Θέλησις
αν θέλης, όπως πρέπει
Κανένας δεν είναι τόσο ανόητος, που να μη θέλη να σωθή. Αλλά δεν αρκεί να θέλης. Ή μάλλον, αρκεί, αν θέλης, όπως πρέπει να θέλης, και αν οι πράξεις σου φανερώνουν άνθρωπο που θέλει. Ενώ τώρα δείχνουμε, ότι δεν θέλουμε.
Ε.Π.Ε. 18,390
δεν υπάρχει το «δεν μπορώ»
Αν θέλουμε, η αρετή είναι το ευκολώτερο πράγμα, και το να ανεβούμε στον ουρανό. Μόνο θέλησις απαιτείται εδώ. Όλα τα αλλά ακολουθούν. Πραγματικά, δεν λέμε, «Δεν μπορώ».
Ε.Π.Ε. 25,22
ανθρώπου, συνεργεί στη χάρι
Αν θελήσης, τότε θα ενεργήση η θέλησις. Ας μη φοβηθής· καθόλου δεν καταπονείσαι. Αυτός μας δίνει και την προθυμία και την εργασία. Διότι, όταν εμείς κινήσουμε τη θέλησί μας, Εκείνος την αυξάνει στη συνέχεια.
Ε.Π.Ε. 21,570
απ’ αυτήν το παν
Κάθε τι εξαρτάται απ’ το αν θέλουμε ή το αν δεν θέλουμε. Γι’ αυτό και τιμωρούμαστε ή επαινούμαστε. Μακάρι δε εμείς, να είμαστε απ’ εκείνους που επαινούνται και ν’ απολαύσουμε τα αγαθά, που έχει υποσχεθή ο Θεός!
Ε.Π.Ε. 22,466
και πεπρωμένο
Η ειμαρμένη (η θεωρία περί τύχης) βάζει νόμους αντίθετους απ’ την πραγματικότητα. Ο Θεός είπε, «Αν θέλετε και αν δεν θέλετε», και μας καθιστά έτσι κυρίους της αρετής και της κακίας. Αφήνει την εκλογή στη δική μας θέλησι. Ο άνθρωπος της ειμαρμένης λέει, ότι το πεπρωμένο δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε. Ο Θεός λέει: Αν θελήσετε, θ’ απολαύσετε τα αγαθά της γης. Η ειμαρμένη λέει: Και αν ακόμα το θέλουμε, αν δεν είναι γραφτό μας, κανένα όφελος δεν έχουμε από το να το θέλουμε.
Ε.Π.Ε. 23,288
θεός και ειμαρμένη
Ο Θεός λέει: «Μπροστά σου έβαλα τη φωτιά και το νερό, τη ζωή και το θάνατο. Όπου θέλεις άπλωσε το χέρι σου». Ο δαίμονας λέει: «Δεν μπορείς να απλώσης το χέρι σου ελεύθερα, αλλά σύρεσαι από κάποια αναγκαιότητα και βία.
Ε.Π.Ε. 34,564
Θεμέλιο
το δύσκολο
Το δυσκολώτερο είναι να θέσουμε το θεμέλιο και να εδραιώσουμε τη βάσι.
Ε.Π.Ε. 21,248
Θεοδίδακτοι
στην ελεημοσύνη
Γι’ αυτό έχει νομοθετήσει ο Θεός την ελεημοσύνη. Θα μπορούσε και χωρίς την ελεημοσύνη να διατρέφη τους φτωχούς. Αλλ’ έδωσε την ελεημοσύνη, για να συνδέση τους ανθρώπους με την αγάπη. Για να ζεσταίνη με την αγάπη ο ένας τον άλλον, άφησε να τρέφωνται οι φτωχοί από μας.
Ε.Π.Ε. 18α,354
Θεομηνία
παλλαϊκή λιτανεία
Πριν από τρεις μέρες συνέβη καταρρακτώδης βροχή, που παρέσυρε τα πάντα. Σαν να πήρε από το στόμα των γεωργών την τροφή τους. Τα στάχυα, που ήσαν ώριμα, σωριάστηκαν και όλα τα άλλα το πλεονάζον υγρό στοιχείο τα σάπισε. Και μεις κάναμε λιτανείες και προσευχές, και ξεχύθηκε σαν χείμαρρος όλη η πόλις στους τόπους των Αποστόλων... Και όμως ούτε μια μέρα δεν πέρασε και δεν συγκρατήθηκαν οι πολλοί ούτε από το φόβο των πλημμυρών ούτε από τα μεγάλα θαύματα των Αποστόλων. Σε βλέπω αμέσως να σκιρτάς και να φωνάζης, παρασυρμένος από τα πάθη τα αμαρτωλά.
