«Ει τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι» (Ματ. 16, 24).

«Το αυτεξούσιο του ανθρώπου είναι ανεπηρέαστο». Από το παραπάνω ρητό φανερώνεται ο βαθμός της ηθικής ελευθερίας του ανθρώπου.

Ο Σωτήρας μας καλεί τον άνθρωπο να τον ακολουθήσει και τον αφήνει ελεύθερο να αποφασίσει για το σπουδαιότατο αυτό ζήτημα: να τον ακολουθήσει ή να στραφεί αντίθετα από τον δρόμο του Θεού.

Ήλθε για τη σωτηρία του ανθρώπου και όμως δεν παραβιάζει το αυτεξούσιό του.

Τον προσκαλεί να πάρει ενεργό μέρος στη σωτηρία του.

Ωστόσο δεν επηρεάζει καθόλου το αυτεξούσιό του.

Εάν ο άνθρωπος δεν ήταν ελεύθερη και αυτεξούσια ύπαρξη, ουδέποτε θα αξιωνόταν τόσο μεγάλου σεβασμού, ουδέποτε θα του αποδιδόταν τόσο μεγάλη τιμή, δηλαδή να συνεργαστεί μαζί με τον Σωτήρα Χριστό για τη δική του σωτηρία· ούτε βεβαίως θα αφηνόταν στην προσωπική του διάθεση, αλλά σαν παθητικό και αδρανές σώμα θα προσελκυόταν προς τη σωτηρία και θα δεχόταν την επίδραση της θείας Χάριτος, η οποία θα ενεργούσε αποκλειστικά την απολύτρωσή του.

Στ’ αλήθεια, πόσο σεβαστή και απαραβίαστη θέλει ο Θεός την ηθική ελευθερία του ανθρώπου!

Πόσο αυτοκρατορικό θέλει το αυτεξούσιό του!

(απόσπασμα από το βιβλίο του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, “Περί επιμελείας ψυχής”, των εκδόσεων Άθως, απόδοση στη νέα ελληνική Ευανθία Χατζή)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 14

Στίχ. 7-14. Διδασκαλία για την ταπεινοφροσύνη.
14.12 ῎Ελεγεν δὲ καὶ τῷ κεκληκότι(1) αὐτόν, ῞
Οταν ποιῇς ἄριστον ἢ δεῖπνον(2),
μὴ φώνει(3) τοὺς φίλους σου μηδὲ τοὺς ἀδελφούς σου
μηδὲ τοὺς συγγενεῖς σου(4)
μηδὲ γείτονας πλουσίους, μήποτε(5) καὶ αὐτοὶ σε ἀντικαλέσωσι
καὶ γενήσεταί σοι ἀνταπόδομα.
12 Και σ’ αυτόν που τον είχε καλέσει έλεγε ο Ιησούς:
«Εσύ όταν κάνεις γεύμα ή δείπνο, μην καλείς τους φίλους σου και
τ’ αδέρφια σου ούτε τους συγγενείς σου και τους πλούσιους γείτονες,
γιατί κι αυτοί θα σε καλέσουν με τη σειρά τους, κι έτσι θα σου το ανταποδώσουν.
(1) «Επειδή το δείπνο αποτελείται από δύο μέρη, τους καλεσμένους
και αυτούς που καλούν, για το μεν μέρος των καλεσμένων
μίλησε χειραγωγώντας με συμβουλή στη σωτήρια ταπεινοφροσύνη
παραθέτοντας σε αυτούς φαγητό αδαπάνητο· ρίχνει λοιπόν με τη σειρά του
στο φιλότιμο και αυτόν που κάλεσε, και με συμβουλή τον εμποδίζει να κάνει
τις εστιάσεις για κάποια ανθρώπινη χάρη και να αναμένει την άμεση
ανταπόδοση του μισθού» (Θφ). Ίσως ο Κύριος παίρνει αφορμή από το ότι
μεταξύ των καλεσμένων οι περισσότεροι ήταν πλούσιοι.
Και μας διδάσκει ότι το να χρησιμοποιούμε όσα έχουμε σε έργα αγαθοεργίας
και αγάπης είναι ασύγκριτα προτιμότερο και ωφελιμότερο σε μας,
παρά να ξοδεύουμε αυτά σε γενναιόδωρες και μεγαλοπρεπείς υποδοχές
ανθρώπων πλούσιων και εξεχόντων.
(2) «Δεν είπε όμως, ότι Όταν κάνεις γάμους, αλλά όταν κάνεις γεύμα ή δείπνο.
Διότι στους γάμους αναγκαστικά καλούσαν μαζί φίλους και αδελφούς
και συγγενείς και γείτονες πλούσιους για τιμή των γάμων» (Ζ).
(3) Εδώ χρησιμοποιεί το «να φωνάζεις» αντί για το «να καλείς», το οποίο
έχει στον επόμενο σ. Ίσως για να σημάνει με το «να φωνάζεις» την επίσημη
και προσωπική πρόσκληση (L). Ο ενεστώτας δείχνει αυτό που γίνεται συνήθως
και συστηματικά. Απαγορεύει δηλαδή την αποκλειστική πρόσκληση των πλουσίων γειτόνων κλπ. (p).
(4) «Δεν τα συμβούλεψε αυτά για να ατιμάσει τη φιλία και τη συγγένεια
και την αδελφότητα και τα αντίστοιχα, αλλά έτσι ώστε, γνωρίζοντας το καλύτερο,
αυτό να προτιμούμε και να μην παραχωρούμε τις γενναιόδωρες προσκλήσεις
σε αυτούς που δεν έχουν ανάγκη με σκοπό την ανταπόδοση» (Ζ) και έτσι
«να πουλάμε την γενναιοδωρία» (Θφ). «Διότι δεν πρέπει να κάνουμε
απλώς αυτές τις δεξιώσεις, αλλά σε αυτούς που πεινούν, που διψούν,
που είναι γυμνοί, που είναι ξένοι και πτώχευσαν από πλούτο.
Διότι δεν είπε απλώς, τράφηκα, αλλά πεινούσα. Διότι λέει «με είδατε να πεινάω
και με θρέψατε»» (Χ). Ο Κύριος όχι άσκοπα βάζει πρώτα τους φίλους από τους αδελφούς
και συγγενείς. Διότι το γεύμα με φίλους είναι γεύμα διασκέδασης,
ενώ η πρόσκληση των αδελφών και συγγενών αποτελεί σε κάποιο μέτρο και καθήκον (g).
(5) =Από φόβο μήπως. Έχει η λέξη μέσα της κάτι το παράδοξο μαζί και χαριτωμένο·
δηλαδή αυτού του είδους η πρόσκληση αποτελεί ένα είδος δυστυχίας
που πρέπει να αποφεύγεται. Διότι εφόσον θα σου ανταποδοθεί αυτό που τους έκανες,
δεν πρόκειται πλέον και στο μέλλον να ανταμειφθείς για αυτό (g).

