα δείχνει την πλήρη μακαριότητα» (Χ). Το είσελθε που προηγήθηκε μας αναγκάζει το χαρά να το ερμηνεύσουμε τόπο χαράς (δ). Ή, η χαρά θα είναι όχι μόνο μέσα σε αυτόν, αλλά από παντού θα τον κυκλώνει και θα τον καλύπτει και θα τον καταπλημμυρίζει σαν άβυσσος απέραντος (L).
(7) Σημαίνει πιθανώς: θα συμμετάσχεις στην ίδια με τον κύριό σου χαρά. Παριστάνει εδώ την αιώνια μακαριότητα του ουρανού (F).

Ματθ.25,22 προσελθὼν δὲ καὶ ὁ τὰ δύο τάλαντα λαβὼν εἶπε· κύριε, δύο τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε ἄλλα δύο(1) τάλαντα ἐκέρδησα ἐπ᾿ αὐτοῖς.
Ματθ.25,22 Παρουσιάστηκε κι ο άλλος με τα δύο τάλαντα και του είπε: “κύριε, μου εμπιστεύτηκες δύο τάλαντα· κοίτα, κέρδισα άλλα δύο”.
(1) Το κέρδος λιγότερο σε σχέση με τα 5, ίσο όμως όσον αφορά τη δύναμη που πήρε (δ).

Ματθ.25,23 ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ· εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ! ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου(1).
Ματθ.25,23 Του είπε ο κύριός του: “εύγε, καλέ και έμπιστε δούλε! Αποδείχτηκες αξιόπιστος στα λίγα, γι’ αυτό θα σου εμπιστευτώ πολλά. Έλα να γιορτάσεις μαζί μου”.
(1) «Αν και είναι διαφορετικά τα χαρίσματα, αλλά ίση η τιμή· διότι και ίσος ο ζήλος. Διότι ο καθένας από τους δύο διπλασίασε αυτά που του δόθηκαν» (Ζ).

Ματθ.25,24 προσελθὼν δὲ καὶ ὁ τὸ ἓν τάλαντον εἰληφὼς εἶπε· κύριε· ἔγνων(1) σε ὅτι σκληρὸς(2) εἶ ἄνθρωπος, θερίζων ὅπου οὐκ ἔσπειρας(3) καὶ συνάγων(4) ὅθεν οὐ διεσκόρπισας(5)·
Ματθ.25,24 Παρουσιάστηκε κι εκείνος που είχε λάβει το ένα τάλαντο και του είπε: “κύριε, ήξερα πως είσαι σκληρός άνθρωπος. Θερίζεις εκεί όπου δεν έσπειρες και συνάζεις καρπούς εκεί που δε φύτεψες.
(1)   Δεν γνωρίζει τον Κύριος αυτός που τον θεωρεί σκληρό. Ο Θεός είναι αγάπη. Η δικαιοσύνη φαίνεται στον ασεβή αδικία. Η δικαιοσύνη του Θεού είναι ανώτερη από τα παράπονα του πλάσματος (b).
(2)   «Με την έννοια του αυστηρός» (Ζ), τραχύς, αυστηρός, ανεπιεικής (g). Η μομφή της σκληρότητας δεν είναι κάτι εκπληκτικό στο στόμα δούλου (L). Εξίσου επιτυχημένη και η ερμηνεία: σκληρός=Κύριος, ο οποίος τα παίρνεις όλα, χωρίς να προσφέρεις και κάποιο κέρδος ή πλεονέκτημα σε αυτούς που σε υπηρετούν (F).
(3)   Ο δούλος κατηγορεί τον Κύριο και για κέρδη αθέμιτα και άδικα. Θέριζε εκεί, όπου δεν έσπειρε. Δηλαδή σε ξένο αγρό (L).
(4)   Το σιτάρι που καθαρίστηκε από το άχυρο το αποθηκεύω στο σιτοβολώνα (g).
(5)   Διασκορπίζω=λικμίζω (g). Συνάγεις στις αποθήκες εκείνο, το οποίο δεν διασκόρπισες λικμίζοντας στο αλώνι, για να καθαρίσεις αυτό από το άχυρο. «Ο πονηρός δούλος όχι μόνο δεν διπλασίασε, αλλά πρόσαψε και κατηγορία λέγοντας: Σε ήξερα ότι είσαι σκληρός… διότι τέτοιο πράγμα είναι η πονηρία, φέρνει σκοτάδι στο λογισμό και οδηγεί στον γκρεμό αυτόν που μια για πάντα ξέφυγε από τον ευθύ δρόμο» (Σχ).

Ματθ.25,25 καὶ φοβηθεὶς(1) ἀπελθὼν ἔκρυψα τὸ τάλαντόν σου ἐν τῇ γῇ(2)· ἴδε ἔχεις τὸ σόν(3).
Ματθ.25,25 Γι’ αυτό φοβήθηκα και πήγα κι έκρυψα το τάλαντό σου στη γη. Ορίστε τα λεφτά σου”.
(1)   Χωρίς αγάπη, χωρίς εμπιστοσύνη, φοβούμενος μήπως δεν σε ικανοποιήσω, μήπως αναγκαστώ να ξοδέψω και από τα δικά μου, μήπως μάταια επιχειρήσω να μαζέψω από αγρό όπου η σοδειά δεν θα παρουσιαζόταν άξιά σου (b).
(2)   «Αυτήν την απολογία την έπλασε η παραβολή, θέλοντας να δείξει, ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να απολογηθούν τίποτα εύλογο και ότι όσα απολογηθούν όλα θα γυρίσουν εναντίον τους» (Ζ). Αντίθετη η συμπεριφορά του με αυτή των άλλων δύο, οι οποίοι «έδειξαν προθυμία και όλα τα έκαναν προς το κοινό συμφέρον» (Χ).
(3)   Δεν σπατάλησα αυτό. Δεν μπορείς να ζητήσεις κάτι περισσότερο από εμένα. Έχεις ό,τι μπορείς να απαιτήσεις ως δικό σου (ο).

Ματθ.25,26 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ κύριος αὐτοῦ εἶπεν αὐτῷ· πονηρὲ(1) δοῦλε καὶ ὀκνηρέ(2)! ᾔδεις ὅτι θερίζω ὅπου οὐκ ἔσπειρα καὶ συνάγω ὅθεν οὐ διεσκόρπισα(3)!
Ματθ.25,26 Ο κύριός του του αποκρίθηκε: “δούλε κακέ και οκνηρέ, ήξερες πως θερίζω όπου δεν έσπειρα, και συνάζω καρπούς απ’ όπου δε φύτεψα!
(1) Πονηρός ο δούλος, διότι δεν ήθελε να εκτελέσει το προς τον κύριο καθήκον του. «Το ότι είπε πονηρέ δούλε, φανερώνει φοβερή αγανάκτηση» (Σχ).
(2) Με προφάσεις ζητούσε να δικαιολογήσει την απροθυμία του για εργασία.
(3) Κλείνει το στόμα αυτού του αυθάδη χρησιμοποιώντας επιχείρημα ανθρώπινο (F). «Δεν είπε αυτά ο Κύριος λες και έλεγε την αλήθεια εκείνος· διότι τίποτα δεν κατορθώνεται χωρίς αυτόν· αλλά υποθετικά προχώρησε το λόγο, ότι, και αν ακόμα ήμουν τέτοιος, το οποίο δεν είναι αλήθεια, όμως αφού με ήξερες ως τέτοιο, έπρεπε εσύ» (Ζ), να βάλεις το αργύριό μου στους τραπεζίτες.

Ματθ.25,27 ἔδει οὖν(1) σε βαλεῖν(2) τὸ ἀργύριόν μου τοῖς τραπεζίταις(3), καὶ ἐλθὼν ἐγὼ ἐκομισάμην ἂν τὸ ἐμὸν(4) σὺν τόκῳ(5).
Ματθ.25,27 Τότε έπρεπε να βάλεις τα χρήματά μου στην τράπεζα, κι εγώ όταν θα γυρνούσα πίσω, θα τα έπαιρνα με τόκο.
(1)   Αφού δεν ήθελε να κοπιάσει για πολλαπλασιασμό του χρήματος, δεν είχε παρά να αφήσει το χρήμα να εργαστεί μόνο του για αύξησή του (L) και να μη δεσμεύσει αυτό.
(2)   Ο κόπος του να σκάψει στη γη και να θάψει το αργύριο ήταν μεγαλύτερος από το να καταθέσει αυτό στους τραπεζίτες (b).
(3)   Αξιόλογη η ερμηνεία: «Έπρεπε να καταθέσεις το χάρισμά μου σε αυτούς που ξέρουν να διακρίνουν το καλό από το κακό» (Ζ). Εάν δεν ήθελε να διδάξει όλους πρακτικά στο να τους στηρίξει στην πίστη, μπορούσε έστω να εκλέξει κάποιους δοκιμασμένους και να διδάξει αυτούς, για να γίνουν δάσκαλοι των υπόλοιπων (δ). Παρ’ όλα αυτά πιο σωστό είναι να θεωρήσουμε και εδώ, ότι «τα άλλα όλα μπήκαν μαζί, για να γίνει πειστική η παραβολή» και ότι το μόνο που τονίζεται εδώ, είναι η πλήρης αχρήστευση του ταλάντου.
(4)   Ανταποκρίνεται στο «δικό σου» που προηγήθηκε (b).
(5)   «Ονόμασε τόκο απλώς το παραπάνω κέρδος χρησιμοποιώντας τη συνήθεια» (Ζ).

Ματθ.25,28 ἄρατε(1) οὖν ἀπ᾿ αὐτοῦ τὸ τάλαντον καὶ δότε τῷ ἔχοντι(2) τὰ δέκα τάλαντα.
Ματθ.25,28 Πάρτε του, λοιπόν, το τάλαντο και δώστε το σ’ αυτόν που έχει τα δέκα τάλαντα.
(1)   Απευθύνεται σε άλλους δούλους που βρίσκονταν σε κατώτερη τάξη. Η πρώτη όμως αυτή τιμωρία της αφαίρεσης του ταλάντου δεν φαίνεται πολύ αυστηρή, διότι το τάλαντο έπρεπε να δοθεί πίσω. Μάλλον αυτή παρουσιάζεται ως αμοιβή του πρώτου (L).
(2)   Από αυτό συμπεραίνουμε ότι ο κύριος άφησε τα τάλαντα σε αυτόν που διπλασίασε τα 5, αν όχι ως πλήρη ιδιοκτησία του, τουλάχιστον ως μέσο να προαγάγει τη θέση του (L).

Ματθ.25,29 τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ περισσευθήσεται, ἀπὸ δὲ τοῦ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾿ αὐτοῦ(1).
Ματθ.25,29 Γιατί σε καθέναν που έχει, θα του δοθεί με το παραπάνω και θα ’χει περίσσευμα· ενώ απ’ όποιον δεν έχει, θα του πάρουν και τα λίγα που έχει.
(1) «Σε καθέναν που έχει ζήλο και επιμέλεια, θα δοθεί τιμή και περισσότερη από αυτήν που του επιβάλλεται· από αυτόν όμως που δεν έχει ζήλο και επιμέλεια, και το αξίωμα που έχει θα του αφαιρεθεί, επειδή δεν το χρησιμοποίησε» (Ζ). Τα χαρίσματα του Θεού δεν χάνονται. Εάν κάποιος αρνείται να χρησιμοποιήσει αυτά, θα μεταφερθούν αυτά σε άλλον (L). Και για παράδειγμα: «αυτός που έχει χάρισμα λόγου και διδασκαλίας στο να ωφελεί και δεν χρησιμοποιεί αυτό, θα χάσει και το χάρισμα· αυτός όμως που προσφέρει το ζήλο του, θα αποκτήσει μεγαλύτερη τη δωρεά» (Χ).

Ματθ.25,30 καὶ τὸν ἀχρεῖον(1) δοῦλον ἐκβάλετε(2) εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον(3)· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων(4).
Ματθ.25,30 Κι αυτόν τον άχρηστο δούλο πετάξτε τον έξω στο σκοτάδι. Εκεί θα κλαίνε, και θα τρίζουν τα δόντια”».
(1)   «Τον είπε αχρείο ως άχρηστο και τεμπέλη» (Ζ).
(2)   «Αλλά δεν σταματά εδώ η ζημιά για τον τεμπέλη, αλλά είναι και αφόρητη η κόλαση και μαζί με την κόλαση η απόφαση που είναι γεμάτη με πολλή κατηγορία» (Χ).
(3)   «Επέστρεψε ό,τι του εμπιστεύθηκε αυτός με το ένα τάλαντο, και όμως και έτσι καταδικάστηκε» (Χ). Τόσο στην παρούσα, όσο και στην προηγούμενη παραβολή διδασκόμαστε, ότι πολλά που θα φαίνονταν εκ πρώτης όψεως, ότι έχουν κάποια δικαιολογία, δεν συγχωρούνται. Το να έχει κάποιος αρκετό λάδι για μία μικρή αργοπορία, αλλά όχι και αρκετό για περισσότερο παρατεινόμενη αργοπορία, θα φαινόταν να είναι κάτι άξιο συγγνώμης. Όπως και το να διατηρεί κάποιος ασφαλή την παρακαταθήκη που του εμπιστεύτηκε κάποιος, χωρίς όμως και να αυξάνει αυτήν και αυτό θα φαινόταν άξιο συγγνώμης.
Αλλά και στις δύο περιπτώσεις που καλύπτονται από τις δύο παραβολές, ο καθένας έχει κάποιο κάλεσμα και ευκαιρία για παροχή κάποιας υπηρεσίας. Εάν καμία απόπειρα δεν έγινε, για να γίνει αποτελεσματική και καρποφόρα η διακονία του, θα ήταν ανώφελο να παραπονεθεί κάποιος, ότι η σφαίρα της δράσης του ήταν πολύ στενή και ταπεινή (p).
«Τιμωρείται ο πονηρός δούλος όχι διότι έπραξε κακά, αλλά διότι δεν έπραξε καλά. Διότι φύγε, λέει (ο Ψαλμός), από το κακό και κάνε το αγαθό» (Ζ). «Σκοτάδι εξώτερο, είναι εκεί όπου δεν υπάρχει κανείς φωτισμός, ίσως ούτε καν οποιαδήποτε έννοια φωτισμού, ούτε μία επίβλεψη θείου φωτός» (Από ανεπίγραφο).
(4)   Εάν η αχρήστευση ενός ταλάντου τιμωρήθηκε τόσο αυστηρά, ποιά τιμωρία θα επιφυλασσόταν, εάν αχρηστεύονταν τα 10 τάλαντα! Και εάν η μη χρησιμοποίηση του ταλάντου καταδικάστηκε τόσο, ποιά θα ήταν η καταδίκη εάν κατασπαταλιόταν το τάλαντο! (p)

Στιχ. 31-46. Η δευτέρα παρουσία του Κυρίου και η τελική κρίση και ανταπόδοση.

Δεν πρόκειται κυριολεκτικά για παραβολή, αλλά για εικόνα της κρίσης, η οποία σχηματίζει μεγαλοπρεπή κλίμακα στην τελευταία από τις πέντε μεγάλες εκθέσεις των διδασκαλιών του Κυρίου, οι οποίες περιλαμβάνονται στο κατά Ματθαίον (S).

Ματθ.25,31 Ὅταν δὲ(1) ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(2) ἐν τῇ δόξῃ(3) αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι(4) μετ᾿ αὐτοῦ, τότε(5) καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ(6),
Ματθ.25,31 Όταν θα έρθει ο Υιός του Ανθρώπου με όλη του τη μεγαλοπρέπεια και θα τον συνοδεύουν όλοι οι άγιοι άγγελοι, θα καθίσει στο βασιλικό θρόνο του.
(1)   «Στη συνέχεια διηγείται και τα σχετικά με την δευτέρα του παρουσία, για φόβο και διόρθωση των ακροατών» (Ζ).
(2)   Όχι με μόνη τη θεία του φύση θα ενεργήσει την τελική κρίση, αλλά ως ο Θεός που φάνηκε με σάρκα, στο πρόσωπο του ταπεινού και άσημου Ιησού του Ναζωραίου (ο). Είναι βάσιμο να δεχτούμε, ότι ένας από τους λόγους, οι οποίοι οδήγησαν τον Κύριο να πάρει τον τίτλο «υιός του ανθρώπου» ήταν και το ότι θεωρούσε τον εαυτό του κατά μοναδικό τρόπο ως αντιπρόσωπο της ανθρωπότητας.
Ό,τι ενεργούσε και έπασχε ενεργούσε και έπασχε ως αρχηγός του ανθρωπίνου γένους και θα μπορούσε να θεωρηθεί σε κάποιο μέτρο ως έργο της ανθρωπότητας. Εδώ έχουμε την άλλη πλευρά της μυστηριώδους ενότητας ανάμεσα στον Μεσσία και την ανθρωπότητα. Ό,τι οι άνθρωποι πράττουν ή παραλείπουν να πράξουν μεταξύ τους, το πράττουν ή το παραλείπουν προς τον Χριστό.
(3)   «Διότι τώρα ήλθε περιφρονημένος και μέσα σε ύβρεις και προσβολές· τότε όμως θα κάτσει πάνω στο θρόνο της δόξας του» (Χ). «Δόξα του λέει αυτήν που του πρέπει πάρα πολύ ως Θεός» (Ζ).
(4)   Δεν πρέπει να υπονοήσουμε από έξω το «έλθουν». Η ονομαστική πρέπει να εκληφθεί απόλυτα σύμφωνα με το εβραϊκό ιδίωμα και πρέπει να ερμηνευτεί= όλοι οι άγιοι άγγελοι συνοδεύοντας αυτόν (b).
«Όλοι οι άγγελοι θα παραβρίσκονται μαζί του και θα μαρτυρούν και αυτοί όσα έκαναν, όταν στέλνονταν από τον Δεσπότη για τη σωτηρία των ανθρώπων» (Χ).
(5)   Τότε, όπως προλέχθηκε. Οι μαθητές νόμισαν ότι αυτό θα γινόταν αμέσως (b).
(6)   «Θρόνος δόξας είναι ο ένδοξος, ο βασιλικός» (Ζ).

Ματθ.25,32 καὶ συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη(1), καὶ ἀφοριεῖ αὐτοὺς ἀπ᾿ ἀλλήλων(2) ὥσπερ ὁ ποιμὴν(3) ἀφορίζει(4) τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων,
Ματθ.25,32 Τότε θα συναχθούν μπροστά του όλα τα έθνη, και θα τους ξεχωρίσει όπως ξεχωρίζει ο βοσκός τα πρόβατα από τα κατσίκια.
(1)   «Δηλαδή όλη η φύση των ανθρώπων». «Παρουσιάζει όλη την οικουμένη» (Χ). «Όλα τα έθνη, αφού θα έχουν αναστηθεί, εννοείται, από τους νεκρούς» (Ζ).
(2)   «Διότι τώρα μεν δεν είναι χωρισμένοι αλλά ανακατεμένοι όλοι· ο διαχωρισμός όμως τότε θα γίνει με κάθε ακρίβεια» (Χ). «Ο λόγος λοιπόν εδώ είναι για τους Χριστιανούς» (Ζ).
(3)   Ο χωρισμός θα συντελεστεί τόσο εύκολα και με ασφάλεια όπως και στην περίπτωση του ποιμνίου. Τα πρόβατα στην Παλαιστίνη συνήθως θα ήταν λευκά και τα γίδια μαύρα. Δες Άσμα δ 1,στ 5 (S).
(4)   «Διαχωρίζει αυτούς, χωρίς να χρειάζεται μάρτυρες, αλλά ο ίδιος είναι και μάρτυρας και κριτής» (Ζ).

Ματθ.25,33 καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα(1) ἐκ δεξιῶν(2) αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια(1) ἐξ εὐωνύμων(2).
Ματθ.25,33 Τα πρόβατα θα τα τοποθετήσει στα δεξιά του και τα κατσίκια στ’ αριστερά του.
(1)   «Οι δίκαιοι παρομοιάζονται με πρόβατα, λόγω της πραότητας και της ευταξίας και για το ότι καρποφορούν στις αρετές όπως εκείνα στο γάλα και στο μαλλί» (Ζ).
«Διότι πράγματι τα έσοδα των προβάτων είναι πολλά και από το μαλλί και από το γάλα και από αυτά που γεννούν» (Χ).
«Με τα πρόβατα δηλώνεται το πλήθος όσων ζουν με ευσέβεια, που είναι καταφορτωμένος σαν με κάποιο μαλλί με τον καρπό της δικαιοσύνης» (Κ).
«Με γίδια από την άλλη (παρομοιάζονται) οι αμαρτωλοί, διότι είναι άγριοι και άτακτοι και άκαρποι, θα μπορούσες όμως να πεις και για τη δυσωδία της αμαρτίας και επειδή δεν πορεύονται ευθεία αλλά παρεκκλίνουν και επειδή βαδίζουν στους γκρεμούς» (Ζ).
«Αλλά τα μεν άλογα ζώα από τη φύση τους έχουν την ακαρπία ή την καρποφορία, ενώ εκείνοι από ελεύθερη επιλογή. Για αυτό και εκείνοι μεν τιμωρούνται ενώ αυτοί στεφανώνονται» (Χ).
(2)   Δεξιά και αριστερά ήταν θέσεις τιμής και παραγκωνισμού σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αρχαίων (S).

Ματθ.25,34 τότε(1) ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς(2) τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ· δεῦτε(3) οἱ εὐλογημένοι(4) τοῦ πατρός(5) μου, κληρονομήσατε(6) τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου(7).
Ματθ.25,34 Θα πει τότε ο βασιλιάς σ’ αυτούς που βρίσκονται δεξιά του: “ελάτε, οι ευλογημένοι απ’ τον Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία που σας έχει ετοιμαστεί απ’ την αρχή του κόσμου.
(1)  «Δεν τους τιμωρεί από την αρχή, μέχρις ότου τους δικάσει. Για αυτό αφού τους τοποθέτησε στη θέση τους, λέει τις κατηγορίες» (Χ).
(2)  Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό στη μεταβολή από το «ο υιός του ανθρώπου» στο «ο βασιλιάς». Ο υιός του ανθρώπου έρχεται στη δόξα του, καθισμένος πάνω στο θρόνο του και όλα τα έθνη συγκεντρώνονται μπροστά του (p).
(3)  «Εγκωμιάζοντας αυτούς που κατόρθωσαν την αρετή, δείχνει πόσο μεγάλη ήταν η αγάπη του για αυτούς ανέκαθεν. Διότι ελάτε, λέει, οι ευλογημένοι του Πατέρα μου» (Χ).
(4)  «Οι επαινετοί, οι εκλεκτοί» (Ζ). «Με πόσα αγαθά είναι αντάξιος ο χαρακτηρισμός αυτός, το να είναι ευλογημένοι, και από τον πατέρα ευλογημένοι;» (Χ).
(5)  Εκλέχτηκαν εν Χριστώ (b). Και δόθηκαν στο Χριστό από τον Πατέρα του (Ιω. στ 37)(ο).
(6)  «Δεν είπε πάρτε, αλλά κληρονομήστε, ως οικογενειακά, ως πατρικά, ως δικά σας, ως κάτι που σας οφείλεται από παλιά» (Χ).
(7)  «Ετοιμάστηκε για σας από τότε που φτιάχτηκε ο κόσμος» (Ζ). «Διότι πριν ακόμη γεννηθείτε, λέει, εσείς, αυτά είχαν ετοιμαστεί και τακτοποιηθεί για χάρη σας, επειδή γνώριζα ότι θα γίνεται τέτοιοι (δίκαιοι)» (Χ). «Η φράση από καταβολής κόσμου ή προ καταβολής κόσμου, δηλώνει αυτό που έχει καθοριστεί από την πρόγνωση» (Ω).

Ματθ.25,35 (1)ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με(2), ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με(3),
Ματθ.25,35 Γιατί, πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε,
(1)   Οτιδήποτε που είναι το ευγενέστερο στον χριστιανικό πολιτισμό –η πρόνοια για τον ασθενή και τον δυστυχή, η συμπάθεια σε αυτόν που ατύχησε- απηχείται σε αυτούς τους στίχους (S).
(2)   Στις χώρες της Ανατολής, όπου το νερό συμβαίνει να είναι σπάνιο, ήταν ευεργετική και μερικές φορές ουσιώδης πράξη αγάπης το να δώσει κάποιος ποτήρι δροσερού νερού στον διψασμένο διαβάτη. Δες Ιω. δ 7 (ο).
(3)   Ήμουν ξένος, προερχόμενος από άλλη χώρα, και με οδηγήσατε στο σπίτι σας (ο).
«Μιλά για μόνη τη φιλανθρωπία… όχι επειδή τα υπόλοιπα, των δικαίων μεν κατορθώματα και των αμαρτωλών αμαρτήματα, πρόκειται να τα αφήσει χωρίς εξέταση· διότι σε όλους θα τα εξετάσει όλα… Αλλά τώρα μιλά μόνο για αυτήν, επειδή θέλει να βεβαιώσει ότι αυτήν κατ’ εξοχήν ζητά και αυτήν απαιτεί πριν από όλα, μιας και είναι αναγκαιότατη στους Χριστιανούς. Διότι χαρακτηριστικό κάθε Χριστιανού είναι η αγάπη. Διότι από αυτό, λέει, θα γνωρίσουν όλοι ότι είστε μαθητές μου, εάν έχετε αγάπη μεταξύ σας… Κατά τρόπο εξαιρετικό λοιπόν ασχολείται με το εξαιρετικό για τους Χριστιανούς κατόρθωμα, εκφοβίζοντας έτσι και πείθοντάς μας, μιας και είμαστε άνθρωποι, να γίνουμε φιλάνθρωποι, αφού τότε θα χρειαστούμε την φιλανθρωπία από αυτόν» (Ζ).

Ματθ.25,36 γυμνός(1), καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με(2).
Ματθ.25,36 γυμνός και με ντύσατε, άρρωστος και μ’ επισκεφθήκατε, φυλακισμένος κι ήρθατε να με δείτε”.
(1)   Όχι με την έννοια της πλήρους γυμνότητας, αλλά σημαίνει τον ημίγυμνο ή τον πενιχρά ντυμένο (ο).
(2)   Ήλθατε για να με συντρέξετε στις ανάγκες μου και να με ενισχύσετε με την εκδήλωση της συμπάθειάς σας (ο). «Λέει με τη σειρά διάφορα μέρη της φιλανθρωπίας, ώστε, αν μεν είναι δυνατόν, όλα να τα κατορθώσουμε, αν όμως όχι, έστω αυτά που μπορούμε» (Ζ).

Ματθ.25,37 τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες(1)· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν;
Ματθ.25,37 Τότε θα του απαντήσουν οι άνθρωποι του Θεού: “Κύριε, πότε σε είδαμε να πεινάς και σε θρέψαμε ή να διψάς και σου δώσαμε να πιεις;
(1)  Η αλήθεια που διακηρύσσεται στο Ησ. νε 8-9 δηλώνεται φανερά στη σκηνή αυτή:
«Διότι δεν είναι οι βουλές μου όπως είναι οι βουλές σας, ούτε οι δρόμοι μου όπως είναι οι δρόμοι σας, λέει ο Κύριος· αλλά όπως απέχει ο ουρανός από τη γη, έτσι απέχει ο δρόμος μου από τους δρόμους σας και οι σκέψεις σας από την σκέψη μου».
Τόσο οι δίκαιοι, όσο και οι πονηροί βρίσκουν ότι η θεία εκτίμηση της διαγωγής τους είναι διαφορετική από τη δική τους, και εκπλήσσονται μπροστά στην άποψη που μπαίνει μπροστά τους. Οι δίκαιοι δεν θεωρούν ότι οι αγαθοεργίες τους γίνονταν στους αδελφούς του Μεσσία, πολύ δε περισσότερο στον ίδιο τον Μεσσία. Ούτε οι κακοί φαντάζονται, ότι επέδειξαν αμέλεια ή σκληροκαρδία στον Μεσσία (p). Αξιοσημείωτη η ταπεινοφροσύνη των δικαίων, οι οποίοι καμία ιδέα δεν έχουν ότι υποχρέωσαν τον Σωτήρα, παρόλο που τους θλιμμένους τούς βοήθησαν για την αγάπη του (L).

Ματθ.25,38 πότε(1) δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν;
Ματθ.25,38 Πότε σε είδαμε ξένον και σε περιμαζέψαμε ή γυμνόν και σε ντύσαμε;
(1) Επαναλαμβάνουν το πότε τρεις φορές για μεγαλύτερη έμφαση και για να δείξουν την απορία τους για αυτό που άκουσαν (δ).

Ματθ.25,39 πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ(1), καὶ ἤλθομεν πρός σε;
Ματθ.25,39 Πότε σε είδαμε άρρωστον ή φυλακισμένον κι ήρθαμε να σε επισκεφθούμε;”
(1) Ενώνουν οι δίκαιοι τα δύο (ασθενή-σε φυλακή) σε ένα, διότι πρόκειται για έλευση και επίσκεψη και στις δύο περιπτώσεις (δ).

Ματθ.25,40 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς(1) ἐρεῖ αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον(2) ἐποιήσατε ἑνὶ(3) τούτων(4) τῶν ἀδελφῶν μου(5) τῶν ἐλαχίστων(6), ἐμοὶ(7) ἐποιήσατε.
Ματθ.25,40 Τότε θα τους απαντήσει ο βασιλιάς: “σας βεβαιώνω πως αφού τα κάνατε αυτά για έναν από τους άσημους αδερφούς μου, τα κάνατε για μένα”.
(1)   «Ονόμασε βασιλιά τον εαυτό του, επειδή όλοι είναι υποταγμένοι σε αυτόν» (Ζ).
(2)   «Λέει «εφ’ όσον» αντί να πει «καθ’ όσον(=επειδή)»» (Ζ). Λείπει η φράση «σε τέτοιο βαθμό» (g).
(3)   Τίποτα δεν παραλείπεται αλλά όλα καταλογίζονται με ακρίβεια. Και μια μεμονωμένη περίπτωση συχνά είναι μεγάλης σημασίας (b).
(4)   Δείχνει αυτούς με το δάχτυλο (δ).
(5)   Το ότι ο Χριστός τους φτωχούς και πάσχοντας θεωρεί αδελφούς του είναι τελείως σύμφωνο με τον χαρακτήρα του ως Υιού του ανθρώπου και ως Υιού του Θεού. Ο Θεός είναι πατέρας του και πατέρας τους (p). Ως υιός του ανθρώπου συνδυάζει μαζί με τη δόξα και τον ανθρώπινο χαρακτήρα ως πρόσωπο τρυφερής αγάπης και συμπάθειας προς την ανθρωπότητα στην ασθένειά της (S). «Διότι για αυτό είναι αδελφοί μου, επειδή είναι ταπεινοί, επειδή είναι φτωχοί, επειδή είναι περιφρονημένοι» (Χ).
(6)   Αυτούς που ο κόσμος θεωρεί ελάχιστους (δ). Στην εκτίμηση των ανθρώπων ελαχίστων (g), αυτών που είναι πάρα πολύ ταπεινοί και μέσα σε ανάγκες και περιφρονούνται από τους ομοίους τους (ο).
(7)   «Διότι αυτός που έπαιρνε μέσω των φτωχών ήταν ο Θεός» (Χ). Βρίσκει κανείς στην Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, καθώς και στους Έλληνες και Λατίνους φιλοσόφους πολλά ρητά, τα οποία εκθειάζουν τις διάφορες εκδηλώσεις της αγαθοεργίας ως αρεστές στους θεούς. Το πρωτότυπο εδώ είναι, ότι οι εκδηλώσεις αυτές παρουσιάζονται ως πράξεις αγάπης προς τον Θεό, προς τον Χριστό που έπαθε και πέθανε υπέρ των ανθρώπων, τον Σωτήρα και Κύριο, έτσι ώστε ο ευεργετούμενος από εμάς δεν είναι μόνο πρόσωπο της συμπάθειάς μας αλλά και του σεβασμού μας (L).

Ματθ.25,41 τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι(1) εἰς τὸ πῦρ(2) τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ(3) καὶ τοῖς ἀγγέλοις(4) αὐτοῦ.
Ματθ.25,41 Ύστερα θα πει και σ’ αυτούς που βρίσκονται αριστερά του: “φύγετε από μπροστά μου, καταραμένοι· πηγαίνετε στην αιώνια φωτιά, που έχει ετοιμαστεί για το διάβολο και τους δικούς του.
(1)   Δεν λέει καταραμένοι από τον Πατέρα, όπως είπε οι ευλογημένοι του Πατέρα μου. Δεν καταριέται ο Θεός κανέναν (L).
«Φύγετε από εμένα οι καταραμένοι· δεν λέει πλέον από τον Πατέρα· διότι δεν καταράστηκε αυτός αυτούς, αλλά τα δικά τους έργα» (Χ). Η καταδίκη και η κατάρα των αμαρτωλών προέρχεται από τις κακές τους πράξεις, ενώ η σωτηρία των δικαίων είναι έργο της χάρης, για αυτό και προστίθεται το «του Πατέρα μου» στο ευλογημένοι (ο). Το αντίθετο του ευλογώ. Επικαλούμαι κακά πάνω σε κάποιον (g).
(2)   Αυτό δεν υπονοεί φωτιά υλική, αλλά επειδή η φωτιά είναι η πηγή των πιο δυνατών πόνων των θνητών σωμάτων μας, εκλέχτηκε σαν το σύμβολο των φοβερών δεινών, τα οποία επιφυλάσσονται στους αμαρτωλούς και τα οποία υπερβαίνουν την αντίληψή μας. Από όσα βλέπουμε μερικές φορές στον κόσμο αυτόν και από όσα συμπεραίνουμε από την ίδια τη φύση της αμαρτίας, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι το σώμα και η ψυχή ενωμένα στην ανάσταση θα έχουν φλογερές επιθυμίες, πάθη και ορέξεις, οι οποίες ουδέποτε θα ικανοποιούνται. Επιπλέον θα έχουν οι αμαρτωλοί κακεντρεχή πόθο να κακοποιούν ο ένας τον άλλον και επιπροσθέτως θα έχουν και την άμεση έλευση της οργής του Θεού (ο).
(3)   «Το ετοιμασμένο όχι για σας, αλλά για τον διάβολο και τους αγγέλους του. Διότι για μεν την βασιλεία όταν έλεγε, Ελάτε οι ευλογημένοι κληρονομήστε τη βασιλεία, πρόσθεσε, την ετοιμασμένη για σας πριν τη δημιουργία του κόσμου· για τη φωτιά όμως δεν λέει πλέον το ίδιο, αλλά λέει την ετοιμασμένη για τον διάβολο. Εγώ δηλαδή την βασιλεία μεν την ετοίμασα για σας, τη φωτιά όμως όχι πλέον για σας, αλλά για τον διάβολο και τους αγγέλους του· επειδή όμως εσείς περιελάβατε και τους εαυτούς σας, υπολογίζετε και τους εαυτούς σας» (Χ).
(4)   Όσοι από τους αγγέλους εξέπεσαν από το αξίωμά τους και παραδόθηκαν στο να αμαρτάνουν και τώρα πείθονται στον διάβολο (g).

Ματθ.25,42 ἐπείνασα γάρ(1), καὶ οὐκ(2) ἐδώκατέ μοι φαγεῖν(3), ἐδίψησα, καὶ οὐκ(2) ἐποτίσατέ με,
Ματθ.25,42 Γιατί, πείνασα και δε μου δώσατε να φάω, δίψασα και δε μου δώσατε να πιω,
(1)   «Με τα επόμενα λόγια, σαν κατά κάποιο τρόπο να απολογείται σε αυτούς, αναφέρει και τις αιτίες» (Χ).
(2)   Όλες οι απαριθμούμενες αμαρτίες είναι αμαρτίες από παράλειψη. Είναι ένοχοι διότι δεν έπραξαν το αγαθό. «Διότι δεν κατηγορείται ο άρπαγας εκεί, αλλά ο ακοινώνητος (=δεν κοινωνεί(συμμετέχει) στις ανάγκες των άλλων) κατακρίνεται» (Β). «Όχι επειδή φονεύσατε, λέει, ή πορνεύσατε ή είπατε ψέμματα ή κάποιον αδικήσατε ή πράξατε κάτι άλλο από τα απαγορευμένα, έστω και το πιο μικρό, αλλά τι; Επειδή αμελήσατε τα αγαθά έργα» (Β).
(3)   «Δεν ζητούσε πολυτελή τράπεζα, αλλά την απαραίτητη μόνο και την αναγκαία τροφή» (Χ).

Ματθ.25,43 ξένος ἤμην, καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ οὐ περιεβάλετέ με(1), ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με(2).
Ματθ.25,43 ήμουν ξένος και δε με περιμαζέψατε, γυμνός και δε με ντύσατε, άρρωστος και φυλακισμένος και δεν ήρθατε να με δείτε”.
(1)  Δεν είπε ότι δεν με απαλλάξατε από τη φτώχεια και την ασθένεια και την φυλακή, αλλά ότι δεν δείξατε τα αναγκαία, ότι δεν πράξατε τα εύκολα» (Ζ).
(2)  «Και δες πώς διατάζει εύκολα. Δεν είπε ήμουν στη φυλακή και με απαλλάξατε, ήμουν άρρωστος και με σηκώσατε· αλλά με επισκεφτήκατε και ήλθατε σε μένα» (Χ).

Ματθ.25,44 τότε ἀποκριθήσονται(1) αὐτῷ καὶ αὐτοὶ λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι(2);
Ματθ.25,44 Τότε θα του απαντήσουν κι αυτοί: “Κύριε, πότε σε είδαμε πεινασμένον ή διψασμένον ή ξένον ή γυμνόν ή άρρωστον ή φυλακισμένον και δε σε υπηρετήσαμε;”
(1)   Είτε όλοι μαζί είτε με έναν που εκπροσωπεί όλους (b).
(2)   Πόσο διαφορετικό είναι το πνεύμα της δικαιολογίας τους από την ταπεινοφροσύνη και την συναίσθηση της αναξιότητας, τα οποία εκδηλώνουν οι δίκαιοι! (ο). Η άγνοια των πονηρών και η προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν τους εαυτούς τους θα εξακολουθήσει έως τότε να παραμένει (b).

Ματθ.25,45 τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων(1), οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε(2).
Ματθ.25,45 Και θα τους απαντήσει: “σας βεβαιώνω πως αφού δεν τα κάνατε αυτά για έναν από αυτούς τους άσημους αδερφούς μου, δεν τα κάνατε ούτε για μένα”.
(1)   Ο Κύριός μας δεν προσθέτει «των αδελφών μου», όπως στο στίχο 40. Οι πονηροί αγνοούν τη σχέση, την οποία ο δίκαιος έχει με το Χριστό, και θα εξακολουθήσουν να αγνοούν αυτήν (b).
(2)   Στην κατηγορία ότι παραμέλησαν τον φτωχό και αδιαφόρησαν για κάθε ακόλουθο του Χριστού, τίποτα δεν απαντούν οι αμαρτωλοί. Κάθε στόμα φράχτηκε (Ρωμ. γ 19) και το δίκαιο της απόφασης αναγνωρίστηκε (ο).

Ματθ.25,46 καὶ ἀπελεύσονται(1) οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον(2), οἱ δὲ δίκαιοι(3) εἰς ζωὴν αἰώνιον(4).
Ματθ.25,46 Αυτοί λοιπόν θα πάνε στην αιώνια τιμωρία, ενώ οι δίκαιοι στην αιώνια ζωή».
(1)   Ο τόπος, όπου θα γίνει η κρίση, διακρίνεται από τους τόπους, στους οποίους οι δύο τάξεις χωριστά θα μεταβούν (b).
(2)   Αιώνιο είναι αυτό που υπερβαίνει τα όρια του πεπερασμένου χρόνου (b). Οτιδήποτε και αν λεχθεί για την λέξη αιώνιον, πρέπει σύμφωνα με όλους τους νόμους της ερμηνευτικής να έχει αυτή την ίδια σημασία, την οποία έχει και στη φράση του ίδιου στίχου «εις ζωήν αιώνιον». Εάν λοιπόν η κόλαση θα έχει τέλος, τότε πρέπει και η ζωή να έχει τέλος. Κανείς όμως δεν αρνείται το ατελείωτο της ουράνιας ζωής των δικαίων. Άρα και η κόλαση θα είναι ατελείωτη (ο).
(3)   Ο βασιλιάς Χριστός θα απευθυνθεί κατ’ αρχάς στους δίκαιους πρώτα, για να ακούσουν οι αμαρτωλοί· αλλά πρώτοι θα φύγουν οι αμαρτωλοί. Έτσι οι κατάδικοι δεν θα δουν τίποτα από την αιώνια ζωή, παρόλο που οι δίκαιοι θα δουν την εκδίκηση, η οποία θα έλθει στους καταδικασμένους (b).
(4)   Η λέξη αιώνιος χρησιμοποιείται 66 φορές στην Καινή Διαθήκη. Από αυτές 51 φορές χρησιμοποιείται για την ευτυχία των δικαίων, 2 φορές για την ύπαρξη του Θεού, 6 φορές για την Εκκλησία και την βασιλεία του Μεσσία και στις υπόλοιπες 7 για την μελλοντική τιμωρία των αμαρτωλών. Εάν στις 7 αυτές περιπτώσεις αποδώσουμε στην λέξη την έννοια της περιορισμένης διάρκειας, τότε και τις υπόλοιπες 55 περιπτώσεις με την ίδια έννοια πρέπει να τις δεχτούμε. Κανείς όμως δεν μπορεί να αρνηθεί ότι στις τελευταίες αυτές βρίσκεται η λέξη με τη σημασία της ατελείωτης διάρκειας (ο).
«Εάν θα υπάρξει κάποτε τέλος της αιώνιας κόλασης, τότε οπωσδήποτε θα έχει τέλος και η αιώνια ζωή. Εάν όμως δεν δεχόμαστε να σκεφτούμε αυτό για την ζωή, ποια λογική έχει το να δώσουμε τέλος στην αιώνια κόλαση; Διότι η προσθήκη της λέξης αιώνιος αναφέρεται εξίσου και στα δύο» (Β. όροι κατ’ επιτομήν 267).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΣΤ’ (26)

Στιχ. 1-5. Απόφαση θανατώσεως του Ιησού.

Ματθ.26,1 Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς πάντας(1) τοὺς λόγους τούτους(2) εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ·
Ματθ.26,1 Όταν τελείωσε ο Ιησούς όλα αυτά τα λόγια, είπε στους μαθητές του:
(1) Είχε πει κάθετί που είχε πρόθεση να πει. Και δεν προχώρησε στο Πάθος του ούτε ταχύτερα ούτε αργότερα από το σημείο αυτό (b).
(2) Με αυτό ο Ματθαίος δηλώνει ότι δεν πρόκειται πλέον να επακολουθήσει κάποιος λόγος του Ιησού από αυτούς που οπωσδήποτε είναι μακρότεροι (p). Η φράση σημαίνει τους λόγους που περιλαμβάνονται στα κεφάλαια κδ και κε (F).

Ματθ.26,2 οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας(1) τὸ πάσχα(2) γίνεται, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(3) παραδίδοται(4) εἰς τὸ σταυρωθῆναι(5).
Ματθ.26,2 Ξέρετε ότι σε δύο μέρες είναι η γιορτή του Πάσχα· και ο Υιός του Ανθρώπου θα παραδοθεί για να σταυρωθεί».
(1)   Ή, η φράση είναι δύσκολη. Υποτίθεται γενικώς, ότι σημαίνει αύριο. Αλλά παρόλο που το «μετά από τρεις ημέρες» φαίνεται ταυτόσημο με το «την τρίτη ημέρα», είναι αμφίβολο εάν κάποιος Ιουδαίος θα χρησιμοποιούσε τη φράση μετὰ δύο ἡμέρας, με την έννοια του αύριο. Είναι δυνατόν το μετὰ δύο ἡμέρας, να χρησιμοποιείται με την ίδια έννοια όπως και η αντίστοιχη αραμαϊκή έκφραση που σημαίνει «μετά από κάποιο χρόνο» (a).
Ή, «αφού το νομικό πάσχα συμπίπτει στις 14 του μήνα, είναι φανερό, ότι αυτό ειπώθηκε στους μαθητές την δωδεκάτη» (Ζ).
(2)   Πάσχα, στα εβραϊκά Πέσαχ δηλαδή διάβαση. Η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή των Ιουδαίων, που ορίστηκε για ανάμνηση της εξόδου τους από την Αίγυπτο. Δες Εξόδ. ιβ 13,27 κλπ. (F).
(3)   Με τη φράση «ο υιός του ανθρώπου παραδίνεται για να σταυρωθεί» δείχνεται ότι ο Μεσσίας γνώριζε εξ’ ολοκλήρου την επιβουλή και τα ολέθρια σχέδια των εχθρών του και την αναπόφευκτη επιτυχία τους. Δείχνει «ότι όλα τα έπασχε γνωρίζοντας αυτά εκ των προτέρων» (Χ).
(4)   Το παραδίδοται ή υπαινίσσεται την πράξη του προδότη ή αναφέρεται στην παράδοση του Χριστού σύμφωνα με την προορισμένη και προγνωρισμένη απόφαση του Θεού (Πράξ. β 23).
(5)   «Πάλι βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για το πάθος Του, μόλις υπενθύμισε τη βασιλεία και την ανταπόδοση που θα γίνει εκεί και την αιώνια κόλαση· σαν να τους έλεγε· γιατί φοβάστε για τα πρόσκαιρα δεινά, αφού σας περιμένουν τόσα αγαθά;… Δεν είπε όμως ότι μετά από δύο ημέρες παραδίνομαι, αλλά τι είπε; Γνωρίζετε ότι μετά από δύο ημέρες γίνεται το Πάσχα… και τότε πρόσθεσε ότι «θα παραδοθεί για να σταυρωθεί» δείχνοντας ότι αυτό που γίνεται είναι μυστήριο και γιορτή και πανήγυρις, που τελείται για τη σωτηρία της οικουμένης» (Χ).

Ματθ.26,3 τότε συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς(1) καὶ οἱ γραμματεῖς(2) καὶ οἱ πρεσβύτεροι(3) τοῦ λαοῦ, εἰς τὴν αὐλὴν(4) τοῦ ἀρχιερέως(5) τοῦ λεγομένου(6) Καϊάφα(7),
Ματθ.26,3 Συγκεντρώθηκαν τότε οι αρχιερείς και οι γραμματείς και οι πρεσβύτεροι του συνεδρίου στο παλάτι του αρχιερέα, ο οποίος ονομαζόταν Καϊάφας,
(1)   «Και πόσοι ήταν οι αρχιερείς; Διότι ο νόμος θέλει να είναι ένας· αλλά τότε ήταν πολλοί» (Χ). «Κατάργησαν δηλαδή οι Ιουδαίοι το νόμο, και έκαναν ετήσια την αρχιεροσύνη. Επομένως ήταν λογικό, να είναι πολλοί αυτοί που αρχιεράτευσαν από τη μία, και ολοκλήρωσαν από την άλλη το λειτούργημα που τους έλαχε, τους οποίους τώρα ονόμασε ο ευαγγελιστής αρχιερείς» (Ζ).
(2)   «Γραμματείς λέει τους νομοδιδασκάλους» (Ζ).
(3)   «Πρεσβύτερους του λαού λέει τους γέροντες και τους πιο συνετούς» (Ζ). Η όλη φράση αρχιερείς… δηλώνει το συνέδριο ολόκληρο (F).
(4)   Εδώ μάλλον εννοείται το ίδιο το σπίτι, το μέγαρο (g) παρόλο που μόνο για βασιλικά ανάκτορα χρησιμοποιούνταν η λέξη στους κλασσικούς, ενώ στην Κ.Δ. πουθενά αλλού δεν υπάρχει με την έννοια του ανακτόρου (δ).
(5)   Ο αρχιερέας ήταν ο προϊστάμενος του συνεδρίου (F). «Ενώ επιχειρούν παράνομα πράγματα, έρχονται στον αρχιερέα, θέλοντας να πάρουν την εξουσία από εκεί, από όπου θα έπρεπε να εμποδιστούν» (Χ).
(6)   Το κύριο όνομά του ήταν Ιωσήφ (Ιωσήπου Ιουδ. Αρχ. 18,2,2), κοινώς όμως λεγόταν Καϊάφας (δ). Είχε διοριστεί αρχιερέας από τον Ρωμαίο επίτροπο Βαλέριο Gratus, προκάτοχο του Πιλάτου και διατήρησε το αξίωμα για 17 έτη. Καθαιρέθηκε από τον Βιτέλλιο το 789 από κτίσεως Ρώμης, δηλαδή το 37 μ.Χ. (F).
(7)   Όχι Κηφάς, όπως ερμηνεύουν κάποιοι, αλλά αντιστοιχεί σε αραμαϊκή λέξη που σημαίνει καταπίεση, αυτός που υποτάσσει (δ).

Ματθ.26,4 καὶ συνεβουλεύσαντο ἵνα τὸν Ἰησοῦν δόλῳ(1) κρατήσωσι καὶ ἀποκτείνωσιν.
Ματθ.26,4 κι αποφάσισαν να συλλάβουν με δόλο τον Ιησού και να τον θανατώσουν.
(1) «Σύλληψη με δόλο είπε, εννοώντας να τον πιάσουν κρυφά, διότι από την ολοφάνερη σύλληψη φυλαγόντουσαν, λόγω των μαθητών του και αυτών που τον ακολουθούσαν για άλλους λόγους» (Ζ). Συμβούλιο λοιπόν ανάξιο (b).

Ματθ.26,5 ἔλεγον δέ· μὴ ἐν τῇ ἑορτῇ(1), ἵνα μὴ θόρυβος γένηται(2) ἐν τῷ λαῷ(3).
Ματθ.26,5 Όχι όμως πάνω στη γιορτή», έλεγαν, «για να μην ξεσηκωθεί ο λαός».
(1)   «Έλεγαν όμως· Όχι στη γιορτή, δηλαδή να γίνει η σύλληψη. Επειδή δηλαδή στη γιορτή του Πάσχα συγκεντρώνονταν όλοι από παντού, συνέβαινε να είναι πολλοί γύρω από τον Ιησού» (Ζ). Επιθυμούσαν να αναβάλλουν το πράγμα, έως ότου ο λαός, ο οποίος σε μεγάλο αριθμό είχε συρρεύσει στα Ιεροσόλυμα για το Πάσχα, αναχωρήσει μετά τη γιορτή (b).
(2)   «Παρατήρησε λοιπόν ότι αυτοί φοβούνται, όχι το Θεό, ούτε μήπως η αμαρτία τους γίνει μεγαλύτερη λόγω της γιορτής, αλλά παντού υπολογίζουν τα ανθρώπινα» (Χ). «Εκείνοι μεν λοιπόν έτσι αποφάσισαν πριν τη γιορτή, να τον φονεύσουν μετά τη γιορτή. Αυτός όμως, δείχνοντας ότι πάσχει, όχι όταν ήθελαν αυτοί, αλλά όταν θέλησε αυτός, επέτρεψε σε αυτούς να τον συλλάβουν κατά τον καιρό του Πάσχα, έτσι ώστε, όταν γινόταν το τυπικό Πάσχα, τότε να εκπληρωθεί και το αληθινό Πάσχα» (Θφ).
(3)   «Αλλά παρόλο που αποφάσισαν έτσι, όμως δεν περίμεναν· αλλά αφού βρήκαν τον προδότη, άρπαξαν την ευκαιρία και αφού η λύσσα του φθόνου τους γέμισε με μανία, και το συμφέρον αγνόησαν και στη γιορτή τον φόνευσαν και έδειξαν έτσι την υπερβολή της μανίας εναντίον του» (Ζ).

Στιχ. 6-16. Το μύρο της Βηθανίας και η προδοσία του Ιούδα.

Ματθ.26,6 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γενομένου(1) ἐν Βηθανίᾳ(2) ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ(3),
Ματθ.26,6 Στο μεταξύ ο Ιησούς πήγε στη Βηθανία στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού.
(1)   Δεν καθορίζεται ακριβώς ο χρόνος της άφιξης στη Βηθανία ούτε από τον Ματθαίο ούτε από τον Μάρκο. Ο Ιωάννης καθορίζει, ότι το γεγονός έλαβε χώρα έξι ημέρες πριν το Πάσχα (S). Αναφέρουν ο Ματθαίος και ο Μάρκος καθυστερημένα το γεγονός, διότι εξ’ αφορμής αυτού φαίνεται να αποφάσισε ο προδότης να προβεί στο έγκλημά του. Δες στ 8-9 και Ιω. ιβ 4 (F).
(2)   «Αναφέρει τη Βηθανία, για να μάθουμε, ότι έρχεται εκούσια στο πάθος· διότι αυτός που πριν διέφευγε από αυτούς, τώρα που κατ’ εξοχήν φούντωσε ο φθόνος τους, τότε έρχεται κοντά, σε απόσταση δεκαπέντε σταδίων· έτσι και το ότι πριν αναχωρούσε αυτός ήταν λόγω του θείου σχεδίου» (Σχ).
(3)   Το λεπρού δεν σημαίνει ότι και κατά το χρόνο αυτόν ο Σίμων εξακολουθούσε να είναι λεπρός. Ο Ματθαίος ονομάζεται τελώνης και όταν είχε παύσει να συλλέγει τους φόρους και ήταν μαθητής του Χριστού.
«Για να τον ξεχωρίσουν από τον Φαρισαίο (Σίμωνα), πρόσθεσαν το διακριτικό από τη λέπρα» (Ζ). Είναι άλλος λοιπόν ο Σίμων αυτός ο λεπρός και άλλος ο Σίμων ο Φαρισαίος στο Λουκά ζ 37. Το Σίμων είναι πάρα πολύ συνηθισμένο όνομα που αποδίδεται τουλάχιστον σε δέκα διαφορετικά πρόσωπα στην Κ.Δ. και σε είκοσι περίπου στον Ιώσηπο (p). Τίποτα το παράδοξο λοιπόν εάν κατά σύμπτωση οι δύο διαφορετικές χρίσεις του Ιησού συνέπεσαν να γίνουν σε σπίτια, των οποίων οι ιδιοκτήτες είχαν το ίδιο όνομα. Ο Σίμων αυτός ο λεπρός πιθανότατα σύζυγος της Μάρθας, της αδελφής του Λαζάρου, ίσως νεκρός ήδη (S).

Ματθ.26,7 προσῆλθεν αὐτῷ γυνὴ(1) ἀλάβαστρον(2) μύρου ἔχουσα βαρυτίμου, καὶ κατέχεεν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν(3) αὐτοῦ ἀνακειμένου.
Ματθ.26,7 Εκεί τον πλησίασε μια γυναίκα που κρατούσε ένα αλαβάστρινο δοχείο με πάρα πολύ ακριβό μύρο κι έχυσε το μύρο στο κεφάλι του καθώς ο Ιησούς έτρωγε.
(1)   Σύμφωνα με άλλους «τρεις είναι οι γυναίκες που άλειψαν με μύρο τον Κύριο. Πρώτη μεν αυτή στον Λουκά (Λουκ. ζ 37) η οποία ήταν και αμαρτωλή και το έκανε αυτό στα μέσα του κηρύγματος και στην οικία του Σίμωνα του Φαρισαίου… δεύτερη αυτή στον Ιωάννη (ιβ 3), η αδελφή του Λαζάρου, που είχε βίο σεμνό· και η οποία έφερε το μύρο σαν ευχαριστήριο δώρο για το ότι ο αδελφός της ήλθε πάλι στη ζωή… και τρίτη είναι αυτή για την οποία γράφουν ο Ματθαίος και ο Μάρκος ομοίως» (Ζ).
Σύμφωνα με άλλους «η γυναίκα αυτή, στους μεν τρεις ευαγγελιστές, μου φαίνεται, ότι είναι μία και η αυτή· στον Ιωάννη όμως όχι, αλλά κάποια άλλη θαυμαστή, η αδελφή του Λαζάρου» (Χ). Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή δηλαδή η γυναίκα εδώ ταυτίζεται με την πόρνη του Λουκά ζ 37. Πιο σωστό είναι ότι η γυναίκα αυτή είναι διαφορετική μεν από αυτήν του Λουκά, για τους λόγους που εκθέτει άριστα ο Ζ., ταυτίζεται όμως με αυτήν του Ιωάννου ιβ 1-8 (δ).
(2)   Ο και η αλάβαστρος κατ’ έλλειψη του λίθος, λέγεται κατά πρώτον ένας λίθος γυψώδης και γεμάτος ίνες από αιγυπτιακή πόλη που ονομάζεται Αλάβαστρο, στην οποία κατασκευάζονταν τα αγγεία αυτά από τον λίθο αυτόν που βρισκόταν κοντά σε αυτήν (δ). Δοχείο κατασκευασμένο από αλαβάστρινη πέτρα, στο οποίο φυλάγονταν τα μύρα (g)· «είδος αγγείου στο οποίο έβαζαν μύρα» (Ζ).
(3)   Από το κεφάλι άρχισε η Μαρία, και έπειτα με το περίσσευμα άλειψε τα πόδια όπως ο Ιωάννης αναφέρει στο ιβ 3 (δ).

Ματθ.26,8 ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ(1) αὐτοῦ ἠγανάκτησαν(2) λέγοντες· εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη(3);
Ματθ.26,8 Όταν το είδαν αυτό οι μαθητές, αγανάκτησαν. «Προς τι αυτή η σπατάλη;» έλεγαν.
(1)   Ο ρυπαρός Ιούδας έκανε πρώτα την ένσταση αυτή προς τους άλλους μαθητές από πλεονεξία και οι περισσότεροι από τους μαθητές βρήκαν εύλογη την ένσταση (δ). Από τον Μάρκο μαθαίνουμε ότι κάποιοι μόνο από τους μαθητές αγανάκτησαν (F).
(2)   «Είναι αξιοθαύμαστη η γυναίκα που δεν λυπήθηκε ένα τόσο μεγάλο έξοδο» (Ζ).
«Αλλά οι μαθητές, επειδή δεν γνώριζαν τη διάθεσή της, την κατηγορούσαν άκαιρα» (Χ).
«Αγανάκτησαν αλλά μεταξύ τους, όπως είπε ο Μάρκος, ο οποίος πρόσθεσε και ότι είπαν, μπορούσε αυτό να πουληθεί πάνω από τριακόσια δηνάρια και ότι «ἐνεβριμῶντο αὐτῇ», δηλαδή την μάλωναν, την κατηγορούσαν για την κατάχρηση» (Ζ).
(3)   «Μάταια ξόδεψε πολύτιμο πράγμα» (Ζ).

Ματθ.26,9 ἠδύνατο γὰρ τοῦτο τὸ μύρον πραθῆναι πολλοῦ καὶ δοθῆναι τοῖς πτωχοῖς(1).
Ματθ.26,9 Αυτό το μύρο θα μπορούσε να πουληθεί ακριβά και το αντίτιμο να δοθεί στους φτωχούς».
(1)   Ο μεν Ιούδας από φιλαργυρία και από πόθο να κλέψει μέρος του χρήματος, ενώ οι άλλοι μαθητές «παρακινήθηκαν από φιλανθρωπία, επειδή πολλές φορές άκουσαν τον διδάσκαλο να λέει πολλά για την ελεημοσύνη και έδειχναν ήδη μεγάλη φροντίδα για τους φτωχούς και ήξεραν, ότι ο Θεός έλεος θέλει και όχι θυσία» (Ζ). Ελεημοσύνες από τους προσκυνητές κατά την γιορτή αυτή, θα αποτελούσε ευσεβές καθήκον, και υπήρχαν πολλοί φτωχοί και μέσα και γύρω από τα Ιεροσόλυμα (S).

Ματθ.26,10 γνοὺς(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(2)· τί κόπους(3) παρέχετε τῇ γυναικί; ἔργον γὰρ καλὸν(4) εἰργάσατο εἰς ἐμέ.
Ματθ.26,10 Ο Ιησούς όμως κατάλαβε και τους είπε: «Γιατί δημιουργείτε προβλήματα στη γυναίκα; Έκανε μια καλή πράξη για μένα.
(1)   Δεν προϋποθέτει γνώση υπερφυσική, αφού οι μαθητές εκδήλωσαν τη διαφωνία τους με σαφήνεια (L).
(2)   Ο Κύριος «βλέποντας τις σκέψεις της, την αφήνει. Διότι πράγματι ήταν πολλή η ευλάβεια και απερίγραπτη η προθυμία της· για αυτό με πολλή συγκατάβαση επέτρεψε να χυθεί το μύρο και στο κεφάλι του» (Χ).
«Ανεχόταν ο Κύριος, όχι επειδή είχε ανάγκη το μύρο, αλλά για να μην εξασθενίσει την πίστη της» (Ζ).
(3)   Παρέχετε ενόχληση (g). «Επειδή οι μαθητές μαλώνοντας τη γυναίκα, την οδηγούσαν στο να μετανιώσει για αυτό που έκανε, τους μαλώνει και αυτός με τη σειρά του, ονομάζοντας «κόπους» την λύπη από τη μεταμέλεια» (Ζ) αλλά και την πικρία από την επιτίμηση.
(4)   Η ευλαβής αφοσίωση στο πρόσωπο του Κυρίου ήταν έργο καλό (S).
«Αφού επαίνεσε το έργο της, πρώτον μεν αναιρεί την πρόφαση των μαθητών σχετικά με τους φτωχούς, έπειτα υπεραπολογείται και για το έργο της» (Ζ).

Ματθ.26,11 τοὺς πτωχοὺς γὰρ πάντοτε ἔχετε μεθ᾿ ἑαυτῶν(1), ἐμὲ δὲ(2) οὐ πάντοτε ἔχετε.
Ματθ.26,11 Όσο για τους φτωχούς, αυτούς πάντοτε θα τους έχετε μαζί σας· εμένα όμως δεν θα μ’ έχετε πάντοτε.
(1)   «Για τους φτωχούς έγραψε καθαρότερα ο Μάρκος. Διότι όταν, λέει, θέλετε, μπορείτε να τους ευεργετήσετε» (Ζ).
(2)   Δηλαδή στις συνθήκες της επίγειας ζωής (S). Και συνεπώς οι φίλοι του και οι μαθητές του δεν θα μπορούσαν να εκδηλώσουν την αγάπη τους με τρόπο τόσο αισθητό (F). «Λέγοντας λοιπόν ότι, εμένα όμως δεν θα με έχετε πάντα, έβαλε μέσα τους την υπενθύμιση της μετά από λίγο σφαγής του» (Ζ).

Ματθ.26,12 βαλοῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον τοῦτο ἐπὶ τοῦ σώματός μου, πρὸς τὸ ἐνταφιάσαι(1) με ἐποίησεν(2).
Ματθ.26,12 Το μύρο που έριξε στο σώμα μου αυτή η γυναίκα ήταν προετοιμασία για την ταφή μου.
(1)   «Αντί να πει· για ενταφιασμό μου, σαν να προφητεύει ακριβώς το θάνατό μου που πλησιάζει» (Ζ).
«Προανήγγειλε το πάθος με το να προσφέρει τα αναγκαία για την κηδεία» (Χ). Πρέπει να υπονοήσουμε τη λέξη συμβολικά. Το ενταφιάζω δεν πρέπει να το πάρουμε με την στους Αιγυπτίους έννοια του ταριχεύω, αλλά απλώς με την έννοια προβαίνω στις τελετές της ταφής, μία από τις οποίες ήταν και η χρίση του σώματος μετά το πλύσιμό του (L).
(2)   Μάλλον με την έννοια του αποδείχτηκε ότι το έκανε (δ). Η γυναίκα είχε πρόθεση να εκδηλώσει σεβασμό βαθύ στον Κύριο που ήταν στο τραπέζι και να τιμήσει αυτόν με τρόπο που συνηθιζόταν τότε. Χωρίς όμως να το φαντάζεται, επιτέλεσε πράξη που αναφερόταν στις προετοιμασίες της ταφής. Μετά τη χρίση αυτή και όσα απέμεναν για ταφή του Κυρίου θα ακολουθούσαν σύντομα (L).
«Το έκανε αυτό η γυναίκα από κάποια θεία παρακίνηση (έμπνευση), προτυπώνοντας το θάνατό του και την ταφή του σώματος… Δείχνει δηλαδή η γυναίκα, με το να χύσει το μύρο, ότι το σώμα μου θα ενταφιαστεί» (Θφ).

Ματθ.26,13 ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ(1) τὸ εὐαγγέλιον τοῦτο(2) ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ(1), λαληθήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη(3) εἰς μνημόσυνον(4) αὐτῆς.
Ματθ.26,13 Σας βεβαιώνω όμως πως σ’ όλο τον κόσμο, όπου κι αν κηρυχθεί το ευαγγέλιο, θα γίνεται λόγος και για την πράξη της, και έτσι θα τη θυμούνται».
(1)   Οπουδήποτε στον κόσμο, σε κάθε μέρος και τόπο, οπότε το ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ είναι επεξήγηση του ὅπου = δηλαδή σε όλο τον κόσμο (δ).
«Αυτό και της γυναίκας ήταν παρηγοριά και έπαινος και των μαθητών ενθάρρυνση· της μεν, επειδή θα εξυμνείται σε όλη την οικουμένη, των δε, ότι το κήρυγμα θα περιλάβει όλη την οικουμένη» (Ζ).
(2)   Το οποίο ο Ιησούς κήρυττε (b). Η χαρμόσυνη αγγελία για τον Ιησού Χριστό, τον ιδρυτή της επί γης ουράνιας βασιλείας (g). Ή, το ευαγγέλιο το αφηγούμενο το πάθος μου (F).
(3)   Είναι αξιοσημείωτο, ότι παρά την βεβαίωση, ότι η πράξη της γυναίκας αυτής θα διαλαληθεί σε όλο τον κόσμο, δεν αναφέρεται το όνομά της. Η αποσιώπηση οφείλεται στο ότι η γυναίκα αυτή ζούσε ακόμη, τον χρόνο που ο Ματθαίος και ο Μάρκος συνέγραφαν τα ευαγγέλιά τους, και δεν θα ήθελε να γίνει γνωστό το όνομά της (p).
(4)   Η μνήμη των αγαθών μπορεί να μείνει αμάραντη και όταν ακόμη τα ονόματά τους είναι άγνωστα (b). «Και όντως, όσοι γνωρίζουν το Χριστό, γνωρίζουν και αυτό που έκανε αυτή και μαζί με το ευαγγέλιο κηρύχτηκε το έργο της και διέτρεξε όλη τη γη η μνήμη της» (Ζ). Για μνημόσυνό της = ώστε να διατηρείται η μνήμη της (g). Για τιμητική ανάμνησή της (ο).

Ματθ.26,14 Τότε(1) πορευθεὶς εἷς τῶν δώδεκα(2), ὁ λεγόμενος(3) Ἰούδας Ἰσκαριώτης, πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς
Ματθ.26,14 Τότε ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ένας από τους δώδεκα μαθητές, σηκώθηκε και πήγε στους αρχιερείς και τους είπε:
(1)   Μη μπορώντας, να ωφεληθεί από το μύρο, ζήτησε από την προδοσία να πάρει μισθό (δ). Η πρόταση του Ιούδα στους αρχιερείς παρουσιάζεται ως συνέπεια του επεισοδίου της χρίσης. Οποιαδήποτε άλλα ελατήρια και αν ώθησαν αυτόν στην προδοσία του, αποτυχημένα σχέδια που εμπνεύστηκαν από φιλαργυρία θα παρουσιάζονταν ως συνδυασμένα με τα ελατήρια αυτά (p).
«Τότε. Πότε; Όταν λέγονταν αυτά· όταν είπε, στον ενταφιασμό μου· και ούτε από αυτό συγκινήθηκε, ούτε ακούγοντας ότι θα κηρυχτεί παντού το ευαγγέλιο φοβήθηκε… Αλλά όταν γυναίκες έδειξαν τέτοια τιμή τότε αυτός εργαζόταν τα έργα του διαβόλου» (Χ).
(2)   «Σαν να έλεγαν ότι ήταν από τον πρώτο κύκλο των μαθητών του, οι οποίοι είχαν εκλεγεί μεταξύ των καλυτέρων, από τον κύκλο στον οποίο ανήκαν ο Πέτρος και ο Ιωάννης. Δεν παραλείπουν να πουν, ότι ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές. Έτσι δεν αποκρύπτουν τίποτα από όσα θεωρούνται αξιοκατάκριτα. Διότι για ένα πράγμα ενδιαφέρονταν, για μόνη την αλήθεια και όχι να συγκαλύψουν αυτά που έγιναν» (Χ).
(3)   =Αυτός που ήταν γνωστός μεταξύ των μαθητών με το όνομα αυτό (δ). «Προσθέτει το επώνυμο από την περιοχή που καταγόταν, διότι υπήρχε και άλλος Ιούδας, αυτός του Ιακώβου» (Ζ).

Ματθ.26,15 εἶπε(1)· τί θέλετέ μοι δοῦναι, καὶ ἐγὼ(2) ὑμῖν παραδώσω αὐτόν(3);
Ματθ.26,15 Τι θα μου δώσετε; κι εγώ θα σας τον παραδώσω». Αυτοί του μέτρησαν τριάντα αργύρια.
(1)   Δεν είναι πιθανό το συνέδριο να είχε ήδη επικηρύξει τον Ιησού με προσφορά αποζημίωσης σε εκείνον, ο οποίος θα συντελούσε στον όλεθρό του. Αλλά η εχθρότητά τους προς τον Ιησού ήταν ολοφάνερη και ίσως ο σκοπός τους του να τον συλλάβουν θα είχε γίνει γνωστός ευρύτερα. Για αυτό ο Ιούδας προβαίνει στην πρότασή του (p).
(2)   Και εγώ = εγώ ο οποίος μόνος μπορώ να σας βγάλω από τη δυσκολία (L). «Δες πόσο μεγάλη είναι η κακία του Ιούδα, πώς πηγαίνει αυτοπροαίρετα και το κάνει αυτό χάριν του αργυρίου, και μάλιστα για τόσο αργύριο» (Χ). Η προσφορά του Ιούδα έχει μέσα της χαρακτήρα εκτάκτως κυνικό και που προκαλεί αγανάκτηση (F).
(3)   «Δεν είπε· τον Ιησού ή το Χριστό, αλλά αυτόν· διότι μισούσε λοιπόν το όνομά του» (Ζ).

Ματθ.26,16 οἱ δὲ ἔστησαν(1) αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια(2). καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἵνα αὐτὸν παραδῷ.
Ματθ.26,16 Από τότε ζητούσε να βρει κατάλληλη ευκαιρία για να τους τον παραδώσει.
(1)   Ή, «ζύγισαν» (Ζ). Ζύγισαν επειδή κατά τους παλαιούς χρόνους όταν υπήρχε έλλειψη νομισμάτων συνήθιζαν τα μέταλλα από τα οποία κατασκευάζονταν τα νομίσματα να τα ζυγίζουν και να πληρώνουν ίσο βάρος μετάλλου με αυτό των νομισμάτων που έπρεπε να πληρώσουν (g).
Ή, «λέει έστησαν αντί να πει συμφώνησαν, όρισαν να δώσουν, όχι όπως οι πολλοί νομίζουν ότι ζύγισαν» (Θφ). Μάλλον η πρώτη εκδοχή, διότι το ποσό καταβλήθηκε αμέσως, όπως φαίνεται από την επιστροφή που έγινε.
(2)   Δες Ζαχαρίου ια 12. Τα τριάντα αργύρια ήταν σίκλοι (=στατήρες)=120 δηνάρια (S). Σίκλοι είναι νόμισμα ιουδαϊκό ισότιμο με φράγκα χρυσά 2,83 (F). Τριάντα σίκλοι ή δίδραχμα ήταν η τιμή η καθορισμένη για πληρωμή σε περίπτωση απώλειας δούλου. Εξόδου κα 32 («θα δώσει αργύριο τριάντα δίδραχμα»). Ήταν λοιπόν υπό μία έννοια το τίμημα ενός ανθρώπου. Ο Ιούδας θα ζήτησε περισσότερα, αλλά οι αρχιερείς θα έπεισαν ίσως αυτόν, ότι σύμφωνα με το νόμο έπρεπε στο ποσό αυτό να αρκεστεί (L).

Στιχ. 17-25. Ετοιμασία για το Πάσχα. Το Δείπνο.

Ματθ.26,17 Τῇ δὲ πρώτῃ τῶν ἀζύμων(1) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες αὐτῷ· ποῦ(2) θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι(3) φαγεῖν τὸ πάσχα;
Ματθ.26,17 Την πρώτη μέρα της γιορτής των Αζύμων πήγαν στον Ιησού οι μαθητές και τον ρώτησαν: «Πού θέλεις να σου ετοιμάσουμε να φας το πασχαλινό δείπνο;»
(1)   «Πρώτη των αζύμων ονομάζουν την ημέρα πριν το Πάσχα, την δεκάτη τρίτη μεν του μήνα και πέμπτη ημέρα της εβδομάδας… Πρέπει όμως να ξέρουμε ότι, παρόλο που άρχιζαν τα άζυμα στις δεκατέσσερις του μήνα, αλλά όμως τη γιορτή των αζύμων την τελούσαν στις δεκαπέντε. Διότι λέει ο νόμος (Λευϊτ. κγ 6), την δεκάτη πέμπτη ημέρα του μήνα θα είναι γιορτή των αζύμων για τον Κύριο» (Ζ). Πρώτη των αζύμων λέγεται η πρώτη από τις επτά ημέρες των αζύμων (Εξόδου ιβ 15) δηλαδή η 14 του μηνός Νισάν, κατά την οποία η ζύμη έφευγε, αφανιζόταν από τα σπίτια των Ιουδαίων (δ).
Οι Ιουδαίοι διέκριναν το Πάσχα και τα άζυμα, αλλά στην ελληνιστική γλώσσα μπορούσαν να πουν τα άζυμα, όπως και τα διονύσια, για να δηλώσουν ολόκληρη την εορτή. Και η φράση η εορτή των αζύμων που είναι στον Ιώσηπο (Αρχ. 14 ΙΙ,1) έχει την ίδια σημασία με το εορτή του Πάσχα. Η ημέρα αυτή στα μάτια ενός εθνικού ήταν η πρώτη ημέρα της γιορτής, για έναν Ιουδαίο όμως ήταν η παραμονή της γιορτής, διότι η ημέρα της γιορτής άρχιζε για τους Ιουδαίους το απόγευμα της 14 του Νισάν (L).
Το απόγευμα της 14 σφάζονταν οι πασχαλινοί αμνοί στο ναό και το ιουδαϊκό πασχάλιο δείπνο ακολουθούσε κατά το απόγευμα της ίδιας ημέρας, μετά τη δύση του ηλίου (S).
«Διότι το Πάσχα (=ο αμνός) θυσιαζόταν όχι την δεκάτη τρίτη, αλλά την δεκάτη τετάρτη. Διότι λέει ο νόμος. Στον πρώτο μήνα, την δεκάτη τετάρτη ημέρα του μήνα, στο μέσο του απογεύματος θα είναι το πάσχα για τον Κύριο» (Ζ). Η δεκάτη τετάρτη εκκλησιαστικά μεν άρχιζε από τη δύση του ηλίου κατά την 13 ημέρα, κοινώς όμως από την ανατολή του ηλίου της 14. Ο Κύριος το αντίτυπο του νομικού Πάσχα, τον μυστικό δείπνο, ο οποίος είναι το χριστιανικό και αληθινό Πάσχα, το τέλεσε κατά την Πέμπτη 13 του Νισάν (δ), κατά το απόγευμα, από την οποία από τη δύση του ηλίου είχε αρχίσει η 14 του Νισάν δηλαδή η πρώτη των αζύμων.
«Διότι συνηθίζουν από το απόγευμα πάντα να μετρούν την ημέρα».
(2)   «Και από εδώ είναι φανερό ότι δεν είχε σπίτι, δεν είχε κατάλυμα» (Χ).
(3)   Ο Ιησούς κατείχε τη θέση του πατέρα της οικογένειας, και περιβαλλόταν από την οικογένεια των μαθητών του (b).

Ματθ.26,18 ὁ δὲ εἶπεν· ὑπάγετε εἰς τὴν πόλιν(1) πρὸς τὸν δεῖνα(2) καὶ εἴπατε αὐτῷ· ὁ διδάσκαλος λέγει, ὁ καιρός μου(3) ἐγγύς ἐστι· πρὸς σὲ(4) ποιῶ(5) τὸ πάσχα(6) μετὰ τῶν μαθητῶν μου.
Ματθ.26,18 Αυτός τους απάντησε: «Να πάτε στην πόλη, στον τάδε, και να του πείτε: “ο Διδάσκαλος λέει: Κοντεύει η ώρα μου· θα γιορτάσω στο σπίτι σου το Πάσχα μαζί με τους μαθητές μου”».
(1)   «Πόλη πρέπει να εννοήσουμε τα Ιεροσόλυμα» (Ζ), διότι ήδη ήταν στη Βηθανία (δ).
(2)   Η λέξη αυτή μπήκε αντί για κύριο όνομα (b). «Αποσιώπησε το όνομα του άνδρα, έτσι ώστε να μην μάθει το σπίτι ο Ιούδας και τρέξει στους εχθρούς και τους οδηγήσει σε αυτόν προτού να παραδώσει το μυστικό δείπνο στους μαθητές» (Ζ). Ο Κύριος τήρησε μυστικά τον τόπο και το χρόνο, για να αποφύγει πρόωρη σύλληψη. Ο Ιούδας αγνοούσε πιθανότατα τον τόπο μέχρι τη στιγμή, κατά την οποία ο Κύριος τον οδήγησε στο υπερώο (p).
(3)   «Καιρό του που πλησιάζει, εννοούμε αυτόν του θανάτου» (Ζ). Από αυτό αποδεικνύεται ακόμη μία φορά, ότι «δεν έρχεται χωρίς τη θέλησή του στο πάθος» (Χ). Ο καιρός μου = ο μυστηριώδης χρόνος, κατά τον οποίο ο προορισμός του επρόκειτο να εκπληρωθεί (L) και τον οποίο είχε προ πολλού προβλέψει και προαναγγείλει (b). Δεν πρέπει να υποθέσουμε, ότι ο κύριος της οικίας κατανόησε την βαθειά σημασία των λέξεων αυτών (ο).
(4)   «Αντί να πει στο σπίτι σου» (Θφ). Ο τόνος είναι εμπιστευτικός και φιλικός (L). Ως προς τον ιδιοκτήτη της οικίας κάποιοι από τους νεώτερους ταυτίζοντας το υπερώο του μυστικού δείπνου με το υπερώο στις Πράξεις (α 13), τείνουν να δεχτούν, ότι η οικία ήταν «της Μαρίας, της μητέρας του Μάρκου» (Πράξ. ιβ 12) και συνεπώς αυτός στον οποίο στάλθηκαν οι μαθητές είναι ο σύζυγος της Μαρίας και πατέρας του Μάρκου. Γιατί όμως η οικία ονομάζεται της Μαρίας και γιατί αποσιωπάται το όνομα του συζύγου ολοτελώς; Υπέρ του ότι πρόκειται για την οικία της Μαρίας συνηγορεί και το επεισόδιο που εξιστορείται στο Μάρκου ιδ 51 σχετικά με το νέο που άφησε το σεντόνι στα χέρια αυτών που επιχείρησαν να τον συλλάβουν, και αρκετοί από τους νεώτερους εικάζουν, ότι ο νέος αυτός ήταν ο Μάρκος (p).
(5)   Έχω απόφαση να κάνω (δ).
(6)   Ο Κύριος γνώριζε, ότι δεν θα μπορούσε να επιτελέσει το Πάσχα, διότι πριν από αυτό θα συλλαμβανόταν και θα σταυρωνόταν. Αλλά έχει πρόθεση να φάει μαζί με τους μαθητές του κάποιο δείπνο αντιπροσωπευτικό του Πάσχα (p), το οποίο θα ήταν αντίτυπο του νομικού Πάσχα.

Ματθ.26,19 καὶ ἐποίησαν οἱ μαθηταὶ ὡς συνέταξεν(1) αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα(2).
Ματθ.26,19 Οι μαθητές έκαναν όπως τους πρόσταξε ο Ιησούς κι ετοίμασαν το πασχαλινό τραπέζι.
(1)   «Όπως παρήγγειλε» (Ζ).
(2)   Δηλαδή ετοίμασαν το δωμάτιο για το δείπνο (S). Όχι τον αμνό. Σχεδόν είναι βέβαιο ότι πασχάλιος αμνός δεν υπήρχε. Η σφαγή του έπρεπε να γίνει στο ναό την Παρασκευή το απόγευμα με την παρουσία όλου του ομίλου, των μαθητών και του Διδασκάλου. Δύο μαθητές δεν αρκούσαν σε αυτό και επιπλέον δεν μπορούσε να γίνει αυτό δύο ημέρες πριν το Πάσχα. Και οι δύο μαθητές που στάλθηκαν δεν περίμεναν, ότι το δείπνο θα γινόταν το απόγευμα της Πέμπτης, αλλά ετοίμασαν το δωμάτιο για το απόγευμα της Παρασκευής (p).

Ματθ.26,20 Ὀψίας(1) δὲ γενομένης ἀνέκειτο(2) μετὰ τῶν δώδεκα.
Ματθ.26,20 Όταν βράδιασε, κάθισε στο τραπέζι με τους δώδεκα.
(1)   «Οψία ονόμασε το απόγευμα» (Ζ) της ίδιας ημέρας 13 Νισάν. Κανένας λόγος δεν γίνεται εδώ και στα επόμενα για νομικό Πάσχα (δ).
«Από εδώ ισχυρίζονται κάποιοι» πολύ σωστά, «ότι δεν έφαγε τότε το νομικό πάσχα ο Χριστός και φέρνουν αποδείξεις· ότι ήταν τότε 13 του μήνα· έπρεπε όμως στις 14 να φάνε το πάσχα. Και ότι ο μεν νόμος διέταζε να τρώνε όρθιοι το πάσχα· αυτός όμως ήταν γερμένος. Και ότι κάθε άρτος ζυμωτός αφαιρούνταν πριν τη θυσία και καιγόταν τελείως στη φωτιά, ενώ τώρα και άρτος βρίσκεται και διαμοιράζεται. Και ότι επιτρεπόταν μόνο ψητό να φάνε· ενώ εδώ παρατίθεται και ζωμός» (Ζ).
(2)   «Δεν έτρωγαν το Πάσχα. Διότι δεν έτρωγαν με τον τρόπο που γινόταν το Πάσχα, αλλά ήταν ξαπλωμένοι στο δείπνο. Πώς όμως, αν έτρωγαν το Πάσχα, θα το έτρωγαν παράνομα; Διότι δεν έπρεπε να φάνε ξαπλωμένοι» (Αμμώνιος).

Ματθ.26,21 καὶ ἐσθιόντων(1) αὐτῶν εἶπεν· ἀμὴν λέγω ὑμῖν(2) ὅτι εἷς(3) ἐξ ὑμῶν(4) παραδώσει(5) με.
Ματθ.26,21 Κι εκεί που έτρωγαν τους είπε: «Αλήθεια σας λέω, ένας από σας θα με προδώσει».
(1) Η λέξη υπονοεί, ότι επρόκειτο για συνηθισμένο δείπνο και όχι για το τελετουργικό πασχάλιο δείπνο (S).
(2) Με βεβαιότητα σας πληροφορώ (δ).
(3) «Δες πώς φροντίζει τον προδότη. Διότι δεν είπε, ο τάδε θα με προδώσει, αλλά ένας από εσάς, ώστε και πάλι να του δώσει ευκαιρία μετανοίας με το ότι έμεινε άγνωστος. Και προτιμά να τους φοβίσει όλους για να γλυτώσει αυτόν» (Χ).
(4) «Από εσάς τους δώδεκα, που ήσασταν παντού παρόντες μαζί μου, των οποίων τα πόδια έπλυνα, στους οποίους τόσα πολλά υποσχέθηκα» (Χ).
(5) «Παράδοση να εννοήσεις την προδοσία. Διότι τον παρέδωσε σε θάνατο και τον πρόδωσε στους εχθρούς» (Ζ).

Ματθ.26,22 καὶ λυπούμενοι(1) σφόδρα ἤρξαντο λέγειν αὐτῷ ἕκαστος αὐτῶν· μήτι ἐγώ εἰμι, Κύριε(2);
Ματθ.26,22 Αυτοί λυπήθηκαν κατάκαρδα κι άρχισαν ένας ένας να ρωτούν: «Μήπως εγώ, Κύριε;»
(1)   Το να τρώει κάποιος ψωμί με κάποιον στους ανατολικούς λαούς τον εξασφάλιζε από κάθε εχθρική πράξη και εκδήλωση (p). Αλλά οι Απόστολοι «πίστευαν πάρα πολύ τον Διδάσκαλο ότι είναι αψευδέστατος» (Ζ) και μολονότι ο Κύριος απευθύνει τον λόγο του αυτόν σε αυτούς που τρώνε μαζί του τον άρτο, δεν εκδηλώνεται η παραμικρή αμφιβολία για την αλήθεια αυτών που βεβαιώνει ο Κύριος.
«Λύπη αφόρητη κυρίευσε τότε την αγία εκείνη ομάδα» (Χ).
(2)   «Ο καθένας από αυτούς, ρωτούσε φοβούμενος για τον εαυτό του, αν και δεν αισθάνονταν κάτι τέτοιο για τον εαυτό τους» (Χ), «και φοβήθηκαν ο καθένας, μήπως γίνει τέτοιος (προδότης) έχοντας τυφλωθεί στο νου» (Ζ).

Ματθ.26,23 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· ὁ ἐμβάψας μετ᾿ ἐμοῦ ἐν τῷ τρυβλίῳ(1) τὴν χεῖρα(2), οὗτός με παραδώσει.
Ματθ.26,23 Εκείνος τους έδωσε τούτη την απάντηση: «Όποιος βούτηξε μαζί μου το χέρι στην πιατέλα, αυτός θα με παραδώσει.
(1)   «Τρυβλίο είναι είδος πιάτου» (Ζ). Ήταν πιθανώς ένα πιάτο, στο οποίο όλοι βούταγαν το ψωμί τους και συνεπώς όλοι βούταγαν στο πιάτο μαζί με τον Ιησού (p). Οπότε η φράση αυτός που βούτηξε μαζί μου έχει την ίδια σημασία με τη φράση αυτός που τρώει μαζί μου (a). Είναι όμως δυνατόν, κατά τη στιγμή που ο Κύριος έλεγε τα λόγια αυτά, το χέρι του να συναντήθηκε στο πιάτο με το χέρι του Ιούδα, και έτσι η φράση να έγινε αντιληπτή στον προδότη, όχι όμως και στους άλλους Αποστόλους (p).
«Επειδή ήταν αναιδής ο Ιούδας, βούταγε στο ίδιο τρυβλίο, δηλαδή πιατέλα» (Θφ).
(2)   Με το χέρι λαμβανόταν από το κοινό πιάτο η τροφή για να μεταφερθεί στο στόμα σύμφωνα με τον τρόπο λήψης της τροφής που επικρατούσε τότε στην Ανατολή (ο).

Ματθ.26,24 ὁ μὲν υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει(1) καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ(2)· οὐαὶ δὲ(3) τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾿ οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται· καλὸν(4) ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη(5) ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος(6).
Ματθ.26,24 Ο Υιός του Ανθρώπου θα πεθάνει, όπως έχουν πει γι’ αυτόν οι Γραφές. Αλίμονο όμως στον άνθρωπο εκείνον που θα προδώσει τον Υιό του Ανθρώπου. Θα ’ταν καλύτερα γι’ αυτόν να μην είχε γεννηθεί».
(1)   Πηγαίνει στον προορισμένο σε αυτόν δρόμο, που οδηγεί προς το θάνατο (a).
«Λέγεται αντί για το πορεύεται, μεταβαίνει από την εδώ ζωή» (Ζ).
Μαζί με αυτήν την έννοια μπορεί να συνδυάζεται και η απώτερη σκέψη της μετάβασης στη δόξα του Πατέρα μέσω του θανάτου. Πράγματι η λέξη υπάγω έχει μερικές φορές και την έννοια του επιστρέφω ή πηγαίνω σπίτι (Ματθ. ε 24,η 4,13,θ 6,ιγ 44,ιθ 21,κ 14)· και η έννοια αυτή μπορεί καλά να περιληφθεί και εδώ (p).
(2)   «Όπως γράφτηκε στους προφήτες για αυτόν, πώς πρόκειται να πεθάνει» (Ζ). Οι προφητείες και οι τύποι της Π.Δ. φανέρωσαν τις βουλές του Θεού για τον υιό του ανθρώπου και τις βουλές αυτές ο υιός του ανθρώπου θέλει να εκπληρώσει (p).
(3)   Η θεία πρόγνωση της αμαρτίας του προδότη δεν μειώνει την αποστροφή για αυτήν (b).
«Όχι διότι είχε προοριστεί, για αυτό παρέδωσε· αλλά διότι παρέδωσε, για αυτό είχε προοριστεί, επειδή ο Θεός προγνώριζε αυτό που οπωσδήποτε θα γινόταν· διότι επρόκειτο όντως να αποβεί τέτοιος (ο Ιούδας) όχι από τη φύση του, αλλά από την ελεύθερη βούλησή του» (Ζ).
«Είναι λοιπόν αυτός άξιος άπειρων τιμωριών, παρόλο που σώθηκε η οικουμένη. Διότι δεν μας έφερε τη σωτηρία η προδοσία του Ιούδα, αλλά η σοφία του Χριστού και η άπειρη ικανότητά του να χρησιμοποιεί τις πονηρίες των άλλων για το δικό μας συμφέρον» (Χ).
«Διότι δεν το έπραξε αυτό με σκοπό να συνεργήσει στη βουλή του Θεού, αλλά το έκανε υπηρετώντας τη δική του κακία» (Θφ). Οι πονηροί άνθρωποι ασυναίσθητα υπηρετούν τη βουλή του Θεού, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την κακία τους. Πράξ. β 23 (ο). Όχι μόνο δεν εξαναγκάστηκε ο Ιούδας να ενεργήσει όπως ενήργησε, αλλά προσφέρθηκαν σε αυτόν πάρα πολλές ευκαιρίες μετανοίας. Μέχρι την τελευταία στιγμή ο Κύριος προσπαθεί να αναχαιτίσει αυτόν.
(4)   «Τον συνέφερε» (Ζ). Η ζωή σε κάθε ανθρώπινο ον είναι θείο δώρο. Είναι δυνατόν όμως να γίνει κατάχρηση της ευλογίας αυτής σε τέτοιο βαθμό ώστε να μετατραπεί αυτή σε κατάρα.
(5)   Είτε μη συλλαμβανόμενος καθόλου στην κοιλιά της μητέρας του είτε πεθαίνοντας πριν ακόμη γεννηθεί (b). «Λέγοντας λοιπόν ότι καλό ήταν αν δεν γεννιόταν ο άνθρωπος εκείνος, δείχνει ότι η ανυπαρξία είναι καλύτερη από την ύπαρξη με αμαρτίες» (Θφ).
«Αλλά θα πει κάποιος· αν ήταν καλό να μη γεννηθεί αυτός, για ποιο λόγο επέτρεψε να έλθει στον κόσμο και αυτός και όλοι οι πονηροί; Πρέπει να κατηγορήσεις τους πονηρούς, οι οποίοι, ενώ ήταν ελεύθεροι να μη γίνουν τέτοιοι, έγιναν πονηροί· εσύ όμως αφήνοντας αυτό, λεπτολογείς και περιεργάζεσαι τα έργα του Θεού, παρόλο που ξέρεις, ότι δεν γίνεται αναγκαστικά κανείς πονηρός» (Χ).
«Και ο Ιούδας λοιπόν, δεν έγινε κακός επειδή γεννήθηκε, αλλά επειδή έδειξε ραθυμία, και έγινε κακός από τη μοχθηρή του γνώμη και την κακή του προαίρεση. Κανέναν λοιπόν ο Θεός δεν αναγκάζει να γίνει καλός, αν δεν είναι με τη θέλησή του καλός· αλλά προτείνει μεν τα σωτήρια και βοηθά αυτόν που επιλέγει αυτά, επιτρέπει όμως να πηγαίνει ο καθένας ως αυτεξούσιος, όπου θέλει» (Ζ).
(6)   «Δες πάλι και μέσα στους ελέγχους την απερίγραπτη πραότητα. Διότι ούτε εδώ δεν μιλά ορμητικά, αλλά μάλλον με συμπάθεια και πάλι συγκαλυμμένα· αν και όχι μόνο η προηγούμενη αναισθησία του, αλλά και η εν συνεχεία αναίδειά του, ήταν άξια μεγάλης αγανάκτησης. Διότι μετά από αυτόν τον έλεγχο λέει· Μήπως είμαι εγώ Κύριε;» (Χ).

Ματθ.26,25 ἀποκριθεὶς δὲ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν εἶπε· μήτι ἐγώ εἰμι(1), ῥαββί(2); λέγει αὐτῷ(3), σὺ εἶπας(4).
Ματθ.26,25 Ρώτησε κι ο Ιούδας, που τον πρόδωσε: «Μήπως είμαι εγώ, Διδάσκαλε;» Κι ο Ιησούς του απάντησε: «Και βέβαια, όπως το είπες».
(1)   «Ω πόση αναισχυντία! Ρωτά επιχειρώντας να διαφύγει την προσοχή των μαθητών. Διότι από την αρχή μεν δεν ρώτησε, όταν ο Χριστός είπε, ένας από εσάς· διότι νόμιζε ότι ακόμη διαφεύγει της προσοχής του διδασκάλου· όταν όμως ο Κύριος πρόσθεσε και σημάδι, κατάλαβε, ότι είχε αναγνωριστεί. Και αφού λοιπόν ρώτησαν οι άλλοι, ρωτά και αυτός» (Ζ).
(2)   Δεν αναφέρεται στη Γραφή, ότι ο Ιούδας είχε ονομάσει ποτέ μέχρι τώρα τον Κύριο ραββί (b). «Παίρνοντας θάρρος από την επιείκεια του διδασκάλου, ότι οπωσδήποτε δεν θα τον ελέγξει ολοφάνερα, τον ονόμασε ραββί, δηλαδή διδάσκαλο» (Ζ).
(3)   «Αν και μπορούσε να πει· βρωμερέ και αχρείε, βδελυρέ και βέβηλε· αφού τόσο καιρό κυοφορείς το κακό και πήγες στους αρχιερείς και έκανες σατανικά συμβόλαια και συμφώνησες να πάρεις αργύριο και από εμένα έχεις ελεγχθεί και τολμάς ακόμη να ρωτάς; Αλλά τίποτα από αυτά δεν είπε… ορίζοντας σε μας τα όρια και τους κανόνες της ανεξικακίας» (Χ).
(4)   Η απάντηση αποτελεί αόριστη και αμφίβολη επιβεβαίωση, που αφήνει το πράγμα συσκιασμένο. Θα ήταν ακατανόητο εάν ο Χριστός απαντούσε με απλή και σαφή βεβαίωση. Τέτοια βεβαίωση γινομένη ενώπιον όλων των μαθητών θα προκαλούσε έκρηξη μανιώδους οργής εναντίον του Ιούδα και ίσως για κάποιον τουλάχιστον χρόνο θα ματαίωνε τη σχεδιαζόμενη προδοσία. Με την αμφίβολη βεβαίωση στον μεν Ιούδα δίνονταν νύξεις που τον βεβαίωναν ότι η σχεδιαζόμενη προδοσία ήταν γνωστή στο Διδάσκαλο, στους δε μαθητές δημιουργούνταν αβεβαιότητα για το τι σήμαινε η απάντηση και έτσι δινόταν και πάλι η ευκαιρία στον προδότη να συνέλθει και να αναχαιτιστεί, χωρίς συγχρόνως και να εκτεθεί (a).
Είναι εξάλλου δυνατόν να απάντησε ο Ιησούς σε μόνο τον Ιούδα και να μην ακούστηκε το «εσύ το είπες» από τους άλλους, αν λάβουμε υπ όψη, ότι οι ερωτήσεις των μαθητών που απευθύνονταν με θερμότητα και τόνο διαμαρτυρίας δημιουργούσαν κάποιο θόρυβο (L).

Στιχ. 26-29. Η παράδοση του Μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας.

Ματθ.26,26 Ἐσθιόντων(1) δὲ αὐτῶν λαβὼν ὁ Ἰησοῦς τὸν ἄρτον(2) καὶ εὐχαριστήσας(3) ἔκλασε(4) καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καὶ εἶπε· λάβετε φάγετε· τοῦτό(5) ἐστι(6) τὸ σῶμά μου(7)·
Ματθ.26,26 Ενώ έτρωγαν, πήρε ο Ιησούς το ψωμί και αφού είπε ευχαριστήρια προσευχή, το έκοψε κομμάτια και το έδωσε στους μαθητές του λέγοντας: «Λάβετε και φάγετε· αυτό είναι το σώμα μου».
(1)   Από τις αφηγήσεις για τη σύσταση της Ευχαριστίας συμπεραίνουμε, ότι έγινε αυτή απόγευμα και στο μέσο του δείπνου. Την ώρα που έτρωγαν πήρε τον άρτο ο Ιησούς (p). Μετείχε και ο Ιούδας; Τουλάχιστον του σώματος του Χριστού φαίνεται να μετείχε.
«Και όταν ακόμη μετείχε στα μυστήρια, έμενε ο ίδιος. Ο Χριστός όμως δεν τον εμπόδισε, αν και τα γνώριζε όλα· για να μάθεις ότι δεν παραλείπει τίποτα από αυτά που συντελούν στη διόρθωση» (Χ).
«Πρόσθεσε το «την ώρα που έτρωγαν», για να φανερώσει την απανθρωπιά του Ιούδα, ότι στο τραπέζι και στη συμμετοχή στα ίδια φαγητά, όταν, ακόμη και θηρίο να ήταν, θα έπρεπε να γίνει πραότερος, τότε, ούτε και όταν ελεγχόταν δεν κατάλαβε, αλλά παρόλο που γεύτηκε και το σώμα του, δεν μετανιώνει» (Θφ).
(2)   Αυθεντική γραφή χωρίς το άρθρο: «Παίρνοντας άρτο, δηλαδή αυτόν που ήταν δίπλα του ή και άλλον που ήταν και αυτός τοποθετημένος κοντά του επειδή ήταν ο διδάσκαλος» (Ζ). Τον άρτον= τον ένα άρτο. Θεωρήθηκε ο ένας άρτος ότι συμβολίζει την ενότητα του χριστιανικού σώματος παρά τις διαφορές των επί μέρους μελών. Ο ωραίος αυτός συμβολισμός εξαφανίζεται με τη χρησιμοποίηση ξεχωριστών οστιών στην αγία Κοινωνία (p).
(3)   Τα αλεξανδρινά χειρόγραφα γράφουν ευλογήσας. Τα ρήματα ευλογώ και ευχαριστώ εναλλάσσονται στους ευαγγελιστές εδώ και στη διατροφή του όχλου. Αλλά και τα δύο καταλήγουν στο ίδιο, διότι η ευλογία προς τον μεγαλύτερο είναι ευχαριστία για τις δωρεές από αυτόν (δ). Και τα δύο ρήματα σημαίνουν ευχαριστήρια προσευχή (p).
«Και ευχαριστεί διδάσκοντάς μας πώς πρέπει να τελούμε το μυστήριο αυτό και δείχνοντας, ότι δεν έρχεται χωρίς τη θέλησή του στο πάθος» (Χ).
«Και πρέπει να ευχαριστούμε πριν από αυτό το μυστήριο», διότι αυτό τελείται «για ευεργεσία της δικής μας φύσης. Διότι αν η θυσία του τυπικού αμνού χάρισε στους Ιουδαίους και απαλλαγή από την καταστροφή και ελευθερία από τη δουλεία, πολύ περισσότερο η θυσία του αληθινού αμνού στους Χριστιανούς» (Ζ).
(4)   Το κόψιμο του άρτου συμβολικά αναφέρεται στο Πάθος (S). Και από αυτόν τον δρόμο που έγινε η διαμοίραση ονομάστηκε αυτό το μυστήριο της Ευχαριστίας και κλάση του άρτου (δ).
(5)   Δηλαδή αυτός ο κομμένος άρτος, τον οποίο τρώτε όλοι (a). Αυτό σε αντίθεση με τις σκιές της Π.Δ. Αυτό το οποίο σας παραγγέλλω να πάρετε (b).
«Δείχνοντας είπε, «αυτό είναι το σώμα μου», και «αυτό είναι το αίμα μου», για να μη νομίσεις ότι αυτά που φαίνονται είναι συμβολικά, αλλά με κάποια ανέκφραστη ενέργεια του Θεού, που μπορεί να κάνει τα πάντα, μεταβάλλονται σε σώμα και αίμα πραγματικά του Χριστού αυτά που προσφέρθηκαν» (Κ).
(6)   «Δεν είπε· αυτό είναι το σύμβολο του σώματός μου και αυτό του αίματός μου, αλλά αυτό είναι το σώμα μου και το αίμα μου, διδάσκοντάς μας να μην βλέπουμε τη φύση αυτού που έχουμε μπροστά μας, αλλά ότι, με την ευχαριστία που έγινε μεταβάλλονται σε σάρκα και αίμα» (Θεόδωρος Μοψουεστίας).
«Διότι δεν είπε, αυτό είναι αντίτυπο (τύπος), αλλά αυτό είναι το σώμα μου· διότι με κάποια απερίγραπτη ενέργεια μεταβάλλεται, έστω και αν φαίνεται σε μας άρτος. Επειδή δηλαδή είμαστε αδύναμοι και δεν θα δεχόμασταν να τρώμε κρέας ωμό και σάρκα ανθρώπου, για αυτό φαίνεται μεν σε μας άρτος, στην πραγματικότητα όμως είναι σάρκα» (Θφ).
«Δεν προχωρά στο σώμα του Λόγου (δεν πάει να γίνει σώμα) την ώρα που το τρώμε και το πίνουμε, αλλά ευθύς αμέσως μεταβάλλεται στο σώμα του Λόγου, όπως ειπώθηκε από τον Λόγο, «αυτό είναι το σώμα μου»» (Γν).
(7)   «Και πώς δεν θορυβήθηκαν ακούγοντας αυτό; Διότι και στο παρελθόν τους είχε προείπει πολλά και σπουδαία για το θέμα αυτό» (Χ).