Ε.Π.Ε. 21,248

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 367-368)

Από τα ερμηνευτικά Υπομνήματα του Π.Ν. Τρεμπέλα. Μετάφραση στα νέα Ελληνικά π. Νικόλαος Πουλάδας

Κατά Ματθαίον Ματθ.11,14 καὶ εἰ θέλετε(1) δέξασθαι(2), αὐτός ἐστιν Ἠλίας(3) ὁ μέλλων ἔρχεσθαι(4).
Ματθ.11,14 Κι αν θέλετε να το παραδεχτείτε, αυτός είναι ο Ηλίας, που έμελλε να ’ρθει.
(1) Υποδηλώνει μεγάλη απροθυμία. Παρόλο τον ενθουσιασμό τους να εμφανιστεί κάποιος νέος προφήτης, δεν εκτίμησαν τον Ιωάννη (Μάρκ. θ 13). Η αυστηρή προτροπή του για μετάνοια και για διαγωγή άξια της μετανοίας δεν άρεσε σε πολλούς (p). «Και σωστά είπε. Αν θέλετε να το δεχτείτε, δείχνοντας το αβίαστο· διότι δεν σας εξαναγκάζω, λέει» (Χ). Πρόκειται για κρυμμένο νόημα της Γραφής (L). Δεν είναι σαφής η προφητεία, ώστε με ευκρίνεια να βγαίνει συμπέρασμα ότι αναφέρεται ξεκάθαρα στον Ιωάννη. «Αλλά εάν εξετάζετε τα γεγονότα με καλή διάθεση» (Χ), θα δεχτείτε, ότι αυτός είναι ο Ηλίας ο οποίος πρόκειται να έλθει. Το «αν θέλετε να δεχτείτε» λοιπόν.=όχι αν θέλετε να πιστέψετε στην αποστολή του Ιωάννη, αλλά εάν θέλετε να καταλάβετε, να παραδεχτείτε ό,τι σας πω. Σαν κατά κάποιο τρόπο ο Κύριος να ζητά την άδεια για την συμβολική παρομοίωση, την οποία πρόκειται να κάνει (F).
(2) Αλλά αν δέχονταν τον Ιωάννη ως τον Ηλία, αυτό θα συνεπαγόταν και την αναγνώριση στον Ιωάννη της εξουσίας να διακηρύττει τις ανεπιθύμητες σε αυτούς αλήθειες (p).
(3) «Υπάρχει προφητεία του Μαλαχίου (δ 4-5) που λέει, θα αποστείλω σε εσάς τον Ηλία τον Θεσβίτη, ο οποίος θα αποκαταστήσει την καρδιά του πατέρα προς το γιο» (Ζ). Δεν ήξεραν όμως οι Ιουδαίοι, ότι η προφητεία αυτή εκπληρώθηκε στον Βαπτιστή (δ) ο οποίος ήλθε με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλιού (Λουκ. α 17). Αυτός είναι ο Ηλίας «ο οποίος εκτελεί την ίδια υπηρεσία με αυτόν» διότι «προηγούμενος της πρώτης μου παρουσίας θα επιστρέψει σε εμένα τις καρδιές των Ιουδαίων που πρόκειται να πιστέψουν» (Ζ).
(4) Η φράση «ο οποίος πρόκειται να έλθει» σημαίνει: αυτός που πρόκειται να έλθει σύμφωνα με την προφητική προαναγγελία του Μαλαχίου σε σύγκριση με την εποχή που αυτή γράφτηκε (δ). Η Γραφή είχε προαναγγείλει, ότι ο Ηλίας θα ερχόταν πριν τα χρόνια του Μεσσία (Μαλ. δ 4. Δες και Σοφ. Σειραχ μη 10 και εξής), και επικρατούσε και μία τέτοια ιδέα στους σύγχρονους Ιουδαίους. Αλλά το όνομα Ηλίας δεν έπρεπε να το πάρει κάποιος κατά γράμμα.Η αποστολή του προδρόμου και προετοιμαστή του έργου του Μεσσία εκπληρώθηκε από τον Ιωάννη (L), ο οποίος έτσι ήταν ο πράγματι προαναγγελμένος όμοιος με τον Ηλία προφήτης. Ο Olshausen παίρνοντας κατά γράμμα την προφητεία του Μαλαχίου φρονεί, ότι μία μερική τουλάχιστον εκπλήρωσή της έγινε στη Μεταμόρφωση όταν εμφανίστηκε μαζί με τον Μωϋσή και ο Ηλίας, αλλά η τέλεια επαλήθευσή της θα γίνει στο μέλλον (ο). .....

 Κατά Ματθαίον...... Ματθ.17,11 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· Ἠλίας μὲν ἔρχεται πρῶτον καὶ ἀποκαταστήσει(2) πάντα(3)·
Ματθ.17,11 Αυτός απάντησε: «Πρώτα θα έρθει ο Ηλίας και θα τα αποκαταστήσει όλα.