"Ο Θεός δεν ακούει την προσευχή του υπερήφανου"

Γέροντα, μετά από μια άσχημη συμπεριφορά μου έχω τον λογισμό
ότι η προσευχή μου δεν είναι ευάρεστη στον Θεό.
Αν ο λογισμός αυτός προέρχεται από γνήσια ταπείνωση και λες:
«παροργίζω τον Θεό με την άσχημη συμπεριφορά μου», τότε νιώθεις
θεία παρηγοριά. αν όμως στενοχωριέσαι εγωιστικά και λες:
«πώς έφθασα εγώ σ’ αυτήν την κατάσταση;», δεν δέχεσαι παρηγοριά,
γιατί «ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται». Δεν ακούει ο Θεός
την προσευχή του υπερήφανου, γιατί η υπερηφάνεια είναι φράχτης.
Για να εισακουσθεί η προσευχή μας, πρέπει να βγαίνη από
«καρδία συντετριμμένη και τεταπεινωμένη».
Όταν πούμε με πολλή ταπείνωση: «τέτοιος που είμαι, Θεέ μου,
πώς να με ακούσης;», αμέσως μας ακούει ο Καλός Θεός.
-Γιατί, Γέροντα, μερικές φορές όταν έχω έναν πειρασμό,
δεν μπορώ να προσευχηθώ;
-Αν έχης έναν πειρασμό και δεν μπορείς να κάνης προσευχή,
να ξέρης ότι υπάρχει μέσα σου εγωισμός και κενοδοξία.
Ο πειρασμός παραμένει μέχρι να σιχαθεί ο άνθρωπος τον εαυτό του.
Μόλις τον σιχαθεί, βοηθάει ο Χριστός και περνάει ο πειρασμός.
-Γέροντα, παρακαλώ τον Θεό να με βοηθήσει να απαλλαγώ από την αναίδεια,
αλλά δεν βλέπω κανένα αποτέλεσμα.
-Όταν κάποιος αγωνίζεται και προσεύχεται και δεν υπάρχη αποτέλεσμα,
σημαίνει ότι η εγωισμός και υπερηφάνεια υπάρχει η προδιάθεση υπερηφάνειας,
τα οποία εμποδίζουν την Χάρη του Θεού να ενεργήσει δια μέσου της προσευχής.
Ό,τι ζητάμε στην προσευχή, ο Καλός Θεός μας το δίνει,
αν έχουμε ταπείνωση και συναίσθηση της αμαρτωλότητας μας.
-Όταν, Γέροντα, παρακαλώ με πόνο τον Θεό να με απαλλάξει
από μια αδυναμία μου κάνοντας και τον σχετικό αγώνα, αλλά,
επειδή έχω υπερηφάνεια, δεν με βοηθάει, τι να κάνω;
-Να ζητήσης προκαταβολικώς συγχώρηση από τον Θεό. Να πής:
«Θεέ μου, έχω υπερηφάνεια και εμποδίζω την βοήθειά Σου, αλλά,
Σε παρακαλώ, φώτισε με να καταλάβω τι πρέπει να κάνω, για να ξεπεράσω
την αδυναμία μου». Από την στιγμή που θα παραδεχτείς ότι έχεις υπερηφάνεια
και γι’ αυτό δεν υποχωρεί η συγκεκριμένη αδυναμία, θα σε πληροφορήσει
ο Θεός και από πού ξεκινάει, για να αγωνισθείς να κόψης τα αίτια.
-Γέροντα, πώς πρέπει να νιώθω στην προσευχή;
-Να νιώθεις ταπεινά, για να σε βοηθάει ο Θεός.
Ο ταπεινός δεν έχει δικό του θέλημα κάνει υπακοή στο θέλημα του Θεού
και τηρεί τις εντολές του, οπότε και ο Θεός ακούει την προσευχή του
και του δίνει ουράνιες ευλογίες. Όσο ο άνθρωπος ακούει τον Θεό,
τόσο τον ακούει ο Καλός Θεός.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.37-39)