Ματθ.26,27 καὶ λαβὼν τὸ ποτήριον(1) καὶ εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· πίετε ἐξ αὐτοῦ(2) πάντες(3)·
Ματθ.26,27 Ύστερα πήρε το ποτήρι και, αφού είπε ευχαριστήρια προσευχή, τους το έδωσε λέγοντας: «Πιείτε από αυτό όλοι,
(1)   Τα αλεξανδρινά χειρόγραφα το γράφουν χωρίς άρθρο. Το άρθρο και εδώ και πριν (τον άρτο) πιθανώς προστέθηκε για να δηλωθεί ο άρτος της Ευχαριστίας και το ποτήριο (a). Η διανομή κοινού ποτηρίου δεν είναι χαρακτηριστικό του Πάσχα, όπου ο καθένας είχε το δικό του ποτήρι. Ίσως να πάρθηκε από την εβδομαδιαία τελετή του Κιδδούς, όπου κοινό ποτήριο χρησιμοποιούνταν (S).
(2)   Η ξεχωριστή παροχή του Σώματος και του Αίματος παριστάνει τον επικείμενο θάνατο του Κυρίου, στον οποίο το αίμα του χύθηκε από το σώμα του (b).
(3)   Δίνοντας το ένα ποτήριο στον μαθητή που ήταν δίπλα του εφιστά ο Κύριος την προσοχή αυτού και των άλλων μαθητών ώστε να πιει ο καθένας από αυτό τόσο ώστε να απομένει στο ποτήριο για μετάληψη του περιεχομένου από όλους. «Όλοι χωρίς εξαίρεση οι μαθητές μου που εκπροσωπούν την όλη εκκλησία» (δ). Η Γραφή εκφράστηκε έτσι, προβλέποντας την καινοτομία της Ρώμης (b).

Ματθ.26,28 τοῦτο(1) γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου(2) τὸ τῆς καινῆς(3) διαθήκης(4) τὸ περὶ(5) πολλῶν(6) ἐκχυνόμενον(7) εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν(8).
Ματθ.26,28 γιατί αυτό είναι το αίμα μου, που επισφραγίζει τη νέα διαθήκη και χύνεται για χάρη όλων, για να τους συγχωρηθούν οι αμαρτίες.
(1)   Αυτός ο οίνος (a).
(2)   Το πραγματικό αίμα του Χριστού προβάλλεται ήδη ως παρόν, ακριβώς όπως το αίμα των θυμάτων υπήρχε στο μωσαϊκό ρητό που παρατίθεται στο Εβραίους θ 20. Αυτό το αίμα της Διαθήκης την οποία διέταξε σε σας ο Θεός. Και το ρητό αυτό επαναλαμβάνεται και εδώ (b).
«Αυτά είναι το ίδιο το σώμα μου και το ίδιο το αίμα μου. Διότι όπως ακριβώς θέωσε την σάρκα που πήρε, έτσι με τρόπο απόρρητο μεταβάλλει και αυτά ώστε να γίνουν το ίδιο το ζωοποιό σώμα του και το ίδιο το τίμιο αίμα του» (Ζ).
(3)   «Διότι το μεν αίμα του τυπικού αμνού, ήταν της παλαιάς διαθήκης· ενώ το αίμα του αληθινού αμνού, είναι της νέας» (Ζ).
(4)   Το αίμα μου, το οποίο χύνεται για επικύρωση της Νέας Διαθήκης (a). Διαθήκης συνθήκης ή διάθεσης κατά την τελευταία θέληση. Η λέξη με την έννοια της συνθήκης αρμόζει μάλλον στην παλαιά οικονομία, η οποία είχε τη μορφή συνθήκης, ενώ η λέξη με την έννοια, την οποία έχει και σε μας αυτή, αρμόζει στη νέα οικονομία, στην οποία παρέχεται σε μας η πλήρης υιοθεσία (b).
«Αίμα Καινής Διαθήκης το ονομάζει, δηλαδή της υπόσχεσης της επαγγελίας του νόμου του καινούργιου. Αυτό… διαφυλάσσει την συμφωνία της Νέας Διαθήκης. Και όπως ακριβώς η Παλαιά είχε πρόβατα και μοσχάρια, έτσι και αυτή έχει το αίμα το δεσποτικό. Δείχνει όμως και με αυτό, ότι πρόκειται να πεθάνει· γι’ αυτό και θυμάται τη Διαθήκη και υπενθυμίζει την προηγούμενη Διαθήκη· διότι και εκείνη είχε εγκαινιαστεί με αίμα» (Χ).
(5)   «Αντί να πει: για χάρη πολλών» (Ζ).
(6)   «Εκείνο μεν το αίμα χυνόταν μόνο για χάρη των Εβραίων, ενώ αυτό για όλους τους ανθρώπους. Διότι πολλούς ονομάζει εδώ τους πάντες· διότι πράγματι οι πάντες είναι πολλοί. Ή, είπε «πολλών» σε σύγκριση με το έθνος των Εβραίων· διότι είναι περισσότεροι από αυτούς (τους Εβραίους) αυτοί που από όλους (από όλα τα έθνη) ελευθερώνονται και σώζονται, για τους οποίους ο Χριστός πέθανε» (Ζ). Για όλους χύθηκε, αλλά μόνο αυτοί που πιστεύουν αποκομίζουν τις ωφέλειες από αυτό.
(7)   Ήδη το πάθος είχε αρχίσει (F).
(8)   «Διότι εκείνο μεν χυνόταν για την σωτηρία μόνο των πρωτότοκων παιδιών, ενώ αυτό για την άφεση των αμαρτιών όλων των ανθρώπων» (Ζ). Ο Ματθαίος προσθέτοντας το «για άφεση αμαρτιών» δείχνει ότι αντιλήφθηκε τη διαθήκη ως διαθήκη μεταξύ του Θεού και των πολλών και με αυτήν άφεση αμαρτιών εξασφαλιζόταν σε αυτούς· και σφραγίδα της συμφωνημένης αυτής άφεσης ήταν το εκχυνόμενο ήδη αίμα (a), όπως και το «αίμα της Παλαιάς Διαθήκης ήταν σφραγίδα της διαθήκης εκείνης και μαρτυρία και βεβαίωση της συνθήκης του λαού» (Ζ).

Ματθ.26,29 λέγω δὲ ὑμῖν(1) ὅτι οὐ μὴ πίω(2) ἀπ᾿ ἄρτι(3) ἐκ τούτου τοῦ γεννήματος(4) τῆς ἀμπέλου(5) ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης, ὅταν αὐτὸ πίνω μεθ᾿ ὑμῶν(6) καινὸν(7) ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρός μου(8).
Ματθ.26,29 Σας βεβαιώνω πως δεν θα ξαναπιώ από τούτο τον καρπό του αμπελιού ως την ημέρα που θα το πίνω καινούριο μαζί σας στη βασιλεία του Πατέρα μου».
(1)   Ο λόγος αυτός του Κυρίου συναντιέται σε όλους τους συνοπτικούς με ασήμαντες διαφορές σε κάποιες λέξεις, και εισάγεται και στις τρεις αφηγήσεις με την βεβαίωση «λέω σε εσάς» ή «Αλήθεια λέω σε εσάς» (p). Φαίνεται να είναι ένας πανηγυρικός αποχαιρετισμός. Αλλά αντί της υπόσχεσης για μια μελλοντική επάνοδο, έχουμε τον υπαινιγμό αυτόν για τη μελλοντική χαρά και ευφροσύνη στο μεσσιανικό βασίλειο (a). Η κύρια έννοια του στίχου: Το δείπνο αυτό είναι πρόγευση της τέλειας κοινωνίας, η οποία θα πραγματοποιηθεί στο τραπέζι του Μεσσία (S).
(2)   «Και αυτός λοιπόν ήπιε από αυτό» (Χ).
«Αν όμως μετείχε του ποτηρίου, μετάλαβε άρα και από τον άρτο» (Ζ).
«Διότι για να μην πουν, ακούγοντας αυτά, τι λοιπόν; Πίνουμε αίμα και τρώμε σάρκα; και θορυβηθούν τότε… πρώτος αυτός έκανε αυτό, εισάγοντας αυτούς χωρίς ταραχή στην κοινωνία των μυστηρίων» (Χ).
Ή, θα ήταν παράδοξο και τελείως ασυνήθιστο αυτός που είχε την πρώτη θέση στο πασχάλιο τραπέζι να μην πιει και αυτός από το ποτήρι (p).
(3)   «Από τώρα» (Ζ).
(4)   Αυθεντική γραφή γένημα από το γίνεσθαι.= Αυτό που γίνεται από το αμπέλι.
(5)   Το γέννημα της αμπέλου δεν σημαίνει αναγκαστικά το πασχαλινό κρασί. Κοινή φράση στην Π.Δ. για δήλωση του κρασιού απλώς. (Δες τους Ο΄(μετάφραση των εβδομήντα) στο Ησ. λβ 12, Αββακ. γ 17 και Αριθμ. στ 4).
(6)   Ο Κύριος εκφράζει εδώ την ελπίδα για πλήρη ικανοποίηση και ανάπαυση και κοινή χαρά. Όλα τα αγαθά τα οποία η φράση βασιλεία του Θεού εκφράζει, συμβολίζονται εδώ με δείπνο και κοινή τράπεζα (Ησ. κε 6,Λουκ. ιγ 29,ιδ 15,κβ 30,Αποκ. γ 20,ιθ 9). Εκεί οι μαθητές θα μετέχουν της χαράς του Κυρίου και ο Κύριος της χαράς της δικής τους= «μαζί με εσάς» (p)
«όταν θα πίνει αυτό καινούργιο μαζί μας ο Λόγος στη βασιλεία του Πατέρα, αποκαλύπτοντας και διδάσκοντας αυτά που τώρα με μέτριο τρόπο (όχι τόσο καθαρά) έδειξε. Διότι είναι πάντα καινούργιο αυτό που τώρα γνωρίζουμε. Και ποιό είναι το ποτό και η απόλαυση; Για μας μεν το να μάθουμε ενώ για εκείνον το να διδάξει και να ανακοινώσει στους μαθητές του το λόγο. Διότι η διδασκαλία είναι τροφή και για εκείνον ο οποίος τρέφει» (Γ).
(7)   Το ιουδαϊκό Πάσχα αντικαταστάθηκε από το Κυριακό Δείπνο, και αυτό θα αντικατασταθεί στο αιώνιο μέλλον από άλλο ουράνιας φύσης. Η λέξη «νέο» στο χωρίο αυτό προφανώς σημαίνει νέο στη φύση και όχι στην ηλικία (b). Το παν στη βασιλεία εκείνη είναι καινούργιο (Αποκ. γ 12,ε 9,κα 1,5). Θα είναι χαρά δοξασμένη, διαφορετική τελείως από τις χαρές, τις οποίες δοκιμάζουμε εδώ και θα υπερβαίνει κάθε κατανόηση.
«Η πόση του κρασιού δεν εκπληρώνει μόνο ανάγκη αλλά και προσφέρει ποικίλλη ευχαρίστηση στην αίσθηση· μετά όμως από την ανάσταση των νεκρών, αφού θα απομακρυνθεί η φθορά των ανθρωπίνων σωμάτων, και η ίδια η φύση των πραγμάτων θα μεταβληθεί ώστε να είναι νέα, ώστε και αυτή η ευφροσύνη μας θα είναι νέα… αφού ο ίδιος ο Σωτήρας μας Χριστός θα βάζει μέσα στις ψυχές αυτών που τον σέβονται την έμφυτη και δική του ευφροσύνη» (Αμμώνιος).
(8)   «Διότι τότε θα επιτελέσει το Πάσχα τελειότερα και καθαρότερα» (Ζ).

Στιχ. 30-35. Στο όρος των Ελαιών.

Ματθ.26,30 Καὶ ὑμνήσαντες(1) ἐξῆλθον εἰς τὸ ὄρος(2) τῶν ἐλαιῶν.
Ματθ.26,30 Αφού έψαλαν τους καθιερωμένους ψαλμούς, βγήκαν για να πάνε στο όρος των Ελαιών.
(1)   «Ας το ακούσουν όλοι εκείνοι, οι οποίοι αφού φάνε σαν χοίροι κλωτσούν το υλικό τραπέζι και σηκώνονται μεθυσμένοι, ότι πρέπει να ευχαριστούν και να τελειώνουν με ύμνο. Ακούστε επίσης όλοι όσοι δεν περιμένετε την τελευταία ευχή των μυστηρίων· διότι αυτή η ευχή είναι σύμβολο της προσευχής εκείνης. Ευχαρίστησε και ύμνησε και προτού να δώσει στους μαθητές, ώστε και εμείς να ευχαριστούμε. Ευχαρίστησε και ύμνησε και αφού έδωσε, ώστε και εμείς να κάνουμε το ίδιο» (Χ).
Ύμνησαν όχι αναγκαία και απαραίτητα το πασχάλιο αλληλούια, δηλαδή τους Ψαλμούς 115-118, αλλά κάποιον Ψαλμό από εκείνους, οι οποίοι ήταν σε συνήθη χρήση στο ναό (S). Συχνά για τον Κύριο γράφτηκε, ότι προσευχήθηκε πάνω στη γη· ουδέποτε όμως άλλοτε ότι ύμνησε (b).
(2)   «Τον περισσότερο χρόνο διανυκτέρευε έξω στα βουνά· και το έκανε αυτό, από τη μία μεν για να προσεύχεται απερίσπαστα· από την άλλη πάλι και για να κάνει τους μαθητές κοινωνούς λόγων πιο μυστικών. Προτού όμως βγει στο όρος είπε πολλά, από τα οποία άλλα μεν εξιστόρησαν ο Λουκάς και άλλα ο Ιωάννης» (Ζ).

Ματθ.26,31 τότε λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· πάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε(1) ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ, γέγραπται(2) γάρ, πατάξω(3) τὸν ποιμένα, καὶ διασκορπισθήσονται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης(4)·
Ματθ.26,31 Τους λέει τότε ο Ιησούς: Αυτή τη νύχτα όλοι σας θα χάσετε την εμπιστοσύνη σας σ’ εμένα, όπως άλλωστε το λέει η Γραφή: Θα σκοτώσω το βοσκό, και θα σκορπιστούν τα πρόβατα του κοπαδιού.
(1)   «Αντί να πει θα ταρακουνηθείτε στην πίστη σας σε εμένα» (Ζ).
(2)   Στο Ζαχαρίου ιγ 7.
(3)   Και το εβραϊκό κείμενο και οι Ο΄ έχουν προστακτική (a). «Λέγεται ο πατέρας ότι χτύπησε τον υιό, επειδή επέτρεψε να χτυπηθεί αυτός, δηλαδή να φονευτεί. Δηλώνεται λοιπόν και από εδώ, ότι» (Ζ),
«σταυρωνόταν με απόφαση του Θεού και από κάθε πλευρά δείχνει ότι ο εαυτός του δεν είναι ξένος με την Παλαιά Διαθήκη, ούτε με το Θεό που κηρύσσεται σε αυτήν και ότι αυτό που γινόταν ήταν θεία οικονομία και ότι όλα τα σχετικά με αυτό τα είχαν προαναγγείλει οι προφήτες φωτισμένοι από ψηλά» (Χ).
(4)   Το «ποίμνης» δεν υπάρχει στο εβραϊκό κείμενο, αλλά μόνο στους Ο΄ σύμφωνα με τον αλεξανδρινό κώδικα. Φαίνεται όμως πιθανότερο, ότι υπήρχε κείμενο των Ο΄ με την προσθήκη αυτή παρά ότι ο αλεξανδρινός κώδικας συμμορφώθηκε με το κείμενο του Ματθαίου (a).

Ματθ.26,32 μετὰ δὲ(1) τὸ ἐγερθῆναί με προάξω(2) ὑμᾶς(3) εἰς τὴν Γαλιλαίαν.
Ματθ.26,32 Μετά την ανάστασή μου όμως θα σας περιμένω στη Γαλιλαία, όπου θα πάω πριν από σας».
(1) Αντιθετικός σύνδεσμος=τώρα μεν θα διασκορπιστείτε, μετά την ανάστασή μου όμως (δ). «Αφού προείπε τα λυπηρά, προλέγει και τα παρηγορητικά» (Ζ).
(2) «Αντί να πει: θα σας προλάβω εκεί περιμένοντας» (Ζ). «Θα σας προφθάσω» (Θφ). Θα πάει λοιπόν εκεί πριν από αυτούς.
(3) Ο διασκορπισμός θα λάβει χώρα βεβαίως, αλλά εξίσου βέβαια θα γίνει και μία νέα συνάντηση.

Ματθ.26,33 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ· εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί(1), ἐγὼ δὲ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαι(2).
Ματθ.26,33 Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κι αν όλοι χάσουν την εμπιστοσύνη τους σ’ εσένα, εγώ ποτέ δε θα τη χάσω».
(1)   «Από πολλή αυθάδεια ο Πέτρος μόνος υπόσχεται ότι δεν θα σκανδαλιστεί» (Θφ). Θα έπρεπε μάλλον να πει: Εάν όλοι δεν σκανδαλιστούν με σένα, εγώ θα σκανδαλιστώ (b). «Έπρεπε πολύ περισσότερο να παρακαλέσει και να πει· Κύριε, βοήθησέ μας» (Ζ). Ο Πέτρος είναι ειλικρινής σε όσα υπόσχεται, υπερτιμά όμως τις δυνάμεις του (F).
(2)   «Τι λες, Πέτρε; Ο προφήτης είπε ότι θα σκορπιστούν τα πρόβατα· ο Χριστός βεβαίωσε αυτό που ειπώθηκε. Και συ λες όχι;… Για αυτό λοιπόν τον αφήνει να πέσει, διδάσκοντάς τον από εδώ σε όλα να πείθεται στο Χριστό και να θεωρεί την απόφαση Αυτού περισσότερο αξιόπιστη από τη δική του συνείδηση. Και οι υπόλοιποι μαθητές όμως δεν ωφελήθηκαν λίγο από την άρνησή του, διότι κατανόησαν την ανθρώπινη αδυναμία και την αλήθεια του Θεού» (Χ).
«Σε τρία λοιπόν μαζί φταίει (ο Πέτρος)· πρώτον, ότι αντιμίλησε και στον προφήτη και στο Χριστό· δεύτερον, ότι έβαλε τον εαυτό του μπροστά από τους άλλους· τρίτον, ότι εμπιστεύτηκε τον εαυτό του μόνο και όχι τη βοήθεια του Θεού. Για αυτό και αφήνεται να πέσει, για να μαζευτεί και να μάθει να μην εμπιστεύεται πάρα πολύ τον εαυτό του. Αυτό όμως που λέει ο Λουκάς, ότι Σίμων, Σίμων, να ο σατανάς ζήτησε εσάς και τα υπόλοιπα, τα είπε σε άλλο χρόνο, πριν να βγει στο όρος των ελαιών» (Ζ).

Ματθ.26,34 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἀμὴν λέγω σοι(1) ὅτι ἐν ταύτῃ τῇ νυκτὶ(2) πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι(3) τρὶς ἀπαρνήσῃ(4) με.
Ματθ.26,34 Του είπε κι ο Ιησούς: «Σε βεβαιώνω πως αυτή τη νύχτα, προτού λαλήσει ο πετεινός, θα με απαρνηθείς τρεις φορές».
(1) Με έμφαση ο Πέτρος αρνείται ότι θα σκανδαλιστεί, αλλά και η απάντηση του Κυρίου είναι εξίσου έντονη και εμφαντική. Το «σού λέω» μαρτυρείται και από τα τέσσερα ευαγγέλια. Και στον μεν Μάρκο και Ματθαίο προηγείται από αυτό το Αμην μία φορά, ενώ στον Ιωάννη δύο φορές.
(2) Ήταν λοιπόν τότε νύχτα· και ήταν εκπληκτικότερο η άρνηση να λάβει χώρα σε καιρό νύχτας παρά σε καιρό ημέρας (b).
(3) Η αλεκτοροφωνία σημείωνε την τρίτη ρωμαϊκή φυλακή της νύχτας δηλαδή από τα μεσάνυχτα μέχρι την τρίτη πρωινή. Συνεπώς η τριπλή άρνηση θα γινόταν πριν το ξημέρωμα (S).
(4) «Άρνηση λέει το ότι δεν τον ξέρει» (Ζ). Ο Κύριος γνωρίζει εμάς καλύτερα από όσο εμείς γνωρίζουμε τους εαυτούς μας (b).

Ματθ.26,35 λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος(1)· κἂν(2) δέῃ με σύν σοι ἀποθανεῖν, οὐ μη(3) σε ἀπαρνήσομαι(4). ὁμοίως δὲ καὶ πάντες οἱ μαθηταὶ(5) εἶπον(6).
Ματθ.26,35 Ο Πέτρος όμως του λέει: «Δε θα σε απαρνηθώ, έστω και αν χρειαστεί να πεθάνω μαζί σου». Τα ίδια έλεγαν κι όλοι οι άλλοι μαθητές.
(1)   «Όσο διαβεβαιώνει ο Χριστός, τόσο ο Πέτρος ισχυρίζεται αντίθετα· διότι ήταν σφοδρό μέσα του το πάθος της εμπιστοσύνης στον εαυτό του· για αυτό και υφίσταται πολύ άσχημο ναυάγιο, αφού αφέθηκε έρημος από τη βοήθεια του Θεού και αποδείχτηκε ότι είναι αδύναμος» (Ζ).
(2)   Ό,τι ο Μάρκος εκφράζει με το «ἐκ περισσοῦ ἔλεγε μᾶλλον» ο Ματθαίος το περιέλαβε στο «και» το οποίο συνέδεσε με το εάν (p).
(3)   Ο Πέτρος λοιπόν γνωρίζει ότι η άρνηση είναι αμαρτία (b), και για αυτό ξεκάθαρα αποκρούει το ενδεχόμενό της.
(4)   «Έπρεπε να πει, εάν έχω τη δική σου βοήθεια» (Χ).
«Από εδώ λοιπόν μαθαίνουμε μεγάλο δόγμα, ότι ούτε η ανθρώπινη προθυμία κατορθώνει κάτι χωρίς τη θεία δύναμη, ούτε η θεία δύναμη φέρνει κέρδος χωρίς την ανθρώπινη προθυμία. Και παραδείγματα και των δύο είναι ο Πέτρος και ο Ιούδας» (Ζ).
«Διότι ο μεν Ιούδας αν και απόλαυσε πολλή βοήθεια τίποτα δεν ωφελήθηκε, επειδή δεν θέλησε, ούτε πρόσφερε και αυτός ό,τι εξαρτιόταν από αυτόν· ενώ αυτός, αν και έδειξε προθυμία, επειδή δεν πήρε καμιά βοήθεια κατέπεσε. Για αυτό παρακαλώ, ούτε να επαναπαύεστε αναθέτοντας τα πάντα στο Θεό, ούτε να καταβάλετε προσπάθεια, νομίζοντας ότι με τους κόπους σας θα κατορθώσετε τα πάντα» (Χ).
(5)   «Μιμήθηκαν και αυτοί τον Πέτρο» (Ζ).
(6)   Του Σωτήρα η πραότητα δεν δίνει απάντηση σε αυτούς (b).

Στιχ. 36-46. Η αγωνία της Γεθσημανή.

Ματθ.26,36 Τότε(1) ἔρχεται μετ᾿ αὐτῶν ὁ Ἰησοῦς εἰς χωρίον(2) λεγόμενον Γεθσημανῆ(3), καὶ λέγει τοῖς μαθηταῖς· καθίσατε αὐτοῦ(4) ἕως οὗ ἀπελθὼν προσεύξωμαι(5) ἐκεῖ(6).
Ματθ.26,36 Τότε ο Ιησούς πηγαίνει μαζί με τους μαθητές σ’ έναν τόπο που λέγεται Γεθσημανή και τους λέει: «Καθίστε αυτού· εγώ θα πάω λίγο παραπέρα να προσευχηθώ».
(1)   Μετά την προφητεία για τον Πέτρο και τους μαθητές (δ). Ίσως οι ευαγγελιστές δεν είχαν τέτοια πρόθεση, φανερώνουν όμως τραγική ειρωνεία τοποθετώντας την προσευχή του Κυρίου στη Γεθσημανή αμέσως μετά την καυχησιόλογη αυτοπεποίθηση του Πέτρου και των συμμαθητών του. Οι Απόστολοι είναι τόσο βέβαιοι για τη δική τους δύναμη, ώστε δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι είναι ενδεχόμενο να πέσουν, και όταν ακόμη προειδοποιούνται για αυτό από το Χριστό. Ο υιός του ανθρώπου όμως δέεται προς τον Πατέρα του, ζητώντας ενίσχυση με την προσευχή για τη δοκιμασία που πλησιάζει (p).
(2)   Εδώ λέγεται μάλλον με την έννοια του αγρού ή κτήματος (g).
(3)   Η λέξη αποδίδεται στην ελληνική με το ελαιοτριβείο. Ετυμολογείται στο εβραϊκό από τις λέξεις γκατ σιέμεν και πήρε φαίνεται το όνομα πιθανώς από το ότι στην αρχή υπήρχε εκεί ελαιοτριβείο (F).
(4)   Στο μέρος αυτό, το οποίο μιλώντας τούς έδειχνε (δ). «Επειδή ήταν συνεχώς μαζί του, για αυτό λέει, μείνετε εδώ» (Χ).
(5)   «Ως άνθρωπος προσευχήθηκε διδάσκοντας τους ανθρώπους στους πειρασμούς να προσεύχονται και να υψώνονται στο Θεό και να επικαλούνται πιο έντονα τη βοήθειά του» (Ζ).
(6)   «Δεν τους πήρε στην προσευχή, αλλά μόνος πηγαίνει στην προσευχή, διδάσκοντας, ότι πρέπει αυτός που πρόκειται να προσευχηθεί θερμά, να προσεύχεται μεμονωμένος» (Ζ).
Ή, πιο σωστά, στο στίχο 38 λέει γρηγορεῖτε μετ᾿ ἐμοῦ, αλλά πουθενά δεν λέει, προσεύχεσθε μαζί μου. Οι μαθητές δεν μπορούσαν να συνενωθούν με ισότητα μαζί του σε προσευχή. Αυτός είναι ο Μονογενής Υιός, ο ένας Μεσίτης (b).

Ματθ.26,37 καὶ παραλαβὼν τὸν Πέτρον καὶ τοὺς δύο υἱούς Ζεβεδαίου(1) ἤρξατο λυπεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν(2).
Ματθ.26,37 Κι αφού πήρε μαζί του τον Πέτρο και τους δύο γιους του Ζεβεδαίου, άρχισε να λυπάται και να αγωνιά.
(1)   «Γιατί δεν τους παίρνει όλους; Για να μην καταβληθούν. Αλλά παίρνει αυτούς οι οποίοι είχαν γίνει θεατές της δόξας του (στη Μεταμόρφωση)» (Χ). Φαίνεται ότι αισθάνθηκε ήδη την ανάγκη της συντροφιάς και της συμπάθειας των τριών πιο αγαπημένων του μαθητών. Υπήρξαν αυτοί μάρτυρες της δόξας του (Ματθ. ιζ 1,2) και ήδη καλούνται να γίνουν μάρτυρες και της ταπείνωσής του. Παρόλ’ αυτά μάλλον για τους εαυτούς τους παρά για τον εαυτό του τούς κάλεσε μαζί του (p).
(2)   «Ο Μάρκος λέει ότι άρχισε να εκθαμβείται, δηλαδή να δειλιάζει· διότι επέτρεψε στη φύση του (την ανθρώπινη) να πάθει το δικό της. Αδημονώ λοιπόν τώρα θα εννοήσουμε το λυπάμαι πολύ. Την μεν λύπη λοιπόν την φανερώνει δείχνοντας ότι όπως ακριβώς σε όλα είναι Θεός, έτσι και σε όλα είναι άνθρωπος· και είναι φυσικό γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης να λυπάται για το θάνατο και μάλιστα τον βίαιο και να φοβάται αυτόν» (Ζ).
«Διότι και παρά φύσιν μπήκε ο θάνατος και για αυτό η φύση μας αποφεύγει αυτόν» (Θφ).
Και το λυπάμαι και το εκθαμβούμαι σημαίνουν την παρουσία και το αποτέλεσμα αντικειμένου τρομερού, ενώ το αδημονώ ο Ησύχιος το ερμηνεύει με το θαυμάζω, απορώ, και ο Ευστάθιος λέει ότι αδήμων σημαίνει αυτός που κυριεύτηκε από άδος, από πλεονασμό λύπης (b).
Ή, από το α και το δήμος= αυτός που είναι έξω από την πατρίδα και στενοχωρείται. Αδημονώ=στενοχωριέμαι, λυπάμαι πολύ (δ).
«Υπάρχει δειλία φυσική κατά την οποία η ψυχή δεν θέλει να χωριστεί από το σώμα, λόγω της φυσικής συμπάθειας και οικειότητας που από την αρχή τοποθέτησε μέσα της ο δημιουργός. Και υπάρχει δειλία παρά φύσιν, που δημιουργείται από προδοσία των λογισμών και από απιστία… Αυτήν τη δειλία, επειδή είναι παρά φύσιν ο Χριστός δεν την δέχτηκε στον εαυτό του» (Ζ).
Η ανθρώπινη φύση του Κυρίου εγκαταλείφθηκε κατά τον καιρό των παθών από τη θεία, όχι επειδή χωρίστηκε όσον αφορά την υπόσταση, αλλά επειδή με τη θέλησή της απομακρύνθηκε η θεότητα και άφησε την ανθρώπινη φύση μόνη της, για να πάθει και να πεθάνει (δ).

Ματθ.26,38 τότε λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς(1)· περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου(2) ἕως θανάτου(3)· μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε μετ᾿ ἐμοῦ(4).
Ματθ.26,38 Τότε τους λέει: «Περίλυπη μέχρι θανάτου είναι η ψυχή μου. Περιμένετε εδώ και μείνετε ξάγρυπνοι μαζί μου».
(1)   «Φανερότερα αποκαλύπτει την ασθένεια της φύσης ως άνθρωπος» (Ζ).
(2)   Δες Ψαλμ. μα 6,12. Για το «ψυχή μου» δες Ιω. ιβ 27.
(3)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: τέτοια λύπη, ώστε θα ωθούσε αυτή έναν συνηθισμένο θνητό σε αυτοκτονία (b). Ή «το έως θανάτου λέγεται αντί για το σαν σε θάνατο» (Ζ). Ή, πιο πιθανό, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να νομίζει κάποιος ότι δεν θα αντέξει σε αυτήν, αλλά θα πεθάνει (δ), ώστε σχεδόν πεθαίνω (g).
(4)   «Τους διατάζει να αγρυπνούν μαζί του για παρηγοριά, όπως συνηθίζουμε σε αυτούς που βρίσκονται σε δυσκολίες» (Ζ). Στις μεγάλες δοκιμασίες η απομόνωση ανακουφίζει, παρόλ’ αυτά ζητάμε και φίλοι να βρίσκονται κάπου εκεί κοντά. Ο Ιησούς παραγγέλλει στους μαθητές να αγρυπνούν μαζί του, παρόλο που γνώριζε, ότι δεν θα παρείχαν σε αυτόν κάποια βοήθεια (b). Καλεί αυτούς να αγρυπνήσουν μαζί του και να ακούσουν τις προσευχές του. Ότι προσευχήθηκε μεγαλόφωνα και ίσως με κραυγή ισχυρή, ώστε οι μαθητές να μπορούν να ακούσουν, είναι προφανές. Το χωρίο προς Εβραίους ε 7 ίσως αναφέρεται στην παρούσα περίπτωση (p).

Ματθ.26,39 καὶ προελθὼν μικρὸν(1) ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ(2) προσευχόμενος καὶ λέγων· πάτερ μου(3), εἰ δυνατόν ἐστι(4), παρελθέτω ἀπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποτήριον(5) τοῦτο· πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾿ ὡς σύ(6).
Ματθ.26,39 Αφού απομακρύνθηκε λίγο, έπεσε με το πρόσωπο στη γη και προσευχόταν με τούτα τα λόγια: «Πατέρα μου, αν είναι δυνατό, ας μην πιω αυτό το ποτήρι· όμως ας μη γίνει το δικό μου θέλημα αλλά το δικό σου».
(1)   «Ο Λουκάς είπε και το μέτρο της απόστασης, ότι δηλαδή αποσπάστηκε από αυτούς όσο το ρίξιμο μιας πέτρας» (Ζ).
(2)   Όχι μόνο στα γόνατά του, αλλά στο πρόσωπό του, τελείως μπρούμυτα. Η βαθύτατη ταπείνωση (b).
(3)   Ο Ιησούς προσεύχεται ως Υιός (b).
(4)   «Ως άνθρωπος είπε, εάν είναι δυνατόν, αντί να πει αν είναι πιθανόν. Διότι είναι ανθρώπινο το να δειλιάζει. Διότι ως Θεός ήξερε αν ήταν δυνατόν, είτε αδύνατον» (Ζ).
«Με το να πει λοιπόν, αν είναι δυνατόν να περάσει, έδειξε την ανθρώπινη φύση του» (Χ).
«Όταν έγινε άνθρωπος είχε τη σάρκα που δείλιαζε, χάριν της οποίας συνένωσε το δικό του θέλημα με την ανθρώπινη αδυναμία, έτσι ώστε αφού εξαφανίσει και αυτό, να καταστήσει πάλι τον άνθρωπο θαρραλέο απέναντι στο θάνατο» (Α).
Αν είναι δυνατόν= Εάν μπορούσε αυτό να συμβιβαστεί με τη θεία οικονομία. «Αν είναι δυνατόν, χωρίς να πάθω τον θάνατο, να κατορθώσω τη ζωή για αυτούς που έπεσαν σε αυτόν, αν είναι δυνατόν να πεθάνει ο θάνατος χωρίς να πεθάνω εγώ» (Κ). Εάν είναι δυνατόν από την άποψη της εκπλήρωσης των θείων σχεδίων και σκοπών που αφορούν στην απολύτρωση των ανθρώπων (ο). Η αίτηση λοιπόν γίνεται υπό όρους και δηλώνει πλήρη παράδοση στα χέρια του Πατέρα (F).
(5)   «Ποτήριο λέει αυτό του θανάτου» (Ζ). Το ποτήρι που προσφέρεται από τον Πατέρα και είναι πλήρες μέχρι τα χείλη με το ρόφημα του πάθους (b).
(6)   «Με το να πει όμως, αλλά όχι όπως εγώ θέλω αλλά όπως εσύ, έδειξε το πόσο γεμάτος ήταν από αρετή και φιλοσοφία, διδάσκοντάς μας να ακολουθούμε το Θεό και όταν ακόμη η φύση μας μάς τραβάει στο αντίθετο», «και να προτιμάμε το θέλημα του Θεού από το δικό μας θέλημα ως ωφελιμότερο» (Ζ). Και άλλη εκδήλωση υποταγής και πλήρους αυταπάρνησης (F).
«Το ότι βεβαίως δεν θέλει να το πιει αυτό, δηλαδή να υποστεί με πολλή ευχαρίστηση το πάθος, αποτελεί κατηγορία κατά της ασέβειας εκείνων που τον σταύρωσαν. Γιατί δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να πουν, ότι Επειδή προτίμησε να πεθάνει, εμείς γίναμε μάλλον υπηρέτες της θέλησής του. Γιατί θα τους αποδείξει ότι θέλουν να ψεύδονται η επιθυμία του να αποφύγει το ποτήρι» (Κ).

Ματθ.26,40 καὶ ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς(1) καὶ εὑρίσκει αὐτοὺς καθεύδοντας(2), καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ(3)· οὕτως(4) οὐκ ἰσχύσατε μίαν ὥραν γρηγορῆσαι(5) μετ᾿ ἐμοῦ(6)!
Ματθ.26,40 Μετά έρχεται στους μαθητές και τους βρίσκει να κοιμούνται· τότε λέει στον Πέτρο: «Ούτε μία ώρα δεν μπορέσατε να μείνετε ξάγρυπνοι μαζί μου;
(1) Επιστρέφει ο Κύριος προς τους μαθητές και ο ανθρώπινος πόθος να έχει κάποια συντροφιά στη δύσκολη εκείνη στιγμή εκδηλώνεται φανερά (S).
(2) Όπως ο Λουκάς λέει κοιμόντουσαν λόγω της μεγάλης λύπης, η οποία είναι πολύ εξαντλητική.
(3) «Δεν απευθύνεται βεβαίως τυχαία στον Πέτρο κυρίως, αν και οι άλλοι είχαν αποκοιμηθεί· αλλά θίγει αυτόν και εδώ» (Χ), «επειδή ήταν πιο προπετής (=προτρέχω με αυθάδεια), λέγοντας, έτσι υποσχέθηκες;» (Ζ).
(4) Δεν πρέπει να χωρίσουμε αυτό με ερωτηματικό από το ισχύσατε, όπως χωρίζει ο Ζ., αλλά πρέπει να συνδέσουμε αυτά αναπόσπαστα· οὕτως οὐκ ἰσχύσατε; = Τόσο λίγη δύναμη δεν βρήκατε μέσα σας; (δ). Αποδειχτήκατε τόσο αδύνατοι; (b).
(5) Αυτομάτως προσευχές θα ξεπηδούσαν, εάν αγρυπνούσαν. Δες τον ακόλουθο στίχο (b).
(6) «Και το «μαζί μου» όμως δεν το είπε τυχαία, αλλά σαν να έλεγε· Δεν μπόρεσες να αγρυπνήσεις μαζί μου, και θα θυσιάσεις τη ζωή σου για μένα;» (Χ).

Ματθ.26,41 γρηγορεῖτε(1) καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν(2)· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής(3).
Ματθ.26,41 Μένετε άγρυπνοι και προσεύχεστε, για να μη σας νικήσει ο πειρασμός· το πνεύμα είναι πρόθυμο, η σάρκα όμως αδύναμη».
(1)   Εάν οι μαθητές ενέδιδαν στον ύπνο και παραμελούσαν την προσευχή κατά τη δοκιμασία αυτή, πώς θα περίμεναν να διαφύγουν τον πειρασμό, τον οποίο μετά από λίγο θα αντιμετώπιζαν; (S). Έπρεπε να είναι άγρυπνοι, για να διακρίνουν αμέσως τις εφόδους του εχθρού, και να προσεύχονται, για να τους δοθεί η χάρη, η οποία θα τους εξασφάλιζε τη νίκη (F).
(2)   Το να μην μπουν σε πειρασμό έπρεπε να είναι το αντικείμενο της προσευχής τους (b).
«Μην εμπιστεύεστε τον εαυτό σας, ούτε να υπόσχεστε μεγάλα, αλλά να προσέχετε και να προσεύχεστε, να μην μπείτε σε πειρασμό» (Ζ).
«Από κοινού λοιπόν σε όλους λέει να προσεύχονται να μην πέσουν σε πειρασμό κόβοντας παντού την αυθάδειά τους και κάνοντάς τους να βρίσκονται σε αγωνία» (Χ).
(3)   «Η μεν ψυχή δείχνει προθυμία και τολμά μπροστά στον κίνδυνο· η σάρκα όμως επειδή είναι ασθενής μαζεύεται από φόβο και δεν έχει δύναμη» (Ζ).
«Μολονότι θες να παραβλέψεις το θάνατο, αλλά δεν θα μπορέσεις, μέχρις ότου απλώσει ο Θεός το χέρι του· διότι σε παρασύρει το σαρκικό φρόνημα» (Χ).
«Για αυτό πρέπει να μην παίρνουμε πολύ θάρρος βλέποντας την προθυμία της ψυχής, αλλά να έχουμε μετριοφροσύνη βλέποντας την ασθένεια της σάρκας» (Ζ).
Σάρκα= η φτωχή μας φύση όταν την δούμε στην ασθένεια και την αδυναμία της (F). Οι μαθητές είχαν τη διάθεση να υπακούσουν, αλλά έχαναν από την ασθένεια της σάρκας. Δεν τους καλεί να προσευχηθούν για αυτόν. Τους συνιστά να προσευχηθούν για αυτούς την προσευχή, την οποία τους συνέστησε να απευθύνουν: Μη μας βάλεις σε πειρασμό. Αντιμετώπιζε ήδη και αυτός τον πειρασμό και ενδυναμώθηκε πλήρως με την προσευχή. Επιθυμεί και αυτοί να προστατευθούν κατά του επερχομένου πειρασμού με το ίδιο μέσο της προσευχής.

Ματθ.26,42 πάλιν ἐκ δευτέρου(1) ἀπελθὼν προσηύξατο λέγων(2)· πάτερ μου(3), εἰ οὐ δύναται τοῦτο τὸ ποτήριον παρελθεῖν ἀπ᾿ ἐμοῦ ἐὰν μὴ αὐτὸ(4) πίω, γενηθήτω τὸ θέλημά σου(5).
Ματθ.26,42 Για δεύτερη φορά απομακρύνθηκε και προσευχήθηκε με τούτα τα λόγια: «Πατέρα μου, αν δεν μπορώ ν’ αποφύγω αυτό το ποτήρι αλλά πρέπει να το πιω, ας γίνει το θέλημά σου».
(1)   Είναι πλεονασμός η φράση πάλιν εκ δευτέρου (δ).
(2)   Είναι φανερό από το παράδειγμα αυτό του Κυρίου ότι η παραγγελία του στο Ματθ. στ 7 δεν απαγορεύει την επανάληψη των προσευχών έστω και αν αυτές γίνονται με τις ίδιες λέξεις (p). 
«Παρατείνει την προσευχή και την διατυπώνει με τα ίδια λόγια, προβάλλοντας σε εμάς ως υπόδειγμα και υπογραμμό τα δικά του. Γιατί πρέπει, νομίζω, να μην λιποψυχούμε, αλλά μάλλον να προσερχόμαστε στο Θεό συχνά, και όταν επαναλαμβάνουμε τα ίδια να μην ντρεπόμαστε, μέχρι που να ικανοποιηθούν τα αιτήματά μας» (Κ).
(3)   Παίρνει ήδη ως δεδομένο, ότι πρέπει να πιει το ποτήρι και πρόθυμα υποτάσσεται στη θεία βουλή (δ).
(4)   Ο μόνος δηλαδή τρόπος του να παρέλθει το ποτήρι είναι να το πιω.
(5)   «Εδώ δείχνει ότι συμφωνεί πλήρως με το θέλημα του Θεού και ότι παντού αυτό πρέπει να ακολουθούμε και αυτό να επιζητούμε» (Χ).

Ματθ.26,43 καὶ ἐλθὼν εὑρίσκει αὐτοὺς πάλιν καθεύδοντας· ἦσαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ βεβαρημένοι(1).
Ματθ.26,43 Μετά ήρθε και τους βρήκε πάλι να κοιμούνται, γιατί τα μάτια τους ήταν βαριά από τη νύστα.
(1) «Ήταν βαριά όχι από τον ύπνο μόνο, αλλά και από τη λύπη, όπως είπε ο Λουκάς» (Ζ).
«Διότι μαζί με το ότι ήταν προχωρημένη η νύχτα, και τα μάτια τους ήταν βαριά από τη λύπη» (Χ).

Ματθ.26,44 καὶ ἀφεὶς αὐτοὺς(1) ἀπελθὼν πάλιν προσηύξατο ἐκ τρίτου τὸν αὐτὸν λόγον εἰπών·
Ματθ.26,44 Τους άφησε όπως ήταν και ξανάφυγε για να προσευχηθεί για τρίτη φορά με τα ίδια λόγια.
(1) «Δεν τους έλεγξε, αλλά απομακρύνθηκε λίγο, για να δηλώσει την απερίγραπτη ασθένειά τους, αφού ούτε μετά την επίπληξη μπορούσαν να υπομένουν. Δεν τους ξυπνά όμως για να τους επιπλήξει και πάλι, για να μην τους πληγώσει ενώ είναι ήδη πληγωμένοι» (Χ).

Ματθ.26,45 τότε ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτοῖς· καθεύδετε τὸ λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσθε(1)! ἰδοὺ ἤγγικεν ἡ ὥρα(2) καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἁμαρτωλῶν(3).
Ματθ.26,45 Κατόπιν έρχεται στους μαθητές και τους λέει: «Κοιμάστε ακόμα και ξεκουράζεστε; Να, έφτασε η ώρα και ο Υιός του Ανθρώπου παραδίνεται στα χέρια ανθρώπων αμαρτωλών.
(1)   «Το λέει αυτό για να τους κάνει να ντραπούν και για να τους ελέγξει, επειδή κοιμούνται σε καιρό κινδύνου και ξέχασαν τις πολλές του παραγγελίες να ξαγρυπνούν και να προσεύχονται, σαν να έλεγε· επειδή μέχρι τώρα δεν αγρυπνήσατε, κοιμηθείτε λοιπόν τώρα και αναπαυτείτε, αν μπορείτε» (Ζ).
«Εάν σας αρέσει και σας δίνει τη δυνατότητα ο καιρός, κοιμηθείτε» (Θφ). Μπορούμε όμως την πρόταση να την πάρουμε και ως ερωτηματική, οπότε η επιτίμηση με αυτήν είναι ολοφάνερη. Μπορούμε να πάρουμε τα ρήματα ότι εκφέρονται σε προστακτική πτώση ή και σε οριστική. Δηλαδή: αφού μπορείτε σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές να κοιμάστε, ας κοιμάστε λοιπόν και ας αναπαύεστε. Ή, εξακολουθείτε λοιπόν να κοιμάστε και να αναπαύεστε. Αλλά να ο κίνδυνος κατέφθασε.
(2)   Η οποία συχνά προαναγγέλθηκε. Στο στίχο 18 είχε πει λιγότερο καθορισμένα ο καιρός μου (b). Η προορισμένη και προφητευμένη ώρα έφθασε ήδη· δες ιζ 22 (S).
Η ώρα της σύλληψής μου (δ), ή «η ώρα της προδοσίας» (Ζ). «Δείχνει πάλι ότι αυτό που γινόταν ήταν σχέδιο της οικονομίας του Θεού» (Χ).

Ματθ.26,46 ἐγείρεσθε ἄγωμεν(1)· ἰδοὺ ἤγγικεν ὁ παραδιδούς με.
Ματθ.26,46 Σηκωθείτε, πρέπει να πηγαίνουμε· έφτασε αυτός που θα με προδώσει».
(1) «Και από εδώ έδειξε, ότι με τη θέλησή του θα πεθάνει. Διότι αν και ήξερε από πριν ότι έρχονται ο προδότης και όσοι ήταν μαζί του, όχι μόνο δεν έφυγε, αλλά και ετοιμάζεται να βγει να τους συναντήσει λέγοντας, ας πάμε προς αυτούς» (Ζ). Το ας πάμε λοιπόν, δεν σημαίνει ας φύγουμε τον κίνδυνο, αλλά ας πορευτούμε για να τον αντιμετωπίσουμε.

Στιχ. 47-56. Η σύλληψη του Ιησού.

Ματθ.26,47 Καὶ ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος(1) ἰδοὺ Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα(2) ἦλθε, καὶ μετ᾿ αὐτοῦ ὄχλος πολὺς μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων(3) ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ(4).
Ματθ.26,47 Μιλούσε ακόμα ο Ιησούς όταν έφτασε ο Ιούδας, ένας από τους δώδεκα. Μαζί του ερχόταν κι ένα πλήθος από ανθρώπους οπλισμένους με ξίφη και ρόπαλα, σταλμένους από τους αρχιερείς και τους πρεσβυτέρους του συνεδρίου.
(1)   Και οι τρεις συνοπτικοί αναφέρουν ότι την ώρα που έλεγε ο Ιησούς στους μαθητές του τα λόγια που αναφέρθηκαν, κατέφθασε ο Ιούδας, ένας από τους δώδεκα, οδηγώντας αυτούς που συνέλαβαν τον Ιησού· όπως και οι τρεις συμφωνούν ότι με φίλημα παρέδωσε αυτόν. Τίποτα από όσα λέχθηκαν για τον Ιούδα δεν διέγειρε τόσο πολύ τον αποτροπιασμό της χριστιανοσύνης, όσο το συμβάν του ασυγκίνητα προδοτικού αυτού φιλήματος (p).
(2)   «Λέγεται και αυτό μαζί με τα άλλα σαν γνώρισμα που δηλώνει ότι ήταν από την ομάδα των δώδεκα. Και είναι μεν αυτό κατηγορία του Ιούδα» (Ζ).
«Είπε όμως αυτό ο ευαγγελιστής θαυμάζοντας, ότι, παρόλο που ήταν διαλεγμένος και είχε τοποθετηθεί μαζί με τους πρώτους, όμως παρέδωσε τον εαυτό του στο διάβολο» (Θφ). Οι ευαγγελιστές παρουσιάζονται υπέροχα συγκρατημένοι όσον αφορά τον προδότη. Για αυτούς είναι αρκετό το να μνημονεύσουν, ότι αυτός ήταν από τους δώδεκα. Δες και Μάρκ. ιδ 10,20,43,Λουκ. κβ 3,47,Ιω. στ 71.
(3)   «Το «με μαχαίρια και ξύλα» το λέει στηλιτεύοντας την πονηρία τους, ότι τέτοια ήταν τα σκεύη τους» (Σχ).
(4)   Προηγούνταν ο Ιούδας μαζί με τον όχλο αυτών που στάλθηκαν από το συνέδριο για αυτόν τον λόγο, και ακολουθούσε ο αναφερόμενος από τον Ιωάννη χιλίαρχος μαζί με τη σπείρα, οι οποίοι είχαν εντολή να βοηθήσουν αυτούς, εάν υπήρχε αντίσταση (δ).

Ματθ.26,48 ὁ δὲ παραδιδοὺς αὐτὸν ἔδωκεν(1) αὐτοῖς σημεῖον λέγων· ὃν ἂν φιλήσω(2), αὐτός ἐστι· κρατήσατε αὐτόν(3).
Ματθ.26,48 Αυτός που θα τον πρόδιδε τους είχε δώσει τούτο το συνθηματικό σημάδι: «Όποιον φιλήσω, αυτός είναι· πιάστε τον».
(1)   Αντί για υπερσυντέλικο. «Δίνει σημάδι ο Ιούδας, διότι και νύχτα ήταν και δεν μπορούσαν να τον αναγνωρίσουν. Άλλωστε… ίσως πολλοί από τους δούλους του αρχιερέα δεν γνώριζαν καθόλου τον Ιησού» (Θφ).
(2)   «Πω, πω! Πόση πονηρία δέχτηκε η ψυχή του προδότη. Διότι με ποια μάτια έβλεπε τότε τον διδάσκαλο; Με ποιο στόμα τον φιλούσε; Πόσο μολυσμένη σκέψη! Τι σκέφτηκε; Τι τόλμησε να κάνει; Ποιο σύμβολο (γνώρισμα) έδωσε για την προδοσία» (Χ).
«Ίσως να νόμισε ο Ιούδας, ότι μπορούσε να κρυφτεί, δίνοντάς του φίλημα ως δείγμα αγάπης, έχοντας όμως την καρδιά του γεμάτη από ανόσιες σκέψεις» (Κ). Προφανώς δεν υπήρχε πρόθεση να συλληφθούν οι μαθητές. Η σύλληψή τους θα αύξανε τον κίνδυνο του θορύβου και της ταραχής, ενώ αν έλλειπε ο αρχηγός τους αυτοί ήταν ακίνδυνοι. Για αυτό υπήρχε η ανάγκη κάποιου σημαδιού για αυτούς που θα συλλάβουν τον Ιησού, με το οποίο θα διέκριναν αυτόν από την υπόλοιπη συντροφιά (p).
(3)   «Επειδή φοβήθηκε μήπως διαφύγει από τους εχθρούς του, πράγμα το οποίο έκανε πολλές φορές, έδωσε παραγγελία λέγοντας κρατήστε τον και μεταφέρετέ τον με ασφάλεια (Μάρκ. ιδ 44)» (Ζ). Μία επιπλέον ύβρις εκ μέρους του προδότη ήταν το να επιστήσει την προσοχή στο ότι ο Κύριος μπορούσε να διαφύγει τρεπόμενος σε φυγή. Πάντως τα λόγια αυτά αποδεικνύουν πόσο ο Ιούδας ενδιαφερόταν να πετύχει η προδοσία του. Ο Ιησούς είχε εκθέσει αυτόν στο Δείπνο, οι έντεκα είχαν υποπτευθεί από τα λεγόμενα, ότι αυτός κάτι κακό μελετούσε· και ο Ιούδας ήδη είναι στην παράταξη των εχθρών (p).

Ματθ.26,49 καὶ εὐθέως προσελθὼν τῷ Ἰησοῦ εἶπε· χαῖρε(1), ῥαββί, καὶ κατεφίλησεν(2) αὐτόν.
Ματθ.26,49 Αμέσως, λοιπόν, πλησίασε τον Ιησού, του είπε: «Χαίρε, Διδάσκαλε!» και τον φίλησε.
(1)   «Λες χαίρε σε αυτόν που παγιδεύτηκε σε θάνατο από εσένα; Δεν ντρέπεσαι ούτε για τον τρόπο της προδοσίας; Αλλά μπορούσε από αυτό να δει, ότι έχοντας μέσα του τον ψεύτη, δηλαδή τον σατανά, και λέγοντας το «χαίρε» ψευδόταν» (Κ).
(2)   Η πρόθεση «κατά» επιτείνει την έννοια του εφίλησε. Τον φίλησε περισσότερες από μία φορές, λες και το φίλημα προερχόταν από αγαθή διάθεση (b). Το φίλημα ήταν συνήθως χαιρετισμός σε ξένο ή διδάσκαλο, τον οποίο υποδέχονταν (S).

Ματθ.26,50 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἑταῖρε(1), ἐφ᾿ ᾧ πάρει(2); τότε προσελθόντες ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐκράτησαν αὐτόν.
Ματθ.26,50 Ο Ιησούς του λέει: «Φίλε, κάνε αυτό για το οποίο ήρθες». Τότε πλησίασαν, συνέλαβαν τον Ιησού και τον έδεσαν.
(1)   Ο Αμμώνιος λέει ότι το εταίρος δεν ανταποκρίνεται επακριβώς στο φίλος. Και εταίροι είναι αυτοί που για πολύ καιρό συνδέθηκαν σε συναναστροφή και σε επάγγελμα (b). Σύντροφε, μαθητή. Ανταποκρίνεται στο Ραββί, το οποίο είπε ο Ιούδας (F).
«Ενώ είχε λάβει τέτοια απόδειξη της δύναμης του Χριστού (ο Ιούδας) και της επιείκειας και της πραότητας και της ημερότητας, έγινε χειρότερος από κάθε θηρίο» (Κ).
(2)   Αυθεντική γραφή εφ’ ο πάρει, που ανταποκρίνεται περισσότερο στην έννοια «κάνε αυτό που έχεις σκοπό και άσε τα προσχήματα. Διότι σκοπός μεν ήταν η προδοσία· ενώ πρόσχημα το φίλημα και ο λόγος» (Ζ). Σύντροφε, κάνε αυτό για το οποίο ήλθες, δηλαδή την προδοσία σου. «Δεν το πράττεις αυτό έχοντας σκοπό την αγάπη, αλλά με πονηρή διάθεση» (Σχ).
Σύμφωνα με την πιθανότερη αυτή εκδοχή, «το ἐφ᾿ ᾧ πάρει δεν πρέπει να το διαβάσουμε ερωτηματικά· διότι ήξερε ο Ιησούς για ποιο λόγο ήλθε» (Ζ).
Μπορεί όμως και ερωτηματικά να διαβαστεί η πρόταση = «αντί να πει για ποιό σκοπό ήλθες εδώ; Άραγε ως φίλος; Τότε όμως δεν έπρεπε να έλθεις με μαχαίρια. Αλλά ως εχθρός; Και πώς φιλάς;» (Θφ). Για ποιο σκοπό ήλθες και είσαι εδώ; Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ήλθες; (b). Για να με φιλήσεις ήλθες;
Ή, φίλημα μου δίνεις για αυτό που ήλθες να κάνεις; (L). Η τελευταία εκδοχή εάν πάρουμε ερωτηματικά τον λόγο του Κυρίου είναι η πιθανότερη, η του Ζ. όμως είναι η πιο πιθανή από όλες.

Ματθ.26,51 καὶ ἰδοὺ εἷς(1) τῶν μετὰ Ἰησοῦ ἐκτείνας τὴν χεῖρα(2) ἀπέσπασε τὴν μάχαιραν(3) αὐτοῦ, καὶ πατάξας τὸν δοῦλον(4) τοῦ ἀρχιερέως ἀφεῖλεν αὐτοῦ τὸ ὠτίον(5).
Ματθ.26,51 Ένας όμως απ’ τη συντροφιά του Ιησού έσυρε το μαχαίρι του, χτύπησε το δούλο του αρχιερέα και του έκοψε το αυτί.
(1)   «Ο Ιωάννης δήλωσε και αυτόν που το έκανε λέγοντας· ο Σίμων Πέτρος λοιπόν» (Ζ). Ο Ματθαίος δεν μνημονεύει το όνομα. Ίσως είχε περισσότερους από έναν λόγους να αποσιωπήσει αυτό. Ίσως κίνδυνος απειλούνταν κατά του Πέτρου εκ μέρους των Ιουδαίων που απίστησαν (b). Ο Ιωάννης γράφοντας μετά τον θάνατο του Πέτρου φρόντισε και σε αυτό να συμπληρώσει την παράδοση των ευαγγελίων (δ).
(2)   «Ο Λουκάς έγραψε ότι, βλέποντας αυτοί που ήταν γύρω του αυτό που θα γινόταν, είπαν σε αυτόν· Κύριε, θέλεις να τον χτυπήσουμε με μαχαίρι;… Ενώ οι άλλοι ρωτούσαν ακόμη, ο Πέτρος μη αναμένοντας την απάντηση, επειδή ήταν θερμότατος, έδωσε το χτύπημα…» (Ζ).
(3)   «Διότι είχαν δύο μαχαίρια, όπως είπε ο Λουκάς, που τα πήραν από το δείπνο όπως φαίνεται, τα οποία ήταν μεγάλα, ώστε να τα χρησιμοποιήσουν για άμυνα εναντίον αυτών που επρόκειτο να τους επιτεθούν» (Ζ).
(4)   Ίσως αυτός πρώτος άπλωσε τα χέρια στον Ιησού να τον πιάσει (p).
(5)   Υποκοριστικό του οὖς (=αυτί) όπως και ομμάτιον, οφρύδιον και τα όμοια (δ). «Χτύπησε μεν εναντίον του κεφαλιού, έκοψε όμως το αυτί» (Ζ).

Ματθ.26,52 τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἀπόστρεψόν(1) σου(3) τὴν μάχαιραν(2) εἰς τὸν τόπον(4) αὐτῆς· πάντες γὰρ οἱ λαβόντες(5) μάχαιραν ἐν μαχαίρᾳ ἀποθανοῦνται(6).
Ματθ.26,52 Τότε του λέει ο Ιησούς: «Βάλε το μαχαίρι σου ξανά στη θήκη του, γιατί όλοι όσοι τραβούν μαχαίρι, από μαχαίρι θα πεθάνουν.
(1) «Αφού τον μάλωσε δίδαξε να μην χρησιμοποιούν μαχαίρι ούτε χάριν του Θεού» (Ζ).
(2) «Με το μαχαίρι βεβαίως εμπόδισε κάθε όπλο» (Ζ).
(3) Το μαχαίρι σ ο υ είναι τελείως ξένο με την υπόθεσή μ ο υ (b).
(4) Λέξη που εκφράζει έννοια γενική, εδώ όμως σημαίνει τη θήκη του μαχαιριού (L).
(5) Αυτοί που παίρνουν, όταν ο Θεός δεν δίνει αυτό σε αυτούς (b). Αυτοί που παίρνουν για να το χρησιμοποιήσουν (δ).
(6) Η χρήση του μαχαιριού δεν συμβιβάζεται με το πνεύμα του ευαγγελίου. Δες Ιω. ιη 36 και Αποκ. ιγ 10 (S). Οι λόγοι αυτοί του Σωτήρα καθορίζοντας γενικό κανόνα αποτελούν συγχρόνως και «προφητεία της καταστροφής των Ιουδαίων που του επιτέθηκαν» (Ζ).

Ματθ.26,53 ἢ δοκεῖς ὅτι οὐ δύναμαι ἄρτι παρακαλέσαι τὸν πατέρα μου(1), καὶ παραστήσει μοι πλείους ἢ δώδεκα(2) λεγεῶνας(3) ἀγγέλων(4);
Ματθ.26,53 Ή θαρρείς πως δεν μπορώ να παρακαλέσω τον Πατέρα μου και αυτός να μου στείλει για συμπαράσταση πάνω από δώδεκα λεγεώνες αγγέλους;
(1)   Ο Κύριος δεν θέλει καμία βοήθεια εναντίον της βίας που ασκείται ήδη σε αυτόν. Μπορούσε να ζητήσει, και ήταν βέβαιος ότι θα την έπαιρνε, ακατανίκητη δύναμη από τον ουρανό. Γνωρίζει όμως, ότι το ποτήρι του παθήματος πρέπει να το πιει και ότι η ώρα για αυτό ήλθε και δεν θα ζητήσει πλέον, ώστε το ποτήρι να φύγει από αυτόν (p).
«Διότι δεν ήλθε για να χρησιμοποιήσει ως Θεός την δική του και έμφυτη δύναμη εναντίον αυτών που τον εξύβριζαν σαν μεθυσμένοι, αλλά ήλθε μάλλον για να γίνει σε μας διδάσκαλος της άκρας ανεξικακίας και να γίνει τύπος της ανώτερης από όλες αοργησίας» (Κ).
(2)   Δώδεκα όσος ήταν ο αριθμός των μαθητών. Σε καθέναν από τους Αποστόλους αντιστοιχεί ανά μία λεγεώνα (b).
(3)   «Λεγεώνα είναι τάγμα στρατιωτικό πολυάριθμο» (Ζ), που αποτελείται από έξι χιλιάδες άνδρες (b).
(4)   «Αν ένας άγγελος φόνευσε εκατόν ογδόντα πέντε χιλιάδες οπλισμένους» (Χ) και «πολύ σύντομα, παλαιότερα» (Δ΄ Βασιλ. ιθ 35) (Ζ), «χρειάζονταν δώδεκα λεγεώνες για χίλιους ανθρώπους; Καθόλου. Αλλά προσαρμόζει τον λόγο προς τον φόβο και την αδυναμία τους» (Χ).

Ματθ.26,54 πῶς οὖν πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ(1) ὅτι οὕτω δεῖ γενέσθαι(2);
Ματθ.26,54 Πώς όμως θα βγουν αληθινές οι Γραφές, ότι έτσι πρέπει να γίνει;»
(1)   «Αν δεν φονευτώ έτσι, πώς θα εκπληρωθούν οι γραφές οι προφητικές, όσες εξιστορούν σχετικά με το θάνατό μου;» (Ζ). Ή, εάν έτσι κάνω, πώς θα εκπληρωθούν οι Γραφές; (δ). Εάν ζητήσω την αγγελική βοήθεια είναι δυνατόν να επαληθευτούν οι Γραφές; (S). Οι Γραφές είχαν προαναγγείλει (Ψαλμ. κα, Ησ. νγ), ότι με το πάθημα ο Μεσσίας θα κατακτούσε (p).
(2)   «Ότι έτσι πρέπει να πεθάνω» (Ζ).
«Όχι όμως επειδή το προφήτευσαν οι Γραφές, για αυτό οι Ιουδαίοι ήταν κακοί, αλλά επειδή επρόκειτο οι Ιουδαίοι να κάνουν αυτά από πονηρή προαίρεση, για αυτό στις Γραφές τοποθετήθηκαν αυτά από το Πνεύμα» (Θφ).

Ματθ.26,55 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς τοῖς ὄχλοις(1)· ὡς ἐπὶ λῃστὴν(2) ἐξήλθετε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων συλλαβεῖν με· καθ᾿ ἡμέραν πρὸς ὑμᾶς ἐκαθεζόμην διδάσκων ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ οὐκ ἐκρατήσατέ με(3).
Ματθ.26,55 Γύρισε ύστερα στο πλήθος ο Ιησούς και είπε: «Ληστής είμαι, και βγήκατε να με συλλάβετε με ξίφη και ρόπαλα; Κάθε μέρα καθόμουνα στο ναό και δίδασκα, κι όμως δε με συλλάβατε.
(1) Το θείο θάρρος του Σωτήρα δείχνεται και από αυτό, ότι μετά τον Πέτρο απευθύνεται και στους όχλους και μαλώνει και αυτούς (δ).
(2) Σε ληστή έτοιμο να αντισταθεί με τα όπλα στο χέρι (F).
(3) «Όταν δίδασκα, δεν με πιάσατε· όταν σιώπησα, ήλθατε εναντίον μου. Στο ιερό ήμουν, και κανείς δεν συνέλαβε, τώρα τόσο αργά και μέσα στη νύχτα ήλθατε με μαχαίρια και ξύλα; Τι χρειάζονταν αυτά τα όπλα εναντίον εκείνου που ήταν πάντα μαζί σας; Από αυτά διδάσκει ότι, εάν δεν παραδιδόταν με τη θέλησή του, ούτε τότε θα μπορούσαν να τον πιάσουν» (Χ). «Όπως ακριβώς δηλαδή τότε δεν μπόρεσαν να τον πιάσουν, έτσι ούτε τώρα, αν οπωσδήποτε δεν το ήθελε» (Ζ).

Ματθ.26,56 τοῦτο δὲ(1) ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ τῶν προφητῶν(2). Τότε οἱ μαθηταὶ πάντες ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον(3).
Ματθ.26,56 Αυτό όμως έγινε για να βγουν αληθινές οι προφητείες της Γραφής». Τότε οι μαθητές του τον εγκατέλειψαν όλοι και έφυγαν.
(1)   Ο Ματθαίος συνηθίζει κατεξοχήν τη χρήση της φράσης «αυτό όλο έγινε για να εκπληρωθεί». Ο Μάρκος έχει απλώς «αλλά για να εκπληρωθούν οι γραφές», μοναδική περίπτωση στο Μάρκο, στην οποία ο Κύριος αναφέρεται στην εκπλήρωση των γραφών. Πρόκειται λοιπόν για λόγο, τον οποίο είπε ο ίδιος ο Κύριος, και όχι για εξήγηση, την οποία παρέχει ο ευαγγελιστής (S).
(2)   «Είδες πώς μέχρι την τελευταία ώρα, και την ώρα ακόμη που παραδινόταν, όλα τα έκανε για διόρθωση εκείνων, θεραπεύοντας, προφητεύοντας, απειλώντας (διότι με μαχαίρι, λέει, θα πεθάνουν), δείχνοντας ότι θεληματικά πάσχει (διότι κάθε μέρα ήμουν μαζί σας, λέει, διδάσκοντας), δηλώνοντας την προς τον Πατέρα συμφωνία, Για να εκπληρωθούν οι Γραφές των προφητών» (Χ).
(3)   «Όταν μεν συνελήφθη έμεναν· όταν όμως είπε αυτά προς τους όχλους, έφυγαν. Διότι είδαν λοιπόν, ότι δεν ήταν δυνατόν να διαφύγει, αφού με τη θέλησή του παρέδιδε τον εαυτό του σε αυτούς και έλεγε ότι αυτό γίνεται σύμφωνα με τις Γραφές» (Χ). «Και παρόλο που ο Ιωάννης ακολουθούσε, αλλά δεν ακολουθούσε ως μαθητής αλλά ως γνωστός του αρχιερέα» (Θφ).

Στιχ. 57-68. Ο Ιησούς ενώπιον του Καϊάφα.

Ματθ.26,57 Οἱ δὲ κρατήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαγον πρὸς Καϊάφαν τὸν ἀρχιερέα(1), ὅπου οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι συνήχθησαν(2).
Ματθ.26,57 Αυτοί που συλλάβανε τον Ιησού τον έσυραν στον αρχιερέα Καϊάφα, όπου συγκεντρώθηκαν οι γραμματείς και οι πρεσβύτεροι.
(1)   Ήδη στο στίχο 3 ο Ματθαίος μόνος από τους συνοπτικούς, παρέχει σε εμάς το όνομα του αρχιερέα και διακρίνει, όπως και οι υπόλοιποι, δύο δίκες ενώπιον του συνεδρίου, μία ανεπίσημη κατά τη νύχτα, που είχε χαρακτήρα προανάκρισης, και άλλη επίσημη κατά την ανατολή της ημέρας. Εδώ περιγράφεται η νυκτερινή συνάντηση, η οποία έγινε στο σπίτι του Καϊάφα, του εν ενεργεία αρχιερέα, μαζί με τον οποίο σε συνεχόμενο διαμέρισμα συζούσε και ο πεθερός του Άννας, ο οποίος, παρόλο που καθαιρέθηκε από τους Ρωμαίους, θεωρούνταν από πολλούς των Ιουδαίων ως ο πραγματικός αρχιερέας (p).
(2)   Το συνήχθησαν δεν σημαίνει ότι ήταν ήδη μαζεμένοι, σαν να ήταν το συνέδριο συναθροισμένο πριν ακόμη ο Ιησούς συλληφθεί (L). Συνεπώς το συνήχθησαν του Ματθαίου δεν είναι ασυμβίβαστο με το συνέρχονται του Μάρκου, με το οποίο ο δεύτερος ευαγγελιστής φανερώνει σαφώς, ότι τα μέλη του συνεδρίου άρχισαν να προσέρχονται κατά τη στιγμή εκείνη.

Ματθ.26,58 ὁ δὲ Πέτρος ἠκολούθει αὐτῷ(1) ἀπὸ μακρόθεν ἕως τῆς αὐλῆς(2) τοῦ ἀρχιερέως, καὶ εἰσελθὼν ἔσω(3) ἐκάθητο μετὰ τῶν ὑπηρετῶν ἰδεῖν τὸ τέλος(4).
Ματθ.26,58 Ο Πέτρος τον ακολουθούσε από μακριά ως την αυλή στο παλάτι του αρχιερέα· εκεί μπήκε μέσα και κάθισε με τους υπηρέτες, περιμένοντας να δει τι θ’ απογίνει.
(1)   «Αυτός και ο Ιωάννης ακολουθούσαν. Αλλά οι μεν τρεις ευαγγελιστές μνημονεύουν σε συμφωνία μόνο τον Πέτρο, επειδή ήταν αναγκαίο, για να δείξουν ότι εκπληρώθηκε η προφητεία του Σωτήρα σχετικά με την άρνησή του» (Ζ). Ο Πέτρος ακολουθούσε και δείχνει αυτό το αγωνιώδες του ενδιαφέρον και την αγάπη υπέρ του διδασκάλου του. Ίσως υπήρχε μέσα του και η ελπίδα, ότι θα παρείχε σε αυτόν κάποια βοήθεια αν δινόταν η ευκαιρία (ο).
(2)   Ο Πέτρος μέχρι στιγμής δείχνει αρκετό θάρρος, όχι μόνο αντιστεκόμενος προς αυτούς που ήλθαν εναντίον του Ιησού κατά την ώρα της σύλληψης, αλλά και μπαίνοντας στο ίδιο το σπίτι του αρχιερέα (p).
Και «οι μεν τρεις ευαγγελιστές λένε ότι οι τρεις αρνήσεις του Πέτρου έγιναν στην αυλή του Καϊάφα· ενώ ο Ιωάννης λέει στην αυλή του Άννα του πεθερού του· και δεν είναι αυτό διαφωνία· διότι και οι δύο είχαν ένα σπίτι και μία αυλή, που είχε σε αυτήν δύο ιδιαίτερες κατοικίες» (Ζ).
(3)   Των ευγενών και πλουσίων οι οικοδομές είχαν δύο αυλές, τη μία εξωτερική μεταξύ της εισόδου και της πλατείας, η οποία λεγόταν και προαύλιο, και άλλη εσωτερική που κυκλωνόταν από τα κτίσματα του ανακτόρου (g). Ο Πέτρος φθάνοντας μέχρι την εξωτερική αυλή δεν παρέμεινε εκεί, όπου ήταν αυτοί που συνέλαβαν τον Ιησού, αλλά μπήκε στην εσωτερική αυλή.
(4)   Δηλώνει το ελατήριο της πράξης αυτής του Πέτρου (a). Για να δει την έκβαση (δ). Πίσω από την εσωτερική αυλή, στην οποία βρισκόταν ήδη ο Πέτρος ή σε κάποιο διαμέρισμα στη μία πλευρά της διεξαγόταν η ανάκριση του Ιησού, αλλά τόσο ανοιχτά προς την αυλή ώστε πρόσωπα τα οποία βρίσκονταν είτε στην αυλή είτε στην αίθουσα του δικαστηρίου μπορούσαν να δουν και να ακούσουν τα λεγόμενα ή ενεργούμενα σε καθέναν από τους δύο αυτούς τόπους. Αυτό εξηγεί πώς ο Ιησούς μπόρεσε να ακούσει την άρνηση του Πέτρου και να ρίξει σε αυτόν ένα βλέμμα μετά την τριπλή του άρνηση σύμφωνα με το Λουκά κβ 61 (ο).

Ματθ.26,59 Οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι καὶ τὸ συνέδριον ὅλον ἐζήτουν ψευδομαρτυρίαν(1) κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὅπως θανατώσωσιν αὐτόν,
Ματθ.26,59 Οι αρχιερείς, οι πρεσβύτεροι και όλα τα μέλη του συνεδρίου ζητούσαν να βρουν μια ψεύτικη μαρτυρία σε βάρος του Ιησού, για να τον καταδικάσουν σε θάνατο.
(1)   «Κατά τη δική τους μεν άποψη μαρτυρία, στην πραγματικότητα όμως ψευδομαρτυρία. Ή και επειδή ήξεραν ότι δεν θα βρουν μαρτυρία εναντίον του άμεμπτου, επομένως ζητούσαν ψευδομαρτυρία… και έγιναν οι ίδιοι και δικαστές και κατήγοροι και προσπαθούσαν να τον καταδικάσουν από μόνοι τους» (Ζ). Με αυτά ο ευαγγελιστής δηλώνει τις διεστραμμένες προθέσεις τους. Χρειάζονταν μαρτυρία, είτε ψευδή είτε αληθινή, η οποία θα δικαιολογούσε την σε θάνατο καταδίκη του (p).

Ματθ.26,60 καὶ οὐχ εὗρον· (1)καὶ πολλῶν ψευδομαρτύρων προσελθόντων, οὐχ εὗρον(2). ὕστερον δὲ προσελθόντες δύο(3) ψευδομάρτυρες(4)
Ματθ.26,60 Παρουσιάστηκαν πολλοί ψευδομάρτυρες, αλλά δε βρήκαν την κατηγορία που ήθελαν. Τελικά όμως παρουσιάστηκαν δύο ψευδομάρτυρες,
(1)   Γραφή που μαρτυρείται από τα αλεξανδρινά χειρόγραφα και κάποια άλλα: «καὶ οὐχ εὗρον πολλῶν ψευδομαρτύρων προσελθόντων», όπου παραλείπεται το δεύτερο οὐχ εὗρον. Πολλοί προσφέρονταν να μαρτυρήσουν, αλλά όταν εμφανίζονταν μπροστά στο συνέδριο είτε λόγω εξέγερσης της συνείδησής τους είτε διότι εγκαταλείπονταν από τη συνηθισμένη τους πονηρία δεν παρείχαν επαρκή στοιχεία κατηγορίας ή και αντέφασκαν μεταξύ τους. Σε αυτό έχουμε απόδειξη όχι μόνο της τέλειας αθωότητας του Κυρίου, αλλά και της θείας παρέμβασης για προστασία της αθωότητάς του από τη δυσφημία κακών ανθρώπων (ο).
(2)   «Μαρτυρούσαν δηλαδή αντίθετα μεταξύ τους» (Ζ).
«Διότι δεν ήταν ίσες οι μαρτυρίες, λέει· τόσο προσποιητό ήταν το δικαστήριο και όλα ήταν γεμάτα με θόρυβο και ταραχή» (Χ).
(3)   «Πολλοί μεν έδωσαν μαρτυρία για αυτήν την υπόθεση, δύο όμως συμφώνησαν» (Ζ). Η σημασία του αριθμού δύο είναι ότι βρέθηκε το ελάχιστο της μαρτυρίας που ζητούσε ο νόμος (σύμφωνα με τα Δευτερον. ιζ 6,ιθ 15, Αριθμών λε 30) (p). Μόνο όμως μετά από πολλά τελικά ήλθαν και αυτοί οι δύο (δ).
(4)   Χαρακτηρίζει αυτούς ως ψευδομάρτυρες, διότι και αυτών η μαρτυρία, όπως θα δούμε, δεν ήταν αληθινή.

Ματθ.26,61 εἶπον· οὗτος ἔφη, δύναμαι καταλῦσαι(1) τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ(2) καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν(3) οἰκοδομῆσαι(4) αὐτόν.
Ματθ.26,61 που έλεγαν: «Αυτός είπε, “μπορώ να γκρεμίσω το ναό του Θεού και μέσα σε τρεις μέρες να τον ξαναχτίσω”».
(1)   «Δεν είπε γκρεμίζω, αλλά γκρεμίστε, ούτε μιλούσε για το ναό τον χειροποίητο, αλλά για το δικό του σώμα. Για αυτό λοιπόν και αυτούς τους ονόμασε ψευδομάρτυρες ο ευαγγελιστής» (Ζ).
(2) Το «Θεού» προστέθηκε για επιβάρυνση του μεγέθους της βλασφημίας στο ότι μιλά έτσι για το ναό (ο).
(3) Σε διάστημα τριών ημερών. Ενώ ο Σωτήρας είπε εν τρισί= μετά από τρεις (δ).
(4) «Και πάλι δεν είπε· θα οικοδομήσω, αλλά θα σηκώσω. Επομένως ήταν φανερά ψευδομάρτυρες αυτοί» (Θφ).

Ματθ.26,62 καὶ ἀναστὰς(1) ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ· οὐδὲν ἀποκρίνῃ; Τι(2) οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν;
Ματθ.26,62 Ο αρχιερέας σηκώθηκε και του είπε: «Δεν έχεις να πεις τίποτα; Τι είναι αυτά που σε κατηγορούν;»
(1)   Ο Καϊάφας αισθάνεται, ότι το δικαστήριο δεν κατείχε σοβαρά πειστήρια της κατηγορίας. Για αυτό σηκώνεται όρθιος για πρόκληση μεγαλύτερης εντύπωσης και προσκαλεί επισήμως τον Ιησού να δώσει κάποια απόκριση.
(2)   Χωρισμένη ερώτηση (b). Είναι άτοπη η συγχώνευση των δύο ερωτήσεων σε μία: «Δεν απαντάς τι αυτοί μαρτυρούν εναντίον σου» (δ).

Ματθ.26,63 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐσιώπα(1). καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ· ἐξορκίζω(2) σε κατὰ τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος(3) ἵνα ἡμῖν εἴπῃς εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστὸς(4) ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(5).
Ματθ.26,63 Ο Ιησούς όμως σιωπούσε. Κι ο αρχιερέας του είπε: «Σε εξορκίζω στο όνομα του αληθινού Θεού, να μας πεις αν εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του Θεού».
(1)   «Διότι ήταν ανώφελη η απολογία, αφού κανείς δεν άκουγε. Διότι αυτό ήταν πρόσχημα μόνο δικαστηρίου· στην πραγματικότητα ήταν έφοδος ληστών, οι οποίοι επιτίθονταν σαν σε κάποιο σπήλαιο και γενικώς στο δρόμο» (Χ). «Βλέποντας λοιπόν και το δικαστήριο παράνομο… και επειδή ήξερε ότι μάταια απαντά σε τέτοιους ανθρώπους, σιωπούσε» (Ζ).
«Διότι αυτούς που δεν τους έπειθαν θαύματα, πώς θα τους έπειθαν απολογίες;» (Θφ).
(2)   Αντί για αυτό οι αρχαιότεροι θα έλεγαν εξορκύω (g). Είναι ισοδύναμο με το απλό ορκίζω, βάζω σε όρκο (δ).
(3)   Και ο οποίος τιμωρεί τους επίορκους (δ).
(4)   Ο Καϊάφας θα είχε ακούσει ότι ο λαός συζητούσε με θαυμασμό για τον Ιησού θεωρώντας αυτόν ως τον Μεσσία, και ότι κατά τη θριαμβευτική του είσοδο στα Ιεροσόλυμα τον είχαν επευφημήσει ως τέτοιο. Η ερώτηση λοιπόν του Καϊάφα είναι πολύ φυσική (p).
(5)   «Προσθέτει όμως και το «ο υιός του Θεού», διότι και οι βασιλιάδες και οι προφήτες ονομάζονταν χριστοί, επειδή χρίονταν» (Ζ). Είναι αξιοσημείωτο, ότι στον τίτλο του Μεσσία επισυνάπτει ο αρχιερέας και τον τίτλο ο υιός του Θεού, σαν να ήταν αυτοί συνώνυμοι. Δεν ήταν αυτή η γενική αντίληψη περί Μεσσία μεταξύ των Ιουδαίων. Στους Ψαλμούς του Σολομώντα, όπου ίσως για πρώτη φορά γίνεται η χρήση του τίτλου αυτού για δήλωση του μεγάλου ελευθερωτή, ο Μεσσίας είναι ο υιός του Δαβίδ και όχι ο υιός του Θεού. Είναι ένας δεύτερος Σολομώντας χωρίς τις αμαρτίες του Σολομώντα.
Αλλά στο βιβλίο του Ενώχ (105,2 και 62,14) είναι ο υιός του Θεού. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε, ότι και ο Καϊάφας, όπως και ο Ναθαναήλ (Ιω. α 49) είχε αυτήν την ιδέα για το Μεσσία. Ίσως όμως συνδύασε τους δύο αυτούς τίτλους πονηρά και σκόπιμα. Εάν συλλάμβανε τον Ιησού να ομολογεί ότι ήταν ο Υιός του Θεού, θα ήταν πολύ σοβαρότερο από το εάν ομολογούσε ότι ήταν απλώς ο Μεσσίας (p).

Ματθ.26,64 λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς(1)· σὺ εἶπας(2)· πλὴν(3) λέγω ὑμῖν(4), ἀπ᾿ ἄρτι(5) ὄψεσθε(6) τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου καθήμενον(7) ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως(8) καὶ ἐρχόμενον(9) ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ(10).
Ματθ.26,64 «Είμαι», του λέει ο Ιησούς, «όπως μόνος σου το είπες. Και σας λέω πως σύντομα θα δείτε τον Υιό του Ανθρώπου να κάθεται στα δεξιά του Θεού και να έρχεται πάνω στα σύννεφα του ουρανού».
(1)   «Αν και ήξερε, ότι δεν θα γίνει πιστευτός, όμως συμφωνεί, για να μην μπορούν να λένε ύστερα, ότι εάν ομολογούσε αφού τον εξόρκισε, θα πιστεύαμε» (Ζ).
(2)   Με το «ο Χριστός, ο υιός του Θεού», ο Καϊάφας μη όντας σε θέση να εμβαθύνει στο μυστήριο της ενανθρώπησης, θα εννοούσε κάτι πολύ διαφορετικό από εκείνο, το οποίο ο Κύριος θα σήμαινε με τη φράση αυτή. Ο Κύριος λοιπόν δεν μπορούσε να πει ότι δεν ήταν ο Χριστός, ο υιός του Θεού, όπως εννοούσε αυτόν ο Καϊάφας ο οποίος δεν είχε την πραγματική και αληθινή ιδέα περί Σωτήρος και υιού του Θεού. Από την άλλη όμως δεν μπορούσε και να δώσει πλήρη συγκατάθεση λέγοντας: Ναι είμαι, όπως με φρονείς εσύ. Για αυτό χρησιμοποιεί απάντηση, με την οποία ούτε αρνείται ούτε συμφωνεί πλήρως.
«Αντί να πει, το δικό σου στόμα το ομολόγησε λοιπόν» (Κ).
(3)   Παρόλο που δεν πιστεύετε αυτό (b).
(4)   Το «λέω σε εσάς» όπως και το προηγούμενο «εξορκίζω εσένα», είναι ιδιαίτερα εδώ στον Ματθαίο, ο οποίος έτσι προσδίδει ιδιαίτερη έμφαση τόσο στην ερώτηση του αρχιερέα, όσο και στην απόκριση του Ιησού.
(5)   «Αντί να πει, μετά από λίγο» (Ζ). Από αυτή τη στιγμή και εμπρός (b). Από τώρα, όταν λήγει μετά από λίγο η κατάσταση της ταπείνωσής μου (δ).
(6)   «Αυτόν που εσείς φονεύετε» (Ζ). «Θα δείτε, είπε, όχι επειδή μπορούν να τον δουν έτσι, αλλά τα λέει διαμαρτυρόμενος» (Ζ).
(7)   Αυτόν ο οποίος τώρα στέκεται κρινόμενος θα δείτε να κάθεται.
«Είναι σύντομος ο καιρός της εναντίον μου επιβουλής. Διότι όχι σε πολύ χρόνο θα γίνω ανώτερος από τους εχθρούς μου» (Ζ).
(8)   Της Δύναμης, δηλαδή του Θεού. Δύναμη φανερώθηκε σαφώς και ευρέως σε όλα τα έργα του Θεού (b).
(9)   Θα με δείτε να κάθομαι και να έρχομαι. Η επιστροφή του για να κρίνει συνδυάζεται με την καθέδρα του στα δεξιά. Στη δόξα του Ιησού αυτό είναι το πρώτο, ότι είναι ο Υιός του Θεού· το ότι θα έλθει για να κρίνει είναι το τελευταίο. Το πρώτο είναι το θεμέλιο του δεύτερου. Το δεύτερο η ενδοξότερη απόδειξη του πρώτου (b). Θα τον δείτε να έρχεται να σας κρίνει από μεν τα έργα του έμμεσα στη μερική κρίση που θα γίνει στην Ιουδαία στα χρόνια του Τίτου, και άμεσα στην καθολική κρίση (δ).
(10)   Ο Κύριος προκλήθηκε ήδη από την ανώτατη θρησκευτική αρχή στο μεγάλο συνέδριο σε διακήρυξη για τον εαυτό του. Και για πρώτη φορά διακηρύσσει ότι εκείνος τον οποίο είχαν πρόθεση να φονεύσουν είναι ο Μεσσίας και ο Υιός του Θεού.

Ματθ.26,65 τότε ὁ ἀρχιερεὺς διέῤῥηξε τὰ ἱμάτια αὐτοῦ(1) λέγων ὅτι ἐβλασφήμησε· τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων(2); ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν(3) αὐτοῦ.
Ματθ.26,65 Διέρρηξε τότε τα ιμάτιά του από αγανάκτηση ο αρχιερέας και είπε: «Αυτό είναι βλασφημία στο Θεό. Τι μας χρειάζονται τώρα πια οι μάρτυρες; Να, μόλις τώρα ακούσατε τα βλάσφημα λόγια του.
(1)   «Το έκανε αυτό, κάνοντας σφοδρότερη την κατηγορία και για να τονίσει αυτό που λέχθηκε με την ενέργειά του» (Χ). «Συνηθίζουν οι Ιουδαίοι όταν δουν ή ακούσουν κάτι κακό και φρικτό, να σχίζουν τα ρούχα τους, το οποίο ακριβώς και τώρα ο αρχιερέας έκανε, επειδή άκουσε δήθεν βλασφημία όχι ανεκτή· ταυτόχρονα όμως και χωρίς τη θέλησή του, με αυτά που έκανε, προφήτευσε, ότι θα σχιστεί (καταργηθεί) η αρχιερωσύνη των Ιουδαίων» (Ζ).
Για τη συνήθεια αυτή των Ιουδαίων δες Δ΄ Βασ. ιη 37, στο Ησ. λζ 1,Ιερεμ. μγ 24 και Ιωήλ β 13. Για το ότι επίσης ο αρχιερέας δεν επιτρεπόταν για προσωπικό του πένθος να σχίζει τα ρούχα του δες Λευϊτ. ι 6, κα 10. Καθένας όμως θα ανέμενε από αυτόν να πράξει αυτό, όταν μια βαριά βλασφημία γινόταν εναντίον του Θεού παρόντος αυτού (δ.,p). Έσχισε τα ρούχα του σαν αυτά να έγιναν πολύ στενά και σφιχτά λόγω της έντασης των αισθημάτων (b). Ιμάτια είναι τα εξωτερικά φορέματα. Αλλά ο Μάρκος διασαφηνίζει ότι ο αρχιερέας έσχισε τους χιτώνες, δηλαδή τα εσωτερικά φορέματα (p).
(2)   Πράγματι δεν είχαν πλέον ανάγκη μαρτύρων. Είχαν ανάγκη όμως ταπεινής, ειλικρινούς και μαθητικής διάθεσης, για να εξετάσουν τις αξιώσεις του Κυρίου για το μεσσιακό αξίωμα υπό το φως των καταπληκτικών θαυμάτων του και της καθαρότητας και πνευματικότητας της διδασκαλίας του (ο).
(3)   «Αφού αύξησε την κατηγορία αυτού που λέχθηκε και ονόμασε αυτό βλασφημία και τον καταδίκασε προκαταβολικά και έγινε ήδη δρόμος και για τους άλλους στο να τον καταδικάσουν, λοιπόν, αφού ήταν φανερό το πλημμέλημα, αναγκάζει και αυτούς να αποφασίσουν» (Ζ).

Ματθ.26,66 τί ὑμῖν δοκεῖ(1); οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπον· ἔνοχος θανάτου ἐστί(2).
Ματθ.26,66 Τι απόφαση παίρνετε;» Κι αυτοί αποκρίθηκαν: «Είναι ένοχος και πρέπει να θανατωθεί».
(1)   «Δεν εκδίδει την απόφαση από μόνος του, αλλά την ζητά από εκείνους, σαν αυταπόδεικτη για ομολογημένα αμαρτήματα και βλασφημία» (Χ), «σχεδόν εξαναγκάστηκαν και εκβιάστηκαν να εκδώσουν την απόφαση» (Κ).
(2)   «Οι ίδιοι κατηγορούν, οι ίδιοι καταδικάζουν, οι ίδιοι αποφασίζουν, όλα έγιναν οι ίδιοι τότε» (Χ).
«Αυτό ακριβώς που ήθελαν, αυτό και αποφάσισαν. Από διεφθαρμένη λοιπόν γνώμη, διεφθαρμένη και η απόφαση» (Ζ). Και ο Ιωσήφ μαζί με το Νικόδημο; Είτε η γενική του συνεδρίου κατακραυγή έπνιξε τις ασθενείς αντιρρήσεις και αρνήσεις τους είτε δεν προσήλθαν στη νυχτερινή αυτή συνεδρία και δεν έδωσαν τη συγκατάθεσή τους. Το πρώτο φαίνεται πιθανότερο σύμφωνα με το Λουκά κγ 51 (ο).

Ματθ.26,67 τότε(1) ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον(2) αὐτοῦ καὶ ἐκολάφισαν(3) αὐτόν, οἱ δὲ(4) ἐῤῥάπισαν(3)
Ματθ.26,67 Τότε τον έφτυσαν στο πρόσωπο και τον χτύπησαν, ενώ άλλοι του έδιναν ραπίσματα
(1)   Σαν να μην ήταν καμία ύβρις άδικη για αυτόν (b).
(2)   «Σε ποιο πρόσωπο ποια ατιμία προξένησαν» (Ζ).
«Στο πρόσωπο εκείνο το οποίο η θάλασσα βλέποντάς το, τό σεβάστηκε, το οποίο όταν το αντίκρισε επάνω στο σταυρό ο ήλιος έκρυψε τις ακτίνες του, το πρόσωπο εκείνο έφτυναν και ράπιζαν και χτυπούσαν στο κεφάλι, γεμάτοι με κάθε αφθονία από τη μανία τους» (Χ). Αυτό υπενθυμίζει το Ησαΐου ν 6 «το πρόσωπό μου δεν το απέστρεψα από την αισχύνη των εμπτυσμάτων».
(3)   «Κολαφισμός μεν είναι το χτύπημα στον τράχηλο με ανοιχτή παλάμη, ώστε να κάνει θόρυβο· ενώ ράπισμα είναι το χτύπημα κατά του προσώπου» (Ζ).
Ή, κόλαφος στη δωρική= κόνδυλος στην αττική διάλεκτο που δηλώνει τόσο τη γροθιά όσο και το ράπισμα (δ). «Του κατέφεραν τα πιο υβριστικά από όλα τα πλήγματα, κολαφίζοντας, ραπίζοντας και στα χτυπήματα αυτά πρόσθεταν και τον εξευτελισμό των φτυσιμάτων» (Χ).
(4)   Αυτοί που τον έφτυσαν και τον κολάφισαν ήταν μέλη του συνεδρίου πιθανότατα, ενώ αυτοί που τον ραπίζουν τώρα και τον εμπαίζουν και τον διακωμωδούν είναι οι υπηρέτες και οι στρατιώτες, στους οποίους μετά το πέρας της συνεδρίασης του συνεδρίου παραδόθηκε ο Ιησούς.

Ματθ.26,68 λέγοντες(1)· προφήτευσον(2) ἡμῖν Χριστέ, τίς ἐστιν ὁ παίσας σε;
Ματθ.26,68 λέγοντας: «Μεσσία, σαν προφήτης που είσαι, πες μας ποιος σε χτύπησε;»
(1)   «Επίσης και λόγια ξεστόμιζαν γεμάτα διακωμώδηση, λέγοντας· Προφήτευσε… επειδή προφήτη τον έλεγαν οι πολλοί» (Χ).
(2)   «Τον περιγελούσαν ως ψευδοπροφήτη. Το έκαναν αυτό αφού κάλυψαν με ρούχο το πρόσωπό του ώστε να μην βλέπει, όπως είπαν ο Μάρκος και ο Λουκάς» (Ζ), «έτσι λοιπόν τα έκαναν αυτά» (Χ). Μπορεί όμως αυτό να έγινε και την ώρα που ο Χριστός ήταν ακάλυπτος, οπότε το ερώτημα έμπαινε ως προς το όνομα αυτού που ράπιζε, εφ όσον αυτοί που κακοποιούν ήδη τον Ιησού ήταν πρόσωπα τελείως άγνωστα σε αυτόν (L). Νομίζουν ότι ήδη θριάμβευσαν κατά του θύματός τους. Πόσο όμως απατώνται!
«Αυτοί μεν νόμιζαν ότι είχαν νικήσει, οι ίδιοι όμως προπαντός και ντροπιάστηκαν και ηττήθηκαν και χάθηκαν. Ενώ αυτός που φαινόταν ότι νικιέται, αυτός κατ’ εξοχήν και έλαμψε και νίκησε κατά κράτος» (Κ).

Στιχ. 69-75. Η άρνηση και η μετάνοια του Πέτρου.

Ματθ.26,69 Ὁ δὲ Πέτρος ἔξω ἐκάθητο ἐν τῇ αὐλῇ(1)· καὶ προσῆλθεν αὐτῷ μία παιδίσκη(2) λέγουσα· καὶ σὺ ἦσθα(3) μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Γαλιλαίου.
Ματθ.26,69 Στο μεταξύ, ο Πέτρος καθόταν έξω στην αυλή. Εκεί τον πλησίασε μια δούλη και του είπε: «Ήσουν κι εσύ μαζί με τον Ιησού το Γαλιλαίο».
(1)   Στην εσωτερική αυλή του ανακτόρου, και έξω από την αίθουσα, όπου είχε συναχθεί το συνέδριο. Η άρνηση του Πέτρου από μεν τον Ματθαίο και τον Μάρκο αναφέρεται μετά το τέλος της δίκης, ενώ από τον Λουκά και τον Ιωάννη πριν από αυτήν. Αναμφίβολα έλαβε χώρα κατά τη διάρκειά της (ο).
(2)   Ο πειρασμός δεν ήταν μεγάλος, εάν αποβλέψουμε σε μόνη εκείνη, η οποία απευθύνει το ερώτημα. Ήταν όμως πολύ μεγαλύτερος, εάν δούμε σε όλους, όσοι ήταν εκεί παρόντες (b).
(3)   =Ως μαθητής και οπαδός (δ).

Ματθ.26,70 ὁ δὲ ἠρνήσατο(1) ἔμπροσθεν αὐτῶν πάντων(2) λέγων· οὐκ οἶδα τί λέγεις(3).
Ματθ.26,70 Αυτός όμως αρνήθηκε μπροστά σ’ όλους αυτούς λέγοντας: «Δεν ξέρω τι λες».
(1)   «Τι καινούργια και παράδοξα πράγματα! Όταν μεν είδε να συλλαμβάνεται μόνο ο διδάσκαλος, έβραζε τόσο πολύ, ώστε απέσπασε το μαχαίρι… όταν όμως ήταν περισσότερο φυσικό να αγανακτήσει και να ανάψει και να εξοργιστεί, ακούγοντας τέτοιου είδους κακολογίες, τότε γίνεται αρνητής. Αλλά όμως ο μαθητής, ηττημένος από το φόβο, όχι μόνο δεν δείχνει αγανάκτηση, αλλά και αρνείται και δεν αντέχει την απειλή ενός κοριτσιού ταλαίπωρου και ασήμαντου» (Χ).
Είχε επιδείξει ο Πέτρος θάρρος κατά τη σύλληψη του διδασκάλου του και μετά την επίθεσή του κατά του δούλου του αρχιερέα ήταν πολύ τολμηρό να μπει στο σπίτι του αρχιερέα. Αλλά ήδη δεν ήταν προετοιμασμένος για το είδος του πειρασμού που τον περίμενε (p).
«Μια αδύναμη υπηρετριούλα τον φόβισε, επειδή εγκαταλείφθηκε από τη θεία χάρη» (Ζ).
(2)   Περίπτωση πολύ επιβαρυντική (F). Η απάντηση του Πέτρου, όπως αναφέρεται από τους διάφορους ευαγγελιστές, διαφέρει μεν στον καθέναν από αυτούς στις λέξεις, όχι όμως και στην έννοια, η οποία είναι σε όλους η ίδια (ο).
(3)   =Δεν καταλαβαίνω τι θες να πεις με τα λόγια σου (δ).

Ματθ.26,71 ἐξελθόντα δὲ αὐτὸν εἰς τὸν πυλῶνα(1) εἶδεν αὐτὸν ἄλλη(2) καὶ λέγει αὐτοῖς· ἐκεῖ(3) καὶ οὗτος ἦν μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου.
Ματθ.26,71 Την ώρα όμως που πήγαινε στην αυλόπορτα, τον είδε μια άλλη δούλη, και τους λέει: «Ήταν κι αυτός εκεί με τον Ιησού το Ναζωραίο».
(1)   «Βγήκε όχι έξω από τον πυλώνα, αλλά στον πυλώνα, δηλαδή στο προαύλιο, όπως είπε ο Μάρκος» (Ζ). Εδώ σημαίνει το μπροστινό μέρος της οικίας, όπου μέσω της πύλης μπαίνει κάποιος σε αυτήν (g). Ο Πέτρος θέλει να αποφύγει αυτούς που είναι στην αυλή και ήλθε στον πυλώνα (δ). Η φυγή από τον πειρασμό, όταν αυτή γίνεται πολύ αργά, συνεπάγεται νέο κίνδυνο (b).
(2)   Ο Μάρκος λέει, ότι η ίδια γυναίκα η θυρωρός η οποία για δεύτερη φορά προκάλεσε τον Πέτρο (p). Άλλη, αλλά συγχρόνως και η πρώτη, η οποία υποκίνησε αυτήν την άλλη, καθώς και κάποιον άνδρα που στεκόταν εκεί δίπλα (b).
(3)   Αυθεντική γραφή που προσαρμόζεται μάλλον με τα συμφραζόμενα «καὶ λέγει τοῖς ἐκεῖ· καὶ οὗτος…».

Ματθ.26,72 καὶ πάλιν ἠρνήσατο μεθ᾿ ὅρκου(1) ὅτι οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον(2).
Ματθ.26,72 Και πάλι αυτός αρνήθηκε, ορκίστηκε μάλιστα: «Δεν τον ξέρω αυτόν τον άνθρωπο».
(1)   «Όχι μόνο αρνήθηκε αλλά και με όρκο» (Ζ).
(2)   Σαν ο Πέτρος να μην γνώριζε ούτε το όνομα του Ιησού (b).

Ματθ.26,73 μετὰ μικρὸν δὲ προσελθόντες οἱ ἑστῶτες(1) εἶπον τῷ Πέτρῳ· ἀληθῶς καὶ σὺ ἐξ αὐτῶν εἶ(2)· καὶ γὰρ ἡ λαλιά(3) σου δῆλόν σε ποιεῖ.
Ματθ.26,73 Ύστερα από λίγο πλησίασαν οι παρευρισκόμενοι κι είπαν στον Πέτρο: «Ασφαλώς είσαι κι εσύ απ’ αυτούς· σε προδίνει ο τρόπος που μιλάς».
(1)  Οι υπηρέτες που στέκονταν στα πρόθυρα και άλλοι (δ).
(2)  Ενεστώτας. Ο πειρασμός αυξάνει. Προηγουμένως είπαν στον Πέτρο. Ήσουν. Τώρα είσαι (b).
(3)  Διότι είχαν κάποιο ιδιαίτερο γνώρισμα στην ενδυμασία τους οι Γαλιλαίοι, αλλά και κάποια ιδιώματα στη διάλεκτο» (Ζ). Η λέξη λαλιά μπορεί να σημαίνει και την προφορά, καθώς και τα ιδιώματα της διαλέκτου (L). Οι ιδιωματισμοί της προφοράς των Γαλιλαίων γελοιοποιούνται στο Ταλμούδ (S). Οι Γαλιλαίοι μπέρδευαν τα λαρυγγικά γράμματα και τα πρόφεραν κακώς (δ). Λαλιά εδώ είναι η διάλεκτος, η προφορά των λέξεων, ο τρόπος που προφέρει κάποιος τις λέξεις (g).

Ματθ.26,74 τότε ἤρξατο καταθεματίζειν(1) καὶ ὀμνύειν ὅτι οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον· καὶ εὐθέως ἀλέκτωρ ἐφώνησε(2).
Ματθ.26,74 Τότε εκείνος άρχισε να ορκίζεται: «Ο Θεός να με τιμωρήσει αν τον ξέρω αυτόν τον άνθρωπο!» Κι αμέσως τότε λάλησε ο πετεινός.
(1)   «Καταθεματίζω είναι το αναθεματίζω» (Ζ). Δεν είναι το κατάθημα επίταση του ανάθεμα όπως ο Οικουμένιος λέει στο Πράξεις κγ 12 («νομίζουμε λοιπόν ότι αυτή η λέξη, το κατάθεμα, λέγεται πολλές φορές για επίταση. Διότι πράγματι αυτό δεν ανατίθεται (=αφιερώνεται) στο διάβολο, αλλά κατατίθεται σε αυτόν αφού υποτάσσεται σε αυτόν και καταδικάζεται μαζί του») αλλά μάλλον είναι σχηματισμός που προήλθε από αποκοπή δημώδη (κατ(αν)άθεμα) (δ)= με τις χειρότερες κατάρες καταριέμαι, βαριά καταριέμαι (g).
Εδώ η έννοια είναι: επικαλούνταν ο Πέτρος πάνω στον εαυτό του κατάρα, εάν η βεβαίωση «την οποία παρείχε, δεν ήταν αληθινή» (a).
(2)   Ο Μάρκος λέει· «για δεύτερη φορά λάλησε ο πετεινός. Και αυτό είναι πάρα πολύ και αληθινό και σύμφωνο. Διότι, επειδή σε κάθε μετακίνηση ο πετεινός συνήθιζε να φωνάζει και τρεις και τέσσερις φορές, θέλοντας ο Μάρκος να δηλώσει ότι η φωνή δεν τον συγκράτησε ούτε τον έκανε να θυμηθεί, λέει αυτό. Επομένως και τα δύο είναι αληθινά. Διότι πριν ακόμη να συμπληρώσει την πρώτη μετακίνηση ο πετεινός, έκανε την τρίτη άρνηση» (Χ).
Με άλλα λόγια η δεύτερη φωνή του πετεινού δεν έγινε σε ώρα που απείχε από την πρώτη φωνή, αλλά ήταν φωνή του ίδιου λαλήματος, όπως λέμε κοινώς. Κάθε λάλημα του πετεινού αποτελείται από συνεχείς και επανειλημμένες εκφωνήσεις.