(1) Η μορφή της απάντησης το Κυρίου, όπως βρίσκεται αυτή εδώ και στο παράλληλο χωρίο του Μάρκου κάνει την κατανόησή της δύσκολη (S). Για αυτό προέκυψαν δύο διαφορετικές εκδοχές του νοήματός της. Σύμφωνα με τη μία: «Οι Γραφές μιλούν για δύο παρουσίες του Χριστού, αυτήν που έγινε και τη μελλοντική… Της μίας λοιπόν, της δεύτερης, λένε ότι θα είναι πρόδρομος ο Ηλίας. Διότι της προηγούμενης έγινε ο Ιωάννης, τον οποίο ο Χριστός αποκαλούσε και Ηλία, όχι επειδή ήταν ο Ηλίας, αλλά επειδή πραγματοποιούσε το έργο εκείνου. Διότι όπως ακριβώς εκείνος θα είναι πρόδρομος της δεύτερης παρουσίας, έτσι και αυτός έγινε της πρώτης» (Χ). Σύμφωνα με την άλλη και πιο σωστή εκδοχή, ο Σωτήρας βεβαιώνει την αλήθεια της προφητείας του Μαλαχίου αναφέροντας αυτολεξεί το ρητό των Γραμματέων. Σαν να έλεγε· είναι αληθινή η από τον προφήτη βγαλμένη πρόταση των γραμματέων, ότι ο Ηλίας έρχεται και θα αποκαταστήσει τα πάντα· σφάλλουν όμως αναφέροντας αυτήν στο μέλλον, διότι αυτή εκπληρώθηκε ήδη (δ).
(2) Αναφέρεται στην τακτοποίηση της ταραγμένης τάξης των πραγμάτων (g). Με πρόσκληση σε μετάνοια θα αποκαταστήσει τις αγαθές σχέσεις με το Θεό και θα προετοιμάσει τις καρδιές για την έλευση του Μεσσία (L). «Θα επιστρέψει την καρδιά του πατέρα προς το γιο του, όπως λέει ο προφήτης Μαλαχίας» (Ζ) και «θα διορθώσει την απιστία των Ιουδαίων που θα ζουν τότε» (Χ)....

Ματθ.17,12 λέγω δὲ(1) ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη(2) ἦλθε, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν(3) αὐτόν, ἀλλ᾿ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν(4)· οὕτω(5) καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν(6) ὑπ᾿ αὐτῶν.
Ματθ.17,12 Σας βεβαιώνω όμως πως ο Ηλίας ήρθε κιόλας, μα δεν τον αναγνώρισαν, και του έκαναν ό,τι ήθελαν. Έτσι κι ο Υιός του Ανθρώπου μέλλει να πάθει απ’ αυτούς».
(1) Ο σύνδεσμος «δε» είναι αντιθετικός (δ).=Εγώ όμως σας λέω.
(2) Τώρα που μιλάμε (δ). «Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω).
(3) Δεν αναγνώρισαν τον Ηλία στο πρόσωπο του Βαπτιστή (a). «Δεν κατάλαβαν αυτόν διότι καταλάβαιναν λάθος τις Γραφές» (Ζ).
(4) Ανέκριναν αυτόν (Ιω. α 19), τον θεώρησαν ως δαιμονισμένο (Ματθ. ια 18), δεν πίστεψαν στα λόγια του (Ματθ. κα 26)(δ) και τέλος «ο Ηρώδης και οι γύρω του πολλά έκαναν σε αυτόν βάζοντάς τον στη φυλακή, αποκεφαλίζοντάς τον και φέρνοντας το κεφάλι του σε πιάτο» (Ζ) μπροστά στα μάτια των επίσημων αρχόντων του ιουδαϊκού λαού και εκπροσώπων της ανώτερης τάξης, όσοι ήταν την ημέρα εκείνη παρακαθήμενοι στο τραπέζι του Ηρώδη και αδιαμαρτύρητα ανέχτηκαν την κακουργία του, και έτσι «έγιναν συνυπεύθυνοι των όσων τόλμησε ο Ηρώδης εναντίον του» (Ω).
(5) «Έτσι τον αγνοούν, ότι είναι ο Χριστός· τον αγνοούν όμως εξαιτίας της κακής τους σκέψης» (Ζ). Το πάθημα του Προδρόμου θα ακολουθηθεί από το πάθημα του Μεσσία (p). ...

Ματθ.17,13 τότε(1) συνῆκαν(2) οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.
Ματθ.17,13 Τότε κατάλαβαν οι μαθητές πως τους μίλησε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή.
(1) Παρατηρήσεις του ευαγγελιστή.
(2) Θυμήθηκαν και τα προηγούμενα λόγια του Κυρίου για τον Πρόδρομο, με τα οποία χαρακτηριζόταν αυτός ως ο Ηλίας που επρόκειτο να έλθει (δ).

Κατά Λουκάν 1.17 καὶ αὐτὸς προελεύσεται(1) ἐνώπιον αὐτοῦ(2) ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει(3) ᾽Ηλιού, ἐπιστρέψαι καρδίας πατέρων ἐπὶ τέκνα(4) καὶ ἀπειθεῖς ἐν φρονήσει δικαίων(5), ἑτοιμάσαι κυρίῳ λαὸν κατεσκευασμένον(6).