"Να μην καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε"

Ο Γέροντας αποδεικνυόταν ανατόμος και θεραπευτής τόσο της ανθρώπινης
ψυχής όσο και των ανθρώπινων ψυχικών σχέσεων. Μου έλεγε σχετικά:
"Ο σκοπός μας δεν είναι να καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε.
Με την καταδίκη ο άνθρωπος μπορεί να χαθεί, με την κατανόηση
και τη βοήθεια θα σωθεί. Τον αμαρτωλό πρέπει να τον αντικρίζουμε
με αγάπη και με σεβασμό στην ελευθερία του. Όταν ένα οικογενειακό μας
πρόσωπο ρίχνει ένα βάζο από το τραπέζι και το σπάει, συνήθως οργιζόμαστε.
Αν εκείνη τη στιγμή, την κρίσιμη, με μια κίνηση ψυχικής ανύψωσής μας,
δείξουμε κατανόηση και δικαιολογήσουμε τη ζημία,
κερδίσαμε και την ψυχή μας και την ψυχή του αδελφού μας.
Κι αυτή είναι όλη η πνευματική ζωή μας: μιά κίνηση ανύψωσής μας,
μέσα στις δοκιμασίες των θλίψεων, από την αγανάκτηση του εγωισμού
στην κατανόηση της αγάπης". [Γ 37π.]

(Ανθολόγιο Συμβουλών, ΆγιοςΠορφύριος, εκδ. Ι. Μονή Μεταμορφώσεως, Μήλεσι, σελ.236)