Ματθ.26,75 καὶ ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος αὐτῷ ὅτι πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με· καὶ ἐξελθὼν ἔξω(1) ἔκλαυσε πικρῶς(2).
Ματθ.26,75 Και θυμήθηκε ο Πέτρος τα λόγια που του είχε πει ο Ιησούς: «Πριν λαλήσει ο πετεινός, θ’ αρνηθείς τρεις φορές πως με ξέρεις». Βγήκε τότε έξω και έκλαψε πικρά.
(1)  Δεν «τολμούσε να κλάψει φανερά, για να μην κατηγορηθεί, με τα δάκρυα» (Χ). Και «βγήκε έξω φοβούμενος, μήπως κλαίγοντας συλληφθεί και αυτός» (Ζ).
(2)  «Έκλαψε όχι απλά, αλλά πικρά» (Ζ). Τα δάκρυα είναι πικρά ή γλυκά, ανάλογα με τη συγκίνηση από την οποία προέρχονται (b).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ’ (27)

Στιχ. 1-2. Απόφαση θανατώσεως του Ιησού.

Ματθ.27,1 Πρωΐας(1) δὲ γενομένης συμβούλιον ἔλαβον πάντες(2) οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὥστε θανατῶσαι αὐτόν·
Ματθ.27,1 Όταν ξημέρωσε, συνεδρίασαν όλοι οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι του συνεδρίου κι αποφάσισαν να καταδικάσουν σε θάνατο τον Ιησού.
(1)   Από πολλές απόψεις η συνεδρίαση της νύχτας μπορεί να θεωρηθεί ως η σπουδαιότερη, διότι σε αυτήν τα πάντα αποφασίστηκαν. Γι αυτό ο Ματθαίος και ο Μάρκος δίνουν σε αυτήν την πρώτη θέση. Η πρωινή όμως συνεδρία ήταν η επίσημη και έγκυρη. Γι αυτό και ο Λουκάς αυτήν και μόνο μνημονεύει (p). Σύμφωνα με τη Μίσνα και την Τοσεφτά (Sanh. IV) οι υποθέσεις που συνεπάγονταν ως ποινή το θάνατο, έπρεπε να εκδικάζονται σε καιρό ημέρας και σε ημέρα έπρεπε να δημοσιεύονται οι αποφάσεις για αυτές (L).
(2)   Η συνεδρία αυτή ήταν πληρέστερη της νυχτερινής διότι σε αυτήν προσήλθαν όλα τα μέλη του συνεδρίου.
(3)   Μάλλον με την έννοια του: με σκοπό να τον θανατώσουν. Ο σκοπός δηλαδή του συμβουλίου αυτού ήταν πώς θα εκτελούνταν η ποινή (δ).
«Δες τον διάβολο πώς όλους τους τούς κυρίευσε τέτοιες μέρες πείθοντάς τους να φονεύουν, σε μέρες που έπρεπε να κάνουν θυσίες και προσφορές και αγνότητα και κάθαρση» (Θφ).

Ματθ.27,2 καὶ δήσαντες(1) αὐτὸν ἀπήγαγον καὶ παρέδωκαν αὐτὸν Ποντίῳ Πιλάτῳ τῷ ἡγεμόνι(2).
Ματθ.27,2 Αφού λοιπόν τον έδεσαν, τον πήγαν και τον παρέδωσαν στον Πόντιο Πιλάτο, το Ρωμαίο διοικητή.
(1)   Είχε δεθεί στον κήπο και ο Άννας είχε στείλει αυτόν δεμένο στον Καϊάφα (Ιω. ιη 12,24). Αλλά κατά τη διάρκεια όλης αυτής της μακράς ανάκρισης και διαδικασίας είχε λυθεί. Αμέσως όμως μόλις την επομένη εξαγγέλθηκε επίσημα η απόφαση και για επίσπευση της εκτέλεσής της θα στελνόταν στον Πιλάτο, δέθηκε και πάλι (p).
(2)   Ή, επίτροπο της Ρώμης (δ). Ο Πόντιος Πιλάτος είχε διοριστεί επίτροπος της επαρχίας της Ιουδαίας το 26 μ.Χ. και ανακλήθηκε το 36 μ.Χ. (S). Μόνος ο Πιλάτος είχε εξουσία ζωής και θανάτου, αυτό που αλλιώς ονομαζόταν jus gladii (=το δίκαιον του ξίφους) και μόνο εάν αυτός επικύρωνε την απόφαση, θα γινόταν αυτή εκτελεστή.

Στιχ. 3-10. Το φοβερό τέλος του Ιούδα.

Ματθ.27,3 Τότε ἰδὼν Ἰούδας(1) ὁ παραδιδοὺς(2) αὐτὸν ὅτι κατεκρίθη(3), μεταμεληθεὶς(4) ἀπέστρεψε(5) τὰ τριάκοντα ἀργύρια τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ τοῖς πρεσβυτέροις
Ματθ.27,3 Όταν ο Ιούδας που τον είχε προδώσει έμαθε πως καταδικάστηκε ο Ιησούς, μεταμελήθηκε· επέστρεψε τα τριάντα αργύρια στους αρχιερείς και στους πρεσβυτέρους του συνεδρίου
(1)   Ο ευαγγελιστής έχει πρόθεση να γίνει το οικτρό τέλος του Ιούδα μάθημα διδακτικό, συγχρόνως όμως να δειχτεί η εμμονή στο κακό των Ιουδαίων αρχόντων, οι οποίοι τη στιγμή που ο προδότης αναγνωρίζει την αδικία, αυτοί συντελούν αυτήν (L). Κανείς άλλος από τους ευαγγελιστές δεν διηγείται το τραγικό αυτό επεισόδιο (F). Πότε έλαβε χώρα αυτό μόνο με εικασία μπορούμε να ορίσουμε. Δεν είναι πιθανόν, ότι η δίκη και καταδίκη του Κυρίου στο μέγαρο του Καϊάφα να προκάλεσε τις τύψεις του προδότη. Μάλλον όταν οδηγήθηκε μπροστά στον Πιλάτο ο Κύριος και καταδικάστηκε στο να σταυρωθεί, τότε θα αφυπνίστηκε η συνείδηση του ξεπεσμένου μαθητή (ο).
(2)   Η μετοχή του ενεστώτα αντί για ουσιαστικό (δ).
(3)   Ο Ιούδας, ο οποίος ήθελε να δει το τέλος, όπως ο Πέτρος υπό το κράτος τελείως διαφορετικών συναισθημάτων, πείστηκε, όταν είδε τον Ιησού να σύρεται δέσμιος, ότι ο θάνατός του ήταν αναπόφευκτος. Είτε διότι εξ’ αρχής δεν είχε προβλέψει ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν μέχρι τέτοιου σημείου, είτε διότι η θέα του Ιησού κακοποιημένου και οδηγούμενου στο θάνατο συγκίνησε την ψυχή του, μεταμελήθηκε (L).
(4)   «Αργά και με βραδύτητα έγινε αυτοκατάκριτος» (Χ).
«Έπρεπε πριν την προδοσία να μεταμεληθεί. Αλλά τέτοιος είναι ο διάβολος. Πριν μεν την αμαρτία δεν αφήνει να δει το κακό, για να μην γίνει μετάνοια· αφού όμως ολοκληρωθεί η αμαρτία, αφήνει να δει, για να λυπήσει και να οδηγήσει στην απόγνωση» (Ζ).
«Μεταμελήθηκε επειδή το πράγμα κατέληξε διαφορετικό από ό,τι υπολόγιζε» (Θφ). Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ευαγγελιστής δεν χρησιμοποιεί το ρήμα μετανόησε το οποίο συνήθως εκφράζει μετάνοια ειλικρινή. Μεταμελήθηκε σημαίνει εδώ επιπόλαιη μεταβολή. Ο Ιούδας αισθάνθηκε απλώς τύψεις συνειδήσεως (F). Η μεταμέλειά του υπήρξε όμοια με αυτήν του Σαούλ και πολλών άλλων, μεταμέλεια για αδικία εν όψει των αμέσων της συνεπειών, όχι όμως και μίσος της αμαρτίας για αυτήν την ίδια, όπως φέρνει η αληθινή μετάνοια (ο).
(5)   Άλλη γραφή: έστρεψεν, το οποίο δεν χρησιμοποιείται αλλού στην Κ.Δ. με ενεργητική έννοια. Δες και Ησ. λη 8 (a).

Ματθ.27,4 λέγων· ἥμαρτον(1) παραδοὺς αἷμα(2) ἀθῷον(3). οἱ δὲ εἶπον· τί πρὸς ἡμᾶς(4); σὺ ὄψει(5).
Ματθ.27,4 και τους είπε: «Αμάρτησα, γιατί έστειλα στο θάνατο έναν αθώο». Εκείνοι όμως του αποκρίθηκαν: «Κι εμάς τι μας νοιάζει; Δικό σου είναι το κρίμα».
(1)   Έτσι και στον άδη και οι κατάκριτοι θα αισθάνονται (b). «Και ο Ιούδας λέγοντας, ότι αμάρτησα παραδίδοντας αίμα αθώο, μαρτύρησε ότι άδικα πεθαίνει, και οι Ιουδαίοι λέγοντας, τι μας νοιάζει εμάς; δικό σου θέμα είναι αυτό, συμφώνησαν με την μαρτυρία αυτού και η αλήθεια από τους εχθρούς ομολογήθηκε» (Ζ).
(2)   Εξυπακούεται: «για να χυθεί» (Ζ). Παρέδωσα για να χυθεί το αίμα.
(3)   Αφού κατά τρόπο οικτρό καλύφθηκε μέσα στο ίδιο του το σκοτάδι δεν αναγνωρίζει πλέον τον Ιησού ως Μεσσία (b).
(4)   Σημείωσε πώς προσπερνούν απαρατήρητα το ζήτημα της αθωότητας του θύματός τους (b). «δεν σταματούν (οι Ιουδαίοι) νωρίτερα, μέχρις ότου ολοκληρώσουν την αμαρτία. Διότι η μεν αμαρτία του Ιούδα ήδη ολοκληρώθηκε, διότι ήταν η προδοσία· εκείνων όμως όχι ακόμη» (Χ).
(5)   Οι ασεβείς, παρόλο που συνεταιρίζονται στην επιτέλεση εγκλημάτων, εγκαταλείπουν τους συντρόφους τους, όταν αυτά συντελεστούν. Οι αγαθοί, παρόλο που δεν παίρνουν μέρος σε εγκλήματα, προσπαθούν μετά το έγκλημα να σώσουν την ψυχή του ενόχου (b). Συ όψει= Εσύ θα δεις, δικό σου μέλημα θα είναι· δική σου φροντίδα θα είναι (g), δικός σου λογαριασμός, όπως θα λέγαμε.
«Το να πουν οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι, εσύ θα δεις, είναι μέγιστη κατηγορία για αυτούς. Και με αυτό φαίνονται να μαρτυρούν την τόλμη και την παρανομία. Οπότε, κρίνουν μεν αυτόν (τον Ιούδα), μεθυσμένοι όμως από το πάθος δεν θέλησαν να απομακρυνθούν από το σατανικό εγχείρημα» (Σχ). Καμία συμπάθεια προς αυτόν από τους αρχιερείς και πρεσβυτέρους. Αγαπούσαν αυτοί την προδοσία αλλά όχι και τον προδότη (ο).

Ματθ.27,5 καὶ ῥίψας τὰ ἀργύρια(1) ἐν τῷ ναῷ(2) ἀνεχώρησε, καὶ ἀπελθὼν ἀπήγξατο(3).
Ματθ.27,5 Ο Ιούδας τότε πέταξε τα αργύρια στο ναό, έφυγε και πήγε και κρεμάστηκε.
(1)   «Κατανοήστε (οι φιλάργυροι) τι έπαθε εκείνος· πώς και τα χρήματα έχασε και την αμαρτία διέπραξε· πώς και τη φιλαργυρία δεν απόλαυσε και την ψυχή του έχασε. Διότι τέτοια είναι η τυραννία της φιλαργυρίας. Ούτε το αργύριο χάρηκε, ούτε την παρούσα ζωή, ούτε τη μέλλουσα· αλλά τα έχασε όλα μαζί, και αφού πήρε πονηρή δόξα από αυτούς τους ίδιους, έτσι απαγχονίστηκε» (Χ).
(2)   Ναός κυριολεκτικά σημαίνει θυσιαστήριο. Μπορεί όμως να σημαίνει και τα κτίσματα γύρω από το θυσιαστήριο (L). Ήταν λοιπόν ο Ιούδας τότε στο ιερό, μαζί με τους αρχιερείς και τους πρεσβυτέρους (b).
(3)   «Διότι δεν άντεξε τη συνείδησή του να τον μαστιγώνει» (Χ). Η ίδια φράση χρησιμοποιείται στο Β΄ Βασ. ιζ 23 από τους Ο΄ και για τον Αχιτόφελ (b), τον φίλο προδότη του Δαβίδ. «Το ότι μεν εξομολογήθηκε την αμαρτία ενώπιον όλων και το ότι έριξε τα αργύρια είναι δείγματα μεταμέλειας· το ότι όμως απαγχονίστηκε είναι δείγμα απόγνωσης. Διότι αναγνώρισε μεν το κακό και μεταμελήθηκε και εξομολογήθηκε· δεν ζήτησε όμως συγγνώμη από αυτόν που μπορούσε να δώσει αυτήν… Έπρεπε λοιπόν να καταφύγει στον ανεξίκακο· αυτός όμως κατέφυγε μάλλον στο θάνατο για να απαλλαχτεί γρηγορότερα από την αξιοκατάκριτη και επώδυνη ζωή» (Ζ).
«Επειδή δεν άντεχε τους ελέγχους που θα αντιμετώπιζε ύστερα, βγάζει τον εαυτό του από τη ζωή» (Θφ).
«Εσύ όμως πρόσεξε, σε παρακαλώ, την αλήθεια παντού να λάμπει, και με αυτά που οι αντίθετοι κάνουν και παθαίνουν. Διότι και αυτό το ίδιο το τέλος του προδότη ράβει τα στόματα εκείνων που τον κατέκριναν και δεν τους επιτρέπει να έχουν ούτε το παραμικρό ίχνος δικαιολογίας» (Χ).
Ως προς την συμφωνία της αφήγησης του Ματθαίου με τις πληροφορίες στο Πράξεις α 18, σημειώνουμε, ότι ο μεν Ματθαίος αναφέρει το είδος του θανάτου του Ιούδα, ενώ οι Πράξεις τον τρόπο με τον οποίο πέθανε αυτός (ο).

Ματθ.27,6 οἱ δὲ ἀρχιερεῖς λαβόντες τὰ ἀργύρια εἶπον· οὐκ ἔξεστι(1) βαλεῖν αὐτὰ εἰς τὸν κορβανᾶν(2), ἐπεὶ τιμὴ αἵματός(3) ἐστι(4).
Ματθ.27,6 Οι αρχιερείς μάζεψαν τα αργύρια και είπαν: «Αυτά τα χρήματα στάζουν αίμα και δεν επιτρέπεται να μπουν στο χρηματοκιβώτιο του ναού».
(1)   Ο κορβανάς θα βεβηλωνόταν εάν ριχνόταν σε αυτόν δώρο από ακάθαρτη προέλευση σύμφωνα με το Δευτερον. κγ 19 (L). Σωστά κρίνουν. Όφειλαν όμως να προχωρήσουν και παραπέρα και να εξετάσουν εάν η διαγωγή τους στην υπόθεση αυτή δεν ήταν περισσότερο αξιόμεμπτη ενώπιον του δίκαιου και άγιου Θεού. Και εδώ παρουσιάζονταν να διυλίζουν τον κώνωπα και να καταπίνουν την κάμηλο (ο).
(2)   Ή «Κορβανάς ήταν το θησαυροφυλάκιο του ναού, το δωροδοχείο. Νομίζω ότι είναι αυτό που λεγόταν γαζοφυλάκιο» (Ζ). Ή είναι Αραμαϊκός τρόπος έκφρασης. Χρησιμοποιείται στο Ιωσήπου Ιουδ. Πόλ. 2,9,4 «τον ιερό θησαυρό, που ονομάζεται κορβανάς»= κατ’ εξοχήν αυτά που προσφέρονταν (a). Μάλλον η πρώτη εκδοχή πιο επιτυχής.
(3)   «Πληρωμή φόνου» (Ζ). Αμοιβή για φόνο που έγινε (g).
(4)   «Είδες και πάλι εδώ, ότι κατακρίνονται από τη συνείδησή τους; Διότι επειδή γνώριζαν, ότι είχαν αγοράσει τον φόνο, δεν έβαλαν στον κορβανά, αλλά αγόρασαν τον αγρό του κεραμέως για να θάβουν τους ξένους» (Χ).

Ματθ.27,7 συμβούλιον δὲ λαβόντες(1) ἠγόρασαν ἐξ αὐτῶν τὸν ἀγρὸν(2) τοῦ κεραμέως(3) εἰς ταφὴν τοῖς ξένοις(4)·
Ματθ.27,7 Έκαναν σύσκεψη κι αποφάσισαν ν’ αγοράσουν μ’ αυτά το χωράφι του κεραμέα, για να θάβουν εκεί τους ξένους.
(1)  «Ούτε κάνουν αυτό έτσι απλά, αλλά αφού έκαναν συμβούλιο, και παντού ενεργούν έτσι, ώστε κανείς να μην είναι αθώος του τολμήματος, αλλά να είναι όλοι υπεύθυνοι» (Χ).
(2)  Το άρθρο δηλώνει, ότι ο αγρός ήταν πασίγνωστος ως τέτοιος (b).
(3)  Ίσως κάποιος κεραμιδάς χρησιμοποίησε αυτόν για εξαγωγή αργίλλου κατάλληλου για την εργασία του (b). Ή, ιδιοκτήτης του ήταν κάποιος κεραμιδάς (δ).
(4)  Των εθνικών; Δεν βλέπει κάποιος όμως γιατί το συνέδριο θα απασχολούνταν με την ταφή των μη Ιουδαίων η οποία αφορούσε μάλλον την ρωμαϊκή εξουσία. Μάλλον πρόκειται για τους μη ντόπιους Ιουδαίους, οι οποίοι πέθαιναν ως ταξιδιώτες διαβαίνοντας από τα Ιεροσόλυμα (L), για τους παρεπιδημούντες στα Ιεροσόλυμα Ιουδαίους και τους προσήλυτους, για τους οποίους απέμενε το συνέδριο να φροντίσει (δ).

Ματθ.27,8 διὸ ἐκλήθη ὁ ἀγρὸς ἐκεῖνος ἀγρὸς αἵματος(1) ἕως τῆς σήμερον(2).
Ματθ.27,8 Γι’ αυτό, το χωράφι εκείνο ονομάστηκε «Αγρός Αίματος», κι έτσι λέγεται ως τα σήμερα.
(1)  Αγρός που αγοράστηκε με τιμή αίματος (g,δ).
(2)  Ο Ματθαίος έγραψε κάποιο χρόνο μετά την αγορά αυτήν (b).
«Έγινε όμως και αυτό μαρτυρία εναντίον τους και έλεγχος της προδοσίας. Διότι το όνομα του μέρους διακήρυττε σε όλους την δολοφονία τους λαμπρότερα και από σάλπιγγα… Διότι εάν τα έβαζαν στον κορβανά, δεν θα γινόταν τόσο ολοφάνερο το πράγμα· αυτοί όμως με το να αγοράσουν αγρό, έκαναν φανερό το παν και στις μετέπειτα γενιές» (Χ).

Ματθ.27,9 τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἱερεμίου(1) τοῦ προφήτου λέγοντος(2)· καὶ ἔλαβον(3) τὰ τριάκοντα ἀργύρια, τὴν τιμὴν τοῦ τετιμημένου(4) ὃν ἐτιμήσαντο ἀπὸ υἱῶν Ἰσραήλ(5),
Ματθ.27,9 Βγήκε έτσι αληθινό αυτό που είχε προφητέψει ο Ιερεμίας: Και πήραν τα τριάντα αργύρια, όσο τον εκτίμησαν οι Ισραηλίτες πως αξίζει,
(1)   «Αυτό δεν γράφεται στο βιβλίο του Ιερεμία που διαβάζεται» (Ζ). Η παράθεση είναι προφανώς από το Ζαχαρίου ια 12. Λύσεις που προτάθηκαν:
1) Υποστήριξαν κάποιοι παλαιότεροι σύμφωνα με τον Αυγουστίνο, ότι δεν έχουν όλοι οι κώδικες των ευαγγελίων τη φράση «τὸ ῥηθὲν διὰ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου», αλλά μόνο «διὰ τοῦ προφήτου». Ο Αυγουστίνος όμως δεν αποδέχεται αυτό, διότι στους περισσότερους από τους κώδικες υπήρχε.
2) «Στο απόκρυφο βιβλίο του Ιερεμίου γράφεται» αυτό (Ζ,Ω). Η παράθεση δηλαδή γίνεται από απόκρυφο σύγγραμμα που φέρεται στο όνομα του Ιερεμία (S). Οι πιο συντηρητικοί κριτικοί δεν βρίσκουν ορθό το να παραθέτει ο θεόπνευστος συγγραφέας από απόκρυφη πηγή (L). 3)
Άλλοι εισηγούνται, ότι η παράθεση έγινε από χαμένο σύγγραμμα του Ιερεμίου ή από τα λόγια του που σώζονται στην παράδοση· άλλοι ότι το δεύτερο μέρος του βιβλίου του Ζαχαρίου ήταν κατ’ αρχάς ανώνυμο και αποδιδόταν από κάποιους στον Ιερεμία κλπ. (p). Η πιο πιθανή εκδοχή: Και ο Ιερεμίας (λθ 7-10 «κτῆσαι σεαυτῷ τὸν ἀγρόν μου… καὶ ἔστησα τὸ ἀργύριον ἐν ζυγῷ. (=αγόρασε και πάρε ιδικόν σου αυτόν τον αγρόν… και εζύγισα το αργύριον εις ζυγόν) και στο ιη 2 «ἀνάστηθι, καὶ κατάβηθι εἰς οἶκον τοῦ κεραμέως, καὶ ἐκεῖ ἀκούσῃ τοὺς λόγους μου» (=Σηκω και κατέβα στο εργαστήριον του αγγειοπλάστου και εκεί θα ακούσης τους λόγους μου) κάνει λόγο για αγορά αγρού και για πληρωμή αργυρίου και για οίκο κεραμέως και ο ιερός ευαγγελιστής την από τον Ζαχαρία παράθεση τη συνδύασε με τις παραπάνω φράσεις του Ιερεμία.
(2)   Πρόκειται για ελεύθερη μετάφραση του εβραϊκού πρωτοτύπου που παρουσιάζει διαφορές με τους Ο΄(p). Σύμφωνα με τους Ο΄:
«καὶ ἐρῶ πρὸς αὐτούς· εἰ καλὸν ἐνώπιον ὑμῶν ἐστι, δότε στήσαντες τὸν μισθόν μου ἢ ἀπείπασθε· καὶ ἔστησαν τὸν μισθόν μου τριάκοντα ἀργυροῦς καὶ εἶπε Κύριος πρός με· κάθες αὐτοὺς εἰς τὸ χωνευτήριον, καὶ σκέψαι εἰ δόκιμόν ἐστιν, ὃν τρόπον ἐδοκιμάσθην ὑπέρ αὐτῶν. Καὶ ἔλαβον τοὺς τριάκοντα ἀργυροῦς καὶ ἐνέβαλον αὐτοὺς εἰς τὸν οἶκον Κυρίου εἰς τὸ χωνευτήριον.
(=Και θα είπω προς αυτούς• Εάν και σεις το ευρίσκετε καλόν και δίκαιον, ορίσατε και δώσατε τον μισθόν μου, ειδ' άλλως αρνηθήτε. Ωρισαν λοιπόν και επλήρωσαν τον μισθόν μου, ένα ευτελές πόσον, τριάκοντα αργυρούς σίκλους. Είπε τότε ο Κυριος προς εμέ• “ρίξε αυτούς στο χωνευτήριον και εξέτασε να ίδης, εάν είναι γνήσιος ο άργυρος, με τον οποίον εξετιμήθην από αυτούς”. Ελαβα πράγματι τους τριάκοντα αργυρούς σίκλους, τους έρριψα στον οίκον του Κυρίου στο χωνευτήριον).
Ποιό είναι το κείμενο του Ζαχαρίου κατά το εβραϊκό πρωτότυπο;
«Και ο Κύριος είπε σε μένα· ρίξε αυτήν στον κεραμέα, αυτήν την λαμπρή τιμή, στην οποία εκτιμήθηκες από αυτούς. Και πήρα τα τριάντα αργύρια και έριξα αυτά στον οίκο του Κυρίου, στον κεραμέα» (L).
Με άλλα λόγια οι Ο΄ ερμηνεύουν την αντίστοιχη εβραϊκή λέξη χωνευτήριον είτε σημαίνοντας τον κλίβανο (=φούρνο) στον οποίο ο κεραμιδάς (=αγγειοπλάστης) έψηνε τα αγγεία, είτε είχαν διαφορετική γραφή κάποιου κώδικα υπ’ όψη, σύμφωνα με την οποία χρησιμοποιήθηκε λέξη που έμοιαζε στον ήχο με εκείνη την οποία οι Ο΄ μετέφρασαν με το χωνευτήριο, η οποία όμως σημαίνει τον κεραμέα (δ).
Η έννοια του χωρίου: Με τον Ζαχαρία ο Θεός διάλεξε ποιμένα, έτσι ώστε στο όνομά του να ποιμάνει τα πρόβατα Ισραήλ. Αφού διώχτηκε από τους κακούς ποιμένες ο καλός ποιμένας παίρνει εντολή από το Θεό να ζητήσει το μισθό του, εάν θα ήθελαν να δώσουν αυτόν σε αυτόν. Οι κακοί ποιμένες κανονίζουν μισθό γελοίο, τον οποίο ο Θεός διατάσσει σε αυτόν να τον ρίξει στον κεραμέα. Ο ποιμένας αυτός είναι ο τύπος του Ιησού, του οποίου την τιμή η ιουδαϊκή ιεραρχία όρισε σε ποσό ευτελές και ελάχιστο. Η ομοιότητα είναι καταπληκτική και το κείμενο του προφήτη εφαρμόζεται στο συνέδριο ως αυστηρή καταδίκη. Υπήρχε επιπλέον η καταπληκτική σύμπτωση του κεραμέως στο κείμενο του Ζαχαρία και του κεραμέως του αγρού (L).
Ο καλός ποιμένας είναι ο Χριστός. Είχε εκτιμηθεί σε ευτελές ποσό, τριάντα αργύρια, από τους άρχοντες του λαού. Το ποσό αυτό λοιπόν θα ριχνόταν λοιπόν στον κεραμέα ή σύμφωνα με ελαφρά μεταβολή στο εβραϊκό της λέξης που σημαίνει τον κεραμέα, στο θησαυροφυλάκιο (a).
(3)   Στο προφητικό κείμενο παρουσιάζεται να λέγεται αυτό μάλλον εξ’ ονόματος του καλού ποιμένα= έστησαν τον μισθόν μου και είπε Κύριος πρός με κλπ. Ο ευαγγελιστής εδώ αναφέρει αυτό στους αρχιερείς: Έλαβον οι αρχιερείς. Η ενέργεια λοιπόν του προφήτη που ρίχνει τον μισθό στον κεραμέα θεωρείται από τον ευαγγελιστή ότι προφητεύει την ενέργεια του συνεδρίου που απέρριψε την τιμή του αίματος, η οποία επιστράφηκε από τον Ιούδα (a).
(4)   Αντί για το «λαμπρή» ή «μεγάλη τιμή» που γράφεται στο πρωτότυπο ειρωνικά, ο ευαγγελιστής λέει εδώ την τιμή του τετιμημένου= «την πληρωμή» ή «του πάντιμου Χριστού» (Ζ), ή αυτού που υποβλήθηκε σε πώληση και εκτίμηση για την εξακρίβωση του τιμήματός του (g).
(5)   Τον οποίο αποτίμησαν, κανόνισαν το τίμημά του άνθρωποι από τους υιούς Ισραήλ. «Διότι ήταν μεν ατίμητος, αποτιμήθηκε όμως από τους υιούς Ισραήλ. Δηλαδή κανόνισαν την τιμή του οι γιοι Ισραήλ, αφού συμφώνησαν με τον Ιούδα να δώσουν τριάντα αργύρια» (Θφ).

Ματθ.27,10 καὶ ἔδωκαν(1) αὐτὰ εἰς τὸν ἀγρὸν τοῦ κεραμέως(2), καθὰ συνέταξέ μοι Κύριος.
Ματθ.27,10 και τα έδωσαν για το χωράφι του κεραμέα, όπως με πρόσταξε ο Κύριος.
(1)   Στον Ζαχαρία γράφει «έδωκα», και από τον προφήτη κάποιοι διόρθωσαν αυτό και στον ευαγγελιστή, και από αυτό προέκυψε η διαφορετική γραφή σε κάποια χειρόγραφα αντί για το έδωκαν (b). Στον Ζαχαρία «έδωκα» εγώ ο προφήτης. Εδώ «έδωκαν» αυτοί που αποτίμησαν.
(2)   Αντί για το γραφόμενο στον προφήτη «εις τον κεραμέα» ή σύμφωνα με τους Ο΄ στο χωνευτήριο, ο ευαγγελιστής εδώ γράφοντας εκ των υστέρων και έχοντας υπ’ όψη την έκβαση εξηγεί το «εις τον κεραμέα» του εβραϊκού πρωτοτύπου με τη φράση στον αγρό του κεραμέως (δ).
(3)   Οι Ο΄ έχουν την ίδια φράση στο Εξόδου θ 12 (b). Αντί για το «είπε ο Κύριος προς εμένα», αυτό επειδή λέγεται από τον προφήτη, που βεβαιώνει, ότι αυτό έγινε κατά πρόγνωση Θεού και κατά συμμόρφωση προς τις διαταγές του (L)

Στιχ. 11-26. Η δίκη του Ιησού ενώπιον του Πιλάτου.

Ματθ.27,11 Ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔστη ἔμπροσθεν τοῦ ἡγεμόνος(1)· καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν(2) ὁ ἡγεμὼν λέγων· σὺ(3) εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων(4); ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη αὐτῷ· σὺ λέγεις(5).
Ματθ.27,11 Ο Ιησούς στάθηκε μπροστά στο Ρωμαίο διοικητή, κι εκείνος άρχισε την ανάκριση: «Εσύ είσαι λοιπόν ο βασιλιάς των Ιουδαίων;» Ο Ιησούς του αποκρίθηκε: «Ναι, όπως το λες».
Ο Ματθαίος συμφωνεί εδώ με το Μάρκο, προσθέτοντας και κάποια δικά του, όπως η παρέμβαση της γυναίκας του Πιλάτου, και το πλύσιμο των χεριών του τελευταίου αυτού, και το ότι ο λαός ανέλαβε την ευθύνη της έκχυσης του αίματος του Ιησού (L).
(1)   Ο Πιλάτος είχε ανεβεί από την Καισάρεια για τήρηση της τάξης κατά το Πάσχα.
(2)   «Οι μεν Ιουδαίοι τον παρέδωσαν στον Πιλάτο για να τον σκοτώσει, όχι για να τον εξετάσει· αυτός όμως, πριν την εξέταση, δεν ανεχόταν να τον σκοτώσει· γι’ αυτό ζητά να μάθει ποια είναι η κατηγορία» (Ζ). Σύμφωνα με το Λουκά οι Ιουδαίοι κατηγόρησαν τον Ιησού όχι για βλασφημία, για την οποία είχε καταδικαστεί σε θάνατο από το συνέδριο, αλλά η οποία για τον Πιλάτο δεν θα αποτελούσε έγκλημα που συνεπάγεται θάνατο, αλλά για στάση, ότι αποτρέπει την καταβολή φόρου στον Καίσαρα και ότι διεκδικεί το βασιλικό αξίωμα (Λουκ. κγ 2) (p).
«Και δες κακουργία! Επειδή ήθελαν δηλαδή να ανάψουν το θυμό του Πιλάτου εναντίον του Χριστού και να τον παρασύρουν στο να τον φονεύσει γρήγορα, του προσάπτουν κατηγορία αποστασίας και τυραννίας» (Ζ).
(3)   Ο Πιλάτος είχε πιθανώς ακούσει για τη θριαμβευτική είσοδο και γι αυτό τη σχετικά με την τυραννία κατηγορία τη βρήκε κατ’ αρχήν βάσιμη. Από τη δική του σκοπιά λοιπόν η κατηγορία αυτή ήταν η σοβαρότερη από όλες. Αλλά τώρα που βλέπει τον κατηγορούμενο, η κατηγορία τον εκπλήσσει. Και ρωτά τονίζοντας την αντωνυμία, εσύ είσαι…; Θεωρούσε απιθανότατο, ότι ο άνθρωπος αυτός διεκδικούσε τη βασιλεία.
(4)   Η ερώτηση παρουσιάζεται η ίδια και στους τρεις συνοπτικούς (ευαγγελιστές). Και μία τέτοια ερώτηση κατά πάσα πιθανότητα θα χρησιμοποιούσε σε τέτοια περίπτωση κάθε Ρωμαίος αξιωματούχος. Εάν ο Ιησούς αξίωνε ότι είναι βασιλιάς, θα διεκδικούσε το αξίωμα του βασιλιά των Ιουδαίων.
(5)   Ο Ιησούς ενώπιον του Καϊάφα ομολογεί τον εαυτό του Χριστό, ενώπιον του Πιλάτου βασιλιά (b).
«Ο Ιησούς όμως είπε σε αυτόν· Εσύ το λες, δίνοντας σε αυτόν σοφότατη απόκριση. Διότι ούτε είπε, ότι δεν είμαι, ούτε πάλι, ότι είμαι. Αλλά κάπως ενδιάμεσα είπε· Εσύ το λες. Αυτό δηλαδή μπορεί να εννοηθεί και έτσι, ότι, είμαι όπως λες. Και έτσι, ότι, Εγώ μεν δεν το λέω αυτό, εσύ όμως το λες» (Θφ).
Είναι αμφίβολο εάν υπάρχει κάποια σκιά διαφοράς ανάμεσα στο «συ λέγεις» αυτό και στο «σὺ εἶπας» στο κστ 64.
Η απάντηση είναι κάπως μετριασμένη κατάφαση.=Δεν αρνούμαι αυτό, αλλά εσύ το λες αυτό και όχι εγώ. Και ως καταφατική θεώρησε αυτήν και ο Πιλάτος. Σε αυτήν την περίπτωση όμως γίνεται αναγκαία η συμπλήρωση των πληροφοριών μας από την αφήγηση του Ιωάννη, όπου ο Ιησούς εξηγεί στον Πιλάτο, ότι η βασιλεία του δεν είναι από τον κόσμο αυτόν. Αλλιώς η δίκη θα έληγε εδώ και η καταφατική απάντηση του Κυρίου θα οδηγούσε αμέσως στην από τον Πιλάτο επικύρωση της θανατικής απόφασης. Αλλά από την κατ’ ιδίαν συνομιλία του με τον Ιησού ο Πιλάτος πείστηκε, ότι επρόκειτο για ακίνδυνο και αθώο άνθρωπο. Γι’ αυτό προσπαθεί να τον σώσει. Δεν έχει όμως αρκετό σθένος, ώστε να ενεργήσει όπως ο Κλαύδιος Λυσίας στην περίπτωση του Παύλου (p).

Ματθ.27,12 καὶ ἐν τῷ κατηγορεῖσθαι αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν πρεσβυτέρων οὐδὲν ἀπεκρίνατο(1).
Ματθ.27,12 Άρχισαν τότε να τον κατηγορούν οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι, μα αυτός δεν έδινε καμιά απάντηση.
(1)   Η αντίθεση μεταξύ της συμπεριφοράς του Κυρίου προς τον Πιλάτο κατ’ ιδίαν και της συμπεριφοράς του όταν αντιμετώπιζε δημόσια την εναντίον του κατηγορία της ιουδαϊκής ιεραρχίας, είναι αξιοσημείωτη. Αναγνωρίζει ως δικαίωμα του επιτρόπου να ρωτήσει αυτόν για τις κατηγορίες αυτές, και γι’ αυτό απαντά στα ερωτήματά του ελεύθερα. Δεν αναγνωρίζει όμως ως δικαίωμα των μελών του συνεδρίου να φέρνουν τέτοιες κατηγορίες, οι οποίες ήταν ψευδείς και γνώριζαν καλά οι του συνεδρίου, ότι ήταν ψευδείς (p).
«Διότι αν και είχαν μύριες αποδείξεις από τα πράγματα για τη δύναμη, την πραότητα, και την επιείκειά του, με τη θέλησή τους τυφλώνονταν και κακουργούσαν. Για αυτά ακριβώς δεν απαντά σε τίποτα, αλλά σιωπά…, προς τις κατηγορίες όμως αυτών τίποτα πλέον δεν λέει· διότι δεν επρόκειτο βεβαίως να τους πείσει» (Χ).

Ματθ.27,13 τότε λέγει αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος· οὐκ ἀκούεις πόσα σου καταμαρτυροῦσι(1);
Ματθ.27,13 Δεν ακούς πόσα σου καταμαρτυρούν;» του λέει ο Πιλάτος.
(1)  «Διότι ήθελε ο Πιλάτος να απαλλαχτεί ο Ιησούς αφού απολογηθεί, γι’ αυτό και έλεγε αυτά» (Χ). Ο Πιλάτος φαίνεται ήδη πεπεισμένος για την αθωότητα του κατηγορουμένου.

Ματθ.27,14 καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ πρὸς οὐδὲ ἓν ῥῆμα, ὥστε θαυμάζειν(1) τὸν ἡγεμόνα λίαν.
Ματθ.27,14 Ο Ιησούς όμως δεν έδινε καμιά απάντηση, κι ο διοικητής απόρησε πολύ γι’ αυτό.
(1)   «Διότι πράγματι ήταν αξιοθαύμαστο να βλέπει να δείχνει τόση επιείκεια και να σιωπά, αυτός που μπορούσε άπειρα να πει» (Χ). Θαυμάζει ο Πιλάτος, διότι δεν είναι δυνατόν να παραμένει κάποιος σιωπηλός, όταν η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο, μάλιστα αφού ήδη άρχισε να μιλά (b). Του Σωτήρα μας η πραεία και σεμνοπρεπής στάση, που τόσο διέφερε από τη στάση ενός τολμηρού και φιλόδοξου δημαγωγού που παρασέρνει τον όχλο σε στάση ή κάποιου αποσκληρυμένου εγκληματία, που συνταύτισε την τύχη του με κλέφτες και ληστές, πρέπει να προκάλεσε την προσοχή του επιτρόπου και το θαυμασμό του (ο).

Ματθ.27,15 Κατὰ δὲ ἑορτὴν(1) εἰώθει(2) ὁ ἡγεμὼν ἀπολύειν ἕνα τῷ ὄχλῳ δέσμιον(3), ὃν ἤθελον(4).
Ματθ.27,15 Υπήρχε η συνήθεια κάθε Πάσχα να ελευθερώνει ο Ρωμαίος διοικητής έναν φυλακισμένο, όποιον θα του ζητούσε ο λαός.
(1)   «Τη γιορτή του Πάσχα δηλαδή» (Ζ). Κατά το οκταήμερο του Πάσχα (F).
(2)   Σχετικά με τη συνήθεια αυτή τίποτα άλλο δε γνωρίζουμε παρά μόνο αυτά που αναφέρουν τα ευαγγέλια. Είναι πιθανόν να πρόκειται για συνήθεια των Ιουδαίων, την οποία οι Ρωμαίοι σε συμφωνία με την ανοχή των τοπικών εθίμων, τα οποία δεν ήταν επικίνδυνα στην εξουσία τους, εξακολουθούσαν να τηρούν (p).
«Λέει ο Ιωάννης, ότι είπε ο Πιλάτος· Υπάρχει συνήθεια σε σας να ελευθερώσω για σας έναν κατά το Πάσχα» (Ζ).
(3)   Η συνήθεια αυτή ήταν σύμφωνη με την απελευθέρωση από την Αίγυπτο (b). Πιθανώς να είχε σχέση και με παλαιό έθιμο των Βαβυλωνίων-Ασσυρίων, σύμφωνα με το οποίο ο βασιλιάς του ζητούσαν σε κάποιες ημέρες του μήνα Μαρσιεσβάν να απαγγείλει κάποιο ψαλμό μετανοίας και να αφήνει ελεύθερο έναν δέσμιο, για δήλωση ίσως, του ότι οι θεοί δείχνονταν φιλάνθρωποι και συγχωρούσαν τις αμαρτίες τους (S).
(4)   Αδιαφόρως των μεγάλων ή πολλαπλών του εγκλημάτων, εάν ο λαός ήθελε την απόλυσή του, ο δέσμιος ελευθερωνόταν (ο).

Ματθ.27,16 εἶχον(1) δὲ τότε δέσμιον ἐπίσημον(2) λεγόμενον Βαραββᾶν(3).
Ματθ.27,16 Στις φυλακές βρισκόταν τότε ένας πασίγνωστος φυλακισμένος, που λεγόταν Βαραββάς.
(1)   Είχαν οι ρωμαϊκές αρχές (ο).
(2)   Το αντίθετο του άσημος, το οποίο λέγεται πρώτα για το χρυσό και το ασήμι που δεν έχουν κοπεί και σφραγιστεί σε νομίσματα, και έπειτα για τον μη γνωστό. Επίσημος λοιπόν είναι ο σεσημασμένος, ο γνωστός για καλό ή κακό (δ). «Επίσημο, δηλαδή διαβόητο για κακία· ο οποίος είχε κάνει άπειρους φόνους» (Χ).
Εάν επρόκειτο για άνθρωπο που αξίωνε, ότι ήταν ο Μεσσίας ή που συγκρούστηκε με τους Ρωμαίους υπέρ της ανεξαρτησίας του ιουδαϊκού λαού, θα ήταν πολύ δημοφιλής και συνεπώς θα ήταν πολύ ανόητο εκ μέρους του Πιλάτου, να προτείνει την απόλυσή του, ενώ αποτελούσε και κίνδυνο για το ρωμαϊκό καθεστώς, αφού θα ήταν εκ προτέρου βέβαιος, ότι αυτόν θα προτιμούσαν οι Ιουδαίοι. Η στάση και αιματοχυσία, για την οποία είχε φυλακιστεί (Λουκ. κγ 19), θα προκλήθηκε από κάποια ληστρική επιδρομή, στην οποία δεν αναφέρεται, ότι αυτός ήταν ο αρχηγός (p).
(3)   Όχι ασυνήθιστο στους Ιουδαίους όνομα (ο). Βάρ-αββά, υιός αββά, «γιος του πατέρα. Διότι βαρ είναι ο γιος και αββάς ο πατέρας» (Θφ). Άλλοι ερμήνευσαν γιος ραββίνου. «Διότι όπως φαίνεται ήταν πατρώνυμο του ληστή το Βαραββάς, το οποίο ερμηνεύεται γιος διδασκάλου» (Σχόλιο Αναστασίου Αντιοχείας), «filius magistri eorum(=γιος του διδασκάλου τους)» (Ιερώνυμος).
Σε αυτή την περίπτωση όμως έπρεπε να είναι Βαρ-ραββάν. Η συνήθης παραγωγή του ονόματος υιός πατρός παρέχει προφανή αντίθεση μεταξύ του Υιού του Πατρός (=του Χριστού), ο οποίος αποδοκιμάστηκε και του υιού κάποιου πατέρα (=Βαραββάς), ο οποίος προτιμήθηκε (p). «Οι Ιουδαίοι λοιπόν, ζήτησαν τον υιό του πατέρα τους του διαβόλου» (Θφ).

Ματθ.27,17 συνηγμένων οὖν αὐτῶν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος(1)· τίνα θέλετε ἀπολύσω ὑμῖν(2); Βαραββᾶν(3) ἢ Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν;
Ματθ.27,17 Όταν συγκεντρώθηκε λοιπόν το πλήθος, ο Πιλάτος τους ρώτησε: «Ποιον θέλετε να σας ελευθερώσω; Το Βαρραβά ή τον Ιησού, που λένε ότι είναι ο Μεσσίας;»
(1)   «Ο Πιλάτος επειδή δεν μπόρεσε να σώσει το Χριστό ως αθώο, επεχείρησε έστω λοιπόν και ως κατάδικο να του δώσει χάρη λόγω της γιορτής» (Ζ). «Διότι αν δε θέλετε, λέει, να τον αφήσετε ως αθώο, έστω και ως κατάδικο χαρίστε του τη ζωή λόγω της γιορτής» (Χ).
(2)   «Βλέπεις πώς αντιστράφηκε η κατάσταση; Διότι η μεν αίτηση υπέρ των καταδίκων, ήταν συνήθεια να γίνεται από το λαό, ενώ η απόλυση από τον άρχοντα· τώρα όμως έγινε το αντίθετο, και ο άρχοντας ζητά από το λαό και ούτε έτσι δεν γίνονται ήμεροι, αλλά εξαγριώνονται περισσότερο» (Χ).
(3)   Τόσο στο στίχο αυτό, όσο και στον προηγούμενο υπάρχει από ελάχιστα χειρόγραφα μαρτυρούμενη γραφή Ιησούν Βαραββάν. Ο Ωριγένης φαίνεται να προσκλίνει να δεχτεί τη γραφή αυτή.
«Σε πολύ παλαιά αντίγραφα που διάβασα και ο ίδιος ο Βαραββάς λεγόταν Ιησούς. Και η ερώτηση του Πιλάτου ήταν ως εξής σε αυτά· ποιόν θέλετε από τους δύο να ελευθερώσω σε σας, τον Ιησού τον Βαραββά ή τον Ιησού τον λεγόμενο Χριστό;» (Σχόλιο Αναστασίου Αντιοχείας).
Και μεταξύ των νεωτέρων ερμηνευτών προτιμούν αυτήν τη γραφή οι L,a,Burkitt,Ewald και Zahn. Όλοι όμως οι ελληνικοί μεγαλογράμματοι κώδικες, καθώς και οι περισσότερες και καλύτερες μεταφράσεις δεν μαρτυρούν υπέρ αυτής της γραφής. Επιπλέον και τα λίγα χειρόγραφα που μαρτυρούν υπέρ αυτής, ενώ έχουν το Ιησούς Βαρραβάς στους στίχους 16,17, δεν έχουν αυτό στους στίχους 20,21,26, όπου θα ανέμενε κάποιος να δει να επαναλαμβάνεται αυτό. Εξάλλου κανένα ίχνος της γραφής αυτής δεν συναντιέται σε κανένα χειρόγραφο των τριών υπόλοιπων ευαγγελίων (p). Είναι λοιπόν πιθανότατη η από απροσεξία μετάθεση από το όνομα του Σωτήρα και η σύγχυση του κύριου ονόματος του Σωτήρα και του πατρωνυμικού του ληστή (δ).

Ματθ.27,18 ᾔδει γὰρ ὅτι διὰ φθόνον(1) παρέδωκαν(2) αὐτόν.
Ματθ.27,18 Γιατί είχε καταλάβει πως από φθόνο και μόνο τού είχαν παραδώσει τον Ιησού.
(1)   Φθονούσαν τον Ιησού, διότι ο λαός ήταν με το μέρος του (b). Κριτής έμπειρος όπως ο Πιλάτος εύκολα αντιλήφθηκε αυτό (F). Άλλωστε οι ρωμαϊκές εξουσίες τηρούνταν ενήμερες με τους εγκαθέτους τους για το τι συνέβαινε στη χώρα, και δεν υπάρχει για αυτό καμία δυσκολία να υποθέσουμε, ότι ο Πιλάτος πληροφορήθηκε για τα σχετικά με τη δίκη του Ιησού (ο).
(2)   Οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι και όχι ο λαός, αυτοί είχαν συλλάβει και παραδώσει τον Ιησού, όπως σαφώς γράφει ο Μάρκος (S).

Ματθ.27,19 Καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ βήματος(1) ἀπέστειλε πρὸς αὐτὸν ἡ γυνὴ(2) αὐτοῦ λέγουσα(3)· μηδέν σοι(4) καὶ τῷ δικαίῳ(5) ἐκείνῳ· πολλὰ γὰρ ἔπαθον(6) σήμερον(7) κατ᾿ ὄναρ(8) δι᾿ αὐτόν.
Ματθ.27,19 Ενώ καθόταν στη δικαστική του έδρα, η γυναίκα του του έστειλε με κάποιον ετούτο το μήνυμα: «Μην κάνεις τίποτα εναντίον αυτού του αθώου, γιατί πολύ ταλαιπωρήθηκα απόψε στ’ όνειρό μου εξαιτίας του».
(1)   Για τη φράση δες Πράξ. ιβ 21,ιη 12,16,17,κε 6,10,17,Ρωμ. ιδ 10,Β΄ Κορ. ε 10. Η φράση εδώ υπονοεί, ότι ο Πιλάτος ανέμενε έως ότου ο λαός αποφασίσει, ποιος από τους δύο δέσμιους να απολυθεί.
(2)   Το όνομά της σύμφωνα με το θρύλο των αποκρύφων ήταν στα λατινικά Πρόκουλα σύμφωνα με κάποια χειρόγραφα των Πράξεων Πιλάτου ή του ευαγγελίου του Νικοδήμου (Ι,2), το οποίο στα ελληνικά έγινε Πρόκλα (επιστολή Πιλάτου προς Ηρώδη περί της επιστροφής της συζύγου του. Νικηφόρου Καλλίστου Migne 145,720) (L). Στην αρχή απαγορευόταν στους ανθύπατους και ηγεμόνες να παίρνουν μαζί τους τις συζύγους τους στις επαρχίες· ύστερα όμως σιωπηρά επιτράπηκε αυτό (Σουετώνιος στο Αυγούστου βίος 24. Τακίτου Χρονικά 3,33) (δ).
(3)   Το μήνυμα αυτό της συζύγου του Πιλάτου έρχεται εδώ για να δοθεί εξήγηση του γιατί ο Πιλάτος, αφού ο λαός εξέφρασε την προτίμησή του, αποπειράθηκε και πάλι να απολύσει τον δίκαιο αυτόν άνδρα (p).
(4)   Εξυπακούεται το ρήμα «έστω (=ας είναι)» (g). «Καμία διαφωνία να μην υπάρχει ανάμεσα σε εσένα και σε εκείνον· μείνε μακριά του» (Ζ). Μη συμμετάσχεις στην καταδίκη του. Προσπάθησε να τον σώσεις (ο).
(5)   Έτσι αποκαλεί αυτόν και ο Πιλάτος στο σ. 24 αναφερόμενος με τρόπο ασθενικό στα λόγια αυτά της συζύγου του (b). Με την έννοια της λέξης αθώος εδώ (ο).
(6)   «Δεν βλέπει μόνο, αλλά και πάσχει, δηλαδή βασανίζεται, έτσι ώστε, λόγω της συμπάθειας προς τη γυναίκα του, ο άνδρας της να εμποδίσει το φόνο έστω και αν αυτοί δεν πείθονται» (Ζ). «Ω! Τι θαύμα! Ενώ κρινόταν από τον Πιλάτο, εκφόβιζε τη γυναίκα του» (Θφ). Πολλά δεινά έπαθα (δ).
(7)   «Το «σήμερα», λέγεται και για τη νύχτα» (Ζ). «Διότι την ίδια αυτή νύκτα είδε» (Χ). Στην ερώτηση πού ο Πιλάτος πέρασε τη νύχτα για να μην μπορεί η σύζυγός του να τού μιλήσει για το όνειρο το πρωί, εκτός από άλλα μπορεί να δοθεί και η απάντηση, ότι η σύλληψη και παράδοση του Ιησού ήταν απρόοπτη, και όταν έγινε γνωστή αυτή, το έως τότε αόριστο και ανεξήγητο για τη σύζυγο του Πιλάτου όνειρο συνδυασμένο με το απρόοπτο γεγονός έγινε σε αυτήν σημαντικό και λιγότερο ή περισσότερο φανερό (L).
(8)   «Κύτταξε τι συμβαίνει πάλι, ικανό να τους επαναφέρει όλους. Διότι μετά από την εκ των πραγμάτων πείρα και απόδειξη, και το όνειρο δεν ήταν μικρής σημασίας. Και για ποιο λόγο δεν το βλέπει αυτός; Ή, επειδή εκείνη ήταν πιο άξια· ή διότι εάν το έβλεπε αυτός, δεν θα πιστευόταν όπως εκείνη, ή δεν θα το αποκάλυπτε. Γι’ αυτό κανονίζεται να το δει η γυναίκα, ώστε να γίνει γνωστό σε όλους» (Χ).
Σύμφωνα με τη σκέψη του ευαγγελιστή το όνειρο της συζύγου του Πιλάτου ήταν υπερφυσικής προέλευσης (L). Πράγματι πώς η γυναίκα αυτή είδε τόσο φοβερό όνειρο σχετιζόμενο με έναν κατάδικο, τον οποίο δεν γνώριζε ούτε είχε δει ποτέ και για τη σύλληψη και καταδίκη του οποίου δεν ήταν δυνατόν να είχε κάποια είδηση μέχρι την ώρα που ξύπνησε (ο).

Ματθ.27,20 Οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἔπεισαν(1) τοὺς ὄχλους ἵνα αἰτήσωνται τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν ἀπολέσωσιν(2).
Ματθ.27,20 Στο μεταξύ οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι του συνεδρίου έπεισαν το πλήθος να ζητήσουν να ελευθερωθεί ο Βαρραβάς και να θανατωθεί ο Ιησούς.
(1)   Την ώρα που ο Πιλάτος λάμβανε το μήνυμα της γυναίκας του, οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι ενεργούσαν στους όχλους, τους οποίους ο Πιλάτος για λίγη ώρα άφησε εξαιτίας του μηνύματος (δ). Έπεισαν με ευλογοφανείς λόγους (b). «Διεφθαρμένοι αυτοί, διέφθειραν και τους όχλους» (Ζ).
(2)   Να τον εξολοθρεύσουν δηλαδή να ζητήσουν να θανατωθεί (b).

Ματθ.27,21 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἡγεμὼν εἶπεν αὐτοῖς(1)· τίνα θέλετε ἀπὸ τῶν δύο ἀπολύσω ὑμῖν; οἱ δὲ εἶπον(2)· Βαραββᾶν.
Ματθ.27,21 Όταν λοιπόν τους ξαναρώτησε ο διοικητής: «Ποιον από τους δύο θέλετε να σας ελευθερώσω;» το πλήθος αποκρίθηκε: «Το Βαρραβά!».
(1)  «Ρώτησε την πρώτη φορά, επειδή όμως δεν απάντησαν ακόμη, αφού ασχολήθηκε με το μήνυμα της γυναίκας του, πάλι επανέλαβε την ερώτηση» (Ζ).
(2)  «Όπως διδάχτηκαν» (Ζ).

Ματθ.27,22 λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος· τί οὖν ποιήσω(1) Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν; λέγουσιν αὐτῷ πάντες(2)· σταυρωθήτω(3).
Ματθ.27,22 Τους λέει ο Πιλάτος: «Και τι να τον κάνω τον Ιησού, που λένε ότι είναι ο Χριστός;» Κι όλοι του λένε: «Να σταυρωθεί!»
(1)   «Αφού αστόχησε σε αυτό που ήλπιζε, ρωτά πάλι για αυτό και κάνει αυτούς κύριους της υπόθεσης, καταπραΰνοντας έτσι και γλυκαίνοντάς τους» (Ζ), «έτσι ώστε, έστω και από ντροπή να ζητήσουν την απελευθέρωσή του και το παν να γίνει από το φιλότιμό τους» (Χ). Η προηγούμενη απάντηση του όχλου δεν έπεισε αυτόν, ότι τα συναισθήματα του όχλου έτειναν προς τον όλεθρο του Ιησού. Ο όχλος ήταν δυνατόν παρασυρόμενος να ψηφίσει υπέρ του Βαραββά, αλλά συγχρόνως να μην είναι δυσμενής και προς τον Γαλιλαίο (p).
Υπέθετε ίσως, ότι οι Ιουδαίοι δεν θα ζητούσαν τόσο βαριά τιμωρία για τον Ιησού. Θα όφειλε όμως να μην τους ρωτήσει. Θα ήταν ασφαλέστερο να αφήσει ελεύθερο τον Ιησού χωρίς τίποτα άλλο (b). «Αυτός λοιπόν ήταν άνανδρος και μαλακός (=αδύναμος, άτολμος)» (Χ).
(2)   «Όλοι, όχι οι όχλοι μόνοι, αλλά και οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι» (Ζ).
(3)   «Και δεν λένε, να φονευτεί, αλλά να σταυρωθεί, ώστε και το είδος του θανάτου να τον αποδεικνύει αυτόν (τον Ιησού) κακούργο» (Ζ).

Ματθ.27,23 ὁ δὲ ἡγεμὼν ἔφη(1)· τί γάρ(2) κακὸν ἐποίησεν; οἱ δὲ περισσῶς(3) ἔκραζον(4) λέγοντες· σταυρωθήτω.
Ματθ.27,23 Ο Πιλάτος ξαναρωτά: «Γιατί; Τι κακό έκανε;» Το πλήθος όμως κραύγαζε με περισσότερη δύναμη: «Να σταυρωθεί!»
(1)   Ο Πιλάτος επηρεαζόμενος από κάποιο ρωμαϊκό αίσθημα δικαιοσύνης, καθώς και από το ενδιαφέρον του για το δέσμιο και από το όνειρο της συζύγου του, επιχειρεί και πάλι να σώσει τον Ιησού.
(2)   Τι λοιπόν; (g). Αλλά γιατί; Τι έπραξε για να τιμωρηθεί έτσι;
(3)   «Αντί να πει: περισσότερο» (Ζ). Ή, με υπερβολή (δ).
(4)   Συνεχώς.

Ματθ.27,24 ἰδὼν δὲ ὁ Πιλᾶτος ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ(1), ἀλλὰ μᾶλλον θόρυβος(2) γίνεται, λαβὼν ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας(3) ἀπέναντι(4) τοῦ ὄχλου λέγων· ἀθῶός εἰμι ἀπὸ(5) τοῦ αἵματος(6) τοῦ δικαίου(7) τούτου· ὑμεῖς ὄψεσθε(8).
Ματθ.27,24 Όταν είδε ο Πιλάτος πως έτσι δεν πετυχαίνει τίποτα, αλλά αντίθετα γίνεται περισσότερη αναταραχή, πήρε νερό και ένιψε τα χέρια του μπροστά στο πλήθος, λέγοντας: «Εγώ είμαι αθώος για το αίμα αυτού του δικαίου· το κρίμα πάνω σας».
(1)   Υποκείμενο ο Πιλάτος. Δες Ησ. λ 7,Παροιμ. ια 4, κατά τον Αλεξανδρινό κώδικα Ιω. ιβ 19.
(2)   Φοβόταν στάση (b).
(3)   Το πλύσιμο των χεριών είναι ένας φυσικός συμβολισμός για έκφραση αποποίησης κάθε ενοχής και ευθύνης. Βρίσκουμε αυτόν μεταξύ των Ιουδαίων (Δευτ. κα 6,Ψαλμ. κε 6,οβ 13,Ιωσήπου Αρχαιολ. IV,VIII,16) και των εθνικών (Virg. Aen. II 719· Ovid. Fasti II 45). Δεν ήταν ασυνήθιστο για ένα δικαστή, όταν απήγγειλε την ποινή του θανάτου, να διαμαρτύρεται, ότι δεν είχε ευθύνη ή ενοχή για την αφαίρεση της ζωής του καταδικασμένου (Αποστολικαί Διαταγαί ΙΙ 52). Το απενίψατο είναι πιο έντονο από το απλό ενίψατο (p).
Ο Πιλάτος δεν συμμορφώνεται εδώ με συνήθεια ιουδαϊκή, αλλά κάτω από το κράτος δεισιδαιμονικού φόβου χρησιμοποιεί τον εκφραστικό αυτό συμβολισμό καθησυχάζοντας τη συνείδησή του με την επίρριψη ολόκληρης της ενοχής σε εκείνους (L).
«Καθάρισε με νερό τα χέρια δείχνοντας, ότι είναι καθαρός και αμέτοχος στο φόνο· διότι ήταν ιουδαϊκή συνήθεια, να διαμαρτύρονται έτσι αυτοί που δεν ήθελαν να συμμετέχουν σε κάποιο φόνο. Διότι λέει και ο Δαβίδ· Θα πλύνω με αθώους τα χέρια μου» (Ζ).
(4)   Μπροστά και αντικρυστά στο πλήθος.
(5)   Η σύνταξη «αθώος από» είναι εβραϊσμός. Δες Αριθμ. ε 31,Β΄ Βασ. γ 28 (L).
(6)   «Αίμα λένε την καταδίκη του αίματος» (Ζ)· από την ενοχή για το χύσιμο του αίματος.
(7)   Ο Πιλάτος υιοθετεί τον χαρακτηρισμό αυτόν από το μήνυμα της συζύγου του, στίχ. 19 (b).
(8)   Όπως οι Ιουδαίοι είπαν στον Ιούδα, έτσι και ο Πιλάτος λέει στους Ιουδαίους (b). Δική σας φροντίδα θα είναι το τι θα κάνετε, για να εξιλεωθείτε για το άδικο αυτό.

Ματθ.27,25 καὶ ἀποκριθεὶς πᾶς ὁ λαὸς εἶπε· τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν(1).
Ματθ.27,25 Τότε αποκρίθηκε όλος ο λαός και είπε: «Το αίμα του πάνω μας και πάνω στα παιδιά μας».
(1)   Εξυπακούεται το ελθέτω (=ας έλθει) (L).
«Τραβούν την κατάρα όχι μόνο εναντίον αυτών των ίδιων, αλλά και εναντίον των παιδιών τους» (Ζ). Για κατάρες παρομοίου είδους δες Πράξ. ιη 6 (S). Ως προς τις επερχόμενες γενιές ισχύει το «αυτοί που επιμένουν στην πώρωση, γίνονται κληρονόμοι του πατρικού φόνου» (Β).
Ο ευαγγελιστής επιθυμεί να αντιθέσει την σκληροκαρδία των Ιουδαίων κριτών με τις τύψεις της συνείδησης ειδωλολάτρη κριτή. Η κύρια ιδέα του στίχου είναι, ότι όλοι όσοι ήταν εκεί παρόντες, αναδέχτηκαν την ευθύνη. Το έγκλημα της θανάτωσης του Μεσσία από άποψη γενικότητας κατέστη εθνικό έγκλημα (p). Πόσο τρομερά πραγματοποιήθηκε αυτό! Κανείς ποτέ λαός δεν υπέφερε τόσους και τέτοιους διωγμούς, και όμως διασώζεται ακόμη με θαυμάσιο τρόπο ως ξεχωριστή φυλή, διαρκές και ζωντανό μνημείο της οργής του Θεού (ο).
«Για αυτόν το λόγο καταστράφηκαν όλοι μαζί ως γένος και τους αρπάχτηκαν οι πόλεις, ώστε σχεδόν να μην μπορεί να διαφύγει κανένας. Διότι το τι και πόσα έπαθαν, τα διηγούνται οι γραφές αυτών που εξιστόρησαν αυτά τα γεγονότα» (Κ)

Ματθ.27,26 τότε ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν φραγελλώσας(1) παρέδωκεν(2) ἵνα σταυρωθῇ.
Ματθ.27,26 Έτσι τους απέλυσε το Βαρραβά, ενώ τον Ιησού τον μαστίγωσε και τον παρέδωσε να σταυρωθεί.
(1)   «Φραγγέλωσε δηλαδή μαστίγωσε» (Θφ). «Το φραγγέλιο ήταν μαστίγιο πλεγμένο από σχοινιά ή λωρίδες, με το οποίο χτυπούσαν την πλάτη των καταδίκων» (Ζ). Η φραγγέλωση στους Ρωμαίους αποτελούσε συνηθισμένη προκαταρκτική πράξη κάθε εκτέλεσης (S). Όχι σπάνια ο κατάδικος πέθαινε κατά τα χτυπήματα της φραγγέλωσης (F).
Σύμφωνα με τον Ιωάννη στην φραγγέλωση κατέφυγε ο Πιλάτος σαν σε έσχατη απόπειρα να σώσει τον Ιησού «επινοώντας τρόπο να εξασθενήσει την ένταση της μανίας των Ιουδαίων, έτσι ώστε, βλέποντας την ύβρη που έγινε σε αυτόν… να κατευνάσουν την οργή» (Ζ).
Δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ του Ματθαίου και του Ιωάννη. Η τελική τυπική απόφαση του Πιλάτου να θανατωθεί ο Ιησούς εξαγγέλθηκε μετά την φραγγέλωση και την παρουσίαση του Ιησού με τη χλαμύδα μπροστά στον όχλο.
(2)   Στους στρατιώτες ως εκτελεστές των θανατικών αποφάσεων.

Στιχ. 27-31. Ο Ιησούς εμπαίζεται από τους στρατιώτες.

Ματθ.27,27 Τότε οἱ στρατιῶται τοῦ ἡγεμόνος(1) παραλαβόντες τὸν Ἰησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον(2) συνήγαγον ἐπ᾿ αὐτὸν ὅλην τὴν σπεῖραν(3)·
Ματθ.27,27 Τότε οι στρατιώτες του Πιλάτου πήραν τον Ιησού στο διοικητήριο και μάζεψαν γύρω του όλη τη φρουρά.
(1)   Δηλαδή τα στρατεύματα, τα οποία είχαν συνοδεύσει τον επίτροπο από την Καισάρεια στην Ιερουσαλήμ και τα οποία βοηθούσαν για τήρηση της τάξης (S).
(2)   Δηλαδή την επίσημη κατοικία του επιτρόπου, η οποία βρισκόταν στο δυτικό λόφο (S). Από την εξωτερική αυλή, όπου ήταν ο Πιλάτος μαζί με τους Ιουδαίους στο εσωτερικό της αυλής (δ). Πριν ήταν ανάκτορο του Ηρώδη, μεγαλοπρεπές οικοδόμημα στα δυτικά του ναού, ώστε να βλέπει κάποιος από ψηλά αυτόν (ο). Τον εισήγαγαν εκεί για να βρουν και τους υπόλοιπους στρατιώτες που είχαν εγκατασταθεί και φύλαγαν εκεί (L).
(3)   Κατ’ ακρίβεια είναι λόχος ή κοόρτις (τάγμα), που αριθμεί 500-600 άνδρες. Αλλά εδώ ο όρος χρησιμοποιείται ελεύθερα για δήλωση μικρότερου αριθμού (S). Το ένα δέκατο της λεγεώνας (g). Οι στρατιώτες όλοι εθνικοί βρήκαν ευκαιρία να διασκεδάσουν εκδηλώνοντας την περιφρόνησή τους προς τους Ιουδαίους στο πρόσωπο εκείνου, ο οποίος ομολόγησε τον εαυτό του βασιλιά τους (F).

Ματθ.27,28 καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν περιέθηκαν αὐτῷ χλαμύδα(1) κοκκίνην,
Ματθ.27,28 Του έβγαλαν τα ρούχα και τον έντυσαν με μια κόκκινη χλαίνη.
(1)  Στρατιωτική χλαίνη. Η χλαμύδα ήταν γενικώς στρατιωτικό ένδυμα, που φοριόταν όμως όχι μόνο από τους στρατιώτες, αλλά και τους βασιλιάδες (a). «Επειδή δηλαδή λεγόταν βασιλιάς των Ιουδαίων, επομένως ως βασιλιά τον χλεύαζαν» (Ζ).

Ματθ.27,29 καὶ πλέξαντες στέφανον(1) ἐκ ἀκανθῶν(2) ἐπέθηκαν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ κάλαμον(3) ἐπὶ τὴν δεξιὰν αὐτοῦ, καὶ γονυπετήσαντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ(4) ἐνέπαιζον αὐτῷ λέγοντες· χαῖρε ὁ βασιλεὺς(5) τῶν Ἰουδαίων(6)·
Ματθ.27,29 Έπλεξαν ένα στεφάνι από αγκάθια και του το φόρεσαν στο κεφάλι σαν στέμμα, και στο δεξί του χέρι τού έβαλαν ένα καλάμι. Ύστερα γονάτισαν μπροστά του και του έλεγαν περιπαιχτικά: «Ζήτω ο βασιλιάς των Ιουδαίων!»
(1)  Το στεφάνι δινόταν στους νικητές σε μάχη ή σε αγώνισμα (S).
(2)  Δεν υπάρχει καμία ένδειξη στα ευαγγέλια, από την οποία να συμπεράνουμε από ποιο φυτό κατασκευάστηκε το στεφάνι. Παρόλο όμως που δεν χρησιμοποιείται εδώ η λέξη διάδημα (στέμμα), είναι αναμφίβολο, ότι «το αγκάθινο στεφάνι το έβαλαν αντί για διάδημα» (Ζ).
(3)  «Και το καλάμι, τού το έδωσαν στο χέρι αντί για σκήπτρο» (Ζ).
(4)  Οι στρατιώτες ήξεραν καλά την τελετή του χαίρε Καίσαρ και μιμούνταν τώρα αυτήν (p).
(5)  Μεταχειρίζονται αυτόν ως παράφρονα, ο οποίος φανταζόταν τον εαυτό του βασιλιά (b), «και χωρίς να το θέλουν κατασκεύαζαν την αλήθεια» (Ζ).
(6)  Αφού συντελέστηκε η εγκαθίδρυση του βασιλιά ο ειρωνικός και εμπαικτικός χαιρετισμός επακολούθησε συνοδευόμενος και από γονυκλισία (L).

Ματθ.27,30 καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν ἔλαβον τὸν κάλαμον καὶ ἔτυπτον εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ(1).
Ματθ.27,30 Έπειτα τον έφτυσαν, του πήραν το καλάμι και μ’ αυτό τον χτυπούσαν στο κεφάλι.
(1)   Και για να γίνει πιο αισθητή η γελοιοποίηση, το εμπαικτικό σκήπτρο χρησιμοποιήθηκε, για να χτυπιέται με αυτό ο πάσχων (L). Παίρνουν το καλάμι από το χέρι του, ώστε χτυπώντας να μπήξουν με αυτό βαθύτερα το αγκάθινο στεφάνι, πράγμα το οποίο δεν μπορούσαν να πράξουν με γυμνό το χέρι (ο).
«Αυτό που γινόταν ήταν το έσχατο όριο εξευτελισμού. Διότι δεν εξευτελιζόταν ένα μέλος, αλλά ολόκληρο το σώμα και ολοκληρωτικά· το κεφάλι με το στεφάνι, το καλάμι και τους κολαφισμούς, το πρόσωπο το οποίο υφίστατο εμπτύσματα, τα σαγόνια που ραπίζονταν, ολόκληρο το σώμα με τις μαστιγώσεις, με την γύμνωση, με την περιβολή της χλαμύδας και με την προσποιητή προσκύνηση, το χέρι με το καλάμι, το οποίο έδωσαν να κρατά αντί για σκήπτρο, το στόμα πάλι με την προσφορά του ξυδιού. Τι θα μπορούσε να γίνει φοβερότερο από αυτό; Τι πιο υβριστικό;» (Χ).

Ματθ.27,31 καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν χλαμύδα(1) καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι(2).
Ματθ.27,31 Αφού τον περιπαίξανε, του έβγαλαν τη χλαίνη, τον έντυσαν με τα ρούχα του και τον πήγαν να τον σταυρώσουν.
(1)   «Όταν τον ξέντυσαν από την χλαμύδα, αφαίρεσαν οπωσδήποτε και το στεφάνι» (Ζ). Παρόλ’ αυτά τίποτα δεν λέγεται από τους ευαγγελιστές για το αγκάθινο στεφάνι, το οποίο κατά τους Ωριγένη, Τερτυλλιανό και άλλους αρχαίους συγγραφείς παρέμεινε μέχρι τέλους του μαρτυρίου στο ιερό κεφάλι του Ιησού (F).
(2)   Το μισό της προφητείας στο κεφ. κ 19 εκπληρώθηκε επακριβώς και ήδη επακολουθεί και η εκπλήρωση του δεύτερου μισού (p)

Στιχ. 32-44. Η σταύρωση του Κυρίου.

Ματθ.27,32 Ἐξερχόμενοι(1) δὲ εὗρον ἄνθρωπον Κυρηναῖον(2) ὀνόματι Σίμωνα· τοῦτον ἠγγάρευσαν(3) ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ.
Ματθ.27,32 Βγαίνοντας από το διοικητήριο, οι στρατιώτες βρήκαν κάποιον Σίμωνα από την Κυρήνη και τον αγγάρεψαν να σηκώσει το σταυρό του Ιησού.
Η συμπεριφορά των στρατιωτών στο έργο της εκτέλεσης του καταδίκου, το οποίο διατάχτηκαν να φέρουν σε πέρας, παρουσιάζεται με εμφανή αντίθεση με την πράξη εκείνων, οι οποίοι κορόιδεψαν και κακοποίησαν αυτόν. Η κοροϊδία και η κτηνώδης συμπεριφορά σταματά αμέσως, και με σοβαρότητα πλέον οι στρατιώτες προχωρούν σε εκπλήρωση της διαταγής που τους δόθηκε (p)
(1)   Οι Ιουδαίοι τις θανατικές εκτελέσεις τις τελούσαν έξω από την πόλη, Πράξ. ζ 58,Εβρ. ιγ 11-13. Παρόμοια ήταν η συνήθεια των Ελλήνων και των Ρωμαίων (ο).
(2)   Ιουδαίο από την Κυρύνη που ήταν εγκατεστημένος στα Ιεροσόλυμα, όπου είχαν οι Κυρηναίοι και δική του συναγωγή. Δες Πράξ. στ 9 (δ). Δεν υπήρχε τη στιγμή εκείνη ούτε Ιουδαίος ούτε Ρωμαίος διατεθειμένος να κουβαλήσει πρόθυμα το φορτίο του σταυρού. Ήταν πολλοί παρόντες τότε από Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Αλλά από τότε και στις πλέον μακρινές χώρες βρέθηκαν πολλοί, οι οποίοι πρόθυμα θα σήκωναν το σταυρό του (b).
(3)   «Διότι πρώτα μεν έβαλαν σε αυτόν το σταυρό ως κατάδικο και βαστάζοντάς τον βγήκε· έπειτα αφού συνάντησαν τον Σίμωνα, αυτόν αγγάρευσαν να σηκώσει αυτόν» (Ζ). «Αυτός που πρόκειται να καρφωθεί σε αυτόν (το σταυρό), προηγουμένως τον βαστάζει» (Αρτεμίδωρος Ονειρ. ΙΙ,56). Ήταν συνηθισμένο οι καταδικασμένοι σε σταύρωση να κουβαλάνε τους σταυρούς τους στον τόπο της καταδίκης. Και ο Κύριος βάσταξε το σταυρό για κάποιο διάστημα, διότι τον Σίμωνα τον συνάντησαν έξω από την πόλη. Για το αγγαρεύω δες Ματθ. ε 41.

Ματθ.27,33 Καὶ ἐλθόντες εἰς τόπον λεγόμενον Γολγοθᾶ(1), ὅ ἐστι(2) λεγόμενος κρανίου(3) τόπος,
Ματθ.27,33 Έφτασαν έτσι στον τόπο που λέγεται Γολγοθάς –στα ελληνικά το όνομα σημαίνει «Τόπος Κρανίου».
(1)   Σύμφωνα με τον Dalman, ενώ ο αραμαϊκός τύπος είναι Γουλγολθά, οι Έλληνες για διευκόλυνση της προφοράς του ονόματος παρέλειπαν το δεύτερο λ· αλλά οι Σύροι πέτυχαν το ίδιο αποτέλεσμα με τον τύπο Γαγουλθά. Είναι πιθανόν, ότι η αραμαϊκή προφορά στα Ιεροσόλυμα ήταν ήδη Γολγοθά (L).
(2)   «Το οποίο, το Γολγοθά δηλαδή, λέγεται που σημαίνει μεταφράζεται, όπως ο Μάρκος είπε, από την εβραϊκή διάλεκτο στην ελληνική, σημαίνει και λέγεται κρανίου τόπος» (Ζ).
(3)   Εκφράστηκε η γνώμη, σύμφωνα με την οποία ονομάστηκε έτσι από τα κρανία των καταδίκων, τα οποία έμεναν εκεί άταφα. Αυτό είναι απίθανο, διότι οι Ιουδαίοι δεν θα ανεχόντουσαν άταφα οστά, και επιπλέον η ονομασία θα έπρεπε να είναι κρανίων τόπος (p). Υπάρχει και η από τον Ωριγένη ήδη γνωστή ιουδαϊκή παράδοση των πιστών, σύμφωνα με την οποία «λένε κάποιοι ότι εκεί πέθανε και είναι θαμμένος ο Αδάμ, και τα οικονόμησε ο Θεός έτσι, ώστε, όπου ο παλαιός Αδάμ έπεσε από το θάνατο, εκεί να στηθεί και το τρόπαιο του νέου Αδάμ κατά του θανάτου, εννοώ βεβαίως το σταυρό» (Ζ)· «quia ibi erectus sit medicus, ubi jacebat aegrotus» (Αυγουστίνου, «ώστε εκεί να υψωθεί ο γιατρός, όπου ήταν πεσμένος ο ασθενής»). Αυτή όμως η μεταγενέστερη απόκρυφη παράδοση δεν μπορεί να έχει ιστορική βάση (δ).
Ο λόφος ονομαζόταν έτσι από το σχήμα του (b). Η τελευταία αυτή εκδοχή, αν και όχι βέβαιη, είναι η πιθανότερη. Σε αυτήν επίσης κλίνει και ο Κύριλλος Ιεροσολύμων (F).

Ματθ.27,34 ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν ὄξος(1) μετὰ χολῆς(2) μεμιγμένον· καὶ γευσάμενος οὐκ ἤθελε(3) πιεῖν.
Ματθ.27,34 Έδωσαν στον Ιησού να πιει ξύδι ανακατεμένο με χολή· όταν όμως το γεύτηκε δεν ήθελε να πιει.
(1)   Υπάρχει και η γραφή των αλεξανδρινών μεγαλογράμματων κωδίκων οίνον. «Ο Μάρκος λοιπόν είπε, ότι του έδιναν να πιει εσμυρνισμένο κρασί» (Ζ).
(2)   Αντί για το σμύρνα του Μάρκου λέει ο Ματθαίος χολή. Η αντίστοιχη εβραϊκή λέξη χρησιμοποιείται και για άλλα πικρά στη γεύση, όπως το αψίνθιον (Παροιμ. ε 4,Θρήνοι Ιερεμ. γ 15). Για αυτό κάποιοι το χολή το θεωρούν ως ταυτόσημο με το σμύρνα του Μάρκου (g).
Η λέξη χολή γίνεται έτσι γενική λέξη για δήλωση ποτού πικρής γεύσης και η έννοια του καθενός από τα δύο Ευαγγέλια είναι ότι το κρασί ήταν αναμεμιγμένο με φάρμακο, ίσως και διαφορετικό από τη χολή ή τη σμύρνα. Φαίνεται να υπήρξε ιουδαϊκή συνήθεια να δίνουν κάποιο ναρκωτικό ποτό στους από το συνέδριο καταδικασμένους στον δια λιθοβολισμού θάνατο με σκοπό να μετριάσουν την αγωνία από τον οδυνηρό θάνατο και υπάρχει η ιδέα, ότι στα Ιεροσόλυμα υπήρχε ένα είδος σωματείου γυναικών, για να προμηθεύει τέτοια αναισθητικά στους κατάδικους (p).
«Προτού μεν ανέβει στο σταυρό του προσφέρθηκαν αυτά που αναφέρθηκαν, όπως ο Ματθαίος και ο Μάρκος είπαν· μετά όμως που ανέβηκε στο σταυρό μόνο ξύδι, όπως ο Λουκάς και ο Ιωάννης λένε» (Ζ).
(3)   Διότι ο Ιησούς επιθυμούσε να διατηρήσει τις αισθήσεις του πλήρως αδιατάρακτες μέχρι το θάνατό του (b).

Ματθ.27,35 σταυρώσαντες(1) δὲ αὐτὸν διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια(2) αὐτοῦ βαλόντες κλῆρον(3),
Ματθ.27,35 Ύστερα τον σταύρωσαν και στη συνέχεια μοιράστηκαν τα ρούχα του ρίχνοντας κλήρο.
(1)   Η σταύρωση ήταν η σκληρότερη και φρικωδέστερη από τις ρωμαϊκές ποινές, συνηθισμένη σε δούλους, μεγάλους κακούργους και στασιαστές, ουδέποτε όμως σε Ρωμαίους πολίτες. Οι σταυρούμενοι έμεναν καρφωμένοι, ζώντας και φοβερά πονώντας γύρω στις δώδεκα ώρες, πολλές φορές όμως 24 και 36, και καμιά φορά, αυτοί που είχαν πολύ ισχυρή κράση, 48 ή 60 ώρες. Ερχόταν λοιπόν ο θάνατος όχι από αιμορραγία, διότι το από τις πληγές αίμα αφού έπηζε εκεί σταμάταγε να ρέει, αλλά από τη νάρκωση των μυών, των φλεβών και των νεύρων και την εξάντληση των δυνάμεων. Οι φοβεροί πόνοι προέρχονταν από τη φλόγωση των πληγών και από τη συρροή του αίματος στον εγκέφαλο (δ).
Η εκτέλεση γινόταν με το να υψώσουν πρώτα και να στερεώσουν το σταυρό, ο οποίος συνήθως ήταν αρκετά χαμηλός. Έπειτα ανέβαζαν τον κατάδικο καβαλικευτά πάνω σε ένα τεμάχιο πασσάλου στερεωμένου στο μέσο του κάθετου ξύλου του σταυρού. Συνήθως τα πόδια και τα χέρια καρφώνονταν στη συνέχεια με χοντρά καρφιά (F). Υπάρχει παρόλ’ αυτά και η γνώμη ότι συνηθέστερα ο σταυρός υψωνόταν, αφού τα χέρια και τα πόδια του καταδίκου καρφώνονταν σε αυτόν, ενώ βρισκόταν στο έδαφος (ο).
(2)   Οι σταυρούμενοι καρφώνονταν γυμνοί (Αρτεμίδ. ΙΙ, 58) και πιθανώς μόνο κάποιο ύφασμα κάλυπτε τη μέση τους. Τα ρούχα τους τα έπαιρναν αυτοί που εκτελούσαν την καταδίκη (δ).
(3)   «Τα μεν ιμάτια τα μοίρασαν, για τον άρραφο όμως χιτώνα έβαλαν κλήρο» (Ζ). Δες Ψαλμ. κα 19 «για να εκπληρωθεί η προφητεία του Δαβίδ που μιλούσε για αυτά» (Ζ).

Ματθ.27,36 καὶ καθήμενοι ἐτήρουν(1) αὐτὸν ἐκεῖ.
Ματθ.27,36 Και κάθισαν εκεί και τον φύλαγαν.
(1)  «Τον φύλαγαν, για να μην τον κατεβάσει κάποιος» (Ζ). Τον φύλαγαν για να μην απελευθερωθεί από τους οπαδούς του (δ).

Ματθ.27,37 καὶ ἐπέθηκαν(1) ἐπάνω τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τὴν αἰτίαν(2) αὐτοῦ γεγραμμένην(3)· οὗτός ἐστιν(4) Ἰησοῦς ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων(5).
Ματθ.27,37 Πάνω από το κεφάλι του έβαλαν μια επιγραφή με την αιτία της καταδίκης: «Αυτός είναι ο Ιησούς, ο βασιλιάς των Ιουδαίων».
(1)   Η επιγραφή αυτή μεταφέρθηκε στον τόπο της καταδίκης έτοιμη. Διότι όπως φαίνεται από την αφήγηση του Ιωάννου, ο ίδιος ο Πιλάτος έγραψε αυτήν.
(2)   «Την κατηγορία, για την οποία σταυρώθηκε» (Ζ). Τον λόγο της καταδίκης (δ).
(3)   «Αυτό γράφτηκε σε τρεις διαλέκτους, επειδή πολλοί συνήθιζαν να επισκέπτονται τότε την πόλη των Ιουδαίων Έλληνες και Ρωμαίοι» (Ζ).
(4)   Ναι· αληθινά είναι βασιλιάς. Η επιγραφή ίσως παρέμεινε πάνω στο σταυρό πιο πολύ χρόνο παρά το σώμα του Ιησού (b). «Ήταν κρεμασμένα ψηλά τα γράμματα σαν αφιέρωμα που κατά τρόπο λαμπρό ανακήρυτταν τη βασιλεία του» (Ζ).
«Το ότι ο Κύριος είναι βασιλιάς του Ισραήλ μαρτυρήθηκε και από τους εχθρούς, που υπέγραψαν στο σταυρό την ομολογία της βασιλείας του, ότι δηλαδή αυτός είναι ο βασιλιάς των Ιουδαίων· διότι δεχόμαστε τη μαρτυρία, αν και θεωρείται ότι μικραίνει το μεγαλείο της εξουσίας, καθορίζοντας την κυριαρχία στη βασιλεία των Ισραηλιτών. Διότι δεν είναι έτσι· αλλά από το μερικό η επιγραφή αυτή στο σταυρό αποδίδει την πάνω σε όλους εξουσία, με το να μην προσθέσει ότι μόνο των Ιουδαίων είναι αυτός βασιλιάς» (Γν).
«Η ανάγνωση λοιπόν από αυτήν την επιγραφή δήλωνε ότι το σωτήριο πάθος έγινε όχι για χάρη της Ιουδαίας μόνης, αλλά και για κάθε ελληνική και βάρβαρη χώρα» (Δ).
(5)   Ελαφρές διαφορές στο λεκτικό της επιγραφής παρατηρούνται κατά τις διάφορες αφηγήσεις του πάθους από τους τέσσερεις ευαγγελιστές. Προέρχονται κυρίως από τις τρεις διαφορετικές γλώσσες, στις οποίες ήταν γραμμένη η επιγραφή αυτή, στη μετάφραση των οποίων φυσικό ήταν να προκύψουν ελαφρές λεκτικές διαφορές. Υπάρχει όμως απόλυτη συμφωνία ως προς την έννοια της επιγραφής έτσι ώστε τέτοιες λεκτικές διαφορές να αποδεικνύουν εμφανώς την μεταξύ τους ανεξαρτησία και την φιλαλήθεια των ιερών συγγραφέων (ο).

Ματθ.27,38 Τότε(1) σταυροῦνται(2) σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί(3), εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων(4).
Ματθ.27,38 Δεξιά κι αριστερά του σταυρώθηκαν δυο ληστές.
(1)   Όταν σταύρωσαν τον Κύριο της δόξας (δ).
(2)   Αφού οι πρώτοι στρατιώτες, που σταύρωσαν τον Κύριο κάθισαν και «τον φύλαγαν εκεί», όχι αυτοί, αλλά άλλοι σταύρωσαν τους δύο ληστές . Για αυτό ο Ματθαίος καθορίζοντας ακριβέστερα το πράγμα δεν λέει «σταυρώνουν» όπως ο Μάρκος, αλλά σταυρώνονται (L).
(3)   Όχι κλέφτες, αλλά ληστές που αρπάζουν με βίαια μέσα. Ίσως είχαν συνεταιριστεί με τον Βαραββά στα εγκλήματα.
(4)   «Και αυτό οφειλόταν στην επίμονη προσπάθεια των Ιουδαίων, έτσι ώστε, με το να είναι κρεμασμένος ανάμεσα στους κακούργους, να θεωρηθεί και αυτός κακούργος, και ώστε η συμμετοχή στην τιμωρία να τον ανακηρύττει συμμέτοχο και στην κακουργία» (Ζ).
Για χλευασμό, τον ενθρόνισαν κατά κάποιο τρόπο σε εξέδρα ως βασιλιά των ληστών. Έτσι με την χαιρεκακία των εχθρών του αυτός ο ίδιος ο τρόπος του θανάτου του διακηρύττει λαμπρά τον σκοπό και το αποτέλεσμα της έλευσής του στον κόσμο. Ήλθε να σώσει αυτούς που μετανοούν.
Αλλά αυτό συνυπονοεί διαχωρισμό μεταξύ μετανοημένων και αμετανόητων. Και διαχωρίζει πάνω στο σταυρό αυτόν που μετανόησε από αυτόν που παρέμεινε αμετανόητος. Κάποιοι κώδικες αναφέρουν και τα ονόματα αυτών Γιοάθαμ και Χαμμαθά ή Ιωάθας και Μαγγατράς, ή σύμφωνα με τα επικρατέστερα από απόκρυφες πηγές ονόματα Δισμάς και Γκεστάς. Του μετανοημένου ληστή η μνήμη τελείται στη μεν Δυτική εκκλησία στις 25 Μαρτίου ενώ στην Ελληνική στις 23 Μαρτίου (p).

Ματθ.27,39 Οἱ δὲ παραπορευόμενοι(1) ἐβλασφήμουν(2) αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς(3) αὐτῶν
Ματθ.27,39 Και οι περαστικοί κουνούσαν ειρωνικά το κεφάλι και τον έβριζαν,
(1)   «Οι Ιουδαίοι που περνούσαν κοντά από το δρόμο εκείνο» (Ζ). Η Παρασκευή λοιπόν εκείνη δεν ήταν ημέρα αργίας, αλλά εργασίας (δ). Πολλοί δεν καταδέχονταν ούτε καν να σταθούν εκεί (b) αλλά περνούσαν. Ποιοι ήταν αυτοί δεν έχουμε κάποια νύξη στα ευαγγέλια που να μας διαφωτίζει.
(2)   Στην παρούσα περίπτωση οι εναντίον του εκτελεσθέντος ύβρεις ήταν βλασφημίες, διότι απευθύνονταν κατά του Μεσσία, κατά του Υιού του Θεού (F).
(3)   Κίνηση που δηλώνει άρνηση του να αναγνωρίσει κάποιος κάτι (b). Ή σημάδι χαιρεκακίας = καλά έκαναν αυτοί που σε έβαλαν πάνω σε αυτόν. Δες Ψαλμ. κα 8,ρθ 25,Ιωβ ιστ 4,Ιερεμ. ιη 16 (δ).

Ματθ.27,40 καὶ λέγοντες· ὁ καταλύων(1) τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν(2) ἡμέραις οἰκοδομῶν(3)! σῶσον σεαυτόν(4)· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ.
Ματθ.27,40 λέγοντας: «Εσύ που θα γκρέμιζες το ναό και σε τρεις μέρες θα τον ξανάχτιζες, σώσε τον εαυτό σου, αν είσαι Υιός του Θεού, και κατέβα από το σταυρό».
(1)  Παρατατικός της απόπειρας (L). Εσύ που θα γκρέμιζες (a).
(2)  Και ήταν ήδη η πρώτη από τις ημέρες αυτές (b).
(3)  Αυτή ήταν η μόνη κατηγορία την οποία μετά από τριετή δημόσια δράση, είχαν να του απευθύνουν (ο).
(4)  Χρησιμοποιούν κοροϊδευτικά και το όνομα Ιησούς (=Σωτήρας), έπειτα και το όνομα υιός του Θεού και το όνομα του βασιλιά (δες σ. 42,43) (b). Ο Μεσσίας και πολύ περισσότερο ο Υιός του Θεού ήταν βεβαίως δυνατός να ελευθερώσει τον εαυτό του (F).

Ματθ.27,41 ὁμοίως(1) δὲ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων(2) καὶ Φαρισαίων ἔλεγον(3)·
Ματθ.27,41 Το ίδιο τον περιπαίζανε και οι αρχιερείς μαζί με τους γραμματείς, τους πρεσβυτέρους και τους Φαρισαίους κι έλεγαν:
(1)  «Το ομοίως λέχθηκε για τη βλασφημία. Διότι και αυτοί ομοίως τον βλασφημούσαν, έστω και αν το έκαναν με άλλα λόγια» (Ζ).
(2)  Περιλαμβάνει έτσι όλα τα μέλη του συνεδρίου.
(3)  Ήδη οι ηγέτες μιμούνται τον όχλο. Τι σύγχυση! Αλλά ξεπερνούν αυτοί τον όχλο σε πικρία (b). Το να κατεβαίνουν τόσο πολύ, ώστε μαζί με τον χυδαίο όχλο να βλασφημούν αυτόν, δείχνει πόσο άσβεστο ήταν το εναντίον του μίσος τους (ο)

Ματθ.27,42 ἄλλους ἔσωσεν(1), ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· εἰ βασιλεὺς Ἰσραήλ(2) ἐστι, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν(3) ἐπ᾿ αὐτῷ(4)·
Ματθ.27,42 Τους άλλους τους έσωσε· τον εαυτό του δεν μπορεί να τον σώσει. Αν είναι ο βασιλιάς του Ισραήλ, ας κατεβεί από το σταυρό, και θα πιστέψουμε σ’ αυτόν.
(1)   Η φράση βρίσκεται και στους τρεις ευαγγελιστές. Παρόλ’ αυτά ο σαρκασμός αυτός μαζί με το ακόλουθο «τον εαυτό του δεν μπορεί να σώσει», αν και ειπώθηκε για εμπαιγμό, ανταποκρινόταν σε βαθύτερη και αποκεκρυμμένη από τους υβριστές αλήθεια. Οι χλευαστές αυτοί ήταν μεταξύ εκείνων για τους οποίους ο Ιησούς πέθαινε, για να τους σώσει. Και ο Ιησούς δεν μπορούσε να κατέβει από το σταυρό και να σώσει τον εαυτό του, διότι ήταν εκεί καρφωμένος όχι από τα καρφιά, αλλά από τον πόθο του τού να σώσει αυτούς.
«Το άλλους έσωσε, το είπαν, συκοφαντώντας τις θαυματουργίες του ότι τάχα έγιναν με μαγεία» (Ζ).
(2)   «Αυτό το είπαν εξ’ αιτίας της επιγραφής του τίτλου. Επειδή δεν μπόρεσαν δηλαδή να την αλλάξουν, επιχειρούν να την αποδείξουν ψευδή» (Ζ). Εάν είναι βασιλιάς θεοκρατικός, Μεσσίας και Υιός του Θεού (δ). Του Ισραήλ και όχι των Ιουδαίων όπως είχε η επιγραφή και υπονοούσε αυτό την μεσσιακή βασιλεία πάνω στο λαό του Θεού (L).
(3)   «Και θα κατέβαινε, αν επρόκειτο να πιστεύουν» (Ζ). Είχαν τον Μωϋσή και τους προφήτες και όμως δεν πίστεψαν σε αυτόν. Άκουσαν τα λόγια του και είδαν τα θαύματά του, και όμως δεν πίστεψαν σε αυτόν (p). Εμείς οι Χριστιανοί πιστεύουμε σε αυτόν για αυτόν ακριβώς το λόγο, διότι δεν κατέβηκε αμέσως τότε από το σταυρό, αλλά τελείως αντίθετα ολοκλήρωσε με το σταυρό το έργο του (b).
(4)   Τα αλεξανδρινά χειρόγραφα γράφουν επ’ αυτόν, ενώ πολλά άλλα γράφουν ἐπ᾿ αὐτῷ.

Ματθ.27,43 (1)πέποιθεν ἐπὶ τὸν Θεόν(2), ῥυσάσθω(3) νῦν αὐτόν, εἰ θέλει αὐτόν(4)· εἶπε γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός(5).
Ματθ.27,43 Εμπιστεύτηκε τον εαυτό του στο Θεό, ας τον γλιτώσει λοιπόν τώρα, αν τον θέλει, αφού είπε πως είναι Υιός του Θεού».
(1)   Ο στίχος είναι χαρακτηριστικός του Ματθαίου. Το πρώτο μέρος του είναι σχεδόν παράθεση, για να δειχτεί η εκπλήρωσης της προφητείας στο Ψαλμ. κα 9 (L). «Αυτό που προείπε ο Δαβίδ που αφορούσε το δικό τους πρόσωπο, τώρα αυτοί οι ίδιοι λένε αυτό, εκπληρώνοντας αυτήν την προφητεία» (Ζ).
(2)   Έχει εμπιστευθεί τον εαυτό του στο Θεό (L), «ως γιος του» (Ζ).
(3)   «Το έλεγαν αυτό, όχι επειδή ο Θεός δεν μπορούσε να τον σώσει, αλλά επειδή αυτός δεν ήταν Υιός του Θεού, όπως αυτοί νόμιζαν» (Ζ).
(4)   Όπως αυτός αξιώνει (δ). Εβραϊσμός = εάν τον αγαπά (F).
(5)   Δες και Σοφία Σολομ. β 13.

Ματθ.27,44 τὸ δ᾿ αὐτὸ(1) καὶ οἱ λῃσταὶ(2) οἱ συσταυρωθέντες αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.
Ματθ.27,44 Το ίδιο κι οι ληστές που είχαν σταυρωθεί μαζί του, τον περιγελούσαν.
(1)   «Αντί να πει παρομοίως. Διότι ο διάβολος όχι μόνο τους Ιουδαίους άναψε (=διέγειρε το θυμό τους), αλλά και τους Ρωμαίους στρατιώτες τους έκανε να συμπεριφέρονται σαν μανιακοί, και τους ίδιους του ληστές, παρόλο που ήταν συσταυρωμένοι, τους εξαγρίωσε εναντίον του» (Ζ).
(2)   «Πώς λοιπόν ο Λουκάς λέει, ότι ο ένας μάλωνε; Και τα δύο έγιναν. Διότι στην αρχή και οι δύο χλεύαζαν, ύστερα όμως όχι πια» (Χ). «Ίσως όμως το έκαναν αυτό και για χάρη των Ιουδαίων, ώστε εξ’ αιτίας αυτού να τους κατεβάσουν από το σταυρό· ύστερα όμως μετανόησε ο ένας» (Ζ).
Η μετάνοιά του αυτή και η ομολογία του παρουσιάζονται πράγματι αξιοθαύμαστες. «Διότι αν και τον έβλεπε να σταυρώνεται, τον αποκαλούσε βασιλιά· και προσδοκώντας ότι αυτός που ατιμαζόταν και έπασχε θα έρθει με δόξα που ταιριάζει σε Θεό, άρπαξε την πίστη, αν και δεν είχε ζήσει με ενάρετη διαγωγή» (Κ). Μπορεί όμως κάποιος να πει, ότι οι Ματθαίος και Μάρκος συντομεύοντας την αφήγηση γενικεύουν και στους δύο ληστές τους ονειδισμούς (F).

Στιχ. 45-56. Ο θάνατος του Ιησού.

Ματθ.27,45 Ἀπὸ δὲ ἕκτης(1) ὥρας σκότος(2) ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν(3) ἕως ὥρας ἐνάτης(1).
Ματθ.27,45 Από το μεσημέρι ως τις τρεις το απόγευμα έπεσε σκοτάδι σ’ όλη τη γη.
(1)   Δηλαδή από τις 12-3 μ.μ. . Έτσι εάν η σταύρωση έγινε το μεσημέρι, το σκοτάδι παρατάθηκε καθ’ όλο το χρόνο, κατά τον οποίο ο Ιησούς ήταν πάνω στο Σταυρό (S). «Και πρόσεξε πότε γίνεται. Το μεσημέρι, για να μάθουν όλοι, όταν παντού ήταν ημέρα» (Χ). «Αφού χόρτασαν το μεθύσι της παραφροσύνης και τους χλευασμούς, μετά έγινε αυτό» (Ζ).
«Όταν είπαν όλα όσα θέλησαν, τότε δείχνει το σκοτάδι» (Χ), «έτσι ώστε, αφού σταμάτησε πλέον ο θυμός, να μπορέσουν να κερδίσουν κάτι από το θαύμα» (Ζ). «Διότι από το να κατέβει από το σταυρό, αυτό ήταν πιο θαυμαστό, το να ενεργεί δηλαδή τέτοια πράγματα ενώ είναι στο σταυρό. Διότι, είτε πίστευαν ότι τα έκανε Εκείνος αυτά, έπρεπε να πιστέψουν και να φοβηθούν· είτε πίστευαν ότι δεν τα έκανε εκείνος, αλλά ο Πατέρας, και πάλι έπρεπε να συγκινηθούν βαθιά· διότι το σκοτάδι εκείνο ήταν ενέργεια οργής για όσα είχαν αποτολμηθεί» (Χ).
(2)   Έκτακτα συμβάντα και όταν ακόμη οφείλονται σε αιτίες φυσικές, σωστά μπορούν να θεωρηθούν ως σημάδια από το Θεό (p). Παρόλ’ αυτά «δεν μπορούσαν να πουν, ότι ήταν μία φυσική έκλειψη ηλίου·… διότι στην δέκατη τέταρτη ημέρα της σελήνης, που είναι πανσέληνος, είναι αδύνατον να συμβεί κατά τρόπο φυσικό έκλειψη ηλίου» (Ζ).
(3)   Το «σε όλη τη γη» στο Λουκά δ 25 σημαίνει σε όλη τη χώρα της Παλαιστίνης (δ). Ίσως και εδώ να έχει την ίδια έννοια (p). Δεν αποκλείεται όμως να σημαίνεται και ολόκληρος ο πλανήτης μας, διότι ο ίδιος ο ήλιος έγινε σκοτεινός (b).