17 Αυτός θα προπορευτεί στο έργο του Κυρίου με το πνεύμα και τη δύναμη του προφήτη Ηλία. Θα συμφιλιώσει πατέρες με παιδιά, και θα κάνει τους ασεβείς να αποκτήσουν τη φρόνηση των δικαίων. Έτσι θα ετοιμάσει το λαό να υποδεχτεί τον Κύριο».
(1) «Θα τρέξει μπροστά από αυτόν, κηρύσσοντας μετάνοια και αναγγέλλοντας την παρουσία του» (Ζ).
(2) Μπροστά στο Θεό, που έρχεται στο λαό του στο πρόσωπο του Μεσσία. Ησ. μ 1-11 και Μαλαχ. γ 1-5 (p). Το αὐτοῦ δεν είναι δυνατόν να αναφέρεται παρά μόνο στο προηγούμενο «ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν αὐτῶν». Η εμφάνιση λοιπόν του Μεσσία είναι εμφάνιση του ίδιου του Ιεχωβά. Ο Μαλαχίας (γ 1) είχε διακηρύξει αυτό με σαφήνεια λέγοντας «Να εγώ θα στείλω… μπροστά από το πρόσωπό μ ο υ» (g).
(3) «Πνεύμα μεν ονόμασε το πνευματικό χάρισμα, ενώ δύναμη την ενέργεια. Λέει λοιπόν, ότι θα έχει και το χάρισμα και την ενέργεια του Ηλία» (Ζ). «Διότι δεν λέει «με την ψυχή του Ηλία»· δεν ήταν δηλαδή μετεμψύχωση. Αλλά «με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Διότι υπήρχε στον Ηλία πνεύμα και δύναμη, δηλαδή πνευματικό χάρισμα. όπως ακριβώς και στον καθένα από τους προφήτες. Το πνεύμα λοιπόν, το οποίο ήταν στον Ηλία, ήλθε στον Ιωάννη… Λέγοντας «με το πνεύμα»… εννοεί με το προφητικό χάρισμα» (Ω). Το πνεύμα είναι η πηγή, η δύναμη, το αποτέλεσμα. Ο Ιωάννης θα είναι νέος ανακαινιστής, όμοιος με τον Ηλία (g). Όχι η ίδια δύναμη των θαυμάτων του Ηλία, διότι «ο Ιωάννης μεν δεν έκανε κανένα θαύμα» (Ιω. ι 41)(δ). Ο άγγελος υπαινίσσεται μάλλον την ατρόμητη ενέργεια για υπεράσπιση του δικαίου, η οποία έβαλε τον μεν Ηλία αντιμέτωπο της Ιεζάβελ, ενώ τον Ιωάννη αντιμέτωπο της Ηρωδιάδας (L). Και ο Ιωάννης μίλησε με θάρρος σε βασιλιάδες και ευθαρσώς μάλωσε και έλεγξε αυτούς (δ). «Ερημίτης ήταν και ο Ιωάννης και απέριττος (απλός) και ελεγκτικός όπως ο Ηλίας» (Θφ). Θα είναι τέτοιος όπως και ο Ηλίας και θα έχει δράση τέτοια όπως και ο Ηλίας. Θα φορά τρίχινο ρούχο και δερμάτινη ζώνη, όπως εκείνος και θα ζει μακριά από τον κόσμο. Θα κηρύττει όπως εκείνος την ανάγκη της μετάνοιας και της ανόρθωσης σε γενιά εξόχως διεφθαρμένη. Θα είναι όπως εκείνος θαρραλέος και ζηλωτής στον έλεγχο της αμαρτίας και στην μαρτυρία εναντίον της και απέναντι στους ισχυρότερους της γης. Και θα μισηθεί και θα διωχτεί για αυτό από τον Ηρώδη και την Ηρωδιάδα, όπως και ο Ηλίας από τον Αχαάβ και την Ιεζάβελ. Και θα ενισχύεται στο έργο του και θα εμπνέεται, όπως και ο Ηλίας, από το θείο πνεύμα και την θεία δύναμη, η οποία θα στέψει το έργο του με θαυμαστή επιτυχία. ....