«Εν Θεώ»
να ζης στο Θεό
Είναι μεγάλη η τιμή. Τίποτε δεν είναι ισάξιο από του να είσαι μέσα στο Θεό... Όποιος όμως είναι δούλος της αμαρτίας, δεν μπορεί να λέγεται ότι ζη εν Θεώ. Όποιος δεν περπατά σύμφωνα με το Θεό, δεν μπορεί να λέγεται ότι ζη εν Θεώ.
Ε.Π.Ε. 22,356
Ενανθρώπησις
(ιδέ και Γέννησις και Υιός)
σάρκωσις του Θεού
Ωνόμασε ο απόστολος Παύλος «επιφάνεια» την οικονομία εκείνη του Θεού, δια της οποίας ο Θεός Λόγος ήρθε στην παρθενική μήτρα της Παναγίας και έγινε άνθρωπος και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους.
Ε.Π.Ε. 6,604
οικονομία αγάπης
Από που βγήκε Εκείνος, που πληροί τα σύμπαντα; Ή πώς βγήκε; Όχι τοπική, αλλά σε σχέσι με μας και κατ’ οικονομίαν. Από πολλή αγάπη σε μας, ήρθε κοντύτερα με το να ντυθή ανθρώπινη σάρκα. Εμείς δεν μπορούσαμε να εισέλθουμε σ’ Αυτόν, αφού τα αμαρτήματά μας απαγόρευαν την είσοδο. Εκείνος έρχεται προς εμάς.
Ε.Π.Ε. 10,768
ο εν δεξιά του Πατρός
Εκείνος που είναι χαρακτήρ της υποστάσεως του Πατέρα, Εκείνος που δημιούργησε τον κόσμο, Εκείνος που κάθεται στα δεξιά του Πατέρα, Αυτός θέλησε να σπεύση να γίνη αδελφός μας σε όλα. Και γι’ αυτό άφησε τους αγγέλους και τις ουράνιες δυνάμεις, και κατέβηκε σε μας, και πήρε όλες τις υποθέσεις μας πάνω Του.
Ε.Π.Ε. 24,324
καταδέχτηκε
Τι φοβερό! Ο Θεός ο απερίγραπτος, ο άφθαρτος, ο απεριόριστος, ο αόρατος, ο ακατάληπτος, αυτός που στα χέρια του είναι όλα τα πέρατα της γης, αυτός που ξεπερνά κάθε νουν και υπερνικά κάθε λογισμό, Αυτός παρέδραμε τους αγγέλους, τους αρχαγγέλους, όλες τις νοερές δυνάμεις και καταδέχτηκε να γίνη άνθρωπος. Πήρε σάρκα, που πλάστηκε από γη και πηλό και κατώκησε μέσα σε παρθενική μήτρα και θέλησε να υποστή όλα τα ανθρώπινα.
Ε.Π.Ε. 26,104-106
Ενάρετος
όντως πλούσιος και ελεύθερος
Εκείνος που ζη με πραγματική ηδονή είναι ο ενάρετος. Αυτός πραγματικά ευημερεί και είναι όντως ελεύθερος.
Ε.Π.Ε. 18α,36
για το Χριστό, όχι από φόβο
Ας προτρεπώμαστε στην αρετή από το όνειρο της βασιλείας του Θεού. Όποιος είναι πολύ ενάρετος, ασκεί την αρετή όχι από φόβο, ούτε για την ανταπόδοσι της ουράνιας βασιλείας, αλλά γι’ αυτόν τον ίδιο τον Ιησού Χριστό.
Ε.Π.Ε. 24,324
επίγειος άγγελος
Είναι δυνατόν και ανάμεσα στους ανθρώπους να βρούμε άγγελο. Επομένως, αν εναντίον αγγέλων δεν επαναστατής, πολύ περισσότερο εναντίον ανθρώπων, που καίτοι ζουν στην ανθρώπινη φύσι, έγιναν άγγελοι. Αν μεταξύ των ανθρώπων βρίσκεται, πολύ περισσότερο από σένα μεγαλύτερος είναι αυτός (ο επίγειος άγγελος) από εκείνον (τον ουράνιο άγγελο). Γιατί; Όσα εκ φύσεως έχει ο άγγελος, αυτά κατώρθωσε με τον αγώνα του ο άγιος. Και κάτι ακόμα: Ο μεν άγγελος κατοικεί μακριά από σένα, βρίσκεται στον ουρανό, ενώ ο ενάρετος συναναστρέφεται με σένα και γίνεται συνεχώς αφορμή να τον μιμηθής.
Ε.Π.Ε. 20,674
δοκιμάζεται με ασθένειες
Να μη σκανδαλιζώμαστε, όταν και τώρα βλέπουμε σπουδαίους και εναρέτους ανθρώπους να είναι άρρωστοι. Διότι κάτι τέτοιο συμβαίνει για το συμφέρον τους.
Ε.Π.Ε. 23,410
παντού λάμπει
Ο ενάρετος είτε βρίσκεται σε δουλεία, είτε σε αιχμαλωσία, είτε σε φυλακή, είτε κάτω από τη γη, τίποτε δεν μπορεί να κρύψη τη λάμψι του.
Ε.Π.Ε. 24,92

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 202-203)

«Να σηκώνεστε μπροστά στους ηλικιωμένους, τιμώντας έτσι το πρόσωπο του γέροντα. Να σέβεστε το Θεό σας. Εγώ είμαι ο Κύριος» (Λευιτικόν 19:32 – Ν.Μ.Β.)