Ματθ.27,46 περὶ δὲ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων(1)· ἠλὶ ἠλί(2), λιμᾶ(3) σαβαχθανί(4); τοῦτ᾿ ἔστι, Θεέ μου Θεέ μου(5), ἱνατί με ἐγκατέλιπες(6);
Ματθ.27,46 Γύρω στις τρεις κραύγασε ο Ιησούς με δυνατή φωνή: «Ηλί ηλί λιμά σαβαχθανί;» δηλαδή, «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;»
(1)   Η κραυγή δεν ήταν έκφραση απελπισίας, αλλά προκλήθηκε από την αγωνία που είχε κυριεύσει τον πάσχοντα και δείχνει πόσο πραγματικό ήταν το πάθος του Κυρίου (S).
«Βασανισμένος από τις οδύνες που προξενούσαν τα καρφιά, ως άνθρωπος λέει… Γιατί με άφησες έτσι να οδυνώμαι;… Διότι όπως ακριβώς αληθινά έγινε άνθρωπος, έτσι αληθινά σταυρώθηκε και όχι φανταστικά. Διότι δεν θα φώναζε έτσι αν δεν πονούσε τόσο πολύ» (Ζ). Φώναξε προς τον πατέρα την φωνή του δικαίου, που απευθύνεται προς τον Θεό από τον προφητάνακτα Δαβίδ στο Ψαλμ. κα 1 (δ).
(2)   Αραμαϊκός τύπος, εξ ολοκλήρου ορθός, που προσεγγίζει περισσότερο στο εβραϊκό (L).
(3)   Στα αραμαϊκά λεμά, στα εβραϊκά λαμά.
(4)   Ο κώδικας D στο Μάρκο γράφει ζαφθάνι, το οποίο μπορεί να είναι γραφή που προήλθε από προσαρμογή στο εβραϊκό, αφού ο D φαίνεται να εξομοιώνει τον όλο στίχο με την εβραϊκή ανάγνωση, ηλί ηλί λαμά ζαφθάνι (a).
(5)   Σε άλλες περιπτώσεις συνήθιζε να λέει Πατέρα· τώρα λέει Θεέ μου, σαν να ήταν ήδη σε κάποιο βαθμό αποξενωμένος. Προσθέτει το «μου» με εμπιστοσύνη, υπομονή και αυταπάρνηση (b). Η αντωνυμία αυτή προσδίδει στο παράπονό του τον τόνο της εμπιστοσύνης και όχι της μομφής (L).
(6)   Για μία στιγμή, πράγματι τρομερή, η αγωνία εντείνεται σε σημείο, το οποίο υπερβαίνει την κατανόησή μας, και η αγάπη του Πατέρα φάνηκε ότι απομακρύνθηκε από αυτόν (p). Σε αυτήν τη στιγμή η εγκατάλειψη έφθασε στο έπακρο, όπως μετά από λίγο και το πάθημα θα φτάσει στο τέλος του. Στο μέσο της εγκατάλειψης σιωπούσε. Τώρα παραπονιέται όχι για το πάθημά του, αλλά μόνο για την εγκατάλειψη (b).
Το ποτήρι της οργής του Θεού κατά της αμαρτίας εξαντλείται ήδη μέχρι το κατακάθι. Μέσα στη μεγάλη του ταλαιπωρία βγάζει τα συγκινητικά αυτά λόγια όχι με πνεύμα ανυπομονησίας ή μεμψιμοιρίας, αλλά διότι τόσο καταβεβλημένος σωματικά αισθανόταν τον εαυτό του εγκαταλελειμμένο και από τον επουράνιο Πατέρα του (ο)

Ματθ.27,47 τινὲς(1) δὲ τῶν ἐκεῖ ἑστώτων ἀκούσαντες ἔλεγον ὅτι Ἠλίαν(2) φωνεῖ οὗτος.
Ματθ.27,47 Μερικοί από τους παρευρισκομένους εκεί σαν τον άκουσαν, έλεγαν: «Αυτός φωνάζει τον Ηλία».
(1)   «Ήταν και αυτοί στρατιώτες Ρωμαίοι», ή και κάποιοι άλλοι «που αγνοούσαν την εβραϊκή γλώσσα» (Ζ). Μπορούσαν να είναι και ελληνιστές Ιουδαίοι, που μιλούσαν μόνο ελληνικά (δ). Και πιθανότερα τέτοιοι πρέπει να ήταν, εφόσον οι εθνικοί Ρωμαίοι αγνοούσαν τον Ηλία. Δεν αποκλείεται και σκόπιμα να διέστρεψαν τα λόγια του για εμπαιγμό, μολονότι είχαν αντιληφθεί την αληθινή έννοιά τους (ο).
(2)   Δεν υποδηλώνεται στα ευαγγέλια, εάν η φράση αυτή «τον Ηλία φωνάζει αυτός» ειπώθηκε κοροϊδευτικά ή όχι. Ο Ηλίας θεωρούνταν ως ελευθερωτής σε ώρα ταραχής και οι παριστάμενοι αυτοί ίσως να υπέθεσαν σοβαρά, ότι ο Ιησούς επικαλέστηκε τη βοήθειά του.

Ματθ.27,48 καὶ εὐθέως δραμὼν εἷς ἐξ αὐτῶν καὶ λαβὼν σπόγγον πλήσας τε ὄξους(1) καὶ περιθεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν(2) αὐτόν.
Ματθ.27,48 Κι αμέσως ένας απ’ αυτούς πήγε και πήρε ένα σφουγγάρι, το βούτηξε στο ξίδι και, αφού το στέριωσε πάνω σ’ ένα καλάμι, του έδωσε να πιει.
(1)   Μάλλον πράξη συμπάθειας που έγινε πιθανώς από κάποιον από τους στρατιώτες. Διότι το σφουγγάρι βουτήχτηκε στο σκεύος που περιείχε το όξινο κρασί, που είχαν φέρει για αναψυχή των στρατιωτών (S). Οπωσδήποτε δεν θα μπορούσαν να ακουμπήσουν το ποτό αυτό των στρατιωτών, που ονόμαζαν posca χωρίς την άδειά τους (L). Οι στρατιώτες συνήθιζαν να πίνουν ξύδι (b).
(2)   Παρατατικός της απόπειρας = ζητούσε να τον ποτίσει (δ).

Ματθ.27,49 οἱ δὲ λοιποὶ(1) ἔλεγον· ἄφες ἴδωμεν(2) εἰ ἔρχεται Ἠλίας σώσων(3) αὐτόν(4).
Ματθ.27,49 Οι υπόλοιποι έλεγαν: «Άσε να δούμε αν θα ’ρθει ο Ηλίας να τον σώσει».
(1)   Αντίθετα με την πράξη αυτή της συμπάθειας, στην οποία ένας προέβη, οι άλλοι προσθέτουν νέα λοιδορία και νέο χλευασμό.
(2)   =Ο σταυρωμένος δεν επικαλέστηκε τον Ηλία; Ας δούμε λοιπόν, αν θα έλθει (L). Με το «άφησε» δηλώνουν, ότι η βοήθεια αυτού που πρόσφερε το ξύδι δεν ήταν αναγκαία, αφού επικαλέστηκε εκείνος τον Ηλία (b).
(3)   Περίπτωση σπανιότατη χρήσης μετοχής χρόνου μέλλοντα με έννοια τελική (=σκοπού). Είναι λεπτότερη έκφραση από το καθελεῖν, το οποίο χρησιμοποιεί ο Μάρκος (L).
(4)   Κάποια από τα μεγαλογράμματα χειρόγραφα και κάποια λίγα από τα άλλα, προσθέτουν εδώ: ένας άλλος αφού πήρε λόγχη τρύπησε την πλευρά του και βγήκε νερό και αίμα. Η γραφή δεν φαίνεται να είναι αυθεντική, αλλά προήλθε από το Ιωάννου ιθ 34.

Ματθ.27,50 ὁ δὲ Ἰησοῦς πάλιν κράξας φωνῇ μεγάλῃ(1) ἀφῆκε(2) τὸ πνεῦμα(3).
Ματθ.27,50 Ο Ιησούς έβγαλε πάλι μια δυνατή κραυγή και άφησε την τελευταία του πνοή.
(1)   «Τι έλεγε η φωνή, το δήλωσε ο Λουκάς, ότι, Πατέρα, στα χέρια σου θα παραδώσω το πνεύμα μου» (Ζ). Ο Ιησούς εξέπνευσε με φωνή μεγάλη, όχι όπως συνέβαινε συνήθως στους σταυρωμένους από αργή εξάντληση των φυσικών δυνάμεων (S).
(2)   Ο Ματθαίος αντί για το εξέπνευσεν, το οποίο χρησιμοποιεί ο Μάρκος, προτιμά τη φράση άφησε το πνεύμα, ίσως για να τονίσει το εκούσιο (=όταν αυτός το ήθελε) του θανάτου του Χριστού (a). «Όταν δηλαδή είπε, ότι Πατέρα, στα χέρια σου θα παραδώσω το πνεύμα μου, τότε λοιπόν παραχώρησε στο θάνατο να τον πλησιάσει» (Ζ). «Διότι όχι αναγκαστικά, αλλά με τη θέλησή του άφησε το πνεύμα» (Θφ).
(3)   Η ευαγγελική ιστορία αναφέρει το θάνατο του Ιησού Χριστού με λίγες λέξεις. Τα κηρύγματα και οι επιστολές των Αποστόλων εκθέτουν με πολλά λόγια τους καρπούς του θανάτου αυτού. Έτσι το ευαγγέλιο προμηθεύει το μαλλί και ο Απόστολος κατασκευάζει το ρούχο (b).

Ματθ.27,51 Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασμα(1) τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο(2) ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω(3), καὶ ἡ γῆ(4) ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν(5),
Ματθ.27,51 Τότε το καταπέτασμα του ναού σκίστηκε στα δύο, από πάνω ως κάτω, η γη σείστηκε,
(1)   Είναι λέξη της ελληνικής αλεξανδρινής γλώσσας, αντί για το παραπέτασμα, το οποίο οι υπόλοιποι Έλληνες από τον Ηρόδοτο χρησιμοποιούν. Με τη λέξη αυτή στον ιερό κώδικα και στα συγγράμματα του Φίλωνα και του Ιωσήπου ονομάζονται τα δύο εκείνα μεγαλοπρεπή παραπετάσματα (=κουρτίνες) στο ναό των Ιεροσολύμων, από τα οποία το ένα χώριζε την είσοδο του ναού από τον περίβολο (Εξοδ. κστ 37,λη 18,Αριθ. γ 26,Ιωσηπ. Ιουδ. Πολ. V 5,4, το οποίο από τους Ο΄(=70 μεταφραστές) και τον Φίλωνα ονομάζεται και κ ά λ υ μ μ α· Εξοδ. κζ 16,Αριθμ. γ 25, Φίλων περί του βίου Μωϋσέως ΙΙΙ παραγραφος 5 και 9), το άλλο διαχώριζε τα άγια των αγίων από τα άγια και αυτό κατεξοχήν ονομάζεται καταπέτασμα και από τους Ο΄ και από τον Φίλωνα. Μόνο το τελευταίο αυτό καταπέτασμα αναφέρεται στην Κ.Δ. (g).
Πουθενά αλλού στην Κ.Δ. δεν αναφέρεται, διότι το καταπέτασμα στο χωρίο Εβραίους θ 3 αναφέρεται στη Σκηνή και όχι στο ναό (p). Ήταν αυτό πλουσιότατο και πολύ πυκνό (F). Ήταν επίσης και τόσο χαλαρά δεμένο από πάνω ώστε σε συνδυασμό με την πυκνότητα του υφάσματος και των κλωστών που το συγκρατούσαν γινόταν αδύνατον φυσικώς να σχιστεί, οσοδήποτε βίαιος και αν ήταν ο σεισμός που έγινε (ο).
(2)   Αναφέρεται ίσως σαν σύμβολο της μεταβολής και αλλαγής, την οποία επέφερε ο θάνατος του Μεσσία.
«Με το καταπέτασμα που σχίστηκε, δήλωσε ο Θεός, ότι έφυγε λοιπόν η θεία χάρη από το ναό και ότι τα ενδότερα, δηλαδή τα άγια των αγίων θα γίνουν σε όλους βατά (=προσβάσιμα) και ορατά, το οποίο και έγινε ύστερα, όταν μπήκαν οι Ρωμαίοι. Η πιο χαριτωμένη όμως ερμηνεία είναι ότι, επειδή τα εντός του καταπετάσματος ήταν τύπος του ουρανού, ενώ τα εκτός τύπος της γης, αφού σχίστηκε τώρα το καταπέτασμα, δήλωσε ότι σχίστηκε ήδη το μεσότοιχο του ουρανού και της γης… και έγινε βατός ο ουρανός στους ανθρώπους… Συνολικά πάντως αυτά που έγιναν, ήταν δείγμα θεομηνίας, που έλεγχαν την αναισθησία τω Ιουδαίων και προανήγγειλαν την καταστροφή τους» (Ζ).
(3)   Ο Ιερώνυμος λέει, ότι σύμφωνα με το καθ’ Εβραίους ευαγγέλιο το υπέρθυρο του ναού σχίστηκε. Είναι πιθανόν, το σχίσιμο του καταπετάσματος να συνοδεύτηκε και από φθορές του όλου κτιρίου του ναού. Ο Ιώσηπος (Ιουδ. Πολ. VI, 5,3) αναφέρει ένα αριθμό οιωνών που προηγήθηκαν από την καταστροφή του ναού και μεταξύ αυτών και ότι κατά το Πάσχα οι βαριές πύλες του ναού, οι οποίες έκλειναν μόλις και μετά βίας από είκοσι άνδρες, άνοιξαν αυτόματα τη νύχτα. Η Γεμάρα αναφέρει ένα όμοιο συμβάν κατά το Πάσχα, γύρω στα σαράντα χρόνια πριν την πτώση της Ιερουσαλήμ. Αυτά σύμφωνα με τον Zahn και Neander φανερώνουν ανάμνηση ενός έκτακτου συμβάντος στο ναό κατά το χρόνο της σταύρωσης (p).
(4)   Δηλαδή η Παλαιστίνη ολόκληρη και πιθανώς και άλλα μέρη (δ).
(5)   Η φύση κατά κάποιο τρόπο φοβήθηκε από την εγκληματικότητα των ανθρώπων και εκδήλωσε με τον τρόπο της τη συμπάθειά της για το θάνατο του Χριστού (F). Οσοδήποτε και αν αναζητηθούν λόγοι φυσικοί για εξήγηση του σεισμού και του σχισίματος των πετρών, το γεγονός, ότι όλα αυτά τα από μόνα τους ασυνήθιστα συνέπεσαν κατά την ίδια στιγμή μαζί με το σχίσιμο του καταπετάσματος και το άνοιγμα των μνημείων και μαζί με το ταυτόχρονο ξεψύχισμα του Λυτρωτή, αποτελεί εκπληκτικό θαύμα (ο)

Ματθ.27,52 καὶ τὰ μνημεῖα(1) ἀνεῴχθησαν καὶ πολλὰ σώματα τῶν κεκοιμημένων ἁγίων(2) ἠγέρθη,
Ματθ.27,52 έσπασαν οι ταφόπετρες κι άνοιξαν τα μνήματα. Πολλοί άγιοι που είχαν πεθάνει αναστήθηκαν
(1)   Τα μνημεία στους βράχους (δ).
(2)   Των αγίων, οι οποίοι είχαν πεθάνει, είτε πολύ χρόνο πριν τη γέννηση του Χριστού, είτε όχι πολύ μετά τη γέννησή του. Οι παλαιοί φαίνεται να θεωρούσαν τον Ιώβ ως έναν από αυτούς, διότι στο τέλος του βιβλίου του οι Ο΄ και ο Θεοδοτίων προσθέτουν: «και έχει γραφτεί ότι πάλι θα αναστηθεί αυτός μαζί με αυτούς που ο Κύριος θα αναστήσει» (b). Το να αναγνωριστούν παρόλ’ αυτά αυτοί από πρόσωπα που ζούσαν ακόμη στα Ιεροσόλυμα συνηγορεί μάλλον, ότι πρόκειται για κεκοιμημένους όχι πριν πολύ χρόνο (ο).
Η λέξη άγιοι πουθενά αλλού στα ευαγγέλια δεν συναντιέται· στις Πράξεις όμως και στις επιστολές χρησιμοποιείται πάντοτε για τους Χριστιανούς. Φαίνεται λοιπόν, ότι σημαίνει εκείνους, οι οποίοι όπως ο Συμεών και η Άννα, ο Ζαχαρίας και η Ελισάβετ δέχτηκαν τον Ιησού ως Μεσσία (p).
Αυτούς ίσως υπονοεί και ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος όταν γράφει στην προς Μαγνησίους (κεφ. θ) επιστολή του: «Τον οποίο (Χριστό) και οι προφήτες, όντας μαθητές του με το Πνεύμα, τον περίμεναν ως δάσκαλο, και για αυτό, αυτός τον οποίο δίκαια περίμεναν, όταν ήρθε τους ανέστησε από τους νεκρούς». Αναστήθηκαν όμως «και για βεβαίωση της μελλοντικής αναστάσεως» (Ζ).

Ματθ.27,53 (1)καὶ ἐξελθόντες ἐκ τῶν μνημείων, μετὰ τὴν ἔγερσιν(2) αὐτοῦ(3) εἰσῆλθον εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ ἐνεφανίσθησαν πολλοῖς(4).
Ματθ.27,53 και βγήκαν από τα μνήματα, και μετά την ανάσταση του Ιησού μπήκαν στην άγια πόλη της Ιερουσαλήμ κι εμφανίστηκαν σε πολλούς.
(1)   Πιθανώς η περί ανάστασης των αγίων αφήγηση να ήταν στην αρχική παράδοση συνδεδεμένη με την ανάσταση του Χριστού και εδώ ανέφερε αυτήν ο ευαγγελιστής με ευκαιρία την εξιστόρηση του σεισμού και του ανοίγματος εξ’ αιτίας αυτού των μνημείων (S). Ταυτόχρονα με το θάνατο του Κυρίου το καταπέτασμα σχίστηκε, η γη σείστηκε και οι πέτρες σχίστηκαν. Και ο ιερός ευαγγελιστής συνύφανε μαζί και τα άλλα καταπληκτικά περιστατικά τα οποία σημειώθηκαν εκείνες τις ημέρες.
Ο πρώτος που αναστήθηκε από τους νεκρούς, για να μην πεθάνει πλέον ήταν ο Χριστός. Είχε όμως και συντρόφους. Μετά την ανάστασή του, σημειώθηκε και η ανάσταση των αγίων. Και αναφέρεται ότι η έξοδός τους και η είσοδός τους στην αγία πόλη έγινε μετά την ανάστασή του, διότι τα πρόσωπα εκείνα, στα οποία εμφανίστηκαν οι αναστημένοι, είδαν πότε έγινε η είσοδός τους στην αγία πόλη, όχι όμως και πότε αναστήθηκαν (b).
Άνοιξαν μεν τα μνημεία κατά την ώρα της εκπνεύσεως του Λυτρωτή, αλλά καμία ζωοποίηση νεκρών δεν έγινε τότε. Η ανάσταση των κεκοιμημένων αυτών έγινε μετά την ανάσταση του Κυρίου για να καταδειχτεί, ότι η δύναμη του τάφου καταργήθηκε από το Χριστό (ο).
(2)   Πουθενά αλλού στην Κ.Δ. ή τους Ο΄ η λέξη έγερσις δεν συναντιέται με την έννοια της ανάστασης (p).
(3)   Φαίνεται παράδοξο, ότι αναγγέλλεται η ανάσταση των προσώπων αυτών κατά τη στιγμή του θανάτου του Κυρίου και η εμφάνισή τους αναβάλλεται μετά την ανάσταση του Κυρίου. Για αυτό υπάρχουν και κάποιοι λίγοι κώδικες με τη γραφή «έγερσιν αυτών», ενώ η συριακή μετάφραση της Παλαιστίνης παραλείπει ολοτελώς τη φράση. Ασφαλώς όμως αυτά αποτελούν διορθώσεις που προστέθηκαν μετέπειτα (L).
(4)   «Έτσι ώστε από την ανάσταση αυτών, να βεβαιωθούν και για την ανάσταση εκείνου, συλλογιζόμενοι, ότι αυτός που ανέστησε αυτούς, πολύ περισσότερο ανέστησε τον εαυτό του» (Ζ).
Ως προς το ζήτημα, τι απέγιναν αυτοί οι αναστημένοι, ο μεν Ζ. φρονεί, ότι «αφού εμφανίστηκαν, πάλι κοιμήθηκαν». Υπέρ της εφήμερης ζωοποίησής τους κηρύττεται και ο L. Ο δ. όμως φρονεί, ότι ανέβηκαν στον παράδεισο με το πρόσκαιρο εκείνο σώμα που αναμένει την κοινή ανάσταση. Η ευαγγελική αφήγηση αφήνει το πράγμα αόριστο. Πιθανότερο παρόλ’ αυτά φαίνεται, ότι αναστήθηκαν αυτοί οριστικά.

Ματθ.27,54 Ὁ δὲ ἑκατόνταρχος(1) καὶ οἱ μετ᾿ αὐτοῦ τηροῦντες τὸν Ἰησοῦν, ἰδόντες τὸν σεισμὸν καὶ τὰ γενόμενα ἐφοβήθησαν σφόδρα λέγοντες(2)· ἀληθῶς(3) Θεοῦ υἱὸς(4) ἦν οὗτος(5).
Ματθ.27,54 Ο Ρωμαίος εκατόνταρχος και οι στρατιώτες που φύλαγαν μαζί του τον Ιησού, όταν είδαν το σεισμό και τ’ άλλα συμβάντα, φοβήθηκαν πάρα πολύ και είπαν: «Στ’ αλήθεια, αυτός ήταν Υιός Θεού».
(1)   «Αυτόν ο Μάρκος τον ονόμασε κεντυρίωνα. Διότι κεντυρίων στους Ρωμαίους είναι ο εκατόνταρχος» (Ζ) «ή ταγματάρχης εκατοντάδας. Διότι κέντο στους Ρωμαίους είναι το εκατό» (Φαβωρίνος).
(2)   Η ακόλουθη αναφώνηση από τον Ματθαίο αναφέρεται ότι έγινε από όλους. Είναι όμως δυνατόν να έγινε από τον εκατόνταρχο που εξέφραζε τη συγκίνηση όλων (L).
(3)   Αυτό αναφέρεται αντιθετικά στους σ. 40, 43 (b). Ο εκατόνταρχος, ο οποίος ίσως θα γνώριζε καλά, ότι ο Ιησούς αξίωνε ότι ήταν γιος του Θεού, εκφράζει την πεποίθησή του, ότι τα περιστατικά του θανάτου του αποδεικνύουν το βάσιμο και πραγματικό αυτής της αξίωσής του (α).
(4)   Σύμφωνα με την εθνική τους ιδέα ως Θεού Υιό, δηλαδή ημίθεο ή ήρωα τον θεώρησαν (δ). Και «ο μεν εθνικός εκατόνταρχος, από τα θαύματα πιστεύει μαζί με αυτούς που ήταν μαζί του· οι Ιουδαίοι όμως που άκουσαν ολοκάθαρα τους προφήτες και το νόμο, μένουν άπιστοι» (Θφ).
(5)   «Μερικοί μάλιστα λένε ότι υπάρχει και μαρτύριο αυτού του Κεντυρίωνα, αφού ανδρώθηκε στην πίστη ύστερα από αυτά» (Χ). «Ήταν αληθής ο Κύριος όταν έλεγε «Όταν υψωθώ από τη γη, θα τους ελκύσω όλους προς τον εαυτό μου». Γιατί να, ενώ υψωνόταν στον τίμιο σταυρό, άρχισε να σαγηνεύει πολλούς στην επίγνωση της αλήθειας. Προσέλκυσε λοιπόν τον εκατόνταρχο, προσέλκυσε και κάποιους από τους Ιουδαίους, οι οποίοι «χτυπούσαν και τα στήθη τους» συγκινημένοι οπωσδήποτε βαθειά, και με τα μάτια της διάνοιάς τους έβλεπαν επάνω προς τον Κύριο» (Κ).

Ματθ.27,55 Ἦσαν δὲ ἐκεῖ καὶ γυναῖκες πολλαὶ(1) ἀπὸ μακρόθεν(2) θεωροῦσαι, αἵτινες ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας(3) διακονοῦσαι(4) αὐτῷ·
Ματθ.27,55 Εκεί βρίσκονταν και πολλές γυναίκες που παρακολουθούσαν από μακριά· ήταν αυτές που ακολούθησαν τον Ιησού από τη Γαλιλαία και τον υπηρετούσαν.
(1)   Οι τρεις που αναφέρονται κατά τρόπο άμεσο και ειδικό ίσως πλησίασαν περισσότερο προς το σταυρό. Κατά την αφήγηση του Ιωάννου η μητέρα του Κυρίου, κάποιες άλλες γυναίκες και ο αγαπημένος μαθητής στέκονταν δίπλα στο σταυρό (S). «Και δες την σειρά που αντιστράφηκε· διότι οι μαθητές έφυγαν· οι μαθήτριες όμως παρέμειναν» (Ζ).
(2)   Πιθανώς απαγορεύτηκε σε αυτές από τους στρατιώτες να σταθούν κοντά στο σταυρό ή επειδή εμποδίζονταν από το να προβούν σε κάποια ενέργεια και εκδήλωση συμπάθειας προς αυτόν, αποχώρησαν μαζί σε κάποιο μακρινό σημείο, από όπου θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν το μαρτύριο του Διδασκάλου, απολαμβάνοντας εκεί και πλήρη ελευθερία, ώστε να εκδηλώσουν τη θλίψη τους (ο).
(3)   Και οι τρεις συνοπτικοί αναφέρουν, ότι οι γυναίκες ήταν από τη Γαλιλαία και δεν πρέπει συνεπώς να ταυτίζονται με τις «θυγατέρες Ιερουσαλήμ» του χωρίου Λουκά κγ 28 (p).
(4)   «Χορηγούσαν τα αναγκαία» (Ζ). Παρείχαν τα αναγκαία προς το ζην (g).

Ματθ.27,56 ἐν αἷς ἦν Μαρία ἡ Μαγδαληνή(1), καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Ἰωσῆ μήτηρ(2), καὶ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου(3).
Ματθ.27,56 Ανάμεσά τους ήταν η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μαρία η μητέρα του Ιακώβου και του Ιωσή, και η μητέρα των γιων του Ζεβεδαίου.
(1)   Εισάγεται εδώ σαν πάρα πολύ γνωστό πρόσωπο, παρόλο που δεν αναφέρθηκε από το Ματθαίο μέχρι τώρα. Από τον Λουκά (η 2) και το Μάρκο (ιστ 9) μαθαίνουμε, ότι θεράπευσε αυτήν ο Ιησούς κυριευμένη από δαιμόνια. Μαγδαληνή σημαίνει πιθανώς αυτή που κατάγεται από τα Μάγδαλα. Δες Ναζαρηνός. Δεν πρέπει να ταυτίζεται με την πόρνη, για την οποία αφηγείται ο Λουκάς στο ζ 37. Η ταύτιση αυτή και σύμφωνα με τον Swete αποτελεί βαριά πλάνη της δυτικής χριστιανικής παράδοσης, που είναι βαθειά παρόλ’ αυτά ριζωμένη (p).
(2)   Η συριακή μετάφραση του Σινά και μαζί με αυτήν ο Wellhausen αποδίδουν τη φράση Μαρία η θυγάτηρ του Ιακώβου και Ιωσή μήτηρ (a). Μάλλον πρόκειται για τη μητέρα του Ιακώβου και του Ιωσή. Είναι η ίδια με τη Μαρία του Κλωπά (Ιω. ιθ 25). Δεν ήταν όμως αδελφή της Παρθένου και ο Κλωπάς δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον Αλφαίο ούτε με τον Κλεόπα του Λουκά κδ 18 (p). Όταν ο Ματθαίος έγραψε, οι γιοι ήταν γνωστότεροι παρά η μητέρα τους. Εξαιτίας αυτού καθόρισε αυτήν από τους γιους της (b).
(3)   Είναι αναμφίβολα η ίδια με τη Σαλώμη που αναφέρει ο Μάρκος.

Στιχ. 57-66. Η αποκαθήλωση και η ταφή του θείου Σώματος.
Η σφράγιση του τάφου.

Ματθ.27,57   Ὀψίας(1) δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος(2) ἀπὸ Ἀριμαθαίας(3), τοὔνομα Ἰωσήφ, ὃς καὶ αὐτὸς ἐμαθήτευσε(4) τῷ Ἰησοῦ·
Ματθ.27,57   Κατά το δειλινό, ένας άνθρωπος πλούσιος από την Αριμαθαία, που τον έλεγαν Ιωσήφ και ήταν κι αυτός μαθητής του Ιησού,
(1)   Πριν ακόμη έλθει το Σάββατο. Γύρω στις 6 μ.μ. θα άρχιζε η νέα αυτή ημέρα (S). Οψία (=δειλινή) εξυπακούεται ώρα. Επίθετο όψιος, οψία, ιον. Ο μεταμεσημβρινός χρόνος ο από τις 3-6 μ.μ. (g).
(2)   Σύμφωνα με το Μάρκο και Λουκά βουλευτής, δηλαδή μέλος του συνεδρίου. Ο Ματθαίος ονομάζει αυτόν πλούσιο (L). Είχε υπ’ όψη το Ησ. νγ 9 «και θα δώσω… τους πλούσιους αντί για το θάνατό του;». Έτσι φρονούν οι a και p. Αλλά το χωρίο αυτό είναι τόσο ασαφές και σκοτεινό, ώστε γίνεται αμφίβολο να υπέβαλε στον Ματθαίο εδώ τη λέξη πλούσιος (L). Μάλλον το πλούσιος μπήκε για να δηλώσει, ότι ασκούσε μεγάλη επιρροή (F).
(3)   Η ταύτιση της Αριμαθαίας με την Αρμαθαίμ ή Ραμαθά ή Ραμαθαΐμ (Α΄ Βασ. α 1,19,Α΄Μακ. ια 34,Ιωσήπου Αρχ. 13,4,9) είναι πιθανή, αλλά όχι βέβαιη. Διότι το όνομα αυτό το είχαν πολλά χωριά της Παλαιστίνης (g). Πατρίδα του Σαμουήλ η Ραμαθέμ ή Ραμά βρισκόταν στο όρος Εφραίμ (δ). Ο Ιωσήφ καταγόταν από την Αριμαθαία, αλλά ήδη ήταν εγκατεστημένος και είχε ιδιοκτησία στην Ιερουσαλήμ (S).
(4)   Αμετάβατο, με τη σημασία: έγινε μαθητής του Ιησού (δ). Μπήκε αυτό για να εξηγηθεί ο ζήλος του Ιωσήφ που εκδηλώθηκε στην προκειμένη περίπτωση (F).

Ματθ.27,58   οὗτος προσελθὼν(1) τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα(2) τοῦ Ἰησοῦ. τότε ὁ Πιλᾶτος ἐκέλευσεν(3) ἀποδοθῆναι(4) τὸ σῶμα.
Ματθ.27,58   ήρθε στον Πιλάτο και ζήτησε το σώμα του Ιησού. Ο Πιλάτος διέταξε να του το δώσουν.
(1)   «Αυτός που προηγουμένως κρυβόταν, τώρα έδειξε μεγάλη τόλμη μετά το θάνατο του Χριστού. Διότι ούτε ασήμαντος ήταν, ούτε από εκείνους που μένουν απαρατήρητοι, αλλά ένας από τα μέλη του συνεδρίου και πολύ επιφανής. Από αυτό μάλιστα μπορεί να δει κανείς και την ανδρεία του. Διότι καταδίκασε σε θάνατο τον εαυτό του, όταν διακήρυξε την απέχθειά του προς όλους με τη συμπάθειά του προς τον Ιησού, και τόλμησε να ζητήσει το σώμα του, και δεν απομακρύνθηκε παρά μόνο αφού πέτυχε αυτό που ήθελε» (Χ).
(2)   Και ο Ματθαίος και ο Μάρκος αποφεύγουν τη λέξη πτώμα (p).
(3)   Ο Ματθαίος και ο Μάρκος εκφράζονται με τρόπο που επιτρέπει να υποθέσουμε, ότι ο Πιλάτος διέταξε οι στρατιώτες να αποκαθηλώσουν το σώμα και να το παραδώσουν στον Ιωσήφ. Ο Λουκάς όμως ξεκάθαρα αναφέρει ότι ο Ιωσήφ κατέβασε αυτό και ο Ιωάννης προσθέτει ότι ο Νικόδημος τον βοήθησε.
(4)   Η πρόθεση «από» στο ρήμα μπορεί να σημαίνει και το ότι δόθηκε αντί αμοιβής (p). «Ο Ιωσήφ επειδή ήταν πλούσιος, είναι εύλογο ότι θα έδινε και χρυσάφι στον Πιλάτο» (Θφ). Μπορεί όμως να έχει τη σημασία να δοθεί επειδή ανήκε σε αυτόν ως πιστό μαθητή και οπαδό (δ), διότι τα σώματα των καταδίκων παραδίδονταν μερικές φορές για ταφή και στους φίλους (S).
Έξυπνη και η ερμηνεία: οι Ιουδαίοι είχαν αποξενωθεί από αυτόν· ο Ιωσήφ πήρε αυτό από τους εθνικούς και μαζί με τον Νικόδημο έδωσαν αυτό πάλι στους Ιουδαίους (b).

Ματθ.27,59   καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι καθαρᾷ(1),
Ματθ.27,59   Αφού ο Ιωσήφ πήρε το σώμα του Ιησού, το τύλιξε σ’ ένα καθαρό σεντόνι,
(1)   Το καθαρό σημαίνει, ότι όπως ο τάφος, έτσι και το σεντόνι δεν είχε προηγουμένως χρησιμοποιηθεί (p). Καθαρό σεντόνι λέει αυτό που δεν έχει ακόμη λερωθεί ή χρησίμευσε σε κάτι άλλο (δ). Οι προς τον Ιησού τιμές άρχισαν ήδη (b).

Ματθ.27,60   καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ(1) αὐτοῦ(2) μνημείῳ ὃ ἐλατόμησεν(3) ἐν τῇ πέτρᾳ, καὶ προσκυλίσας λίθον μέγαν(4) τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθεν.
Ματθ.27,60   και το έβαλε στο δικό του καινούριο μνήμα, που ήταν λαξευμένο στο βράχο. Ύστερα κύλησε μια μεγάλη πέτρα, έκλεισε την είσοδο του μνήματος και έφυγε.
(1)   «Την αγάπη και την ανδρεία του την δείχνει όχι μόνο με το ότι παρέλαβε το σώμα του Χριστού και το έθαψε με πολυτέλεια, αλλά και με το ότι τον έθαψε στο δικό του καινούργιο μνημείο. Και αυτό δεν έγινε έτσι στην τύχη, αλλά για να μην υπάρξει ούτε η παραμικρή υποψία ότι αναστήθηκε άλλος αντί άλλου» (Χ).
(2)   Ο Ιησούς Χριστός ο αρχηγός και η οδός της ζωής, μπήκε σε τάφο, που δεν σκαλίστηκε επίτηδες για αυτόν, αλλά προοριζόταν εξαρχής να δεχτεί το σώμα του Ιωσήφ.
(3)   Ο τάφος είχε σκαλιστεί μέσα σε βράχο (S). Λατομέω = λας (λίθος) τέμνω (κόβω) (δ). «Το μνημείο είχε τη μορφή σπηλιάς, ήταν σκαλιστό» (Ζ).
(4)   Η μεγάλη πέτρα αναμφίβολα ήταν έτοιμη για να χρησιμεύσει για το σκοπό αυτόν. Ήταν από εκείνες τις πέτρες, οι οποίες έκλειναν τις πόρτες των τάφων και κάθε άνοιξη ασβεστώνονταν (Ματθ. κγ 27), για να προλαβαίνουν κάθε τελετουργικό μολυσμό από τους διαβάτες. Οι πέτρες αυτές ήταν μερικές φορές στρογγυλές και λείες, όμοιες με μυλόπετρες, που στήνονταν στην όψη του βράχου, όπου είχε γίνει η εκσκαφή. Μπορούσαν για αυτό εύκολα να κυλιστούν προς τα μπρος ή προς τα πίσω και να ανοίξουν ή να κλείσουν το άνοιγμα του τάφου (p).

Ματθ.27,61   Ἦν δὲ ἐκεῖ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία(1), καθήμεναι(2) ἀπέναντι τοῦ τάφου(3).
Ματθ.27,61   Εκεί έμειναν καθισμένες απέναντι από τον τάφο η Μαρία η Μαγδαληνή και η άλλη Μαρία.
(1)   Δηλαδή η αναφερθείσα ήδη Μαρία η μητέρα του Ιακώβου και Ιωσή.
(2)   Κάθισε η Μαρία μαζί με τη Μαγδαληνή, για να δουν για τελευταία φορά τον Κύριο, τον οποίο είχαν αγαπήσει. Ο Ιωσήφ έφυγε. Αλλά οι δύο γυναίκες κάθισαν.
(3)   «Κάθισαν απέναντι από τον τάφο, παρατηρώντας, πού τοποθετείται το σώμα και πώς τοποθετείται, έτσι ώστε, αφού φύγουν και ετοιμάσουν αρώματα να έλθουν την Κυριακή και να αρωματίσουν και να αλείψουν με μύρα αυτό. Διότι αφού δεν γνώριζαν ακόμη τίποτα το υψηλό σχετικά με την ανάσταση, περίμεναν ότι θα βρουν το σώμα θαμμένο» (Ζ). Κάθονταν απέναντι από τον τάφο απορροφημένες από τη θλίψη (L), με ήσυχη ευλάβεια, αξιοσημείωτη (p).

Ματθ.27,62   (1)Τῇ δὲ ἐπαύριον, ἥτις ἐστὶ μετὰ τὴν παρασκευήν(2), συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι(3) πρὸς Πιλᾶτον
Ματθ.27,62   Την άλλη μέρα, που ήταν Σάββατο, πήγαν οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι, όλοι μαζί, στον Πιλάτο
(1)   Ο Ματθαίος εισάγει εδώ άλλο γεγονός από την προφορική παράδοση. Αποτελεί ζωηρή αντίθεση με την προηγούμενη παράγραφο. Σε εκείνην αυτοί που παρέμειναν πιστοί στον Ιησού δείχνουν στοργική αφοσίωση στο σώμα του. Εδώ έχουμε τους άσπονδούς του εχθρούς  που τον καταδιώκουν και μετά θάνατον. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι ενώ και αυτοί που μέχρι τέλους παρέμειναν πιστοί στον Ιησού δεν έχουν ιδέα για την ανάσταση ούτε κατάλαβαν τα λόγια του Κυρίου στο Μάρκου θ 10, οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι κατανόησαν αυτά και θυμούνταν αυτά και ήταν ήδη αποφασισμένοι κάθε αγύρτικη και πλαστή επαλήθευση της προφητείας αυτής (p).
(2)   Το τῇ ἐπαύριον θα ήταν επαρκές και θα ήταν σαφέστερο, εάν έγραφε το Σάββατο. Η ονομασία Παρασκευή είχε ήδη γίνει όνομα της ημέρας, η οποία ήταν παραμονή του Σαββάτου. Ο Ματθαίος χρησιμοποιεί χωρίς εξήγηση την ονομασία αυτή. Ο Μάρκος όμως (ιε 42) εξηγεί στους εθνικούς αναγνώστες του, τι σημαίνει αυτή (p). = η ημέρα, κατά την οποία προετοιμάζονταν στους Ιουδαίους, όσα ήταν αναγκαία για το Σάββατο ή για εορτασμό της γιορτής (g).
Ίσως επίσης, κατά την εποχή που ο Ματθαίος έγραφε, η φράση αυτή να ήταν συνηθισμένη μεταξύ των εξ’ Ιουδαίων χριστιανών (p)· και με αυτήν να δηλωνόταν η μεγάλη ημέρα της σταύρωσης του αληθινού αμνού (δ).
(3)   Προβλήθηκε η ένσταση, ότι σε ημέρα Σαββάτου δεν ήταν δυνατόν να συνεδριάσει το συνέδριο επισήμως. Αλλά και ο Ματθαίος κανένα λόγο δεν κάνει για πρεσβύτερους του λαού, τους οποίους πολλές φορές είχε κατονομάσει. Πρόκειται λοιπόν εδώ για διάβημα τελείως ιδιωτικό (L).

Ματθ.27,63   λέγοντες· κύριε, ἐμνήσθημεν ὅτι ἐκεῖνος(1) ὁ πλάνος(2) εἶπεν ἔτι ζῶν, μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγείρομαι(3).
Ματθ.27,63   και του είπαν: «Κύριε, θυμηθήκαμε πως εκείνος ο λαοπλάνος είχε πει όταν ζούσε: “σε τρεις μέρες θα αναστηθώ”.
(1)   Δεν θέλουν ούτε το όνομά του να ακούσουν. Χρησιμοποιούν αντωνυμία, η οποία δείχνει ότι είναι πολύ μακριά από αυτούς (p). Εκείνος, που είναι ήδη μακριά, αφού πέθανε (δ).
(2)   Που πλανά το λαό (δ). Επίθετο, με το οποίο τον στιγματίζουν. «Αυτό δείχνει την ωμότητα (=σκληρότητα) εκείνων, αφού ούτε με το θάνατο δεν άφησαν την οργή» (Χ).
(3)   «Αξίζει να αναζητήσουμε και αυτό, πού δηλαδή είπε ότι μετά από τρεις ημέρες θα αναστηθώ; Διότι δεν θα το βρει κανείς πουθενά να λέγεται τόσο σαφώς, εκτός από το παράδειγμα του Ιωνά» (Χ). Υπαινίσσονται πιθανώς την προφητεία του Ιησού στο Ματθ. ιβ 40, η οποία λέχθηκε παρόντων των γραμματέων και Φαρισαίων και η οποία στο μεταξύ θα είχε διεγείρει σε αυτούς το ενδιαφέρον, για να ζητήσουν πληροφορίες περισσότερο ακριβείς (L).

Ματθ.27,64   κέλευσον οὖν ἀσφαλισθῆναι(1) τὸν τάφον ἕως τῆς τρίτης ἡμέρας, μήποτε ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ νυκτὸς κλέψωσιν αὐτὸν καὶ εἴπωσι τῷ λαῷ(2), ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν· καὶ ἔσται ἡ ἐσχάτη(3) πλάνη(4) χείρων τῆς πρώτης(4).
Ματθ.27,64   Γι’ αυτό, δώσε διαταγή να φρουρηθεί καλά ο τάφος ως την τρίτη μέρα, μην τυχόν έρθουν οι μαθητές του τη νύχτα και τον κλέψουν, κι έπειτα πουν στο λαό πως αναστήθηκε από τους νεκρούς· γιατί τότε η τελευταία πλάνη θα είναι χειρότερη από την προηγούμενη».
(1)   Χωρίς να το συνειδητοποιούν υπηρετούν στην επιβεβαίωση της αλήθειας. Καμία ανθρώπινη ασφάλεια όμως δεν είναι ικανή να παρεμποδίσει το Θεό. Δες Πράξ. ε 23,ιστ 23-26 (b). «Παντού η πλάνη συγκρούεται με τον εαυτό της και άθελά της συνηγορεί υπέρ της αλήθειας» (Χ).
«Να ασφαλίσουν τον τάφο δηλαδή να τον σφραγίσουν και να τον φρουρήσουν. Επειδή έπρεπε να πιστευτεί ότι και πέθανε και ενταφιάστηκε και αναστήθηκε, βλέπε και τα τρία αυτά να μαρτυρούνται από τους εχθρούς. Ας εξετάσουμε δηλαδή προσεχτικά τα λόγια τους· το να πούνε μεν… «εκείνος είπε όσο ζούσε ακόμη» μαρτυρεί, ότι πέθανε· το «διάταξε να ασφαλιστεί ο τάφος» βεβαιώνει ότι ενταφιάστηκε· το «μήπως έλθουν οι μαθητές του και τον κλέψουν», πληροφορεί ότι εφόσον ασφαλιστεί ο τάφος, δεν θα κλαπεί» (Ζ).
«Αν όμως βρέθηκε ο τάφος κενός, είναι φανερό ότι αναστήθηκε σαφώς και αναντίρρητα» (Χ).
(2)   Οι Φαρισαίοι υπέθεταν, ότι αυτοί δεν θα πίστευαν αυτό ποτέ. Επιθυμούν λοιπόν να λάβουν προφυλακτικά μέτρα για το λαό (b).
(3)   Με έννοια συγκριτικού (L)· η νεώτερη πλάνη, η τελευταία.
(4)   Με άμεση αναφορά στο εκείνος ο πλάνος (p). Η πρώτη πλάνη υπήρξε το ότι θεώρησαν αυτόν Μεσσία. Η τελευταία θα ήταν χειρότερη από την πρώτη (L). Οι Φαρισαίοι αντιλήφθηκαν, ότι έπρεπε πολιτικούς λόγους να χρησιμοποιήσουν, για να επηρεάσουν τον Πιλάτο. Όπως κατηγόρησαν τον Ιησού ότι διεκδικούσε το βασιλικό αξίωμα, αποσιωπώντας τελείως την αξίωσή του, ότι ήταν ο υιός του Θεού, έτσι και εδώ το νόημά τους είναι, ότι, εάν οι μαθητές έπειθαν το λαό ότι ο Ιησούς αναστήθηκε, θα προκαλούσαν πολύ μεγαλύτερη εξέγερση από εκείνην, η οποία σημειώθηκε κατά την θριαμβευτική είσοδο ως συνέπεια της πλάνης του λαού, ότι ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας.

Ματθ.27,65   ἔφη αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος(1)· ἔχετε(2) κουστωδίαν(3)· ὑπάγετε ἀσφαλίσασθε(4) ὡς οἴδατε.
Ματθ.27,65   Ο Πιλάτος τους είπε: «Σας διαθέτω τη φρουρά. Πηγαίνετε και πάρτε όποια μέτρα ασφαλείας νομίζετε».
(1)   Δεν τους δέχεται ευχάριστα. Είχε δει την κακεντρέχειά τους προηγουμένως (δες σ. 17,18), και αναμφίβολα αντιλαμβάνεται αυτήν και τώρα. Με ολιγόλογη συγκατάθεση τούς διώχνει.
(2)   Μάλλον προστακτική = Πάρτε κουστωδία. Και αυτό φαίνεται σαφώς, από το ότι η μόνη φρουρά την οποία οι αρχιερείς είχαν ήταν η αστυνομία του ναού, δεν μπορούσαν όμως να χρησιμοποιήσουν αυτήν χωρίς την άδεια του Ρωμαίου επιτρόπου. Προφανώς χρειάζονται κάτι, το οποίο θα γινόταν με την άδειά του (p). Δίνει τους φύλακες γρήγορα και όπως ήταν αγανακτισμένος εναντίον τους, διώχνει γρήγορα τους συκοφάντες (b).
(3)   Λέξη λατινική = φύλακες, φρουρά. «Κουστωδία λέγεται στους Ρωμαίους η φύλαξη· τους στρατιώτες λοιπόν που ήταν ταγμένοι να φυλάνε, τους ονομάζει κουστωδία» (Θφ).
(4)   «Δεν αφήνει τους στρατιώτες μόνους τους να σφραγίσουν· διότι επειδή είχε μάθει τα σχετικά με αυτόν (τον Ιησού), δεν ήθελε πλέον να συμπράξει με αυτούς. Αλλά για να απαλλαγεί από αυτά ανέχεται και αυτό και λέει· εσείς, όπως θέλετε σφραγίστε, για να μην μπορείτε να κατηγορείτε άλλους» (Χ).

Ματθ.27,66   οἱ δὲ πορευθέντες ἠσφαλίσαντο(1) τὸν τάφον σφραγίσαντες(2) τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας(3).
Ματθ.27,66   Τότε αυτοί πήγαν στον τάφο και τον ασφάλισαν: σφράγισαν την πέτρα κι άφησαν και τη φρουρά εκεί.
(1)   «Και αυτά τα έκαναν ημέρα σαββάτου, παραβιάζοντας αυτό εξαιτίας της λύσσας της μανίας τους» (Ζ). Το «ασφάλισαν» εκφράζει το σύνολο της ενέργειάς τους, το «σφράγισαν» και το «της κουστωδίας» τα μέρη της (b).
(2)   Η σφράγιση του λίθου φαίνεται ότι ήταν των Φαρισαίων ιδέα, και ίσως εισηγήθηκε σε αυτούς αυτήν η σφράγιση του λίθου στην πόρτα του σπηλαίου των λεόντων, στο οποίο ρίχτηκε ο Δανιήλ (Δαν. στ 17). Στην Π.Δ. οι λέξεις σφραγίδα και σφραγίζω συχνά χρησιμοποιούνται και με κυριολεκτική και με μεταφορική έννοια. Στην Κ.Δ. κυρίως χρησιμοποιούνται μεταφορικά (p). Μία ταινία (λωρίδα) από ύφασμα εκτεινόταν σε όλο το άνοιγμα του τάφου, πάνω από την πέτρα, που χρησίμευε ως πέτρα και οι δύο άκρες της, που εφάρμοζαν στα χείλη του τάφου που βρίσκονταν στην κάθε μία πλευρά, σφραγίζονταν (F).
(3)   Εξαρτάται από το ασφάλισαν και όχι από το σφράγισαν. «Όχι μόνο σφράγισαν την πέτρα της πόρτας, τοποθετώντας σε αυτήν σφραγίδες, αλλά και αφού επέλεξαν στρατιώτες, αυτούς που ήθελαν, τούς έβαλαν να κάθονται φύλακες σε αυτήν» (Ζ).

ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΗ (28) ΔΕΣ ΤΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΡΤΗΣΗ: Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’ (14)

Στιχ. 1-12. Η αποκεφάλιση του Βαπτιστού.

Ματθ.14,1 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ(1) ἤκουσεν(2) Ἡρῴδης(3) ὁ τετράρχης(4) τὴν ἀκοὴν(5) Ἰησοῦ.
Ματθ.14,1 Εκείνο τον καιρό, άκουσε ο τετράρχης Ηρώδης για τον Ιησού
(1)    Η φράση δεν δηλώνει καθορισμένη χρονολογία, αλλά νέα περίοδο δράσης του Κυρίου παραπέρα από την ακτίνα της Καπερναούμ, η οποία από κέντρο δράσης γίνεται πλέον τόπος διάβασης (L). Δες ια 25 και ιβ 1. Είχε ήδη περάσει περίπου ένα έτος από την αρχή της δημόσιας δράσης του Κυρίου (b).
(2)   Τα αυτιά και οι αυλές των βασιλιάδων αντηχούν από νέα. Πνευματικές όμως υποθέσεις οσοδήποτε ευρέως δημόσιες, σπάνια φθάνουν εκεί (b). «Δεν έμαθε τα σχετικά με αυτόν, στην αρχή του κηρύγματος, αλλά μετά από πολύ χρόνο. Διότι έτσι είναι οι αξιωματούχοι, επειδή έχουν πολλή υπερηφάνεια, τα μαθαίνουν αυτά αργά διότι δε νοιάζονται πολύ για αυτά» (Σχ)· ούτε «φροντίζουν για αυτούς που λάμπουν με αρετή» (Θφ).
(3)   Ο Ηρώδης Αντίπας, τετράρχης της Γαλιλαίας και Περαίας, που ανακηρύχτηκε τέτοιος, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, ήταν γιος του Ηρώδη του μεγάλου από τη Σαμαρείτιδα Μαρθάκη και αδελφός του Αρχέλαου που καθαιρέθηκε το 6 μ.Χ.. Παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 39 μ.Χ., όταν αφού πήγε στη Ρώμη, για να ενεργήσει για να πάρει το βασιλικό αξίωμα, εξορίστηκε στο Λούγδουνο της Γαλλίας και πέθανε εκεί (S).
(4)   Ο Μάρκος ονομάζει αυτόν βασιλιά, όπως και ο Ματθαίος στο σ. 9. Ήταν ίσως συνήθεια να αποκαλούν τους κατώτερους αυτούς κυρίαρχους, βασιλιάδες (p). Κατά λέξη τετράρχης= ο άρχοντας του ενός τετάρτου τμήματος κάποιας χώρας. Σε τέτοιες τετραρχίες σύμφωνα με το Στράβωνα (9,430) ήταν διαιρεμένη η Θεσσαλία πριν το Φίλιππο τον Μακεδόνα. Έπειτα τετράρχης λεγόταν και ο άρχοντας του ενός τρίτου ή του μισού τμήματος μιας χώρας ή και ο άρχοντας ολόκληρης χώρας αλλά περιορισμένης σε στενότερα όρια (g).
(5)   Δες δ 24=φήμη. Θα φαινόταν ίσως περίεργο πως ο Αντίπας δεν είχε ακούσει νωρίτερα τη φήμη του Ιησού. Στην Τιβεριάδα, όπου συχνά διέμενε ο Αντίπας, πρέπει να ήταν γνωστά τα θαύματα, τα οποία είχε κάνει ο Ιησούς στη Χοραζίν, Βηθσαϊδά και Καπερναούμ. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων και στο ότι ο Αντίπας απουσίαζε συχνά, μερικές φορές και έξω από την τετραρχία του. Άκουσε τώρα, είτε από αυτόπτες των θαυμάτων του, είτε από το κήρυγμα των δώδεκα (ο).

Ματθ.14,2 καὶ εἶπε τοῖς παισὶν(1) αὐτοῦ· οὗτός ἐστιν Ἰωάννης ὁ βαπτιστής(2)· αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν(3), καὶ διὰ τοῦτο(4) αἱ δυνάμεις(5) ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ.
Ματθ.14,2 και είπε στους δούλους του: «Αυτός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, που αναστήθηκε από τους νεκρούς και γι’ αυτό κάνει θαύματα».
(1)  «Παιδιά εδώ ονόμασε τους υπηρέτες ο ευαγγελιστής» (Ζ). Πρόκειται μάλλον για τους αυλικούς του. Δεν υπάρχει ανάγκη να υποθέσουμε ότι ο Ηρώδης συζητούσε με τους δούλους του για τέτοια πράγματα (p). Οι φίλοι των ηγεμόνων είναι κυρίως νέοι (b).
(2)   Εάν είχαμε μόνο την αφήγηση του Ματθαίου, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, ότι ο Αντίπας από μόνος του συνέλαβε την ιδέα ότι αυτός που θαυματουργεί είναι ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς. Αλλά ο Λουκάς λέει ότι στον Ηρώδη λέχθηκε αυτό από άλλους και στις αρχές φαίνεται ότι δεν πίστεψε σε αυτόν τον λόγο. Ο Ηρώδης προσπάθησε να θάψει την ιδέα του φόνου, αλλά η ανάμνηση αυτού ξεσηκωνόταν όλο και πιο πολύ για να βασανίζει αυτόν και τώρα ο φονευμένος προφήτης φαινόταν και σε αυτόν τον Αντίπα, ότι είχε αναστηθεί από τους νεκρούς για να συνεχίσει τους ελέγχους του.
«Ο φονιάς φοβάται τον φονευμένο. Διότι τέτοιο πράγμα είναι ο κακός· φοβάται και τους νεκρούς. Και τέτοιο πράγμα είναι ο ενάρετος, προκαλεί φόβο στους ζωντανούς και μετά θάνατον» (Ζ).
«Επειδή νόμισε ότι ο βαπτιστής είχε αναστηθεί από τους νεκρούς, άρχισε να δειλιάζει ότι έγινε δυνατότερος και φοβόταν μήπως χρησιμοποιήσει περισσότερο εναντίον του το ελεγκτικό του θάρρος» (Θεόδωρος Ηρακλείας). Αν και ο Ηρώδης ανήκε στην αίρεση των Σαδδουκαίων, οι οποίοι δεν πίστευαν στην μετά θάνατον ύπαρξη των ψυχών, όμοιος όμως με πολλούς, οι οποίοι κατά την ώρα του πανικού απαρνιούνται τις ψευδείς θρησκευτικές ιδέες τους, ομολογεί την πέραν του τάφου επιβίωση της ψυχής (ο).
(3)   Στην εποχή εκείνη τη γεμάτη προσδοκίες, ο λαός και με βάση προφητείες της Π.Δ., που παρανοούνταν σε κάποιο βαθμό (δες Μαλαχ. γ 23, ή δ 4) προσδοκούσε την ανάσταση και τον ερχομό προφητών όπως του Ηλία, του Ιερεμία και άλλων και τις προσδοκίες αυτές ήξερε και ο Ηρώδης (δ). Από όλες τις εικασίες, οι οποίες διασταυρώνονταν σε σχέση με τον Ιησού, η γνώμη ότι αυτός ήταν ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς, φαινόταν σε αυτόν η μόνη πιθανή (p).
(4) Η ανάσταση μαρτυρεί νέα μεγαλύτερη αποστολή από το Θεό (δ). Οπότε και ο Ιωάννης, ως κάποιος που αναστήθηκε από τους νεκρούς, θεωρούνταν από τον Ηρώδη, ότι κατείχε τώρα δυνάμεις, τις οποίες δεν είχε εκδηλώσει πιο πριν, όταν ζούσε και δεν είχε ακόμη αποκεφαλιστεί (S).
(5) Αλλού στο ευαγγέλιο αυτό δυνάμεις=θαυματουργικές ενέργειες. Εδώ όπως και στο Μάρκ. στ 14 φαίνεται να σημαίνει τις υπερφυσικές δυνάμεις, οι οποίες ενεργούνταν από τον Βαπτιστή (a).

Ματθ.14,3 ὁ γὰρ(1) Ἡρῴδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἔθετο ἐν φυλακῇ(2) διὰ Ἡρῳδιάδα(3) τὴν γυναῖκα Φιλίππου(4) τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ.
Ματθ.14,3 Ο Ηρώδης είχε πιάσει τον Ιωάννη, τον είχε δέσει και τον είχε ρίξει στη φυλακή εξαιτίας της Ηρωδιάδας, της γυναίκας του αδερφού του, του Φίλιππου.
(1)   Αιτιολογεί το «αυτός αναστήθηκε από τους νεκρούς». Είπε αυτό, λέει, διότι αυτός συνέλαβε και θανάτωσε τον Βαπτιστή (δ). «Για ποιό λόγο δεν διηγήθηκε ο ευαγγελιστής την ιστορία για τον Ιωάννη πιο πριν, αλλά τη λέει τώρα; Επειδή η όλη εργασία τους ήταν να πουν τα σχετικά με το Χριστό, και κανένα έργο δεν έκαναν έξω από αυτό, εκτός και αν επρόκειτο πάλι να συντελέσει στο ίδιο. Δεν θα μνημόνευε λοιπόν την ιστορία αν δεν ήταν για το Χριστό» (Σχ.).
(2)   Δηλαδή στη Μαχαιρούντα (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχαιολ. ιη 119)(a).
(3)   Η ηγεμονίδα αυτή είχε εχθρική διάθεση προς τον δεύτερο Ηλία (τον Πρόδρομο) όπως η Ιεζάβελ προς τον πρώτο (b). Η Ηρωδιάδα ήταν κόρη του Αριστόβουλου, γιου του Ηρώδη του μεγάλου και της Βερενίκης. Ο Αντίπας λοιπόν ήταν θείος της και ταυτόχρονα γαμπρός (κουνιάδος) της (F).
(4)   Όχι του τετράρχου, αλλά ενός γιου του Ηρώδη και της Μαριάμμης (a), κόρης του αρχιερέα Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος αυτός αφού αποκληρώθηκε από τον πατέρα έζησε στα Ιεροσόλυμα ιδιωτικό βίο (δ). Τον τετράρχη Φίλιππο, ετεροθαλή αδελφό του συζύγου της Ηρωδιάδας, παντρεύτηκε αργότερα η Σαλώμη (S), η οποία έτσι έχοντας πατέρα τον Φίλιππο, παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδελφό του πατέρα της, που και αυτός ονομαζόταν Φίλιππος.

Ματθ.14,4 ἔλεγε γὰρ αὐτῷ ὁ Ἰωάννης· οὐκ ἔξεστί σοι(1) ἔχειν αὐτήν.
Ματθ.14,4 Γιατί ο Ιωάννης του έλεγε: «Δε σου επιτρέπεται να την έχεις αυτή για γυναίκα».
(1)   Δεν σου επιτρέπεται (δ). Ο Ηρώδης είχε παντρευτεί την κόρη του Αρέτα του βασιλιά της Αραβίας. Σύμφωνα με τον ιουδαϊκό νόμο, μπορούσε να χωρίσει και χώρισε αυτήν, αφού είχε προηγουμένως συμφωνήσει μυστικά με την Ηρωδιάδα, ότι θα έπαιρνε μετά το διαζύγιο αυτήν την τελευταία ως σύζυγο. Η παρανομία εδώ συνίστατο κυρίως και στο ότι ο Ηρώδης παντρεύτηκε τη σύζυγο του αδελφού του, την ώρα που αυτός ζούσε (Λευϊτ. ιη 16, κ 21). Σε περίπτωση, κατά την οποία κάποιος θα πέθαινε, επιβαλλόταν σε κάποιες περιπτώσεις να πάρει τη χήρα του ο αδελφός του (Δευτ. κε 5).
«Τη γυναίκα του πεθαμένου χωρίς παιδιά, έπρεπε να την δίνουν στον αδελφό του. Επειδή δηλαδή ο θάνατος ήταν απαρηγόρητο κακό… νομοθετεί να την παντρεύεται ο ζωντανός αδελφός και στο παιδί που θα γεννηθεί, να του δίνουν το όνομα του πεθαμένου… Διότι εάν ο αποθανών δεν άφηνε παιδιά, πράγμα που είναι η μέγιστη παρηγοριά για το θάνατο, θα γινόταν το πένθος αθεράπευτο» (Χ).
«Εδώ όμως ο Φίλιππος», δεν ήταν «άτεκνος». Διότι είχε παιδί αυτήν που χόρευσε» (Θφ).

Ματθ.14,5 καὶ θέλων αὐτὸν ἀποκτεῖναι(1) ἐφοβήθη τὸν ὄχλον(2), ὅτι ὡς προφήτην(3) αὐτὸν εἶχον.
Ματθ.14,5 Ο Ηρώδης ήθελε να τον σκοτώσει, αλλά φοβόταν τον κόσμο, γιατί τον πίστευαν για προφήτη.
(1)   Η εχθρότητα της Ηρωδιάδας εναντίον του Ιωάννη, επειδή προσπαθούσε να οδηγήσει τον Αντίπα σε απομάκρυνση από αυτήν, ήταν αδιάλλακτη. Ήταν κυρίως δικό της έργο η από τον Αντίπα φυλάκιση του Ιωάννη και αυτή είχε πείσει τον Αντίπα να φονεύσει τον Ιωάννη, το οποίο θα είχε κάνει αυτός, εάν δεν φοβόταν το λαό.
Για αυτό καμία αντίφαση δεν υπάρχει ανάμεσα στο «ήθελε να τον φονεύσει» και στο «λυπήθηκε ο βασιλιάς» του σ. 9. Θα φόνευε τον Ιωάννη για να αρέσει στην Ηρωδιάδα, παρόλ’ αυτά λυπόταν να τον θανατώσει, διότι όχι μόνο φοβόταν το λαό, αλλά και σεβόταν τον Ιωάννη «διότι ήξερε ότι είναι άνδρας δίκαιος και άγιος» (Μάρκ. στ 20)(p). Άλλωστε η μεταβολή και ασυναρτησία των αισθημάτων είναι συνηθισμένη σε ψυχές ασθενείς όπως αυτή του τετράρχη. Τα από την αρχή εχθρικά αισθήματα προς τον Ιωάννη, έγιναν λιγότερο αρνητικά όσο γνώριζε από κοντά τον Βαπτιστή και όσο η υπόνοια, ότι θα ξεσήκωνε αυτός σε επανάσταση το λαό, αποδεικνυόταν ανυπόστατη (L).
(2)   Φοβόταν εξέγερση των υπηκόων του, οι οποίοι τιμούσαν πολύ τον Ιωάννη (F).
(3)   Θα ήταν πολύ επικίνδυνο να θανατώσει έναν τόσο δημοφιλή προφήτη (S).

Ματθ.14,6 γενεσίων(1) δὲ ἀγομένων(2) τοῦ Ἡρῴδου ὠρχήσατο(3) ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος(4) ἐν τῷ μέσῳ(5) καὶ ἤρεσε(6) τῷ Ἡρῴδη·
Ματθ.14,6 Την ημέρα που ο Ηρώδης γιόρταζε τα γενέθλιά του, η θυγατέρα της Ηρωδιάδας χόρεψε μπροστά στους καλεσμένους κι άρεσε στον Ηρώδη.
(1)   Σύμφωνα με την δόκιμη χρήση σημαίνει το ετήσιο μνημόσυνο του θανάτου (Ηροδ. 4,26), στους μεταγενέστερους όμως η λέξη έχει την ίδια έννοια με τη λέξη γενέθλια (δ).
(2)   «Με την έννοια του τελούνταν. Διότι συνήθιζαν οι άρχοντες να γιορτάζουν τα γενέθλιά τους» (Ζ). Υπάρχει και η γραφή γενομένων όπως και η γραφή γενεσίοις γενομένοις.
(3)   « Η κόρη… μπαίνει ξεδιάντροπα και ξεπερνά, μολονότι ήταν παρθένα, όλες τις πόρνες» (Χ).
(4)   Ονομαζόταν Σαλώμη και παντρεύτηκε μετά το θάνατο του πρώτου της συζύγου και θείου Φιλίππου, τετράρχη της Ιτουραίας και Τραχωνίτιδας, τον ξάδελφό της Αριστόβουλο, από τον οποίο έκανε τρεις γιους, τον Ηρώδη, τον Αγρίππα και τον Αριστόβουλο (ο).
(5)   Στο μέσο της συγκέντρωσης, μπροστά στους καλεσμένους (g). Ο χορός της γίνεται θέαμα δημόσιο.
(6)   Ο χορός κατά τον ανατολικό τρόπο συνίστατο σε στάσεις και χειρονομίες συνήθως άσεμνες, για αυτό και άρεσε στον Ηρώδη η χορεύτρια (F). Κακός και φιλήδονος όπως ήταν ο Ηρώδης επόμενο ήταν να επιτρέψει στην ίδια του την κόρη (προγονή) να εξευτελίσει τον εαυτό της χορεύοντας για να αρέσει σε ανθρώπους που έκαναν κραιπάλη σε συμπόσιο.
«Διπλή η κατηγορία, και το ότι χόρεψε και το ότι άρεσε· και τόσο άρεσε ώστε να πάρει για μισθό και φόνο» (Σχ.). Η Σαλώμη «χορεύει, και όσο καλά χορεύει, τόσο κακά. Διότι είναι ντροπή για μια βασίλισσα το να κάνει κάτι απρεπές με επιδεξιότητα» (Θφ).

Ματθ.14,7 ὅθεν μεθ᾿ ὅρκου ὡμολόγησεν(1) αὐτῇ δοῦναι ὃ ἐὰν αἰτήσηται(2).
Ματθ.14,7 Γι’ αυτό της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει.
(1)   «Ομολογία εδώ ονόμασε την υπόσχεση» (Ζ). Από τον ακόλουθο πληθυντικό «για τους όρκους» συμπεραίνουμε ότι επανέλαβε πολλές φορές την υπόσχεσή του (ο).
(2)   Η περιγραφόμενη εδώ σκηνή φαίνεται να συνέβη δίπλα στη Μαχαιρούντα, όπου ο Ιωάννης είχε φυλακιστεί. Ο Ηρώδης είχε χτίσει φρούριο και ανάκτορο κοντά στην πόλη Μαχαιρούς. Κάποιοι εξέφρασαν αμφιβολία για το αν ο Ηρώδης θα γιόρταζε τα γενέθλιά του μέσα στο φρούριο και όχι στην Τιβεριάδα, όπου συνήθως διέμενε ο Ηρώδης, που απείχε διήμερο από την Μαχαιρούντα. Αλλά εάν αυτός βρισκόταν κατά το χρόνο αυτό σε πόλεμο με τον τέως πεθερό του Αρέτα, δεν φαίνεται αφύσικο το συμπόσιο για τα γενέθλιά του να έγινε σε τόπο, όπου βρισκόταν στρατοπεδευμένο το στράτευμά του (S).

Ματθ.14,8 ἡ δέ, προβιβασθεῖσα(1) ὑπὸ τῆς μητρὸς αὐτῆς, δός μοι, φησίν, ὧδε(2) επὶ πίνακι(3) τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ(4).
Ματθ.14,8 Αυτή, με την καθοδήγηση της μάνας της, του είπε: «Δώσε μου εδώ στο πιάτο το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή».
(1)   Σύμφωνα με τη δόκιμη χρήση=φέρνω μπροστά, οδηγώ μπροστά. Στους Ο΄(Εξόδ. λε 34,Δευτ. στ 7) με την έννοια του διδάσκω (δ). «Προβιβάστηκε με την έννοια του διδάχτηκε» (Ζ).
(2)   Ή, «εδώ, στο συμπόσιο» (Ζ), ή, πιο σωστά, στα χέρια αυτά (δ), πάνω στα οποία κρατούσε το πιάτο (b).
(3)   =Σε πιάτο· διότι τα πρώτα πιάτα ήταν σανίδες κοιλωμένες και στρογγυλές και για αυτό ονομάστηκαν πίνακες (δ). «Δεν είπε, φέρε τον αυτόν εδώ και κατάσφαξέ τον· διότι δεν θα άντεχε το θάρρος του και όταν ακόμη επρόκειτο να πεθάνει» (Χ). Οι αθεόφοβοι γνωρίζουν πώς να προτείνουν τα φρικτότερα πράγματα με εκλεκτή γλώσσα και γλυκιά φωνή (b).
(4)   «Είδες αυτήν που δεν κοκκινίζει καθόλου από ντροπή, που δόθηκε εξ’ ολοκλήρου στο διάβολο; Και το αξίωμα αναφέρει και ούτε έτσι δεν ντρέπεται, αλλά σαν να μιλά για κάποιο φαγητό έτσι ζητά να φέρουν σε πιάτο το ιερό εκείνο και μακάριο κεφάλι» (Χ).

Ματθ.14,9 καὶ ἐλυπήθη(1) ὁ βασιλεύς(2), διὰ δὲ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους(3) ἐκέλευσε δοθῆναι(4),
Ματθ.14,9 Ο βασιλιάς στενοχωρήθηκε, επειδή όμως είχε ορκιστεί μπροστά στους καλεσμένους, πρόσταξε να της το δώσουν.
(1)   Η συνείδηση δεν είχε ακόμη διωχτεί τελείως από τα στήθη του ηγεμόνα. Η αιφνίδια ανάγκη που ωθεί για εκτέλεση κακού σκοπού πτοεί και τους χειρότερους (b). «Λυπήθηκε διότι επρόκειτο να φονεύσει μέγα άνδρα και να παρακινήσει τον όχλο να τον μισήσει» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η αρετή· ακόμα και στους κακούς είναι άξια θαυμασμού και επαίνων» (Σχ.). Αυθεντική γραφή λυπηθείς ο βασιλεύς δια τους όρκους… εκέλευσε. Σύμφωνα με αυτήν, η λύπη προερχόταν κυρίως από το ότι είχε δώσει ένορκη υπόσχεση, την οποία δεν μπορούσε λόγω των καλεσμένων να αθετήσει.
(2)   Ο Αντίπας δεν δικαιούνταν αυτού του τίτλου, του τον απέδιδαν όμως οι αυλοκόλακες (F).
(3)   Έτσι όμως έδειξε ότι υπολόγιζε περισσότερο, το να φανεί συνεπής και σταθερός στα μάτια των καλεσμένων του, παρά τη ζωή του μεγαλύτερου των προφητών (ο).
(4)   «Αποκεφαλίζεται ο προφήτης για όρκους, οι οποίοι έπρεπε να πατηθούν και όχι να τηρηθούν» (Ω).
«Δείλιασες μεν να έχεις μάρτυρες της επιορκίας, αλλά να έχεις τόσους θεατές παράνομης σφαγής δεν φοβήθηκες; Διότι έπρεπε να μην ορκιστείς με προπέτεια, αλλά αφού απερίσκεπτα ορκίστηκες, καλύτερο ήταν να μην τηρήσεις τον όρκο. Διότι από δύο κακά το ελαφρύτερο είναι προτιμότερο» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ ότι μερικές φορές είναι καλύτερο να παραβαίνει κάποιος τους όρκους, παρά για τους όρκους να κάνει κάτι ασεβές» (Θφ). Ντράπηκε να αθετήσει υπόσχεση ένορκη, που μάλιστα δόθηκε δημόσια. Έτσι και πολλοί ασθενείς και κακοί άνθρωποι σκέφτονται περισσότερο τι θα πει ο κόσμος παρά το ότι αμαρτάνουν βαριά. Και υπάρχουν πολλοί για τους οποίους μία παράβαση των δέκα εντολών είναι λιγότερο φοβερή από την παράβαση εθιμοτυπίας.

Ματθ.14,10 καὶ πέμψας ἀπεκεφάλισε τὸν Ἰωάννην(1) ἐν τῇ φυλακῇ(2).
Ματθ.14,10 Έστειλε, λοιπόν, ανθρώπους κι αποκεφάλισαν τον Ιωάννη μέσα στη φυλακή·
(1)   Αιφνίδιος και βίαιος θάνατος, ακόμα και με κόψιμο της κεφαλής, δεν είναι πάντοτε άθλιος (b).
(2)   Ήταν αντίθετο με τον ιουδαϊκό νόμο να θανατώνεται κάποιος χωρίς να προηγηθεί δίκη, και δεν ήταν επιτετραμμένη και η θανατική εκτέλεση με αποκεφαλισμό. Αλλά ο Ηρώδης στη Μαχαιρούντα δεν ακριβολογούσε πολύ σε ζητήματα ιουδαϊκής ευαισθησίας (S).

Ματθ.14,11 καὶ ἠνέχθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι(1) καὶ ἐδόθη τῷ κορασίῳ(2), καὶ ἤνεγκε τῇ μητρὶ αὐτῆς(3).
Ματθ.14,11 έφεραν το κεφάλι του σ’ ένα πιάτο και το έδωσαν στο κορίτσι, κι αυτή το πήγε στη μάνα της.
(1)   «Πώς δεν έπαθαν ίλιγγο οι καλεσμένοι βλέποντας κεφάλι ανθρώπου να έρχεται στο τραπέζι τους σαν έδεσμα στάζοντας θερμό αίμα;» (Ζ).
(2)   «Μισθός πονηρός αναίσχυντης πράξης! Όντως τέτοιας μητέρας άξια κόρη!... απέκτησε ψυχή απάνθρωπη και τόλμησε να αγγίξει πιάτο γεμάτο φόνο… και σαν δώρο ευχάριστο να το κουβαλήσει και να το φέρει με χαρά στη μητέρα» (Ζ).
(3)   «Δεν αρκούνταν η σιχαμένη μητέρα στο ότι φονεύτηκε, αλλά διψούσε και να πάρει στα χέρια το κεφάλι που στηλίτευε την ακολασία της, ώστε να το υβρίσει… Και φόνευσε μεν τον κατήγορο της μοιχείας, ώστε να κρύψει τη μοιχεία της από τους τότε μόνο· φονεύοντας όμως αυτόν, όχι μόνο δεν κρύφτηκε από εκείνους, αλλά έγινε γνωστή δημόσια και στους μεταγενέστερους και για πάντα σε όλο τον κόσμο δημοσιεύεται» (Ζ).

Ματθ.14,12 καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ σῶμα(1) καὶ ἔθαψαν αὐτό, καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ(2).
Ματθ.14,12 Πήγαν τότε οι μαθητές του Ιωάννη και σήκωσαν το σώμα και το έθαψαν, κι ύστερα πήγαν και το ανάγγειλαν στον Ιησού.
(1)   Χωρίς το κεφάλι (b). Αυθεντική γραφή το πτώμα. «Ο Μάρκος λέει το πτώμα του, αποκαλώντας το σώμα πτώμα (από το πίπτω=πέφτω), διότι έπεσε στο έδαφος μετά το κόψιμο του κεφαλιού» (Ζ). Όπως φαίνεται οι μαθητές του Ιωάννη είχαν την άδεια να επισκέπτονται αυτόν στην φυλακή. Δες Ματθ. ια 2. Αμέσως λοιπόν έλαβαν γνώση του τραγικού συμβάντος. Δόθηκε λοιπόν σε αυτούς ειδική άδεια να θάψουν το σώμα του διδασκάλου τους (S).
Η λύπη του Ηρώδη, για την οποία είπε στο σ. 9, φάνηκε και στο ότι έδωσε την άδεια, να πάρουν το σώμα του Ιωάννη και να ταφεί όπως έπρεπε (p). Εκδήλωσε έτσι τη διάθεση να πράξει κάτι για εξάλειψη της ενοχής, η οποία από τότε συνέχεια θα βάραινε τη συνείδησή του (ο).
(2)   «Δείχνοντας την καλή τους διάθεση προς αυτόν (τον Ιησού). Διότι τους έκαμψε περισσότερο η συμφορά» (Ζ). Από τη λεπτομέρεια αυτή βγαίνει ως συμπέρασμα, ότι ο θάνατος του Ιωάννη υπήρξε πρόξενος ωφέλειας στους μαθητές του (b), οι οποίοι ήδη δείχνουν εύνοια και εμπιστοσύνη προς τον Σωτήρα (δ) και «ήρθαν σε στενότερη σχέση με τον Ιησού… και αφήνοντας όλους, καταφεύγουν σε αυτόν» (Χ).

Στιχ. 13-21. Ο πολλαπλασιασμός των πέντε άρτων στην έρημο.

Ματθ.14,13 Ἀκούσας(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν(2) ἐκεῖθεν(3) ἐν πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον(4) κατ᾿ ἰδίαν· καἰ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἠκολούθησαν(5) αὐτῷ πεζῇ(6) ἀπὸ τῶν πόλεων(7).
Ματθ.14,13 Όταν το άκουσε αυτό ο Ιησούς έφυγε από ’κει με καΐκι και πήγε σ’ έναν έρημο τόπο μόνος του. Το πληροφορήθηκε όμως το πλήθος και τον ακολούθησαν πεζοπορώντας από τις διάφορες πόλεις.
(1)   «Όταν άκουσε ότι φονεύτηκε ο Ιωάννης. Διότι και όταν άκουσε ότι παραδόθηκε στο δεσμωτήριο αναχώρησε… Κάποιοι όμως ερμηνεύουν ότι, όταν άκουσε ότι ο Ηρώδης νόμιζε ότι ο Ιωάννης είναι αυτός (ο Ιησούς)» (Ζ). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή το ακούσας αποτελεί συνέχεια των σ. 2=ακούγωντας το σχετικά με αυτόν φρόνημα του Ηρώδη (δ).
Πιο πιθανή η εκδοχή: «Είναι λογικό ότι και τα δύο άκουσε τον ίδιο καιρό και υποχώρησε και για τα δύο» (Ζ). Συγχρόνως έφτασε στον Ιησού και η είδηση του θανάτου του Βαπτιστή και η πληροφορία για το ποιό φρόνημα είχε για τον Ιησού ο Ηρώδης. Αλλά ο Μάρκος «ως αιτία αυτής της αναχώρησης εξιστόρησε, το ότι ήθελε να ξεκουράσει τους μαθητές, που γύρισαν από το κήρυγμα» (Ζ).
Το ίδιο λέει και ο Λουκάς. Και οι δύο απόψεις μπορεί να είναι ορθές (p) και καμία από τις δυο τους να μην αποκλείεται από την άλλη. Ο Ιησούς αποχώρησε και για τις ειδήσεις σχετικά με τον Βαπτιστή και για να ξεκουράσει τους μαθητές που επέστρεψαν από την περιοδεία τους.
(2)   «Πρόσεξε ότι αυτός σε κάθε περίπτωση αναχωρεί, και όταν παραδόθηκε ο Ιωάννης και όταν φονεύτηκε και όταν άκουσαν οι Ιουδαίοι ότι κάνει περισσότερους μαθητές· διότι θέλει τα περισσότερα να τα τακτοποιεί με τρόπο πιο ανθρώπινο, επειδή δεν ήταν ακόμη καιρός να αποκαλύψει με σαφήνεια τη θεότητά του» (Χ).
«Αναχωρεί διδάσκοντάς μας, να μη ρίχνουμε τους εαυτούς μας ολοφάνερα σε κινδύνους» (Θφ). Ο φονιάς του Ιωάννη ήταν ανάξιος να ακούσει ή να δει τον Κύριο. Μετέπειτα είδε αυτόν (Λουκ. κγ 8) όχι όμως διότι ήρθε από μόνος του, αλλά οδηγούμενος βίαια από τους εχθρούς του. Το να δει όμως ο Ηρώδης κάτω από τέτοιες περιστάσεις τον Κύριο, δεν ήταν σημάδι εύνοιας για αυτόν (b).
(3)   Δηλαδή από τη Ναζαρέτ, διότι ο τόπος διαμονής του Κυρίου που τελευταία αναφέρθηκε είναι η Ναζαρέτ (ιγ 54)(α). Φαίνεται όμως τώρα, ότι είναι σε κάποια παραθαλάσσια πόλη, εφόσον παρουσιάζεται ότι μπήκε σε πλοίο (δ).
(4)   «Δεν πηγαίνει σε πόλη, αλλά σε έρημο και με πλοίο, ώστε κανείς να μην ακολουθήσει» (Χ).
(5)   «Οι άλλοι ούτε έτσι δεν απομακρύνονται, αλλά ακολουθούν προσηλωμένοι και ούτε το δράμα του Ιωάννη δεν τους φόβισε. Τέτοιο πράγμα είναι ο πόθος, τέτοιο η αγάπη. Έτσι νικάει και αποκρούει όλα τα δεινά» (Χ). «Οι όχλοι δείχνουν πίστη, αφού βεβαίως τρέχουν στο Χριστό και όταν ακόμη αναχωρεί» (Θφ).
(6)   Την ώρα που ο Ιησούς και οι μαθητές επιβιβάστηκαν στο πλοίο και διέσχισαν τη λίμνη, ο λαός διέτρεξε ημικυκλικά την ακτή της λίμνης και έφθασε με τα πόδια στην άλλη όχθη της (p).
(7)   Κάποιοι μεν ακολούθησαν αμέσως μέσω ξηράς, βλέποντας την κατεύθυνσή τους, ενώ άλλοι αφού έμαθαν από τους πρώτους αυτούς το μέρος, ακολούθησαν με τα πόδια από την ξηρά από τις διάφορες πόλεις της Γαλιλαίας (δ).

Ματθ.14,14 Καὶ ἐξελθὼν(1) ὁ Ἰησοῦς εἶδε πολὺν ὄχλον, καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾿ αὐτοῖς καὶ ἐθεράπευσε(2) τοὺς ἀῤῥώστους αὐτῶν.
Ματθ.14,14 Έτσι όταν βγήκε στη στεριά, είδε πολύν κόσμο και τους σπλαχνίστηκε, και γιάτρεψε τους αρρώστους των.
(1)   «Από πού βγαίνοντας, θεράπευσε και δίδαξε; Οπωσδήποτε από το βουνό, όπως λέει ο Ιωάννης (στ 1-3). Διότι προηγήθηκε με το πλοίο μαζί με τους μαθητές και αφού ανέβηκαν στο βουνό, ξεκουράζονταν. Έπειτα βγήκε και θεράπευσε και δίδαξε» (Ζ).
(2)   Αντί να επιζητήσει την ησυχία, για την οποία είχε αποσυρθεί, από βαθειά συμπάθεια προς τους όχλους θεράπευσε τους αρρώστους τους (ο).
«Δεν απαιτεί πίστη εδώ, διότι το ότι ήλθαν και το ότι άφησαν τις πόλεις και το ότι τον αναζήτησαν με ακρίβεια και το ότι παρέμεναν παρόλο που τους πίεζε η πείνα, όλα αυτά φανερώνουν την πίστη τους» (Χ).

Ματθ.14,15 ὀψίας(1) δὲ γενομένης προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος(2) καὶ ἡ ὥρα(3) ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον(4) τοὺς ὄχλους, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα(5).
Ματθ.14,15 Όταν έπεσε το δειλινό, τον πλησίασαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ο τόπος είναι ερημικός, και η ώρα πια περασμένη. Διώξε τον κόσμο να πάνε στα χωριά για ν’ αγοράσουν φαγητά να φάνε».
(1)   Στους δόκιμους συγγραφείς υπάρχει το επίθετο όψιος,α,ον. Μεταγενέστερο ουσιαστικό η οψία (δηλαδή ώρα). Εδώ εννοείται ο χρόνος με τη δική μας ώρα 3 μ.μ.- 6 μ.μ. Πιο κάτω στους σ. 23 και στο ιστ 2,κ 8,κστ 20 εννοείται ο χρόνος από τις 6 μ.μ. μέχρι τις αρχές της νύχτας (g). Σύμφωνα με τους Σαμαρείτες η πρώτη οψία άρχιζε αμέσως με την δύση, η δεύτερη όταν ερχόταν το σκοτάδι (ο).
(2)   Έρημος από κατοίκους και επομένως και από μέσα τροφής (δ).
(3)   Η συνηθισμένη για λήψη γεύματος (L). Αξιοσημείωτο είναι ότι τόσο ο Κύριος απορροφήθηκε από την πνευματική φροντίδα για εκείνους στους οποίους απευθυνόταν και τόσο οι όχλοι προσηλώνονταν στη διδασκαλία του, ώστε ούτε αυτός ούτε εκείνοι αντιλήφθηκαν ότι η ώρα πέρασε (ο).
(4)   Απολύω εδώ=διατάσσω, για να αποχωρήσουν και διαλυθούν (g).
(5)   Οι μαθητές ούτε καν υποπτεύονται ότι είναι δυνατόν να τραφούν τα πλήθη με θαύμα.
«Διότι το φρόνημά τους για αυτόν ήταν ακόμη ατελές. Διότι αν και μετά το θαύμα ξέχασαν το γεγονός και μετά τα κοφίνια νόμισαν ότι τους μιλούσε για τους άρτους, όταν αποκαλούσε ζύμη τη διδασκαλία των Φαρισαίων (Ματθ. ιστ 6), πολύ περισσότερο τώρα που δεν είχαν δει τέτοιο θαύμα, δεν θα μπορούσαν να περιμένουν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο» (Χ).

Ματθ.14,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐ χρείαν ἔχουσιν(1) ἀπελθεῖν· δότε(2) αὐτοῖς ὑμεῖς(3) φαγεῖν.
Ματθ.14,16 Ο Ιησούς όμως τους είπε: «Δεν υπάρχει λόγος να φύγουν, δώστε τους εσείς να φάνε».
(1)   Δεν έχουν ανάγκη να φύγουν για να αγοράσουν τρόφιμα (δ).
(2)   «Δεν είπε ότι εγώ θα τους θρέψω, διότι αυτό θα φαινόταν αλαζονεία, αλλά προτρέπει τους μαθητές να τους δώσουν να φάνε, έτσι ώστε όταν αυτοί προβάλλουν την απορία, τότε λοιπόν αναγκαστικά να κάνει αυτός το δικό του» (Ζ).
(3)   Η έμφαση στο «εσείς» (S). Μιλώντας έτσι ο Ιησούς ήθελε να βάλει σε δοκιμασία την πίστη των αποστόλων του και να τους προετοιμάσει για το θαύμα (F).

Ματθ.14,17 οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας(1).
Ματθ.14,17 «Δεν έχουμε εδώ παρά πέντε ψωμιά και δύο ψάρια», του απαντούν.
(1)   Ο Ματθαίος συντομεύοντας τη διήγηση περισσότερο και από το Λουκά, περιορίζεται στα ουσιώδη, χωρίς να γράφει λεπτομέρειες που διασώθηκαν από το Μάρκο και τον Ιωάννη (L). Ψωμί και ψάρι ήταν τα κύρια είδη διατροφής για τον φτωχό. Δες Ματθ. ζ 9 και Ιω. κα 9,13 (S).

Ματθ.14,18 ὁ δὲ εἶπε· φέρετέ μοι(1) αὐτοὺς ὧδε(2).
Ματθ.14,18 Φέρτε μού τα εδώ», τους λέει.
(1)   «Διότι αν και είναι έρημος ο τόπος, είναι όμως παρών αυτός που τρέφει την οικουμένη· και αν και η ώρα πέρασε, αλλά σάς μιλά αυτός που δεν υποτάσσεται σε χρόνο» (Χ).
(2)   «Αυτός μεν διέταξε να φέρουν τους άρτους και τα ψάρια, διδάσκοντας ότι πρέπει και αυτά τα λίγα να τα δώσουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη και να προτιμούν αυτούς· αυτοί λοιπόν, αν και πεινούσαν ομοίως και δεν είχαν τίποτα άλλο, όμως χωρίς αντιρρήσεις πείθονται» (Ζ).

Ματθ.14,19 καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι(1) ἐπὶ τοὺς χόρτους(2), λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν(3) εὐλόγησε, καὶ κλάσας(4) ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς(5) τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(6).
Ματθ.14,19 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσει για φαγητό πάνω στο χορτάρι, πήρε τα πέντε ψωμιά και τα δύο ψάρια, έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό, τα ευλόγησε, έκοψε τα ψωμιά σε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, και οι μαθητές στο πλήθος.
(1)   Δοκιμάστηκε έτσι η πίστη του λαού (b). Αλλά το να ξαπλωθούν ήταν αναγκαίο όχι μόνο για διατήρηση της τάξης και διευκόλυνση της διανομής, αλλά και για να εξυπηρετηθούν όλοι (ο).
(2)   Η έρημος εκείνη ήταν, όπως φαίνεται, λιβάδι καλυμμένο από χλόη. Στη ζωηρή αφήγηση του Μάρκου χαρακτηρίζεται το χορτάρι ως χλωρό, το οποίο υπονοεί ότι ήταν εποχή άνοιξης, γύρω στον καιρό του Πάσχα (S).
(3)   «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό, σαν κατά κάποιο τρόπο με τις ακτίνες των ματιών του να κατέβαζε από εκεί δύναμη, η οποία θα αναμιγνυόταν με τα ψωμιά και τα ψάρια» (Ω). «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό και τιμώντας τον Πατέρα… και διδάσκοντας να μην αγγίζουμε το τραπέζι πιο πριν, έως ότου ευχαριστήσουμε το Θεό, τον χορηγό της τροφής και να ελκύσουμε την ευλογία της από ψηλά» (Ζ).
(4)   Ευλόγησε κλάσας. Οι λέξεις και η πράξη είναι ευχαριστιακές και το χωρίο χρησιμοποιήθηκε στις αρχαίες λειτουργίες. Η ίδια ευχαριστιακή γλώσσα ξαναβρίσκεται στη διατροφή των τεσσάρων χιλιάδων που εξιστορείται στο ιε 36 και στο δείπνο στους Εμμαούς (Λουκ. κδ 30). Έτσι προετοιμάστηκε ο δρόμος για την σύσταση της όντως Ευχαριστίας, η οποία πρέπει να θεωρείται ως η αποκορύφωση πολλών από εκείνα, τα οποία έγιναν προηγουμένως (S). H παρούσα λοιπόν κλάση (κόψιμο ψωμιού) είναι σπουδαία ως πρώτη σκιαγραφία της κλάσης του άρτου ή της Ευχαριστίας (L).
(5)   «Το έκανε αυτό, από τη μία μεν για να τους τιμήσει ως πιο δικούς του, και από την άλλη για να μην ξεχάσουν το θαύμα, στο οποίο υπηρέτησαν τα χέρια τους» (Ζ).
(6)   «Αφού έκοψε τους πέντε άρτους, τούς έδωσε, και οι πέντε στα χέρια των μαθητών πήγαζαν» (Χ). «Δεν κάνει το θαύμα από ύλη που δεν υπάρχει, αλλά από τα υλικά που υπήρχαν. Έτσι φράζει το στόμα του Μαρκίωνα και του Μανιχαίου, που δίδασκαν ότι η κτίση είναι αποξενωμένη από αυτόν· ταυτόχρονα όμως δείχνει, ότι και όλα όσα βλέπουμε είναι δικά του έργα και κτίσματα» (Σχ).
Είναι αξιοσημείωτα τα στενά όρια, στα οποία περιορίστηκε το υπερφυσικό στοιχείο. Το υπερφυσικό περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο και δεν προχωρά παραπέρα. Εάν απλώς η επίδειξη δύναμης ήταν ο κύριος σκοπός, θα έπρεπε κάτι περισσότερο εκπληκτικό να γίνει. Η τροφή για παράδειγμα μπορούσε να κατεβεί αισθητά από τον ουρανό. Μπορούσε όχι μόνο να πολλαπλασιαστεί αλλά και με θαύμα να μοιραστεί. Είναι αδύνατον με βάση τις αρχές της υγιούς κριτικής να αποκλείσουμε το θαύμα αυτό από την ευαγγελική ιστορία (p).
Το γεγονός μαρτυρείται και από τους 4 ευαγγελιστές και δεν είναι ένας αβάσιμος θρύλος ούτε κάποια θρησκευτική αλληγορία (Bruce). Δεν υπάρχουν στην ευαγγελική ιστορία γεγονότα περισσότερο μαρτυρημένα από το γεγονός αυτό (Girodon). Για αυτό επίσης «τους οδηγεί στην έρημο, για να υπάρξει το θαύμα υπερβολικά υπεράνω κάθε υποψίας και κανείς να μην νομίσει ότι επειδή υπήρχε κοντά κάποια πόλη, ότι από εκεί έφεραν στο τραπέζι του πλήθους» (Σχ).

Ματθ.14,20 καὶ ἔφαγον(1) πάντες(2) καὶ ἐχορτάσθησαν(3), καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων(4) δώδεκα(5) κοφίνους(6) πλήρεις.
Ματθ.14,20 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Και μάζεψαν τα περισσεύματα από τα κομμάτια, δώδεκα κοφίνια γεμάτα.
(1)   «Με το ότι δεν έδωσε τίποτα παραπάνω από ψωμί και ψάρι, διδάσκει την εγκράτεια» (Ζ).
(2)   «Και με το ότι μοίρασε σε όλους τα ίδια (διδάσκει) την ισότητα» (Ζ).
(3)   «Αφού τους χόρτασε πρώτα με πνευματική τροφή με τη διδασκαλία… τους χορταίνει τώρα και με την σωματική» (Ζ). Το ότι χόρτασαν, βεβαιώνεται το ίδιο με την ευλογία που προηγήθηκε και από τους 4 ευαγγελιστές (p).
(4)   «Δεν σταμάτησε μέχρι το χορτασμό του λαού, αλλά προχώρησε και στο να υπάρχει περίσσευμα» (Ζ). «Και δεν περισσεύουν άρτοι ολόκληροι, αλλά κομμάτια, για να δείξει ότι αυτά ήταν υπολείμματα εκείνων των άρτων… Για αυτό και άφησε να πεινάσουν οι όχλοι, για να μη νομίσει κάποιος ότι αυτό που έγινε ήταν φαντασία… Διότι μπορούσε μεν να σβήσει και την πείνα, αλλά δεν θα γνώριζαν… τη δύναμή του» (Χ).
Η περισυλλογή αυτή των κομματιών για μελλοντική χρήση είναι χαρακτηριστικό και των 4 αφηγήσεων και ο Ιωάννης προσθέτει, ότι αυτό έγινε κατά παραγγελία του Χριστού. Αποτελεί αυτό έντονη διαμαρτυρία κατά της σπατάλης, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί και σε περίπτωση κατά την οποία τα δώρα του Θεού παρέχονται υπεράφθονα.
Επιπλέον είναι ισχυρή εγγύηση για την αξιοπιστία των αφηγήσεων. Ο επινοητής μύθου δεν θα παρουσίαζε τον θαυματοποιό του, ο οποίος μπορούσε όποτε του άρεσε να πολλαπλασιάζει την τροφή, τόσο να φροντίζει για την περισυλλογή των περισσευμάτων.
(5)   «Και το περίσσευμα ήταν δώδεκα κοφίνια γεμάτα, έτσι ώστε και οι δώδεκα απόστολοι να βαστάξουν τα κοφίνια» (Ζ), «ώστε και ο Ιούδας να βαστάξει» (Σχ), «και όπως ακριβώς τα χέρια, έτσι και τους ώμους να έχουν υπηρέτες και μάρτυρες αυτού του θαύματος. Ο Μάρκος είπε ότι και τα δύο ψάρια μοίρασε σε αυτούς και ότι και από αυτά μάζεψαν περισσεύματα» (Ζ).
(6)   Συχνά κουβάλαγαν μέσα σε αυτά τις προμήθειες για το ταξίδι (F).

Ματθ.14,21 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισχίλιοι(1) χωρὶς(2) γυναικῶν καὶ παιδίων(3).
Ματθ.14,21 Αυτοί που έφαγαν ήταν περίπου πέντε χιλιάδες άντρες, χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά.
(1)   Και στον αριθμό των χορτασμένων συμπίπτουν οι μαρτυρίες και των 4 ευαγγελιστών. Ο Ματθαίος μόνος από τους άλλους προσθέτει το χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά (L). Το ξάπλωμα του όχλου σε ομίλους ανά 100 και 50, για το οποίο μιλά ο Μάρκος, έκανε εύκολη την αρίθμηση των χορτασμένων (S).
(2)   Όχι ότι απουσίαζαν γυναίκες και παιδιά, όπως δέχεται ο Ωριγένης, αλλά δεν υπολογίστηκαν στον αριθμό αυτό οι γυναίκες και τα παιδιά, τα οποία αναμφίβολα συμποσούνταν σε αριθμό πολύ μικρότερο από αυτόν των ανδρών (L).
(3)   «Αυτό αποτελεί και αύξηση του θαύματος και έπαινος των όχλων, ότι δηλαδή παρέμεναν δίπλα του μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά· και επειδή οικογενειακώς παρέμειναν, οικογενειακώς απόλαυσαν και την ευεργεσία» (Ζ), «και η ασθενέστερη φύση (οι γυναίκες δηλαδή και τα παιδιά) δεν λογάριασαν καθόλου τον κόπο του δρόμου λόγω του πόθου προς αυτόν» (Σχ).

Στιχ. 22-36. Ο Κύριος περπατάει πάνω στη θάλασσα.

Ματθ.14,22 Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν(1) ὁ Ἰησοῦς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν(2) αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους(3).
Ματθ.14,22 Αμέσως ύστερα ο Ιησούς υποχρέωσε τους μαθητές του να μπουν στο καΐκι και να πάνε να τον περιμένουν στην απέναντι όχθη, ωσότου αυτός διαλύσει τα πλήθη.
(1)   «Επειδή δεν ήθελαν να αποχωριστούν από αυτόν, τους ανάγκασε να μπουν στο πλοίο» (Ζ). «Το «ανάγκασε», το είπε δείχνοντας το πόσο πολύ ήθελαν να είναι κοντά του οι μαθητές και ότι δύσκολα τον αποχωρίζονταν» (Σχ). Προφανώς ο μεν Κύριος αναγκάζει, εκ μέρους όμως των μαθητών εκδηλώνεται απροθυμία. Θέλουν να μείνουν μαζί του, ενώ Εκείνος επιθυμεί να ελευθερωθεί από αυτούς και να μείνει μόνος για να διαλύσει τους όχλους. Παίρνουμε κάποια εξήγηση τυχαία από τον Ιωάννη, ο οποίος λέει, ότι ο Ιησούς αντιλήφθηκε, ότι οι όχλοι επιθυμούσαν να τον ανακηρύξουν βασιλιά. Ο ειλικρινής αλλά πλανημένος ενθουσιασμός μπορούσε εύκολα να μεταδοθεί και στους μαθητές, και ίσως και άρχισε να μεταδίδεται, για αυτό και ο Ιησούς απαλλάσσοντας αυτούς από αυτή τη μόλυνση, αναγκάζει αυτούς να απομακρυνθούν με πλοίο (p).
Πιθανώς η παρουσία των μαθητών αύξανε τη διέγερση του πλήθους (S). Δεν είναι απίθανο οι μαθητές να επηρεάζονταν από πόθους φιλοδοξίας και να θεωρούσαν το χρόνο κατάλληλο για να ιδρυθεί η επίγεια βασιλεία του Μεσσία, όπως ονειρεύονταν αυτήν (ο).
(2)   «Δηλαδή να τον προλάβουν στο απέναντι μέρος» (Ζ).
(3)   Δεν λέγεται ότι είπε σε αυτούς ότι θα προσευχόταν. Έδωσε παράδειγμα προσευχής στα κρυφά (b).

Ματθ.14,23 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος(1) κατ᾿ ἰδίαν προσεύξασθαι(2). ὀψίας δὲ γενομένης μόνος(3) ἦν ἐκεῖ.
Ματθ.14,23 Αφού διέλυσε τους διέλυσε, ανέβηκε μόνος του στο βουνό να προσευχηθεί. Όταν βράδιασε ήταν μόνος του εκεί.
(1)   Αποχώρηση του Χριστού σε βουνό για προσευχή αναφέρεται πολλές φορές (Λουκ. στ 12,θ 28). Την παρούσα περίπτωση αναφέρουν και οι 4 ευαγγελιστές (p). Στον Ματθαίο και τον Μάρκο είναι η μόνη περίπτωση, εκτός από την προσευχή στη Γεθσημανή, κατά την οποία ο Ιησούς αναφέρεται ότι απομονώθηκε για να προσευχηθεί. Συχνά όμως προσευχόταν και μάλιστα με διάρκεια μπροστά στους μαθητές του (Ματθ. ια 25,ιδ 19,ιε 36,κστ 27) (L).
«Ήθελε να ανέβει μόνος στο βουνό» (Ζ). «Και έκανε αυτό πάλι, για να μας διδάξει ούτε συνέχεια να αναμιγνυόμαστε με τον κόσμο, ούτε διαρκώς να αποφεύγουμε το πλήθος, αλλά και τα δύο με χρήσιμο τρόπο, και το καθένα να το εναλλάσσουμε όπως πρέπει» (Χ).
Βουνά και ψηλές τοποθεσίες (Πράξ. ι 9) είναι ειδικά κατάλληλες για προσευχή λόγω της μόνωσής τους και διότι είναι ανοιχτές προς τον ουρανό (b).
(2)   Κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή αποσύρεται σε κατ’ ιδίαν προσευχή και επικοινωνία με τον Πατέρα του. Η σύγκρουση όχι μόνο με τις θρησκευτικές αλλά και με τις πολιτικές αρχές ολοένα αναπτυσσόταν. Και ήδη υπήρχε κίνδυνος να εκραγεί μεσσιανικό κίνημα γύρω από το πρόσωπό του (S). Πιθανώς αντικείμενο της προσευχής του ήταν, το να κατανοήσει καλύτερα ο λαός την αληθινή έννοια της βασιλείας του Χριστού (F).
(3)   «Είναι χρήσιμο στις προσευχές και το βουνό και η νύχτα και η μόνωση, διότι παρέχουν ησυχία και έλλειψη περισπασμών και γαλήνη» (Ζ).

Ματθ.14,24 τὸ δὲ πλοῖον ἤδη μέσον(1) τῆς θαλάσσης ἦν, βασανιζόμενον(2) ὑπὸ τῶν κυμάτων· ἦν γὰρ ἐναντίος ὁ ἄνεμος(3).
Ματθ.14,24 Στο μεταξύ το καΐκι βρισκόταν κιόλας στη μέση της λίμνης και το παίδευαν τα κύματα, γιατί ήταν αντίθετος ο άνεμος.
(1)   Λέγεται επιρρηματικά=στη μέση (g).
(2)   Προσωποποίηση (δ).
(3)   «Πάλι οι μαθητές πέφτουν σε θαλασσοταραχή, όπως και παλαιότερα. Αλλά τότε μεν, επειδή ήταν πιο ατελείς ήταν και αυτός μαζί για παρηγοριά, έστω και αν κοιμόταν» (Ζ), «τώρα όμως για να τους οδηγήσει σε μεγαλύτερη υπομονή, ούτε αυτό κάνει, αλλά φεύγει και στη μέση της θάλασσας επιτρέπει να ξεσηκωθεί κακοκαιρία, ώστε να μην περιμένουν από κάπου ελπίδα σωτηρίας» (Χ), «έτσι ώστε μη έχοντας από πουθενά παρηγοριά, να γίνουν πιο υπομονετικοί» (Ζ).