– Γέροντα, πώς μερικοί άνθρωποι, ακόμη καί μορφωμένοι, πιστεύουν στήν μετεμψύχωση;  – Ή μετεμψύχωση βολεύει τούς ανθρώπους, καί ειδικά τούς άθεους, τούς άπιστους. Είναι ή μεγαλύτερη πονηριά τού διαβόλου. Τούς κρατά ό διάβολος στήν ζωή τής αμαρτίας, μέ τον λογισμό ότι ή ψυχή έρχεται καί ξανάρχεται σε αυτόν τον κόσμο. «Έ, καί αυτήν τήν φορά άν δεν πετύχης, τούς λέει ό διάβολος, θά ξαναρθης στήν ζωή καί θά πετύχης τήν επόμενη φορά· καί άν πάλι δέν πετύχης, θά ‘ρθής, θά ξαναρθης, θά εξελίχθης…»! Όποτε καί αυτοί λένε: «δέν πειράζει κι άν κάνω καί αυτήν τήν αμαρτία» καί τό ρίχνουν έξω· ζούν απρόσεκτα, δέν μετανοούν. Βλέπεις πώς τούς τυφλώνει ό διάβολος καί τούς γαντζώνει στήν κόλαση! Δέν έχω δει μεγαλύτερη πονηριά καί τέχνη τού διαβόλου, γιά νά μαζεύη τούς ανθρώπους στήν κόλαση!
Κι άν σέ γαντζώση μιά φορά ό διάβολος, θά σ’ άφήση νά γυρίσης πίσω; Αυτή είναι ή χειρότερη θεωρία από όλες τις Ινδουιστικές θεωρίες. Κάποτε, αργά τό απόγευμα, πέρασε από τό Καλύβι ένας νεαρός. «Τέτοια ώρα, παλληκάρι, θέλω νά διαβάσω και εσπερινό», του λέω. «Μ’ αυτά ασχολείσαι ακόμη;» μου είπε και έφυγε. Την άλλη μέρα ξαναήρθε και μου έλεγε γιά κάτι οράματα. «Είχες πάρει προηγουμένως καθόλου χασίς;», τόν ρωτάω.
«Παλιά, ναί. Τότε όμως πού είδα τά οράματα, δέν είχα πάρει», μου λέει. «Μήπως διάβασες γιά μετεμψύχωση;».«Ναί», μού λέει. Εκεί τήν έπαθε. Διάβασε γιά μετεμψύχωση, μπήκε ό εγωισμός μέσα καί έπλασε όνειρα ότι πρίν από χιλιάδες χρόνια ήταν μεγάλος άνθρωπος, πλούσιος! Είδε μετά σε όραμα ότι πήγε επάνω στον ουρανό, αλλά δέν τόν είχαν γραμμένο εκεί καί του είπαν νά κατεβή. Ό διάβολος του δημιούργησε αυτήν τήν κατάσταση. «Όλα αυτά, του λέω, είναι παραμύθια κι εσύ τά πιστεύεις;».
Καί δυστυχώς υπάρχουν καί μορφωμένοι άνθρωποι πού πιστεύουν σέ τέτοιες χαζομάρες. Εκεί κοντά στο Καλύβι έναν γάιδαρο τόν είχα ονομάσει Νασέρ, επειδή ήταν ζωηρός. Μιά μέρα ήρθε ένας Έλληνας πού ζούσε στήν Ελβετία καί άκουσε πού τόν φώναζα Νασέρ. Όταν μετά από ένα διάστημα ξαναήρθε, έφερε ένα κουτί με απλά γλυκά καί ένα μέ επίσημα. «Αυτά είναι γιά σένα», μού είπε καί μου έδωσε τά απλά γλυκά. «Αυτά τά καλά γλυκά, μου λέει, είναι γιά τόν Νασέρ. Εγώ κατάλαβα, λέει, από τήν προηγούμενη φορά ότι ήταν ό Νασέρ. Όταν τόν συνάντησα, μέ κοίταξε μέ ένα θλιμμένο βλέμμα πού μου ράγισε τήν καρδιά»! Νόμιζε ότι ό Νασέρ μετεμψυχώθηκε καί έγινε γάιδαρος! Καί τό πίστευε! «Βρέ, είσαι στά καλά σου; του λέω. Εγώ τόν είπα Νασέρ, γιατί ήταν ζωηρός γάιδαρος».
Μέ κανέναν τρόπο δέν καταλάβαινε. Καί αυτό δεν είναι τίποτε! Νά σας πω ένα άλλο: Πρίν από χρόνια είχαν πάει Γερμανοί στήν Κρήτη, γιά νά κάνουν ένα μνημόσυνο γιά τούς Γερμανούς πού είχαν σκοτωθή εκεί στήν Κατοχή. Τήν ώρα πού έκαναν τό μνημόσυνο περνούσε ένας Κρητικός μέ τόν γάιδαρο του φορτωμένο μέ τις πραμάτειες του. Ό γάιδαρος, όταν είδε τούς ανθρώπους εκεί μαζεμένους, άρχισε νά γκαρίζη. Ένας από τούς Γερμανούς νόμιζε ότι ό γάιδαρος ήταν ό αδελφός του πού είχε σκοτωθή στον πόλεμο καί μετεμψυχώθηκε! Τόν γνώρισε καί τον χαιρέτισε μέ τό γκάρισμα! Καί ό Γερμανός στάθηκε προσοχή, καί τάκ, τόν χαιρέτισε στρατιωτικά… Κλάματα!… Πάει αμέσως στον Κρητικό καί τού λέει: «Πόσα θέλεις, γιά νά τόν αγοράσω;». «Βρέ, φύγε από ‘δώ», τού λέει ό Κρητικός. Ό Γερμανός τού μετρούσε τά μάρκα: «τόσα, τόσα».