«Δε θέλουμε η δική μας γενιά να είναι η υπεύθυνη για την απώλεια των ιστορικών δέντρων που διαφύλαξαν οι πρόγονοί μας. Ξέρουμε όλοι πολύ καλά ότι τα υπεραιωνόβια δέντρα της Κρήτης χρόνο με το χρόνο όλο και μειώνονται». Αυτά είπε πριν καιρό ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Βενεράτου Ηρακλείου Κρήτης, που μαζί με άλλους 35 συλλόγους προσπαθούν με διάφορες ενέργειες και παραστάσεις στις αρχές να σώσουν τα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα της Κρήτης, που μερικά απ’ αυτά έχουν ζωή πάνω από χίλια χρόνια! Αξιέπαινη προσπάθεια που πρέπει να προβληθεί.
Σε κάποια άλλα δημοσιεύματα, ωστόσο, πληροφορείται κανείς την εγκατάλειψη και την περιφρόνηση της κοινωνίας απέναντι σε αιωνόβιους ή περίπου αιωνόβιους ανθρώπους, παππούδες και γιαγιάδες. Εγκαταλελειμμένοι από τα παιδιά τους σε τρισάθλια ιδρύματα περιμένουν το θάνατο, αφού ό,τι καλό είχαν να περιμένουν έχει τελειώσει!
Και διερωτάται κανείς: τι έχει μεγαλύτερη αξία; Ο Θεός είχε δώσει ιδιαίτερη εντολή για τους γέροντες, και μάλιστα η τιμή στους γονείς είναι μια εντολή με επαγγελία (Εφεσ. 6:2).

«Η σοφία ζωοποιεί όσους την κατέχουν. Αυτή είναι η ωφέλεια για εκείνους που τη γνωρίζουν» (Εκκλησιαστής 7:12)

- Το κόστος για να ζήσει κανείς μια συνεπή και γνήσια χριστιανική ζωή είναι ασύγκριτα μικρότερο από το κόστος μιας ασυνεπούς επιπόλαιης χριστιανικής ζωής.
- Η μεγαλύτερη ζημιά στη ζωή μας είναι η διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό που είμαστε και σ’ αυτό που θα μπορούσαμε να είμαστε, αλλά δε γίναμε.
- Αν δεν αντάμωσες ποτέ στη ζωή σου το διάβολο, αυτό οφείλεται στο ότι βαδίζετε και οι δύο προς την ίδια κατεύθυνση. Άλλαξε απλώς κατεύθυνση προς το Χριστό και θ’ αρχίσεις να νιώθεις αντιμέτωπες όλες τις σατανικές δυνάμεις!
- Όταν προσεύχεσαι μη δίνεις μαθήματα ή οδηγίες στο Θεό. Απλά, ευχαρίστησέ Τον για τις δωρεές Του, εξομολογήσου τις αμαρτίες σου, και ζήτησέ Του δύναμη και σοφία να μαθαίνεις και να ζεις κατά το θέλημά Του.

(Εκδόσεις «Ο Λόγος»)

493. Όποιος έχει υπ’ όψι του την επίμονο κακία, με την οποία επιδιώκουν την καταστροφή μας τα άϋλα πονηρά πνεύματα, τους αντιστέκεται με αισιοδοξία και δεν πέφτει στην απόγνωσι. Ξέρει ότι ο σκοπός τους είναι να ερεθίσουν τον άνθρωπο, να τον σπρώξουν και αυτόν στην κακία, υποδουλώνοντάς τον στα γήϊνα θέλγητρα. Αλλά για να επιτύχουμε σ’ αυτή την άμυνα, είναι απαραίτητος μία προυπόθεσις. Πρέπει να αγρυπνούμε γύρω από την ψυχή μας. Γιατι ο εχθρός, όχι σπάνια, κρύβει τον εαυτό του πίσω από το προσωπείο του εγώ μας και της φιλοδοξίας μας. Χριστιανική ελπίδα, πόσοι σε στερούνται σ’ αυτόν τον καταχθόνιο πόλεμο! Πόσοι πέφτουν σε απόγνωσι και θέτουν οι ίδιοι τέρμα στη ζωή τους! Οι αυτόχειρες είναι οικτρά θύματα αυτών των υπούλων επιθέσεων.

494. Ο Κύριος είναι η αιτία και η στήριξις της σωματικής μου ζωής, παρέχοντας δύναμι και κίνησι στις οργανικές της λειτουργίες. Το ίδιο είναι και για την πνευματική μου ζωή, παρέχοντας φώς στην καρδιά μου.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 207-208)