Ματθ.14,25 τετάρτῃ δὲ φυλακῇ(1) τῆς νυκτὸς ἀπῆλθε(2) πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης(3).
Ματθ.14,25 Κατά τα ξημερώματα, ήρθε ο Ιησούς κοντά τους περπατώντας πάνω στη λίμνη.
(1)   Διάστημα χρόνου, κατά το οποίο τμήμα των νυχτερινών φυλάκων όφειλαν να αγρυπνούν μέχρις ότου αντικατασταθούν από άλλο τμήμα. Όπως οι αρχαίοι Έλληνες γενικώς διαιρούσαν τη νύχτα σε τρία μέρη, έτσι πριν τα χρόνια της αιχμαλωσίας και οι Ισραηλίτες είχαν τρεις φυλακές της νύχτας. Έπειτα όμως, όταν υποτάχτηκαν στους Ρωμαίους, ακολουθώντας αυτούς διαίρεσαν τη νύχτα σε 4 φυλακές (g). «Σε τέσσερα μέρη διαιρείται η νύχτα από τους στρατιώτες που φυλάνε διαδοχικά, και η κάθε φύλαξη έχει τρεις ώρες» (Θεοδ. Μοψουεστίας) δηλαδή 3-6 π.μ..
(2)   «Τους αφήνει να θαλασσοδέρνονται όλη τη νύχτα, διεγείροντας την καρδιά τους και βάζοντάς τους να τον επιθυμήσουν περισσότερο» (Σχ).
(3)   Και ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν ότι ο Ιησούς περπατούσε στη θάλασσα. Ο Μάρκος επίσης προσθέτει «όλοι τον είδαν». Δεν ήταν λοιπόν απάτη (p). «Δεν εμφανίστηκε σε αυτούς αμέσως, διδάσκοντάς τους να μην επιζητούν γρήγορη απαλλαγή από τις συμφορές που τους βρίσκουν, αλλά να αντιμετωπίζουν τα δυσάρεστα με γενναιότητα» (Χ).

Ματθ.14,26 καὶ ἰδόντες αὐτὸν οἱ μαθηταὶ ἐπὶ τὴν θάλασσαν περιπατοῦντα ἐταράχθησαν(1) λέγοντες ὅτι φάντασμά(2) ἐστι, καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἔκραξαν(3).
Ματθ.14,26 Οι μαθητές, όταν τον είδαν να περπατάει πάνω στη λίμνη, τρόμαξαν· έλεγαν πως είναι φάντασμα κι έβαλαν τις φωνές από το φόβο τους.
(1)   «Το φόβο από την τρικυμία τον διαδέχεται άλλος» (Ζ). «Διότι πάντα έτσι κάνει· όταν πρόκειται να απαλλάξει από τις συμφορές, φέρνει άλλες χειρότερες και φοβερότερες, το οποίο βεβαίως συνέβη και τότε» (Χ).
(2)   Φάντασμα και φάσμα έχουν την ίδια σημασία (b)=όχι σώμα αληθινό, αλλά πνεύμα που πήρε κάποια φαινομενική μορφή και σχήμα (δ).
«Επειδή αυτό ήταν ασυνήθιστο και παράξενο (το να περπατά κάποιος πάνω στο νερό), νόμισαν ότι είναι φάντασμα… Ταυτόχρονα και επειδή ήταν νύχτα, αλλά και επειδή φοβούνταν» (Θφ). Ίσως σκέφτηκαν, ότι η εμφάνιση αυτή ήταν προάγγελος του επικείμενου θανάτου τους ή ότι ο Ιησούς είχε πεθάνει και αυτό ήταν το πνεύμα του (p).
(3)   Δηλαδή έβγαλαν το επιφώνημα, Α, δηλαδή άφησαν κραυγή φόβου (δ). Συχνά συμβαίνει, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί ο Κύριος για βοήθεια των δούλων του να μην αναγνωρίζονται ως δικά του και να μην θεωρούνται ως βοήθειά του.

Ματθ.14,27 εὐθέως(1) δὲ ἐλάλησεν(2) αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε(3).
Ματθ.14,27 Αμέσως όμως ο Ιησούς τους μίλησε και τους είπε: «Θάρρος! Εγώ είμαι· μη φοβάστε».
(1)   «Ο Χριστός δεν αποκάλυψε πιο πριν τον εαυτό του, παρά τότε μόνον, όταν έκραξαν· διότι όσο περισσότερο μεγάλωνε η αγωνία τους, τόσο περισσότερο ζητούσαν την παρουσία του» (Χ).
(2)   «Επειδή από το πρόσωπο δεν τον αναγνώριζαν, και λόγω του παράδοξου που βάδιζε στα νερά και λόγω της κακοκαιρίας, από την φωνή κάνει φανερό τον εαυτό του» (Χ). «Αφήνει λοιπόν τη γνώριμη σε αυτούς φωνή, η οποία απαλλάσσει και από τους δύο φόβους» (Ζ).
(3)   «Αυτή η κουβέντα διέλυσε το φόβο και τους έδωσε θάρρος» (Χ). «Λέγοντας «έχετε θάρρος», απαιτεί την πίστη, μέσω της οποίας σώζεται καθένας από αυτούς που ειλικρινά πιστεύουν στο Χριστό» (Κ). Πολύτιμοι λόγοι, οι οποίοι θα παρέχουν ενίσχυση σε κάθε ταραγμένη ψυχή, μέχρις ότου όλα τα τέκνα του Θεού μεταφερθούν από το ταραγμένο πέλαγος της παρούσας ζωής στην ουράνια γαλήνη και ασφάλεια (ο).

Ματθ.14,28 (1)ἀποκριθεὶς δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, εἰ σὺ εἶ, κέλευσόν με πρός σε ἐλθεῖν(2) ἐπὶ τὰ ὕδατα.
Ματθ.14,28 Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κύριε, αν είσαι εσύ, δώσε μου εντολή να έρθω κοντά σου περπατώντας στα νερά».
(1)   Το επεισόδιο αυτό, που εξιστορείται στους σ. 28-31, είναι αποκλειστικό του Ματθαίου και προέρχεται από ειδική πηγή, στην οποία ενσωματώθηκαν οι Παλαιστινιακές παραδόσεις (S). Όσο περισσότερο μελετά κάποιος την αφήγηση αυτή που αναφέρεται στον Πέτρο, τόσο περισσότερο πείθεται για το ότι είναι αδύνατον το επεισόδιο αυτό να αποτελεί επινόηση. Έτσι λοιπόν η προσθήκη αυτή, την οποία ο Ματθαίος κάνει στο θαύμα του περιπάτου στη θάλασσα, αυξάνει την πίστη μας στην αυθεντικότητα αυτού του θαύματος.
Ό,τι αναφέρεται σε αυτούς τους 4 στίχους βρίσκεται σε τέτοια αρμονία με το χαρακτήρα του Πέτρου, ώστε αποκλείεται να επινοήθηκε. Διακρίνουμε σε αυτό, τον τόσο παράδοξο και όμως ταυτόχρονα και τόσο φυσικό συνδυασμό της εμπιστοσύνης του Πέτρου προς τον διδάσκαλο από τη μία, και προς τον εαυτό του από την άλλη. Διακρίνουμε τη συνηθισμένη ορμή του Πέτρου (την εν μέρει καλή και εν μέρει κακή) η οποία τον ωθεί να σπεύσει σε συνάντηση του διδασκάλου, πριν ακόμα οι υπόλοιποι συμμαθητές του συναντηθούν με αυτόν.
Υπάρχει ίσως και η επιθυμία να πράξει κάτι επικίνδυνο, για να αποδείξει την πεποίθησή του στον Ιησού. Και όμως υποχωρεί πριν ακόμη προχωρήσει. Κυριεύεται από φόβο, χάνει την πεποίθησή του και πέφτει. Ο ίδιος χαρακτήρας εκδηλώνεται και ένα έτος αργότερα όταν ο διδάσκαλος αντιμετωπίζει το σταυρικό πάθημα (p).
(2)   «Αυτό το έκανε και μετά την ανάσταση· δεν ανεχόταν μαζί με τους άλλους να έλθει, αλλά πήδηξε πρώτος» (Χ). Δες Ιω. κα 7. «Αφού άκουσε τη φωνή του, χάρηκε πάρα πολύ και επειδή θερμάνθηκε, λαχταράει πριν από τους άλλους να τον συναντήσει» (Ζ).
«Δεν είπε, διάταξέ με να βαδίσω, αλλά να έλθω σε σένα. Διότι εκείνο μεν θα ήταν δείγμα επίδειξης· ενώ ετούτο ήταν σημάδι αγάπης προς το Χριστό» (Θφ). Με την ίδια πάντοτε θερμή πίστη και τώρα, την ώρα που οι άλλοι σιωπούν, πιστεύει ότι μπορεί να πράξει με τη θέληση και τη διαταγή του διδασκάλου, ό,τι ο διδάσκαλος κατά τρόπο φυσικό μπορούσε (Ιε).

Ματθ.14,29 ὁ δὲ εἶπεν, ἐλθέ. καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου(1) ὁ Πέτρος περιεπάτησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα(2) ἐλθεῖν πρὸς τὸν Ἰησοῦν.
Ματθ.14,29 Κι εκείνος του είπε: «Έλα». Κατέβηκε τότε από το πλοίο ο Πέτρος κι άρχισε να περπατάει πάνω στα νερά για να πάει στον Ιησού.
(1)   Όχι δηλαδή ρίχνοντας τον εαυτό του στη θάλασσα όπως στο Ιω. κα 7, αλλά κατεβαίνοντας από το πλοίο σε άλλο στερεό για αυτόν σώμα (δ). «Έστρωσε στον Πέτρο κάτω από τα πόδια του τη θάλασσα ο Κύριος, δείχνοντας τη δύναμή του» (Θφ).
(2)   «Θαρραλέα πάτησε στα κύματα και βάδιζε όρθιος» (Ζ).

Ματθ.14,30 βλέπων δὲ τὸν ἄνεμον ἰσχυρὸν(1) ἐφοβήθη(2), καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι(3) ἔκραξε λέγων· Κύριε, σῶσόν με(4).
Ματθ.14,30 Βλέποντας όμως τον ισχυρό άνεμο φοβήθηκε, κι άρχισε να καταποντίζεται· έβαλε τότε τις φωνές: «Κύριε, σώσε με!»
(1)   «Είδε ισχυρό τον άνεμο που δεν είναι ισχυρός για αυτόν που άφησε κατά μέρος την ολιγοπιστία και το δισταγμό» (Ω).
(2)   «Τη μεν θάλασσα δεν τη δείλιασε… τον άνεμο όμως πιο πολύ τον φοβήθηκε μήπως τον ρίξει κάτω» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η ανθρώπινη φύση. Ενώ από τη μία πολλές φορές κατορθώνει τα μεγάλα, αποτυγχάνει όμως στα μικρότερα» (Χ). Φοβήθηκε αν και ήταν ψαράς και καλός κολυμβητής (b).
(3)   «Επειδή ασθένησε η πίστη, με την οποία τόλμησε να πατήσει στα κύματα, τον άφησε η χάρη αυτής της πίστης, η οποία τον έκανε ανάλαφρο, και βούλιαζε» (Ζ).
(4)   Από τον κίνδυνο να βυθιστεί (δ).

Ματθ.14,31 εὐθέως δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ· ὀλιγόπιστε(1), εἰς τί ἐδίστασας(2);
Ματθ.14,31 Αμέσως ο Ιησούς άπλωσε το χέρι, τον έπιασε και του λέει: «Ολιγόπιστε, γιατί σε κυρίεψε η αμφιβολία;»
(1)   «Δεν μαλώνει τον άνεμο, αλλά τον Πέτρο που έδειξε μικροψυχία» (Θφ). «Ελέγχοντάς τον με αυτά τα λόγια, τού έδειξε, ότι δεν τον έριξε η βία του ανέμου, αλλά η ολιγοπιστία, δηλαδή η ασθένεια της πίστης. Τον ονόμασε λοιπόν ολιγόπιστο διότι απέβαλλε μεγάλο μέρος από αυτήν, με το να φοβηθεί τον άνεμο» (Ζ). «Δεν είπε άπιστε, αλλά ολιγόπιστε» (Ω).
«Επομένως, αν δεν ασθενούσε η πίστη, θα στεκόταν εύκολα και απέναντι στον άνεμο» (Χ).
Ο Κύριος προγνώριζε βεβαίως την ολιγοπιστία αυτή του Πέτρου.
«Για ποιο λόγο λοιπόν επέτρεψε (να κατέβει ο Πέτρος από το πλοίο); Διότι αν έλεγε, δεν μπορείς, πάλι επειδή ήταν θερμός ο Πέτρος θα διαφωνούσε. Για αυτό τον πείθει από τα γεγονότα ώστε να είναι πιο συνετός στο μέλλον» (Χ). Για πολύ ώρα αφήνεται ο Πέτρος στον πειρασμό, για να αυξηθεί η πίστη (Ιε).
(2)   «Γιατί δίστασες; Δηλαδή γιατί αρχικά μεν έδειξες θάρρος, ύστερα όμως δείλιασες; Διότι αυτός που σε ενίσχυε εναντίον των κυμάτων, θα σε ενίσχυε και εναντίον του ανέμου» (Ζ).

Ματθ.14,32 καὶ ἐμβάντων αὐτῶν εἰς τὸ πλοῖον(1) ἐκόπασεν(2) ὁ ἄνεμος·
Ματθ.14,32 Και μόλις ανέβηκαν στο καΐκι κόπασε ο άνεμος.
(1)   «Δεν ανέβηκαν αμέσως στο πλοίο… διότι λέει ο Ιωάννης ότι ήθελαν να τον πάρουν στο πλοίο και αμέσως το πλοίο έφτασε στη γη στην οποία πήγαιναν. Και από αυτό είναι φανερό, ότι όταν το πλοίο πλησίασε τη γη, τότε λοιπόν ανέβηκαν σε αυτό» (Ζ).
(2)   Σταμάτησε από την ορμή και τη βία (g)· ησύχασε (δ). «Γιατί πήρε από το χέρι τον Πέτρο, πριν ακόμη σταματήσουν οι άνεμοι; Για να δείξει ότι δεν τον έσωσε η γαλήνη αλλά αυτός» (Σχ.π).

Ματθ.14,33 οἱ δὲ ἐν τῷ πλοίῳ(1) ἐλθόντες προσεκύνησαν αὐτῷ(2) λέγοντες· ἀληθῶς Θεοῦ υἱὸς(3) εἶ.
Ματθ.14,33 Τότε όσοι ήταν στο καΐκι ήρθαν και τον προσκύνησαν λέγοντας: «Αληθινά, είσαι ο Υιός του Θεού!»
(1)   Όλοι όσοι ήταν στο πλοίο, μαθητές και άλλοι ψαράδες υπηρέτες (δ).
(2)   Με βαθύ σεβασμό τον χαιρέτισαν (δ). «Πριν από αυτό μεν έλεγαν, μα τι είναι αυτός ο άνθρωπος που και οι άνεμοι και η θάλασσα υπακούουν σε αυτόν (Ματθ. η 27), τώρα όμως δε λένε έτσι… αλλά τον προσκύνησαν λέγοντας, πράγματι είσαι Υιός Θεού» (Χ).
«Διότι από το να μαλώσει τη θάλασσα, ήταν ανώτερο το να περπατά πάνω της και όχι μόνο αυτός να περπατά, αλλά να δίνει αυτό το προνόμιο και σε άλλον· και όχι αυτά μόνο, αλλά την ίδια ώρα που η ορμή του ανέμου τάραζε και ανακάτευε τη θάλασσα» (Ζ).
(3)   Αξιοσημείωτο ότι δεν λένε ο υιός του Θεού, αλλά Θεού υιός. Είναι δηλαδή βέβαιοι ότι είναι παραπάνω από άνθρωπος, ίσως όμως δεν είναι ακόμα βέβαιοι, ότι είναι ο Μεσσίας, ο κατεξοχήν και με εξαίρετη σημασία υιός του Θεού (p).

Ματθ.14,34 Καὶ διαπεράσαντες ἦλθον(1) εἰς τὴν γῆν Γεννησαρέτ(2).
Ματθ.14,34 Αφού διασχίσανε τη λίμνη, ήρθαν στην περιοχή της Γεννησαρέτ.
(1)   Αρχικά ήλθαν στην ξηρά κοντά στην Καπερναούμ, όπως δείχνει το Ιω στ 21, και αφού πέρασαν από εκεί ήλθαν μέσω θαλάσσης στη γη Γεννησαρέτ (δ).
(2)   Που ονομάζεται στο Α΄Μακ. ια 67, στον Ιώσηπο (Ιουδ. Πολ. ΙΙΙ,Χ 8) και στο Ταλμούδ Γεννησάρ (a). Ήταν χώρα πάρα πολύ εύφορη, σε σχήμα μικρής τριγωνικής πεδιάδας και βρισκόταν μεταξύ Καπερναούμ και Τιβεριάδας. Μερικές φορές και από αυτήν η λίμνη έπαιρνε την ονομασία της (S).

Ματθ.14,35 καὶ ἐπιγνόντες(1) αὐτὸν οἱ ἄνδρες τοῦ τόπου ἐκείνου ἀπέστειλαν εἰς ὅλην τὴν περίχωρον ἐκείνην, καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας,
Ματθ.14,35 Όταν αντιλήφθηκαν την παρουσία του Ιησού οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής ειδοποίησαν όλα τα περίχωρα και του έφεραν όλους τους αρρώστους.
(1)   Θα φαινόταν ότι κύριος σκοπός της εκεί έλευσης του Κυρίου ήταν να διδάξει και να παιδαγωγήσει τους μαθητές του μάλλον, παρά να θεραπεύσει ασθενείς (p). Επιγινώσκω εδώ σημαίνει, γνωρίζω κάποιον ποιος είναι από την όψη, από ακοή και από κάποια άλλα θαύματα. Δες και Μάρκ. στ 54 και Λουκ. κδ 16,31 (g).=Τον κατάλαβαν ποιος ήταν.
«Δείχνει ο ευαγγελιστής ότι έμεινε για πολύ χρόνο στα μέρη εκείνα» (Χ). Από την εκεί μακρά οπωσδήποτε διαμονή του αντιλήφθηκαν ποιος ήταν ο Ιησούς.

Ματθ.14,36 καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα κἂν μόνον ἅψωνται τοῦ κρασπέδου(1) τοῦ ἱματίου αὐτοῦ(2)· καὶ ὅσοι ἥψαντο διεσώθησαν(3).
Ματθ.14,36 Και τον παρακαλούσαν ν’ αγγίξουν μόνο την άκρη από το ρούχο του. Κι όσοι την άγγιζαν γιατρεύονταν.
(1)   Δες Ματθ. θ 20.
(2)   «Δες και το πλήθος (πώς έκανε πρόοδο)» (Ζ). «Διότι δεν τον πλησίαζαν όμοια όπως πριν που τον έφερναν στα σπίτια και ζητούσαν να τους αγγίξει με το χέρι και να δώσει εντολές με λόγια» (Χ), «αλλά κερδίζουν τη θεραπεία με τρόπο πολύ πιο υψηλό και που πρέπει σε Θεό» (Ζ).
«Εμείς όμως, αν θέλουμε, τον έχουμε αυτόν ολόκληρο. Διότι το σώμα του είναι τώρα εδώ μπροστά μας, όχι ώστε να το αγγίξουμε μόνο, αλλά ώστε και να το φάμε και να γεμίσουμε με αυτό. Ας πλησιάσει λοιπόν με πίστη καθένας που έχει ασθένεια. Διότι αν αυτοί που άγγιξαν το κράσπεδο του ρούχου του άντλησαν τέτοια δύναμη, πολύ περισσότερο αυτοί που τον έχουν μέσα τους ολόκληρο. Το να πλησιάσουμε όμως με πίστη δεν σημαίνει το να πάρουμε μόνο αυτό που είναι μπροστά μας εδώ, αλλά και το να αγγίξουμε με καθαρή διάνοια· το να έχουμε τέτοια διάθεση, σαν να πλησιάζουμε τον ίδιο το Χριστό» (Ω).
(3)   =Εξολοκλήρου και τελείως θεραπεύτηκαν (a).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’ (15)

Στιχ. 1-20. Διδασκαλία για την καθαρή καρδιά.

Ματθ.15,1 Τότε(1) προσέρχονται τῷ Ἰησοῦ οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων(2) γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι(3) λέγοντες·
Ματθ.15,1 Έρχονται τότε στον Ιησού από τα Ιεροσόλυμα γραμματείς και Φαρισαίοι και του λένε:
(1)   «Πότε; Όταν έκανε τα αμέτρητα θαύματα, όταν θεράπευσε τους αρρώστους μόνο με το ότι άγγιξαν το άκρο του ρούχου του. Διότι για αυτό ο ευαγγελιστής επισημαίνει τον καιρό, για να φανερώσει την ανείπωτη πονηρία τους που δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα» (Χ).
(2)   «Αυτοί που έμεναν στη μητρόπολη ήταν πονηρότεροι από τους άλλους, επειδή και τους εκτιμούσαν περισσότερο και ήταν κυριευμένοι από πολλή αλαζονεία» (Χ). Αυθεντική γραφή χωρίς το άρθρο.
(3)   «Βλέποντας τη μεγάλη πίστη του λαού, θέλησαν να την ελαττώσουν» (Ζ).

Ματθ.15,2 διατί οἱ μαθηταί σου(1) παραβαίνουσι τὴν παράδοσιν(2) τῶν πρεσβυτέρων(3); οὐ γὰρ νίπτονται τὰς χεῖρας(4) αὐτῶν ὅταν ἄρτον ἐσθίωσιν.
Ματθ.15,2 «Γιατί οι μαθητές σου παραβαίνουν την παράδοση των προγόνων μας; Πριν φάνε, δεν πλένουν τα χέρια τους σύμφωνα με το θρησκευτικό έθιμο».
(1)   «Το Χριστό μεν δεν μπορούν να τον κατηγορήσουν για κάτι, οπότε κατηγορούν τους μαθητές» (Ζ).
(2)   «Αλλά πρόσεξε, σε παρακαλώ, πως παγιδεύονται και από αυτήν την ίδια την ερώτησή τους. Διότι δεν λένε γιατί παραβαίνουν το νόμο του Μωϋσή, αλλά την παράδοση των πρεσβυτέρων» (Χ). «Δεν κατηγορούν παρανομία, αλλά παράβαση ανθρώπινης εντολής» (Ζ). Πρόσεξε λοιπόν «ότι αυτή η ίδια η κατηγορία των φιλοκατήγορων, δείχνει την ευλάβεια των μαθητών του Ιησού, οι οποίοι δεν έδωσαν καμία αφορμή μομφής, ότι παράβηκαν εντολές του Θεού, στους Φαρισαίους και γραμματείς, οι οποίοι δεν θα απέδιδαν στους μαθητές του Χριστού την κατηγορία για παράβαση, ότι δηλαδή παραβαίνουν την εντολή των πρεσβυτέρων, αν βεβαίως μπορούσαν να επιτεθούν στους κατηγορουμένους και να αποδείξουν για αυτούς ότι παραβαίνουν εντολή Θεού» (Ω).
Παράδοση έλεγαν παραγγέλματα προφορικά, πολυαριθμότατα, μεταδιδόμενα από γενιά σε γενιά, που απέβλεπαν στην εξήγηση και συμπλήρωση του νόμου. Αξίωναν ότι κάποιο μέρος τουλάχιστον από αυτά χρονολογούνταν από την εποχή του Μωϋσή (F). Οι παραδόσεις αυτές σε συλλογή αποτέλεσαν το Ταλμούδ, που διαιρείται στη Μίσχνα (=κείμενο) και στη Γεμάρα (=υπόμνημα)(ο).
(3)   Ήταν αυτοί οι μεγάλοι διδάσκαλοι του παρελθόντος, οι οποίοι σιγά σιγά και διαμέσου των γενεών σχημάτισαν την παράδοση (S). Σπάνια η παράδοση απέκτησε τόση δύναμη όση στους σύγχρονους του Κυρίου Φαρισαίους. Κάποιοι μάλιστα διδάσκαλοι υποστήριζαν, ότι ο προφορικός ή κατά παράδοσιν Νόμος ήταν πολύ εγκυρότερος από τον γραπτό Νόμο (p).
Με τις παραδόσεις αυτές όμως «έκαναν πολλές καινοτομίες οι ιερείς, μολονότι ο Μωϋσής είχε δώσει εντολή γεμάτη από φόβο και πολλή απειλή, ώστε ούτε να προσθέσουν ούτε να αφαιρέσουν» (Δευτ. δ 2)(Χ).
«Οι Φαρισαίοι παρέδωσαν στο λαό κάποιους νόμους που τους πήραν διαδοχικά από τους πατέρες τους, οι οποίοι δεν έχουν γραφτεί στους νόμους του Μωϋσή, και για αυτό αυτά το γένος των Σαδδουκαίων τα αποβάλλει, λέγοντας ότι εκείνα πρέπει να θεωρούν νόμιμα, δηλαδή όσα έχουν γραφτεί, ενώ τα από την παράδοση των πατέρων να μην τα τηρούν» (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΧΙΙΙ,Χ,6).
(4)   «Το να τρώνε πριν πλυθούν δεν το πρόσταξε θείος νόμος, αλλά οι πρεσβύτεροι του λαού» (Ζ). Η συνήθεια από μόνη της μιας και φρόντιζε για την εξωτερική καθαριότητα δεν είχε κάτι το επίμεμπτο· διότι τότε έτρωγαν με τα χέρια χωρίς πιρούνι και για αυτό έπλεναν τα χέρια όχι μόνο πριν το γεύμα, για να μην αγγίξουν με βρώμικα χέρια το φαγητό, αλλά και μετά το γεύμα. Οι Φαρισαίοι όμως κήρυτταν τη συνήθεια αυτή ως απαραίτητη ηθική και θρησκευτική εντολή (δ). Την παράλειψη του πλυσίματος αυτού των χεριών οι Φαρισαίοι την θεωρούσαν ως αμάρτημα που εξισωνόταν με τη μοιχεία, και για αυτό άξιο της ποινής του θανάτου (ο).
Οι μεγαλύτεροι σημαιοφόροι, που αγωνίστηκαν για την παράδοση αυτή, ήταν οι Φαρισαίοι της σχολής του Σαμμαΐ, οι οποίοι τελικά και επέβαλαν με τη βία τις απόψεις στο μέγα συνέδριο κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν αμέσως πριν την άλωση των Ιεροσολύμων, ισχυριζόμενοι, ότι επρόκειτο για παράδοση που χρονολογούνταν στον ίδιο το βασιλιά Σολομώντα και που εδραζόταν στη διάταξη του νόμου στο Λευϊτ. κ 7 (S).

Ματθ.15,3 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διατί(2) καὶ ὑμεῖς(3) παραβαίνετε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(4);
Ματθ.15,3 Αυτός τους απάντησε: «Κι εσείς γιατί παραβαίνετε την εντολή του Θεού με πρόσχημα την παράδοσή σας;
(1)   «Δεν είπε ότι καλά κάνουν που παραβαίνουν» (Ζ) «για να μην τους δώσει λαβή» (Χ)· «και αφορμή φιλονικίας» (Ζ), «ούτε κακολογεί αυτό που έγινε, για να μην βεβαιώσει το νόμο και αυτήν την παράδοση, ούτε πάλι κατηγορεί τους πρεσβυτέρους ως παράνομους και μιαρούς» (Χ), «για να μην τον αποστραφούν ως υβριστή» (Ζ), «αλλά πρώτα κόβει τη θρασύτητά τους, φέρνοντας στη μέση το πολύ μεγαλύτερο έγκλημα και ρίχνει αυτό στο δικό τους κεφάλι» (Χ), «δείχνοντας, ότι αυτοί που παραβαίνουν την εντολή του Θεού, δεν πρέπει να κατηγορούν αυτούς που παραβαίνουν παράδοση ανθρώπων» (Ζ).
(2)   Απαντά με ερώτημα όμοιο στη μορφή με εκείνο, το οποίο και αυτοί προέβαλαν (b).
(3)   Είτε οι μαθητές μου είναι παραβάτες είτε όχι, εσείς είστε οι μεγαλύτεροι παραβάτες (b). Οι μαθητές μου παρέβησαν διάταξη της παράδοσης, εσείς όμως παραβαίνετε εντολή Θεού (ο).
(4)   «Δείχνει ότι είναι διπλό το αμάρτημα· ότι και στο Θεό δεν υπακούνε και ότι το κάνουν αυτό χάριν των ανθρώπων» (Χ).

Ματθ.15,4 ὁ γὰρ(1) Θεὸς(2) ἐνετείλατο λέγων· τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα(3)· καὶ ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω(4).
Ματθ.15,4 Ενώ ο Θεός έδωσε την εντολή, να τιμάς τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, και όποιος κακολογεί τον πατέρα του ή τη μητέρα του να τιμωρείται με θάνατο,
(1)   Έρχεται στην εξήγηση του πράγματος (δ). Παραβαίνετε την εντολή του Θεού, διότι…
«Αυτό που λέει, σημαίνει το εξής· δίδαξαν τους νέους, με το πρόσχημα της ευσέβειας, να περιφρονούν τους γονείς τους» (Χ). Ο Κύριος διαλέγει το παράδειγμα αυτό του δεκαλόγου διότι αναφέρεται σε καθήκον αναγνωριζόμενο από όλους=Πάντοτε και σε κάθε χώρα λιγότερο ή περισσότερο αναγνωρίζεται ως καθήκον ο σεβασμός προς τους γονείς (ο).
(2)   Σε αντίθεση με το «εσείς όμως» που ακολουθεί στο σ. 5 (b). Η τιμή προς τους γονείς συνυπονοεί και την επιμέλεια και φροντίδα στις ανάγκες τους (ο).
(3)   Έτσι έχουν το χωρίο οι Ο΄ στο Δευτ. ε 16. Δες και Εξόδ. κ 12.
(4)   Από το Εξόδ. κα 17. Οι Ο΄ γράφουν δύο φορές το αυτού και το τελευτήσει θανάτω (a). «Ο Ματθαίος όμως παραθέτει το χωρίο αποσπασματικά και συντομευμένο και όχι κατά λέξη» (Ω). Το κακολογώ με την έννοια του καταριέμαι (g), βλασφημώ (δ).

Ματθ.15,5 ὑμεῖς δὲ λέγετε(1)· ὃς ἂν εἴπῃ τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, δῶρον(2) ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς(3), καὶ οὐ μὴ τιμήσῃ(4) τὸν πατέρα αὐτοῦ ἢ τὴν μητέρα αὐτοῦ(5)·
Ματθ.15,5 εσείς λέτε, “όποιος πει στον πατέρα του ή στη μητέρα του: αυτό που μπορείς να ωφεληθείς από μένα το έχω κάνει δώρο στο ναό, απαλλάσσεται από την υποχρέωση να βοηθήσει τον πατέρα του”.
(1)   Εσείς όμως λέτε σε αντίθεση με το προηγούμενο «ο Θεός διέταξε» (F).
Δεν είναι βέβαιο, ποια ήταν ακριβώς η πράξη, την οποία ο Χριστός καταδικάζει εδώ με τον όρο που χρησιμοποιεί Κορβάν ή δώρο στο Θεό. Δεν είναι βέβαιο δηλαδή εάν πρόκειται για απλή υπεκφυγή, με την οποία ο γιος προσποιούνταν, ότι αφιέρωνε με τάξιμο τα αγαθά του στο Θεό και υπεξέφευγε έτσι από την υποχρέωση να περιθάλψει τους γονείς του (p), «όπως για παράδειγμα, εάν κάποιος έλεγε στο γιο του, δώσε μου το πρόβατο που έχεις, ή το μοσχάρι ή κάτι άλλο τέτοιο, και αυτός έλεγε στον πατέρα ότι είναι δώρο για το Θεό αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα και δεν μπορείς να το πάρεις· και από εδώ γινόταν διπλό κακό» (Σχ), διότι «ούτε στο Θεό το πρόσφεραν και από τους γονείς το στερούσαν ονομάζοντάς το δήθεν προσφορά» (Χ).
Ή, επρόκειτο για πραγματική αφιέρωση, που γινόταν ίσως από βιασύνη ή οργή, την οποία όμως οι Γραμματείς θεωρούσαν ως δεσμευτική και υποχρεωτική. Η τελευταία εκδοχή συμφωνεί καλύτερα με τα ακόλουθα (p).
Σύμφωνα με τον Ωριγένη οι Φαρισαίοι σε συμφωνία μαζί με τους ιερείς, ωθούσαν τους Ιουδαίους να αφιερώνουν στο γαζοφυλάκιο (Κορβάν), από το οποίο οι ιερείς ήξεραν να καρπώνονται οφέλη, ό,τι όφειλαν να παρέχουν στους γονείς τους (L).
(2)   =Ας είναι κατεξοχήν αφιέρωμα (δ). «Είναι αφιερωμένο στο Θεό» (Θφ). Αντί για αυτό ο Μάρκος έχει το Κορβάν=προσφορά, αφιέρωμα. Λέξη που χρησιμοποιείται στα μεταιχμαλωσιακά συγγράμματα της Π.Δ. (S).
(3)   «Δηλαδή, αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα» (Ζ).
(4)   Είναι το αποτέλεσμα και η συνέπεια που αποδίδεται από το Χριστό στη διδασκαλία που εισηγείται εδώ η παράδοση των πρεσβυτέρων (a).
(5)   Ο Κύριος αποδεικνύει τον κίνδυνο από την υπερβολική αφοσίωση στις παραδόσεις, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παραβίαση των πιο σαφών ηθικών υποχρεώσεων (p).

Ματθ15,6 καὶ ἠκυρώσατε(1) τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(2).
Ματθ.15,6 Έτσι ακυρώσατε με την παράδοσή σας την εντολή του Θεού.
(1)   Ακυρώνω=στερώ από το κύρος. Δες Γαλ. γ 17 (g). Και έτσι με τη διδασκαλία σας κάνατε άκυρη, να μην έχει ισχύ και κύρος (δ).
«Διότι αν ο μεν Θεός λέει το τίμα τον πατέρα και την μητέρα, ενώ η παράδοση έλεγε, ότι δεν οφείλει να τιμά τον πατέρα ή την μητέρα με το να τους δώσει, αυτός που αφιέρωσε στο Θεό ως προσφορά αυτό που θα δινόταν στους γονείς, είναι φανερό ότι ακυρωνόταν η εντολή του Θεού για την τιμή των γονέων από την παράδοση των Φαρισαίων και γραμματέων, που έλεγε ότι δεν χρειάζεται πλέον να τιμά τον πατέρα και την μητέρα αυτός που αφιέρωσε στο Θεό αυτό που θα έπαιρναν οι γονείς» (Ω).
«Διότι έπρεπε, έπρεπε να τιμούν τους γονείς, και όχι με πρόφαση την ευσέβεια στο Θεό να καταργούν το νόμο σχετικά με αυτούς. Επομένως δεν πρέπει ούτε για τα ανθρώπινα να αμελούμε τα πρέποντα στο Θεό, ούτε βεβαίως για το Θεό να αμελούμε όλως διόλου τους ανθρώπους. Αλλά μάλλον να αποδίδουμε τον εξαιρετικό βαθμό της αγάπης στην αρχή των όλων, δηλαδή στο Θεό, και σαν σε δεύτερη σειρά να προσφέρουμε αμέσως και στο γείτονα και σε αυτούς που συνέβαλλαν στη γέννησή μας, τις τιμές που κατεξοχήν τους πρέπουν» (Κ).
(2)   «Αφού απέδειξε ολοφάνερα ότι είναι διδάσκαλοι παρανομίας, απάλλαξε λοιπόν από κατηγορία και τους μαθητές του, αφού δεν τηρούσαν την παράδοση αυτών που δεν τηρούσαν την εντολή του Θεού» (Ζ).
«Εσείς… ακυρώνετε εντολές του Θεού. Έπειτα δεν ντρέπεστε να κατηγορείτε τους μαθητές μου που καμία μεν εντολή δεν παραβαίνουν… αλλά παραβαίνουν παράδοση πρεσβυτέρων» (Ω).

Ματθ.15,7 ὑποκριταί(1) καλῶς(2) προεφήτευσε(3) περὶ ὑμῶν(4) Ἡσαΐας λέγων(5)·
Ματθ.15,7 Υποκριτές! Καλά είπε για σας προφητικά ο Ησαΐας τούτα τα λόγια:
(1)   Οι Φαρισαίοι φαίνεται αποστομώθηκαν έτσι, ώστε καμία δεν έδωσαν απάντηση. Για αυτό και ο Κύριος προχωρά, για να δείξει την υποκρισία τους και με προφητικό ρητό (ο). «Τους ονόμασε υποκριτές διότι φαίνονται μεν ότι είναι έννομοι, είναι όμως παράνομοι» (Ζ).
(2)   Εδώ=σωστά, ώστε να μην χωρά κάποια αντίρρηση, αληθινά (g).
(3)   Λέει προφήτευσε, διότι ό,τι για τους συγχρόνους του Ησαΐα ήταν ιστορική αλήθεια, για την εποχή του Σωτήρα ήταν προφητεία (δ).
(4)   Αυτό που ειπώθηκε για τη σύγχρονη του προφήτη γενιά, ίσχυε και για τους σύγχρονους του Κυρίου Ιουδαίους (δ).
(5)   Η παράθεση από το Ησ. κθ 13 σύμφωνα με τους Ο΄ με ελαφρότατες διαφορές (a).

Ματθ.15,8 ἐγγίζει μοι ὁ λαὸς οὗτος τῷ στόματι αὐτῶν(1) καὶ τοῖς χείλεσί(2) με(3) τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία(4) αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει(5) ἀπ᾿ ἐμοῦ·
Ματθ.15,8 Αυτός ο λαός με προσεγγίζει με τα λόγια, και με τα χείλη με τιμά, η καρδιά τους όμως βρίσκεται πολύ μακριά μου.
(1)   Αυθεντική γραφή: ὁ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσί με… ενώ παραλείπονται τα υπόλοιπα.
(2)   «Με ομολογεί Θεό και δημιουργό και κύριο του παντός» (Ζ). Εξωτερικά με τα χείλη του στη δημόσια προσευχή κατ’ επίφασιν και για επίδειξη (δ).
(3)   Εμένα το Θεό, που μιλώ με το στόμα του Ησαΐα (b).
(4)   Με την προσέγγιση της οποίας ο Θεός αληθινά και πλήρως λατρεύεται (b). Ο εσωτερικός άνθρωπος· η ψυχή τους (δ).
(5)   «Είναι χωρισμένη από εμένα, διότι δεν πλησιάζει τα θελήματά μου» (Ζ). Τα διανοήματα, οι επιθυμίες και τα έργα τους είναι ξένα με το θείο θέλημα (δ). «Δείχνει με τη φωνή του Ησαΐα, ότι και όσον αφορά τον Πατέρα του είναι οι ίδιοι, όπως είναι και με αυτόν. Διότι όντας πονηροί και απομακρύνοντας τον εαυτό τους από το Θεό με τα πονηρά έργα τους, μόνο με το στόμα έλεγαν τα λόγια του Θεού» (Θφ).

Ματθ.15,9 μάτην(1) δὲ σέβονταί με, διδάσκοντες(2) διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων(3).
Ματθ.15,9 Δεν ωφελεί που με λατρεύουν, αφού διδάσκουν εντολές που επινόησαν οι άνθρωποι».
(1)   Μάταια, άκαρπα (g). Ή, κενά, χωρίς αληθινό αίσθημα και για αυτό ψεύτικα (δ).
(2)   Μάλλον αιτιολογική μετοχή.
(3)   «Διδάσκουν διδασκαλίες που είναι εντολές ανθρώπων και όχι του Θεού» (Ζ).

Ματθ.15,10 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον(1) εἶπεν αὐτοῖς(2)· ἀκούετε καὶ συνίετε(3)·
Ματθ.15,10 Ο Ιησούς φώναξε κοντά του τον κόσμο και τους είπε: «Ακούστε με και καταλάβετέ το·
(1)   Ο μαζεμένος στο μεταξύ λαός στέκεται από ευλάβεια σε κάποια απόσταση από τον Ιησού που μιλά στους Φαρισαίους που είναι δίπλα του. Για αυτό και ο Ιησούς καλεί το λαό να πλησιάσει (ο) και προτρέπει αυτόν να προσέξει το πρακτικό συμπέρασμα, που βγαίνει από το ζήτημα που ανέκυψε (p).
«Δεν μιλά πλέον με τους Φαρισαίους διότι ήταν αθεράπευτοι, αλλά μιλά στον όχλο. Και με το ότι τους προσκαλεί κοντά του, φαίνεται ότι τους τιμά» (Θφ). «Μετά τον έλεγχο προς εκείνους και τη νίκη του εναντίον τους και την κατηγορία από τον προφήτη, τότε αρχίζει τη νομοθεσία, όταν και πιο εύκολα δέχονταν τα λεγόμενα» (Χ).
(2)   «Και δεν τους προσκαλεί μόνο, αλλά και τους κάνει πιο προσεχτικούς» (Χ).
(3)   «Ακούστε αυτό που θα πω και καταλάβετέ το» (Ζ). «Συνίετε, λέει, δηλαδή καταλάβετε, ξυπνήστε» (Χ). Κατανοήστε, όπως φαίνεται ήδη από τα λεχθέντα (g).

Ματθ.15,11 (1)οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα(2) κοινοῖ(3) τὸν ἄνθρωπον(4), ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον(5) ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,11 τον άνθρωπο δεν τον κάνει ακάθαρτο ό,τι μπαίνει στο στόμα του, αλλά ό,τι βγαίνει απ’ το στόμα του· αυτό κάνει τον άνθρωπο ακάθαρτο».
(1)   Η αλήθεια εκφράζεται πρώτα αρνητικά και μετά θετικά (S). Η αρχή που τονίζεται εδώ είναι η εξής: Πράγματα και τροφές δεν μπορούν να είναι θρησκευτικά καθαρά ή ακάθαρτα. Τα πρόσωπα μόνο μπορούν να είναι τέτοια. Και τα πρόσωπα δεν μολύνονται από πράγματα, αλλά μολύνονται μόνα τους, με πράξεις αντιθρησκευτικές (Montefiore). Η φυσική μόλυνση του ανθρώπου δεν επεκτείνεται και στην ψυχή του, η οποία αποτελεί τον πραγματικό άνθρωπο. Η μόλυνση της ψυχής γίνεται με πνευματικές ενέργειες και πράξεις (Gould).
Έστω και αν κάποιος γίνει ακάθαρτος κατά τον τελετουργικό νόμο και η ακαθαρσία αυτή μεταδοθεί στην τροφή, ώστε όποιος μετέχει σε αυτήν να γίνεται ακάθαρτος σύμφωνα με τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Αυτός δεν είναι πράγματι ακάθαρτος. Ό,τι από έξω έρχεται στον άνθρωπο δεν τον μολύνει. Ό,τι βγαίνει από την καρδιά του, αυτό τον μολύνει. «Δεν μολύνει τον άνθρωπο το να φάει τροφές» (Χ).
(2)   «Δεν μολύνει τον άνθρωπο η βρωμιά που μπαίνει στο στόμα μαζί με τα φαγητά από τα άπλυτα χέρια» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του μολύνει» (Ζ). Κοινόω=κάνω ακάθαρτο, βεβηλώνω. Από το κοινός που έχει και την έννοια του βέβηλος και αντιτίθεται στους Ιουδαίους με το άγιο, το αγιασμένο (g). «Και αν η τροφή δεν βεβηλώνει, πολύ περισσότερο το να τρώει κάποιος με άπλυτα χέρια» (Θφ). Το να τρώει κάποιος οποιαδήποτε τροφή με άπλυτα ή όχι χέρια είναι αδιάφορο από άποψη ηθική (F).
(4)   «Διότι δεν αγγίζει την ψυχή» (Ζ).
(5)   «Βγαίνει από το στόμα κάθε λόγος· αλλά τώρα μιλά για τον πονηρό, ο οποίος έχει πηγή την καρδιά. Προχωρώντας αποσαφηνίζει αυτά που με ασάφεια είπε εδώ» (Ζ).

Ματθ.15,12 τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπον αὐτῷ· οἶδας ὅτι οἱ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες τὸν λόγον(1) ἐσκανδαλίσθησαν(2);
Ματθ.15,12 Τότε πήγαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ξέρεις πως οι Φαρισαίοι σκανδαλίστηκαν μ’ αυτά τα λόγια που άκουσαν;»
(1)   «Ποιο λόγο; Δηλαδή αυτό που είπε ότι, δεν βεβηλώνει τον άνθρωπο αυτό που μπαίνει στο σώμα» (Ζ).
(2)   Ήταν επόμενο οι Φαρισαίοι να σκανδαλιστούν. Διότι αν κάποιος δεν μολύνεται από την τροφή την οποία τρώει τι γίνονται τότε οι μωσαϊκές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε κάποια φαγητά, που απαγορεύονται ως ακάθαρτα; (p). Το σκανδαλίζομαι εδώ με την έννοια του αγανακτώ (g).

Ματθ.15,13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· πᾶσα φυτεία(1) ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ πατήρ μου(2) ὁ οὐράνιος ἐκριζωθήσεται(3).
Ματθ.15,13 Κι αυτός τους αποκρίθηκε: «Κάθε φυτεία που δεν τη φύτεψε ο ουράνιος Πατέρας μου θα ξεριζωθεί.
(1)   Εδώ σημαίνει το φύτευμα (g). Όχι «φυτεία λέει τώρα την παράδοση των πρεσβυτέρων και τα εντάλματα των ανθρώπων» (Ζ), αλλά το φυτεία το λέει «για αυτούς τους ίδιους και τις παραδόσεις τους» (Χ).
Την ψεύτικη διδασκαλία ενσωματωμένη σε πρόσωπα (S). Εδώ για τους Φαρισαίους «οι οποίοι για τα κακά δόγματα και την λανθασμένη εκδοχή σχετικά με το νόμο, δεν ήταν φυτεία του πατέρα του, τού ουράνιου… Διότι πώς μπορούσαν να είναι φυτεία του Πατέρα, αυτοί που σκανδαλίστηκαν με τα λόγια του Ιησού;» (Ω).
(2)   Δες Ιω. ιε 1,2. Το φυτό, το οποίο δεν φύτεψε ο Θεός πατέρας, δηλαδή δεν προγνώρισε και δεν προόρισε αυτό στην κοινωνία και βασιλεία του (δ). Ο Πατέρας μου με ιδιαίτερο τόνο εδώ, για να σημάνει ότι ο Ιησούς ήταν ο αληθινός Υιός του Θεού (F).
(3)   Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσής τους με το Χριστό. Τέτοια φυτεία, όσο και αν φαινομενικά παρουσιάζεται ωραία, είναι έξω από το Χριστό (b). Πρόκειται να αποβληθεί από το λαό του Θεού (δ). «Δεν ήταν σε αυτούς σκάνδαλο τα λόγια που φύτευε ο Πατέρας μέσω αυτού, αλλά αυτοί οι ίδιοι σκανδάλιζαν τους εαυτούς τους με το να ερμηνεύουν κακά αυτά που λέγονταν καλά» (Α).

Ματθ.15,14 ἄφετε αὐτούς(1)· ὁδηγοί εἰσι τυφλοὶ τυφλῶν(2)· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον(3) πεσοῦνται(4).
Ματθ.15,14 Αφήστε τους αυτούς· είναι τυφλοί που οδηγούν τυφλούς. Κι όταν τυφλός οδηγεί τυφλόν, θα πέσουν κι οι δύο στο χαντάκι».
(1)   Μην προσέχετε στο σκανδαλισμό ή τις απειλές τους (ο). «Επειδή είναι αθεράπευτοι. Διότι για αυτό δεν θεράπευσε το σκάνδαλό τους, διότι ήξερε για αυτούς ότι καθόλου δεν θα ωφεληθούν» (Ζ). Μην τους προσέχετε (b). «Από εδώ λοιπόν μαθαίνουμε, ότι το να σκανδαλίζονται αυτοί που με τη θέλησή τους σκανδαλίζονται και είναι αθεράπευτοι, δεν είναι βλαβερό για εμάς» (Θφ).
(2)   «Είναι μεν μεγάλο κακό το να είναι κάποιος τυφλός, αλλά το να είναι τέτοιος και να μην έχει οδηγό και το να παίρνει και τη θέση του οδηγού, αυτό είναι διπλό και τριπλό έγκλημα» (Χ).
Τους Φαρισαίους «τους λέει τυφλούς, διότι τυφλώθηκε το μάτι της ψυχής από το ρεύμα των παθών και επειδή δεν μπορούν να ατενίζουν το φως της αλήθειας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι και οδηγοί αυτών που είναι τυφλοί από την άγνοια των γραφών» (Ζ). Είναι οδηγοί τυφλών, διότι το μεγαλύτερο μέρος του έθνους είναι όμοιο με αυτούς στην απιστία και την πώρωση (δ).
(3)   Σε λάκκο βαθύ (δ).
(4)   Η τελευταία φράση παρουσιάζει την όψη παροιμίας. Δες Ησ. κδ 18,Παροιμ. κστ 27 (S).

Ματθ.15,15 ἀποκριθεὶς(1) δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ· φράσον ἡμῖν(2) τὴν παραβολὴν(3) ταύτην.
Ματθ.15,15 Τότε πήρε το λόγο ο Πέτρος και του είπε: «Εξήγησέ μας αυτά που είπες πριν».
(1)   Με την έννοια του παίρνω το λόγο, διότι δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για απάντηση, εφόσον δεν προηγήθηκε ερώτηση (L).
(2)   Ο Πέτρος παίρνει το λόγο εξ ονόματος όλων για αυτό και ο Ιησούς απαντά σε πληθυντικό. Του φράζω η αρχική έννοια=δώσε μας να καταλάβουμε (L).
(3)   «Το αίνιγμα, τον σκοτεινό, τον ασαφή λόγο» (Ζ) αυτόν του σ. 11, όχι όμως αλληγορικό λόγο (δ). Εδώ σημαίνει λόγος αποφθεγματικός που προέρχεται από κάποιον όμοιο ή σύγκριση και έχει την ισχύ παραγγέλματος ή προτροπής (g). Οι προκαταλήψεις, τις οποίες είχαν από την ανατροφή και από τις διακρίσεις του νόμου για καθαρά και ακάθαρτα, εμπόδιζε τους μαθητές να κατανοήσουν πλήρως το λόγο αυτό του Κυρίου (ο).

Ματθ.15,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν· ἀκμὴν(1) καὶ ὑμεῖς(2) ἀσύνετοί(3) ἐστε;
Ματθ.15,16 Ο Ιησούς απάντησε: «Ούτε εσείς ακόμα δεν μπορείτε να καταλάβετε;
(1)   Λέγεται μοναδική φορά. «Ακμήν με την έννοια του «ακόμα»» (Ζ). Το ακμήν είναι αιτιατικοφανές επίρρημα, που δηλώνει κατά γράμμα τη σωστή ώρα, την κατάλληλη στιγμή, και έπειτα το «ακόμα και τώρα». Από αυτό με παραφθορά βγήκε το δικό μας ακόμη (δ). Δηλώνει τη στιγμή του παρόντος χρόνου (g). «Αυτά έλεγε και μάλωνε» (Χ). Η επί του όρους ομιλία έπρεπε να είχε ανοίξει τη διάνοιά τους για κατανόηση της μεγάλης αυτής αλήθειας, για την οποία τώρα ο Κύριος μιλά (ο).
(2)   Όχι μόνο οι Φαρισαίοι και οι όχλοι (b), αλλά και εσείς για τους οποίους από τόσο χρόνο εργάζομαι για να διαφωτίσω τις διάνοιές σας (F).
(3)   Ανταποκρίνεται στο συνίετε του σ. 10 (b)= μη μπορώντας να κατανοήσετε. «Μαλώνει τους μαθητές… διότι αγνόησαν το σαφές» (Θφ).

Ματθ.15,17 οὔπω νοεῖτε(1) ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα(2) ἐκβάλλεται(3);
Ματθ.15,17 Δεν καταλαβαίνετε πως ό,τι μπαίνει στο στόμα προχωρεί στην κοιλιά κι έπειτα αποβάλλεται στο αποχωρητήριο;
(1)   «Αυτό που όλοι κατανοούν και βλέπουν, δεν το κατανοείτε;» (Θφ).
(2)   «Έδρα μεν είναι τα οπίσθια του σώματος· αφεδρώνας λοιπόν είναι το αποχωρητήριο» (Ζ). Σύμφωνα με τον Σουΐδα δήλωνε και το μέρος του σώματος το γύρω από την έξοδο, τον πρωκτό, χωρίς κυριολεξία όμως. Εδώ με την κύρια σημασία αντί για την αττική λέξη απόπατος, άφοδος ή κοπρώνας (δ).
(3)   Πιο έντονο από το εκπορεύεται. Η χρήση του ρήματος αυτού επιβεβαιώνει, ότι αφεδρών=κοπρώνας (L). «Αυτά που μπήκαν από έξω, πάνε πάλι έξω» (Χ). «Τα φαγητά δεν μένουν μέσα, αλλά βγαίνουν κάτω χωρίς να μολύνουν καθόλου στην ψυχή τον άνθρωπο, διότι δεν μένουν μέσα» (Θφ). Και «δεν αγγίζει την καρδιά. Αυτό όμως που δεν αγγίζει την καρδιά, δεν μπορεί να μολύνει τον αληθινό άνθρωπο ή να τον κάνει ακάθαρτο» (Κ).

Ματθ.15,18 τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται(1), κἀκεῖνα(2) κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,18 Όσα όμως βγαίνουν από το στόμα προέρχονται από την καρδιά, κι αυτά είναι που κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο.
(1)   «Διότι είπε» παραπάνω στο ιβ 34 «ότι από το περίσσευμα της καρδιάς το στόμα μιλά. Διότι σκεφτόμαστε πρώτα στην καρδιά, και έπειτα τη σκέψη τη βγάζουμε με το στόμα» (Ζ).
(2)   Αυτά «εσωτερικά γεννιούνται και όταν βγαίνουν μολύνουν, και τότε πιο πολύ, όταν δηλαδή βγουν» (Χ). «Ο λογισμός δηλαδή της πορνείας και μένοντας μέσα μολύνει και όταν βγαίνει σε έργο και διαπράττεται κατασπιλώνει» (Θφ).

Ματθ.15,19 ἐκ γὰρ(1) τῆς καρδίας ἐξέρχονται(2) διαλογισμοὶ πονηροί(3), φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι(4).
Ματθ.15,19 Γιατί από την καρδιά βγαίνουν πονηρές σκέψεις, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες, βλαστήμιες.
(1)   Γιατί αυτά που βγαίνουν από την καρδιά μολύνουν τον άνθρωπο, εξηγεί στον παρόντα στίχο (δ).
(2)   «Όλα αυτά είπε ότι βγαίνουν από την καρδιά, διότι από αυτήν έχουν την αρχή τους. Διότι αρχές τους είναι οι σκέψεις, τις οποίες η καρδιά συνηθίζει να πηγάζει» (Ζ).
(3)   Πονηρές σκέψεις καταλήγουν σε πονηρές πράξεις (S). «Πηγή και αρχή κάθε αμαρτίας είναι οι πονηροί λογισμοί. Διότι αν δεν επικρατήσουν αυτοί ούτε φόνοι ούτε μοιχείες ούτε κάτι άλλο από τα παρόμοια δεν θα συμβεί» (Ω). Ο Ματθαίος απαριθμεί έξι πράξεις, που ακολουθούν, εκτός από την τελευταία, σύμφωνα με την κοινώς αποδεκτή σειρά του δεκαλόγου (S).
«Ο Μάρκος με περισσότερο πλάτος απαριθμεί και άλλα… Υπάρχουν και άλλες κακίες, τις παρέλειψε όμως τώρα ο Χριστός, διότι αρκούν αυτά που ειπώθηκαν ώστε να κατανοηθούν και εκείνα» (Ζ).
(4)   Ή, συκοφαντίες, λόγοι με τους οποίους η φήμη των άλλων άδικα βλάπτεται (g)· βλασφημίες κατά του πλησίον συνδυασμένες με ψευδείς μαρτυρίες (b). Και η εκδοχή αυτή είναι σύμφωνη με την σειρά που τηρήθηκε της απαρίθμησης, διότι το βλασφημίες αποτελεί έτσι παράβαση της δεκάτης εντολής.
Ή, βλασφημίες=αναίρεση με λόγια του σύμφωνα με τις τρεις πρώτες εντολές οφειλόμενου απεριόριστου σεβασμού και λατρείας προς το Θεό (δ)· «το να βρίζει κάποιος το Θεό ή να δείχνει αχαριστία προς αυτόν ή να τον κατηγορεί» (Ζ).

Ματθ.15,20 ταῦτά ἐστι τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον(1)· τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶ(2) φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον(3).
Ματθ.15,20 Όλα αυτά κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο, ενώ το να φάει με άπλυτα χέρια δεν τον κάνει ακάθαρτο».
(1)   Στην αυτούσια ονομασία άνθρωπος κρύβεται επιχείρημα. Διότι η πνευματική φύση, η οποία είναι το ανώτερο τμήμα του ανθρώπου, δεν μολύνεται από εξωτερικό μολυσμό (b).
(2)   Με αυτό ο Κύριος δείχνει ότι αυτό που προσβάλλεται εδώ δεν είναι ο νόμος αλλά οι παραδόσεις των πρεσβυτέρων (L).
(3)   «Αν πρέπει να τολμήσω να πω, μολύνει το να φάμε οτιδήποτε με άπλυτη καρδιά» (Ω).

Στιχ. 21-28. Η θεραπεία της κόρης της Χαναναίας.

Ματθ.15,21 Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος(2).
Ματθ.15,21 Ο Ιησούς άφησε τον τόπο εκείνο κι αναχώρησε για την περιοχή της Τύρου και της Σιδώνας.
(1)   Από τη Γεννησαρέτ. Ο Ιησούς ήδη αποχωρεί προς τις χώρες που συνορεύουν με τη Γαλιλαία (S). Η εχθρότητα των θρησκευτικών αρχόντων, η οποία εκδηλώθηκε στις επικρίσεις των από την Ιερουσαλήμ απεσταλμένων, γίνεται αιτία ο Χριστός να κινηθεί προς τα βόρεια σύνορα της Γαλιλαίας. Ήθελε επίσης να αποφύγει τον όχι αγνό ενθουσιασμό του πλήθους. Επιπλέον ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τελευταίου αυτού έτους της δημόσιας δράσης του Κυρίου είναι η διδασκαλία των μαθητών ειδικά για το Πάθος που πλησιάζει (p). Αντί λοιπόν να διδάσκει το λαό καταπιάνεται τώρα στο να διδάξει τους μαθητές του για το θάνατό του και την ανάστασή του (Μάρκ. η 31,θ 10-12,31-32)(a).
(2)   Για τις πόλεις αυτές έγινε ήδη λόγος στο Ματθ. ια 21. Ή, δεν ήλθε ο Σωτήρας μας στις πόλεις αυτές, εντός δηλαδή της εθνικής αυτής χώρας, αλλά στα μέρη εκείνα, οπότε η πρόθεση εις δηλώνει τη διεύθυνση (δ).
Ή, με βάση το κείμενο του Ματθαίου συμπεραίνει κάποιος, ότι ο Ιησούς δεν βγήκε από το ισραηλιτικό έδαφος, ενώ κατά το κείμενο του Μάρκου φαίνεται ότι συνέβη το αντίθετο. Ο Μάρκος έχει υπ’ όψη τις πολιτικές διαιρέσεις, ενώ ο Ματθαίος προσκολλάται στην αρχαία αντίθεση μεταξύ Ισραήλ και Χαναναίων, οι οποίοι κατοικούσαν στις ίδιες χώρες, των οποίων τα όρια εκτείνονταν πολύ μακριά, τουλάχιστον με βάση το δίκαιο. Λίγο ενδιαφέρει εάν ο Ιησούς βγήκε από τη δικαιοδοσία του Ηρώδη· δεν βγήκε από τα όρια του Ισραήλ (L).
Άλλωστε ναι μεν «αυτές οι πόλεις ήταν των Χαναναίων… αλλά δεν πήγε εκεί για να κηρύξει· διότι ως προς αυτό και τους μαθητές εμπόδισε· αλλά πήγε θέλοντας να ξεκουραστεί λίγο» (Ζ).

Ματθ.15,22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία(1) ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα(2) ἐκραύγασεν(3) αὐτῷ λέγουσα· ἐλέησόν με(4), Κύριε, υἱὲ Δαυΐδ(5)· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς(6) δαιμονίζεται.
Ματθ.15,22 Τότε μια γυναίκα Χαναναία βγήκε έξω από τα όρια της περιοχής εκείνης και του φώναζε δυνατά: «Ελέησέ με, Κύριε, Υιέ του Δαβίδ. Η θυγατέρα μου βασανίζεται από δαιμόνιο».
(1)   «Την αποκάλεσε Χαναναία, για να δείξει από ποια παράνομα έθνη ήταν, και όμως πόσο ειλικρινή πίστη είχε» (Σχ). Η γυναίκα αυτή ήταν Ελληνίδα στη γλώσσα και απόγονος των παλαιών κατοίκων της Συριακής Φοινίκης. Οι Κλημέντιες ομιλίες ονομάζουν αυτήν Ιούστα και την κόρη της Βερνίκη (ΙΙ 19,ΙΙΙ, 73).
Ο Ιώσηπος (κατά Απίωνος Ι,13) λέει ότι οι Φοίνικες αυτοί είχαν πολύ άσχημες σχέσεις με τους Ιουδαίους. Η εχθρότητα λοιπόν αυτή αποτελεί προϋπόθεση που μας υποβοηθά να εξηγήσουμε τη στάση του Κυρίου προς μία απόγονο των από αρχαίων χρόνων εχθρών του Ισραήλ (p). Χαναναίοι ονομάζονταν οι Φοίνικες επειδή ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι της γης Χαναάν (δ).
(2)   Η γυναίκα αυτή βγήκε από την χώρα που ήδη καθορίστηκε. Αυτό ενισχύει την εκδοχή, ότι ο Κύριος, κατευθυνόταν μεν προς τη χώρα αυτή, αλλά δεν μπήκε σε αυτήν (L).
(3)   «Με την κραυγή προσείλκυσε πολύ πλήθος ανθρώπων. Διότι πράγματι ήταν θέαμα ελεεινό να βλέπεις γυναίκα να φωνάζει με τόση συμπάθεια, και γυναίκα μητέρα» (Χ). Η κραυγή δείχνει τον βαθμό της οδύνης της μητέρας αυτής (δ).
(4)   «Δεν λέει ελέησε την κόρη μου, αλλά ελέησε εμένα. Διότι εκείνη μεν δεν έχει συναίσθηση της ασθένειάς της, εγώ όμως είμαι αυτή που πάσχω τα μύρια κακά, εγώ που συναισθάνομαι την ασθένειά μου, και γνωρίζω καλά τι συμβαίνει» (Χ)· «δεν είμαι λιγότερο από την κόρη μου μανιακή» (Σχ).
(5)   Η γυναίκα χρησιμοποιεί γλώσσα ανθρώπου που αναγνωρίζει τον Ιησού ως Μεσσία. Δες ιβ 23 (S). Δεν είναι απίθανο να ήταν αυτή σε κάποιο βαθμό προσήλυτη. Πάντως φαίνεται ότι συμμεριζόταν τις προσδοκίες του Ισραήλ για τον Μεσσία (ο).
(6)   «Με την έννοια του άσχημα» (Ζ). «Αφού διηγήθηκε τη συμφορά και την ένταση της ασθένειας, προβάλλει το έλεος του Δεσπότη· και κράζει πολύ» (Χ). «Έτσι πλησίασε, όχι σαν να ήταν άξια, ούτε σαν να απαιτούσε οφειλή, αλλά παρακαλούσε να την σπλαχνιστεί» (Χ).

Ματθ.15,23 ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον(1). καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτων(2) αὐτὸν λέγοντες· ἀπόλυσον(3) αὐτήν, ὅτι κράζει(4) ὄπισθεν ἡμῶν.
Ματθ.15,23 Αυτός δεν της απαντούσε λέξη. Τον πλησίασαν τότε οι μαθητές του και τον παρακαλούσαν: «Διώξε την, γιατί μας ακολουθεί και φωνάζει».
(1)   «Αυτή μεν φωνάζει πολύ, φανερώνοντας τον ενδόμυχο πόνο της καρδιάς, αυτός όμως σιωπά τελείως, περιμένοντας να φανερωθεί όλη η πίστη και ταπείνωση και σύνεσή της… ταυτόχρονα όμως δείχνει και αυτός με τη σειρά του στους Ιουδαίους, πόση διάθεση έχει για αυτούς, διότι τους δικούς τους αρρώστους, με το που του ζητήσουν μία φορά… τους θεραπεύει» (Ζ).
(2)   «Με την έννοια του παρακαλούσαν… Διότι το ρωτάω σημαίνει μεν τις περισσότερες φορές κάνω ερώτηση, σημαίνει όμως και παρακαλώ» (Ζ).
(3)   Δώσε σε αυτήν εντολή, να φύγει μετά την εκπλήρωση του αιτήματός της (δ). Διότι ο Κύριος δεν έδιωχνε εκείνους, που ζητούσαν τη βοήθειά του, χωρίς να δώσει αυτήν (b).
(4)   Μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι οι μαθητές φοβούνταν τις επικρίσεις των ανθρώπων και απηύθυναν το αίτημά τους αυτό προς τον Κύριό μας και για τους εαυτούς τους, διότι οι κραυγές της τούς ενοχλούσαν, και για χάρη της γυναίκας της ίδιας (b). Με τις κραυγές της η γυναίκα δημιουργούσε κίνδυνο να προσελκύσει την προσοχή του πλήθους (F).

Ματθ.15,24 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ(1).
Ματθ.15,24 Ο Ιησούς είπε: «Έχω αποσταλεί μόνο για τους πλανεμένους Ισραηλίτες».
(1)   Υπενθυμίζει σε αυτούς την παραγγελία, την οποία τους έδωσε, όταν τους έστειλε στο κήρυγμα (ι 6). Τα χαμένα πρόβατα του οίκου Ισραήλ έπρεπε να προτιμηθούν και προς το παρόν αυτά απασχολούσαν εξολοκλήρου και αυτόν και τους 12. Μέσω των Ιουδαίων η Βασιλεία του Θεού επρόκειτο να ανοιχτεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν έπρεπε λοιπόν να αρχίσει δράση θεραπείας μεταξύ των εθνικών, διότι αυτό θα απαιτούσε χρόνο και κόπους, τα οποία ήδη δεν επαρκούσαν για προσέλκυση και διαπαιδαγώγηση των Ιουδαίων (p).

Ματθ.15,25 ἡ δὲ ἐλθοῦσα(1) προσεκύνησεν(2) αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι(3).
Ματθ.15,25 Εκείνη όμως ήρθε και τον προσκύνησε λέγοντας: «Κύριε, βοήθησέ με».
(1)   «Αν και είδε ότι αυτήν μεν την παρέβλεψε, αλλά και αυτούς που παρακάλεσαν για αυτήν τους έδιωξε, δεν απογοητεύτηκε… αλλά δείχνει καλή αναισχυντία και αφήνοντας το να κράζει από μακριά, έρχεται κοντά» (Ζ). Μέχρι τότε ακολουθούσε πίσω από τον Ιησού και τώρα ήλθε μπροστά στο Σωτήρα (b).
(2)   Ήλθε προς αυτόν και πέφτοντας μπρούμυτα έμενε πεσμένη στα πόδια του. Ο παρατατικός δηλώνει το επίμονο και διαρκές αυτής της προσκύνησης (δ).
(3)   Δεν μιλά πλέον για τη θλίψη και το πάθημά της. Γνωρίζει ήδη αυτά ο Κύριος. Επιμένει στην ικεσία της (p).

Ματθ.15,26 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν(1)· οὐκ ἔστι καλὸν(2) λαβεῖν τὸν ἄρτον(3) τῶν τέκνων(4) καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις(5).
Ματθ.15,26 Αυτός της αποκρίθηκε: «Δεν είναι σωστό να πάρει κανείς το ψωμί των παιδιών και να το πετάξει στα σκυλιά».
(1)   «Όσο αύξανε αυτή την αίτηση, τόσο και αυτός την άρνηση» (Ζ). «Και όταν την αξίωσε ενός λόγου, τότε περισσότερο την πλήγωσε παρά με τη σιωπή του» (Χ). Δεν αρνείται απλώς. Επαναλαμβάνει την ίδια αιτιολογία, την οποία πρόβαλε και στους μαθητές, αλλά τώρα με τρόπο ο οποίος φαινομενικά παρουσιάζεται προσβλητικός.
(2)   Δεν είναι πρέπον (g). Είναι άτοπο να δίνει σε αυτούς που λατρεύουν την κτίση αντί για τον κτίστη ό,τι ανήκει σε μόνους αυτούς που γνωρίζουν και λατρεύουν τον αληθινό Θεό (δ).
(3)   «Ψωμί λέει τη θεραπεία, όχι τη σωματική μόνο αλλά και την ψυχική» (Ζ).
(4)   «Δεν τους ονομάζει πλέον πρόβατα, αλλά παιδιά» (Χ). Ο Κύριος μιλούσε αυστηρά προς τους ίδιους τους Ιουδαίους, προς τους άλλους όμως μιλούσε τιμητικά για τους Ιουδαίους (b). «Τους ονόμασε παιδιά ως γνήσια και αγαπημένα» (Ζ). Η έννοια είναι η εξής: Το ιουδαϊκό έθνος, το οποίο αποτελείται από τα παιδιά του Θεού, έχει ανάγκη τώρα από όλα τα πνευματικά δώρα και τις θεραπείες, τις οποίες μπορώ προσωπικά να χορηγήσω. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να παραβλεφθούν τα συμφέροντά του. Η τροφή του δεν πρέπει να δοθεί στους εθνικούς (ο).
(5)   «Σκυλάκια ονόμασε τα έθνη ως ακάθαρτα και μιαρά» (Ζ)· «διότι οι εθνικοί έχουν ακάθαρτο βίο και ασχολούνται με τα αίματα των ειδωλοθύτων» (Θφ). Ανάμεσα στα διάφορα έθνη η λέξη σκυλί είναι υβριστική, όταν απευθύνεται σε αλλόθρησκο. Παρόλ’ αυτά το υποκοριστικό μεταβάλλει την έννοια (p).
Δεν συγκρίνει τους εθνικούς με τα σκυλιά που περιπλανιούνται στους δρόμους, αλλά με τα κατοικίδια, τα οποία έπαιρναν μέρος στα γεύματα δεμένα κάτω από τα τραπέζια των καλεσμένων ή κυκλοφορώντας (F). Η λέξη του υποκοριστικού δίνει αφορμή στη γυναίκα να πάρει θάρρος απέναντι στον Ιησού (b).

Ματθ.15,27 ἡ δὲ εἶπε(1)· ναι(2), Κύριε· καὶ γὰρ(3) τὰ κυνάρια(4) ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψυχίων(5) τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων(6) αὐτῶν(7).
Ματθ.15,27 «Ναι, Κύριε», είπε εκείνη, «αλλά και τα σκυλιά τρώνε από τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι των κυρίων τους».
(1)   «Τι λοιπόν κάνει η γυναίκα; Από τα ίδια τα λόγια του πλέκει τη συνηγορία… Και δείχνει κάθε καρτερία και πίστη και αυτά παρόλο που υβρίζεται» (Χ).
(2)   Ή, ναι, καλό είναι, χαρακτηριστικό δηλαδή συμπαθούς και ελεήμονα και αγαθού Κυρίου είναι να δίνει και στα σκυλάκια (δ).
Ή, «ναι, Κύριε, σωστά το είπες· εκείνοι μεν είναι παιδιά ενώ εγώ σκυλάκι και για αυτό πρέπει περισσότερο να με σπλαχνιστείς, διότι και τα σκυλάκια…» (Ζ). Δέχεται τη θέση σπιτικού σκύλου (p). «Πρέπει όμως να προσέξουμε μαζί με την πίστη και την ταπεινοφροσύνη της. Διότι αυτός μεν ονόμασε τους Ιουδαίους παιδιά, αυτή όμως δεν αρκέστηκε σε αυτό, αλλά τους ονόμασε και κυρίους» (Σχ).
Ή, ναι, Κύριε, σωστά το είπες, ότι δεν πρέπει κάποιος να πάρει το ψωμί των παιδιών και να δώσει αυτό στα σκυλάκια· αλλά όμως και τα σκυλάκια… Οι δύο πρώτες ερμηνείες πιο σοβαρές.
(3)   Αιτιολογικό, όπου το «και» αυξάνει την έννοια του γαρ=διότι μάλιστα (δ).
Ή, διότι ακόμα και τα σκυλάκια (b).
(4)   Και αυτά τα σκυλάκια είναι μέλη της οικογένειας και τρώνε ό,τι είναι περιττό για τα παιδιά (p). «Επειδή είμαι σκυλάκι, δεν είμαι ξένη, ούτε εμποδίζομαι από το να πάρω τα ψίχουλα» (Ζ).
(5)   Δεν λέει τους βλωμούς (τις μπουκιές) ούτε το ψωμί (b). Χωρίς να συγχέεται η διαφορά μεταξύ Ιουδαίων και εθνικών, και χωρίς να στερούνται οι Ιουδαίοι αυτά που τους ανήκουν, μπορούσε ο Κύριος να εισακούσει το αίτημά της. «Ως ψίχουλα θα εννοήσουμε τις θεραπείες τις συμπτωματικές» (Ζ).
(6)   Υποδηλώνει τα προνόμια των παιδιών, αλλά και κάποιο δεσμό που υπάρχει με αυτούς εκ μέρους των σκυλιών (b). Η αντίθεση είναι όχι μεταξύ των τέκνων και των σκυλιών, αλλά μεταξύ αυτών που κάθονται στο τραπέζι, παιδιών ή γονέων, τους οποίους τα σκυλάκια αναγνωρίζουν ως κυρίους (L).
(7)   «Το ότι δεν απομακρύνθηκε λοιπόν, παρόλο που τόσο ντροπιάστηκε ήταν σημάδι πίστης· το ότι συνομολόγησε ότι είναι σκυλάκι, ήταν σημάδι ταπείνωσης· το ότι από τα λόγια του Χριστού κατασκεύασε συνηγορία, ήταν σημάδι σύνεσης» (Ζ).

Ματθ.15,28 τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις(1)· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις(2). καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ(3) τῆς ὥρας ἐκείνης(4).
Ματθ.15,28 Τότε ο Ιησούς της απάντησε: «Μεγάλη είναι η πίστη σου, γυναίκα! Ας γίνει όπως το θέλεις». Κι από κείνη την ώρα γιατρεύτηκε η θυγατέρα της.
(1)   Τόσο η γυναίκα, όσο και ο εκατόνταρχος στο η 10 πίστευαν, ότι ο Ιησούς μπορούσε να θεραπεύσει από απόσταση και οι δύο είχαν πεποίθηση στην καλοσύνη και συμπάθειά του. Αλλά η πίστη της γυναίκας είχε δοκιμαστεί περισσότερο, και δεν είχε αυτή το πλεονέκτημα, που είχε ο εκατόνταρχος, να ζει δηλαδή ανάμεσα στους Ιουδαίους και να βρίσκεται υπό την επίδραση της θρησκείας των Ιουδαίων (p).
Το μέγεθος της πίστης της γυναίκας έγκειται στην ακλόνητη πεποίθηση όχι μόνο στη δύναμη, αλλά και στην αγαθότητα και φιλανθρωπία του Σωτήρα (δ). «Για αυτό ο Κύριος ανέβαλλε, για να φωνάξει αυτήν την κουβέντα, για να στεφανώσει τη γυναίκα» (Χ).
(2)   Όπως θέλεις να σου γίνει, δηλαδή να θεραπευτεί η κόρη σου (δ).
«Λέγοντας όμως «ας γίνει», μίλησε με βασιλικό τρόπο, αφού δεν έφερε εις πέρας το πράγμα με προσευχή, αλλά με την εξουσία που πρέπει σε Θεό» (Κ).
(3)   Η θεραπεία που επακολούθησε ήταν διαρκής (b). Η «από» δηλώνει, ότι δεν ενοχλήθηκε πλέον από την ασθένεια η κόρη της (δ).
(4)   «Από τη στιγμή που ειπώθηκε ο λόγος, το έργο δεν αργεί· Διότι είναι Θεός αυτός που μιλάει και ο λόγος ενεργεί και η δύναμή του είναι παντού» (Κ).

Στιχ. 29-31. Διάφορες θεραπείες.

Ματθ.15,29 Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἦλθε παρὰ τὴν θάλασαν τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἀναβὰς εἰς τὸ ὄρος(2) ἐκάθητο(3) ἐκεῖ.
Ματθ.15,29 Ο Ιησούς έφυγε από ’κει και ήρθε κοντά στη λίμνη της Γαλιλαίας· ανέβηκε σ’ ένα βουνό και καθόταν εκεί.
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο ο Ιησούς «αφού βγήκε από τα όρια Τύρου και Σιδώνος ήλθε προς την θάλασσα της Γαλιλαίας αναμέσον των ορίων Δεκαπόλεως». Η περιγραφή αυτή παρουσιάζει μακρά κυκλική οδοιπορία, που επιχειρήθηκε πιθανώς με σκοπό να αποφευχθεί το έδαφος της δικαιοδοσίας του Αντίπα (S).
(2)   Το βουνό για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αυτό ανατολικά της λίμνης (S).
(3)   Δεν πήρε την πρωτοβουλία, να παραγγείλει στα πλήθη να πλησιάσουν, αλλά περίμενε αυτά (b). «Άλλοτε μεν πηγαίνει ο ίδιος, άλλοτε πάλι κάθεται περιμένοντας τους αρρώστους» (Χ).

Ματθ.15,30 καὶ προσῆλθον αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἔχοντες μεθ᾿ ἑαυτῶν χωλούς, τυφλούς, κωφούς, κυλλοὺς(1) καὶ ἑτέρους πολλούς(2), καὶ ἔῤῥιψαν αὐτοὺς παρὰ τοὺς πόδας(3) τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἐθεράπευσεν(4) αὐτούς,
Ματθ.15,30 Και πήγε και τον βρήκε κόσμος πολύς, έχοντας μαζί τους κουτσούς, τυφλούς, κωφάλαλους κουλούς κι άλλους πολλούς, και τους έβαλαν μπρος στα πόδια του Ιησού και τους θεράπευσε.
(1)   Ξεχωρίζεται εδώ από το χωλός. Φαίνεται να είναι αυτός που έχει παράλυτα χέρια, και έπειτα ο ακρωτηριασμένος όπως στα Ματθ. ιη 8 και Μάρκ. θ 43 (g), «ο χωρίς χέρια» (Ζ).
(2)   Οι οποίοι ήταν ασθενείς (b).
(3)   «Φανέρωναν διπλή την πίστη τους, και με το ότι ανέβαιναν στο βουνό, αν και ήταν κουτσοί, και με το ότι δεν ζητούν τίποτα άλλο, παρά μόνο να πέσουν μπροστά στα πόδια του» (Χ).
(4)   Ο αόριστος δείχνει το με τη μία, με ένα λόγο, τούς θεράπευσε όλους (δ). Ο Μεσσίας βρίσκεται ακόμη μια φορά ανάμεσα στο λαό του και στο δικό του έδαφος. Έργα λοιπόν θεραπείας είναι το φυσικό προϊόν της βασιλικής του φιλανθρωπίας και δύναμης (p).

Ματθ.15,31 ὥστε τοὺς ὄχλους θαυμάσαι(1) βλέποντας κωφοὺς ἀκούοντας, ἀλάλους λαλοῦντας, κυλλοὺς ὑγιεῖς, χωλοὺς περιπατοῦντας καὶ τυφλοὺς βλέποντας· καὶ ἐδόξασαν τὸν Θεὸν Ἰσραήλ(2).
Ματθ.15,31 Έτσι το πλήθος θαύμασε που είδε κουφούς ν’ ακούν και άλαλους να μιλούν, κουλούς να γίνονται καλά, κουτσούς να περπατούν και τυφλούς να βλέπουν· και δόξασαν το Θεό του Ισραήλ.
(1)   «Διότι τους προκαλούσε έκπληξη και το πλήθος των θεραπευομένων και το εύκολο της θεραπείας» (Χ).
(2)   Φράση που σπάνια συναντιέται στην Κ.Δ.. Δες Λουκ. α 68,Πράξ. ιγ 17. Στην Π.Δ. διακρίνει τον Ιεχωβά από τους θεούς των άλλων εθνών (Εξόδ. ε 1, Γ΄Βασ. ια 9), και συναντιέται εκεί συχνά. Ο λαός εκπλήσσεται για τη δύναμη του Ιησού που εκδηλώθηκε με ποικίλες θεραπείες, και αναγνώρισε, ότι η θαυματουργική αυτή δύναμη ενεργούσε αποκλειστικά για ευεργεσία του προνομιούχου έθνους. Για αυτό και δοξάζουν το Θεό του Ισραήλ (p), «δηλαδή το Θεό που τιμούν οι Ισραηλίτες» (Ζ). Τα θαύματα του Ιησού που δεν παρέχονταν γενικώς στους εθνικούς, αλλά άφθονα ενεργούνταν για ευεργεσία των Ισραηλιτών, συντελούσαν στη δόξα του Θεού του Ισραήλ (L).

Στιχ. 32-39. Ο πολλαπλασιασμός των επτά άρτων.

Ματθ.15,32 Ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπε· σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς(1) προσμένουσί(2) μοι καὶ οὐκ ἔχουσι τί φάγωσι(3)· καὶ ἀπολῦσαι αὐτοὺς νήστεις οὐ θέλω, μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ(4).
Ματθ.15,32 Ο Ιησούς κάλεσε τότε τους μαθητές του και τους είπε: «Σπλαχνίζομαι αυτό τον κόσμο· τρεις μέρες τώρα είναι μαζί μου και δεν έχουν τι να φάνε. Και δε θέλω να τους διώξω νηστικούς, μην αποκάμουν στο δρόμο».
(1)   Υπάρχει και η γραφή ημέρας τρεις. Η γραφή ημέραι τρεις ή «με την έννοια για τρεις μέρες» (Ζ). Ή, είναι τρεις ημέρες αφότου (δ).
(2)   «Είναι θαυμαστή η τόσο μεγάλη καρτερία του όχλου» (Ζ).
(3)   «Επομένως και αν ακόμα ήλθαν έχοντας μαζί τους (εφόδια), τα είχαν ήδη φάει. Διότι για αυτό και αυτός δεν έκανε αυτό την πρώτη ή τη δεύτερη ημέρα, αλλά όταν τους τελείωσαν όλα, ώστε αφού πρώτα φτάσουν σε ανάγκη, να δεχτούν με μεγαλύτερη προθυμία αυτό που έγινε» (Χ).
(4)   «Δείχνοντας ότι και βρίσκονταν πολύ μακριά και δεν τους είχε απομείνει τίποτα» (Χ).

Ματθ.15,33 καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ(1)· πόθεν ἡμῖν(2) ἐν ἐρημίᾳ(3) ἄρτοι τοσοῦτοι ὥστε χορτάσαι ὄχλον τοσοῦτον;
Ματθ.15,33 Και του λένε οι μαθητές: «Πού να βρούμε εδώ στην ερημιά τόσα ψωμιά για να χορτάσει τόσος κόσμος;»
(1)   «Ακόμα σέρνονται κάτω στη γη (οι μαθητές)· αν και έκανε αμέτρητα, ώστε να θυμηθούν εκείνο το θαύμα [του χορτασμού των 5 χιλιάδων]… αλλά ακόμα ήταν πιο ατελείς. Για αυτό και λένε σε αυτόν: Από πού θα βρούμε στην έρημο τόσους άρτους;» (Χ).
(2)   Από πού θα γίνουν σε εμάς, από πού δηλαδή θα βρούμε (δ).
(3)   Αφού είμαστε (δ), «σε ερημιά που απέχει πολύ από τις κωμοπόλεις» (Χ). «Και πριν και ύστερα σε ερημιά κάνει το θαύμα αυτό, μακριά από πόλεις και χωριά» (Ζ) «για να μην λέει κάποιος δηλαδή… ότι προμηθεύτηκε από κάποια πόλη που ήταν κοντά, ομολογείται ο τόπος, για να πιστευτεί το θαύμα» (Χ).
Επιπλέον με τον καθορισμό του τόπου («στην ερημιά») «δείχνει σαν να έκανε το θαύμα των άρτων χωρίς να το θέλει κατά κάποιο τρόπο, λόγω της ανάγκης και λόγω του ότι η τροφή ήταν δυσπρόσιτη· το οποίο δεν θα έκανε σε πόλη, όπου υπάρχει αφθονία προμηθειών» (Κ).

Ματθ.15,34 καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· πόσους ἄρτους ἔχετε(1); οἱ δὲ εἶπον· ἑπτά, καὶ ὀλίγα ἰχθύδια(2).
Ματθ.15,34 Τους λέει ο Ιησούς: «Πόσα ψωμιά έχετε;» «Εφτά, και λίγα ψαράκια», του απαντούν.
(1)   «Και στους πέντε άρτους ρώτησε αυτό, όπως είπε ο Λουκάς» (Ζ). «Διότι και αυτός με αυτά προκαλεί τη σκέψη τους, και ρωτά με όμοιο τρόπο όπως και παλιότερα, ώστε και με τον τρόπο της ερώτησης να θυμίσει σε αυτούς αυτά που ήδη έγιναν» (Χ). Αλλά «ούτε έτσι δεν κατάλαβαν. Εσύ όμως, έστω και αν κακολογείς την τόσο μεγάλη πώρωσή τους, ότι ενώ ήταν δηλαδή νωπό ακόμα το θαύμα που προηγήθηκε, τόσο γρήγορα το ξέχασαν, αλλά θαύμασε τη φιλαλήθειά τους» (Ζ), «πως οι ίδιοι γράφοντας, δεν κρύβουν τα ελαττώματά τους, και αυτά ενώ είναι μεγάλα» (Χ).
(2)   Με το υποκοριστικό χαρακτηρίζουν το πόσο μικρά και τελείως ανεπαρκή ήταν τα ψάρια (δ).

Ματθ.15,35 καὶ ἐκέλευσε τοῖς ὄχλοις(1) ἀναπεσεῖν ἐπὶ τὴν γῆν(2).
Ματθ.15,35 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσουν καταγής για φαγητό,
(1)   «Κάνει τα ίδια με τα παλιά. Διότι τους ξαπλώνει στη γη και στα χέρια των μαθητών κάνει να πηγάζουν οι άρτοι. Διότι διέταξε, λέει, τους όχλους να ξαπλώσουν στη γη» (Χ). «Αν και μπορούσε με λόγο να δυναμώσει τους όχλους, δεν κάνει αυτό διότι δεν θα φαινόταν. Έκανε όμως το θαύμα με τους άρτους για να δείξει ολοκάθαρα την θεϊκή του δόξα» (Κ).
(2)   Στο μεν θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων παράγγειλε στους όχλους, να ξαπλώσουν στο χορτάρι (Ματθ. ιδ 19) μιας και ήταν άνοιξη, τώρα όμως στη σκέτη γη, μιας και ήταν καλοκαίρι ή φθινόπωρο (δ).

Ματθ.15,36 καὶ λαβὼν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους καὶ τοὺς ἰχθύας, εὐχαριστήσας(1) ἔκλασε καὶ ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(2).
Ματθ.15,36 πήρε τα εφτά ψωμιά και τα ψάρια, είπε ευχαριστήρια προσευχή, τα έκοψε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, κι οι μαθητές στον κόσμο.
(1)   Είναι δίκαιο να ευχαριστούμε και πριν την τροφή (δες Πράξ. κζ 35), διότι η ευχαριστία αυτή είναι αναγνώριση της θείας ευλογίας και για τα περασμένα και για τα μελλοντικά. Ο Ιησούς ανέφερε τα πάντα προς τον Πατέρα. Για αυτό και τώρα ευχαριστεί για τους άρτους και το χορτασμό του πλήθους που θα ακολουθήσει μετά από λίγο (b).
(2)   Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και των ιχθύων έγινε απαράλλακτα όπως και στο προηγούμενο θαύμα· μόνο που αντί για την εκεί αναφερόμενη ευλογία, εδώ αναφέρεται ευχαριστία, την οποία ευχαριστία ο Ιωάννης (στ 11) μνημονεύει και στο πρώτο θαύμα, από όπου είναι φανερό ότι ευχαριστία και ευλογία έχουν την ίδια έννοια (δ).

Ματθ.15,37 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων ἑπτὰ(1) σπυρίδας(2) πλήρεις·
Ματθ.15,37 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Κι όταν μάζεψαν τα κομμάτια που περίσσεψαν γέμισαν εφτά καλάθια.
(1)   «Τότε μεν κάνει τα κοφίνια των περισσευμάτων ισάριθμα με τους μαθητές, ενώ τώρα κάνει τα κοφίνια ίσα με τους άρτους» (Χ). «Πώς εκεί μεν περίσσεψαν δώδεκα κοφίνια, ενώ εδώ επτά μεγάλα κοφίνια, αν και έπρεπε εδώ να περισσέψουν περισσότερα, αφού και περισσότεροι ήταν οι άρτοι και λιγότεροι αυτοί που έφαγαν;» (Ζ).
«Ή… οι σπυρίδες ήταν μεγαλύτερες από τα κοφίνια, ή αν όχι αυτό, ώστε να μην γίνει αιτία η ισότητα του θαύματος στο να το ξεχάσουν πάλι, οπότε με την διαφορά διεγείρει τη μνήμη τους, έτσι ώστε με την παραλλαγή να θυμηθούν και εκείνο και αυτό» (Χ).
(2)   Το κοφίνι χρησιμοποιούνταν για την εργασία στην ξηρά. Έπρεπε λοιπόν να έχει μέγεθος περιορισμένο, για να μην προκαλεί βαρύ μόχθο. Η σπυρίδα φαίνεται από τις Πράξεις θ 25 ότι ήταν αρκετά μεγάλη, αφού σε αυτήν σύμφωνα με το χωρίο αυτό χώρεσε ολόκληρος άνθρωπος κρυμμένος (L). Η σπυρίδα ή σφυρίδα ήταν καλάθι από καλάμι, που συχνά χρησιμοποιούνταν από τους ψαράδες για μεταφορά ψαριών (S).

Ματθ.15,38 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν τετρακισχίλιοι(1) ἄνδρες χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.
Ματθ.15,38 Αυτοί που έφαγαν ήταν τέσσερις χιλιάδες άντρες, χωρίς γυναίκες και παιδιά.
(1)   Πολλές λεπτομέρειες φαίνονται όμοιες με το θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων. Αλλά οι διαφορές ως προς τους αριθμούς δεν σημειώνονται μόνο στο πλήθος (4 χιλιάδες) αλλά και στην ποσότητα των άρτων και των καλαθιών. Μαζί με αυτές τις διαφορές η για τριήμερο παραμονή του πλήθους κοντά στο Χριστό είναι αποκλειστική στο θαύμα αυτό της διατροφής των 4 χιλιάδων. Επιπλέον χρησιμοποιείται εδώ το υποκοριστικό ιχθύδια αντί για τους ιχθύες του θαύματος των 5 χιλιάδων, όπως και διαφορετική λέξη, η σπυρίδα, αντί για την εκεί χρησιμοποιούμενη (p).
Στον ισχυρισμό κάποιων ορθολογιστών που ισχυρίζονται, ότι το θαύμα αυτό δεν είναι αυθεντικό, αλλά αποτελεί άλλη έκδοση αφήγησης του πρώτου, που μπήκε σκοπίμως στην παράδοση, σωστά παρατηρήθηκε από τον Olshausen, ότι αν επρόκειτο για παραφθορά της παράδοσης, το δεύτερο αυτό θαύμα θα έπρεπε να αναφέρεται με γλώσσα που θα υπερέβαλε τα περιστατικά του πρώτου θαύματος από το οποίο προήλθε. Αντιθέτως τώρα ο αριθμός αυτών που τράφηκαν είναι μικρότερος, ο αριθμός των άρτων μεγαλύτερος και η ποσότητα των περισσευμάτων μικρότερη από αυτήν του προηγούμενου θαύματος (ο).

Ματθ.15,39 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη(1) εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια Μαγδαλά(2).
Ματθ.15,39 Έπειτα άφησε τον κόσμο να φύγει, μπήκε στο καΐκι και ήρθε στην περιοχή της Μαγδαλά.
(1)   Υπάρχει και η γραφή ανέβη.
(2)   Αυθεντική γραφή Μαγαδάν. Ο Μάρκος έχει Δαλμανουθά. Υπάρχει λοιπόν αβεβαιότητα γραφών. Εδώ η γραφή Μαγαδάν είναι η παλαιότερη. Τέτοιο όμως όνομα τόπου δεν είναι γνωστό, για αυτό και στα μεταγενέστερα χειρόγραφα αντικαταστάθηκε το Μαγαδάν με το Μαγδαλά, γνωστής κωμόπολης μεταξύ Τιβεριάδας και Καπερναούμ που βρίσκεται στη δυτική όχθη. Και η Δαλμανουθά είναι επίσης άγνωστη (p).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΣΤ’ (16)

Στιχ. 1-12. Μόνο τη διδασκαλία του Κυρίου πρέπει να έχουμε οδηγό μας.

Ματθ.16,1 Καὶ προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι(1) πειράζοντες(2) ἐπηρώτησαν(3) αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ(4) ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς.
Ματθ.16,1 Ήρθαν στον Ιησού οι Φαρισαίοι και Σαδδουκαίοι και, για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, του ζήτησαν ν’ αποδείξει μ’ ένα θαύμα τη θεϊκή του αποστολή.
(1)   Η συμμαχία των Φαρισαίων με τους πολύ αντιπαθείς σε αυτούς αντιπάλους τους Σαδδουκαίους, είναι περισσότερο αξιοπαρατήρητη από ότι η συμμαχία των Φαρισαίων με τους Ηρωδιανούς. Κοινή έχθρα συνένωσε εχθρούς από μακρά παράδοση (p).
«Παρόλο που στα δόγματα διαφωνούσαν οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι, αλλά όμως εναντίον του Χριστού συμπνέουν» (Θφ). Ο Μάρκος δεν μνημονεύει τους Σαδδουκαίους όπως και ο Λουκάς τους Φαρισαίους (p).
(2)   Δηλαδή με προθέσεις εχθρικές (F). «Διότι δεν ζητούσαν για να πιστέψουν, αλλά για να επιτεθούν» (Χ), «για να τον κατηγορήσουν ως μάγο» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του παρακάλεσαν» (Ζ), ζήτησαν (δ).
(4)   «Τι θαύμα ζητούσαν από τον ουρανό; Να σταματήσει τον ήλιο ή να συγκρατήσει τη σελήνη ή να κατεβάσει κεραυνούς ή να μεταβάλλει τον αέρα ή κάτι άλλο τέτοιο» (Χ). «Διότι θεωρούσαν ότι τα θαύματά του πάνω στη γη γίνονται από δαιμονική δύναμη και με τον Βεελζεβούλ» (Θφ) και ότι δεν αποδείκνυαν αποφασιστικά, ότι αυτός είναι ο Μεσσίας. Φαίνονταν να ομολογούν, ότι επιθυμούσαν να πειστούν για την μεσσιακή του ιδιότητα. Αλλά περίμεναν, ότι δεν θα μπορούσε να επιδείξει το θαύμα, το οποίο ζητούσαν από αυτόν. Και θα εκτιθόταν έτσι στο λαό (p).

Ματθ.16,2 (1)ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(2)· ὀψίας γενομένης λέγετε· εὐδία(3)· πυῤῥάζει(4) γὰρ ὁ οὐρανός·
Ματθ.16,2 Αυτός τους απάντησε: «Όταν έρθει το δειλινό, λέτε: “θα ’χουμε καλόν καιρό, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος”.
(1)   Τα από το «οψίας γενομένης» μέχρι το τέλος του επόμενου στίχου δεν μαρτυρούνται από τους κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό και κάποιους άλλους όπως και από τον Ωριγένη και από την Συριακή, την σαϊδική και βοχαϊρική μετάφραση. Από τα αντιοχειανά κείμενα μαρτυρείται πάρα πολύ νωρίς.
Για αυτό άλλοι μεν θεωρούν αυτούς τους στίχους ως γλώσσα (κείμενο που προστέθηκε) που σχηματίστηκε σύμφωνα με το Λουκ. ιβ 54-56 (a), άλλοι ως παλαιότατη προσθήκη, που διασώζει πιθανώς αληθινό λόγο του Κυρίου (p) και άλλοι ως σκόπιμη αποσιώπηση του χωρίου από τα χειρόγραφα αλεξανδρινής προέλευσης, που οφείλεται στο ότι η εικασία του καιρού από τα σημάδια του ουρανού, όπως περιγράφεται στο χωρίο, δεν επαληθεύεται στην Αίγυπτο, διότι το πρωινό κόκκινο του ουρανού δεν προαναγγέλλει βροχή (L). Η τελευταία εκδοχή σοβαρότατη.
(2)   Η έννοια του όλου χωρίου: «Την μεν επιφάνεια του ουρανού μπορείτε να την διακρίνετε, πότε μεν δηλώνει καλοκαιρία, πότε κακοκαιρία, τα σημάδια όμως των καιρών δεν μπορείτε να τα διακρίνετε;» (Ζ).
«Όπως ακριβώς στον ουρανό είναι άλλο μεν το σημάδι της κακοκαιρίας, άλλο πάλι της καλοκαιρίας, και δεν θα μπορούσε κάποιος, βλέποντας το σημάδι της κακοκαιρίας να ζητήσει γαλήνη, ούτε στη γαλήνη να ζητήσει κακοκαιρία, έτσι πρέπει να σκέφτεστε και για μένα» (Σχ). Πώς δεν διακρίνετε ότι ήλθαν νέοι καιροί; Για να προβλέψετε τι καιρός θα είναι την επομένη ή κατά την διάρκεια της ημέρας, παρατηρείτε τον ουρανό. Για να διακρίνετε εάν πράγματι είμαι ο Μεσσίας γιατί δεν εξετάζετε τα έργα μου; (L).
(3)   Από το ευ και δίος, το οποίο πάλι από το Ζευς-Διός, του βασιλιά του αέρα και του ουρανού=η γαλήνη του ουρανού, ο ήρεμος ουρανός, η καλοκαιρία (g).
(4)   Πυρράζω= γίνομαι πυρρός (g) κοκκινίζει, φαίνεται με χρυσό χρώμα (δ). Το σημείο που τονίζεται είναι το χρώμα των νεφών. Ωραίος καιρός! φωνάζουν, όταν είναι με χρυσό χρώμα ο ουρανός το απόγευμα (S).

Ματθ.16,3 καὶ πρωΐ· σήμερον χειμών· πυῤῥάζει γὰρ στυγνάζων(1) ὁ οὐρανός. ὑποκριταί(2), τὸ μὲν πρόσωπον(3) τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν(4) οὐ δύνασθε γνῶναι;
Ματθ.16,3 Και το πρωί λέτε: “σήμερα θα ’χουμε κακοκαιρία, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος και συννεφιασμένος”. Υποκριτές! Τα σημάδια στον ουρανό μπορείτε να τα διακρίνετε, και τα σημάδια των καιρών δεν μπορείτε να τα καταλάβετε;
(1)   Στυγνάζω, είμαι κατσουφιασμένος, λυπάμαι· μεταφορικά λέγεται για τον ουρανό καλυμμένο με σύννεφα (g). Επομένως το πυρράζει στυγνάζων=έχει βαθύ και σκοτεινό κόκκινο χρώμα (δ) ή είναι σκεπασμένος από σύννεφα και κοκκινίζει.
«Διότι όταν ανεβαίνει ο ήλιος μέσα από ομίχλη, ελαττώνεται μεν η λάμψη των ακτίνων και φαίνεται ο ήλιος να έχει το χρώμα του αναμμένου κάρβουνου και του αίματος και αυτή η εικόνα της φαντασίας δημιουργείται στην όψη από την παχύτητα του αέρα» (Β).
(2)   «Τους ονόμασε υποκριτές, όχι μόνο διότι άλλα μεν έλεγαν, ενώ άλλα φρονούσαν, αλλά και διότι έδιναν μεν την εντύπωση ότι είναι σοφοί, αλλά ήταν άσοφοι» (Ζ), διότι είχαν το νου γεμάτο από ανοησία και καύχηση (δ).
Ο Ιησούς δεν αρνείται την ικανότητά τους στο να προβλέπουν τον καιρό, αλλά ελεεινολογεί την τύφλωση, την οποία έδειχναν οι άρχοντες του Ισραήλ στα θαύματα που επιβεβαίωναν ότι ο Μεσσίας ήλθε (S).
(3)   Λέγεται εδώ με την έννοια της εξωτερικής όψης άψυχων αντικειμένων (g).
(4)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: Τα σημάδια τα οποία οι καιροί σημαίνουν (g). Πιο σωστά, τα σημάδια που σημαίνουν τους καιρούς του Μεσσία· τα σημάδια που πείθουν, ότι οι ημέρες είναι οι ημέρες του υιού του ανθρώπου.

Ματθ.16,4 (1)γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς(2) σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου(3). καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἀπῆλθε(4).
Ματθ.16,4 Μια γενιά πονηρή και άπιστη ζητάει να δει σημάδι, μα δε θα της δοθεί άλλο σημάδι, παρά μόνο το σημάδι του προφήτη Ιωνά». Και τους άφησε κι έφυγε.
(1)   Δες Ματθ. ιβ 38 και τις εκεί ερμηνευτικές σημειώσεις.
(2)   «Πονηρή γενιά διότι τον πειράζουν, μοιχαλίδα διότι απομακρύνονται από το Θεό και προσκολλώνται στο διάβολο» (Θφ). «Τους είπε πονηρή γενιά λόγω της ποιότητας που είχε δημιουργηθεί μέσα τους από τον πονηρό· και πονηρία σημαίνει το να κάνω το κακό με τη θέλησή μου» (Ω).
(3)   «Εσύ όμως πρόσεξε την πωρωμένη καρδιά τους, πώς ενώ άκουσαν ότι δεν θα τους δοθεί σημάδι παρά μόνο το σημάδι του Ιωνά του προφήτη, δεν ρωτούν. Παρόλο βεβαίως που έπρεπε, αφού και τον προφήτη ήξεραν και όλα τα συμβάντα και για δεύτερη φορά άκουγαν αυτό, έπρεπε λοιπόν να ρωτήσουν και να μάθουν τι τέλος πάντων σήμαινε το λεγόμενο· αλλά δεν τα λένε αυτά από επιθυμία να μάθουν» (Χ).
Εκείνοι ζητούν να τους δοθεί θαύμα από τον ουρανό και ο Κύριος τους απαντά, ότι το θαύμα, που θα τους δοθεί, προέρχεται από κάτω (ο).
(4)   «Αφήνοντάς τους ως αθεράπευτους, έφυγε» (Θφ).