«Φύγε, άσε με», έλεγε εκείνος. Τελικά τού λέει κάποιος:«Βρέ χαμένε, τόν πληρώνει τόν γάιδαρο γιά μερσεντές, δώσ’ τον». Ξεφόρτωσε τά πράγματα του ό Κρητικός, τόν ξεσαμάρωσε, τόν ελευθέρωσε, καί τόν πήρε ό Γερμανός μέ βουρκωμένα μάτια καί τόν πήγε στήν Γερμανία! – Σοβαρά, Γέροντα; – Γεγονός! Άν δέν τό είχα ακούσει από σοβαρό άνθρωπο, δέν θά τό πίστευα κι εγώ. (ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΛΟΓΟΙ Γ΄, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΦΥΠΝΙΣΗ, σελ. 229-231)

+ π.ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ – Δρ. Θεολογίας & Δρ. Φιλοσοφίας (ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ Ή ΑΝΑΣΤΑΣΗ; ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ-Β’ ΕΚΔΟΣΗ)

Οι Πατέρες της Εκκλησίας πριν από την Ε Οικουμενική Σύνοδο
Οι διάφορες αποκρυφιστικές ομάδες και πολλές γκουρουϊστικές, που δρουν στη Δύση, υποστηρίζουν πως οι πρώτοι πατέρες της Εκκλησίας δίδασκαν τη μετενσάρκωση. Έτσι ο Γ. Βουλούκος ισχυρίζεται: «Πολλοί από τους πιο επιφανείς πατέρες της εκκλησίας πίστευαν στην μετενσάρκωση. Ο Μάρτυρας Ιουστίνος (100-165 μ.Χ.) στους «Διάλογους με τον Τρύφωνα» μιλά για την εγκατοίκηση της ψυχής, περισσότερο από μια φορά, σε ένα ανθρώπινο σώμα. Άλλοι εκκλησιαστικοί πατέρες που πρέσβευαν την θεωρία της μετενσάρκωσης και έχουν γράψει εκτενώς γι’ αυτήν είναι ο Κλήμεντας της Αλεξάνδρειας (150-220 μ.Χ.), ο Τερτυλλιανός (160-230 μ.Χ.), ο Ωριγένης (185-254 μ. Χ), ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (329-389 μ. Χ) επίσκοπος της Κων/πολης, ο Επίσκοπος Συνέσιος της Πτολεμαΐδας (370-430 μ. Χ) και αναρίθμητοι άλλοι» (Βλ. πρόλογο του βιβλίου της Ν. Λάνγκλεϋ, σ. 13). Κατά τους ίδιους ισχυρισμούς το δόγμα της μετενσάρκωσης αφαιρέθηκε από τα κείμενα της Εκκλησίας κατά τον ΣΤ’ αιώνα, στην Ε’ Οικουμενική σύνοδο (553 μ. Χ.).
Όμως οι ισχυρισμοί αυτοί αποδεικνύονται ανακριβείς. Ο άγιος Ιουστίνος αναφέρεται σ’ αυτό το θέμα, αλλά υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή απορρίπτει την μετενσάρκωση. Παραθέτουμε απόσπασμα από τον «Διάλογο προς Τρύφωνα»: «— Οι δε ψυχές που κρίθηκαν ανάξιες αυτής της θέας (του Θεού) τι πάσχουν; είπε. — Δεσμεύονται σε κάποια σώματα θηρίων και αυτή είναι η τιμωρία τους. — Γνωρίζουν ότι γι’ αυτή την αιτία βρίσκονται σε τέτοια σώματα και ότι έχουν αμαρτήσει; — Δεν νομίζω. — Άρα δεν έχουν κανένα όφελος από την τιμωρία, καθώς φαίνεται˙ μάλλον θα έλεγα ότι ούτε καν τιμωρούνται, αφού δεν αντιλαμβάνονται την τιμωρία — Όχι βέβαια. — Ούτε βλέπουν λοιπόν οι ψυχές τον Θεό, ούτε μεταναστεύουν σε άλλα σώματα («ούτε ουν ορώσι τον Θεόν αι ψυχαί, ούτε μεταμείβουσιν εις έτερα σώματα»), γιατί απλώς θα ήξεραν ότι έτσι τιμωρούνται και θα φοβούνταν μη τυχόν αμαρτήσουν και έπειτα. Ότι δε αυτές μπορούν να εννοούν ότι υπάρχει Θεός και ότι η δικαιοσύνη και η ευσέβεια είναι καλό συμφωνώ και εγώ, είπε. — Ορθά λέγεις, είπα» (Διάλογος προς Τρύφωνα 4, 6-7, ΒΕΠ 3, 213). Ο Ιουστίνος λοιπόν, όχι μόνον απορρίπτει την μετενσάρκωση, αλλά και χρησιμοποιεί ως σοβαρό επιχείρημα εναντίον αυτής της δοξασίας, το γεγονός ότι δεν υπάρχει η μνήμη για προηγούμενη ζωή.