Ματθ.16,5 Καὶ ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸ πέραν(1) ἐπελάθοντο(2) ἄρτους λαβεῖν.
Ματθ.16,5 Όταν έφτασαν οι μαθητές στην άλλη όχθη, είδαν ότι ξέχασαν να πάρουν ψωμιά.
(1)   Στην ανατολική παραλία της λίμνης (L).
(2)   Με έννοια υπερσυντέλικου (L). Πρόκειται για σύντομο τρόπο έκφρασης.=Παρατήρησαν φτάνοντας στην αντίπερα όχθη, ότι ξέχασαν να πάρουν μαζί τους άρτους (δ). Στη βιασύνη της αναχώρησης (F).

Ματθ.16,6 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ὁρᾶτε καὶ προσέχετε(1) ἀπὸ τῆς ζύμης(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων(3).
Ματθ.16,6 Ο Ιησούς τους λέει: «Να φυλάγεστε και να προσέχετε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων».
(1)   Ο μεταφορικός λόγος υπαινίσσεται τις σκέψεις, οι οποίες καταπλημμύριζαν τότε τις διάνοιες των μαθητών= Μη φροντίζετε για την έλλειψη του επίγειου άρτου, αλλά προσέξτε την επικίνδυνη τροφή, την οποία οι υποκριτές προσφέρουν στις ψυχές σας (b).
(2)   Από το ζέω λέγεται η οργανική ουσία που προκαλεί ζύμωση σε άλλη οργανική ύλη και είτε κάνει αυτήν καταλληλότερη για γεύση και πέψη, κάνοντας το προζύμι καλό, είτε, όταν η ζύμωση προχωρήσει πολύ, κάνει αυτήν άχρηστη για τροφή προκαλώντας τη φθορά και σαπίλα της. Ενδιάμεση λοιπόν λέξη η ζύμη, που συναντιέται με καλή μεν έννοια στα Ματθ. ιγ 33,Λουκ. ιγ 21, ενώ με κακή στο Α΄Κορ. ε 6-8 (δ).
Ο λόγος εδώ μεταφορικός. «Ζύμη λέει τη διδασκαλία των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων» (Ζ), η οποία σιωπηλά και ανεπαίσθητα εισέδυε και μόλυνε ολόκληρο τον πνευματικό άνθρωπο καταστρέφοντας κάθε αγνό και άγιο συναίσθημα (ο). Και ακριβέστερα εννοεί το στοιχείο που δηλητηριάζει κάθε διδασκαλία τους και δράση, δηλαδή την υποκρισία, όπως ερμηνεύει ο Λουκάς (ιβ 1)(δ).
Πολλές από τις διδασκαλίες των Φαρισαίων ήταν αληθινές και βιβλικές, αλλά ήταν τόσο ανακατεμένες με τις ψεύτικες και μάταιες παραδόσεις, ώστε ως σύνολο αποτελούσαν ηθική ζύμη ολέθρια (ο).
(3)   Είναι πιθανόν οι μαθητές να είχαν λησμονήσει τους άρτους, επειδή η στο σ. 1 συζήτηση με τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους είχε βάλει αυτούς σε κατάσταση αγωνίας και πειρασμού (b).

Ματθ.16,7 οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς(1) λέγοντες ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν(2).
Ματθ.16,7 Αυτοί σκέφτονταν κι έλεγαν μεταξύ τους: «Ψωμί δεν πήραμε!»
(1)   Δηλαδή στον ιδιαίτερό τους κύκλο, χωρίς να πουν τίποτα στο διδάσκαλό τους (F).
(2)   «Ήταν ακόμα προσκολλημένοι στους ιουδαϊκούς καθαρμούς και τις διακρίσεις των φαγητών» (Χ).
«Ο μεν Χριστός ζύμη ονόμασε τη διδασκαλία των λόγων και παρήγγειλε να απέχουν από αυτήν· οι μαθητές όμως, καταλαβαίνοντας ως ζύμη τους ιουδαϊκούς άρτους και νομίζοντας ότι τους παράγγειλε να απέχουν από αυτούς, σκεφτόντουσαν μέσα τους, δηλαδή ταράζονταν, αφού εμποδίστηκαν μεν από τους ιουδαϊκούς άρτους, όπως νόμισαν, αλλά δεν κουβαλούσαν άλλους μαζί τους και για αυτό έλεγαν με λύπη, ότι δεν πήραμε άρτους από τους πιστούς που μας φιλοξένησαν, ώστε να τραφούμε με αυτούς» (Ζ).
Αλλά ο Κύριος δεν έλεγε σε αυτούς να συμπεριφέρονται απέναντι στον άρτο των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων σαν να ήταν ο άρτος αυτός άρτος ειδωλολατρών, που μπορούσε να τους μολύνει (p).

Ματθ.16,8 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· τί διαλογίζεσθε(1) ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι(2), ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,8 Το κατάλαβε ο Ιησούς και τους είπε: «Τι σκέφτεστε, ολιγόπιστοι, πως δεν έχετε πάρει ψωμιά;
(1)   «Πρώτα τους ελέγχει για τη φροντίδα της τροφής, λέγοντας· γιατί ταράζεστε, επειδή δεν πήρατε από αλλού άρτους;» (Ζ).
(2)   «Τους ονομάζει πάλι ολιγόπιστους, διότι δεν πίστεψαν ότι από αυτόν θα τραφούν όλοι, αλλά οι ίδιοι φρόντιζαν για τους εαυτούς τους» (Ζ). Η πίστη εδώ φαίνεται να είναι εμπιστοσύνη, πεποίθηση, βεβαιότητα στη δύναμη του Χριστού να προμηθεύσει τροφή, όπως έπραξε αυτό πριν (p).
(3)   «Είδες πόσο μεγάλη αγανάκτηση; Διότι δεν φαίνεται κάπου αλλού να τους μάλωσε τόσο πολύ… Διότι η πραότητα δεν είναι παντού καλό. Και όπως ακριβώς τους μετέδιδε θάρρος, έτσι και τους μαλώνει, φροντίζοντας έτσι με την ποικιλία αυτή τη σωτηρία τους» (Χ).

Ματθ.16,9 οὔπω νοεῖτε(1) οὐδὲ μνημονεύετε(2) τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πεντακισχιλίων καὶ πόσους κοφίνους ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,9 Ακόμη δεν το εννοήσατε ούτε θυμάστε τα πέντε ψωμιά για τους πέντε χιλιάδες άντρες, και πόσα κοφίνια πήρατε έπειτα;
(1)   Το ρήμα νοέω εκφράζει κάτι περισσότερο θεληματικό από το συνίημι. Όφειλαν να είχαν κατανοήσει, ακόμη και αν τα δύο εκείνα θαύματα δεν είχαν συντελεστεί (b). Η έκτακτη αυτή νωθρότητα των 12, η οποία φαίνεται να εξέπληξε και τον ίδιο το Χριστό («ακόμα δεν καταλαβαίνετε…; Πώς δεν καταλαβαίνετε…;») δείχνει πόσο αργά προχωρούσε η εκπαίδευση και αυτών ακόμα των μαθητών που ήταν κατεξοχήν συνδεδεμένοι με τον Ιησού (p).
(2)   Η αμαρτία προσβάλλει και τη σκέψη και τη μνήμη. Οφείλουμε να μνημονεύουμε και τις λεπτομέρειες των θείων έργων και από τη βοήθεια που μας δόθηκε κατά το παρελθόν, να ελπίζουμε και για τη μελλοντική (b).
(3)   «Αναφέρει τον αριθμό και αυτών που τράφηκαν και των περισσευμάτων, οδηγώντας τους ταυτόχρονα και στο να θυμηθούν τα περασμένα, και κάνοντάς τους προσεκτικότερους για τα μέλλοντα» (Χ).

Ματθ.16,10 οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ(1) ἄρτους τῶν τετρακισχιλίων καὶ πόσας σπυρίδας ἐλάβετε;
Ματθ.16,10 Ούτε τα εφτά ψωμιά για τους τέσσερις χιλιάδες άντρες και πόσα καλάθια πήρατε;
(1)   Στο πρώτο θαύμα όπως ο αριθμός των άρτων ανταποκρίνεται στον αριθμό των χιλιάδων, έτσι και ο αριθμός των κοφινιών ανταποκρίνεται στον αριθμό των Αποστόλων· έτσι ώστε ο καθένας τους είχε το κοφίνι, το οποίο μετέφερε γεμάτο. Στο δεύτερο θαύμα ο αριθμός των σπυρίδων ανταποκρίνεται στον αριθμό των άρτων (b).

Ματθ.16,11 πῶς(1) οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτου(2) εἶπον ὑμῖν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης(3) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων;
Ματθ.16,11 Πώς δεν καταλαβαίνετε ότι δε σας μιλούσα για ψωμιά, όταν σας έλεγα να φυλαχτείτε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων;»
(1)   Μόριο που εκφράζει έκπληξη (b).
(2)   Λέγεται για συνηθισμένη τροφή (δ), για το συνηθισμένο άρτο που χρησιμοποιείται για διατροφή του σώματος.
(3)   Με έννοια ηθική και συμβολική (F).

Ματθ.16,12 τότε συνῆκαν(1) ὅτι οὐκ εἶπε προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τοῦ ἄρτου, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῆς διδαχῆς(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.
Ματθ.16,12 Τότε κατάλαβαν πως δεν τους είπε να φυλάγονται από το προζύμι που φτιάχνουν ψωμί, αλλά από τη διδασκαλία των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων.
(1)   «Είδες αγανάκτηση μεγάλη, δες και τον καρπό της. Διότι αμέσως ξύπνησε το μυαλό τους που κοιμόταν και κατάλαβαν» (Ζ).
(2)   Στους ραββίνους η ζύμη σημαίνει το κακό ένστικτο. Οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι δεν είχαν την ίδια διδασκαλία σε όλα τα σημεία. Είχαν όμως τα ίδια εχθρικά αισθήματα εναντίον του Ιησού. Η λέξη λοιπόν διδαχή εδώ σημαίνει λιγότερο διδασκαλία θεωρητική και περισσότερο διάθεση ελάχιστα ειλικρινή. Για αυτό και ο Λουκάς χρησιμοποιεί αντί για αυτήν, τη λέξη υποκρισία. Ίσως η λέξη διδαχή εκλέχτηκε αναφορικά με τους Φαρισαίους, βλέποντάς τους ειδικότερα (L).

Στιχ. 13-20. Η ομολογία του Πέτρου και των μαθητών.

Ματθ.16,13 Ἐλθὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου(1) ἠρώτα τοὺς μαθητὰς(2) αὐτοῦ λέγων· τίνα(3) με λέγουσιν(4) οἱ ἄνθρωποι(5) εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου(6);
Ματθ.16,13 Όταν ήρθε ο Ιησούς στα μέρη της Καισάρειας του Φιλίππου, ρώτησε τους μαθητές του: «Ποιος λένε οι άνθρωποι πως είναι ο Υιός του Ανθρώπου;» Αυτοί απάντησαν:
(1)   «Αυτήν την Καισάρεια την έχτισε ο Φίλιππος για τιμή του Καίσαρα» (Ζ). «Υπάρχει και άλλη, αυτή του Στράτωνα» (Σχ). Η Καισάρεια του Φιλίππου βρισκόταν στους πρόποδες του Λιβάνου, κοντά στις πηγές του Ιορδάνη στη Γαυλωνίτιδα, που ονομαζόταν προηγουμένως Πανεάς, αλλά όταν ο Φίλιππος ο τετράρχης διεύρυνε αυτήν, από αυτόν μεν μετονομάστηκε σε Καισάρεια εις τιμήν του Τιβερίου Καίσαρος (Ιωσηπ. Ιουδ. Αρχ. 18,2,1), και σε Νερωνιάς από τον Αγρίππα το νεώτερο εις τιμήν του Νέρωνος (Ιωσηπ. ο.π. 20,9,4). Σήμερα ονομάζεται Banjas και έχει γύρω στα 150 σπίτια (g).
Ο πληθυσμός της Καισαρείας ήταν κυρίως ειδωλολατρικός και προφανώς ο Κύριος δεν ζητούσε έδαφος για κήρυγμα, αλλά ήσυχο περιβάλλον για κατ’ ιδίαν διδασκαλία των αποστόλων, ειδικά αποβλέποντας στο επικείμενο πάθος του (p). Τα γεγονότα, τα οποία ακολουθούν, έγιναν λίγο πριν το πάθος (b). Ήταν λοιπόν απαραίτητο να αποσυρθεί μαζί με τους μαθητές του σε τόπο απομόνωσης (S).
(2)   «Δεν τους ρωτά στην αρχή του κηρύγματος, αλλά όταν έκανε πολλά θαύματα και τους μίλησε για πολλά και υψηλά δόγματα… τότε τους κάνει αυτή την ερώτηση» (Χ). Οι μαθητές είχαν ωφεληθεί με την ακρόαση της διδασκαλίας του Κυρίου και με την έρευνα των έργων του. Τώρα ο διδάσκαλός τους, τούς εξετάζει με ερώτηση και δίνει παράδειγμα κατήχησης (b). «Ρώτησε βεβαίως όχι επειδή αγνοούσε, αλλά σύμφωνα με το σχέδιό του, έτσι ώστε ο Πέτρος να πει αυτό που του αποκαλύφθηκε και να αποδοκιμαστούν ως πλανημένες οι απόψεις όλων των άλλων για αυτόν» (Ζ).
(3)   Μπαίνει μπροστά με έμφαση.
(4)   Δηλαδή θεωρούν, πιστεύουν ότι είμαι (δ).
(5)   «Δεν είπε, ποιος λένε ότι είμαι οι γραμματείς και Φαρισαίοι, παρόλο που αυτοί πολλές φορές τον πλησίαζαν και συνομιλούσαν· αλλά ποιος λένε οι άνθρωποι ότι είμαι, εξετάζοντας την αμερόληπτη γνώμη του λαού. Διότι αν και αυτή η γνώμη ήταν πολύ πιο ταπεινή από το πρέπον, αλλά ήταν απαλλαγμένη από πονηρία· εκείνη όμως των Φαρισαίων ήταν γεμάτη από πολλή κακία» (Χ).
(6)   Η ονομασία αυτή δεν αρμόζει μόνο στην κατάσταση της ταπείνωσης του Κυρίου αλλά και σε αυτήν της εξύψωσης και δόξας του (b). «Διότι λέει, κανείς δεν ανέβηκε στον ουρανό, παρά μόνο ο Υιός του ανθρώπου, που είναι στον ουρανό· και πάλι, όταν δείτε τον Υιό του ανθρώπου να ανεβαίνει, εκεί όπου ήταν προηγουμένως» (Χ). Η ονομασία εδώ έδειχνε την ανθρώπινη φύση του και προετοίμαζε με αντίθεση την αποκάλυψη της θείας του φύσης (L).

Ματθ.16,14 οἱ δὲ εἶπον· οἱ μὲν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν(1), ἄλλοι δὲ Ἠλίαν(2), ἕτεροι δὲ Ἱερεμίαν(3) ἢ ἕνα τῶν προφητῶν(4).
Ματθ.16,14 Άλλοι λένε πως είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, άλλοι ο Ηλίας, άλλοι ο Ιερεμίας ή ένας από τους προφήτες».
(1)   «Αυτοί μεν που τον ονόμαζαν Ιωάννη, ήταν όπως ο Ηρώδης, οι οποίοι νόμιζαν ότι ο Ιωάννης μετά την ανάστασή του πήρε και αυτό το χάρισμα, το της θαυματουργίας δηλαδή» (Θφ).
(2)   «Άλλοι πάλι ότι είναι ο Ηλίας αυτός που τώρα ονομάζεται… ο οποίος από τότε ζει με σάρκα και εμφανίστηκε κατά τον παρόντα χρόνο» (Ω). Οι εσχατολογικές ελπίδες του λαού είχαν συγκεντρωθεί σε προσωπικότητες, οι οποίες σύμφωνα με το Δ΄ Έσδρα στ 26 αρπάχτηκαν στον ουρανό, χωρίς να γευτούν θάνατο και οι οποίοι αναμένονταν να επιστρέψουν ώστε κατά τις έσχατες ημέρες να γίνουν κήρυκες του Μεσσία. Στη ραββινική πραγματεία, που έχει τον τίτλο Ντερέκ ερες ζούτα (σχετικά με το τέλος) διασώθηκε παράδοση σύμφωνα με την οποία εννιά τέτοια πρόσωπα αρπάχτηκαν ζωντανά στον Παράδεισο, και πρώτα μεταξύ αυτών αριθμούνται ο Ενώχ και ο Ηλίας (S).
Δεν είναι λοιπόν ανάγκη να σχετίσουμε το παρόν χωρίο με τις σύγχρονες ιδέες κάποιων για τη μετεμψύχωση, διότι ανέμενε ο λαός την επιστροφή του ιδίου του Ηλία αυτοπροσώπως ο οποίος δεν είχε πεθάνει, ή τελικά την ανάσταση από τους νεκρούς κάποιων άλλων προφητών (b).
(3)   Ο Ιούδας Μακκαβαίος πριν τη σύγκρουσή του με τον Νικάνορα είδε οπτασία άνδρα, του οποίου «ήταν θαυμαστή και μεγαλοπρεπέστατη η υπεροχή του», και ήταν αυτός «ο Ιερεμίας ο προφήτης του Θεού που προσευχόταν πολύ για τον λαό της αγίας πόλης», ο οποίος και παρέδωσε «στον Ιούδα χρυσό σπαθί» με το οποίο θα συνέτριβε τους εχθρούς (Β΄ Μακκαβ. ιε 13 και εξής). Προφανώς επικρατούσε στο λαό η πίστη ότι ο Ιερεμίας θα ξαναερχόταν (p). Αξιόλογη και η: «άλλοι έλεγαν ότι είναι ο Ιερεμίας, διότι η σοφία σε αυτόν γεννήθηκε από μόνη της και χωρίς μάθηση· διότι ο Ιερεμίας τάχτηκε στην προφητεία ενώ ήταν ακόμη παιδί» (Θφ).
(4)   Κοινό στοιχείο όλων αυτών των ιδεών του λαού για τον Ιησού ήταν, ότι όλες αρνούνται σε αυτόν τον χαρακτήρα του Μεσσία και θεωρούν αυτόν ως προφήτη πρόδρομο του Μεσσία (δ). Ομοίως συμφωνούν όλες οι σχετικά με τον Κύριο γνώμες των πολλών, στο ότι αυτός ήταν η επανεμφάνιση με σωματική ανάσταση του Ιωάννη ή κάποιου από τους προφήτες της Π.Δ. (ο).

Ματθ.16,15 λέγει αὐτοῖς(1)· ὑμεῖς(2) δὲ τίνα με λέγεται εἶναι;
Ματθ.16,15 Εσείς, ποιος λέτε πως είμαι;» τους λέει.
(1)   Όταν «έφερε στο προσκήνιο την πλανεμένη γνώμη του λαού, τότε πρόσθεσε, εσείς όμως ποιος λέτε ότι είμαι; Προσκαλώντας αυτούς με τη δεύτερη ερώτηση στο να φανταστούν κάτι ανώτερο για αυτόν και δείχνοντάς τους, ότι η προηγούμενη άποψη είναι πολύ ανάρμοστη για την αξία του» (Χ).
(2)   Υπάρχει ισχυρή έμφαση στο «εσείς» (p). Εσείς «δηλαδή, οι οποίοι είστε πάντα μαζί μου και με βλέπετε να θαυματουργώ και κάνατε και εσείς οι ίδιοι πολλά θαύματα μέσω εμού» (Χ).

Ματθ.16,16 ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων(1) Πέτρος(2) εἶπε· σὺ εἶ ὁ Χριστὸς(3) ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(4) τοῦ ζῶντος(5).
Ματθ.16,16 Ο Σίμων Πέτρος απάντησε: «Εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του αληθινού Θεού».
(1)   «Ο παντού θερμός, ο κορυφαίος της ομάδας των Αποστόλων, αν και όλοι ρωτήθηκαν, απαντά αυτός. Και όταν μεν ρωτούσε για τη γνώμη του λαού, όλοι είπαν για αυτό που ρωτήθηκε· όταν όμως ζήτησε τη δική τους γνώμη, πηδά πρώτος ο Πέτρος και προλαβαίνει» (Χ).
(2)   Το διπλό όνομα εδώ είναι αξιοσημείωτο. Συχνά χρησιμοποιείται αυτό στο δ΄ ευαγγέλιο, σπάνια όμως στους συνοπτικούς. Ο Μάρκος και ο Λουκάς έχουν εδώ μόνο το Πέτρος (S). Στην επίσημη αυτή περίσταση το όνομα και το παρωνύμιο συνδέονται (b).
(3)   Την ώρα που οι άλλοι ακροατές του Ιησού έπαυσαν να θεωρούν αυτόν ως Μεσσία, οι 12 είχαν ενισχυθεί στην πίστη, ότι ήταν ο Χριστός (p). Ο Χριστός, με άρθρο=ο Μεσσίας που από παλιά τον είχε υποσχεθεί ο Θεός στους Ιουδαίους και αναμενόταν ανυπόμονα από αυτούς (F).
(4)   Δύο ονομασίες, ο Χριστός, ο υιός του Θεού, οι οποίες δεν έχουν εξ’ ολοκλήρου την ίδια σημασία, παρόλο που η μία συνεπάγεται την άλλη (Πράξ. θ 20). Προχωρά κλιμακωτά. Διότι η γνώση του Ιησού ως υιού του Θεού είναι ανώτερη από τη γνώση του ως Μεσσία (b). Ο Πέτρος με την προσθήκη του άρθρου και την ονομασία υιός του Θεού του ζωντανού, ομολογεί όσο του ήταν δυνατόν σαφώς την θεία αρχή του Ιησού, ότι κατέχει τη φύση του άπειρου όντος, το οποίο έχει τη ζωή και μεταδίδει αυτήν (L).
«Και πριν από αυτό είπαν «αληθινά είναι Υιός Θεού» όσοι ήταν στο πλοίο μετά την τρικυμία που είδαν και δεν μακαρίστηκαν, παρόλο που μίλησαν αληθινά. Διότι δεν ομολόγησαν τέτοια υιότητα όπως ο Πέτρος· αλλά νόμιζαν ότι είναι ένας από τους πολλούς αληθινά υιούς, πιο εξαιρετικός μεν από τους πολλούς, όχι όμως από την ίδια ουσία» (Χ).
«Δεν είπε χωρίς το άρθρο, αλλά μαζί με το άρθρο ο Υιός, δηλαδή ο ίδιος εκείνος, ο ένας και μόνος… αυτός που γεννήθηκε από την ίδια την ουσία του Πατέρα» (Θφ).
Ο Υιός του Θεού του ζωντανού, με άρθρο και οι 3 λέξεις το οποίο τονίζει την κάθε μία από αυτές (F). Με την προσθήκη του άρθρου (ο υιός) «τον ομολόγησε γνήσιο Υιό» (Χ), «τον κατανόησε ότι είναι από τη φύση του και κατά κυριολεξία υιός του Θεού», ενώ οι άλλοι όσοι πριν από αυτόν «τον ομολόγησαν Υιό του Θεού», «τον θεώρησαν ότι είναι υιός από υιοθεσία και σύμφωνα με προκοπή αρετής, όπως όλοι οι άγιοι» (Ζ).
(5)   «Σε αντίθεση με τα νεκρά είδωλα» (Ζ), και για να δηλώσει ότι αυτός είναι η πηγή της ζωής και των ευλογιών της (ο). Στην Π.Δ. συχνά συναντιέται η φράση.

Ματθ.16,17 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ(1), ὅτι σάρξ καὶ αἷμα(2) οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι(3), ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου(4) ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς(5).
Ματθ.16,17 Τότε ο Ιησούς του αποκρίθηκε: «Μακάριος είσαι, Σίμων, γιε του Ιωνά, γιατί αυτό δε σου το αποκάλυψε άνθρωπος, αλλά ο ουράνιος Πατέρας μου.
(1)   «Το βαρ είναι εβραϊκό, και σημαίνει τον γιο» (Ζ), «δηλαδή γιε του Ιωνά» (Θφ). Λέξη αραμαϊκή, ενώ το Ιωνά ή είναι συντομευμένος τύπος του ονόματος Ιωάννης (a,S), ή είναι άσχετος με το όνομα Ιωάννης, λέξη που σημαίνει το περιστέρι (L).
(2)   «Δηλαδή άνθρωπος» (Ζ). Φράση κοινή στο Ταλμούδ και στα Μισδραχίμ που σημαίνει την ανθρώπινη φύση σε αντίθεση με το Θεό (a)=άνθρωπος ψυχικός και σαρκικός, όπως από μόνος του είναι ο άνθρωπος χωρίς τη θεία χάρη. Αυτός ούτε να καταλάβει μπορεί καθόλου τις θείες αλήθειες, πολύ περισσότερο να αποκαλύψει αυτές σε άλλον (δ). Κανείς θνητός κατά το χρόνο εκείνο δεν γνώριζε την αλήθεια αυτή πριν ο Πέτρος διακηρύξει αυτήν (b).
(3)   «Δεν σε μυσταγώγησε σε αυτήν την ομολογία για εμένα» (Ζ). Η γνώση για το Χριστό δεν μπορεί αλλιώς να επιτευχθεί παρά με θεία αποκάλυψη (b).
(4)   «Δεν είπε απλώς· ο Πατέρας στους ουρανούς, αλλά ο Πατέρας μου, εξαιρώντας τον εαυτό του από την κτίση και λέγοντας τον Πατέρα, δικό του Πατέρα» (Σχ.π.). Ο Ιησούς δεν είχε πει ακόμη στους μαθητές του ξεκάθαρα ότι ήταν ο Χριστός. Είχε κάνει και πει εκείνα, με τα οποία με τη βοήθεια της αποκάλυψης από τον Πατέρα θα μπορούσαν εκείνοι να τον αναγνωρίσουν ως Χριστό (b).
«Δεν είναι επομένως δυνατόν να μάθει κάποιος τον Υιό από άλλον παρά μόνο από τον Πατέρα· ούτε από άλλον να μάθει τον Πατέρα παρά μόνο από τον Υιό. Επομένως και από εδώ φαίνεται ότι έχουν την ίδια τιμή και την ίδια ουσία» (Χ).
(5)   «Παρουσιάζει αυτόν που μίλησε στην ψυχή του, για να μάθεις, ότι ο Πέτρος μεν μίλησε, αλλά ο Πατέρας τού τα υπαγόρευσε, και να πιστέψεις ότι αυτά που λέχθηκαν δεν είναι πλέον ανθρώπινη γνώμη, αλλά θείο δόγμα» (Χ).

Ματθ.16,18 κἀγὼ(1) δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος(2), καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ(3) οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν(4), καὶ πύλαι ᾅδου(5) οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς(6).
Ματθ.16,18 Κι εγώ λέω σ’ εσένα πως εσύ είσαι ο Πέτρος, και πάνω σ’ αυτή την πέτρα θα οικοδομήσω την εκκλησία μου, και δε θα την κατανικήσουν οι δυνάμεις του άδη.
(1)   Και ο Ιησούς κάνει τώρα άλλη αποκάλυψη που αφορά στο μελλοντικό του έργο και την σχέση, την οποία ο απόστολος Πέτρος θα είχε με αυτό (p). Όπως εσύ λες από αποκάλυψη, ότι εγώ είμαι ο Χριστός, έτσι και εγώ αποκαλύπτοντας σού λέω. «Όπως κήρυξες για μένα το ιδιαίτερο και ασάλευτο της θεότητάς μου, έτσι και εγώ κηρύττω για σένα το ασάλευτο της ομολογίας» (Σχ.π.).
(2)   Αυτό ανταποκρίνεται ωραιότατα στο «εσύ είσαι ο Χριστός» της ομολογίας του Πέτρου (b). «Διότι πρόκειται να γίνεις πέτρα πίστης μετά την άρνηση» (Ζ). Το «εσύ είσαι» δηλώνει, είσαι σύμφωνα με τη θεία θέληση και ενέργεια, σύμφωνα με το θείο προορισμό, που αναφέρεται όχι σε στιγμή δισταγμού και ασθένειας ανθρώπινης, αλλά σε ολόκληρο τον μετά από αυτά βίο του Πέτρου. Εσύ είσαι βράχος πίστης, στερεός δηλαδή και ακλόνητος στην πίστη σε μένα (δ).
(3)   Ή, «την πίστη της ομολογίας» (Χ), στην ομολογία και παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας και της θείας υιότητας του Χριστού. Πάνω στο βράχο αυτής της από αποκάλυψη αλήθειας, θα χτίσω την εκκλησία μου. Σύμφωνα με την τελευταία αυτή εκδοχή το λογοπαίγνιο Πέτρος και πέτρα σημαίνουν: «Εξέφρασες αποκεκαλυμμένη αλήθεια και το όνομά σου Πέτρος υποδηλώνει όνομα μεταφορικό αυτής της αλήθειας. Θα είναι αυτή η πέτρα ή ο βράχος πάνω στον οποίο θα θεμελιωθεί η εκκλησία. Με άλλα λόγια θα είναι το κεντρικό και θεμελιώδες δόγμα της εκκλησιαστικής διδασκαλίας» (a).
«Αυτή η ομολογία, την οποία ομολόγησες, πρόκειται να είναι θεμέλιο όσων πιστεύουν, ώστε κάθε άνθρωπος που πρόκειται να κτίζει το σπίτι της πίστης, αυτήν την ομολογία να βάζει ως θεμέλιο» (Θφ).
Ή, «εσένα θα βάλω θεμέλιο των πιστών» (Ζ). Πέτρα=μεταφορικά ο άνθρωπος, ο οποίος για το σταθερό της ψυχής είναι όμοιος με βράχο (g). Ο Κύριός μας θα μίλησε στην αραμαϊκή, όπως υποδηλώνει το βαρ Ιωνά. Και στην αραμαϊκή η λέξη Κηφά θα χρησιμοποιήθηκε και στις δύο προτάσεις. Στην ελληνική γλώσσα ήταν αδύνατον και στις δύο προτάσεις να χρησιμοποιηθεί το θηλυκό πέτρα, αφού ο Πέτρος ήταν άνδρας και το κατηγορούμενό του έπρεπε να είναι γένους αρσενικού (p).
Το λογοπαίγνιο που σχηματίζεται (Πέτρος-πέτρα) μπορεί να προέρχεται και από την αραμαϊκή, όπου σχηματίζεται πιο κυριολεκτικά από όσο στην ελληνική. Στην αραμαϊκή=εσύ είσαι Κηφά (=βράχος) και πάνω σε αυτόν τον κηφά (=βράχο)(S).
Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή ο Πέτρος λαμβάνεται εδώ όχι ως άτομο μόνο, αλλά και ως ο πρώτος διερμηνέας της ζωντανής πίστης των Αποστόλων στο Χριστό (δ). Το γεγονός, ότι και ο Χριστός αλλού με διαφορετική μεταφορά αποκαλείται ακρογωνιαίος λίθος (Εφεσ. β 20,Α΄Πέτρ. β 4-8), δεν πρέπει να μας παρακινήσει να αρνηθούμε, ότι ο Πέτρος ονομάζεται εδώ η θεμέλια πέτρα της εκκλησίας. Στο Εφεσ. β 20 οι Απόστολοι και Χριστιανοί προφήτες είναι το θεμέλιο της εκκλησίας. Εδώ είναι σαφές, ότι η υπόσχεση του Κυρίου προς τον Πέτρο έγινε σαν σε κάποιον που ομολόγησε την πίστη του και ομολόγησε αυτήν και εξ΄ ονόματος του εαυτού του, αλλά και εξ’ ονόματος των 12. Ως πρώτος λοιπόν ομολογητής της ορθής πίστης ο Πέτρος μπορούσε καλά να θεωρηθεί ως θεμέλιο. Άλλοι ομολογώντας την ίδια πίστη θα προσθέτονταν σε αυτόν και πάνω σε αυτούς το οικοδόμημα θα χτιζόταν. Αλλά ο Πέτρος ήταν ο πρώτος. Από αυτόν ως πρώτο λίθο αρχίζει η ανοικοδόμηση της χριστιανικής εκκλησίας (p).
Αξιοσημείωτα και τα επόμενα: «Λέγοντας και εμείς όπως ο Πέτρος· Εσύ είσαι ο Χριστός ο Υιός του Θεού του ζώντος, γινόμαστε Πέτρος και θα μπορούσε και για μας να ειπωθεί από τον Θεό λόγο το «εσύ είσαι Πέτρος» και τα επόμενα. Διότι πέτρα είναι κάθε μιμητής του Χριστού… και πάνω σε κάθε τέτοια πέτρα χτίζεται όλος ο εκκλησιαστικός λόγος και ο τρόπος ζωής σύμφωνα με αυτόν. Διότι στο πρόσωπο καθενός από τους τέλειους, που έχουν το σύνολο των λόγων και έργων και σκέψεων που ολοκληρώνουν την μακαριότητα, βρίσκεται η εκκλησία που χτίζεται από το Θεό» (Ω).
(4)   Μόνο εδώ και στο ιη 17 η λέξη εκκλησία συναντιέται στα ευαγγέλια. Αλλού στην Κ.Δ. είναι συχνότατη. Σημαίνει σώμα ανθρώπων ενωμένων με κοινές πεποιθήσεις και ιδανικά (p). «Από εδώ δείχνει ότι πολλοί ήδη πρόκειται να πιστέψουν» (Χ). «Διότι εκκλησία είναι οι πιστοί» (Ζ).
(5)   Όπως η εκκλησία παρομοιάστηκε με οικοδόμημα, έτσι και οι δυνάμεις του κακού. Αυτές έχουν την μητρόπολή τους στο φρούριο του Άδη. Διότι ο Άδης συμβολίζεται με ισχυρό φρούριο με πύλες οχυρωμένες και χάλκινες. Δες Ησ. λη 10,Ιωβ ιζ 16,λη 17,Ψαλμ. ρστ 16,Γ΄Μακκαβ. ε 51. Η έννοια της εικονικής αυτής έκφρασης εδώ είναι: Οι οργανωμένες δυνάμεις του κακού δεν θα υπερισχύσουν της οργανωμένης κοινωνίας, η οποία θα εκπροσωπεί την διδασκαλία μου (a). Ο θάνατος συχνά θεωρείται ως μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις. Π.χ. «Δυνατή σαν το θάνατο η αγάπη» Και εδώ η εκκλησία λέγεται ότι είναι πολύ ισχυρότερη από το θάνατο. Ούτε οι πύλες του άδη δεν θα την νικήσουν (p).
(6)   Η χριστιανική εκκλησία είναι όμοια με πόλη χωρίς τείχη. Και όμως οι πύλες του άδη, οι οποίες ορμούν εναντίον της, δεν θα νικήσουν ποτέ αυτήν (b). Η βαθύτερη έννοια του Χριστού είναι πιθανώς αυτή: Η εκκλησία έχει οικοδομηθεί πάνω στη μεσσιακή ιδιότητα του Κυρίου της, και ο θάνατος –οι πύλες του Άδη- δεν θα τη νικήσουν, διότι δεν θα μπορέσει να κρατήσει αιχμάλωτό του τον Κύριο της εκκλησίας (S), ενώ τα μέλη της εκκλησίας με το θάνατο μεταβαίνουν από την επίγεια στην στον ουρανό θριαμβεύουσα εκκλησία των πρωτοτόκων. Επομένως ο θάνατος καμία δεν θα έχει δύναμη εναντίον της εκκλησίας, ώστε να αρπάζει τα μέλη της από το Θεό και το Σωτήρα (δ).

Ματθ.16,19 καὶ δώσω(1) σοι(2) τὰς κλεῖς(3) τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν(4), καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς.
Ματθ.16,19 Θα σου δώσω τα κλειδιά που ανοίγουν την πόρτα της βασιλείας των ουρανών, και ό,τι κρατήσεις ασυγχώρητο στη γη θα είναι ασυγχώρητο και στους ουρανούς· και ό,τι συγχωρήσεις στη γη θα είναι συγχωρημένο και στους ουρανούς»
(1)   «Όπως ακριβώς ο Πατέρας έδωσε σε σένα το να γνωρίσεις εμένα, έτσι και εγώ θα σου δώσω» (Χ). «Το «θα σου δώσω» φανερώνει μελλοντικό χρόνο, δηλαδή τον μετά την ανάσταση» (Θφ).
«Ο καιρός του δώρου ήταν η ώρα της ανάστασης, όταν είπε· Πάρτε Πνεύμα Άγιο· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες θα τους συγχωρούνται…» (Κ). Διότι και ο Χριστός μετά την ανάσταση και ανάληψή του, πήρε τα κλειδιά κατά την ανθρώπινη φύση του (b).
«Και δεν είπε, θα παρακαλέσω τον Πατέρα, μολονότι αυτό φανέρωνε μεγάλη εξουσία και το μέγεθος του δώρου ήταν απερίγραπτο, αλλά είπε, εγώ θα σου δώσω» (Χ).
«Αυτήν την κουβέντα δεν μπορεί να την πει ούτε άγγελος ούτε κάποια άλλη λογική δύναμη. Αλλά αρμόζει κατεξοχήν στο Θεό που κυβερνά τα πάντα και έχει εξουσία γης και ουρανού» (Κ).
(2)   «Και όμως αυτό το δώρο έγινε και στους άλλους Αποστόλους, αλλά δόθηκε πρώτα στον Πέτρο· διότι πρώτος αυτός ομολόγησε ότι ο Χριστός είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Εάν τα κλειδιά είχαν δοθεί αποκλειστικά στον Πέτρο και στον επίσκοπο της Ρώμης μετά από αυτόν, και όχι και στους άλλους Αποστόλους, τότε μετά το θάνατο του Πέτρου ο επίσκοπος της Ρώμης θα ενεργούσε ως ποιμένας και στους Αποστόλους που ζούσαν ακόμη (b).
Αξιοσημείωτη και η επόμενη: «Από αυτόν το λόγο του Χριστού [και θα σου δώσω τα κλειδιά…] είναι άξιος να πάρει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών αυτός που έφραξε τις πύλες του άδη, ώστε να μην τον νικήσουν· και για να μην μπορούν τίποτα εναντίον του οι πύλες του άδη, παίρνει σαν άλλα έπαθλα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, ώστε ο ίδιος να ανοίγει τις κλεισμένες πύλες σε όσους νικιούνται από τις πύλες του άδη. Και μπαίνει ως αγνός μεν από κάποια πύλη αγνότητας που ανοίγει με κλειδί που ανοίγει την αγνότητα, και ως δίκαιος από άλλη πύλη δικαιοσύνης που ανοίγει με το κλειδί της δικαιοσύνης· και έτσι γίνεται και με τις υπόλοιπες αρετές… δίνει δηλαδή ο Σωτήρας σε όσους δεν νικήθηκαν από τις πύλες του άδη, τόσα κλειδιά όσες είναι και οι αρετές» (Ω).
(3)   «Δηλαδή το να εισάγεις σε αυτήν (τη βασιλεία των ουρανών). Διότι έργο αυτού που έχει τα κλειδιά είναι το να βάζει μέσα» (Ζ). Τα κλειδιά σημαίνουν εξουσία (b). Η εικόνα των πυλών του άδη συνυπονοεί και την μεταφορά με τα κλειδιά. Υπάρχουν κλειδιά του Άδη (Αποκ. α 18 δες και θ 1,κ 1). Ο συγγραφέας της Αποκάλυψης περιγράφει τον αναστημένο Χριστό ότι έχει τα κλειδιά του Άδη, δηλαδή έχει δύναμη πάνω του. Έτσι η βασιλεία των ουρανών μπορεί να ομοιωθεί με ακρόπολη με οχυρωμένες πύλες. Αυτός που κρατά αυτά τα κλειδιά θα είχε δύναμη σε αυτήν, εξουσία να δεχτεί σε αυτήν και να αποκλείσει από αυτήν. Στο Αποκ. γ 7 η δύναμη και εξουσία αυτή κρατιέται από το Χριστό. Το κρατώ τα κλειδιά= έχω απόλυτο δικαίωμα, που δεν μπορεί από κανέναν να αμφισβητηθεί (a).
Δεν είναι απλός θυρωρός ο Πέτρος, αλλά διαχειριστής, περιβεβλημένος από τον οικοδεσπότη με πλήρη διοικητική εξουσία (S). Είναι δυνατόν τα κλειδιά να αναφέρονται ειδικά στο έργο του Πέτρου, όταν δέχτηκε τόσους πολλούς από τους πρώτους προσήλυτους στη χριστιανική εκκλησία (p). «Για αυτό και μετά την ανάληψη του Σωτήρα στους ουρανούς, αυτός δίδαξε πριν από όλους για πολύ και πολλούς έβαλε» (Ζ).
(4)   Θα δώσω σε σένα την δύναμη και εξουσία να εισάγεις στην εκκλησία και να βγάζεις από αυτήν, την οποία εκκλησία χαρακτηρίζει ως βασιλεία των ουρανών και εδώ και στο δ 17 και ο Πρόδρομος στο γ 2 (δ).
(5)   Η ερμηνεία που υποστηρίζεται από τους προτεστάντες (a,p,S,g): όχι μόνο διοικητική, αλλά και νομοθετική εξουσία δόθηκε στον Πέτρο. Οι όροι δένω και λύνω ανταποκρίνονται σε τεχνικούς όρους που χρησιμοποιούνται στις ιουδαϊκές νομικές σχολές σε σχέσεις με τις διακηρύξεις κάποιου νομοδιδάσκαλου που αποφασίζει για κάτι ότι είναι δεμένο, δηλαδή απαγορευμένο, ή για άλλο ότι είναι λυμένο, δηλαδή επιτρεπόμενο, όχι εννοείται με τη δύναμη του δικού του απόλυτου κύρους, αλλά σύμφωνα με τη γνώση του για τον προφορικό νόμο.
Η νομοθετική αυτή εξουσία να εκφέρει αυθεντικές αποφάσεις για το τι τα μέλη της νέας βασιλείας επιτρέπεται ή απαγορεύεται να κάνουν, δόθηκε στον απόστολο Πέτρο (στο ιη 18 και σε όλους τους Αποστόλους) σαν σε μαθητή που γνωρίζει το νου του Χριστού και ξέρει καλά τη διδασκαλία του. Οι πάνω στη γη αποφάσεις του Πέτρου θα επικυρώνονταν στον ουρανό από το Θεό. Δεν υπάρχει αναγκαία σχέση ανάμεσα στο λόγο αυτό και στο Ιω. κ 23, όπου γίνεται λόγος για άφεση ή κράτηση των αμαρτιών (S).
Είναι αξιοσημείωτο, ότι λέγεται «ό,τι δέσεις» και όχι «όποιον δέσεις» (p).
Πιο σωστή η: «Δέσιμο λέει την ασυγχωρησία, ενώ λύσιμο την συγχώρηση. Υπόσχεται λοιπόν, όποιο αμάρτημα δεν συγχωρέσεις στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό από το Θεό· και όποιο συγχωρέσεις εδώ θα είναι και εκεί συγχωρεμένο» (Ζ).
«Αυτόν μεν που κρίνει άδικα και δεν δένει στη γη σύμφωνα με το λόγο του Θεού ούτε λύνει στη γη σύμφωνα με το θέλημά του, οι πύλες του άδου θα τον νικήσουν. Αυτόν όμως που δεν θα τον νικήσουν οι πύλες του άδου, αυτός κρίνει δίκαια. Για αυτό έχει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών για να ανοίγει σε αυτούς που λύθηκαν στη γη, ώστε να είναι λυμένοι και ελεύθεροι και στους ουρανούς, και κλείνει σε αυτούς που σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση του έχουν δεθεί στη γη, ώστε και στους ουρανούς να είναι δεμένοι και καταδικασμένοι.
Επειδή όμως αυτοί που εγείρουν αξιώσεις για τον τόπο της επισκοπής χρησιμοποιούν το ρητό σαν να είναι ο Πέτρος, και επειδή έχουν πάρει από το Σωτήρα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, διδάσκουν ότι τα από αυτούς δεμένα, δηλαδή καταδικασμένα, έχουν δεθεί και στους ουρανούς και τα από αυτούς λυμένα, δηλαδή συγχωρεμένα έχουν λυθεί και στους ουρανούς, πρέπει να πούμε ότι σωστά το λένε αυτό, αν έχουν ανάλογο έργο για το οποίο ειπώθηκε σε εκείνον τον Πέτρο η φράση «Εσύ είσαι Πέτρος», και αν έχουν τέτοια αξία, ώστε πάνω σε αυτούς να χτιστεί η εκκλησία από το Χριστό» (Ω).
Συνηθισμένη και μεταφορική χρήση του λύνω στην Π. και Κ.Δ. είναι είτε λύνω από τα δεσμά και μεταφορικά αφήνω, συγχωρώ αμαρτίες, δες Ησ. μ 2,Σοφ. Σειρ. κη 2,Λουκ. στ 37, είτε καταλύω, καταργώ, αθετώ (Ματθ, ε 17,19,Ιω. β 19,ε 17,ζ 23,Εφεσ. β 14,Α΄Ιω. γ 8 κλπ.). Αλλά εδώ δεν πρόκειται για αθέτηση ή κατάργηση εντολών. Η άλλη χρήση του δένω και λύνω στους Ταλμουδιστές, σύμφωνα με την οποία το δένω=κηρύττω απαγορευμένο και το λύνω=κηρύττω επιτρεπόμενο, είναι τελείως άγνωστη στη θεία Γραφή (δ).
Αξιόλογη και η: με τις εκφράσεις δένω και λύνω εννοούνται όλα εκείνα, τα οποία ο Πέτρος συντέλεσε στο όνομα του Ιησού Χριστού και με την πίστη στο όνομα αυτό, με την αποστολική του εξουσία, διδάσκοντας, πείθοντας, παρηγορώντας, προτρέποντας, απαγορεύοντας, επιτρέποντας, συγχωρώντας, θεραπεύοντας, ανασταίνοντας από τους νεκρούς (Πράξ. γ 7, θ 34,41), τιμωρώντας (Πράξ. ε 5). Ο ίδιος αναφέρει στο Πράξ. ιε 8 περίπτωση πράγματος που συντελέστηκε στη γη και επιβεβαιώθηκε στους ουρανούς (b).

Ματθ.16,20 τότε διεστείλατο(1) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν(2) ὅτι αὐτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός(3).
Ματθ.16,20 Τότε έδωσε στους μαθητές του την εντολή να μην πουν σε κανένα πως αυτός είναι ο Μεσσίας.
(1)   Αυθεντική γραφή επετίμησε= «Το διεστείλατο μεν με την έννοια του παράγγειλε, ενώ το επετίμησε με την έννοια του εξασφάλισε να μην πουν σε κανέναν» (Ζ). Διαστέλλω, το μέσο διαστέλλομαι= εξηγούμαι, τη σκέψη μου, εκθέτω με ακρίβεια. Έτσι στους Αριστοτέλη και Πολύβιο. Οπότε στην Κ.Δ. σημαίνει προτρέπω, διατάζω. Το επιτιμώ βρίσκεται και με την έννοια του προτρέπω έντονα (g).
(2)   Η έντονη αυτή προτροπή είναι εγγύηση για την ιστορική ακρίβεια του γεγονότος. Συγγραφέας που θα έπλαθε τα ιστορούμενα δύσκολα θα είχε σκεφτεί, ότι ο Ιησούς αφού εκδήλωσε τέτοια χαρά, όταν ο Πέτρος ομολόγησε, ότι οι 12 πίστευαν σε αυτόν ως τον Μεσσία και τον υιό του Θεού, θα επέμενε ώστε αυτό να τηρηθεί μυστικό (p).
(3)   Ο λόγος της παραγγελίας να τηρηθεί το πράγμα μυστικό, ήταν η πλανημένη ιδέα η οποία επικρατούσε στο λαό για τον Μεσσία. Ήταν δυνατόν να επιχειρήσουν και πάλι να ανακηρύξουν αυτόν βασιλιά και έτσι να επιταχύνουν τη σύγκρουση με τη ρωμαϊκή κυβέρνηση (p). Αλλά και οι μαθητές δεν είχαν ακόμη εμβαθύνει σε όλα όσα περιείχε η παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας του Κυρίου (S).

Στιχ. 21-28. Προαναγγελία του Πάθους.

Ματθ.16,21 Ἀπὸ τότε(1) ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς(2) δεικνύειν(3) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων(4) καὶ ἀποκτανθῆναι, καὶ τῇ τρίτη ἡμέρᾳ(5) ἐγερθῆναι.
Ματθ.16,21 Από τότε άρχισε ο Ιησούς να φανερώνει στους μαθητές του πως πρέπει να πάει στα Ιεροσόλυμα και να πάθει πολλά από τους πρεσβυτέρους και τους αρχιερείς και τους γραμματείς και να θανατωθεί και ν’ αναστηθεί την τρίτη μέρα.
Το ευαγγέλιο μπορεί να διαιρεθεί σε δύο μέρη, από τα οποία το θείο σχέδιο του Ιησού ακτινοβολεί. Το πρώτο αναφέρεται στην αλήθεια: ο Ιησούς είναι ο Χριστός. Το δεύτερο έχει ως θέμα: ο Χριστός πρέπει να πάθει, να πεθάνει και να αναστηθεί ή συντομότερα: ο Χριστός μέσω θανάτου θα μπει σε δόξα. Ο Ιησούς έπεισε τους μαθητές του για την πρώτη αλήθεια. Κατά συνέπεια ήταν υποχρεωμένοι να πιστέψουν αυτόν και ως προς το δεύτερο, προτού λάβει χώρα το πάθημα. Μετά την ανάληψή του οι άνθρωποι μαθαίνουν πρώτα το δεύτερο μέρος του ευαγγελίου και από αυτό πείθονται για το πρώτο (b).
Η διδασκαλία για το πάθημα φαίνεται να απέβη σπουδαίο σημείο διδασκαλίας προς τους μαθητές από τη στιγμή, κατά την οποία έγινε η ομολογία στην Καισάρεια του Φιλίππου. Οι προφητείες για το πάθος που ακολούθησαν, αναφέρονται στα Ματθ. ιζ 22,κ 17, δες και ιζ 12,κστ 2 (S).
(1)   «Από τότε, από τη στιγμή που με βεβαιότητα έμαθαν οι μαθητές ότι είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Το «από τότε» αντί για το απλό τότε, που είναι τόσο συνηθισμένο στο Ματθαίο, δείχνει νέα σειρά διδασκαλιών (L). Γνωρίζουν ήδη ότι είναι ο Μεσσίας, αλλά ποιος είναι ο προορισμός του Μεσσία; Το τελείως αντίθετο από εκείνο, το οποίο φανταζόταν ο λαός και οι ίδιοι οι μαθητές (L).
(2)   Αυθεντική γραφή Ιησούς Χριστός. Ο Ματθαίος πιθανώς έγραψε αυτό εδώ, για να τονίσει το κρίσιμο σημείο, στο οποίο έφθασε η αφήγηση (S).
(3)   Εδώ και στο Πράξ. ι 28 έχει την έννοια του με λόγια αποδεικνύω, διδάσκω. Αντί για το δεικνύειν στο Μάρκ. η 31 λέγεται το διδάσκειν (g).
(4)   Περιληπτική περιγραφή ολόκληρου του Συνεδρίου (S). Τρεις τάξεις εκείνων, οι οποίοι όφειλαν να είχαν οδηγήσει το λαό στο Μεσσία (b).
(5)   Αντί για το «μετά από τρεις ημέρες» του Μάρκου, ο Ματθαίος (όπως και ο Λουκάς) γράφει την τρίτη ημέρα, δηλαδή έκφραση που υπερίσχυσε (ιζ 23 κ 19), διότι ανταποκρίνεται ακριβέστερα στα γεγονότα (L).

Ματθ.16,22 καὶ προσλαβόμενος(1) αὐτὸν ὁ Πέτρος(2) ἤρξατο ἐπιτιμᾶν(3) αὐτῷ λέγων· ἵλεώς σοι(4), Κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο(5).
Ματθ.16,22 Ο Πέτρος τον πήρε κατά μέρος κι άρχισε να τον μαλώνει και να του λέει: «Θεός φυλάξοι, Κύριε! Να μη σου συμβεί αυτό!»
(1)   Πήρε προς τον εαυτό του. Ή, το «πήρε κοντά του» δηλώνει το κατ’ ιδίαν απομάκρυνε αυτόν από τους άλλους μαθητές (δ), για να συνομιλήσει ιδιαιτέρως μαζί του.
Ή, με την έννοια του έρχομαι σε βοήθεια κάποιου (L)=τον πήρε κατά κάποιο τρόπο βοηθώντας τον για να σωθεί από το θάνατο, στον οποίο από μόνος του πήγαινε (p). Η δεύτερη πιο πιθανή.
(2)   Είτε «επειδή ήδη απέκτησε θάρρος από το ότι μακαρίστηκε» (Ζ), είτε ίσως και θεωρώντας ότι η ηλικία του προσέδιδε σε αυτόν κάποιο κύρος (p).
(3)   Με την έννοια όπως και στο σ. 20. «Τι τέλος πάντων είναι αυτό; Αυτός που έλαβε αποκάλυψη, που μακαρίστηκε, έτσι γρήγορα έπεσε και έσφαλε, ώστε να φοβηθεί το πάθος; Και που είναι το θαυμαστό στο να πάθει αυτό, αυτός που δεν δέχτηκε αποκάλυψη για αυτά; Διότι, το ότι είναι μεν Υιός Θεού το έμαθε, αλλά τι τέλος πάντων είναι το μυστήριο του σταυρού και της ανάστασης δεν έγινε ακόμη φανερό σε αυτόν» (Χ).
«Αυτό μεν που αποκαλύφθηκε, ο Πέτρος σωστά το ομολόγησε, σε αυτό όμως που δεν αποκαλύφθηκε έκανε λάθος, για να μάθουμε ότι χωρίς το Θεό ούτε εκείνο το μεγάλο θα έλεγε» (Θφ).
(4)   «Το «ο Θεός να σε φυλάξει» από συνήθεια το είπε· διότι ήταν συνήθεια να λέει αυτό κάποιος ο οποίος κατηγορούσε κάποιον, που είπε παράλογο πράγμα, να λέει δηλαδή, ο Θεός να σε φυλάξει» (Ζ). Αυτό ο Θεός ας αποτρέψει από εσένα (g). Ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό.
(5)   «Με την έννοια, να μη γίνει σε εσένα αυτό που λες» (Ζ). Ή, δεν πρέπει να γίνει αυτό σε σένα (σύμφωνα με την ιδέα την οποία ο Πέτρος είχε για τον Μεσσία).

Ματθ.16,23 ὁ δὲ στραφεὶς(1) εἶπε τῷ Πέτρῳ· ὕπαγε ὀπίσω μου(2), σατανᾶ(3)· σκάνδαλόν μου εἶ(4)· ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων(5).
Ματθ.16,23 Τότε ο Ιησούς γύρισε και του είπε: «Φύγε από μπροστά μου, σατανά! Εσύ μου γίνεσαι εμπόδιο, γιατί δε σκέφτεσαι όπως θέλει ο Θεός, αλλά όπως θέλουν οι άνθρωποι».
(1)   Με την εύγλωττη αυτή κίνηση ο Κύριός μας φανέρωνε προς τον Πέτρο την ζωηρότατη οδύνη, την οποία του προκάλεσαν τα λόγια αυτά του μαθητή (F). Ο Μάρκος προσθέτει «και αφού είδε τους μαθητές του», το οποίο φαίνεται να τονίζει την δημοσιότητα του ελέγχου (a). Ο Πέτρος πήρε κατ’ ιδίαν τον διδάσκαλο. Αλλά ο Ιησούς στράφηκε και μάλωσε τον Πέτρο μπροστά σε όλους τους μαθητές (ο).
(2)   Αφανίσου από μπροστά μου (δ). Την ώρα που ο Ιησούς κατευθυνόταν στα Ιεροσόλυμα, για να πεθάνει εκεί, ο Πέτρος παρεμβάλλεται εμπόδιο στο δρόμο του, δημιουργώντας κίνδυνο πτώσης στον Κύριο. Ας πάει λοιπόν πίσω (L).
Η φράση υπενθυμίζει την αποπομπή του διαβόλου κατά τον τρίτο πειρασμό στην έρημο, διότι και ο Πέτρος εδώ ανανεώνει τους πειρασμούς εκείνους. Οι πειρασμοί εκείνοι του πονηρού συνίσταντο κυρίως στο να οδηγήσουν τον Ιησού, να προτιμήσει σύντομο και εύκολο δρόμο προς τον μεσσιακό θρόνο. Και ο Πέτρος επιχειρεί να παρασύρει τον Μεσσία να ξεφύγει την από τους Ιουδαίους άρχοντες απόρριψη και τον επονείδιστο θάνατο. Η συμπεριφορά αυτή του Πέτρου δείχνει, πόσο αναγκαία ήταν η εντολή προς τους Αποστόλους να τηρήσουν σιγή σε σχέση με τη μεσσιακή ιδιότητα του Ιησού. Εάν ο πρώτος των Αποστόλων θα ήταν δυνατόν να παρασυρθεί σε τόσο δεινή πλάνη, την οποία υπονοεί η επιτίμηση του Κυρίου, τι θα μπορούσε να πράξει ο όχλος που αγνοούσε (p).
(3)   «Σατανά, το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά ο αντικείμενος (αντίπαλος, αντίθετος, εχθρός)» (Ω). «Τον ονόμασε σατανά, διότι μιμούνταν το σατανά» (Ζ).
«Και δεν είπε, ο σατανάς μίλησε μέσα από σένα· αλλά πήγαινε πίσω μου σατανά» (Χ).
Δες Ιω. στ 70, όπου ο Κύριός μας λέει για τον Ιούδα τον Ισκαριώτη: Και από εσάς ένας είναι διάβολος. Ο Πέτρος νόμισε τον εαυτό του πολύ ευγενικό και φιλικό προς τον Ιησού, όταν είπε· Ίλεως σοι Κύριε. Και όμως για τον λόγο αυτόν ονομάστηκε σατανάς (b).
Το πρωτείο του Πέτρου είναι παραδόξως ποικίλου χαρακτήρα και είναι μερικές φορές πρωτείο κακού μάλλον παρά καλού. Εάν είναι πρώτος στον κύκλο των Αποστόλων και πρώτος στην ομολογία της πίστης, είναι επίσης πρώτος και στο να πειράζει και πρώτος στο να αρνείται το Διδάσκαλό του. Η θεμέλια πέτρα σχεδόν αμέσως γίνεται πέτρα σκανδάλου και αυτό όχι στην Εκκλησία, αλλά στον ίδιο τον χτίστη της (p).
(4)   «Είσαι εμπόδιό μου τώρα» (Ζ). Τα λόγια του μαθητή ήταν περισσότερο επικίνδυνα από όσο οι έφοδοι του σατανά στο τέταρτο κεφάλαιο. Ο Κύριός μας διώχνει πίσω του την μπροστά στα πόδια του πέτρα του σκανδάλου (b). Ο Πέτρος πραγματικά έτεινε να απομακρύνει το διδάσκαλο από την υπακοή στο θέλημα του Θεού (F).
(5)   «Δεν φρονείς θεϊκά, αλλά ανθρώπινα» (Ζ). Ο Πέτρος «εξετάζοντας το πράγμα με ανθρώπινο λογισμό και γήινο, νόμισε ότι αυτό είναι για αυτόν αισχρό και απρεπές. Με σκοπό λοιπόν να τον κάνει να σκεφτεί σωστά, λέει… εσύ σκέφτεσαι για αυτά με τρόπο σαρκικό· διότι αν άκουγες τα λεγόμενα όπως αρμόζει στο Θεό, απαλλαγμένος από τη σαρκική διάνοια, θα γνώριζες ότι αυτό είναι εκείνο που κατεξοχήν αρμόζει σε μένα» (Χ).
Τα του Θεού=αυτά που θέλει ο Θεός και ειδικά το σωτήριο θέλημά του. Τα των ανθρώπων=τα οποία αρέσουν στους ανθρώπους (g). «Εσύ όμως πρόσεξε, σε παρακαλώ, αυτόν που πριν από λίγο μακαρίστηκε πολύ, τώρα να μαλώνεται πολύ, και για να ελαττωθεί το θάρρος του (του Πέτρου) και για να μάθεις ότι ο Σωτήρας δεν κάνει διακρίσεις προσώπων» (Ζ).

Ματθ.16,24 Τότε(1) ὁ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· εἴ τις(2) θέλει(3) ὀπίσω μου ἐλθεῖν(4), ἀπαρνησάσθω(5) ἑαυτὸν(6) καὶ ἀράτω(7) τὸν σταυρὸν(8) αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι(9).
Ματθ.16,24 Τότε ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας απαρνηθεί τον εαυτό του, ας σηκώσει το σταυρό του κι ας με ακολουθεί.
(1)   «Πότε; Όταν ο Πέτρος είπε «ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό»… Εσύ Πέτρε μού λες, ο Θεός να με φυλάξει… εγώ όμως σου λέω, ότι όχι μόνο το να εμποδίσεις εμένα και το να δυσφορείς για το πάθος μου είναι βλαβερό και ολέθριο για σένα, αλλά ότι δεν θα μπορέσεις να σωθείς εάν και εσύ ο ίδιος δεν είσαι παντοτινά προετοιμασμένος για να πεθάνεις» (Χ).
Σύμφωνα με το Μάρκο τα λόγια αυτά λέχθηκαν σε πλήθος λαού. Σύμφωνα με το Ματθαίο μόνο στους μαθητές (L). Λόγια τέτοια όπως αυτά στους σ. 24-26 λέχθηκαν προφανώς περισσότερες από μία φορές από τον Κύριό μας και ίσως επαναλήφθηκαν συχνά από αυτόν. Δες Λουκ. θ 23,ιδ 25-27,ιζ 33 και Μάρκ. η 34-37 και Ιω. ιβ 25 (p).
(2)   «Είτε γυναίκα, είτε άνδρας, είτε άρχοντας είτε αρχόμενος» (Χ).
(3)   «Δεν ζητώ με τη βία, δεν εξαναγκάζω, αλλά κάνω τον καθένα κύριο της δικής του διάθεσης» (Χ). «Διότι κανέναν δεν αναγκάζει χωρίς να το θέλει» (Ζ). Το ρήμα θέλει δεν σημαίνει εδώ απλή κλίση, αλλά θέληση συνδυασμένη με εκλογή ή απόφαση (ο).
(4)   «Δηλαδή να με ακολουθήσει ως μαθητής και μιμητής» (Ζ). «Και φαίνεται μεν ότι είπε ένα πράγμα, αλλά είναι τρία τα λεγόμενα· το να απαρνηθεί τον εαυτό του και το να σηκώσει το σταυρό του και το να ακολουθήσει. Και τα μεν δύο είναι στενά συνδεδεμένα, το άλλο όμως ειπώθηκε ως κάτι το ξεχωριστό» (Χ).
«Το να θέλει κάποιος να έλθει πίσω από τον Ιησού και να τον ακολουθήσει, δεν συμβαίνει από τυχαίο κατόρθωμα» (Ω).
(5)   «Δεν είπε ας αρνηθεί, αλλά ας απαρνηθεί· και με αυτήν την μικρή προσθήκη φανερώνει πάλι πολλή την υπερβολή» (Χ).
(6)   «Να απαρνηθεί τον εαυτό του, δηλαδή να μην έχει τίποτα κοινό με τον εαυτό του» (Χ).
«Ας απαρνηθεί το θέλημά του, το οποίο αγαπά την ηδονή, την ζωή, ή ας απαρνηθεί το σώμα του, χωρίς να το λυπάται αν περνά κακουχίες και βασανίζεται, αλλά να το παραδίδει σε κινδύνους» (Ζ). «Όπως ακριβώς συνηθίζουμε να λέμε ο τάδε αρνήθηκε τον τάδε, με την έννοια του, δεν τον έχει φίλο ούτε γνωστό, έτσι και καθένας οφείλει να μην έχει καμία φιλία με το σώμα» (Θφ).
«Αρνείται τον εαυτό του αυτός που τον προηγούμενο βίο του που έζησε με κακία, τον εξαλείφει με την αξιόλογη μεταβολή» (Ω).
«Ακόμα, όμως, στο «ας αρνηθεί τον εαυτό του» νομίζω ότι είναι χρήσιμο αυτό που είπε ο Παύλος αρνούμενος τον εαυτό του, το οποίο έχει ως εξής: δεν ζω πλέον εγώ αλλά ζει μέσα μου ο Χριστός. Διότι το «δεν ζω πλέον εγώ» ήταν λόγος που έδειχνε ότι αρνιόταν τον εαυτό του αφού παρέδιδε τη ζωή του, και έπαιρνε στον εαυτό του τον Χριστό» (Ω).
(7)   «Το να σηκώσει το σταυρό του, φανερώνει το μέχρι πόσο πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του» (Σχ). «Δηλαδή να βαστάει και να κουβαλά παντοτινά» (Χ).
(8)   «Δηλώνει τον επονείδιστο θάνατο… Διαρκώς, λέει, να περιφέρεις το θάνατο και να είσαι κάθε ημέρα έτοιμος για σφαγή» (Χ). Ο σταυρός δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά τον βίαιο θάνατο (a). «Διότι τότε ο σταυρός ήταν όργανο θανάτου» (Ζ).
(9)   «Επειδή είναι δυνατόν και να πάσχει κάποιος αλλά να μην ακολουθεί, όταν κάποιος δεν πάθει για αυτόν (διότι και οι ληστές πάσχουν πολλά και χειρότερα)» (Χ), «πρόσθεσε ότι, «και ας με ακολουθήσει»· διδάσκοντας ότι δεν πρέπει μόνο να παθαίνουμε τέτοια, αλλά και… να βαδίζουμε στα ίχνη του δικού του τρόπου ζωής» (Ζ).

Ματθ.16,25 (1)ὃς γὰρ(2) ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν(3) αὐτοῦ σῶσαι(4), ἀπολέσει(5) αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ(6) τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ(7), εὑρήσει(8) αὐτήν.
Ματθ.16,25 Γιατί όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του θα τη χάσει· όποιος όμως εξαιτίας μου χάσει τη ζωή του, θα τη βρει.
(1)   Η έννοια του σ. αυτού είναι η ίδια με το ι 39 (δ). «Και ζήτα σε εκείνον την εξήγηση αυτών» (Ζ).
(2)   Αιτιολογεί τα του προηγούμενου στίχου= «Αυτό που λέει σημαίνει το εξής· διατάζω αυτά, όχι επειδή δεν ενδιαφέρομαι για σας, αλλά επειδή ενδιαφέρομαι πάρα πολύ» (Χ).
(3)   Στο πρώτο μέρος της αντίθεσης η ψυχή=η ζωή που βιώνεται στη γη· στο άλλο μέρος=η μακάρια ζωή την οποία ζει ο άνθρωπος στην αιώνια βασιλεία του Θεού (g). Η έννοια του όλου στίχου: Όποιος θέλει να σώσει την ψυχή ως αρχή και αιτία της φυσικής του ζωής που διανύεται στην παρούσα ζωή, αυτός θα χάσει αυτήν ως αρχή της μακάριας ζωής.
«Μιλάει για τη σωτηρία την πέρα από το πρέπον, τη διαφυγή από τους κινδύνους της παρούσας ζωής· αυτήν ονόμασε απώλεια, όπως ακριβώς λοιπόν και την απώλεια που γίνεται στους κινδύνους για χάρη του, τήν ονόμασε σωτηρία» (Σχ).
«Όποιος, επειδή αγαπά τη ζωή και νομίζει ότι η παρούσα ζωή είναι αγαθό, περιποιείται την ψυχή του ώστε να ζει σωματικά, φοβούμενος να πεθάνει, επειδή με αυτόν το θάνατο θα χάσει αυτήν, αυτός, με αυτό ακριβώς το να θέλει με τον τρόπο αυτόν να σώζει την ψυχή του, θα την χάσει, αφού θα την βγάλει έξω από την κατάσταση της μακαριότητας» (Ω).
(4)   Δηλαδή φυσικά (b).
(5)   Δηλαδή πνευματικά (b).
(6)   Δηλαδή με τρόπο φυσικό, αποβάλλοντας κάθε εγωισμό, με την αυταπάρνηση (b). «Αν όμως κάποιος, περιφρονώντας την παρούσα ζωή εξαιτίας του δικού μου λόγου, που τον έπεισε για την αιώνια ζωή να αγωνιστεί μέχρι θανάτου για χάρη της αλήθειας, χάνει τη ζωή του στην παρούσα ζωή παραδίδοντας αυτήν χάριν της ευσέβειας σε αυτό που γενικότερα ονομάζεται θάνατος, αυτός επειδή για μένα έχασε τη ζωή του, θα τη σώσει μάλλον και θα την κερδίσει» (Ω).
(7)   Αυτό είναι ο σκοπός της αυταπάρνησης, αλλά πολλοί για άλλες αιτίες χάνουν τις ζωές τους, είτε για τους εαυτούς τους είτε για τον κόσμο (b).
(8)   Δηλαδή πνευματικά. Ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους. Η ψυχή που σώθηκε είναι κάτι, το οποίο βρέθηκε (b).

Ματθ.16,26 (1)τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον(2) κερδήσῃ(3), τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ(4); ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα(5) τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;
Ματθ.16,26 Τι ωφελείται ο άνθρωπος, αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, χάσει όμως τη ζωή του; Ή τι μπορεί να δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα για τη ζωή του;
(1)   Η έννοια του στίχου: Υποθέστε, ότι ένας άνθρωπος ξέφυγε το μαρτύριο. Θα σώσει βεβαίως την φυσική του ζωή. Θα χάσει όμως την υψηλότερη ζωή της ψυχής. Να κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και να χάσει την υψηλότερη αυτή ζωή, αποτελεί κάτι ανωφελές. Διότι η υψηλότερη ζωή δεν μπορεί να εξαγοραστεί (a).
(2)   Δηλαδή όλα τα πλούτη και τις τέρψεις και τις πηγές των κοσμικών απολαύσεων (ο).
(3)   «Είναι αδύνατον ένας οποιοσδήποτε να κερδίσει τον κόσμο όλο· αλλά και δυνατόν να ήταν, κανένα όφελος. Διότι όλα τα του κόσμου είναι θνητά, ενώ η ψυχή αθάνατη. Και αυτών μεν η απόλαυση είναι πρόσκαιρη, αυτής όμως η κόλαση αιώνια» (Ζ).
(4)   Να χάσει την αιώνια ζωή του (g).
(5)   «Διότι αν ούτε όλος ο κόσμος δεν είναι αντάξιος μιας λογικής ψυχής, τι θα δώσει κάποιος αντάλλαγμα, ώστε να την σώσει από την αιώνια κόλαση; Όντως τίποτα» (Ζ). Αντάλλαγμα, το οποίο πρέπει να είναι όχι μικρότερης αξίας από όσο η ψυχή, για την οποία δίνεται (b).
Ή, πιο σωστά, Τίποτα δεν υπάρχει, το οποίο στην πολυτιμότητα να εξισώνεται με τη σωτηρία της ψυχής (g).
«Δεν υπάρχει κάτι στον άνθρωπο, το οποίο δίνοντάς το ως αντάλλαγμα για την ψυχή του όταν κρατιέται από το θάνατο, να την λυτρώσει από τα χέρια του. Ο άνθρωπος μεν δεν θα μπορούσε να δώσει κάτι αντάλλαγμα για την ψυχή του, ο Θεός όμως για την ψυχή όλων μας έδωσε αντάλλαγμα το τίμιο αίμα του Ιησού» (Ω). Αλλά εάν ο άνθρωπος απορρίψει αυτό, τίποτα πλέον δε μένει το οποίο να μπορεί να εξαγοράσει την ψυχή του από την κόλαση (ο).

Ματθ.16,27 μέλλει(1) γὰρ(2) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(3) ἔρχεσθαι(1) ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ(4) μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ(5), καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν(6) αὐτοῦ(7).
Ματθ.16,27 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει με όλη τη λαμπρότητα του Πατέρα του μαζί με τους αγγέλους του, και τότε θα ανταμείψει τον καθένα ανάλογα με τις πράξεις του.
(1)   Πιο έντονο από το απλό «θα έλθει» (b).
(2)   Αφού με τα λόγια του προηγούμενου στίχου «φόβισε, εδώ και από τα αγαθά παρηγορεί» (Χ). Αιτιολογεί το πώς θα κερδίσει ή θα ζημιωθεί κάποιος την ψυχή του. Καταλαβαίνω ότι αυτά θα γίνουν κατά τη μέλλουσα κρίση και ανταπόδοση του υιού του ανθρώπου (δ).
(3)   Εγώ δηλαδή, που τώρα υπάρχω στην κατάσταση της ταπείνωσης (δ).
«Τώρα μεν ήλθε ο υιός του ανθρώπου, αλλά όχι στη δόξα του, διότι τον είδαμε και δεν είχε μορφή ούτε ομορφιά… και έπρεπε αυτός να έλθει τέτοιος, για να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας. Διότι δεν έπρεπε αυτός που είναι σε δόξα, να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας» (Ω).
(4)   «Διότι δεν είπε, με δόξα τέτοια σαν αυτή που έχει ο Πατέρας, για να μην σκεφτείς πάλι κάποια διαφορά· αλλά με σκοπό να δείξει την απόλυτη ακρίβεια, λέει, ότι θα έλθει με την ίδια εκείνη δόξα, ώστε να την θεωρούμε μία και την αυτήν» (Χ).
«Φανέρωσε και ότι έχει την ίδια δόξα με τον Πατέρα. Αν όμως έχει την ίδια δόξα, άρα έχει και την ίδια ουσία και δύναμη και θεότητα. Διότι σε αυτούς που η δόξα είναι η ίδια, αυτών επομένως και τα άλλα είναι ίδια» (Ζ).
«Διότι αν σε μία ουσία υπάρχει διαφορά δόξας (διότι άλλη είναι η δόξα του ηλίου και άλλη της σελήνης και άλλη η δόξα των αστέρων· διότι λέει, αστέρι από αστέρι διαφέρει σε δόξα, παρόλο που έχουν μία ουσία), πώς σε αυτούς που η δόξα είναι μία, μπορούμε να νομίσουμε ότι έχουν άλλη ουσία;» (Χ).
(5)   «Οι άγγελοι θα συνοδεύουν και θα προηγούνται» (Ζ). Αυτού, δηλαδή του υιού του ανθρώπου· διότι τα λειτουργικά αυτά πνεύματα υπηρετούν στην εκτέλεση των αποφάσεων (δ).
(6)   Σε ενικό αριθμό, διότι η όλη ζωή του ανθρώπου είναι ένα γεγονός (b). Όλες οι πράξεις της ανθρώπινης ζωής βλεπόμενες κατά το σύνολό τους (F). Μάλλον σύμφωνα με τα έργα του, σύμφωνα με την ηθική αξία των πράξεών του.
(7)   Η όλη φράση από το Ψαλμ. ξα 13. Δες και Παροιμ. κδ 12 και Σοφ. Σειρ. λε 22 (a).

Ματθ.16,28 ἀμὴν λέγω ὑμῖν(1), εἰσί τινες(2) τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται(3) θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ(4).
Ματθ.16,28 Σας βεβαιώνω πως υπάρχουν μερικοί ανάμεσα σ’ αυτούς που βρίσκονται εδώ, οι οποίοι δε θα γευτούν το θάνατο, πριν δουν τον Υιό του Ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του».
(1)   «Αφού είπε για τον εαυτό του, ότι πρόκειται να έλθει σε δόξα… βεβαιώνει (τον λόγο) αυτόν προσθέτοντας, ότι κάποιοι από αυτούς, όχι πολύ αργότερα, θα δουν τη δόξα του» (Ζ), αφού θα καταξιωθούν να πάρουν στη δική τους γενιά τον αρραβώνα αυτού του ερχομού, με το να δουν τη μεταμόρφωση, την ανάληψή του μετά την ανάσταση και την κρίση στα Ιεροσόλυμα, η οποία είναι ο τύπος της γενικής κρίσης (δ).
(2)   Ο Κύριός μας δεν αναφέρει αυτούς ονομαστικά. Και ήταν ωφέλιμο σε αυτούς να μη γνωρίζουν ποια πρόσωπα εννοούσε ο Κύριος (b).
(3)   Η φράση γεύομαι θανάτου χρησιμοποιείται στους Σύρους, Χαλδαίους και ραββίνους (g). Η γεύση επειδή είναι η πιο έντονη από τις αισθήσεις λέγεται αντί της αίσθησης γενικώς· επομένως γεύονται=αισθάνονται, δοκιμάσουν, θα λάβουν πείρα (δ).
(4)   Ο Μάρκος λέει «έως ότου δουν τη βασιλεία του Θεού να έρχεται με δύναμη». Ο Ματθαίος χρησιμοποιεί λέξεις οι οποίες παρέχουν περισσότερο καθορισμένη έννοια. Ο παρών λόγος με σαφήνεια βεβαιώνει ότι το χρονικό όριο, εντός του οποίου η Βασιλεία του Θεού θα εγκαθιδρυόταν, επρόκειτο να είναι η ζωή της γενιάς, στην οποία ο Κύριος κήρυττε. Αλλά ο χαρακτήρας του λόγου είναι περιοριστικός («Είναι κάποιοι» μόνο). Η τότε ζωντανή γενιά ήταν γενιά «πονηρή και μοιχαλίδα» και μόνο λίγοι από αυτήν θα ήταν άξιοι να δουν την εγκατάσταση της σωτηρίας, την έλευση του Υιού του ανθρώπου.
Η κύρια σκέψη του Ιησού που εκφράζεται με τα λόγια αυτά, είναι, ότι η βασιλεία θα έλθει αιφνίδια, συνοδευόμενη από καταστροφή, αλλά και ως δώρο του Θεού, εντός όμως του χρόνου στον οποίο ζούσε η γενιά εκείνη. Στην ερώτηση λοιπόν, πώς εκπληρώθηκε ο λόγος αυτός, υπενθυμίζουμε το αιφνίδιο χύσιμο θείας δύναμης, το οποίο έλαβε χώρα κατά την Πεντηκοστή και δημιούργησε κοινωνία, η οποία ουδέποτε έχασε την συνείδηση της υπερφυσικής καταγωγής της. Η βασιλεία του Θεού –αν και όχι στην πλήρη της φανέρωση- ήλθε τότε «με δύναμη». Το καταστρεπτικό επίσης στοιχείο εξηγήθηκε από την κρίση του έτους 70 μ.Χ., όταν έγινε η άλωση της Ιερουσαλήμ, η οποία σημείωσε την πτώση κάποιας παλαιάς τάξης πραγμάτων και την έναρξη νέας τάξης (S).
Αξιόλογη και η παρακάτω ερμηνεία: Η φράση του Ματθαίου «τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του», αναφέρεται άμεσα μεν στην ανάσταση και ανάληψη του Κυρίου, έμμεσα επίσης στη Μεταμόρφωση, με την οποία προφανέρωσε ποιος θα είναι όταν θα έλθει. Και το «μέχρις ότου δουν τη βασιλεία του Θεού» των άλλων δύο ευαγγελιστών, αναφέρεται στην πάνω στη γη ίδρυση αυτής της βασιλείας, η οποία συμπληρώθηκε και έγινε τέλεια στην αποστολική εποχή (δ).
Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «Αυτά λένε κάποιοι ότι αναφέρονται στην μετά από έξι ημέρες… ανάβαση των τριών Αποστόλων στο ψηλό βουνό κατ’ ιδίαν με τον Ιησού. Και ισχυρίζονται αυτοί που έτσι ερμηνεύουν τη διήγηση, ότι δεν γεύτηκαν θάνατο ο Πέτρος και οι άλλοι δύο πριν να δουν τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του και στη δόξα του. Διότι όταν είδαν μπροστά τους μεταμορφωμένο τον Ιησού… είδαν την βασιλεία του Θεού που ήλθε με δύναμη» (Ω).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ’ (17)

Στιχ. 1-13. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Ματθ.17,1 Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ(1) παραλαμβάνει(2) ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην(3) τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει(4) αὐτοὺς εἰς ὄρος(5) ὑψηλὸν(6) κατ᾿ ἰδίαν·
Ματθ.17,1 Ύστερα από έξι μέρες, παίρνει ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, τον αδερφό του, και τους ανεβάζει σ’ ένα ψηλό βουνό.
Ο ιστορικός χαρακτήρας του μυστηριώδους αυτού συμβάντος είναι εγγυημένος, 1) από το ότι παρουσιάζεται τελείως απίθανη η επινόηση. Τίποτα δεν υπήρξε στην προηγούμενη ζωή του Χριστού, το οποίο να καθιστά πιθανή την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία και κανένα παρόμοιο γεγονός δεν συναντιέται στην Π.Δ., αφού η δόξα του Μωϋσή στο Σινά ήταν τελείως διαφορετική, 2) από τη μαρτυρία και των τριών συνοπτικών (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς), 3) από την αξιοσημείωτη επιβολή σιωπής από τον Ιησού προς τους μαθητές και 4) από τη μαρτυρία της Β΄ Πέτρ. α 16-18, η οποία μαρτυρεί, αν όχι κάτι άλλο, τουλάχιστον ότι, κατά την εποχή που συγγράφηκε η επιστολή αυτή, το γεγονός πιστευόταν ότι έλαβε χώρα (p).
(1)   Ο Λουκάς «μετά από οκτώ μέρες, λέει, χωρίς να εναντιώνεται σε αυτόν (Ματθαίο), αλλά και πάρα πολύ συμφωνώντας. Διότι ο μεν Λουκάς συμπεριέλαβε και αυτήν την ημέρα που τους είπε τα παραπάνω λόγια και την ημέρα που τους ανέβασε στο όρος, ενώ ο Ματθαίος ανέφερε μόνο τις ενδιάμεσες ημέρες» (Χ).
Ο καθορισμός αυτός του χρόνου υπονοεί κάποια σχέση με τα αμέσως προηγούμενα. Η διδασκαλία για τον Υιό του Θεού, και για το Πάθος του επιβεβαιώθηκε με την μεταμόρφωση (b).
(2)   Παίρνει με τον εαυτό του, μαζί του (δ).
(3)   Οι τρεις αυτοί μαθητές συνόδευαν τον Ιησού και σε διάφορες άλλες βαρυσήμαντες περιστάσεις. Δες Μάρκ. ε 37, α 29 και ιγ 3, όπως και στη Γεθσημανή Ματθ. κστ 37 (S).
«Γιατί παίρνει αυτούς μόνους; Επειδή αυτοί υπερείχαν από τους άλλους» (Χ).
«Ο μεν Πέτρος από το ότι αγαπούσε πολύ αυτόν, λόγω της θερμότητας της πίστης του. Ο Ιωάννης από την άλλη από το ότι αγαπιόταν πάρα πολύ από αυτόν, λόγω της υπερβολής της αρετής του. Ο Ιάκωβος επίσης από το ότι ήταν πάρα πολύ ενοχλητικός στους Ιουδαίους, τόσο ώστε όταν ο Ηρώδης αργότερα τον φόνευσε, έκανε μέγιστη χάρη στους Ιουδαίους» (Ζ), αλλά και «από την απάντηση την οποία απάντησε μαζί με τον αδελφό του λέγοντας· Μπορούμε να πιούμε το ποτήρι» (Σχ).
Τρία πρόσωπα ήταν αρκετά να διαπιστώσουν την αλήθεια της θαυμαστής αυτής σκηνής. Εάν ήταν παρόντες περισσότεροι από τρεις θα ήταν δύσκολο κάπως να τηρηθεί το γεγονός μυστικό (ο).
(4)   =Άνω φέρω, οδηγώ επάνω (g).
(5)   Ως τέτοιο αρχαιότατη παράδοση κατά τα χρόνια του Ωριγένη την οποία και ο Ιεροσολύμων Κύριλλος και ο Ιερώνυμος αναφέρουν, εξιστορεί το όρος Θαβώρ δίπλα στη Ναζαρέτ. Κάποιοι από τους νεωτέρους ερμηνευτές υποθέτουν, ότι είναι το όρος Πάνιον που είναι πιο κοντά στην Καισάρεια του Φιλίππου, και άλλοι το Ερμών, χωρίς σοβαρά επιχειρήματα (δ). Παρόλ’ αυτά φαίνεται, ότι τώρα ο Ιησούς βρισκόταν κοντά στο όρος Ερμών. Δες Ματθ. ιστ 13 (F). Οι άλλοι μαθητές πιθανώς έμειναν στην Καισάρεια (S).
(6)   Το υψηλό εννοείται όχι απολύτως, αλλά σε σχέση με τα τριγύρω μικρότερα βουνά. Η μεμονωμένη θέση του Θαβώρ που υψώνεται 400 μέτρα πάνω από την πεδιάδα Ιεζραήλ δίνει σε αυτό άριστη και μοναδική θέα, την οποία πολύ ψηλότερα βουνά δεν έχουν (δ).

Ματθ.17,2 καὶ μετεμορφώθη(1) ἔμπροσθεν αὐτῶν(2), καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος(3), τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς(4).
Ματθ.17,2 Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
(1)   Η όψη του άλλαξε, αφού καταυγάστηκε από θεία λαμπρότητα (g).
«Μεταμορφώθηκε και έμεινε μεν το σώμα του στη δική του μορφή, αλλά η θεϊκή λαμπρότητα απογυμνώθηκε λίγο και καταλάμπρυνε το πρόσωπό του και μετέβαλλε τη μορφή του ώστε να είναι πιο θεϊκή» (Ζ).
«Ενώ δηλαδή το σώμα διατήρησε το σχήμα του, τα χαρακτηριστικά του χρωματίστηκαν με λαμπρότερα φωτεινά χρώματα ώστε να είναι πιο ένδοξο» (Κ).
Το ρήμα αυτό υπονοεί, ότι ο Κύριος κατείχε πάντοτε την δόξα μέσα του (b).
(2)   «Έτσι ώστε βλέποντας πώς μεταμορφώθηκε να μην νομίσουν ότι αυτός είναι άλλος» (Ζ).
(3)   «Έτσι νόμισαν αυτοί· διότι η λαμπρότητα εκείνη ήταν πάνω από τον ήλιο και κάπως θεία και απόρρητη» (Ζ). Άλλωστε «είπε ο ευαγγελιστής όπως ο ήλιος, επειδή μόνο το άστρο αυτό ξέρουμε ότι έχει υπερβολικό φως. Διότι το ότι έλαμψε πάνω από τον ήλιο, φαίνεται» από το ότι «έπεσαν χάμω οι μαθητές· διότι κάθε μέρα έβλεπαν ήλιο και δεν έπεφταν» (Σχ.π).
«Αν δηλαδή δεν αντεχόταν το φως αλλά ήταν αντίστοιχο με αυτό του ήλιου, δεν θα έπεφταν» (Δ).
(4)   Το φως είναι συνήθως σύμβολο της θείας παρουσίας (L). Πάντως η φράση λευκά σαν το φως δηλώνει λάμψη κατώτερη από εκείνη, η οποία εκφράζεται με το «έλαμψε όπως ο ήλιος»· διότι τα ρούχα του επισκίαζαν την λαμπρότητα που έβγαινε από μέσα από το σώμα του (b).

Ματθ.17,3 καὶ ἰδοὺ(1) ὤφθησαν(2) αὐτοῖς Μωσῆς καὶ Ἠλίας(3) μετ᾿ αὐτοῦ(4) συλλαλοῦντες(5).
Ματθ.17,3 Τότε εμφανίστηκε σ’ αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας, και συνομιλούσαν με τον Ιησού.
(1)   Το ιδού δηλώνει, ότι αμέσως μετά την θεία όψη του Σωτήρα την θαμπωτική, τράβηξε την προσοχή τους η παρουσία των δύο μεγάλων προφητών (δ).
(2)   Ο ίδιος ο Χριστός αποκαλεί το όλο επεισόδιο της Μεταμόρφωσης όραμα (στο στίχο 9), το οποίο δεν σημαίνει, ότι αυτό δεν ήταν και αντικειμενική πραγματικότητα. Δες Πράξ. ζ 31,θ 10,ιστ 9,10,ιη 9. Δεν επρόκειτο για οπτική απάτη, αλλά για εμφάνιση, η οποία έγινε αντιληπτή και στους τρεις συγχρόνως μαθητές. Πείστηκαν και οι τρεις μαθητές, ότι είχαν δει τους ένδοξους αντιπροσώπους του Νόμου και των Προφητών να συνομιλούν μαζί με τον δοξασμένο Χριστό (p).
(3)   «Παρουσίασε μαζί του ως δούλους τους επισημότερους από αυτούς που έλαμψαν στην Παλαιά Διαθήκη, για να φανεί η απόσταση του εαυτού του από εκείνους και πόσο αυτός διαφέρει από αυτούς» (Ζ).
«Υπάρχει όμως και άλλη αιτία που μπορούμε να πούμε μαζί με αυτά που λέχθηκαν. Ποιά είναι αυτή; Για να μάθουν ότι έχει εξουσία και θανάτου και ζωής και εξουσιάζει τα πάνω και τα κάτω. Για αυτό φέρνει στη μέση και αυτόν που είχε πεθάνει (Μωϋσή) και αυτόν που δεν έπαθε κάτι τέτοιο (Ηλία)» (Χ).
Ως αντιπρόσωποι της Παλαιάς Διαθήκης ο Μωϋσής και ο Ηλίας έρχονται κατά θεία εντολή για να χαιρετίσουν τον αντιπρόσωπο της Καινής, από τον οποίο συντελέστηκε η σωτηρία του κόσμου και για να τον ευχαριστήσουν για την επικείμενη εκπλήρωση του μεγάλου μυστηρίου του Θεού Πατέρα (δ). Γίνεται ολοφάνερο από το χωρίο αυτό, όπως και από άλλα τμήματα του λόγου του Θεού, ότι οι άγιοι στον ουρανό είναι γνωστοί και διακρίνονται μεταξύ τους από τη μορφή και την εμφάνιση των δοξασμένων σωμάτων τους (ο).
Οι μαθητές αναγνώρισαν τους δύο προφήτες είτε αμέσως τότε με βάση την εξωτερική εικόνα τους (τον Μωϋσή για παράδειγμα, λόγω των εκθαμβωτικών ακτίνων του προσώπου του, τον Ηλία πάλι σαν μεταφερόμενο πάνω σε πύρινο άρμα), είτε μετά από λίγο, όταν ο Κύριος μετά την Μεταμόρφωση συνομίλησε μαζί τους (F).
(4)   Συζητούσαν μαζί του μόνο, όχι όμως και μαζί με τους τρεις Αποστόλους (b).
(5)   Δεν πρόκειται για πλεονασμό (μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες). Ο καθένας από αυτούς συνομιλούσε με τον Ιησού. Συνομιλία ύψιστης σημασίας (b).
«Συνομιλούσαν με αυτόν δείχνοντας, ότι και ο νόμος που δόθηκε μέσω του Μωϋσή και ο λόγος των προφητών προφήτευσαν με συμφωνία για τον θάνατό του· ο μεν νόμος με τους τύπους των θυσιών, ο δε προφητικός λόγος με διάφορα πράγματα… Το τι συζητούσαν το δίδαξε ο Λουκάς· διότι είπε, ότι έλεγαν την έξοδό του την οποία επρόκειτο να εκπληρώσει στην Ιερουσαλήμ, έξοδο ονομάζοντας την αναχώρηση και μετάβαση από αυτήν την ζωή» (Ζ).
Είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε ο Πέτρος απηύθυνε κάποια λέξη στον Μωϋσή και τον Ηλία, ούτε αυτοί έδωσαν κάποια προσοχή στους τρεις μαθητές. Οι σκέψεις τους και η συνομιλία περιορίστηκε εξ’ ολοκλήρου σε εκείνον, τον οποίον γνώριζαν ως θείο τους λυτρωτή και ήταν ήδη η μεγάλη και κεντρική φυσιογνωμία στην όλη εικόνα. Όταν ο Χριστός είναι παρών κάθε λογικό δημιούργημα βυθίζεται σε αφάνεια (ο).

Ματθ.17,4 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ἰησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι(1)· εἰ θέλεις(2), ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς(3) σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ἠλίᾳ.
Ματθ.17,4 Κύριε, είναι ωραία να μείνουμε εδώ!» είπε ο Πέτρος στον Ιησού. «Να κάνουμε, αν θέλεις, εδώ τρεις σκηνές: μια για σένα, μια για το Μωυσή και μια για τον Ηλία».
(1)   Δηλαδή να παραμένουμε εδώ (b).
«Επειδή αγαπούσε πάρα πολύ ο Πέτρος τον διδάσκαλο και δεν ήθελε να πάει ο Ιησούς στα Ιεροσόλυμα για να μην πάθει πηγαίνοντας εκεί… φανερά μεν δεν τολμά να τον εμποδίσει, για να μην τον μαλώσει πάλι ο Ιησούς, αλλά βλέποντας το όρος να έχει πολλή ασφάλεια μιας και αγνοούνταν από τους εχθρούς… συμβουλεύει να μείνουν εκεί» (Ζ), «όπου είναι παρόντες και ο Μωϋσής και ο Ηλίας· ο Ηλίας που κατέβασε από τον ουρανό φωτιά στο όρος και ο Μωϋσής που μπήκε στο θείο σύννεφο και συνομίλησε με το Θεό» (Χ).
«Έχουμε τον Μωϋσή και τον Ηλία που θα μας βοηθήσουν. Διότι ο μεν Μωϋσής νίκησε τους Αιγυπτίους, ο δε Ηλίας κατέβασε φωτιά από τον ουρανό· επομένως τα ίδια θα κάνουν και εναντίον των εχθρών που θα έρθουν εδώ» (Θφ).
Ανεξάρτητα όμως από αυτό «είπε ότι είναι καλό να μένουν στο όρος εκείνο, έτσι ώστε αυτός και αυτοί που ήταν μαζί του, να ευφραίνονται βλέποντας την μεταμόρφωση του Ιησού και το λαμπερό σαν τον ήλιο πρόσωπό του και τα λευκά σαν το φως ρούχα του και μαζί με αυτά, αυτούς που μία φορά εμφανίστηκαν με δόξα, τον Μωϋσή και τον Ηλία, να τους βλέπουν πάντα μέσα στη δόξα, και να ευφραίνονται με αυτά που θα τους ακούνε να συζητούν και να μοιράζονται μεταξύ τους, ο μεν Μωϋσής και ο Ηλίας προς τον Ιησού, ο δε Ιησούς προς αυτούς» (Ω).
(2)   «Αφού είπε ότι είναι καλό να μένουμε εδώ και επειδή κατάλαβε ότι δεν μίλησε καλά, μιας και μίλησε από τη δική του γνώμη, πρόσθεσε, αν θέλεις» (Ζ).
(3)   Τρεις, όχι έξι. Οι Απόστολοι επιθυμούσαν να είναι μαζί με τον Ιησού (b). Ή, εμείς οι άλλοι θα μοιραστούμε στις τρεις σκηνές (δ) και θα ‘μαστε στην υπηρεσία σας. Η πρόταση του Πέτρου για τις τρεις σκηνές μπορεί να εξηγηθεί ίσως και από την επικρατούσα τότε συνήθεια να στήνουν σκηνή χάριν διακεκριμένου επισκέπτη, για να δείξουν σεβασμό προς αυτόν (S).

Ματθ.17,5 ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος(1) ἰδοὺ(2) νεφέλη(3) φωτεινὴ(4) ἐπεσκίασεν(5) αὐτούς(6), καὶ ἰδοὺ(2) φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης(7) λέγουσα(8)· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου(9) ὁ ἀγαπητός(10), ἐν ᾧ εὐδόκησα(11)· αὐτοῦ ἀκούετε(12)·
Ματθ.17,5 Ενώ μιλούσε ακόμα, ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: «Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε».
(1)   Στην πρόταση αυτή του Πέτρου ο Κύριος μεν «δεν λέει τίποτα, ούτε ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας, ο ανώτερος όμως και αξιοπιστότερος από όλους, ο Πατέρας, αφήνει φωνή» (Χ).
(2)   Αλλεπάλληλα ιδού. Πράγματα μεγάλων στιγμών. Μία από τις μεγαλύτερες αποκαλύψεις (b).
(3)   «Έτσι πάντα φαίνεται ο Θεός. Διότι νεφέλη και γνόφος (=ομίχλη) υπάρχει γύρω από αυτόν» (Χ). Και «πάνω σε σύννεφο σαν σε όχημα κινείται ο Θεός. Διότι λέει ο Ψαλμός αυτός είναι που έκανε τα σύννεφα άρμα, πάνω στο οποίο επιβαίνει (Ψαλμ. 103,3). Και πολλά τέτοια χωρία υπάρχουν σε πολλά σημεία της Γραφής» (Ζ). Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να βαστάξει ακάλυπτη τη δόξα του Θεού (b).
(4)   «Όταν μεν απειλεί, δείχνει σκοτεινό σύννεφο, όπως ακριβώς στο Σινά (δες Εξόδου ιθ 16)… Εδώ όμως, επειδή δεν ήθελε να φοβίσει, αλλά να διδάξει, δείχνει νεφέλη φωτεινή» (Χ).
(5)   Εφόσον η νεφέλη ήταν φωτεινή δεν άφησε σκιά. Το ρήμα λοιπόν εδώ έχει την έννοια: η φωτεινή νεφέλη με λαμπρότητα περιέβαλλε και κάλυψε αυτούς (g). Νεφέλη, το κέντρο της οποίας ήταν γεμάτο και φωτισμένο με δόξα, ενώ οι εκθαμβωτικές και αφόρητες ακτίνες της μετριάζονταν από το μέρος εκείνο της νεφέλης, το οποίο παρεμβαλλόταν ανάμεσα στο κέντρο και τους μαθητές (ο).
(6)   Τον Κύριο και τους δύο που συνομιλούσαν μαζί του μάλλον, όπως μπορεί κάποιος να εικάσει από το επακόλουθο «φωνή από την νεφέλη», το οποίο ίσως υποδηλώνει, ότι οι Απόστολοι ήταν έξω από την νεφέλη (δ).
(7)   «Νεφέλη και φωνή, για να βεβαιωθούν, ότι είναι φωνή του Θεού» (Ζ).
(8)   «Αυτά και όταν βαπτιζόταν ο Σωτήρας τα είπε από τον ουρανό ο Πατέρας» (Ζ), προστίθεται όμως μόνο εδώ η προτροπή «αυτόν να ακούτε».
(9)   Με άρθρο. «Όχι απλώς υιός, όπως αυτοί που γίνονται υιοί μου λόγω της αρετής» (Ζ).
(10)   Αυτός που αγαπιέται από εμένα κατά εξαιρετικό τρόπο «ως μονογενής» (Ζ) μεν κατά την θεία φύση, και ως απολύτως ευαρεστώντας εμένα κατά την ανθρώπινη φύση.
(11)   «Σαν να έλεγε, στον οποίο αναπαύομαι, στον οποίο αρέσκομαι» (Χ).
Επαναπαύομαι και αρέσκομαι σε αυτόν κατά μεν τη θεία φύση «διότι είναι εξισωμένος σε όλα με τον Πατέρα με ακρίβεια και είναι μία η θέληση αυτού και του Πατέρα του, και, χωρίς να παύει να είναι Υιός, είναι στα πάντα ένα με αυτόν που τον γέννησε» (Χ), ενώ κατά την ανθρώπινη φύση, διότι απολύτως υποτάχτηκε στον Θεό και Πατέρα.
«Επομένως είναι διπλή η αγάπη, μάλλον δε και τριπλή· Επειδή είναι Υιός, επειδή αγαπητός, επειδή σε αυτόν ευδόκησε» (Χ).
«Τον αγαπώ δηλαδή επειδή είναι υιός μου, επειδή είναι αγαπητός και επειδή με αναπαύει και μου αρέσει» (Ζ).
(12)   Με αυτό ανακηρυσσόταν ο Ιησούς νομοθέτης επίσημος της Κ.Δ., όπως άλλοτε (Δευτερονόμιο ιη 15) ο Μωϋσής της Π.Δ. (F).
«Σε αυτόν να πείθεστε, αυτόν να πιστεύετε, σε ό,τι και λέει και κάνει… Αυτόν να ακούτε, αφήνοντας τον μωσαϊκό νόμο και τις προφητικές μυσταγωγίες. Διότι ολοκλήρωση και τελειοποίηση του νόμου και των προφητών είναι ο Χριστός. Και επομένως εκείνα όλα συντελέστηκαν, αφού έφταναν μέχρι αυτόν μόνο» (Ζ).
«Αυτόν να ακούτε και αν ακόμη θέλει να σταυρωθεί, μην εναντιώνεστε σε αυτόν» (Θφ).

Ματθ.17,6 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσον ἐπὶ πρόσωπον(1) αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα(2).
Ματθ.17,6 Όταν το άκουσαν οι μαθητές, έπεσαν με το πρόσωπο στη γη και φοβήθηκαν πολύ.
(1)   Έπεσαν μπρούμυτα με το πρόσωπο στραμμένο προς το έδαφος και ακουμπώντας το. «Έπεσαν γεμάτοι από φόβο και συγχρόνως και τον προσκύνησαν» (Χ). Είναι αυτή στάση λατρείας (Α΄Μακ. δ 40,55), προ παντός μπροστά σε οπτασία (Δανιήλ η 17,18,ι 9,15,Ιουδίθ ιστ 20 κλπ.)(L).
(2)   Φοβήθηκαν «διότι ήταν και ερημιά και ύψος… και μεταμόρφωση γεμάτη από φρίκη και φως ασυγκράτητο και νεφέλη μεγάλη και διαρκής και όλα αυτά ήταν που τους έκαναν να νιώσουν πολλή αγωνία» (Χ).
«Αφού λοιπόν το σύννεφο από τον ουρανό απλώθηκε ολόγυρά τους και η φωνή έπεσε ορμητικά πάνω τους, πολύ λογικά έπεσαν κάτω και φοβήθηκαν» (Ζ).
«Επειδή όμως τώρα οι μαθητές κυριεύτηκαν από ασυγκράτητο φόβο, έπεσαν κάτω, για να μάθουμε πάλι και από αυτό, ότι αποδείχτηκε πάρα πολύ αναγκαία για τους γήινους ανθρώπους η μεσιτεία του Σωτήρα μας, νοούμενη βέβαια σύμφωνα με τον τρόπο της ενανθρώπησης. Γιατί, αν δεν είχε γίνει σαν εμάς, ποιος από εμάς θα μπορούσε να αντέξει το Θεό, εκπέμποντας από τον ουρανό την ανέκφραστη δόξα του και παρουσιάζοντας αυτήν να μην είναι υποφερτή από κανέναν από τους ανθρώπους; Γιατί και ο μακάριος Παύλος είπε, ότι «αυτός κατοικεί μέσα σε φως απλησίαστο (Α΄Τιμ. 6,16)»» (Κ).

Ματθ.17,7 καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς(1) ἥψατο(2) αὐτῶν καὶ εἶπεν· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε.
Ματθ.17,7 Τους πλησίασε τότε ο Ιησούς, τους άγγιξε και τους είπε: «Σηκωθείτε και μη φοβόσαστε».
(1)   «Λυπήθηκε την αδυναμία τους και γρήγορα σταματά τον φόβο» (Ζ).
(2)   Ήταν πεσμένοι εξαιτίας εκείνων, τα οποία είδαν και άκουσαν. Σηκώθηκαν από το έδαφος πάλι με το δραστικό άγγιγμα που εκδήλωνε πολλή οικειότητα (b).

Ματθ.17,8 ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ἰησοῦν μόνον(1).
Ματθ.17,8 Σήκωσαν τότε τα μάτια τους και δεν είδαν κανέναν άλλο, παρά τον ίδιο τον Ιησού μόνο του.
(1)   «Για να πληροφορηθούν, ότι για αυτόν έγινε η φωνή, μόνος λοιπόν φαίνεται σε αυτούς» (Ζ). Από το ότι απέμεινε μόνος αυτός, έγινε ολοφάνερο, ότι αυτός είναι ο Υιός, τον οποίο έπρεπε να ακούνε και όχι ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας (b).
Η μεταμόρφωση έκρυβε μεγάλη σημασία για τους μαθητές, οι οποίοι νοιώθοντας έκπληξη από τη διδασκαλία, ότι ο Μεσσίας έπρεπε να πάθει και να πεθάνει, θα δοκίμαζαν μεγάλη παρηγοριά από αυτήν. Δίδαξε αυτή στους τρεις μαθητές, ότι το πάθος του Μεσσία δεν σήμαινε ότι θα χανόταν η δόξα της βασιλείας, αλλά ότι η δόξα αυτή δεν θα ήταν από τη γη, αλλά από τον ουρανό. Παρόλο που ο Μεσσίας θα απορριπτόταν από το λαό του, δεν θα απορριπτόταν όμως και από τον Θεό. Ήταν ο Υιός του Θεού, στον οποίο ο Πατέρας διακήρυξε τον εαυτό του πλήρως ευαρεστημένο. Ο Μωϋσής και ο Ηλίας εξαφανίζονται, και ο Ιησούς μένει μόνος και σε αυτόν οφείλουν όλοι να υπακούουν.
Αλλά και για τον ίδιο τον Ιησού η Μεταμόρφωση ερχόταν σε στιγμές εκτάκτως κρίσιμες της δημόσιας δράσης του. Οι βαρείς πειρασμοί του σατανά στην έρημο ανανεώθηκαν ήδη με το στόμα ενός από τους Αποστόλους του. Κατά τους τελευταίους αυτούς μήνες του επίγειου σταδίου του η σκιά του Σταυρού έπεφτε πάνω του όλο και περισσότερο. Και η Μεταμόρφωση υπήρξε η πρόγευση της δόξας, η οποία παρεχόταν σε αυτόν την ώρα που προγευόταν το πάθος του και ξέφευγαν από τα χείλη του τα βαρυσήμαντα λόγια: «Τώρα η ψυχή μου έχει ταραχτεί και τι να πω; Πατέρα, σώσε με από την ώρα αυτή» (p).
Έτσι ολοκληρώνεται η περιγραφή μίας από τις υπεροχότατες και ύψιστες σκηνές, από όσες ποτέ ανθρώπινο μάτι επιτράπηκε να δει. Δεν μπορεί κάποιος παρά να θαυμάσει την απλή και ανεπιτήδευτη γλώσσα της αφήγησης, την τόσο διαφορετική από το ύψος, το οποίο θα χρησιμοποιούσαν συγγραφείς ξένοι από την έμπνευση του Πνεύματος (ο).

Ματθ.17,9 καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· μηδενὶ(1) εἴπητε(2) τὸ ὅραμα(3) ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ(4).
Ματθ.17,9 Ενώ κατέβαιναν από το βουνό, τούς πρόσταξε: «Μην πείτε σε κανέναν αυτό που είδατε, ώσπου ν’ αναστηθεί ο Υιός του Ανθρώπου από τους νεκρούς».
(1)   Ούτε στους ίδιους τους συμμαθητές τους (b).
(2)   Η εντολή αυτή ήταν σύμφωνη με τη συνηθισμένη τακτική του Χριστού σχετικά με το μεσσιακό του αξίωμα. Δες η 4 (S). Ακούγοντας οι όχλοι τα σχετικά με την μεταμόρφωση και την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία υπήρχε κίνδυνος να ενισχυθούν στις σαρκικές τους προσδοκίες για τον Μεσσία και να παρεκτραπούν σε ενέργειες άτοπες που θα εμπόδιζαν την εκπλήρωση του πνευματικού έργου του Σωτήρα (δ).
Οι Ιουδαίοι επίσης που απιστούσαν σε αυτόν «περισσότερο θα εξαγριώνονταν» (Ζ).
«Διότι όσο μεγαλύτερα λεγόντουσαν για αυτόν, τόσο πιο δυσπαράδεκτα ήταν σε αυτούς. Αλλά και το σκάνδαλο που προερχόταν από τον σταυρό περισσότερο μεγάλωνε από εδώ» (Χ).
(3)   Όραμα εδώ δεν είναι η οπτασία στον ύπνο ή σε έκσταση αλλά αυτό που έγινε ορατό με τα μάτια· το θέαμα (g).
(4)   «Δεν διέταξε για πάντα να μην το πουν σε κανέναν, αλλά έως ότου αναστηθεί από τους νεκρούς» (Χ). Μετά την ανάσταση το μεσσιακό αξίωμα του Ιησού έγινε το ζωτικότερο σημείο στο νέο κήρυγμα (S). Η δόξα της ανάστασης λοιπόν καθιστούσε την προηγούμενη εμφάνιση περισσότερο πιστευτή (b).
«Διότι μετά από αυτά καταξιώθηκαν να πάρουν και το άγιο Πνεύμα και είχαν και την φωνή που άφηναν τα θαύματα που συνηγορούσε για όλα αυτά, και όλα όσα έλεγαν στη συνέχεια γίνονταν εύκολα αποδεκτά, διακηρύσσοντας ισχυρότερα και από σάλπιγγα την δύναμή του αυτά τα ίδια τα πράγματα και κανένα παρόμοιο σκάνδαλο δεν μεσολάβησε σε εκείνα που συνέβαιναν» (Χ). Και πράγματι μετά την ανάσταση ανέφεραν την Μεταμόρφωση ο μεν Πέτρος στο Β΄ Πέτρου α 18, ο δε Ματθαίος εξιστόρησε τα σχετικά με αυτήν, αν και δεν ήταν παρών (b).

Ματθ.17,10 Καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες(1)· τί οὖν(2) οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν(3) δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον(4);
Ματθ.17,10 Οι μαθητές τον ρώτησαν: «Γιατί οι γραμματείς λένε πως πρέπει να έρθει πρώτα ο Ηλίας;»
(1)   Το ερώτημα που τέθηκε από τους μαθητές συνδέεται λογικά με αυτά που προηγήθηκαν (S). Οι μαθητές εκπλήσσονται διότι ο Ηλίας ήλθε να χαιρετίσει το Χριστό, αλλά έφυγε χωρίς να κάνει κάτι (L). Σε ποια σχέση βρισκόταν η εμφάνιση αυτή του Ηλία, με τον ερχομό του, για τον οποίο μιλούσαν οι Γραμματείς, οι επίσημοι θεολόγοι του ισραηλιτικού λαού; (a). Ζητούν λοιπόν να μάθουν οι μαθητές για τον Ηλία, εάν επρόκειτο και πάλι να έλθει πριν την ανάσταση και τη θεοκρατική βασιλεία του Μεσσία (δ).
(2)   Εκφράζει την απορία των μαθητών.
(3)   Η ιδέα αυτή επικρατούσε σύμφωνα με την προφητεία του Μαλαχίου δ 4-5, την οποία εννοούσαν κατά γράμμα (δ).
(4)   Δηλαδή πριν τη βασιλεία του Μεσσία (b).

Ματθ.17,11 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· Ἠλίας μὲν ἔρχεται πρῶτον καὶ ἀποκαταστήσει(2) πάντα(3)·
Ματθ.17,11 Αυτός απάντησε: «Πρώτα θα έρθει ο Ηλίας και θα τα αποκαταστήσει όλα.
(1)   Η μορφή της απάντησης το Κυρίου, όπως βρίσκεται αυτή εδώ και στο παράλληλο χωρίο του Μάρκου κάνει την κατανόησή της δύσκολη (S). Για αυτό προέκυψαν δύο διαφορετικές εκδοχές του νοήματός της.
Σύμφωνα με τη μία: «Οι Γραφές μιλούν για δύο παρουσίες του Χριστού, αυτήν που έγινε και τη μελλοντική… Της μίας λοιπόν, της δεύτερης, λένε ότι θα είναι πρόδρομος ο Ηλίας. Διότι της προηγούμενης έγινε ο Ιωάννης, τον οποίο ο Χριστός αποκαλούσε και Ηλία, όχι επειδή ήταν ο Ηλίας, αλλά επειδή πραγματοποιούσε το έργο εκείνου. Διότι όπως ακριβώς εκείνος θα είναι πρόδρομος της δεύτερης παρουσίας, έτσι και αυτός έγινε της πρώτης» (Χ).
Σύμφωνα με την άλλη και πιο σωστή εκδοχή, ο Σωτήρας βεβαιώνει την αλήθεια της προφητείας του Μαλαχίου αναφέροντας αυτολεξεί το ρητό των Γραμματέων. Σαν να έλεγε· είναι αληθινή η από τον προφήτη βγαλμένη πρόταση των γραμματέων, ότι ο Ηλίας έρχεται και θα αποκαταστήσει τα πάντα· σφάλλουν όμως αναφέροντας αυτήν στο μέλλον, διότι αυτή εκπληρώθηκε ήδη (δ).
(2)   Αναφέρεται στην τακτοποίηση της ταραγμένης τάξης των πραγμάτων (g). Με πρόσκληση σε μετάνοια θα αποκαταστήσει τις αγαθές σχέσεις με το Θεό και θα προετοιμάσει τις καρδιές για την έλευση του Μεσσία (L). «Θα επιστρέψει την καρδιά του πατέρα προς το γιο του, όπως λέει ο προφήτης Μαλαχίας» (Ζ) και «θα διορθώσει την απιστία των Ιουδαίων που θα ζουν τότε» (Χ).
(3)   Όλα, δηλαδή όσον αφορά τους γονείς και τα παιδιά, θα αποκαταστήσει αυτά κατά τρόπο σπερματικό και δυναμικό, σπέρνοντας τα σπέρματά τους (b). Ή, και γενικότερα όλες τις σχέσεις των ανθρώπων και μεταξύ τους και με το Θεό.

Ματθ.17,12 λέγω δὲ(1) ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη(2) ἦλθε, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν(3) αὐτόν, ἀλλ᾿ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν(4)· οὕτω(5) καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν(6) ὑπ᾿ αὐτῶν.
Ματθ.17,12 Σας βεβαιώνω όμως πως ο Ηλίας ήρθε κιόλας, μα δεν τον αναγνώρισαν, και του έκαναν ό,τι ήθελαν. Έτσι κι ο Υιός του Ανθρώπου μέλλει να πάθει απ’ αυτούς».
(1)   Ο σύνδεσμος «δε» είναι αντιθετικός (δ).=Εγώ όμως σας λέω.
(2)   Τώρα που μιλάμε (δ).
«Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω).
(3)   Δεν αναγνώρισαν τον Ηλία στο πρόσωπο του Βαπτιστή (a). «Δεν κατάλαβαν αυτόν διότι καταλάβαιναν λάθος τις Γραφές» (Ζ).
(4)   Ανέκριναν αυτόν (Ιω. α 19), τον θεώρησαν ως δαιμονισμένο (Ματθ. ια 18), δεν πίστεψαν στα λόγια του (Ματθ. κα 26)(δ) και τέλος «ο Ηρώδης και οι γύρω του πολλά έκαναν σε αυτόν βάζοντάς τον στη φυλακή, αποκεφαλίζοντάς τον και φέρνοντας το κεφάλι του σε πιάτο» (Ζ) μπροστά στα μάτια των επίσημων αρχόντων του ιουδαϊκού λαού και εκπροσώπων της ανώτερης τάξης, όσοι ήταν την ημέρα εκείνη παρακαθήμενοι στο τραπέζι του Ηρώδη και αδιαμαρτύρητα ανέχτηκαν την κακουργία του, και έτσι «έγιναν συνυπεύθυνοι των όσων τόλμησε ο Ηρώδης εναντίον του» (Ω).
(5)   «Έτσι τον αγνοούν, ότι είναι ο Χριστός· τον αγνοούν όμως εξαιτίας της κακής τους σκέψης» (Ζ). Το πάθημα του Προδρόμου θα ακολουθηθεί από το πάθημα του Μεσσία (p).
(6)   «Βλέπεις πως πάλι στην κατάλληλη ευκαιρία, τούς θυμίζει το πάθος του, και από το πάθος του Ιωάννου, τούς προξενεί πολλή παρηγοριά;» (Χ). Τέτοια ανανέωση της προφητείας του Πάθους του, αμέσως μετά τη δόξα της Μεταμορφώσεως, είναι αξιοσημείωτη (p).

Ματθ.17,13 τότε(1) συνῆκαν(2) οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.
Ματθ.17,13 Τότε κατάλαβαν οι μαθητές πως τους μίλησε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή.
(1)   Παρατηρήσεις του ευαγγελιστή.
(2)   Θυμήθηκαν και τα προηγούμενα λόγια του Κυρίου για τον Πρόδρομο, με τα οποία χαρακτηριζόταν αυτός ως ο Ηλίας που επρόκειτο να έλθει (δ).

Στιχ. 14-21. Η θεραπεία του σεληνιαζόμενου νέου.

Ματθ.17,14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον(1) προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν(2) αὐτὸν καὶ λέγων·
Ματθ.17,14 Όταν έφτασαν στο πλήθος, τον πλησίασε ένας άνθρωπος, γονάτισε μπροστά του και του είπε:
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο όχλος, στον οποίο περιλαμβάνονταν και γραμματείς, είχε μαζευτεί γύρω από τους μαθητές. Η σκηνή που εξιστορείται από αυτόν το σ. έγινε πιθανώς στα περίχωρα Καισαρείας της Φιλίππου, όπου οι μαθητές είχαν μείνει, όταν ο Κύριος μαζί με τους τρεις ανέβαινε στο βουνό και όπου τώρα ο Κύριος ξαναβρήκε αυτούς. Το επεισόδιο εξιστορούν και οι 3 συνοπτικοί, οι Ματθαίος όμως και Λουκάς εκθέτουν αυτό πιο σύντομα από τον Μάρκο (S).
(2)   Από τις λέξεις γόνυ και πέτω δηλαδή πέφτω, πέφτω στα γόνατα, το οποίο γινόταν και από αυτούς που ζητούσαν βοήθεια και από όσους εκδήλωναν σεβασμό και τιμή. Συντάσσεται άλλοτε με δοτική και άλλοτε με αιτιατική (g). Δεν πρέπει να υποθέσουμε, ότι γονάτισε με πνεύμα θρησκευτικής λατρείας, αλλά ως ταπεινός ικέτης (ο).

Ματθ.17,15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται(1) καὶ κακῶς πάσχει(2)· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ(3).
Ματθ.17,15 «Κύριε, σπλαχνίσου το γιο μου, γιατί είναι επιληπτικός και υποφέρει· πολλές φορές μάλιστα πέφτει στη φωτιά και στο νερό.
(1)   Δεν επιβεβαιώνει το φρόνημα που επικρατούσε στους αρχαίους, ότι «η σελήνη σχετίζεται με τις περιόδους των επιληπτικών» (Γαληνός). «Αν όμως τον αποκαλεί σεληνιαζόμενο, μη φοβηθείς καθόλου· διότι αυτός ο λόγος είναι του πατέρα του δαιμονισμένου. Πώς λοιπόν λέει ο ευαγγελιστής ότι θεράπευσε πολλούς σεληνιαζομένους; Τους ονόμασε έτσι από την αντίληψη των πολλών» (Χ). Ο νέος για τον οποίο γίνεται λόγος δεν ήταν απλώς επιληπτικός, αλλά ήταν κυριευμένος και από δαιμόνιο, το οποίο ο Κύριος αποκαλεί άλαλο και κουφό (Μάρκ. θ 25).
(2)   Υπάρχει και η γραφή κακώς έχει. Η φράση αναφέρεται στα φοβερά αποτελέσματα της νόσου και στους κινδύνους από αυτήν (δ).
(3)   Όταν κυριευόταν από τον παροξυσμό της ασθένειας αιφνίδια έπεφτε όπου βρισκόταν, ώστε συνέβη πολλές φορές να πέσει στο νερό που βρέθηκε εκεί κοντά και πολλές φορές στη φωτιά, αλλά σωζόταν με την έγκαιρη επέμβαση των γύρω του (δ).

Ματθ.17,16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι(1).
Ματθ.17,16 Τον έφερα στους μαθητές σου, αλλά δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν».
(1)   «Συναντά τον Ιησού παρουσία του όχλου και μιλά εναντίον των μαθητών λέγοντας, ότι τον έφερα στους μαθητές σου και δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν. Αλλά αυτός απαλλάσσοντας τους μαθητές από τις κατηγορίες ενώπιον του κόσμου, καταλογίζει σε εκείνον το μεγαλύτερο βάρος» (Χ), όπως φαίνεται από την απάντηση του Κυρίου στον επόμενο σ.

Ματθ.17,17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· ὦ γενεὰ(1) ἄπιστος(2) καὶ διεστραμμένη(3)! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾿ ὑμῶν(4); ἕως πότε ἀνέξομαι(5) ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν(6) ὧδε(7).
Ματθ.17,17 Ο Ιησούς απάντησε: «Γενιά άπιστη και διεφθαρμένη, ως πότε θα είμαι μαζί σας; Ως πότε θα σας ανέχομαι; Φέρτε τον μου εδώ».
(1)   Λιγότερο πιθανό ότι η επιτίμηση λέγεται εδώ προς τους Αποστόλους, επειδή εκείνη τη στιγμή ήταν μιμητές της γενιάς εκείνης με την απιστία (δ). Πιο σωστά, ο έλεγχος φαίνεται να απευθύνεται στο πλήθος, που αντιπροσωπεύει το έθνος και προετοιμάζει το έδαφος για τον πιο περιορισμένο έλεγχο, τον οποίο απευθύνει στους μαθητές μετά το θαύμα (p). «Τους μαλώνει γενικότερα» (Ζ) και «δεν απευθύνεται μόνο στο πρόσωπο αυτού (του πατέρα)… αλλά και σε όλους τους Ιουδαίους» (Χ).
(2)   «Επειδή πολλοί από τους Ιουδαίους όμοια απιστούσαν, παρόλο που είδαν αμέτρητα τέτοια θαύματα να κάνει όχι αυτός μόνο, αλλά και οι μαθητές» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του στραβή, που δεν καταλαβαίνει το ευθύ» (Ζ). Το διαστρέφω σημαίνει μεταβάλλω προς το χειρότερο την ορθή και κανονική κατάσταση του νου και της καρδιάς, και αυτό γίνεται από την αμαρτία (δ). Για τη φράση γενεά διεστραμμένη δες Δευτερ. λβ 5 (S). «Φανερώνει ότι από διαστροφή μπήκε κρυφά η κακία, και συνέβη με τρόπο όχι φυσικό και μας έκανε διεστραμμένους» (Ω).
(4)   «Όταν όμως λέει, έως πότε θα είμαι μαζί σας; δείχνει πάλι ότι ο θάνατος είναι για αυτόν κάτι ευπρόσδεκτο και πράγμα επιθυμητό και πολύ ποθητή η αναχώρηση· και ότι βαρύ για αυτόν είναι όχι το να σταυρωθεί, αλλά το να είναι μαζί τους» (Χ). Έσπευδε να γυρίσει στον Πατέρα. Παρ’ όλα αυτά γνώριζε, ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει την επιστροφή του πριν οδηγήσει τους μαθητές του σε κατάσταση πίστης (b).
(5)   Ολόκληρη η ζωή του Ιησού ήταν συνεχής ανοχή (b). Έως πότε θα ανέχομαι την απιστία και σκληροκαρδία σας (ο).
(6)   «Δεν σταμάτησε όμως στις κατηγορίες και τον έλεγχο, αλλά τι λέει; Φέρτε μου αυτόν εδώ» (Χ). Τι πεποίθηση και αξιοπρέπεια εκ μέρους του Χριστού εκφράζουν τα λόγια αυτά (ο).
(7)   Στον τόπο δηλαδή όπου ήταν ο Σωτήρας, διότι ο άρρωστος έμενε σε κάποια απόσταση από αυτόν (δ).

Ματθ.17,18 καὶ ἐπετίμησεν(1) αὐτῷ(2) ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ᾿ αὐτοῦ(3) τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.
Ματθ.17,18 Ο Ιησούς επιτίμησε το δαιμόνιο, και βγήκε απ’ αυτόν· από κείνη την ώρα το παιδί γιατρεύτηκε.
(1)   Το επιτιμώ εδώ=επιπλήττω, για να καταργήσω και τιμωρήσω την θηριώδη δύναμη (g).
(2)   Μάλλον τον άρρωστο, διότι το δαιμόνιο που τον κυρίευσε μιλούσε και ενεργούσε μέσω αυτού και για αυτό η επιτίμηση γίνεται μεν φαινομενικά στον άνθρωπο, στην ουσία όμως γίνεται στον δαίμονα που μέσω του ανθρώπου μιλούσε και ενεργούσε (δ).
(3)   Από το παιδί δηλαδή (b).

Ματθ.17,19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ(1) τῷ Ἰησοῦ κατ᾿ ἰδίαν εἶπον· διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό(2);
Ματθ.17,19 Πήγαν τότε ιδιαιτέρως στον Ιησού οι μαθητές και τον ρώτησαν: «Γιατί εμείς δεν μπορέσαμε να το βγάλουμε;»
(1)   Οι μαθητές οι οποίοι θέτουν το ερώτημα αυτού του σ., είναι εκείνοι, που δεν είχαν ανέβει μαζί του στο βουνό (p).
(2)   Είχαν ήδη συνηθίσει στο να κάνουν τέτοια θαύματα. Δες ι 1 (b). «Εμένα μου φαίνεται ότι αγωνιούν και φοβούνται, μήπως έχασαν τη χάρη που τους εμπιστεύθηκε. Διότι πήραν εξουσία εναντίον των ακαθάρτων πνευμάτων» (Χ).

Ματθ.17,20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διὰ τὴν ἀπιστίαν(2) ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν(3) ὡς κόκκον σινάπεως(4), ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ(5) μετάβηθι ἐντεῦθεν(6) ἐκεῖ(7), καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν(8).
Ματθ.17,20 Εξαιτίας της απιστίας σας», τους είπε ο Ιησούς. «Σας βεβαιώνω πως, αν έχετε πίστη έστω και σαν κόκκο σιναπιού, θα λέτε σ’ αυτό το βουνό “πήγαινε από ’δω εκεί”, και θα πηγαίνει· και τίποτα δε θα είναι αδύνατο για σας.
(1)   «Κατηγορεί κατ’ ιδίαν την απιστία των μαθητών… Διότι δεν ήταν λογικό να ντροπιάσει μπροστά σε πολλούς τους κοινούς διδάσκαλους της οικουμένης» (Ζ).
(2)   Από τους αλεξανδρινούς κώδικες μαρτυρείται και η γραφή ολιγοπιστίαν. Ίσως αποτελεί αυτή διόρθωση που έγινε από αυτούς που δεν ανέχονταν να βλέπουν να αποδίδεται απιστία στους Αποστόλους.
«Αν η απιστία του πατέρα έγινε αιτία να μη βγει ο δαίμονας, γιατί κατηγορεί τους μαθητές; Για να τους δείξει ότι μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να θεραπεύσουν και χωρίς αυτούς που έφερναν τους αρρώστους με πίστη… Έτσι στην περίπτωση του Ελισσαίου αναστήθηκε νεκρός χωρίς κανείς να πιστέψει» (Χ).
(3)   «Πίστη λέει εδώ όχι ότι είναι αυτός Θεός, αλλά ότι κάνει θαύματα» (Ζ).
(4)   Αντιτίθεται με το τεράστιο όρος (b). «Δείχνοντας ότι και η ελάχιστη γνήσια πίστη μπορεί μεγάλα πράγματα, θυμήθηκε το σινάπι» (Χ). Συγχρόνως όμως με τη χρήση του σιναπιού ως εικόνας «δηλώνει την απερίγραπτη δύναμη της πίστης. Διότι αν και το σινάπι φαίνεται μικρό στον όγκο, αλλά στη δύναμη είναι πιο δυνατό από όλα» (Χ).
Δεν είναι λοιπόν ξένη εδώ και η έννοια: «Εάν έχετε πίστη τόσο έντονη και δυνατή και θερμή σαν τον κόκκο του σιναπιού· διότι τέτοια ποιότητα έχει αυτός» (Ζ). Η εικονική έκφραση δηλώνει συγχρόνως ποσότητα ελάχιστη αλλά και ποιότητα εξαιρετική και τέλεια (F).
Αξιόλογη και η: η πίστη «είναι σαν κόκκος σιναπιού. Επειδή περιφρονείται μεν η πίστη από τους ανθρώπους και φαίνεται κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν όμως πέσει σε γη αγαθή (δηλαδή σε ψυχή που μπορεί να δεχτεί καλά αυτό το σπέρμα) γίνεται δέντρο μεγάλο» (Ω).
(5)   Ίσως εδώ υπονοείται το όρος της Μεταμόρφωσης (S).
(6)   Η απόσπαση και μετακίνηση βουνού ήταν στο Ταλμούδ παροιμιακή έκφραση που δήλωνε την επίτευξη κάποιου εξόχως δυσκολοκατόρθωτου πράγματος (S). Οι συγγραφείς του Ταλμούδ χρησιμοποιούν αυτήν ως φράση επαίνου για κάποιον ικανό ερμηνευτή του νόμου, ο οποίος ξεπερνούσε τις δυσκολίες της ερμηνείας (a).
«Αν όμως πεις, πού μετακίνησαν βουνό; Εκείνο θα μπορούσα να πω, ότι έκαναν πολύ μεγαλύτερα αφού ανέστησαν αμέτρητους νεκρούς. Διότι δεν είναι ίσο, να μετακινήσει κάποιος βουνό και να διώξει το θάνατο από νεκρό σώμα» (Χ).
Αξιόλογη και η: «νομίζω ότι βουνά λέγονται οι εχθρικές δυνάμεις που έχουν απλωμένη και μεγάλη κακία, οι οποίες είναι κατά κάποιο τρόπο θεμελιωμένες στις ψυχές των ανθρώπων» (Ω).
(7)   Θα έχετε τη δύναμη ακόμα και να καθορίσετε νέα θέση για το μετακινούμενο όρος (b).
(8)   «Όχι μόνο όρη θα μετακινήσετε, λέει, αλλά και τίποτα άλλο δεν θα είναι αδύνατον σε σας» (Ζ).

Ματθ.17,21 (1)τοῦτο δὲ τὸ γένος(2) οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ(3) καὶ νηστείᾳ(4).
Ματθ.17,21 Αυτό το δαιμονικό γένος δε βγαίνει παρά μόνο με προσευχή και νηστεία».
(1)   Τον στίχο αποσιωπούν ο Σιναϊτικός, Βατικανός και κάποιοι άλλοι κώδικες και μεταφράσεις, και θεωρήθηκε από κάποιους από τους νεώτερους ως γλώσσα που μπήκε στο κείμενο από το περιθώριο σύμφωνα με το παράλληλο χωρίο του Μάρκου.
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «το γένος όλων των δαιμόνων» (Ζ). Πιο σωστά, ο Κύριός μας δεν μιλά στο χωρίο αυτό για όλο το γένος των δαιμόνων· διότι από εδώ φαίνεται, ότι υπάρχουν περισσότερα είδη δαιμόνων (b). Το είδος του άλαλου και κωφού πνεύματος.
(3)   «Όχι από μόνη της η νηστεία, αλλά χρειάζεται και προσευχή, και πρώτα η προσευχή» (Χ). Βάζει πρώτη την προσευχή.
(4)   «Διότι η μεν προσευχή είναι πάρα πολύ φοβερή στον δαίμονα· αυτήν όμως την ισχυροποιεί και την δυναμώνει πολύ η νηστεία» (Ζ). «Αυτός που νηστεύει είναι ανάλαφρος και αποκτά φτερά και προσεύχεται με εγρήγορση». «Επειδή δηλαδή ο νους ενεργεί απερίσπαστα» και δεν βαρύνεται από τον φόρτο του στομαχιού «η προσευχή ανεβαίνει πιο δυνατή από φωτιά και πιο φοβερή από καθετί· για αυτό πρέπει αυτές οι δύο να είναι πάντα ενωμένες» (Ζ).
«Ας προσέξουμε λοιπόν και την φράση «αυτό το γένος δεν βγαίνει παρά με προσευχή και νηστεία», ώστε, αν κάποτε χρειαστεί να ασχοληθούμε με θεραπεία κάποιου που έπαθε κάτι τέτοιο, να μην εξορκίζουμε ούτε να ρωτάμε τον δαίμονα ούτε να μιλάμε λες και μας ακούει το ακάθαρτο πνεύμα, αλλά αφιερώνοντας όλο το χρόνο στην προσευχή και τη νηστεία, προσευχόμενοι για αυτόν που πάσχει, να πετύχουμε τη σωτηρία από το Θεό και με τη νηστεία μας να διώξουμε από αυτόν το ακάθαρτο πνεύμα» (Ω).

Στιχ. 22-27. Η πληρωμή του φόρου με θαύμα.

Ματθ.17,22 (1)Ἀναστρεφομένων(2) δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν(3) εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(4) παραδίδοσθαι(5) εἰς χεῖρας ἀνθρώπων
Ματθ.17,22 Ενώ οι μαθητές περιέρχονταν τη Γαλιλαία, τους είπε ο Ιησούς: «Ο Υιός του Ανθρώπου πρόκειται να παραδοθεί σε χέρια ανθρώπων·
(1)   Συνήθως θεωρείται ως δεύτερη προφητεία του Πάθους η παρούσα. Πλην όμως και με βάση όσα εξιστόρησε μέχρι τώρα ο Ματθαίος, πρέπει να θεωρηθεί ως τρίτη, διότι έχουμε ήδη δύο προφητείες (ιστ 21,ιζ 12). Δεν είναι όμως πιθανό, ότι όλες οι περιστάσεις, στις οποίες ο Κύριος προείπε για το πάθημά του αναφέρονται στα ευαγγέλια (p).
(2)   Αυθεντική γραφή συστρεφομένων. Το συστρέφω συναντιέται άλλη μία φορά στο Πράξ. κη 3 (συστρέφω πλήθος φρυγάνων) με την έννοια του μαζεύω φρύγανα και τα πλέκω σε δεσμίδες. Το συστρέφομαι για ανθρώπους=μαζεύομαι, συγκεντρώνομαι (g). Η έννοια φαίνεται να είναι: Αυτοί αφού συναθροίστηκαν κοντά του, σχηματίζοντας όμιλο σταθερό. Το αναστρεφομένων= Επιστρέφοντας (L). Ή, διάγοντας, περνώντας το χρόνο τους (g).
(3)   Περνούσαν το χρόνο στη Γαλιλαία, από την οποία μετά από λίγο επρόκειτο να πάνε στα όρια της Περαίας προς την Ιουδαία. Δες ιθ 1 (δ).
(4)   Η δόξα της Μεταμόρφωσης και η φωνή του Πατέρα που τον διακήρυξε υιό αγαπητό δεν εμποδίζει τον Κύριο από του να εξακολουθεί να μιλά για τον εαυτό του ως τον υιό του ανθρώπου (p).
(5)   Δεν είναι βέβαιο τι σημαίνεται με το παραδιδόσθαι. Συχνά ερμηνεύεται αυτό σχετικά με την πράξη του προδότη («ο οποίος και τον παρέδωσε» Ματθ. ι 4).
Μπορεί όμως όπως ο Ωριγένης απέδειξε, να αναφέρεται και στην παράδοση του Υιού από τον Πατέρα για την απολύτρωση των ανθρώπων. «Αυτό διηγούμενος ο Απόστολος λέει για το Θεό, «ο οποίος δεν λυπήθηκε τον ίδιο τον υιό του, αλλά τον παρέδωσε για χάρη όλων»» (Ω). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή η προσθήκη της φράσης «στα χέρια ανθρώπων» είναι πολύ εύστοχη και επίκαιρη (p).
«Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι πρώτα παρέδωσε αυτόν ο πατέρας στις αντίθετες ενέργειες (δαίμονες). Έπειτα ότι αυτές παρέδωσαν αυτόν στα χέρια των ανθρώπων, στους οποίους ανθρώπους ήταν και ο Ιούδας, στον οποίο μετά το ψωμί μπήκε ο σατανάς, ο οποίος τον παρέδωσε πριν τον Ιούδα. Αλλά πρόσεξε μήπως εξετάζοντας μαζί την παράδοση του υιού από τον πατέρα στις αντίθετες ενέργειες με την παράδοση του σωτήρα από εκείνες στα χέρια των ανθρώπων, νομίσεις ότι η λέξη «παραδόθηκε» λέγεται και στις δύο περιπτώσεις με την ίδια έννοια.
Διότι να κατανοήσεις, ότι ο μεν πατέρας δεν τον παρέδωσε απλώς, αλλά για χάρη όλων μας από φιλανθρωπία· οι αντίθετες δυνάμεις όμως, παραδίνοντας τον σωτήρα στα χέρια των ανθρώπων, δεν είχαν σκοπό να παραδώσουν αυτόν για τη σωτηρία κάποιων, αλλά όσο εξαρτιόταν από αυτές… τον παρέδιδαν για να πεθάνει, έτσι ώστε ο εχθρός του θάνατος να τον κάνει υποχείριό του, όμοια με όσους πεθαίνουν εξ’ αιτίας της παράβασης του Αδάμ» (Ω).

Ματθ.17,23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα(1).
Ματθ.17,23 θα τον θανατώσουν, και την τρίτη μέρα θα αναστηθεί». Και λυπήθηκαν πάρα πολύ.
(1)   «Λυπήθηκαν και όχι απλώς λυπήθηκαν, αλλά πάρα πολύ. Έγινε όμως αυτό διότι αγνοούσαν ακόμη τη δύναμη των λεγομένων. Και τότε αφού αγνοούσαν, πώς λυπήθηκαν; Διότι δεν τα αγνοούσαν όλα, αλλά ότι μεν θα πεθάνει το γνώριζαν αφού συνεχώς το άκουγαν. Τι τέλος πάντων όμως θα ήταν αυτός ο θάνατος και ότι θα παύσει πολύ γρήγορα και ότι θα προκαλέσει αμέτρητα αγαθά, αυτό δεν το ήξεραν ακόμη με σαφήνεια· ούτε τι τέλος πάντων είναι αυτή η ανάσταση, αλλά αγνοούσαν. Για αυτό και λυπούνταν» (Χ).
Δεν ήταν κάποια απλή συμπάθεια για τα παθήματα του διδασκάλου η λύπη που κυριεύει τώρα τους Αποστόλους. Όλες οι προσδοκίες τους για επίγεια βασιλεία του Μεσσία διαψεύδονταν τώρα (ο).

Ματθ.17,24 Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καπερναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα(1) λαμβάνοντες(2) τῷ Πέτρῳ(3) καὶ εἶπον(4)· ὁ διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ(5) τὰ δίδραχμα;
Ματθ.17,24 Όταν έφτασαν στην Καπερναούμ, ήρθαν στον Πέτρο οι εισπράκτορες του φόρου για το ναό και του είπαν: «Ο δάσκαλός σας δεν πληρώνει τις δύο δραχμές του φόρου;»
Αν εξαιρέσουμε τις εισαγωγικές λέξεις για την επιστροφή του Ιησού στην Καπερναούμ, η όλη αυτή αφήγηση είναι αποκλειστική του Ματθαίου, ο οποίος χαρακτηριστικά αποσιωπά ότι οι μαθητές μάλωσαν στο δρόμο για το ποιος ήταν μεγαλύτερος μεταξύ τους. Πριν μπει ο Ιησούς με τους μαθητές στο σπίτι συνάντησαν οι συλλογείς του φόρου τον Πέτρο και απηύθυναν σε αυτόν την ερώτηση τη σχετιζόμενη με την πληρωμή του.
(1)   Σύμφωνα με το Εξοδ. λ 13 το μισό του σίκλου έπρεπε να παρέχεται ως εισφορά υπέρ του ναού «από είκοσι χρονών και πάνω». Αφού ο σίκλος αντιστοιχούσε με 4 δραχμές αττικές, το μισό του ήταν 2 δραχμές (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΙΙΙ,VIII 2). Οι Ρωμαίοι μετά την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ διέταξαν το δίδραχμο που έστελναν οι απανταχού Ιουδαίοι χάριν του ναού, να διατίθεται τώρα χάριν του εθνικού ναού του Δία του Καπιτωλίνου (Ιωσήπ. Ιουδ. Πολεμ. VII,VI, 6)(L).
Δίδραχμο είναι αργυρό νόμισμα που ισοδυναμεί με 2 αττικές δραχμές ή μία αλεξανδρινή ή με το μισό του σίκλου (g). Το εβραϊκό παρ’ όλα αυτά shekel ή σίκλος μεταφράζεται συχνά από τους Ο΄ δίδραχμο (b) δηλαδή δίδραχμο αλεξανδρινό=τετράδραχμο αττικό (δ). Όπως ο McNeile αποδεικνύει το δίδραχμο σπάνια ήταν ξεχωριστό νόμισμα στα χρόνια του Ιησού. Για αυτό δύο πρόσωπα έπρεπε συνήθως να συνδυάζονται για να πληρώσουν τετράδραχμο ή στατήρα (S).
(2)   Οι απανταχού Ιουδαίοι έστελναν πρόθυμα την εισφορά τους αυτή την ιερή στην Ιερουσαλήμ (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. XIV,VII,2 και εξής). Υπήρχαν λοιπόν παντού συλλέκτες, πολύ περισσότερο στη Γαλιλαία (L). Αυτοί ήταν τελείως διαφορετικοί από τους τελώνες , οι οποίοι μάζευαν τους φόρους των Ρωμαίων ή των Ηρωδών.
(3)   Πιθανώς διότι «νομιζόταν ο Πέτρος ότι είναι ο πρώτος από τους μαθητές, για αυτό έρχονται σε αυτόν» (Χ). Ίσως και διότι θα τον γνώριζαν. Στο Χριστό «από ευλάβεια δεν πλησίασαν, τιμώντας τον λόγω των θαυμάτων» (Ζ).
(4)   «Δεν απαιτούν, αλλά με πραότητα ρωτούν» (Ζ). «Διότι δεν τα έλεγαν αυτά κατηγορώντας, αλλά ρωτώντας· δηλαδή το, ο διδάσκαλός σας δεν πληρώνει τα δίδραχμα; Διότι δεν είχαν μεν ακόμα την πρέπουσα άποψη για αυτόν, αλλά του συμπεριφέρονταν σαν να ήταν απλός άνθρωπος· αλλά του απέδιδαν κάποιο σεβασμό και τιμή για τα θαύματα που προηγήθηκαν» (Χ). Η μορφή της ερώτησης παρ’ όλα αυτά είναι τέτοια, ώστε να προϋποθέτει, ότι κάποιος διδάσκαλος δεν μπορεί να παραμερίζει το καθήκον της πληρωμής αυτού του φόρου (ο).
(5)   Με την έννοια του πληρώνω.

Ματθ.17,25 λέγει, ναι(1). καὶ ὅτε εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν(2), προέφθασεν(3) αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων· τί σοι δοκεῖ(4), Σίμων(5); οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσι τέλη ἢ κῆνσον(6); ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων(7);
Ματθ.17,25 Λέει: «Ναι, πληρώνει». Μόλις μπήκε στο σπίτι, και πριν πει τίποτα, τον πρόλαβε ο Ιησούς και του είπε: «Τι γνώμη έχεις, Σίμων; Οι βασιλιάδες της γης από ποιους εισπράττουν τέλη ή φόρο; Από τους δικούς τους ή από τους ξένους;»
(1)   Ο Πέτρος, ο οποίος γνώριζε την σε αυτήν την περίπτωση προηγούμενη πράξη του Χριστού, απαντά αμέσως καταφατικά (p). Είναι λοιπόν σαφές, ότι ο Κύριος είχε πληρώσει το δίδραχμο το περασμένο έτος (b).
(2)   Ίσως στο σπίτι του ίδιου του Πέτρου, όπου ο Ιησούς διέμενε κατά την παραμονή του στην Καπερναούμ (S).
(3)   Ο Πέτρος «δεν το είπε στον Ιησού, διότι ίσως ντρεπόταν να του μιλήσει για αυτά. Για αυτό και ο ήμερος και αυτός που τα γνώριζε όλα με σαφήνεια, τον προλαβαίνει… και του παρέχει θάρρος, επειδή δίσταζε προηγουμένως να μιλήσει για αυτά» (Χ). «Ως Θεός δηλαδή, παρόλο που δεν άκουσε, γνώριζε τι συζήτησαν εκείνοι με τον Πέτρο» (Θφ).
(4)   Η φράση είναι συνήθως στο δεύτερο μέρος του ευαγγελίου. Δες ιη 12, κα 28, κβ 17,42,κστ 66 (a). Προσδίδει ζωηρό τόνο στη συζήτηση (S).
(5)   Δεν χρησιμοποιεί το όνομα Πέτρος ή Κηφάς, διότι βρίσκεται στο οικείο περιβάλλον του Πέτρου και πρόκειται για ζήτημα της τρέχουσας ζωής (L).
(6)   Ή, τέλος είναι ο φόρος για τα εμπορεύματα και κήνσος ο κεφαλικός φόρος (a), που ήταν επιβεβλημένος για κάθε κεφάλι και πληρωνόταν κάθε χρόνο (g). Ή, και οι δύο όροι εδώ σημαίνουν κάθε είδος φόρου (L).
(7)   «Με παράδειγμα αποδεικνύει, ότι αφού είναι γνήσιος υιός του Θεού, δεν οφείλει να πληρώνει το δίδραχμο στον πατέρα· διότι οι βασιλιάδες παίρνουν φόρους ή κήνσο όχι από τους γνήσιους γιους, αλλά από τους ξένους» (Ζ).
«Επειδή γνωρίζει το ελεύθερο αξίωμα της φύσης του, ισχυρίζεται ότι δεν οφείλει στο Θεό και Πατέρα τίποτα από αυτά που οφείλουν οι υπήκοοι» (Κ).
Η σωστότερη ερμηνεία φαίνεται να είναι: ο Ιησούς ως Υιός του Θεού, είναι ελεύθερος από τη φορολογία υπέρ του ναού του Πατέρα του. Και προβλήθηκε μεν εναντίον αυτής της ερμηνείας, ότι δεν λέγεται εδώ από τον υιό, αλλά σε πληθυντικό από των υιών, αλλά η μορφή της παραβολής ζητά τον πληθυντικό. Το ξένων πρέπει να τεθεί σε πληθυντικό, και για αυτό και αυτό που αντιτίθεται σε αυτό μπήκε σε πληθυντικό. Η αντίθεση είναι μεταξύ εκείνων, οι οποίοι είναι μέλη του βασιλικού οίκου και εκείνων οι οποίοι δεν είναι.
Λόγω του πληθυντικού κάποιοι ερμήνευσαν το των υιών ότι σημαίνει το όλο ιουδαϊκό έθνος ή τους ευσεβείς Ιουδαίους. Αλλά σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή ο φόρος υπέρ του ναού θα έπρεπε να πληρώνεται όχι από τους Ιουδαίους αλλά από τους εθνικούς! Αλλά πώς θα γινόταν δεκτό ειδωλολατρικό χρήμα υπέρ της ιουδαϊκής λατρείας;
Άλλοι ερμήνευσαν το υιών ότι αναφέρεται στο Χριστό και στους μαθητές του, οπότε δεν σημαίνει την βασιλική οικογένεια, αλλά γενικότερα τον βασιλικό οίκο. Ο Χριστός δεν θα συγκαταριθμούσε τον εαυτό του σαν γιο με την ίδια έννοια που και οι απόστολοι ήταν γιοι του Θεού. Η υιότητά του ήταν μοναδική. Δες Ιω. κ 17. Αλλά ο Χριστός και οι απόστολοι, αν και δεν ήταν με την ίδια έννοια μέλη της βασιλικής οικογένειας, ήταν με την ίδια έννοια μέλη του βασιλικού οίκου. Εφόσον η βασιλεία είχε έλθει ήδη, περιλαμβάνονταν σε αυτήν και εφόσον ήταν και μελλοντική ήταν συνεργάτες για αυτήν. Η βασιλεία αυτή θα αντικαθιστούσε κάθε ιουδαϊκή λατρεία και οι διοργανωτές της νέας βασιλείας δεν ήταν υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν καθεστώς, το οποίο είχαν καθήκον να φέρουν σε αχρηστία. Το ακόλουθο «για να μη σκανδαλίσουμε» ευνοεί την εκδοχή, ότι στους υιούς περιλαμβάνονται και οι Απόστολοι (p).

Ματθ.17,26 λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος· ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων. ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἄραγε(1) ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί(2).
Ματθ.17,26 Κι όταν του είπε ο Πέτρος «από τους ξένους», ο Ιησούς του λέει: «Συνεπώς απαλλάσσονται οι δικοί τους.
(1)   «Το άρα λέγεται αντί για το λοιπόν» (Ζ). Ο Κύριος βγάζει το συμπέρασμα ότι κατά το γενικώς ισχύον δίκαιο οι γιοι των επίγειων βασιλιάδων προκειμένου για φόρους που πληρώνονται στους γονείς τους, εξαιρούνται από κάθε φόρο (δ).
(2)   Σύμφωνα με την ορθότερη ερμηνεία, κατά την οποία ο Ιησούς είναι απαλλαγμένος της φορολογίας ως υιός του Θεού, το επιχείρημα ισχύει μόνο με την προϋπόθεση ότι ο Ιησούς είναι από τη φύση του Υιός του Θεού και Θεός. Διότι εάν επρόκειτο για κατά χάριν υιούς, τέτοιοι ήταν και οι Ισραηλίτες.
«Αν λοιπόν δεν ήταν Υιός, μάταια έφερε το παράδειγμα των βασιλιάδων… Διότι αυτός δεν μιλά απλώς για τους υιούς, αλλά για τους γνήσιους υιούς, τους δικούς του, και οι οποίοι είναι συμμέτοχοι της βασιλείας μαζί με αυτούς που τους γέννησαν» (Χ).

Ματθ.17,27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν(1) αὐτούς(2), πορευθεὶς εἰς τὴν θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις(3) στατῆρα(4)· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ(5).
Ματθ.17,27 Για να μην τους σκανδαλίσουμε όμως, πήγαινε στη λίμνη, ρίξε τ’ αγκίστρι και πάρε το πρώτο ψάρι που θα βγάλεις· άνοιξε το στόμα του και θα βρεις μέσα ένα τετράδραχμο· πάρ’ το και δώσ’ τους το, για μένα και για σένα».
(1)   Ο Κύριός μας και θαύμα ακόμη ενήργησε, για να αποφύγει το σκάνδαλο (b). Αφορμές σκανδάλου πρέπει να αποφεύγονται. Δες Ματθ. ιη 6. Η αρχή αυτή επιβλήθηκε ισχυρά στην πρώτη αποστολική εκκλησία. Δες Α΄Κορ. ι 23-ια 1,Α΄Πέτρ. β 16. Κανένα σκάνδαλο δεν έπρεπε να παρέχεται, ακόμα και στους εξ’ Ιουδαίων ζηλωτές που τηρούσαν τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Δες Πράξ. κα 21,Ρωμ. ιδ 21 (S).
«Διότι δεν δίνει επειδή οφείλει (τον φόρο ο Κύριος), αλλά για να διορθώσει την ασθένεια εκείνων» (Χ). «Για να μη σκανδαλιστούν ότι ατιμάζει δήθεν το Θεό με το να μην πληρώνει και αυτός τα δίδραχμα στο Θεό» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ, ότι δεν πρέπει να σκανδαλίζουμε, όπου δεν βλαπτόμαστε· διότι όπου βλαπτόμαστε από κάποιο έργο, δεν πρέπει να φροντίζουμε για αυτούς που παράλογα σκανδαλίζονται» (Θφ).
Ήταν δυνατόν μερικοί, οι οποίοι διαφορετικά θα είχαν ελκυστεί από τη διδασκαλία του, να απωθηθούν, όταν φαινόταν με το παράδειγμά του να διδάσκει, ότι η λατρεία στο Ναό δεν ήταν άξια χρηματικής συνδρομής. Αυτό ήταν το σκάνδαλο. Αλλά ο Κύριος παραθεωρεί και το δικαίωμα της εξαίρεσής του από κάθε φόρο που πληρώνεται στον πατέρα του, παραβλέπει δε και το γεγονός, ότι γρήγορα ο Ναός θα καταργούνταν και πληρώνει το φόρο. Έχουμε εδώ παράδειγμα ταπεινοφροσύνης του Χριστού, ο οποίος, αν και ανώτερος του Ναού, όμως υποτάχτηκε συμφωνώντας να πληρώσει φόρο για τη συνέχιση των θυσιών στο Ναό, οι οποίες μετά από κάποιους μήνες, όταν θα προσφερόταν η δική του θυσία πάνω στο Σταυρό, καμία πλέον σημασία δεν θα είχαν (p).
(2)   Άνθρωποι απορροφημένοι από τις υποθέσεις του κόσμου είναι δυνατόν να σκανδαλιστούν από τους αγίους, όταν πρόκειται για χρήμα (b).
(3)   Κατά κάποιο τρόπο βεβαιώνοντας τον Πέτρο στην πεποίθηση, ότι ως ο Υιός του Θεού είναι ελεύθερος από κάθε φόρο, προβάλλει σε αυτόν θαύμα πρόγνωσης (p), «ώστε και με αυτό να δείξει ότι είναι Θεός των όλων, και ότι εξουσιάζει και τη θάλασσα» (Χ), «η οποία υπηρετώντας το θέλημά του στέλνει το ψάρι, που φέρνει το φόρο για χάρη του δεσπότη» (Ζ).
Πολλαπλό θαύμα παντογνωσίας και παντοδυναμίας: α) ότι γρήγορα θα ψαρευόταν κάποιο ψάρι, β) ότι θα βρισκόταν νόμισμα σε αυτό, γ) ότι το νόμισμα αυτό θα ήταν ακριβώς όσο χρειαζόταν και δ) ότι θα ήταν στο στόμα του ψαριού (b).
(4)   «Ο στατήρας ήταν είδος αργυρίου, αντάξιος με 2 δίδραχμα» (Ζ). Συνεπώς αρκούσε για την πληρωμή του φόρου 2 προσώπων.
(5)   =Αντί για την οφειλή εμού και σου (δ). Έτσι ο Κύριος παρέχει ηθικό μάθημα αυταπάρνησης κατά του πνεύματος της ματαιοδοξίας, η οποία άρχισε να εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών (S), όπως φαίνεται και από αυτήν τη συνέχεια του Ματθαίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ’ (18)

Στιχ. 1-17. Συνδιαλέξεις και λόγοι του Κυρίου στην Καπερναούμ.

Ματθ.18,1 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ(1) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ(2) λέγοντες(3)· τίς ἄρα(4) μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν(5);
Ματθ.18,1 Εκείνη την ώρα, πήγαν οι μαθητές στον Ιησού και τον ρώτησαν: «Ποιος είναι άραγε ανώτερος στη βασιλεία του Θεού;»
Σε αυτό και στα δύο ακόλουθα κεφάλαια η ηθική κατάρτιση των 12 είναι το προέχον θέμα. Η κρίσιμη ημέρα στην Καισάρεια του Φιλίππου εγκαινίασε κάποια νέα περίοδο, κατά την οποία η προσωπική διαπαιδαγώγηση των 12 για την επερχομένη κρίση αποτελούσε υπόθεση επείγουσας σπουδαιότητας (S).
(1)   «Εκείνη την ώρα όταν από όλους προτίμησε αυτόν (τον Πέτρο)» (Χ).
«Επειδή νόμισαν ότι είναι μέγιστη αυτή η τιμή του Ιησού προς τον Πέτρο, εφόσον τον έκρινε σπουδαιότερο από τους υπόλοιπους γνωστούς του, ήθελαν… ρωτώντας τον Ιησού να εξακριβώσουν με το να ακούσουν από αυτόν αν, όπως θεωρούσαν, έκρινε τον Πέτρο ανώτερο από αυτούς. Ταυτόχρονα όμως ήλπιζαν ότι θα μάθουν και την αιτία για την οποία προτιμήθηκε ο Πέτρος από τους υπόλοιπους μαθητές» (Ω).
Το ερώτημα που τέθηκε ισοδυναμεί με το: Γιατί ο Πέτρος θεωρείται πρώτος μεταξύ μας; Ποιος θα είναι πρώτος στη μέλλουσα βασιλεία; (S).
(2)   «Τον πλησίασαν οι μαθητές, σαν μαθητές που προβάλλουν ερωτήματα στο δάσκαλό τους και εξετάζουν ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι μέσα τους διαλογίζονταν, ποιος είναι μεγαλύτερος… Διότι πριν μεν συναντήσουν τον Πέτρο αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα, σκέφτηκαν αυτό απλώς στο δρόμο» (Ζ). Είναι δυνατόν η προτίμηση που δείχτηκε στον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη κατά τη Μεταμόρφωση να συντέλεσε στη συζήτηση αυτή των μαθητών στο δρόμο από την Καισάρεια του Φιλίππου στην Καπερναούμ (p).
«Όταν ήλθαν λοιπόν στην Καπερναούμ, στην οποία τον Πέτρο πλησίασαν αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα και βλέποντάς τον πάλι να προτιμάται, ερεθίστηκαν περισσότερο και τότε λοιπόν ρώτησαν» (Ζ). Προτιμήθηκε ο Πέτρος από τον Κύριο με τη φράση που του είπε «δώσε σε αυτούς αντί για μένα και σένα» (Χ).
(4)   «Ότι δεν υπάρχει μεν ισότητα όσων αξιώνονται της βασιλείας των ουρανών, το κατάλαβαν και ότι αφού δεν υπάρχει ισότητα άρα υπάρχει κάποιος που είναι ο μεγαλύτερος και πάει ούτω καθ’ εξής μέχρι τον τελευταίο. Το τι χαρακτηριστικά όμως έχει αυτός ο μεγαλύτερος και πώς έζησε ο ελάχιστος και ποιοι είναι οι ενδιάμεσοι, αυτό ζητούν ακόμα» (Ω).
Ποιος λοιπόν; Δηλαδή ένας αναμφίβολα θα είναι ο μεγαλύτερος. Ποιος λοιπόν; (g).
«Δεν λένε μεν φανερά, για ποιο λόγο προτίμησες τον Πέτρο από εμάς; Και αν είναι αυτός μεγαλύτερος από εμάς; Διότι ντρέπονταν. Αλλά ρωτούν αόριστα, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος;» (Χ). «Διότι πράγματι, το ότι πάνω στη γη μεν προτιμήθηκε ο Πέτρος από αυτούς, το ήξεραν από όσα έβλεπαν· ήθελαν όμως να μάθουν, αν και στον ουρανό θα προτιμηθεί» (Ζ).
(5)   Είναι η ίδια με τη βασιλεία του Θεού, από τη χρήση των ραββίνων, στους οποίους ο όρος ουρανοί χρησιμοποιείται αντί για το Θεός=Η θεοκρατία που από όλους αναμένεται. Εδώ μάλλον η βασιλεία του Μεσσία, την οποία ο Θεός με τον Μεσσία θα εγκαινίαζε, και στην οποία οι Ιουδαίοι θα αποκτούσαν αιώνια επικράτηση πάνω σε όλα τα έθνη (g). Αυτήν τώρα και οι Απόστολοι την θεωρούσαν όπως οι πολλοί επίγεια, ένδοξη και πλούσια (F).

Ματθ.18,2 καὶ προσκαλεσάμενος ὁ Ἰησοῦς(1) παιδίον(2) ἔστησεν(3) αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν(4)
Ματθ.18,2 Ο Ιησούς φώναξε τότε ένα παιδάκι, το ’βαλε να σταθεί ανάμεσά τους και είπε:
(1)   «Ίσως εκείνοι μεν ήθελαν να μάθουν ακούγοντας από αυτόν το εξής· ο τάδε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών. Αυτός όμως μεταφέρει το λόγο σε γενικότερο επίπεδο, δείχνοντας ποιος όσον αφορά την ποιότητα είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(2)   Ότι το παιδί αυτό ήταν ο Ιγνάτιος προέρχεται από μεταγενέστερη παράδοση του ενάτου αιώνα και τίποτα περισσότερο από την απλή αναφορά δεν αξίζει να λεχθεί για αυτήν (p). Δες Νικηφ. Εκκλ. Ιστορ. 2,35. Η παράδοση προήλθε από κακή εξήγηση του ονόματος θεοφόρος, που αποδίδεται στον Ιγνάτιο.
Αλλά ο ίδιος ο Ιγνάτιος (Μαρτύριο Ιγνατ. 2) εξηγεί αυτό ότι δηλώνει αυτόν που έχει στο στέρνο του το Χριστό (δ). Το παιδί ανήκε πιθανώς στο σπίτι, στο οποίο ο Χριστός έμενε και ήταν πολύ γνωστό σε αυτόν (p). Αναμφίβολα πρέπει να ήταν παιδί εξαιρετικής διάθεσης και συμπαθέστατης εμφάνισης (b).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι και αφού το αγκάλιασε, είπε σε αυτούς. Ενώ ο Λουκάς, ότι έστησε αυτό δίπλα του. Όλα όμως έγιναν. Διότι πρώτα μεν έστησε αυτό ανάμεσά τους· έπειτα δίπλα του· έπειτα το αγκάλιασε» (Ζ).
(4)   Ίσως σε θέση τιμητική (S). «Και βάζει το παιδί στη μέση κάνοντάς τους να ντραπούν και από την όψη του» (Χ).

Ματθ.18,3 καὶ εἶπεν(1) ἀμὴν λέγω ὑμῖν(2), ἐὰν μὴ στραφῆτε(3) καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία(4), οὐ μὴ εἰσέλθητε(5) εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.18,3 Σας βεβαιώνω πως αν δεν αλλάξετε κι αν δε γίνετε σαν τα παιδιά, δε θα μπείτε στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: Ρωτώντας, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος, μπήκατε σε δρόμο, ο οποίος δεν θα σας οδηγήσει σε αυτό το τέλος. Αυτή η ερώτησή σας δείχνει ότι δεν καταλαβαίνετε, τι είναι μεγαλείο. Πρέπει να στραφείτε πίσω και να ξανααποκτήσετε την παιδική διάθεση, η οποία είναι ξένη με την δοξομανία. Πρέπει να γίνετε πάλι ταπεινόφρονες όπως τα παιδιά. Αλλιώς όχι μόνο δεν θα είστε μεγάλοι στη βασιλεία των ουρανών, αλλά ούτε θα μπείτε σε αυτήν (a).
(2)   Με βεβαιότητα σας λέω (δ).
(3)   Στρέφω από την οδό που μέχρι τώρα βάδιζα, δηλαδή μεταβάλλω φρόνημα (g). Εάν δεν μεταβάλλετε εξ’ ολοκλήρου κατεύθυνση ηθική, εάν εμμείνετε στα σημερινά αισθήματα της αλαζονείας σας και ματαιοδοξίας σας (F).
«Καθένας που αποδέχεται τον Ιησού ως υιό του Θεού, σύμφωνα με την αληθινή ιστορία για αυτόν, και πορεύεται μέσω των ευαγγελικών πράξεων ώστε να ζήσει με αρετή, αυτός στράφηκε και πορεύεται στο να γίνει σαν τα παιδιά» (Ω).
(4)   «Τους πείθει να είναι ταπεινοί και χωρίς υποκρισία. Διότι πράγματι το παιδί είναι καθαρό από φθόνο και από κενοδοξία και από το να αγαπά τα πρωτεία και έχει την μέγιστη αρετή, την αφέλεια και το ανυπόκριτο και το ταπεινό» (Χ).
«Θα μπορούσε να πει κάποιος, διηγούμενος με απλά λόγια το λόγο του Σωτήρα σχετικά με αυτά, ότι, εάν κάποιος ενώ είναι άνδρας, τόσο πολύ νεκρώσει τις ανδρικές επιθυμίες, θανατώνοντας με το πνεύμα τις πράξεις του σώματος… ώστε να έχει την κατάσταση παιδιού που είναι άγευστο από σεξουαλικά πράγματα και δεν καταλαβαίνει τις ανδρικές ορμές, αυτός στράφηκε και έγινε σαν τα παιδιά… Αυτό όμως που έχει λεχθεί για τα παιδιά ως προς τα σεξουαλικά, αυτό θα μπορούσε να λεχθεί και για τα υπόλοιπα πάθη και αρρώστιες και νοσήματα της ψυχής, στα οποία δεν πέφτουν τα παιδιά από τη φύση τους, όσα δεν έχουν ακόμη συμπληρώσει την ανάπτυξη της λογικής· όπως για παράδειγμα να μεταστραφεί κάποιος, και όπως είναι το μικρό παιδί ως προς την οργή, έτσι να γίνει και αυτός παρόλο που είναι άνδρας» (Ω).
«Είναι ελεύθερο από κάθε εκούσιο πάθος, όχι από άσκηση, αλλά από αφέλεια. Αν λοιπόν κάποιος απέχει από τα εκούσια πάθη, γίνεται όπως τα παιδιά, αφού αποκτά μέσω της άσκησης, αυτά που έχουν τα παιδιά από αφέλεια» (Ζ).
«Πρέπει εμείς… να είμαστε παιδιά, όχι ως προς τη νηπιακή σκέψη… και την ανοησία» (Θφ).
Τα παιδιά σπανιότατα απασχολούνται με τρόπο φιλόδοξο για το μέλλον (L).
«Δεν αναφέρεται εδώ με τρόπο αλληγορικό στην αναγέννηση, αλλά διδάσκει σε εμάς την απλότητα των παιδιών και την εξομοίωσή μας με αυτά» (Κλήμης Αλεξανδρεύς Παιδαγωγ. Ι,v, 12,4).
«(Διδάσκει) Και την έλλειψη μνησικακίας των παιδιών που την ίδια την ώρα που κλαίνε ακαριαία μεταβάλλονται και γελούν και παίζουν μαζί με αυτούς που νόμιζαν ότι τα είχαν λυπήσει και φοβίσει» (Ω). Πρέπει να έχουν σε μεγάλο βαθμό ταπεινοφροσύνη και απλότητα (b).
(5)   Όχι μόνο δεν θα γίνετε οι μεγαλύτεροι, αλλά διατρέχετε τον κίνδυνο και να μην μπείτε καν στη βασιλεία των ουρανών (b).

Ματθ.18,4 ὅστις οὖν(1) ταπεινώσει ἑαυτὸν(2) ὡς τὸ παιδίον τοῦτο(3), οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν(4).
Ματθ.18,4 Όποιος λοιπόν ταπεινώσει τον εαυτό του σαν αυτό το παιδί, αυτός είναι ο ανώτερος στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Λέγεται ως συμπέρασμα των προηγούμενων (δ).
(2)   Αυτό ισοδυναμεί με το «το μεγαλείο συνεπάγεται την ταπείνωση. Για να είναι κάποιος μεγάλος, πρέπει να είναι ταπεινόφρων» (a). Και τα παιδιά αγαπούν να είναι πρώτα και να κυριαρχούν στους συνομηλίκους τους, αισθάνονται όμως τον εαυτό τους πολύ κατώτερο και υποδεέστερο από τους ώριμους άνδρες (L).
(3)   «Όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του πολύ με τη θέλησή του όπως το παιδί· αυτό ταπεινώνεται πολύ χωρίς τη θέλησή του» (Ζ). Το παιδί «ενώ έχει πολλές αρετές, αφέλεια, ταπεινοφροσύνη, αμεριμνησία, για τίποτα από αυτά δεν υπερηφανεύεται» (Χ).
«Διότι δεν συμβαίνει στο παιδί υψηλοφροσύνη και υπερηφάνεια για ευγένεια ή πλούτο, ή κάποιο από τα νομιζόμενα μεν αγαθά, που όμως δεν είναι αγαθά. Για αυτό και μπορείς να δεις τα πολύ μικρά νήπια μέχρι τριών και τεσσάρων ετών να είναι όμοια με αυτά που δεν έχουν ευγενική καταγωγή, παρόλο που μπορεί να φαίνονται ευγενικής καταγωγής, και φαίνονται ότι δεν αγαπούν οπωσδήποτε τα πλούσια παιδιά περισσότερο από τα φτωχά» (Ω).
(4)   Αυτοί που θέλουν να μπουν στη βασιλεία των ουρανών, πρέπει να θυμούνται τον πρώτο μακαρισμό (p), ο οποίος επιφυλάσσει αυτήν στους ταπεινόφρονες. Όχι υπέροχη διανοητική ικανότητα ή μεγάλη θεολογική επίδοση, αλλά η απόκτηση πράου και ταπεινού πνεύματος θα ανοίξει την είσοδο στις διακρίσεις του ουρανού (ο).

Ματθ.18,5 καὶ ὃς ἐὰν δέξηται(1) παιδίον τοιοῦτον(2) ἓν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου(3), ἐμὲ δέχεται(4)·
Ματθ.18,5 Και όποιος δεχτεί ένα τέτοιο παιδί στο όνομά μου, δέχεται εμένα τον ίδιο.
(1)   Η σχέση με τα προηγούμενα: Δεν πρέπει μόνο να δείχνει κάποιος το παιδικό πνεύμα, αλλά και να τιμά εκείνους που το έχουν (S). «Και αν τιμήσετε στο όνομά μου και άλλους που μοιάζουν με τα παιδιά, ορίζω για την τιμή προς εκείνους ως αμοιβή σας, τη βασιλεία των ουρανών» (Χ). Το δέχομαι σημαίνει εδώ δέχομαι με καλή διάθεση (L). Να δεχτεί ταπεινά, με καλή διάθεση, για όφελος της ψυχής του (b).
(2)   «Ένα παιδί τέτοιο, σαν αυτό που είπα, δηλαδή έναν τέτοιο άνθρωπο που έγινε σαν τέτοιο παιδί, εννοώ δηλαδή τον ταπεινό» (Ζ). «Παιδί δηλαδή εδώ εννοεί τους ανθρώπους τους τόσο αφελείς και ταπεινούς και περιφρονημένους στα μάτια των πολλών και ευκαταφρόνητους» (Χ).
(3)   Το όνομα του Χριστού είναι το σύμβολο του χαρακτήρα του, και ο χαρακτήρας που μοιάζει με το παιδί είναι χαρακτήρας όμοιος με αυτόν του Χριστού, του πράου και ταπεινού στην καρδιά (p)= «με την έννοια: για μένα» (Ζ). Όχι για φυσικές ή πολιτικές αιτίες (b).
(4)   Στο πρόσωπο εκείνου, ο οποίος θα γίνει τέτοιος, ώστε να μιμηθεί την ταπείνωση και την υπακοή του Χριστού, στο πρόσωπο εκείνου ο Χριστός γίνεται δεκτός (Ιε). Το εμένα δέχεται=θα έχει τον ίδιο μισθό, σαν να δεχόταν εμένα τον ίδιο (δ).

Ματθ.18,6 ὃς δ᾿(1) ἂν σκανδαλίσῃ(2) ἕνα τῶν μικρῶν τούτων(3) τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει(4) αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς(5) εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ(6) ἐν τῷ πελάγει(7) τῆς θαλάσσης.
Ματθ.18,6 Όποιος γίνει αφορμή να κλονιστεί ένας απ’ αυτούς τους μικρούς που πιστεύουν σ’ εμένα, είναι προτιμότερο γι’ αυτόν να κρεμάσει μια μυλόπετρα στο λαιμό του και να καταποντιστεί στη θάλασσα.
(1)   Αντιθετικός σύνδεσμος=αλλά όποιος (δ).
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «σκανδαλισμό εδώ λέει την ατιμία… αυτοί που τους ατιμάζουν με το να τους περιφρονούν, θα υποστούν τη χειρότερη τιμωρία» (Ζ).
Πιο σωστά, σκανδαλίζω, παρορμώ ή πείθω για αμαρτία (g). Όποιος βλάψει είτε στην πίστη είτε στην πράξη προκαλώντας αυτόν σε υπερηφάνεια ή διαμάχη και αποπλανώντας αυτόν από τις αρετές της παιδικής ηλικίας (b).
Η αθλιότητα του να κάνει ερείπιο κάποιος έναν ωραίο χαρακτήρα αποπλανώντας αυτόν στο πονηρό είναι τόσο μεγάλη, ώστε θα ήταν προτιμότερο για τον υπεύθυνο αυτής, να ριχτεί στη θάλασσα σαν σκυλί με πέτρα γύρω από το λαιμό του.
(3)   Από τους απλούς και ταπεινούς, οι οποίοι είναι μαθητές μου (S). «Λέει για αυτούς που έγιναν σαν τα παιδιά» (Ζ).
(4)   «Δεν είπε ότι θα κρεμαστεί μυλόπετρα στο λαιμό του, αλλά ότι τον συμφέρει να υπομείνει αυτό, δείχνοντας ότι τον αναμένει άλλο κακό, χειρότερο από αυτό» (Χ). Ο πνιγμός του στη θάλασσα είναι λιγότερο φοβερός παρά η φωτιά για την οποία γίνεται λόγος στο σ. 8 ή η λίμνη της φωτιάς που αναφέρεται στο Αποκ. ιθ 20 (b). Αξιόλογη και η: Είναι προτιμότερο για αυτόν να υποστεί φοβερό και επονείδιστο θάνατο πριν γίνει ένοχος τέτοιας αμαρτίας (p).
(5)   Ο μεγάλος πέτρινος μύλος, που γυρνάει το γαϊδούρι σε αντίθεση με τους χειρόμυλους στο Ματθ. κδ 41 (δ). Οι χειρόμυλοι ήταν σε συνηθισμένη χρήση και περιστρέφονταν από δύο γυναίκες, συνήθως δούλες της κατώτατης τάξης, οι οποίες κάθονταν ή ήταν γονατισμένες απέναντι μεταξύ τους και κάθε μία έπαιρνε με τη σειρά της την λαβή και έσπρωχνε την πέτρα μέχρι το μισό της κυκλικής του στροφής, ώστε με το αλλεπάλληλο σπρώξιμο και των δύο η πέτρα συμπλήρωνε την όλη στροφή της (ο).
(6)   Η ποινή δεν ήταν σε χρήση στους Ιουδαίους (S), αλλά ήταν συνηθισμένη στους Έλληνες και Ρωμαίους (δ). «Από τα γνωστά σε εμάς φανερώνει το αφόρητο της τιμωρίας… και έφερε στο προσκήνιο μία αισθητή τιμωρία, τον πνιγμό με μυλόπετρα» (Χ).
(7)   Η βαθειά θάλασσα (g).

Ματθ.18,7 Οὐαὶ(1) τῷ κόσμῳ(2) ἀπὸ τῶν σκανδάλων(3)· ἀνάγκη(4) γάρ ἐστιν ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα· πλὴν(5) οὐαὶ(6) τῶν ἀνθρώπῳ(7) ἐκείνῳ δι᾿ οὗ(8) τὸ σκάνδαλον ἔρχεται.
Ματθ.18,7 Αλίμονο στον κόσμο για τα σκάνδαλα που έχει ν’ αντιμετωπίσει. Γιατί αναγκαστικά θα έρθουν τα σκάνδαλα· μα αλίμονο στον άνθρωπο που προκαλεί το σκάνδαλο.
(1)   Το πρώτο αυτό ουαί είναι έκφραση συμπάθειας και όχι καταγγελίας και αποκήρυξης (S). «Έβαλε το αλίμονο, για να τους ξυπνήσει και να τους προκαλέσει αγωνία και να τους ετοιμάσει να είναι ξάγρυπνοι… και όχι μόνο δυσανασχετεί αλλά και διορθώνει και με το θρήνο και με την προφητεία ώστε να τους κάνει πάλι δικούς του» (Χ). Αλίμονο, πόση δηλαδή ψυχική βλάβη θα γίνει στον κόσμο από τα σκάνδαλα (δ).
(2)   «Κόσμο λέει αυτούς που είναι στον κόσμο» (Ζ).
(3)   «Τι είναι όμως τα σκάνδαλα; Τα εμπόδια του σωστού δρόμου» (Χ). «Ελεεινολογεί τον κόσμο για τα σκάνδαλα, διότι πρόκειται πολλά να πάθει από αυτά» (Ζ). Σκάνδαλα εδώ=λόγια ή έργα με τα οποία αυτοί που βλέπουν ή ακούνε ωθούνται στην αμαρτία (g).
(4)   «Όταν όμως λέει ανάγκη, δεν λέει αυτά για να καταργήσει την ελευθερία της εξουσίας μας, ούτε την ελευθερία της προαίρεσής μας, ούτε περιορίζει τη ζωή σε κάποια πράγματα που συμβαίνουν αναγκαστικά, αλλά προλέγει αυτό που οπωσδήποτε θα συμβεί… Δεν φέρνει λοιπόν η προφητεία του τα σκάνδαλα… ούτε επειδή προείπε, για αυτό γίνεται, αλλά επειδή οπωσδήποτε επρόκειτο να γίνουν, για αυτό τα προείπε» (Χ).
«Είναι ανάγκη μεν να έλθουν τα σκάνδαλα… δεν είναι ανάγκη όμως να σκανδαλιστούν οι σπουδαίοι διότι έχουν το αυτεξούσιο της προαίρεσης. Διότι το να έλθουν μεν τα σκάνδαλα δεν εξαρτάται από εμάς· το να μη σκανδαλιστούμε όμως εξαρτάται οπωσδήποτε από εμάς» (Ζ). «Είναι ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα… διότι η κακία των πονηρών δυνάμεων, η οποία είναι αρχηγός της κακίας στους ανθρώπους, οπωσδήποτε ορμάει στο να ενεργήσει, μέσω κάποιων οργάνων, εναντίον των ανθρώπων του κόσμου» (Ω).
«Προαναγγέλλει ότι θα συμβούν με κάθε τρόπο και οπωσδήποτε εξαιτίας της κακίας αυτών που πρόκειται να παιδαγωγηθούν» (Κ). Εφόσον ο κόσμος είναι υπερπλήρης πειρασμών και η ανθρώπινη φύση τόσο ασθενής, γίνεται βέβαιο ότι μοιραία θα παρουσιάζονται περιστάσεις που θα ωθούν προς το κακό. Επιτρέπει όμως και ο Θεός τα σκάνδαλα.
«Διότι τα σκάνδαλα και διεγείρουν και κάνουν κάποιον πιο ενεργητικό και τον κεντρίζουν και όχι μόνον αυτόν που φυλάγεται, αλλά και αυτόν που παρασύρεται γρήγορα τον σηκώνουν· διότι τον καθιστούν περισσότερο ασφαλή και τον κάνουν πιο δύσκολο να νικηθεί» (Χ).
Με τα σκάνδαλα δοκιμάζονται και γνωρίζονται οι αγαθοί και πιστοί (δ). «Είναι μεν ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα, αλλά δεν είναι ανάγκη να χαθεί κάποιος. Διότι μπορεί να αντιταχτεί στα σκάνδαλα» Θφ).
(5)   Με έμφαση (b)= αλλά όμως (δ).
(6)   Είναι μεν μοιραίο το να έλθουν τα σκάνδαλα, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει, ότι αυτοί που τα προκαλούν είναι ανεύθυνοι (p). Τι κακή τύχη, τι όλεθρος επίκειται στον άνθρωπο, από τον οποίο το σκάνδαλο έρχεται (δ).
«Μη νομίσεις ότι υπάρχουν τα σκάνδαλα από κάποια φυσική προέλευση, ή ότι κατασκευάστηκαν και αναζητούν ανθρώπους μέσα από τους οποίους θα έλθουν. Διότι όπως ο Θεός δεν δημιούργησε το θάνατο, έτσι ούτε σκάνδαλα έφτιαξε, αλλά το αυτεξούσιο γέννησε σε κάποιους το σκάνδαλο, επειδή δεν θέλησαν να υπομείνουν τους κόπους για χάρη της αρετής» (Ω).
(7)   «Το σκάνδαλο σπέρνεται μεν από το δαίμονα, αλλά από άνθρωπο τρέφεται και αυξάνει και μεταφέρεται, ο οποίος έχει προαίρεση κακή και διεφθαρμένη, τον οποίο και ελεεινολογεί εδώ, ως υπηρέτη του δαίμονα» (Ζ).
(8)   Ή, το δι᾿ οὗ χαρακτηρίζει τον σκανδαλοποιό «ως υπηρέτη του δαίμονα» (Ζ).
Ή, «συνηθίζει η Γραφή να λέει το δι᾿ οὗ με την έννοια του υφ᾿ οὗ» (Χ). Το δι᾿ οὗ δηλαδή = υφ᾿ οὗ (από τον οποίο).

Ματθ.18,8 (1)εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε(2), ἔκκοψον αὐτὰ καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ(3)· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν(4) χωλὸν ἢ κυλλόν(5), ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον(6).
Ματθ.18,8 Αν σε σκανδαλίζει κάτι τόσο σπουδαίο σαν το χέρι σου ή το πόδι σου, κόψε τα και πέταξέ τα. Γιατί είναι προτιμότερο για σένα να μπεις στην αληθινή ζωή κουλός ή κουτσός, παρά να έχεις δύο χέρια ή δύο πόδια και να σε ρίξουν στην αιώνια κόλαση.
(1)   Στους σ. αυτούς (8-9) οι αφορμές του σκανδάλου εδρεύουν στο ίδιο το άτομο που σκανδαλίζεται και για αυτό υπόκεινται στον έλεγχό του (S). Αυτός που δεν φροντίζει να αποφεύγει τις αφορμές στον εαυτό του για αμαρτίες, θα γίνει σκάνδαλο και στους άλλους και το αντίθετο (b).
(2)   Ή, «δεν τα λέει αυτά για τα μέλη του σώματος, αλλά για φίλους, για τους συγγενείς, τους οποίους κατατάσσουμε στην ίδια θέση με τα αναγκαία μέλη του σώματος… Διότι τίποτα δεν είναι τόσο βλαβερό, όσο η πονηρή και βλαβερή συναναστροφή. Διότι όσα δεν μπορεί να τα κάνει η ανάγκη, μπορεί να τα κάνει η φιλία πολλές φορές και για βλάβη και για ωφέλεια» (Χ).
Ή, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες γίνεται κάποιος στον εαυτό του αφορμή για αμαρτία. Όταν δηλαδή αφήνει το κατώτερο μέρος της φύσης του να κυριαρχεί πάνω στο ανώτερο μέρος του, το οποίο αποτελεί τον αληθινό άνθρωπο. Εάν λοιπόν πρόκειται να κάνει κάποιος επιλογή, αναμφίβολα είναι καλύτερο να θυσιάσει κάποιος τα πολυτιμότερα στοιχεία της ύπαρξής του, παρά να γίνει ένοχος αμαρτωλής διαγωγής, η οποία θα μπορούσε να επιφέρει ολοκληρωτική και ανεπανόρθωτη απώλεια του όλου ανθρώπου.
Θυσιάζουμε και τα πολυτιμότερα μέλη μας, για να αποφύγουμε το θάνατο του σώματος από αθεράπευτη μόλυνση, που προέρχεται από τα μέλη αυτά. Οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε πράγματα πολύ μεγαλύτερης αξίας, προκειμένου να αποφύγουμε το θάνατο της ψυχής (p). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές.
(3)   Σύμφωνα με την πρώτη ερμηνεία:
«Αν κάποιου η φιλία σε βλάπτει, κόψε τον από σένα. Διότι αν πολλές φορές κόβουμε και τα μέλη μας, όταν αυτά δεν θεραπεύονται και καταστρέφουν και τα υπόλοιπα, πολύ περισσότερο πρέπει να κάνουμε αυτό στην περίπτωση των φίλων» (Χ).
«Αυτούς που θεωρούμε μέλη μας επειδή είναι πάρα πολύ κοντινοί μας και κατά κάποιο τρόπο μέλη μας, λόγω της πολλής οικειότητας είτε συγγενικής είτε από κάποια συνήθεια φιλική, δεν πρέπει να τους λυπηθούμε όταν βλάπτουν την ψυχή μας. Ας κόψουμε δηλαδή από πάνω μας σαν χέρι ή πόδι ή μάτι, πατέρα ή μητέρα που θέλουν να κάνουμε τα αντίθετα με τη θεοσέβεια και γιο ή κόρη που όσο εξαρτάται από αυτούς, μάς απομακρύνουν από την εκκλησία του Χριστού και την αγάπη του. Αλλά και αν η γυναίκα που αγκαλιάζουμε ή φίλος ισόψυχος γίνονται σε μας σκάνδαλα, ας μην τους λυπηθούμε, αλλά αφού τους κόψουμε από μας, ας τους ρίξουμε μακριά από την ψυχή μας σαν όχι δικούς μας, αλλά σαν εχθρούς της σωτηρίας μας» (Ω). Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή: και για αυτό το πολυτιμότατο και απαραίτητο σε εμάς δεν πρέπει καθόλου να διστάσουμε, αλλά να το διώξουμε, αν συντελεί σε όλεθρο ψυχικό (δ). Όταν η θυσία, που αξιώνεται από την ηθική τάξη, είναι το ίδιο οδυνηρή, όσο και το κόψιμο κάποιου μέλους μας, δεν πρέπει να διστάζουμε για αυτήν (L).
(4)   Έχει την ίδια σημασία με το αιώνια ζωή (ιθ 16,29,κε 46), στην οποία θα συμμετέχουν, όσοι θα μπουν στη βασιλεία των ουρανών (S). Αντιτίθεται με το «φωτιά η αιώνια» που ακολουθεί (b).
(5)   Αυτό πρέπει να το πάρουμε ότι αναφέρεται στο χρόνο της νέκρωσης και όχι της δόξας. Διότι εκείνα τα μέλη, τα οποία περισσότερο νεκρώθηκαν ως προς την αμαρτία, αυτά περισσότερο θα λάμψουν με δόξα (b).
(6)   Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή:
«Τους πονηρούς, και αν ακόμη είναι πάρα πολύ φίλοι σου, κόψε τους από τη φιλία… Διότι αν μεν μείνουν φίλοι, ούτε αυτούς θα κερδίσεις και θα χάσεις επιπλέον και τον εαυτό σου. Αν όμως τους κόψεις, θα καρπωθείς τη δική σου τουλάχιστον σωτηρία» (Χ).
«Για παράδειγμα ένας κουτσός σώζεται αν έχασε το πόδι (ας πούμε τον αδελφό του) και μόνος κληρονομεί τη βασιλεία του Θεού και κάποιος με ακρωτηριασμένο το χέρι σώζεται χωρίς να σώζεται ο πατέρας ή η μητέρα του, αλλά εκείνοι μεν χάνονται, ενώ αυτός χωρίζεται από εκείνους, για να τύχει μόνος των μακαρισμών. Έτσι πάλι και ένας μονόφθαλμος σώζεται αφού έκοψε το μάτι από το σπίτι του, την σύζυγο που πόρνευσε, έτσι ώστε να μην πάει στη γέεννα της φωτιάς έχοντας μαζί με τέτοιο μάτι δύο μάτια» (Ω).

Ματθ.18,9 καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός(1) σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλὸν σοί ἐστι μονόφθαλμον(2) εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν(3), ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.
Ματθ.18,9 Κι αν κάτι τόσο σπουδαίο σαν το μάτι σου σε σκανδαλίζει, βγάλ’ το και πέταξέ το. Γιατί είναι προτιμότερο για σένα να μπεις μονόφθαλμος στην αληθινή ζωή, παρά να έχεις μάτια και να σε ρίξουν στην πύρινη κόλαση.
(1)   Κλιμακωτό, διότι το μάτι είναι πολυτιμότερο από το χέρι ή το πόδι. Συχνά όταν νικηθεί το σκάνδαλο από το ένα μέλος, ξεπηδά σκάνδαλο από άλλο μέλος (b).
(2)   Μονόφθαλμος=αυτός που έχει ένα μόνο μάτι από τη γέννα ή από κάποιο άλλο ατύχημα ή περίσταση (δ).
(3)   «Επομένως από αυτά είναι φανερό, ότι αν και είναι ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα, δηλαδή αυτοί που βλάπτουν, αλλά δεν είναι ανάγκη εμείς να βλαφτούμε. Διότι αν κάνουμε όπως είπε ο Κύριος, και κόψουμε από εμάς αυτούς που μας βλάπτουν, ακόμα και να είναι φίλοι, δεν θα βλαφτούμε» (Θφ).

Ματθ.18,10 Ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε(1) ἑνὸς(2) τῶν μικρῶν τούτων(3)· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν(4) ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς(5) βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου(6) τοῦ ἐν οὐρανοῖς.
Ματθ.18,10 Προσέξτε, μην περιφρονήσετε κανένα απ’ αυτούς τους μικρούς, γιατί σας βεβαιώνω πως οι άγγελοί τους στον ουρανό βλέπουν συνεχώς το πρόσωπο του ουράνιου Πατέρα μου.
(1)   Ή, αναφέρεται στους μικρούς στην ηλικία, οπότε=οι ώριμοι άνδρες συχνά εκδηλώνουν αγερωχία απέναντι στα παιδιά και δεν λογαριάζουν αυτά ούτε τιμούν αυτά (b).
Ή, αναφέρεται στους άσημους και ταπεινούς, αλλά πιστούς· «που οι πολλοί τούς νομίζουν μικρούς, τους ευκαταφρόνητους» (Χ), στην πραγματικότητα όμως «είναι μεγάλοι για το Θεό» (Ζ).
(2)   «Δεν λέει για πολλούς μόνο, αλλά έστω και για έναν» (Χ). «Αν λοιπόν έναν από αυτούς δεν πρέπει να καταφρονεί, ούτε δύο οπωσδήποτε, ούτε περισσότερους» (Ζ).
(3)   Πολλοί νεώτεροι ερμηνευτές μικρούς θεωρούν εδώ τους μικρούς στην ηλικία. Έτσι ο p: επανέρχεται στην κύρια ιδέα των μικρών παιδιών και ειδικά στην ιδέα της μεγάλης ενοχής, η οποία προέρχεται από το σπρώξιμο κάποιου παιδιού στην αμαρτία. Δεν πρέπει ούτε για μια στιγμή να νομίσουμε, ότι η ώθηση στο κακό ενός μικρού παιδιού δεν είναι κάτι πολύ σοβαρό, ότι ένα μικρό παιδί δεν πρέπει να υπολογίζεται.
Διαφορετικά ερμηνεύουν οι Χ., Ζ. «μικρούς εννοεί αυτούς που θεωρούνται μικροί σύμφωνα με την αντίληψη των πολλών». «Τους φτωχούς, τους αγνώστους, τους ασήμαντους» (Σχ.π.). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές. Με τα συμφραζόμενα πιο πολύ ταιριάζει η πρώτη.
(4)   Ή, «από εδώ είναι φανερό ότι οι δίκαιοι έχουν φύλακες αγγέλους. Διότι λέει ο Δαβίδ «θα περικυκλώσει άγγελος Κυρίου εκείνους που τον φοβούνται και θα τους σώσει».
Ή, οι άγγελοι φροντίζουν για τα μικρά παιδιά και για το σώμα και για την ψυχή τους και τόσο πιο πολύ, όσο αυτά δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Οι ώριμοι άνθρωποι έχουν και αυτοί τους φύλακες αγγέλους τους, αλλά από κάποια άποψη αφήνονται περισσότερο και στους εαυτούς τους (b).
(5)   Όλο το χρόνο, χωρίς διακοπή δηλαδή (δ).
(6)   Οι άγγελοι αυτοί βλέπουν το πρόσωπο του Πατέρα, δηλαδή αποτελούν την αυλή του ουρανού (L)· είναι οι αυλικοί του Θεού. «Το πρόσωπο του Πατέρα μου, με την έννοια, τον πατέρα μου» (Ζ). «Εδώ δεν μιλά μόνο για αγγέλους, αλλά για αγγέλους που υπερέχουν» (Χ). Είναι «άγγελοι που έχουν τέτοιο θάρρος απέναντι στο Θεό ώστε παντοτινά να βλέπουν το Θεό στον ουρανό» (Ζ). «Στεκόμενοι μπροστά του» (Θφ).
«Όταν λέει το πρόσωπο του Πατέρα μου, δεν εννοεί τίποτα άλλο παρά το μεγαλύτερο θάρρος και την πολλή τιμή» (Χ).
Το να βλέπουν το πρόσωπο του Θεού συνέχεια είναι μεταφορική έκφραση σύμφωνα με αυτά που επικρατούσαν στις ανατολικές αυλές· σημαίνει να απολαμβάνουν πλούσια τη θεία εύνοια, ακριβώς όπως αυτοί που βρίσκονται πολύ κοντά προς τον μονάρχη, οι οποίοι απολαμβάνοντας την ειδική εύνοιά του, έχουν απεριόριστη την ελεύθερη είσοδο και παρουσίαση σε αυτόν. Δες και Λουκ. α 19. «ο Γαβριήλ, που βρίσκομαι δίπλα στο Θεό» (S).
Σε αυτούς λοιπόν τους αρχαγγέλους έχει ανατεθεί από το Θεό η φροντίδα των μικρών αυτών και αυτό δείχνει, τι αξία έχουν αυτοί μπροστά στο Θεό για το απλό και άκακο και αφελές (δ).

Ματθ.18,11 (1)ἦλθε γὰρ(2) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου σῶσαι(3) τὸ ἀπολωλός(4).
Ματθ.18,11 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου ήρθε να σώσει τους πλανεμένους».
(1)   Ο σ. παραλείπεται από τον σιναϊτικό, βατικανό και άλλους σοβαρούς κώδικες και θεωρήθηκε ως γλώσσα που μπήκε στο κείμενο από το Λουκ. ιθ 10 (p.S). Χωρίς αυτόν όμως η σειρά του λόγου πάσχει και γίνεται απότομα η μετάβαση από τον σ. 10 στον 12 (δ).
(2)   Απόδειξη αυτής της αξίας των μικρών για το Θεό είναι ο ερχομός μου στον κόσμο για να αναζητήσω και να σώσω το χαμένο (δ).
(3)   «Τους ασήμαντους αδελφούς τους παρουσιάζει ότι είναι άξιοι σεβασμού και από το δικό του θέλημα και το πάθος. Διότι όταν λέει ήλθε ο υιός του ανθρώπου να σώσει το χαμένο, φανερώνει και τον σταυρό» (Χ). «Έγινα άνθρωπος για να σώσω αυτούς που ήταν χαμένοι πριν. Και αν εγώ τόσο φρόντισα για αυτούς, πώς εσείς θα τους περιφρονήσετε;» (Ζ).
(4)   Το ανθρώπινο γένος ήταν μάζα για απώλεια, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και αυτά ακόμη τα παιδιά που είχαν αγαθότατες διαθέσεις, λόγω του προπατορικού αμαρτήματος. Αλλά ολόκληρη αυτή η μάζα απολυτρώθηκε (b). Ή, εφόσον μικρούς θα δεχτούμε τους ταπεινούς αδελφούς, απολωλός=αυτοί που από ασθένεια αποσκίρτησαν από την ποίμνη του Κυρίου, οι οποίοι για την απλότητα και ακακία εύκολα παρασύρονται από τους απατεώνες (δ).

Ματθ.18,12 Τί ὑμῖν δοκεῖ(1); ἐὰν γένηταί τινι ἀνθρώπῳ ἑκατὸν(2) πρόβατα καὶ πλανηθῇ ἓν ἐξ αὐτῶν, οὐχὶ ἀφεὶς τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα(3) ἐπὶ τὰ ὄρη(4), πορευθεὶς ζητεῖ τὸ πλανώμενον;
Ματθ.18,12 Τι νομίζετε; αν κάποιος έχει εκατό πρόβατα και του χαθεί απ’ αυτά το ένα, δε θ’ αφήσει τα ενενήντα εννιά στα βουνά για να πάει ν’ αναζητήσει το χαμένο;
(1)   Χαριτωμένο παράδειγμα του σχήματος: Ανακοίνωση (b). Η σχέση του σ. με τα προηγούμενα και η κύρια έννοιά του έχουν ως εξής: Ο Θεός φροντίζει για τους πιστούς που στράφηκαν και έγιναν σαν τα παιδιά όπως και ένας ποιμένας φροντίζει για τας πρόβατά του. Εάν ένας από τους πιστούς αυτούς χαθεί, θα καταβάλλει κάθε φροντίδα, για να ξαναβρεί αυτόν και θα χαρεί πολύ εάν πετύχει αυτό. Εάν όμως ο Θεός τόσο πολύ φροντίζει για να ξαναβρεί το χαμένο και παραπλανημένο, πόσο φοβερά θλιβερό είναι το να γίνεται κάποιος αίτιος μιας τέτοιας παραπλάνησης; (p).
«Αν λοιπόν ο Θεός τόσο χαίρεται για το μικρό που βρέθηκε, πώς εσύ περιφρονείς αυτούς που είναι τόσο σπουδαίοι για το Θεό, ενώ θα έπρεπε και τη ζωή σου να δώσεις για έναν από αυτούς τους μικρούς;» (Χ).
(2)   Οσοδήποτε μεγάλος και αν είναι ο αριθμός, ο καλός ποιμένας δεν θα ανεχτεί ούτε ενός την απώλεια (S), μολονότι η απώλεια ενός σε τόσο μεγάλο αριθμό γίνεται ευκολότερη (b).
(3)   «Δεν μπόρεσε η σωτηρία τόσων πολλών να επισκιάσει το χαμό του ενός» (Χ).
(4)   Συνδέεται ή με το αφήσει=τα πρόβατα παρουσιάζονται να βόσκουν σε λιβάδια που είναι σε ψηλούς τόπους (S) ή με το πορευθείς=για να δείξει το δύσκολο και επίπονο της αναζήτησης (δ). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές. Από τους παλαιότερους κώδικες υποστηρίζεται η πρώτη.

Ματθ.18,13 καὶ ἐὰν γένηται εὑρεῖν(1) αὐτό, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι χαίρει(2) ἐπ᾿ αὐτῷ μᾶλλον(3) ἢ ἐπὶ τοῖς ἐνενήκοντα ἐννέα τοῖς μὴ πεπλανημένοις(4).
Ματθ.18,13 Κι όταν το βρει, σας βεβαιώνω πως χαίρεται πιο πολύ γι’ αυτό, παρά για τα ενενήντα εννιά που δεν έχουν χαθεί.
(1)   Και αν συμβεί να το βρει. Η εύρεση του αμαρτωλού λοιπόν είναι κάτι ενδεχόμενο και όχι βέβαιο και ενώπιον του Θεού= Εάν συμβεί. Η χάρη δεν ενεργεί καταναγκαστικά (b). Εάν δεν συνεργαστεί ο άνθρωπος δεν φέρνει αίσιο αποτέλεσμα (δ).
(2)   «Όταν βρει το πλανημένο, χαίρεται πάρα πολύ με την εύρεση και σωτηρία του» (Χ).
(3)   «Και από το ότι εγκατάλειψε τα σωσμένα για αυτό και από το ότι χάρηκε πιο πολύ για αυτό, έδειξε πόσο πολλή είναι η φροντίδα του για αυτό» (Χ). Χαίρεται λες και το ότι το ξαναβρήκε αποτελεί μέγα κέρδος. Αυτό όμως αποδεικνύει τη μεγάλη αγάπη του Θεού που συγχωρεί τους αμαρτωλούς (p).
(4)   «Διότι δεν χαιρόμαστε τόσο πολύ για όσα με ασφάλεια έχουμε, όσο για αυτό που ξαναβρήκαμε μετά από απώλεια· διότι εκείνα μεν επειδή τα έχουμε πάντα, δεν αισθανόμαστε τόσο τη χαρά· αυτό όμως χάνοντάς το, λυπηθήκαμε πολύ ως ζημιωμένοι, και έπειτα βρίσκοντάς το, χαιρόμαστε πάρα πολύ ως κερδισμένοι» (Ζ).

Ματθ.18,14 (1)οὕτως(2) οὐκ ἔστι θέλημα ἔμπροσθεν(3) τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται εἷς τῶν μικρῶν τούτων.
Ματθ.18,14 Έτσι ο ουράνιος Πατέρας σας δε θέλει να χαθεί ούτε ένας απ’ αυτούς τους μικρούς».
(1)   Η εφαρμογή βρίσκεται πλήρως εναρμονισμένη με την αρχή. Ο Θεός δεν θέλει ένας από τους μικρούς αυτούς να χαθεί οριστικά. Πρέπει λοιπόν να σπεύδουμε για να τους βρούμε, όταν συμβεί να παραπλανηθούν (L).
(2)   Τέλος καταλληλότατο για παραβολή (δες και κ 16 κλπ), που συναντιέται και στο Λουκά (L).
(3)   Έκφραση σημιτική (L). «Με την έννοια «στον πατέρα σας»· είναι ιδιωματικός και αυτός ο λόγος» (Ζ).

Ματθ.18,15 (1)Ἐὰν δὲ ἁμαρτήσῃ εἰς σὲ(2) ὁ ἀδελφός(3) σου, ὕπαγε(4) καὶ ἔλεγξον(5) αὐτὸν μεταξὺ σοῦ καὶ αὐτοῦ μόνου(6)· ἐάν σου ἀκούσῃ(7), ἐκέρδησας τὸν ἀδελφόν σου(8)·
Ματθ.18,15 Αν σφάλει απέναντί σου ο αδερφός σου, πήγαινε κι επίπληξέ τον χωρίς να είναι άλλος μπροστά. Αν σε ακούσει, τον κέρδισες.
(1)   Ο τρόπος με τον οποίο ο Θεός μεταχειρίζεται το χαμένο πρόβατο, οδηγεί και στον τρόπο, με τον οποίο και κάθε άνθρωπος οφείλει να φέρεται στον πλανημένο αδελφό του (p). «Επειδή μίλησε πολύ αυστηρά εναντίον αυτών που σκανδαλίζουν και τους φόβισε από παντού» (Χ), «μεταβαίνει λοιπόν και στους σκανδαλισμένους και προστάζει να μην αμελούν αυτούς που προκάλεσαν το σκάνδαλο» (Ζ).
(2)   Ο σιναϊτικός και ο βατικανός κώδικας και από τους Πατέρες οι Β., Κ. και Ω., παραλείπουν αυτό. Δεν πρόκειται παρ’ όλα αυτά εδώ απολύτως για αμαρτία, αλλά για την αμαρτία στον αδελφό, για την οποία αυτός που έπαθε έχει δικαίωμα ικανοποίησης (δ). Αυτό άλλωστε φαίνεται και από το παράλληλο χωρίο του Λουκά.
(3)   Είναι αξιοσημείωτο, ότι πρόκειται εδώ για αδελφό, δηλαδή για μαθητή του Χριστού. Οι άλλοι δεν έχουν την ίδια γνώση σχετικά με την αμαρτία και ο έλεγχος δεν θα φαινόταν σε αυτούς να έχει τη θέση του (L).
(4)   «Δεν οδηγεί εκείνον που προξένησε τη λύπη, αλλά οδηγεί προς αυτόν εκείνον που λυπήθηκε. Επειδή δηλαδή εκείνος που έχει κάνει την αδικία δεν θα ήταν δυνατόν εύκολα να έλθει να απολογηθεί επειδή θα ντρεπόταν και θα κοκκίνιζε, οδηγεί αυτόν προς εκείνον» (Χ). Όπως ο Θεός αναζητά το χαμένο, έτσι και αυτός οφείλει να επιχειρήσει, να ζητήσει και να βρει τον πλανημένο αδελφό (p).
(5)   «Δεν λέει κατηγόρησε, ούτε μάλωσε ούτε απαίτησε τιμωρίες και ευθύνες, αλλά έλεγξε, το οποίο δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά υπενθύμισε το αμάρτημα, πες σε αυτόν αυτά που έπαθες από αυτόν» (Χ) «θύμισέ του ότι σκανδάλισε· δίδαξε, ότι αδίκησε, αλλά αδελφικά και διορθωτικά και όχι εχθρικά και με επίπληξη» (Ζ).
Δες Λευϊτ. ιθ 17 «με έλεγχο θα ελέγξεις τον πλησίον σου και δεν θα πάρεις πάνω σου αμαρτία εξαιτίας του». Εκφράζεται το ίδιο παράγγελμα, αλλά προ παντός, για να απαλλαγεί κάποιος από τη δική του ευθύνη ως συνένοχος λόγω ανοχής της παρεκτροπής του πλησίον. Ενώ εδώ ο Κύριος αποβλέπει ιδιαίτερα στη σωτηρία του πλησίον (L).
«Γιατί όμως διατάζει να κάνει αυτός τον έλεγχο και όχι άλλος; Διότι θα ανεχόταν αυτόν να τον ελέγξει με μεγαλύτερη ανεκτικότητα, αυτόν που τον αδίκησε, που τον λύπησε, που τον έβλαψε… Διότι όταν αυτός που οφείλει να απαιτήσει την τιμωρία του, αυτός φαίνεται να φροντίζει για τη σωτηρία του, θα μπορέσει περισσότερο από όλους να τον κάνει να νιώσει ντροπή βλέποντας ότι αυτό δεν γίνεται για τιμωρία αλλά για διόρθωση» (Χ).
(6)   «Δίνει εντολή ο έλεγχος να γίνεται μόνο μεταξύ των δύο, ώστε να μην γίνει η κατηγορία βαρύτερη με την μαρτυρία των περισσότερων και, αφού γίνει έτσι εκείνος θρασύτερος, να παραμείνει δυσκολοδιόρθωτος» (Χ).
Εκθέτει τις διάφορες μεθόδους, τις οποίες πρέπει να υιοθετεί ο Χριστιανός, όταν ο αδελφός του αμάρτησε σε αυτόν. Πρώτον κατ’ ιδίαν έλεγχος, χωρίς κανέναν άλλον παρόντα εκτός από αυτόν που αδίκησε και τον αδικημένο. Στη συνέχεια ένας ή και δύο επί πλέον καλούνται να παραστούν σύμφωνα με το Δευτερ. ιθ 15 (p).
(7)   «Εάν πειστεί σε σένα όταν τον διορθώνεις» (Ζ) «εάν κατηγορήσει τον εαυτό του, εάν πειστεί ότι αμάρτησε» (Χ).
(8)   «Κέρδισες μεγάλο κέρδος, τον ίδιο τον αδελφό σου… Διότι πριν ζημιωνόσουν με αυτόν, αφού λόγω του σκανδάλου αποσχιζόταν από την αδελφική σου σχέση, το οποίο είναι μεγάλη ζημιά στους αληθινά αδελφούς» (Ζ).
«Είναι κοινή η ζημιά από την έχθρα. Διότι δεν είπε, κέρδισε εκείνος τον εαυτό του μόνο, αλλά και εσύ κέρδισες αυτόν· με αυτά έδειξε ότι και αυτός και εκείνος ζημιωνόντουσαν πριν από αυτό, ο μεν τον αδελφό, ενώ ο άλλος τη σωτηρία του» (Χ). Επέστρεψες τον αδελφό σου στο καθήκον και κέρδισες αυτόν για την υπηρεσία του Χριστού και εσένα του ιδίου (ο).