[   άγιος Ειρηναίος (190 μ.Χ, μαθητής του αγίου Πολυκάρπου, που ήταν μαθητής του ευαγγελιστή Ιωάννη): "Αλλ' όπως καθένας από μας λαμβάνει το δικό του σώμα, έτσι έχει και τη δική του ψυχή. Και γι αυτό όταν συμπληρωθεί ο αριθμός, που αυτός ο ίδιος μόνος Του έχει προκαθορίσει, όλοι όσοι προσχώρησαν στη ζωή..., θα αναστηθούν έχοντας τα δικά τους σώματα και τις δικές τους ψυχές και τα δικά τους πνεύματα, με τα οποία ευαρέστησαν το Θεό. Αυτοί δε που είναι άξιοι κολάσεως θα απέλθουν σ' αυτήν και αυτοί με τις δικές τους ψυχές και τα δικά τους σώματα, με τα οποία απεμακρύνθησαν από τη χάρη του Θεού" Έλεγχος...βιβλ. ΧΧΧΙΙΙ,5,ΒΕΠ 5,142).

Ο άγιος Ιππόλυτος Ρώμης, μαθητής του Ειρηναίου λέει: "Αρνούνται να ακούσουν το κήρυγμα της αληθείας {οι οπαδοί του Γνωστικού Καρποκράτους}... Βλασφημούν όλους εμάς και υποστηρίζουν ότι οι ψυχές αλλάζουν σώμα τόσες φορές, όσες χρειάζονται για να πληρώσουν όλα τα αμαρτήματά τους" Κατά πασών αιρέσεων έλεγχος, Βιβλ. Ζ 32,ΒΕΠ 5,33) ]
Παρόμοιο επιχείρημα προβάλλει και ο Τερτυλλιανός, ο οποίος στην «Περί Ψυχής» πραγματεία του ανασκευάζει τη δοξασία της μετενσάρκωσης, στα κεφάλαια 28-35. Αν δεχθούμε την μετενσάρκωση, τότε οι ψυχές δεν μπορεί να θυμούνται αυτά που διέπραξαν σε προηγούμενη ζωή μέσα σε άλλο σώμα. Τούτο γιατί οι ψυχές είναι αμετάβλητες. Αυτά που γνωρίζουν τα γνωρίζουν αιώνια και δεν συντελείται σ’ αυτό καμία μεταβολή. Αν αλλάξει η οντολογική υπόσταση με μια νέα ενσάρκωση, η οντότητα της ψυχής παύει να είναι η ίδια και επομένως δεν μπορεί να έχει συνείδηση του πως ήταν και τι είχε βιώσει. Αυτά υπογραμμίζονται στο κεφάλαιο 33 του βιβλίου «Περί ψυχής». Γράφει: «Πρέπει επίσης να παρατηρήσω ότι αν οι ψυχές υφίστανται μεταβολή, όντως δεν θα είναι σε θέση να πραγματώσουν και να βιώσουν το πεπρωμένο που θα αξίζουν. Έτσι η απαίτηση και ο σκοπός της δίκαιης απονομής εκμηδενίζονται, αφού θα λείπει η αίσθηση και η συνείδηση της αξίας και της ανταποδόσεως, αν οι ψυχές αποβάλλουν την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και την αποβάλλουν αν δεν μένουν σταθερές στην ίδια κατάσταση», δηλαδή αν μεταναστεύσουν από σώμα σε σώμα (ANF III, 213).
Κατά της μετενσάρκωσης τάσσεται και ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας. Στο βιβλίο του «Στρωματείς» μιλάει για δοξασίες γύρω από «το περί την μετενσωμάτωσιν της ψυχής δόγμα», τις οποίες παρέλαβαν «οι άριστοι των φιλοσόφων» από τους Αιγυπτίους. Πρόκειται δηλαδή για διδασκαλία εξωχριστιανική, ασυμβίβαστη με την πίστη της Εκκλησίας (Στρωματείς ΣΤ’, κεφ. Ν, ΒΕΠ 8, 190).
Αναφέραμε ήδη ότι και ο Ωριγένης απορρίπτει το δόγμα της μετενσάρκωσης ή μετενσωμάτωσης και το καταπολεμά. Το θεωρεί «δόγμα αλλότριον της Εκκλησίας» το χαρακτηρίζει «ψευδοδοξία» και «άνοια», δηλαδή καθαρή ανοησία!