Ματθ.18,16 ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσῃ(1), παράλαβε μετὰ σοῦ(2) ἔτι ἕνα ἢ δύο(3), ἵνα(4) ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων ἢ τριῶν(5) σταθῇ(6) πᾶν ῥῆμα(7).
Ματθ.18,16 Αν όμως δε σ’ ακούσει, πάρε μαζί σου ακόμα έναν ή δύο άλλους, για να μπορεί ν’ αποδειχθεί ό,τι ειπωθεί, αφού θα το βεβαιώνουν δύο ή τρεις μάρτυρες.
(1)   Εάν δεν παραδεχτεί το αδίκημά του και δεν θελήσει να συμφιλιωθεί μαζί σου (a). «Εάν δεν πείθεται και δείχνει σκληρότητα… όσο αναιδέστερος και θρασύτερος είναι, τόσο περισσότερο εμείς πρέπει να σπεύδουμε στη θεραπεία και όχι στην οργή και την αγανάκτηση. Διότι και ο γιατρός όταν δει να είναι ανυποχώρητη η ασθένεια, δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια ούτε δυσανασχετεί, αλλά τότε προετοιμάζεται περισσότερο, το οποίο και εδώ προστάζει να κάνουμε» (Χ).
(2)   «Επειδή μόνος φάνηκες ασθενέστερος, γίνε δυνατότερος με την προσθήκη και άλλου» (Χ).
(3)   «Πάρε μαζί σου πάλι όχι πολλούς, έτσι ώστε εκείνος να μη γίνει πάλιν σκληρότερος θεωρώντας ότι ρεζιλεύεται, αλλά πάρε έναν ή δύο βοηθούς» (Ζ). Πάρε μαζί σου έναν ή δύο, για να προτρέψουν αυτόν και για να είναι μάρτυρες για το ότι κατέβαλες φροντίδες για αποκατάσταση φιλικών σχέσεων (a).
(4)   Το χωρίο από το Δευτ. ιθ 15.
(5)   Οι δύο ή τρεις μάρτυρες είναι ο αδικημένος Χριστιανός και ο ένας ή οι δύο, τους οποίους παίρνει μαζί του. Η περίπτωση δεν κρίνεται από αυστηρά νομική πλευρά, διότι σε αυτήν την περίπτωση το αδικημένο πρόσωπο, δεν θα μπορούσε να ληφθεί ως μάρτυρας ενώπιον του δικαστηρίου (a).
(6)   «Δηλαδή να βεβαιωθεί» (Ζ). «Έχεις ικανοποιητική μαρτυρία, λέει, ότι έπραξες ό,τι εξαρτιόταν από εσένα, ότι δεν παρέλειψες τίποτα από αυτά που όφειλες να κάνεις» (Χ), «αφού πρώτα μεν πήγες μόνος, και έπειτα πήρες και άλλους μαζί σου» (Ζ).
(7)   Καθετί που αμφισβητείται (g). Ή, λιγότερη πιθανή ερμηνεία, να στηριχθεί κάθε δικαστική απόφαση (δ).

Ματθ.18,17 ἐὰν δὲ παρακούσῃ(1) αὐτῶν, εἰπὲ τῇ ἐκκλησίᾳ(2)· ἐὰν δὲ καὶ τῆς ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης(3).
Ματθ.18,17 Αν κι αυτούς δεν τους ακούσει, πες το στη συνάθροιση της εκκλησίας· κι αν παρακούσει και την εκκλησία, τότε πια ας είναι για σένα όπως ο ειδωλολάτρης ή ο τελώνης.
(1)   Αρχική σημασία: ακούω βιαστικά ή με αμέλεια ή εσφαλμένα, έπειτα, δεν θέλω να ακούσω, αμελώ να ακούσω, και εδώ, δεν πείθομαι (g).
(2)   Η κοινωνία των μαθητών του Χριστού σε κάποιο τόπο (a). Στο Ματθ. ιστ 18 η λέξη σήμαινε τους ακόλουθους του Χριστού κατά την διάκρισή τους από την ιουδαϊκή συναγωγή (S). Εννοείται ότι με το «στην εκκλησία» συνυπονοούνται και οι αρχηγοί της εκκλησίας» (Ζ), «οι πρόεδροί της» (Χ), όχι όμως και αποκλειστικά αυτοί. Η εκκλησία αντιτίθεται στους δύο ή τρεις, με τον ίδιο τρόπο που και οι δύο ή τρεις, αντιτίθενται στον έναν. Στους Ιουδαίους 10 άνθρωποι θεωρούνται ότι αποτελούν εκκλησία ή δημόσια συνέλευση για κρίση ιδιωτικών αμφισβητήσεων (b). «Στην εκκλησία, δηλαδή σε περισσότερους» (Σχ).
Η χρήση του άρθρου «στην εκκλησία» σημαίνει την επιμέρους εκκλησία στην οποία ανήκουν τα πρόσωπα που έχουν τη διαφορά (ο). Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: η λέξη εκκλησία εδώ σημαίνει την ιουδαϊκή συνέλευση και πιθανώς την τοπική συνέλευση, τους πρεσβύτερους και το πλήρωμα της συναγωγής του τόπου, όπου ζουν τα πρόσωπα με την διαφορά (p). Η εδώ παρέμβαση της εκκλησίας αποτέλεσε πέτρα σκανδάλου για πολλούς από τους κριτικούς (L), που είδαν εδώ ανάπτυξη των λόγων του Χριστού σύμφωνα με μεταγενέστερη οργάνωση της εκκλησίας (S).
Δεν μπορεί κάποιος παρ’ όλα αυτά να μην συμφωνήσει, ότι ο Κύριος νομοθετεί τώρα όχι αποβλέποντας στις ανάγκες του παρόντος, αφού για αυτές θα μπορούσαν να αναφερθούν άμεσα σε αυτόν, αλλά προβλέποντας τις ανάγκες του μέλλοντος, όταν οι πιστοί του θα σχημάτιζαν κοινωνία αφοσιωμένη σε αυτόν και πειθαρχημένη στη διδασκαλία του. Την πρόβλεψη αυτή δεν θα απέκλειε κάποιος ούτε από άνθρωπο απλώς και μόνο λογικού (L).
(3)   «Δηλαδή οι πάρα πολύ καταδικασμένοι» (Σχ). Εξόχως εκπληκτικός λόγος που βγαίνει από το στόμα του Ιησού, ο οποίος καταδεχόταν και συμπαθούσε τους τελώνες και αμαρτωλούς. Δες Ματθ. θ 10, ια 19, κα 31 (S).
Αλλά ο Χριστός δειχνόταν καλοσυνάτος σε αυτούς, για να επιστραφούν αυτοί και να σωθούν. Ενώ εδώ η Εκκλησία περιγράφεται ως ξεχωριστή και διακεκριμένη κοινωνία, και μάλιστα τέτοια σαν αυτήν που αποτελούσαν και οι Ιουδαίοι απέναντι στον ειδωλολατρικό κόσμο, ο οποίος δεν συμμετείχε στην πίστη τους, και απέναντι στους τελώνες, οι οποίοι ατίμαζαν το ιουδαϊκό όνομα μπροστά στους εθνικούς (L).
«Ας μην έχει λοιπόν κοινωνία (σχέση) με σένα, διότι είναι αθεράπευτος. Έβαλε μαζί τους εθνικούς, τους άπιστους και τους τελώνες, επειδή ήταν φιλοχρήματοι και ασυμπαθείς και άδικοι» (Ζ). Ο Χριστιανός μαθητής, που αρνείται να συμφιλιωθεί με τον αδελφό του Χριστιανό πρέπει να μην θεωρείται ως αληθινό μέλος της χριστιανικής κοινωνίας (a). Κάθε ιδιαίτερη και αδελφική οικειότητα με αυτόν πρέπει να σταματήσει (ο).

Στιχ. 18-20. Η εξουσία της αφέσεως στους αποστόλους. Η δύναμη της κοινής προσευχής.

Ματθ.18,18 Ἀμὴν λέγω ὑμῖν(1), ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ(2).
Ματθ.18,18 Σας βεβαιώνω πως ό,τι κρατήσετε ασυγχώρητο στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό· και ό,τι συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένο και στον ουρανό.
(1)   Η εξουσία, που δόθηκε στον Πέτρο στο ιστ 19, παρέχεται και στους υπόλοιπους μαθητές, που θεωρούνται ως εκκλησία (S). Το δικαίωμα για το οποίο γίνεται λόγος παρέχεται τώρα στην όλη εκκλησία (F). Είναι αλήθεια, ότι την εξουσία αυτή κατέχει η Εκκλησία. Αλλά σύμφωνα με τον σ. εμπιστεύθηκε ο Κύριος αυτήν σε αυτούς προς τους οποίους τώρα μιλάει, δηλαδή στους Αποστόλους (L).
(2)   «Η έννοια του ρητού είναι η εξής, ότι δηλαδή ό,τι εσείς στη γη αποφασίσετε, αυτό και ο Θεός στον ουρανό θα το επικυρώσει, είτε τους κόψετε από την εκκλησία ως αθεράπευτους, είτε ύστερα τους δεχτείτε όταν μετανοήσουν» (Ζ).
Λιγότερο πιθανή η: το δικαίωμα του να δένει ή να λύνει παρέχεται στον αδικημένο και λυπημένο Χριστιανό. Έτσι ερμηνεύουν ο Αυγουστίνος και εν μέρει και ο Χ. («Και δεν είπε στον προϊστάμενο της Εκκλησίας, δέσε αυτόν, αλλά εάν δέσεις αυτόν, αναθέτοντας στον ίδιο τον αδικημένο το παν»).
«Δεν λέω αυτό για τους προέδρους της εκκλησίας, αλλά για τον ίδιο που προκάλεσε αυτόν που αμάρτησε ώστε να συμφιλιωθούν· ότι δηλαδή ό,τι δέσει αυτός, όταν εκείνος δεν πείθεται, μένει άλυτο και τον δένει και με την εδώ τιμωρία και με την εκεί κόλαση» (Σχ).
«Διότι όχι μόνο όσα λύνουν οι ιερείς είναι λυμένα, αλλά όσα και εμείς οι αδικημένοι ή δένουμε ή λύνουμε, και εκείνα είναι δεμένα ή λυμένα» (Θφ). Το χωρίο, ενώ προηγουμένως χρησιμοποιούνταν ενικός, εκφέρει τον λόγο σε πληθυντικό, το οποίο είναι πολύ αξιοσημείωτο. Το λιγότερο η χρήση του πληθυντικού σημαίνει, ότι το δικαίωμα δεν δόθηκε σε κάθε έναν χριστιανό ξεχωριστά (L).
Η εκκλησία έχει την εξουσία του αφορισμού ή του αναθέματος, το οποίο είναι χωρισμός από την κοινωνία των μυστηρίων και των πιστών, λόγω βαρέων αμαρτημάτων ή αίρεσης (δ). Δες Α΄Κορ. ε 4, όπου ο Παύλος για τον αιμομίκτη της Κορίνθου «συγκρότησε δικαστήριο γεμάτο φρίκη. Διότι πρώτα τους συγκέντρωσε όλους στο όνομα του Κυρίου. Έπειτα έβαλε μέσα και τον εαυτό του με τη χάρη του Πνεύματος. Και έδειξε ότι και ο ίδιος ο Δεσπότης κάθεται πρώτος» (Θτ).

Ματθ.18,19 Πάλιν(1) ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο(2) ὑμῶν(3) συμφωνήσωσιν(4) ἐπὶ τῆς γῆς(5) περὶ παντὸς πράγματος(6) οὗ ἐὰν αἰτήσωνται(7), γενήσεται αὐτοῖς(8) παρὰ τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς(5).
Ματθ.18,19 Σας βεβαιώνω επίσης πως αν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για ένα πράγμα που θα ζητήσουν, ο ουράνιος Πατέρας μου θα τους το κάνει.
(1)   Με το πάλιν συνδέει το «αλήθεια σας λέω» του παρόντος στίχου με το αντίστοιχο του προηγούμενου σ. (p). Χρησιμοποιείται εδώ επιτακτικά (b).
(2)   Ο σύζυγος και η σύζυγος. Μεγάλη η δύναμη της ενωμένης πίστης (b). «Αν όμως οι δύο, πολύ μάλλον οι περισσότεροι» (Ζ).
(3)   «Από εσάς τους ενάρετους που δείχνετε τον ευαγγελικό τρόπο ζωής» (Χ).
(4)   «Αφού απείλησε εκείνα (τα παραπάνω) για τη φιλονικία, εδώ αναφέρει τα μεγάλα έπαθλα της συμφωνίας, αφού βέβαια αυτοί που συμφωνούν καί τον Πατέρα πείθουν για όσα ζητούν, καί τον Χριστό έχουν στη μέση» (Χ). Το «θα συμφωνήσουν» εκφράζει αδελφική συμφωνία, ώστε μαζί να ζητήσουν κάτι με κοινή προσευχή, η οποία είναι η ύψιστη έκφραση της αδελφικής σχέσης (δ).
(5)   Στη γη-στους ουρανούς. Η ίδια αντίθεση και στο σ. 18 (b).
(6)   Κάθε πράγμα που έχει πνευματικό σκοπό (δ). Διότι εδώ «με αυτούς που συμφωνούν εννοούνται όχι αυτοί που μαζεύονται για κακό, αλλά για αγαθό… Διότι συμφώνησαν και ο Άννας και ο Καϊάφας, αλλά με τρόπο άξιο κατηγορίας» (Θφ).
(7)   Προτροπή και ενθάρρυνση για προσευχή με το λόγο ότι η συμφωνία και του μικρότερου αριθμού πιστών στα αιτήματα προς τον Θεό θα εισακουστεί ασφαλώς (a).
(8)   Ο σύνδεσμος με τα παραπάνω: Ο Θεός είναι βέβαιο, ότι θα επικυρώσει την απόφαση της εκκλησίας για το δέσιμο ή λύσιμο, διότι ακούει την προσευχή, την οποία με συμφωνία θα απευθύνουν σε αυτόν έστω και δύο μόνο μέλη της εκκλησίας (p).

Ματθ.18,20 οὗ(1) γάρ(2) εἰσι δύο ἢ τρεῖς(3) συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα(4), ἐκεῖ εἰμι(5) ἐν μέσῳ(6) αὐτῶν(7).
Ματθ.18,20 Γιατί όπου είναι συναγμένοι δύο ή τρεις στο όνομά μου, εκεί είμαι κι εγώ ανάμεσά τους».
(1)   «Λέει «οὗ αντί για το όπου» (Ζ).
(2)   Ο σ. εκφράζει τον λόγο, για τον οποίο εισακούεται το αίτημα αυτών που συμφωνούν (δ). «Επειδή είπε, από τον Πατέρα μου (στον προηγούμενο σ.), για να δείξει ότι αυτός παρέχει και όχι αυτός που τον γέννησε μόνο, πρόσθεσε, διότι όπου είναι…» (Χ).
(3)   «Τι λοιπόν, δεν είναι δύο ή τρεις μαζεμένοι στο όνομά του; Είναι μεν, αλλά σπάνια. Διότι δεν εννοεί απλώς το να είναι συγκεντρωμένοι, ούτε αυτό επιζητά μόνο, αλλά και κατεξοχήν… και την άλλη αρετή μαζί με αυτό» (Χ).
Μεγαλύτερος αριθμός από τους δύο ή τρεις δεν επιτυγχάνεται τόσο εύκολα, διότι υπάρχει κίνδυνος και κάποιος υποκριτής να εισχωρήσει. Πάντως όμως όσο περισσότεροι ειλικρινείς πιστοί υπάρχουν μαζί, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η δύναμη των προσευχών τους (b).
(4)   «Με την έννοια του: για μένα, για τις εντολές μου και όχι για άλλη αιτία» (Ζ). «Εάν κάποιος θέτει εμένα ως προϋπόθεση της φιλίας του με τον πλησίον» (Χ). «Εάν αγαπιούνται εξαιτίας μου και δεν είναι μαζί για βιοτική αφορμή» (Σχ).
«Διότι αυτοί που μαζεύονται στο όνομα κάποιου οφείλουν να γνωρίζουν τον σκοπό αυτού που τους μαζεύει και να ετοιμάζονται για αυτόν τον σκοπό, για να αξιωθούν της χάρης της ευαρέστησης προς αυτόν και για να μην υποπέσουν στην κρίση που προκαλεί η κακία και η αμέλεια… Διότι αυτοί που δεν έχουν συγκεντρωθεί όπως αξίζει στην κλήση τους, ούτε κατά το θέλημα του Κυρίου, και αν ακόμα δίνουν την εντύπωση ότι μαζεύτηκαν στο όνομα του Κυρίου, ακούνε το: Τι με ονομάζετε, Κύριε, και δεν κάνετε αυτά που λέω;» (Β).
Ή, στο δικό μου όνομα, με σκοπό δηλαδή να λατρεύσει αυτό (b).
(5)   «Δεν είπε ότι θα είμαι, αλλά ότι είμαι αμέσως εκείνη την ώρα. Λέγεται βεβαίως ο Θεός ότι είναι μεν με αυτούς ή δεν είναι με εκείνους, όχι διότι μπορούμε να τον περιγράψουμε σε κάποιο τόπο· διότι είναι απερίγραπτος· αλλά με την έννοια ότι η δύναμή του αγαπά να κατοικεί μέσα στους άξιους» (Ζ).
Εκεί είμαι και κάθε χάρη μαζί μου (b). Μιλά για παρουσία μυστική, όπως γίνεται λόγος για θεία παρουσία (L). Αλλά όπου είναι ο Υιός, εκεί είναι και ο Πατέρας και ό,τι ο Υιός θέλει, και ο Πατέρας το θέλει (b). Είναι εκεί ως ο αρχιερέας μας, παίρνοντας την αίτηση των συγκεντρωμένων ως δική του και παρακαλώντας για αυτήν το Θεό και Πατέρα (δ).
(6)   Δηλώνει τη θέση του αρχιερέα μας ως κέντρου των πιστών και αντιπροσώπου τους προς τον Θεό (δ).
(7)   «Συνδέοντάς τους και φυλάγοντάς τους και εκπληρώνοντας τα αιτήματά τους» (Ζ)· εμπνέοντας τις προσευχές τους, δίνοντας σε αυτούς σοφία, και οδηγώντας τους στην εκπλήρωση του καθήκοντος (ο).

Στιχ. 21-35. Η παραβολή των μυρίων ταλάντων.

Ματθ.18,21 Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω(1) αὐτῷ(2); ἕως ἑπτάκις(3);
Ματθ.18,21 Τότε πήγε ο Πέτρος και του είπε: «Κύριε, πόσες φορές θα σφάλει σ’ εμένα ο αδερφός μου και θα τον συγχωρήσω; Ως εφτά φορές;»
(1)   Ή, το ερώτημα αυτό του Πέτρου αναφέρεται στο σ. 15. Ο αδικημένος, ο οποίος προσπαθεί να επαναφέρει στο σωστό δρόμο αυτόν που τον αδίκησε, προϋποτίθεται ότι έχει ήδη συγχωρέσει αυτόν με την καρδιά του· αλλιώς το να ζητά συμφιλίωση καταντά ανώφελο. Πηγαίνει όχι για τον εαυτό του, για να ζητήσει δηλαδή επανόρθωση, αλλά για αυτόν που έκανε την αδικία, για να κερδίσει αυτόν από το κακό (p).
Ή λιγότερο πιθανή ερμηνεία «για εκείνον μεν που δεν μετανοεί, ούτε αναγνωρίζει το λάθος του, έδωσες οριστική προσταγή λέγοντας, ας είναι για σένα όπως ο εθνικός και ο τελώνης· για αυτόν όμως (που μετανοεί) δεν έδωσες ακόμα τέτοια εντολή».
«Αν πάντοτε μεν αμαρτάνει, αλλά πάντοτε όταν ελέγχεται μετανοεί, πόσες φορές μας δίνεις εντολή να το ανεχόμαστε αυτό; Πόσες φορές οφείλω να δέχομαι να ελέγχεται και να μετανοεί;» (Χ).
(2)   Στον ορμητικό Πέτρο παρουσιάζεται ο λόγος του Κυρίου για αμνησικακία δύσκολος και ζητά εξηγήσεις (p).
(3)   Η ιουδαϊκή παράδοση περιόριζε την συγχώρηση σε τρεις φορές. Τα χωρία Αμώς α 3,6,9 κλπ. και το Ιώβ λγ 29 υποτίθεται, ότι δικαιολογούσαν το όριο αυτό. Εάν τρεις παραβάσεις συμπλήρωναν το μέτρο, το οποίο ο Θεός μπορεί να συγχωρήσει, οφείλει ο άνθρωπος να είναι πιο διαλλακτικός; (p).
Σύμφωνα με τον ραββίνο Γιοζέ μπεν Γιεχουντά εάν κάποιος διαπράξει κάποιο σφάλμα συγχωρείται μία, δύο και τρεις. Την τέταρτη όμως φορά δεν συγχωρείται. Και αυτό θεωρούνταν ότι γίνεται από το Θεό (L). Ο Πέτρος λοιπόν «νόμισε ότι λέει κάτι μεγάλο… και από φιλότιμο πρόσθεσε μέχρι επτά;» (Χ), «νομίζοντας ότι θα φανεί μεγαλοψυχότατος» (Ζ).

Ματθ.18,22 λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά(1).
Ματθ.18,22 Του λέει ο Ιησούς: «Δε σου λέω ως εφτά, αλλά ως εβδομήντα φορές εφτά».
(1)   Σημαίνει σύμφωνα με αλεξανδρινό ιδιωματισμό 70 και 7 ακόμα. Οι δόκιμοι συγγραφείς θα έλεγαν επτά και εβδομηκοντάκις, αλλά η αλεξανδρινή έκφραση που παραλείπει τον «και» έχει αναλογία και στους μεταγενέστερους, στους οποίους βρίσκεται το δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε αντί δέκα και τρία κλπ. (δ).
Ή, είναι πολύ πιθανό το εβδομηκοντάκις επτά εδώ να προσαρμόστηκε με την παρόμοια φράση της Γένεσης δ 24 (« ὅτι ἑπτάκις ἐκδεδίκηται ἐκ Κάϊν, ἐκ δὲ Λάμεχ ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.(=επτά φοράς ετιμωρήθη ο Καϊν δια τον φόνον του αδελφού του, εβδομήκοντα φοράς επτά θα τιμωρώ εγώ ο Λαμεχ εκείνον, που θα τολμήση να με θίξη)). Φαίνεται όμως αμφίβολο, εάν και στα δύο χωρία πρέπει να μεταφράσουμε 77 φορές ή μάλλον 7 φορές το 70 (=490), όπως (ο Ιε. Θφ. Και από τους νεωτέρους) οι Blass, Wellhausen, Zahn (a).
«Το εβδομήντα φορές το επτά το είπε, όχι για να περιορίσει σε αριθμό τη συγχώρηση, διότι είναι παράλογο να κάθεται κάποιος να μετρά μέχρι πότε θα συμπληρωθούν τα τετρακόσια ενενήντα. Διότι τόσα είναι το εβδομήντα φορές το επτά» (Θφ), «αλλά σημαίνει το άπειρο και συνεχές και παντοτινό· διότι όπως ακριβώς το μυριάκις σημαίνει το πολλές φορές, έτσι και εδώ. Επομένως δεν περιόρισε την συγχώρηση σε κάποιο αριθμό, αλλά δήλωσε το διαρκές και παντοτινό» (Χ). «Σαν να έλεγε. Όσες φορές φταίξει και μετανοήσει, να τον συγχωρείς» (Θφ).
Ο Κύριος με οξύτητα αντιθέτει στη μανία του φυσικού ανθρώπου, που ποθεί εκδίκηση εβδομήντα φορές το επτά, την επιθυμία του πνευματικού ανθρώπου, να παρέχει συγγνώμη εβδομήντα φορές το επτά (p).

Ματθ.18,23 Διὰ τοῦτο(1) ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ(2) βασιλεῖ(3), ὃς ἠθέλησε(4) συνᾶραι λόγον(5) μετὰ τῶν δούλων(6) αὐτοῦ.
Ματθ.18,23 Γι’ αυτό η βασιλεία των ουρανών μοιάζει μ’ ένα βασιλιά, που θέλησε να του αποδώσουν λογαριασμό οι δούλοι του.
(1)   «Για αυτό. Ποιό; Επειδή πρέπει πάντοτε να συγχωρούμε» (Ζ). Επειδή στη Βασιλεία το καθήκον της συγχώρεσης είναι απεριόριστο, για αυτό η Βασιλεία είναι όμοια με επίγειο βασιλιά… (p).
«Για αυτό λοιπόν παρουσίασε τη δική του φιλανθρωπία, ώστε, λέει, με τη σύγκριση να μάθεις, ότι και αν συγχωρέσεις εβδομήντα φορές το επτά, και αν όλα γενικώς τα αμαρτήματα συνεχώς συγχωρείς στον πλησίον, όσο μια σταγόνα νερού σε πέλαγος άπειρο, τόση είναι η φιλανθρωπία σου· ή μάλλον και πολύ περισσότερο υπολείπεται η δική σου φιλανθρωπία σε σύγκριση με την άπειρη αγαθότητα του Θεού» (Χ).
(2)   Άνθρωπος βασιλιάς σημαίνει πιθανότατα επίγειος βασιλιάς, το οποίο είναι εξελληνισμένος τύπος του ιουδαϊκού «βασιλιάς σάρκας και αίματος», το οποίο είναι κοινό στις παραβολές του Ταλμούδ και των Μισδραχείμ (α).
(3)   Ο βασιλιάς χρησιμοποιείται ως εικόνα τόσο συχνά στις ιουδαϊκές παραβολές, ώστε η παρουσία βασιλιά και εδώ θα ήταν σημάδι σημιτικής προέλευσης, εάν δεν είχε συγκεκριμένη σημασία και δεν αποτελούσε το κλειδί της όλης παραβολής. Οι δούλοι είναι αξιωματούχοι ανώτεροι, συνοδοί του βασιλιά, αυλικοί. Την αντίστοιχη εβραϊκή λέξη οι Ο΄μεταφράζουν με τη λέξη παις, αλλά και με τη λέξη δούλος (L).
(4)   Με ελεύθερη θέληση, με τη δύναμη της υπέρτατης εξουσίας του (b).
(5)   Συναίρω=παίρνω μαζί, με τη βοήθειά τους δηλαδή, παίρνει λογαριασμό από αυτούς (δ). Η φράση συναντιέται και στους παπύρους από το β΄π.Χ. αιώνα (α).
(6)   Η λέξη στον Ξενοφώντα χρησιμοποιείται συχνά και για δήλωση των σατραπών ή κυβερνητών του Πέρση βασιλιά. Εδώ οι δούλοι είναι αυλικοί εντεταλμένοι την διαχείριση του βασιλικού χρήματος (ο).

Ματθ.18,24 ἀρξαμένου δὲ αὐτοῦ συναίρειν προσηνέχθη αὐτῷ εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων(1).
Ματθ.18,24 Μόλις άρχισε να κάνει το λογαριασμό, του φέρανε κάποιον που όφειλε δέκα χιλιάδες τάλαντα.
(1)   Κάθε τάλαντο ισοδυναμούσε με 6000 δηνάρια ή 240 λίρες χρυσές. Δέκα χιλιάδες τάλαντα ήταν λοιπόν τεράστιο ποσό (a), το οποίο μόνο σε βασιλιά θα ήταν δυνατόν να οφείλεται από κάποιον από τους οικονομικούς υπουργούς του (p). Μύρια τάλαντα=57.750.000 χρυσές δραχμές (δ) ή 55.600.000 χρυσά φράγκα (F).
Πρόκειται για ποσό από καθυστερημένους φόρους, τους οποίους ο δούλος εισέπραξε αλλά ανέβαλλε την πληρωμή τους στο βασιλιά (ο). Λίγο ενδιαφέρει το πιθανό μιας τέτοιας οφειλής. Ό,τι απαιτείται να δειχτεί εδώ είναι, ότι το χρέος ήταν τέτοιο, ώστε να γίνεται αδύνατη η πληρωμή του. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο (Αρχ. ΧVΙΙ,ΧΙ,4) η Γαλιλαία και η Περαία πλήρωναν φόρο 200 τάλαντα στον Αντίπα, ενώ η περιφέρεια του Αρχελάου [Ιουδαία, Ιδουμαία και Σαμάρεια] 600 τάλαντα (L). Η εξόγκωση του ποσού αποβλέπει στο να τονίσει τον απεριόριστο χαρακτήρα της συγχώρησης. Η παρομοίωση της αμαρτίας ως χρέος είναι χαρακτηριστικά ιουδαϊκή. Δες Ματθ. στ 12 (S).

Ματθ.18,25 μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι(1) ἐκέλευσεν αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὰ τέκνα(2) καὶ πάντα ὅσα εἶχε(3), καὶ ἀποδοθῆναι(4).
Ματθ.18,25 Επειδή δεν μπορούσε να τα επιστρέψει, ο κύριός του διέταξε να πουλήσουν τον ίδιο, τη γυναίκα του, τα παιδιά του κι όλα τα υπάρχοντά του και να του δώσουν το ποσό από την πώληση.
(1)   Δεν ήταν μόνο ασυνεπής και καταχραστής, αλλά και φτωχός, λόγω της σπατάλης του (ο).
(2)   Η διαταγή αυτή του βασιλιά δεν είναι κατά πολύ διαφορετική από ό,τι είχε καθιερώσει ο μωσαϊκός νόμος (Λευϊτ. κε 39,47,Δ Βασ. δ 1). Η σύζυγος κάποιου και τα παιδιά του ήταν ιδιοκτησία του. Η διαταγή επίσης ήταν σύμφωνη με την ιδέα, ότι η οικογένεια κάποιου ήταν συνυπεύθυνη για τις πράξεις του (Ιησ. Ν. η)(p). Οι παλαιοί νόμοι εξουσιοδοτούσαν τους δανειστές να μεταχειρίζονται έτσι τους οφειλέτες τους (F).
(3)   «Δεν διέταξε αυτό από ωμότητα, αλλά από συμπάθεια» (Ζ), «για να φοβίσει τον δούλο και να τον πείσει να στραφεί σε ικεσία και παράκληση» (Θφ).
(4)   «Το χρέος οπωσδήποτε» (Ζ).

Ματθ.18,26 πεσὼν οὖν ὁ δοῦλος προσεκύνει αὐτῷ λέγων· κύριε, μακροθύμησον(1) ἐπ᾿ ἐμοὶ καὶ πάντα(2) σοι ἀποδώσω.
Ματθ.18,26 Ο δούλος τότε έπεσε στα πόδια του, τον προσκυνούσε κι έλεγε: “δείξε μου μακροθυμία και θα σου τα δώσω όλα τα χρέη μου πίσω”.
(1)   Μην ενεργήσεις με βιασύνη απέναντί μου (b).
(2)   Ο δούλος δεν μπορούσε να πληρώσει ένα τόσο μεγάλο ποσό έστω και αν εργαζόταν εντατικά για όλη τη ζωή του. Εκδηλώνει απλώς τη συντριβή του (b).
Ή, αντί να ζητήσει ολοκληρωτική χάρη, ο δούλος επιχειρεί να πείσει τον κύριό του, ότι για δικό του συμφέρον ενδεικνυόταν να τον λυπηθεί. Εάν πωλούνταν σαν δούλος σε κάποιον άλλον, για κανένα λόγο δεν θα εισπράττονταν το οφειλόμενο ποσό. Εάν όμως τον άφηνε να εργαστεί, υπήρχε ελπίδα να εξοφλήσει το χρέος. Ήταν ειλικρινής; Τουλάχιστον κέρδιζε καιρό (L).

Ματθ.18,27 σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἀπέλυσεν(1) αὐτὸν καὶ τὸ δάνειον ἀφῆκεν(2) αὐτῷ(3).
Ματθ.18,27 Τον λυπήθηκε λοιπόν ο κύριός του εκείνον το δούλο και τον άφησε να φύγει· του χάρισε μάλιστα και το χρέος.
(1)   Ελευθέρωσε αυτόν από την κράτηση στην οποία τον έβαλε λόγω του χρέους (ο)· όπως ο δούλος είχε παρακαλέσει αυτόν να πράξει (b).
(2)   Αυτό ο δούλος δεν τόλμησε να το ζητήσει (b). «Αυτός μεν ζήτησε προθεσμία μόνο· αυτός όμως του άφησε το χρέος, δίνοντάς του περισσότερο από αυτό που ζήτησε» (Ζ). Είχε παρακαλέσει για μία χάρη και πήρε αντί για αυτήν δύο (b).
(3)   «Και γιατί δεν άφησε πριν την απόφαση; Διότι αν έτσι εύκολα συγχωρούνταν, δεν επρόκειτο να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της χάρης. Για αυτό λοιπόν τον έβαλε σε μεγάλη ανάγκη έτσι ώστε να μπορεί ύστερα να θυμάται, από ποια καταδίκη συγχωρέθηκε και να γίνει και αυτός σπλαχνικός στον δικό του χρεώστη αφού διδάχτηκε από τις δικές του συμφορές» (Ζ).

Ματθ.18,28 ἐξελθὼν(1) δὲ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος εὗρεν ἕνα τῶν συνδούλων(2) αὐτοῦ, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια(3), καὶ κρατήσας αὐτὸν ἔπνιγε(4) λέγων· ἀπόδος μοι εἴ τι(5) ὀφείλεις.
Ματθ.18,28 Βγαίνοντας έξω ο ίδιος δούλος, βρήκε έναν από τους συνδούλους του, που του όφειλε μόνο εκατό δηνάρια· τον έπιασε και τον έσφιγγε να τον πνίξει λέγοντάς του: “ξόφλησέ μου αυτά που μου χρωστάς”.
(1)   Αφημένος ήδη και ελευθερωμένος από τις δυσκολίες του (b). «Αφού βγήκε έδειξε αμέσως την δική του σκληρότητα χωρίς να περάσει ούτε κάποιος καιρός» (Ζ), αλλά «ενώ ηχούσε στα αυτιά του ακόμα η ευεργεσία» (Σχ).
(2)   Ήταν αυτός ο δούλος κατώτερός του ως προς τη θέση, αλλά ανήκε και αυτός στον ίδιο βασιλιά όπως και ο πρώτος (ο).
(3)   Εκατό δραχμές αττικές, ποσότητα μηδαμινή σε σύγκριση με αυτή που του χαρίστηκε από τον Κύριο (δ). Κάθε δηνάριο ήταν 87 εκατοστά του φράγκου. Εκατό δηνάρια=87 φράγκα (F).
(4)   Όχι με την κατά γράμμα σημασία, σαν να τον έπιασε από το λαιμό και πίεζε τον λάρυγγά του, το οποίο οι δανειστές έκαναν και στους Έλληνες, αλλά μεταφορικά=τον έθλιβε, τον στενοχωρούσε (δ). «Είδες του δεσπότη τη φιλανθρωπία, δες και του δούλου την απανθρωπιά» (Ζ).
(5)   Μπαίνει αντί για το «ό,τι» και υπαινίσσεται, ότι ο δανειστής στην ταραχή του δεν είναι βέβαιος, εάν ο σύνδουλός του, τού οφείλει και τι οφείλει σε αυτόν (L). Το χρέος προς τον βασιλιά τεράστιο, ενώ του συνδούλου μηδαμινό.
«Είδες πόση είναι η απόσταση των αμαρτιών απέναντι σε άνθρωπο και αυτών απέναντι στο Θεό; Όση η διαφορά μυρίων ταλάντων και εκατό δηναρίων, ή μάλλον και πολύ μεγαλύτερη. Και γίνεται αυτό και από την διαφορά των προσώπων και από τη συνέχεια των αμαρτημάτων… αλλά και από την ευεργεσία και από την τιμή την οποία απολαύσαμε, γίνονται χειρότερα τα αμαρτήματα» (Χ).
«Εμείς μεν αμαρτάνουμε στο Θεό το φοβερό, που μας παρέχει μεγάλα αγαθά· ενώ ο άνθρωπος σε άνθρωπο ομοιοπαθή που ευεργέτησε τίποτα ή κάποια λίγα» (Σχ).

Ματθ.18,29 πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ(1) παρεκάλει(2) αὐτὸν λέγων· μακροθύμησον ἐπ᾿ ἐμοὶ καὶ ἀποδώσω σοι(3)·
Ματθ.18,29 Ο σύνδουλός του τότε έπεσε στα πόδια του και τον παρακαλούσε: “δείξε μου μακροθυμία, και θα σου τα ξεπληρώσω”.
(1)   Αυθεντική γραφή: πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ παρεκάλει αὐτὸν.
(2)   «Πρόσεξε την ακρίβεια της Γραφής, πως λέει ότι αυτός μεν (ο οφειλέτης των μυρίων ταλάντων) έπεσε και προσκυνούσε, ενώ αυτός έπεσε, δεν προσκυνούσε όμως αλλά παρακαλούσε» (Ω). Παραλείπεται εδώ το προσκυνούσε του σ. 26, το οποίο θα παρουσίαζε την πράξη απέναντι στον σύνδουλο γελοία (L).
(3)   Επαναλαμβάνει και αυτός τα ίδια λόγια, τα οποία είπε προς τον βασιλιά και ο σύνδουλος που τον εξαναγκάζει. Αυτό τονίζει ιδιαιτέρως την σκληρότητα της ακόλουθης άρνησης (S). Παραλείπεται μόνο το «πάντα», διότι το ποσό ήταν μικρής αξίας και ο οφειλέτης υπήρχε κάθε πιθανότητα να το δώσει πίσω (L).
Συγκρίνοντας τα του σ. 26 με τα παρόντα βρίσκουμε, ότι «η ικεσία δεν γίνεται για ίσα πράγματα. Διότι ο μεν παρακάλεσε για μύρια τάλαντα, ενώ ο άλλος για εκατό δηνάρια· και ο μεν παρακαλά τον σύνδουλο, ενώ ο άλλος τον δεσπότη και ο μεν πήρε τέλεια τη συγχώρηση, ενώ ο άλλος ζητούσε αναβολή» (Χ).

Ματθ.18,30 ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν(1), ἀλλὰ ἀπελθὼν(2) ἔβαλεν αὐτὸν εἰς φυλακὴν ἕως οὗ ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον(3).
Ματθ.18,30 Εκείνος όμως δε δεχόταν, αλλά πήγε και τον έβαλε στη φυλακή, ώσπου να ξεπληρώσει ό,τι του χρωστούσε.
(1)   «Ούτε τον τρόπο της παράκλησης δεν σεβάστηκε, με τον οποίο και αυτός ελεήθηκε, ούτε τον λόγο ντράπηκε, με τον οποίο και αυτός σώθηκε, ούτε τη δική του συμφορά θυμήθηκε από την όμοια, αλλά έμεινε ωμότερος από κάθε θηρίο» (Ζ).
(2)   Στους κριτές (δ).
(3)   Ρίχνοντας αυτόν στη φυλακή δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο την πληρωμή του χρέους (p). Ήταν όμως δυνατόν στη φυλακή να επιβάλλουν σε αυτόν καταναγκαστική εργασία, όπως έπρατταν οι αρχαίοι Ρωμαίοι ή εάν αυτός είχε κάποιο κρυφό αγαθό, εξαναγκαζόταν να πουλήσει αυτό, ή και οι φίλοι του παρακινούνταν να πληρώσουν για αυτόν (L).

Ματθ.18,31 ἰδόντες δὲ οἱ σύνδουλοι αὐτοῦ τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα(1), καὶ ἐλθόντες διεσάφησαν(2) τῷ κυρίῳ(3) ἑαυτῶν πάντα τὰ γενόμενα.
Ματθ.18,31 Όταν το είδαν αυτό οι σύνδουλοί του, λυπήθηκαν πάρα πολύ, και πήγαν και διηγήθηκαν στον κύριό τους όλα όσα έγιναν.
(1)   «Η έλλειψη συμπάθειας δεν είναι μόνο στο Θεό μισητή, αλλά δεν αρέσει ούτε στους επιεικείς ανθρώπους» (Ζ). «Αγανάκτησαν μαζί και αυτοί που δεν όφειλαν» (Χ). Η λέξη λύπη συχνά εμπερικλείει και την ιδέα της αγανάκτησης (b).
(2)   Εξηγώ κυρίως σε περίπτωση παραβολής, εδώ όμως για γεγονότα, με την έννοια του αναγγέλλω, αφηγούμαι (g). «Πρόσεξε ότι οι σύνδουλοι δεν συκοφάντησαν ή είπαν λόγια εναντίον του, αλλά διηγήθηκαν» (Ω).
(3)   Εδώ δεν πρέπει να εκβιάζεται η εφαρμογή της παραβολής, αφού δεν είναι αναγκαίο ο Θεός να πληροφορηθεί από κάποιον άλλον για την ασυμπάθεια των ανθρώπων, ούτε ζητά από εμάς να γινόμαστε κατήγοροι μεταξύ μας. Η λεπτομέρεια αυτή προστίθεται εδώ για συμπλήρωση της εικόνας της παραβολής (ο).

Ματθ.18,32 τότε προσκαλεσάμενος αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ λέγει αὐτῷ(1)· δοῦλε πονηρέ(2), πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην(3) ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με.
Ματθ.18,32 Τότε ο κύριος τον κάλεσε και του λέει: “κακέ δούλε, σου χάρισα όλο εκείνο το χρέος, επειδή με παρακάλεσες·
(1)   «Δες και πάλι την ημερότητα του δεσπότη. Κάνει σύγκριση του εαυτού του με αυτόν και απολογείται, επειδή πρόκειται να ανακαλέσει τη δωρεά. Μάλλον όμως δεν την ανακάλεσε αυτός, αλλά εκείνος που την πήρε» (Χ).
(2)   «Όταν μεν όφειλε μύρια τάλαντα, δεν τον ονόμασε πονηρό ούτε τον έβρισε, αλλά τον συγχώρεσε· όταν όμως φάνηκε αχάριστος προς τον σύνδουλο» (Χ) «και ασυμπαθής, τότε και πονηρό τον ονόμασε και τον τιμώρησε» (Ζ).
(3)   Η αντωνυμία αυτή αναφέρεται με ιδιαίτερη έμφαση στο προηγούμενο συμβάν (b) και μάλιστα στο μέγεθος της οφειλής= την τόσο μεγάλη.

Ματθ.18,33 οὐκ ἔδει(1) καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν(2) σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα;
Ματθ.18,33 δεν έπρεπε κι εσύ να σπλαχνιστείς το σύνδουλό σου, όπως κι εγώ σπλαχνίστηκα εσένα;”
(1)   Βεβαίως «έπρεπε» σύμφωνα με τον ύψιστο νόμο της ισότητας (b).
(2)   Ο οποίος είναι και δούλος μου και η εναντίον του προσβολή αντανακλά και σε μένα (b).

Ματθ.18,34 καὶ ὀργισθεὶς(1) ὁ κύριος αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς(2) ἕως οὗ ἀποδῷ(3) πᾶν τὸ ὀφειλόμενον(4) αὐτῷ.
Ματθ.18,34 Και οργισμένος τον παρέδωσε στους βασανιστές, ώσπου να ξεπληρώσει όσα του χρωστούσε.
(1)   «Όταν μεν διέταξε να πουληθεί, δεν είχαν οργή τα λόγια… τώρα όμως η απόφαση έχει αγανάκτηση πολλή και τιμωρία και κόλαση» (Χ). Εκείνοι οι οποίοι έλαβαν πείρα του ελέους του Θεού, πρέπει να προσέχουν πολύ, για να μην εξάψουν την οργή του (b). Η οργή του βασιλιά εξάπτεται τόσο, ώστε χωρίς να αναμείνει απάντηση ή κάποια απολογία από τον σκληρό δούλο παρέδωσε αυτόν στους βασανιστές (ο).
(2)   «Δεν διέταξε πλέον να πουληθεί αυτός και τα δικά του, αλλά τον παρέδωσε στους βασανιστές για να υποστεί το χειρότερο λόγω της πονηρίας του» (Ω). Δεν παρέδωσε αυτόν απλώς στους φύλακες (b).
Από καιρού εις καιρόν κακοποιούσαν τον οφειλέτη που κρατούνταν στη φυλακή, αναγκάζοντας αυτόν να αποκαλύψει μυστικούς τυχόν πόρους. Ό,τι αργότερα κατά τον ε΄ μ.Χ. αιώνα απαγορευόταν, θεωρούνταν επιτρεπόμενο σε μοναρχία της ανατολής του α΄ αιώνα. Εξάλλου η περίπτωση του σκληρού αυτού οφειλέτη δεν ήταν συνηθισμένη. Η σκληρότητα που έδειξε άξιζε να τύχει σκληρής ανταπόδοσης (L). «Επειδή δηλαδή δεν έγινες καλύτερος με την ευεργεσία, απομένει στην τιμωρία να σε διορθώσει» (Χ).
(3)   «Δηλαδή παντοτινά· διότι ουδέποτε θα το εξοφλήσει» (Χ).
(4)   «Παρόλο βεβαίως που είναι αμετάκλητα τα χαρίσματα και οι δωρεές του Θεού· αλλά τόσο μεγάλη ήταν η δύναμη της κακίας, ώστε και αυτόν το νόμο να τον καταργήσει. Όταν λοιπόν θέλεις να μνησικακείς κατάλαβε ότι στον εαυτό σου μνησικακείς, όχι σε άλλον· ότι τα δικά σου αμαρτήματα δένεις τελείως, όχι τα του πλησίον. Διότι εσύ μεν, ό,τι τυχόν κάνεις εις βάρος αυτού, ως άνθρωπος το κάνεις και στην παρούσα ζωή· ο Θεός όμως… περισσότερο εσένα θα τιμωρήσει, και με τιμωρία την αιώνια και την εκεί» (Χ).
Υπάρχουν αμαρτήματα, τα οποία δίκαια θεωρούμε μιαρά –οι παραβάσεις της έκτης ή εβδόμης ή ογδόης εντολής. Δεν είμαστε όμως συνηθισμένοι να σκεφτόμαστε, ότι το να φυλάμε σαν θησαυρό την ανάμνηση των αδικημάτων, τα οποία νομίζουμε ότι μας έκαναν οι άλλοι, μπορεί να είναι αμάρτημα μεγαλύτερο από κάποια από τα παραπάνω (p).

Ματθ.18,35 Οὕτω(1) καὶ ὁ πατήρ μου(2) ὁ ἐπουράνιος ποιήσει(3) ὑμῖν, ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν(4) τὰ παραπτώματα αὐτῶν.
Ματθ.18,35 Έτσι θα κάνει και σ’ εσάς ο ουράνιος Πατέρας μου, αν ο καθένας σας δε συγχωρεί τα παραπτώματα του αδερφού του μ’ όλη του την καρδιά».
(1)   «Εσύ λοιπόν τα άλλα μεν στοιχεία της παραβολής μην τα περιεργάζεσαι, διότι συμπεριλήφθηκαν για να είναι πιο πειστική ως διήγηση· αλλά αυτό μόνο μάθε με σαφήνεια από αυτήν, ότι τα προς το Θεό αμαρτήματά μας είναι μυριοπλάσια σε σχέση με τα αμαρτήματα των αδελφών σε εμάς… και κάθε ένας που αμαρτάνει σε εμάς, μάς χρωστά εκατό δηνάρια, δηλαδή λίγο και ασήμαντο χρέος σε σύγκριση με τα μύρια τάλαντα. Και ότι εμείς που χρωστάμε τόσα πολλά στο Θεό, εάν φανούμε άσπλαχνοι προς αυτούς που χρωστούν μικρά σε εμάς, ανατρέπουμε και όσα μας συγχώρεσε προηγουμένως όταν παρακαλέσαμε, και στο εξής χωρίς συμπάθεια θα μας ζητηθούν οι ευθύνες για όλα» (Ζ).
(2)   «Δεν λέει ο Πατέρας σας, αλλά ο Πατέρας μου. Διότι δεν αξίζει να ονομάζεται ο Θεός πατέρας ενός τέτοιου ανθρώπου, τόσο πονηρού και μισάνθρωπου» (Χ). Ή, «ανέθεσε στον Πατέρα την εξουσία της κόλασης, και για να μην φανεί ότι κομπάζει ο ίδιος, και για να δείξει ταυτόχρονα ότι μία εξουσία έχουν και οι δύο» (Ζ).
(3)   Θα παραδώσει δηλαδή στους βασανιστές (αγγέλους), και στην παρούσα και στη μέλλουσα ζωή (δ).
(4)   «Με την έννοια: με την καρδιά και όχι με το στόμα μόνο» (Ζ).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ’ (19)

Στιχ. 1-12. Το διαζύγιο.

Ματθ.19,1 Καὶ ἐγένετο(1) ὅτε ἐτέλεσεν(2) ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους μετῆρεν(3) ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας(4) καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας πέραν τοῦ Ἰορδάνου(5).
Ματθ.19,1 Όταν ο Ιησούς τελείωσε αυτά τα λόγια, αναχώρησε από τη Γαλιλαία και ήρθε στα σύνορα της Ιουδαίας, στην απέναντι όχθη του Ιορδάνη.
Προς στιγμήν και οι τρεις συνοπτικοί συναντιούνται ακόμη μία φορά. Ματθ. ιθ 1,2=Μάρκ. ι 1 και παράπλευρα με αυτά μπορούμε να τοποθετήσουμε το Λουκ. ιζ 11. Το τρίτο και τέταρτο ευαγγέλιο εκθέτουν μεγάλο μέρος υλικού, που ανήκει σε αυτήν την περίοδο της δημόσιας δράσης του Χριστού (p). Σύμφωνα με τον Λουκά (ιζ 11) ο Ιησούς «περνούσε διαμέσου Σαμάρειας και Γαλιλαίας». Δηλαδή απέφυγε τον μέσω Περαίας δρόμο, ο οποίος ήταν και ο φυσικός δρόμος προς Ιεροσόλυμα.
Ο Burkitt συμβιβάζοντας στο σημείο αυτό τις αφηγήσεις του Μάρκου και Ματθαίου με αυτήν του Λουκά εισηγήθηκε τη γνώμη, ότι όταν ο Ιησούς μαζί με τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη διέσχιζε την Σαμάρεια με το σκοπό να αποφύγει το έδαφος της δικαιοδοσίας του Αντίπα, ο Πέτρος και οι άλλοι μαθητές ακολούθησαν τον μέσω Περαίας δρόμο. Όταν λοιπόν ο Πέτρος και οι άλλοι μαζί του μαθητές έφθασαν στην Ιεριχώ και ήλθαν στη διάβαση του ποταμού, βρήκαν τον Ιησού να τους περιμένει «στα όρια της Ιουδαίας πέραν του Ιορδάνου», δηλαδή στη δυτική όχθη (S).
Και χωρίς να έχει κάποιος υπερφυσική πρόβλεψη, θα ήταν δυνατόν σε αυτόν να αντιληφθεί ότι η αποστολή του Ιησού ως προς τους συμπολίτες του δεν είχε τύχει της πρέπουσας αποδοχής και ότι μόνος τρόπος, για να σωθεί ο Ιησούς, απέμενε η φυγή. Αλλά ήταν αδύνατον αυτός να φύγει. Γνώριζε τις Γραφές, ειδικά αυτές που αφορούσαν σε αυτόν ως Μεσσία (Λουκ. κδ 27), όσο κανείς άλλος. Γνώριζε, ότι ο Μεσσίας θα υφίστατο πάθημα και με αυτό θα κατακτούσε τον κόσμο. Οι Γραφές έπρεπε να εκπληρωθούν και με άλλα λόγια έπρεπε να γίνει το θέλημα του Θεού.
(1)   Τα λόγια με τα οποία αρχίζει το κεφάλαιο αυτό είναι αποκλειστικά του Ματθαίου. Δες ζ 28. Μετά την παρουσίαση κάποιου συνόλου λόγων του Κυρίου συνηθίζει ο Ματθαίος να μεταβαίνει στο αμέσως επόμενο αντικείμενο της αφήγησής του με τη φράση «και έγινε μόλις τελείωσε» (ια 1,ιγ 53,κστ 1)(p).
(2)   =τελείωσε, συμπλήρωσε (δ).
(3)   Κυριολεκτικά φέρνω από τόπο σε τόπο, μεταφέρω. Εδώ απέρχομαι, αναχωρώ (g).
(4)   Είναι η τελευταία από τη Γαλιλαία αναχώρησή του. Μέχρι το χρόνο μετά την Ανάστασή του δεν θα επισκεφτεί πάλι αυτήν. «Μολονότι συνεχώς απέφευγε την Ιουδαία εξαιτίας του φθόνου εκείνων, τώρα επισκέπτεται πλέον αυτήν συχνά, επειδή το πάθος του πλησίαζε» (Χ).
(5)   Ο οποίος χωρίζει την Ιουδαία από την Περαία· επομένως ήλθε στα όρια της Ιουδαίας στην Περαία δίπλα στις όχθες του Ιορδάνη (δ).

Ματθ.19,2 καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν(1) αὐτοὺς(2) ἐκεῖ.
Ματθ.19,2 Πλήθος πολύ τον ακολούθησε, κι εκεί τους θεράπευσε.
(1)   «Ούτε με τη διδασκαλία των λόγων συνεχώς ασχολείται, ούτε με τη θαυματουργία των σημείων· αλλά άλλοτε μεν κάνει αυτό, άλλοτε δε εκείνο, ποικίλλοντας έτσι τα μέσα σωτηρίας εκείνων που έμεναν κοντά του και τον ακολουθούσαν, ώστε από μεν τα θαύματα να φαίνεται αξιόπιστος διδάσκαλος για όσα έλεγε, από δε την διδασκαλία με τα λόγια να αυξήσει το κέρδος τους που προερχόταν από τα θαύματα. Και αυτό ήταν το να τους οδηγήσει προς τη γνώση του Θεού» (Χ).
(2)   «Ολόκληρα πλήθη λαού προσπερνάνε με μία κουβέντα οι μαθητές, χωρίς να αναφέρουν ονομαστικά τον καθένα από τους θεραπευμένους… διδάσκοντας την αποφυγή της καύχησης» (Χ). «Κάνει αυτό ευεργετώντας και εκείνους και μέσω εκείνων και πολλούς άλλους· διότι η διόρθωση της ασθένειας αυτών, γινόταν αφορμή θεογνωσίας σε άλλους» (Ω).

Ματθ.19,3 Καὶ προσῆλθον αὐτῷ οἱ Φαρισαῖοι(1) πειράζοντες(2) αὐτὸν καὶ λέγοντες αὐτῷ· εἰ ἔξεστιν ἀνθρώπῳ ἀπολῦσαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ(3) κατὰ πᾶσαν αἰτίαν(4);
Ματθ.19,3 Τον πλησίασαν τότε οι Φαρισαίοι και, για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, του είπαν: «Επιτρέπεται να χωρίσει κανείς τη γυναίκα του για οποιονδήποτε λόγο;»
(1)   «Πάλι βλέποντας τα θαύματα και τη δύναμή του έγιναν σαν θηρία· και επειδή δεν μπορούσαν να κατηγορήσουν τις πράξεις, πλησιάζουν να πειράξουν με λόγια, μήπως και μπορέσουν ίσως να τον πιάσουν από κάπου» (Ζ).
(2)   Εδώ με την έννοια του ερευνώ με δόλο την γνώμη κάποιου ή την καρδιά (g).
«Νόμιζαν ότι θα τον αποστόμωναν με τις ερωτήσεις τους, αν και βέβαια είχαν ήδη λάβει απόδειξη της δύναμής του. Όταν συζήτησαν πολλά για το Σάββατο, όταν είπαν ότι βλασφημεί, ότι έχει δαιμόνιο, όταν μάλωσαν τους μαθητές που βάδιζαν δια μέσου των σπαρτών, όταν μίλησαν για τα άπλυτα χέρια, σε όλες τις περιπτώσεις αφού έκλεισε τα στόματά τους και έφραξε την αναίσχυντη γλώσσα τους, τους απομάκρυνε έτσι από κοντά του. Αλλά όμως ούτε έτσι δεν απομακρύνονται, διότι τέτοιο πράγμα είναι η πονηρία και τέτοιο πράγμα ο φθόνος, αναίσχυντο και θρασύ. Διότι και αν ακόμη αποστομωθεί αμέτρητες φορές, αμέτρητες φορές επιτίθεται και πάλι» (Χ).
(3)   ἀπολῦσαι = να χωρίσει από το δεσμό του γάμου (ο).
«Με κακοήθεια ρωτούν λες και δεν είχε διδάξει για αυτό, έτσι ώστε, αν μεν πει ότι επιτρέπεται, να αντιπαραθέσουν ότι και πως παλαιότερα δίδαξες ότι δεν επιτρέπεται; Αν όμως πει ότι δεν επιτρέπεται, να του αντιπροβάλλουν το νόμο» (Ζ). Ήταν γνωστό ότι καταδίκαζε το διαζύγιο και φαινόταν έτσι να αντιτίθεται στο μωσαϊκό νόμο, ο οποίος επέτρεπε αυτό (Δευτερ. κδ 1). Υπήρχε λοιπόν στο ζήτημα αυτό έδαφος, στο οποίο φαντάζονταν, ότι θα παρεχόταν βάσιμη αιτία να τον κατηγορήσουν (p).
(4)   Αραμαϊκός τρόπος έκφρασης=για οποιαδήποτε αφορμή (L). Το ζήτημα συζητιόταν μεταξύ των σχολών του Χιλλέλ και του Σιαμμαΐ, όπου ο μεν πρώτος υποστήριζε, ότι μπορεί κάποιος να διώξει τη σύζυγό του εάν δεν του άρεσε για οποιαδήποτε αιτία, ενώ ο τελευταίος περιόριζε το δικαίωμα του διαζυγίου σε μόνη την αιτία της μοιχείας (S).

Ματθ.19,4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· οὐκ ἀνέγνωτε(2) ὅτι ὁ ποιήσας(3) ἀπ᾿ ἀρχῆς(4) ἄρσεν καὶ θῆλυ(5) ἐποίησεν αὐτοὺς,
Ματθ.19,4 Κι αυτός τους απάντησε: «Δε διαβάσατε πως ο δημιουργός από την αρχή τούς έκανε άντρα και γυναίκα; Και είπε,
(1)   «Δεν είπε, τι με πειράζετε υποκριτές, αν και μετά από αυτά το λέει. Αλλά εδώ δεν το λέει αυτό. Γιατί τέλος πάντων; Για να φανερώσει μαζί με τη δύναμή του και την ημερότητα» (Χ). «Διότι ούτε πάντοτε ελέγχει, για να δείξει τη μακροθυμία του και να διδάξει τους μαθητές με μακροθυμία να υπομένουν τις ύβρεις· ούτε πάντοτε μακροθυμεί, για να μην νομίσουν οι πονηροί ότι διαφεύγουν της προσοχής του και για να αναχαιτίσει την πονηρία» (Ζ).
(2)   Η παράθεση από το Γένεση α 27. «Δες σοφία διδασκάλου. Διότι ενώ ρωτήθηκε αν επιτρέπεται, δεν είπε αμέσως ότι δεν επιτρέπεται» (Χ), «για να μην τους δώσει αφορμή φιλονικίας και ταραχής» (Ζ), «αλλά πριν από την απόφασή του, το έκανε αυτό φανερό από την δημιουργία, δείχνοντας ότι και αυτό ήταν πρόσταγμα του Πατέρα του» (Χ).
(3)   «Και δες πως λέει… Εάν εσύ προβάλλεις τον Μωϋσή, εγώ σου λέω τον δεσπότη του Μωϋσή» (Χ).
«Αυτό το έλεγξε ο Σωτήρας με ανθρώπινο τρόπο, σύμφωνα με το διδασκαλικό σχήμα, χωρίς να αποκαλύπτει για τον εαυτό του ότι είναι ο δημιουργός Λόγος· ούτε μεν χωρίζει από τον κτίστη τον Υιό που έκτισε, αλλά με το όνομα του Πατέρα συμπεριέλαβε και τον Λόγο, αφού βεβαίως όλα έγιναν από αυτόν και ούτε ένα δεν έγινε χωρίς αυτόν» (Απ.).
Η ερώτηση έχει έτσι τοποθετηθεί, ώστε υπονοείται απάντηση καταφατική (ο). Αυθεντική γραφή ο κτίσας, το οποίο έχει μέσα του κάτι το ευγενικό και δεν εκφράζει το αόριστο «ποιήσας» που καταντά και περιττολογία λόγω του «εποίησε» που ακολουθεί (L).
(4)   «Και μαζί με αυτό, λέει ο Κύριος, φέρνω ως επιχείρημα και το χρόνο. Διότι ο Θεός από την αρχή, τούς δημιούργησε αρσενικό και θηλυκό· και αυτός ο νόμος είναι πολύ παλαιός, έστω και αν φαίνεται ότι εισάγεται τώρα από εμένα» (Χ). Επανέρχεται στην ίδια την αρχή της ανθρωπότητας, στην αρχή του γάμου, όπως αυτός συστάθηκε από τον Δημιουργό. Προφανώς εκεί βρίσκεται ο τέλειος τύπος του θείου αυτού θεσμού (F).
(5)   «Δηλαδή έναν άνδρα και μία γυναίκα, ώστε ο ένας να έχει την μία. Διότι αν ήθελε, ώστε ο άνδρας αυτήν μεν να την αφήσει και να πάρει πάλι άλλη, θα έφτιαχνε από την αρχή περισσότερες γυναίκες. Επειδή όμως δεν έπλασε περισσότερες, επομένως θέλει να μην χωρίζει ο άνδρας τη γυναίκα του» (Ζ).

Ματθ.19,5 καὶ εἶπεν(1) ἕνεκεν τούτου(2) καταλείψει(3) ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα(4) καὶ κολληθήσεται(5) τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται(6) οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν(7);
Ματθ.19,5 γι’ αυτό θα εγκαταλείψει ο άντρας τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα ενωθεί με τη γυναίκα του, και θα γίνουν οι δύο ένας άνθρωπος.
(1)   Είπε δηλαδή ο Θεός μέσω του Αδάμ (b). «Τίποτα δεν εμποδίζει το ίδιο ρητό να είναι και του Αδάμ προφητεία, που του ενέπνευσε ο Θεός, και πάλι του Θεού πρόσταγμα που ειπώθηκε μέσω του Αδάμ· δηλαδή, και είπε ο Αδάμ αφού εμπνεύστηκε από το Θεό και πάλι, και είπε ο Θεός, μιλώντας μέσω του Αδάμ» (Ζ).
(2)   «Επειδή δηλαδή πλάσθηκε η γυναίκα από την πλευρά του άνδρα. Διότι γράφτηκε σχετικά με αυτό το πρόσταγμα που δηλώθηκε πιο πάνω» (Ζ). Στο γάμο ο δεσμός είναι φυσικός και ηθικός (b).
(3)   Δημιούργησε ο Θεός σχέση μεταξύ του άνδρα και της συζύγου του στενότερη και περισσότερο δεσμευτική από τη σχέση μεταξύ γονέως και παιδιού (p). Λέει πατέρα και μητέρα, παρόλο που ούτε ο Αδάμ είχε γίνει ακόμη πατέρας, ούτε η Εύα μητέρα (b). Προληπτικά λέει αυτά ο θεοδίδακτος Αδάμ (δ).
(4)   Ήδη λοιπόν από τότε η ίδια γυναίκα δεν μπορούσε να είναι μητέρα και σύζυγος του ίδιου άνδρα. Έτσι εγκαθιδρύθηκε η αρχή των απαγορευμένων βαθμών στο γάμο (b).
(5)   «Και δεν νομοθέτησε να έλθει απλώς προς την γυναίκα, αλλά και να προσκολληθεί, φανερώνοντας με τον τρόπο της λέξης το αδιάσπαστο» (Χ).
(6)   «Και ζήτησε και άλλη μεγαλύτερη σύνδεση· Διότι θα γίνουν οι δύο, λέει, μία σάρκα» (Χ).
(7)   «Δηλαδή ένα σώμα με τον σύνδεσμο της ένωσης, δηλαδή την συνδετική σχέση» (Ζ).

Ματθ.19,6 ὥστε(1) οὐκέτι(2) εἰσὶ δύο, ἀλλὰ σάρξ μία(3). ὃ(4) οὖν ὁ Θεὸς συνέζευξεν(5), ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω.
Ματθ.19,6 Συνεπώς δεν είναι πια δύο αλλά ένας άνθρωπος. Ό,τι λοιπόν συνένωσε ο Θεός, δεν πρέπει να το χωρίζει ο άνθρωπος».
(1)   «Αφού διάβασε σε αυτούς που τον πείραζαν το θείο πρόσταγμα» (Ζ), «με εξουσία λοιπόν και αυτός ερμηνεύει και νομοθετεί λέγοντας, ώστε…» (Χ). Ώστε=το συμπέρασμα το οποίο βγαίνει από τα παραπάνω λόγια (δ).
(2)   Δεν είναι πλέον δύο, όπως ήταν πριν (b). «Και όπου βεβαίως υπάρχει ομόνοια και συμφωνία και αρμονία του άνδρα με τη γυναίκα και της γυναίκας με τον άνδρα, του μεν ως αρχηγού, της δε ως υπάκουης στο λόγο του Θεού «αυτός θα κυριεύσει σε σένα», αληθινά μπορούμε να πούμε για αυτούς ότι δεν είναι πλέον δύο» (Ω).
(3)   «Μετά την σύνδεση οι δύο σύζυγοι γίνονται ένα σώμα» (Ζ). «Όπως ακριβώς λοιπόν είναι βδελυρό πράγμα να κόβει κανείς την σάρκα, έτσι είναι παράνομο και το να χωρίσει την γυναίκα» (Χ).
(4)   Δεν λέει «αυτούς που» ή «αυτά που», αλλά «αυτό που», διότι ήδη είναι μία σάρκα (b).
(5)   Συνέδεσε σε ένα, συνένωσε (δ). «Και επειδή ο Θεός συνένωσε, για αυτό υπάρχει χάρισμα σε αυτούς που συνενώθηκαν από το Θεό· επειδή το ήξερε αυτό ο Παύλος λέει ότι είναι εξίσου χάρισμα και η αγνή αγαμία και ο σύμφωνα με το λόγο του Θεού γάμος, λέγοντας· Θέλω βεβαίως όλοι οι άνθρωποι να είναι όπως και εγώ, αλλά ο καθένας έχει το δικό του χάρισμα από το Θεό, άλλος μεν έτσι, άλλος πάλι αλλιώς» (Ω).
«Και δεν σταμάτησε σε αυτό, αλλά και τον Θεό πρόσθεσε λέγοντας, αυτό που ο Θεός συνένωσε, ο άνθρωπος να μην το χωρίζει· δείχνοντας ότι αυτό που γίνεται είναι αντίθετο και με τη φύση και με το νόμο· με τη φύση μεν διότι κόβεται μία σάρκα, με το νόμο δε διότι ενώ ο Θεός συνένωσε και διέταξε να μην χωρίζουν, εσείς επιτίθεστε μαζί να κάνετε αυτό» (Χ).

Ματθ.19,7 λέγουσιν αὐτῷ· τι(1) οὖν Μωσῆς(2) ἐνετείλατο(3) δοῦναι βιβλίον ἀποστασίου(4) καὶ ἀπολῦσαι αὐτήν;
Ματθ.19,7 Του λένε: «Γιατί τότε ο Μωυσής πρόσταξε να της δίνει γραπτό διαζύγιο και να τη χωρίζει;»
(1)   «Με την έννοια του, γιατί» (Ζ). Από την ένσταση αυτή φαίνεται, ότι οι Φαρισαίοι κατανόησαν πλήρως ότι οι λόγοι του Χριστού αντιτίθενται στην έκδοση διαζυγίου για κάθε αιτία (ο).
(2)   Εναντίον των παραπάνω λόγων της Γένεσης οι πειραστές επικαλούνται το κύρος του Μωϋσή προβάλλοντας το Δευτερ. κδ 1 (S).
(3)   Η έννοια της ερώτησης=Πώς συμβιβάζεται η διαφωνία αυτή μεταξύ του νόμου του Μωϋσή και του νόμου στην Εδέμ; Πρέπει παρ’ όλα αυτά να σημειωθεί, ότι οι Φαρισαίοι μιλούν εδώ για παράγγελμα του Μωϋσή, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται μόνο για ανοχή και άδεια και όχι για εντολή (ο). Όπως είναι συνταγμένο γραμματικά το χωρίο Δευτ. κδ 1, δεν παραγγέλλει να δίνεται βιβλίο αποστασίου, αλλά θεωρεί αυτό ότι ήδη έχει εισαχθεί στην πράξη και γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις (a).
(4)   Οι Ο΄ χρησιμοποιούν την ίδια φράση (b). «Έτσι λένε το έγγραφο του διαζυγίου» (Ζ).

Ματθ.19,8 λέγει αὐτοῖς· ὅτι Μωσῆς πρὸς(1) τὴν σκληροκαρδίαν(2) ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι(3) τὰς γυναῖκας ὑμῶν· ἀπ᾿ ἀρχῆς(4) δὲ οὐ γέγονεν οὕτω.
Ματθ.19,8 Τους λέει: «Ο Μωυσής επέτρεψε να χωρίζετε τις γυναίκες σας, γιατί είστε σκληρόκαρδοι· αρχικά όμως δεν ήταν έτσι τα πράγματα.
(1)   Φροντίζοντας, έχοντας υπ’ όψη την σκληροκαρδία σας (g).
(2)   «Ούτε τον Μωϋσή τον αφήνει να κατηγορείται· επειδή αυτός ήταν που έδωσε το νόμο, αλλά τον απαλλάσσει από την κατηγορία και ρίχνει όλη τη ευθύνη στο δικό τους κεφάλι» (Χ). Για την σκληρότητα, ωμότητά σας (δ), για «διάφορες αιτίες για τις οποίες μισούσαν τις συζύγους και δεν συμφιλιώνονταν με αυτές. Νομοθέτησε δηλαδή να χωρίζουν αυτές, για να μην φονεύονται» (Ζ). «Έτσι ώστε, συζώντας λόγω ακολασίας με άλλες, να μην φονεύουν τις προηγούμενες γυναίκες. Επειδή δηλαδή ήταν σκληροί, θα φόνευαν τις γυναίκες αν αναγκάζονταν να τις έχουν στο σπίτι» (Θφ).
Ο Μωϋσής διαπραγματεύεται το γάμο ως αστικό θεσμό, και έτσι ανέχεται κάποιες ελαστικότητες σε σχέση με τη διάλυσή του. Ο Κύριος όμως ο οποίος ήλθε να συμπληρώσει το νόμο αποκαθιστώντας αυτόν στην πνευματικότητά του, κηρύττει το γάμο αδιάλυτο (ο).
(3)   Εκείνο, το οποίο ο Μωϋσής από ανάγκη επέτρεψε και ανέχθηκε ήταν κακό μη χειρότερο. Προλάμβανε άλλο κακό χειρότερο, το οποίο η σκληροκαρδία των Ιουδαίων ήταν ενδεχόμενο να δημιουργήσει (ο).
(4)   «Με τα ίδια τα πράγματα ο Θεός από την αρχή νομοθέτησε σε εμάς τα αντίθετα» (Χ). «Διότι αν από την αρχή ήθελε αυτό ο Θεός, δεν θα έπλαττε ένα μεν άνδρα και μία γυναίκα, ούτε θα πρόσταζε οι δύο να είναι μία σάρκα» (Ζ).

Ματθ.19,9 λέγω δὲ ὑμῖν(1) ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μὴ ἐπὶ πορνείᾳ(2) καὶ γαμήσῃ ἄλλην, μοιχᾶται(3· καὶ ὁ ἀπολυμένην γαμήσας μοιχᾶται(4).
Ματθ.19,9 Σας βεβαιώνω πως όποιος χωρίσει τη γυναίκα του, για άλλον λόγο εκτός από πορνεία, και παντρευτεί άλλη, διαπράττει μοιχεία. Αλλά και όποιος παντρευτεί χωρισμένη γυναίκα διαπράττει μοιχεία».
(1)   «Ο Μάρκος λέει ότι αυτά ειπώθηκαν προς τους μαθητές» (Ζ). Ή, συνήθως ο Ματθαίος αποσιωπά την λεπτομέρεια της εισόδου του Ιησού στο σπίτι. Δες θ 1,ιε 15,ιζ 19 (p). Ή, «ειπώθηκαν πρώτα στους Φαρισαίους, έπειτα και προς τους μαθητές κατ’ ιδίαν» (Ζ).
(2)   «Πρόσταξε να διώχνουν μόνο αυτήν που πόρνευσε, δηλαδή μοίχευσε λόγω της σύγχυσης της τεκνογονίας και για την αμφιβολία ποιανού θα είναι το παιδί, επειδή κάθε μεν άλλη αιτία μπορεί να θεραπευτεί, αυτή όμως μόνη δεν επιδέχεται θεραπεία» (Ζ). «Αυτήν που πόρνευσε όμως επιτρέπει ο Χριστός να την απομακρύνει κάποιος· διότι βεβαίως διέλυσε την ίδια τη φυσική συνένωση» (Απ.).
(3)   Κάποιοι μεγαλογράμματοι κώδικες παραλείπουν το «και ἀπολελυμένην γαμήσας μοιχᾶται».
(4)   Η έννοια του όλου στίχου: «Εάν παντρευτεί άλλη, είτε μη χωρισμένη από άλλον, είτε και χωρισμένη, κάνει μοιχεία» (Ζ).
«Το να μην είναι μαζί με τη γυναίκα του, το ονομάζει μοιχεία· αυτός όμως που άφησε τη δική του, δεν είναι μαζί με τη δική του. Για αυτό κάνει μοιχεία με αυτήν, δηλαδή με την δεύτερη, την οποία την βάζει μαζί με αυτήν που ενώθηκε με αυτόν σύμφωνα με τη φύση, εάν (η πρώτη) εγκαταλείψει τον δικό της άντρα (που κάνει κάτι τέτοιο)» (Απ.).

Ματθ.19,10 λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ· εἰ οὕτως ἐστὶν ἡ αἰτία(1 τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τῆς γυναικός, οὐ συμφέρει γαμῆσαι(2).
Ματθ.19,10 Του λένε τότε οι μαθητές του: «Αν τέτοια είναι η σχέση του άντρα με τη γυναίκα, καλύτερα να μην παντρευτεί κανείς».
(1)   Ή, αναφέρεται στα του σ. 3 («αν επιτρέπεται στον άνθρωπο να χωρίσει τη γυναίκα του για κάθε λόγο»)=Εάν η αιτία ή ο λόγος του διαζυγίου του άνδρα με τη γυναίκα είναι έτσι, δηλαδή εάν περιορίζεται ο λόγος του διαζυγίου μόνο στην αιτία της πορνείας (a). «Εάν μία μόνο είναι η αιτία… η οποία χωρίζει, εννοώ δηλαδή η μοιχεία» (Ζ).
Ή, πρέπει το αιτία να το πάρουμε με την έννοια του λατινικού causa=εάν έτσι πρέπει να θεωρήσουμε τη θέση του άνδρα απέναντι στη γυναίκα του (L). «Εάν για αυτό συνδέθηκαν, για να είναι ένα και να μείνουν αδιάσπαστοι σε όλη τη ζωή, ώστε και αν ακόμη είναι κακιά η γυναίκα, να μην τολμούν να την διώχνουν… Αιτία δηλαδή… λέει την αδιάσπαστη ένωση» (Θφ). Εάν έτσι έχουν τα πράγματα με τον άνδρα και τη σύζυγό του (g). Και οι δύο ερμηνείες σοβαρές.
(2)   «Διότι πράγματι φαινόταν ότι είναι πάρα πολύ βαρύ να έχουν μία γυναίκα γεμάτη από κάθε κακία και να ανέχονται να έχουν κλεισμένο μέσα στο σπίτι τους για πάντα ένα ανήμερο θηρίο» (Χ). «Πώς δηλαδή θα μπορούσε να υπομείνει κάποιος τις άλλες κακίες της αναίσχυντης γυναίκας;» (Ζ). «Δεν συμφέρει να παντρευτεί· διότι είναι ελαφρύτερο να μην παντρευτεί, αλλά να μάχεται και να παλεύει με τις φυσικές επιθυμίες, παρά να ανέχεται πονηρή γυναίκα» (Θφ).

Ματθ.19,11 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς(1)· οὐ πάντες(2) χωροῦσι(3) τὸν λόγον(4) τοῦτον(5), ἀλλ᾿ οἷς(6) δέδοται(7)·
Ματθ.19,11 Κι αυτός τους είπε: «Αυτό δεν το μπορούν όλοι, αλλά μόνο εκείνοι που τους το έδωσε ο Θεός.
(1)   «Δεν είπε, ναι είναι ελαφρύτερο… για να μην νομίσουν ότι είναι νόμος το πράγμα» (Χ).
(2)   Ο Κύριος αντιθέτει τα λόγια αυτά με την γενική πρόταση των μαθητών ότι «δεν συμφέρει ο γάμος» (b).
(3)   Χωράει= όχι απλώς να κατανοεί, αλλά και να βάζει σε πράξη. Παριστάνεται το ανθρώπινο πνεύμα που έχει νόηση και βούληση, ως αγγείο που μπορεί να χωρέσει μέσα του και να δεχτεί μέσω του νου, και να εφαρμόσει με τη θέληση αυτό (δ). «Δεν το δέχονται όλοι… δεν μπορούν όλοι να το βαστάξουν» (Ζ).
(4)   «Τον λόγο σχετικά με το να μην παντρευτεί κάποιος» (Ζ).
(5)   «Διότι είναι μεγάλο πράγμα η αγαμία και λίγοι το αντέχουν» (Ζ).
(6)   Χαρακτήρισε ο Κύριος το γάμο ως θείο θεσμό, αλλά με αυτό δεν κήρυξε αυτόν και σε όλους υποχρεωτικό (L). Υπάρχουν και αυτοί που είναι διατεθειμένοι να ζήσουν ζωή πνευματικότερη παραμένοντας άγαμοι (p), για να υπακούσουν σε κάποια θρησκευτική κλήση (a).
(7)   «Εκείνοι μόνο δέχονται και βαστάζουν αυτόν το λόγο, αυτοί στους οποίους έχει δοθεί το δώρο αυτό από το Θεό» (Ζ). «Είπε αυτό υψώνοντας το πράγμα της παρθενίας και επαινώντας το και δείχνοντας ότι είναι μεγάλο και με αυτόν τον τρόπο ελκύει και προτρέπει να διαλέξουν μάλλον την παρθενία» (Σχ).
«Μας διδάσκει ότι είναι δώρο που δίνεται από το Θεό η πλήρης καθαρότητα και δεν έρχεται μόνο με την άσκηση, αλλά δίνεται από το Θεό με πολλές προσευχές» (Ω). Το γνώρισμα αυτών που πήραν το χάρισμα αυτό είναι η δύναμη της θέλησης, η οποία εκδηλώνεται με την αμετάκλητη απόφαση της αγαμίας και την εκτέλεση της απόφασης με την σκληραγωγία του σώματος (δ).
«Έλεγε… σε όσους έχει δοθεί… για να δείξει ότι χρειάζεται για αυτό το πράγμα πολλή ουράνια βοήθεια αυτός που μπήκε σε αυτό το αγώνισμα, την οποία βοήθεια οπωσδήποτε θα απολαύσει αυτός που το θέλει… Διότι αν δίνεται μόνο από ψηλά και τίποτα δεν συνεισφέρουν αυτοί που ασκούν την παρθενία, τότε ήταν περιττό να υποσχεθεί σε αυτούς τη βασιλεία των ουρανών και να τους ξεχωρίσει από τους άλλους ευνούχους» (Σχ).

Ματθ.19,12 εἰσὶ γὰρ(1) εὐνοῦχοι(2) οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρὸς ἐγεννήθησαν οὕτω(3). καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων(4), καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνούχισαν ἑαυτοὺς(5) διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν(6). ὁ δυνάμενος(7) χωρεῖν(8) χωρείτω.
Ματθ.19,12 Υπάρχουν ευνούχοι που γεννήθηκαν έτσι από τη μάνα τους, υπάρχουν ευνούχοι που τους ευνούχισαν οι άνθρωποι, και υπάρχουν ευνούχοι που μόνοι τους ευνουχίστηκαν, για χάρη της βασιλείας των ουρανών. Όποιος μπορεί να βαδίζει αυτόν το δρόμο ας τον βαδίσει».
(1)   Ο στίχος εξηγεί το τι σημαίνει το «σε όποιους δόθηκε». Υπάρχουν μερικοί, στους οποίους έχει δοθεί η πνευματική ικανότητα να αναγνωρίσουν την αλήθεια αυτού του λόγου. Διότι όπως ακριβώς υπάρχουν φυσικοί ευνούχοι, έτσι υπάρχουν και πνευματικοί τέτοιοι (a).
(2)   Από το ευνήν (κρεβάτι) έχω, φυλάσσω, όπως και το πολιούχος, από το πόλη έχω, φυλάσσω (δ). «Απαριθμεί τρία είδη ευνούχων, από τα οποία το μεν πρώτο δεν είναι άξιο κατηγορίας, το δεύτερο άξιο κατηγορίας και το τρίτο επαινετό» (Ζ).
(3)   Είναι ευνούχοι από τη φύση (b), έχουν από τη γέννηση ελαττωματικά τα γενετήσια όργανα (δ), «οι οποίοι και είναι αγνοί χωρίς κέρδος» (Θφ).
(4)   «Έκοψαν με ξυράφι τα γεννητικά όργανα» (Ζ). «Το να κόβουν τα μέλη ήταν από την αρχή έργο δαιμονικής ενέργειας και σατανικής επιβουλής για να καταστρέψουν το πλάσμα του Θεού» (Χ), «και να βλάψουν το πλάσμα αυτό με δύο τρόπους, και με την αναπηρία και με το να εμποδίζουν την προθυμία της ελεύθερης βούλησης για τα αγαθά» (Σχ). Ευνουχίστηκαν από τους ανθρώπους, για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θαλαμηπόλοι και υπεύθυνοι στους γυναικωνίτες ή ως τραγουδιστές κλπ. (b).
(5)   «Λέγοντας ότι ευνούχισαν τους εαυτούς τους δεν εννοεί το κόψιμο των μελών, αλλά την καταστροφή των πονηρών λογισμών» (Σχ). Με αυτοπροαίρετη αποχή από το γάμο (b), «με το ξυράφι της αγνότητας έκοψαν τον οίστρο της επιθυμίας και με τον έρωτα της παρθενίας μάραναν τελείως τον έρωτα της συνουσίας» (Ζ).
«Διότι όχι τόσο το κόψιμο του μέλους όσο το χαλινάρι του λογισμού μπορεί να ηρεμεί αυτά τα κύματα και να φέρνει γαλήνη… Και άλλοι μεν λένε ότι ο οίστρος αυτός βλαστάνει από τον εγκέφαλο, ενώ άλλοι από τα κάτω μέρη της κοιλιάς. Εγώ όμως θα μπορούσα να πω ότι δεν βλαστάνει από πουθενά αλλού, παρά από την ακόλαστη διάθεση και την αμελημένη διάνοια· διότι εάν αυτή είναι αγνή, δεν υπάρχει καμία βλάβη από τις φυσικές παρορμήσεις» (Χ).
«Αυτό όμως που είναι άξιο αποδοχής, είναι, αν κάποιος παίρνοντας το λόγο που είναι ζωντανός και ενεργής και κοφτερότερος από κάθε δίκοπο μαχαίρι, και το μαχαίρι του πνεύματος, όπως το ονόμασε ο Απόστολος, κόψει το παθητικό μέρος της ψυχής, χωρίς να αγγίξει το σώμα… Είναι όμως μεγάλη δύναμη να αντέξει κάποιος τον ευνουχισμό από τον λόγο της ψυχής, τον οποίο δεν μπορούν όλοι, αλλά αυτοί στους οποίους δόθηκε. Και έχει δοθεί σε όλους όσους ζήτησαν από το Θεό το λογικό μαχαίρι και το χρησιμοποίησαν όπως έπρεπε, για να ευνουχίσουν τους εαυτούς τους για τη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(6)   Είτε για να μπουν ευκολότερα σε αυτήν, είτε για να εργαστούν στη βασιλεία του Θεού. Δες Α΄Κορ. ζ (L), για να αφιερώσουν τους εαυτούς τους εξολοκλήρου στη θεωρία και διάδοση της θείας αλήθειας (b).
(7)   «Αφήνει το πράγμα στην ελεύθερη απόφαση των ανθρώπων» (Ζ), «και δεν αφήνει το πράγμα να κλειστεί σε ανάγκη νόμου» (Χ). «Διότι δεν αναγκάζει να παρθενεύουμε, ούτε το γάμο καταργεί, αλλά βάζει την παρθενία σε πρώτη θέση» (Θφ).
(8)   Αυτός που μπορεί με το νου να κατανοήσει και με την ψυχή να κάνει δικό του και να εγκολπωθεί και με την πράξη να ασκήσει (g).

Στιχ. 13-15. Ο Ιησούς ευλογεί τα παιδιά.

Ματθ.19,13 Τότε προσηνέχθη(1) αὐτῷ παιδία(2), ἵνα ἐπιθῇ αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ προσεύξηται(3)· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν(4) αὐτοῖς.
Ματθ.19,13 Έφεραν τότε στον Ιησού παιδιά για να τα ευλογήσει βάζοντας τα χέρια του πάνω τους και να προσευχηθεί γι’ αυτά, αλλά οι μαθητές τους μάλωσαν.
(1)   «Ήρθαν από την πίστη των γονέων».
(2)   «Βρέφη είπε ο Λουκάς» (Ζ).
(3)   Δηλαδή για να ευλογήσει αυτά. Πρόκειται για παλαιότατη συνήθεια. Η πράξη της ευλογίας («να βάλει πάνω τους τα χέρια») θα συνοδευόταν και από προσευχή (S). Εάν ζητούσαν από τον Κύριο το βάπτισμα, και αυτό αναμφίβολα θα παρείχε σε αυτά (b). Ο Ιησούς συχνά επέθετε τα χέρια πάνω σε εκείνους, τους οποίους θεράπευε. Για αυτό και οι γονείς των παιδιών σκέφτηκαν, ότι θα ήταν πλεονέκτημα για τα παιδιά τους, εάν έβαζε πάνω τους τα χέρια ο μέγας Ιατρός (p).
«Επειδή είχαν μάθει από πριν τη δύναμή του, αυτοί που προσφέρουν τώρα στο σωτήρα τα παιδιά ή τα βρέφη, το έκαναν αυτό, έτσι ώστε με το να βάλει πάνω τους τα χέρια του και με την προσευχή για τα παιδιά και τα βρέφη και με το άγγιγμα, να διώξει μεν τα χειρότερα, και να δημιουργηθεί μέσα τους δύναμη μεταδοτική και διαρκής για το μέλλον που θα εμποδίζει να τους αγγίξουν τα αντίθετα κακά» (Ω).
(4)   «Δηλαδή εμπόδιζαν… Εμπόδιζαν βεβαίως και εκείνους και αυτά, τιμώντας τον διδάσκαλο» (Ζ). Ίσως επίσης και διότι «πλησίαζαν όχι με κόσμιο τρόπο και με θόρυβο και για αυτό εμποδίζουν οι μαθητές, και επειδή ταυτόχρονα νόμιζαν ότι ελαττώνεται το αξίωμα του διδασκάλου με το να του φέρνουν τα παιδιά» (Θφ).
Οι περισσότεροι από τους μαθητές φαίνεται να ήταν άγαμοι. Και οι άγαμοι, εάν δεν είναι ταπεινόφρονες, ώστε να θυμούνται τα παιδικά τους χρόνια, δεν είναι τόσο ευνοϊκοί στα μικρά παιδιά. Πάντως θεώρησαν οι μαθητές, ότι η φροντίδα για τα μικρά παιδιά δεν συμβιβαζόταν με την αξία του Διδασκάλου. Αλλά ο Κύριος συγκαταβαίνει και μέχρι τα μικρά παιδιά. Δες ιη 2,3 (b).

Ματθ.19,14 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν(1)· ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με· τῶν γὰρ τοιούτων(2) ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.19,14 Ο Ιησούς όμως είπε: «Αφήστε τα παιδιά και μην τα εμποδίζετε να ’ρθούν κοντά μου, γιατί η βασιλεία του Θεού ανήκει σε ανθρώπους που είναι σαν κι αυτά».
(1)   «Ο Μάρκος μάλιστα είπε, ότι και αγανάκτησε εναντίον αυτών που εμπόδιζαν» (Ζ). Η φράση αυτή πουθενά αλλού δεν χρησιμοποιήθηκε για τον Κύριο και δηλώνεται με αυτήν η βαθειά απαρέσκεια, την οποία ο Κύριος δοκίμασε βλέποντας τους μαθητές να εμποδίζουν τα παιδιά (p). Πριν υπερασπίστηκε το θεσμό του γάμου. Τώρα υπερασπίζεται τα δικαιώματα των παιδιών (b).
(2)   «Δεν είπε ότι αυτών είναι η βασιλεία των ουρανών, αλλά των τέτοιων, αυτών που μιμούνται την απλότητά τους» (Ζ). «Αυτών που με την ελεύθερη θέλησή τους κάνουν αυτά, τα οποία τα παιδιά έχουν από τη φύση τους» (Σχ).
«Διότι πράγματι η ψυχή του παιδιού είναι καθαρή από όλα τα πάθη. Δεν μνησικακεί σε όσους το λύπησαν αλλά τους πλησιάζει σαν φίλους. Και όσο ξύλο και αν φάει από τη μητέρα του, αυτήν επιζητά και από όλους αυτήν προτιμά. Και αν ακόμη του δείξεις μία βασίλισσα με το στέμμα της, δεν την βάζει πάνω από τη μητέρα του που φορά κουρέλια…
Διότι γνωρίζει να διακρίνει το δικό του και το ξένο όχι από την φτώχεια και τον πλούτο, αλλά από την αγάπη. Και τίποτα περισσότερο από τα αναγκαία δεν επιζητά, αλλά τόσο μόνο όσο να χορτάσει με το γάλα του μαστού και μετά αφήνει τη θηλή. Το παιδί δεν λυπάται για όσα εμείς· όπως για ζημιά χρημάτων και τα τέτοια, ούτε χαίρεται πάλι με όσα εμείς, με αυτά τα φθαρτά. Δεν κατακυριεύεται από πάθος για τα κάλλη των σωμάτων» (Χ).

Ματθ.19,15 καὶ ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτοῖς(1) ἐπορεύθη ἐκεῖθεν(2).
Ματθ.19,15 Κι αφού τα ευλόγησε, έφυγε από ’κει.
(1)   «Ο Μάρκος είπε ότι και αφού τα αγκάλιασε αυτά, βάζοντας τα χέρια πάνω τους, τα ευλογούσε. Το έκανε αυτό εκπληρώνοντας το αίτημα αυτών που τα έφεραν» (Ζ). Αυτή η ομιλία για τα παιδιά και ευλογία του Σωτήρα δείχνει καθαρά, ότι το προπατορικό αμάρτημα δεν αφαίρεσε τελείως το καλό στον άνθρωπο, αλλά αχρείωσε μόνο τη φύση του με την υπερηφάνεια και τον εγωισμό (δ).
(2)   «Αφού με το άγγιγμα άφησε μέσα στα παιδιά δύναμη, έφυγε από τα παιδιά, που δεν μπόρεσαν όμοια με τους μαθητές να ακολουθούν τον Ιησού» (Ω).

Στιχ. 16-26. Ο πλούσιος νέος.

Ματθ.19,16 Καὶ ἰδοὺ εἷς(1) προσελθὼν εἶπεν αὐτῷ· διδάσκαλε ἀγαθέ(2), τί ἀγαθὸν ποιήσω(3) ἵνα ἔχω ζωὴν αἰώνιον;
Ματθ.19,16 Πλησίασε κάποιος τον Ιησού και τον ρώτησε: «Αγαθέ Διδάσκαλε, τι καλό να κάνω για ν’ αποκτήσω αιώνια ζωή;»
(1)   «Αυτόν ο Λουκάς τον είπε άρχοντα, δηλαδή των Ιουδαίων» (Ζ). Δεν γνωρίζουμε με ποια σημασία μπήκε το άρχοντας από τον Λουκά. Ίσως λόγω του μεγάλου πλούτου του ονόμασε έτσι το νέο, για να σημάνει ότι ήταν υπολογίσιμος παράγοντας στην κοινωνία (p).
«Κάποιοι μεν κατηγορούν το νέο αυτό ως κάποιον ύπουλο και πονηρό… εγώ όμως δεν θα μπορούσα να μην πω ότι ήταν φιλάργυρος και δούλος των χρημάτων, επειδή και ο Χριστός τον έλεγξε ότι είναι τέτοιος· ύπουλο όμως καθόλου» (Χ).
«Διότι αν ήταν έτσι δεν θα τον συμπαθούσε ο Κύριος όταν έριξε το βλέμμα του σε αυτόν. Αλλά στα άλλα μεν ήταν καλός και επιθυμούσε τη ζωή την αιώνια, αλλά το αγκάθι της φιλαργυρίας κατέστρεψε το γόνιμο χωράφι της ψυχής του» (Ζ).
(2)   Αυθεντική γραφή: διδάσκαλε, τί αγαθόν.
(3)   Ο πλούσιος βρίσκεται στην παλαιά νομική άποψη, σύμφωνα με την οποία οφείλει να πράξει κάτι και όχι οφείλει να είναι κάτι. Παρ’ όλα αυτά έχει προχωρήσει κάποιο βήμα, αφού αναγνωρίζει, ότι δεν αρκεί μόνη η αποχή από τις παραβάσεις (p).

Ματθ.19,17 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ(1)· τί με λέγεις ἀγαθόν(2); οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός(3). εἰ δὲ θέλεις εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν, τήρησον(4) τὰς ἐντολάς.
Ματθ.19,17 Ο Ιησούς του είπε: «Γιατί με ονομάζεις αγαθό; Κανένας δεν είναι αγαθός, παρά μόνο ένας, ο Θεός. Αν θέλεις πάντως να μπεις στη ζωή, τήρησε τις εντολές».
(1)   Αυθεντική γραφή που μαρτυρείται και από τους κώδικες σιναϊτικό, βατικανό, όπως και από τον Ωριγένη: «τι με ρωτάς για το αγαθό; ένας είναι ο αγαθός» = «ο μεν Ματθαίος έγραψε αυτά, σαν να ρωτήθηκε ο Σωτήρας για αγαθό έργο με την ερώτηση τι αγαθό να πράξω· ενώ ο Μάρκος και ο Λουκάς λένε ότι ο Σωτήρας είπε, τι με λες αγαθό; κανείς δεν είναι αγαθός παρά μόνο ένας, ο Θεός» (Ωριγένης).
Σύμφωνα με τη γραφή αυτή, η έννοια της φράσης είναι: Γιατί με ρωτάς για το αγαθό; Ένας είναι ο αγαθός, δηλαδή το αγαθό δεν είναι κάποια ανεξάρτητη και περιορισμένη ποσότητα στη ζωή. Είναι ιδιότητα χαρακτήρα και μάλιστα του θείου χαρακτήρα. Η αγαθότητα λοιπόν αυτή της θείας φύσης έχει αποκαλυφθεί στις εντολές (a).
Ζωή αιώνια μπορεί να εξασφαλίσει όχι κάποια ορισμένη πράξη, οσοδήποτε έξοχη και ξεχωριστή, αλλά μόνο ο έξοχος χαρακτήρας. Σαν τη γνωστότερη λοιπόν περίληψη για το ποιος πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτός, ο Ιησούς αναφέρει τις εντολές, στις οποίες ο Θεός αποκάλυψε τη θέλησή του (p).
(2)   «Επειδή τον πλησίασε σαν να ήταν απλός άνθρωπος και ένας από τους πολλούς και διδάσκαλος των Ιουδαίων· για αυτό λοιπόν και ως άνθρωπος συζητά μαζί του» (Χ). «Γιατί με λες αγαθό, αφού είμαι άνθρωπος σύμφωνα με τη δική σου αντίληψη;» (Ζ).
«Διότι εκείνος, τόν νόμιζε άνθρωπο μόνο και όχι Θεό. Αν δηλαδή, λέει, με νομίζεις άνθρωπο και όχι Θεό, μη με λες αγαθό» (Α).
«Διότι κανείς από τους ανθρώπους δεν είναι αγαθός με την κύρια έννοια· και διότι είμαστε ευμετάβλητοι μιας και μετακινούμαστε από το αγαθό· και διότι συγκρινόμενη η ανθρώπινη αγαθότητα με αυτήν του Θεού, θεωρείται πονηρία» (Θφ).
«Διότι δεν θα μπορούσε με τον τρόπο που λέγεται αγαθός ο Θεός, με τον ίδιο τρόπο να λεχθεί αγαθός ο άνθρωπος ο οποίος από τον αγαθό θησαυρό της καρδιάς του προσφέρει αγαθά» (Ω). «Νομίζω λοιπόν ότι αυτός που εκτελεί το πρόσταγμα «απομακρύνσου από το κακό και κάνε το καλό», ως προς αυτά μεν που κάνουν οι υπόλοιποι άνθρωποι, κάνει το αγαθό, ως προς το αληθινά αγαθό όμως, όπως ακριβώς δεν θα δικαιωθεί μπροστά στο Θεό κάθε ζωντανός άνθρωπος, αφού κάθε ανθρώπινη δικαιοσύνη αποδεικνύεται ως μη δικαιοσύνη, όταν γίνει αντιληπτή η δικαιοσύνη του Θεού, κατά τον ίδιο τρόπο ούτε αγαθός θα είναι μπροστά στον αγαθό Θεό καθένας που θα μπορούσε να ονομαστεί αγαθός σε σύγκριση με τα κατώτερα από εκείνα» (Ωριγένης).
(3)   «Όταν λέει «κανείς δεν είναι αγαθός», δεν το λέει αυτό για να αποκλείσει τον εαυτό του από το ότι είναι αγαθός… Διότι δεν είπε, τι με λες αγαθό; Δεν είμαι αγαθός· αλλά (είπε) κανείς δεν είναι αγαθός· δηλαδή κανείς από τους ανθρώπους. Αλλά και αυτό ακόμη όταν το λέει, δεν το λέει αποστερώντας ούτε τους ανθρώπους από την αγαθότητα· αλλά το λέει σε σύγκριση με την αγαθότητα του Θεού» (Χ).
«Δεν το είπε αυτό κατηγορώντας όλη την ανθρώπινη φύση για πονηρία, αλλά συγκρίνοντας την αγαθότητα που υπάρχει στους ανθρώπους με αυτήν του Θεού» (Σειρές,Χ)· «επειδή το αγαθό με την κύρια έννοια δεν αναφέρεται σε κανέναν παρά μόνο στο Θεό» (Ω).
«Διότι μόνος κυρίως αγαθός είναι ο Θεός» (Ζ). «Δηλαδή εκ φύσεως μεν αγαθός είναι μόνος ο Θεός, ενώ από ελεύθερη διάθεση (θέληση) αγαθός είναι μόνο αυτός που μιμείται το Θεό» (Σειρές,Χ).
(4)   Με το τήρησε δηλώνει συνεχή ενέργεια, όχι κάποια απλή και μεμονωμένη πράξη, η οποία μπορεί να έχει αρχή και τέλος (τι να κάνω αγαθό)(a). Τήρησε στη ζωή σου, σε όλο το βίο σου (δ). Αυθεντική γραφή τήρει=φύλαγε διαρκώς.

Ματθ.19,18 λέγει αὐτῷ· ποίας(1); ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε· τὸ οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ κλέψεις(2), οὐ ψευδομαρτυρήσεις,
Ματθ.19,18 Ποιες;» του λέει. Κι ο Ιησούς είπε: «Το μη σκοτώσεις, μη μοιχεύσεις, μην κλέψεις, μην ψευδομαρτυρήσεις,
Ματθ.19,19 τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα(3), καὶ ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν(4).
Ματθ.19,19 τίμα τον πατέρα και τη μητέρα σου και αγάπα τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου».
(1)   «Λέει ποιές; Όχι με σκοπό να τον πειράξει, Θεός φυλάξοι· αλλά επειδή νόμιζε ότι άλλες είναι εκείνες οι εντολές, εκτός από τις εντολές του νόμου, που θα του χάριζαν την αιώνια ζωή· πράγμα που ήταν σημάδι ανθρώπου που έχει πάρα πολύ μεγάλη επιθυμία» (Χ).
Ο νέος έχοντας αναμφίβολα υπ’ όψη τα 613 ιδιαίτερα παραγγέλματα, σε όσα οι γραμματείς και ραββίνοι υπολόγιζαν ότι έχει ο μωσαϊκός νόμος, βρέθηκε σε απορία για το ποιες εντολές εννοούσε ο Κύριος (F).
(2)   Ο Ματθαίος συμφωνεί με τον Μάρκο ως προς τη σειρά των εντολών, που είναι συνηθισμένη και σε μας: ου φονεύσεις, ου μοιχεύσεις, ου κλέψεις. Αλλά ο Λουκάς σύμφωνα με τον Βατικανό κώδικα στο Δευτ. ε 17, αντιστρέφει τη σειρά αυτή, όπως και ο Παύλος στο Ρωμ. ιγ 19 και ο Nash πάπυρος. Τόσο ο Φίλων (περί Δεκαλόγου 24), όσο και ο Τερτυλλιανός (de Pudic 5) βασίζουν επιχείρημα πάνω στο ότι προηγείται η μοιχεία από το φόνο.
Ο Ιάκωβος (β 11) φαίνεται να δέχεται την ίδια σειρά. Το ότι ο Λουκάς συμφωνεί με τον Παύλο δεν είναι καθόλου εκπληκτικό (p). Ο Ματθαίος ακολουθεί τη σειρά του μασωριτικού κειμένου της Εξόδου και του Δευτερονομίου και των Ο΄ σύμφωνα με τον Αλεξανδρινό κώδικα (a).
(3)   Και οι 3 συνοπτικές αφηγήσεις παρουσιάζουν τον Κύριο να βάζει στη σειρά τελευταίο το παράγγελμα που αφορά στους γονείς. Αυτό έγινε για έμφαση, διότι το παράγγελμα αυτό δεν τηρούνταν στις μέρες του Κυρίου συνηθέστατα με τη λέξη Κορβάν. Δες Ματθ. ιε 4 (p).
(4)   Αποτελεί περίληψη των εντολών της δεύτερης πλάκας (του δεκαλόγου) και προέρχεται από το Λευϊτ. ιθ 18 (p). Ο Κύριος πρόσθεσε και το χωρίο αυτό βάζοντας τον πλούσιο στο δρόμο της τέλειας αγάπης και οδηγώντας τον στην πλήρη απόσπαση από τον πλούτο (L). «Οι μεν άλλες εντολές λοιπόν έχουν νομοθετηθεί σε ένα μέρος στο βιβλίο της Εξόδου· το «θα αγαπήσεις τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου» σε άλλο μέρος και έτσι φανερά στο Λευϊτικό» (Σχ).