Αλλά και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, τον οποίο επικαλείται ο Γ. Βουλούκος, είναι σφοδρός πολέμιος της μετενσάρκωσης. Στον Α’ Θεολογικό του Λόγο υπογραμμίζει:
«Βάλλε μοι Πλάτωνος τας ιδέας, και τας μετενσωματώσεις και περιόδους των ημετέρων ψυχών και τας αναμνήσεις, και τους ου καλούς δια των καλών σωμάτων επί ψυχήν έρωτας...» Πολέμησε τις θεωρίες του Πλάτωνος περί ιδεών και περί του ότι οι ψυχές μετά τον θάνατο εισέρχονται σε άλλα σώματα και ότι περιοδεύουν και ότι ενθυμούνται την προΰπαρξή τους και ότι οι αισχροί έρωτες προς τα ωραία σώματα ανάγονται στην ψυχή (Γρηγ. Θεολ., Α’ Θεολ. Λόγος 1, ΒΕΠ 59, 218).
Και ο Συνέσιος, επίσκοπος Πτολεμαΐδος, τάσσεται εναντίον της μετενσάρκωσης, Σε διάλογο του με «φιλόσοφόν τίνα, Ευάγριον ονόματι», «δια πολλών αποδείξεων ταύτα ούτως έχειν επείρατο δεικνύειν», ότι δηλαδή είναι αληθείς οι πληροφορίες τού Ευαγρίου για την πίστη των χριστιανών, «ότι και συντέλεια τού κόσμου τούτου φαίνεται, και μετά την συντέλειαν πάντες οι εξ αιώνος γενόμενοι άνθρωποι εν τούτω τω σώματι ανίστανται και την σάρκα ταύτην άφθαρτον έχοντες και ανώλεθρον,εις αιώνας βιώσουσιν, τας άμοιβάς απολήψονται» (MPG 66, 1044 CD).
Η πρωτοχριστιανική Εκκλησία απορρίπτει το δόγμα της μετενσάρκωσης και υπογραμμίζει πως η προέλευσή του είναι εξωχριστιανική˙ δεν είναι μόνο ο Ιουστίνος, ο Ειρηναίος, ο Ιππόλυτος και οι άλλοι πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς, στους οποίους αναφερθήκαμε.
Ο Θεόφιλος Αντιοχείας έγραφε γύρω στο 180 μ. Χ. αναφερόμενος στον Πλάτωνα: «Πλάτων δε, ο τοσαύτα ειπών περί μοναρχίας Θεού και ψυχής ανθρώπου, φάσκων αθάνατον είναι την ψυχή, ουκ αυτός ύστερον ευρίσκεται εναντία εαυτώ λέγων, τας μεν ψυχάς μετέρχεσθαι εις ετέρους ανθρώπους, ενίων δε και εις άλογα ζώα χωρείν; Πως ου δεινόν και αθέμιτον δόγμα αυτού τοις γε νουν έχουσι φανήσεται, ίνα ο ποτέ άνθρωπος πάλιν έσται λύκος ή κύων ή όνος ή άλλο τι άλογον κτήνος; Τούτω ακόλουθα και Πυθαγόρας ευρίσκεταιφλύαρων, προς τω και πρόνοιαν εκκόπτειν» (Θεοφ. Αντιοχείας, Προς Αυτόλυκον, Βιβλίον Γ’ 3, ΒΕΠ 5, 53-54).
«Και ο Πλάτωνας λοιπόν, που τόσα είπε για την εξουσία του Ενός Θεού και την ψυχή του ανθρώπου, που τη θεωρεί αθάνατη, δεν αντιφάσκει με τον εαυτό του στη συνέχεια, όταν λέγει ότι οι ψυχές μερικών ανθρώπων εισχωρούν και σε άλλα ζώα; Δεν είναι φοβερό και ανόσιο το δόγμα του για όσους έχουν νου, το ότι δηλαδή αυτό που ήταν κάποτε άνθρωπος θα γίνει πάλι λύκος ή σκύλος ή γάιδαρος ή κάποιο άλλο κτήνος; Σε συμφωνία με αυτόν και ο Πυθαγόρας λέγει τις ίδιες φλυαρίες και επί πλέον απορρίπτει τη θεία πρόνοια».
Ο Πέτρος Αλεξανδρείας (+ 311) διακήρυξε σε συμφωνία με τους προηγούμενους ποιμένες της Εκκλησίας: «Ένα και τον ίδιο εν τω αυτώ καιρώ γενόμενον, καν μερικώς ποτέ ο έσω και ο έξω άνθρωπος λέγηται..εφ’ άπαξ και εν (τω αυτώ) καιρώ τουτέστιν εν τη αύτη ημέρα, ότι είπεν ο Θεός· ‘ποιήσωμεν…’»(ΒΕΠ 18, 255).
Σε άλλο σημείο ο ίδιος επίσκοπος της Εκκλησίας αναφέρεται στην κακοδοξία τού Ωριγένη περί προΰπαρξης της ψυχής και τονίζει: «Το δε μάθημα τούτο της Ελληνικής εστί φιλοσοφίας, ξένης και αλλότριας ούσης των εν Χριστώ ευσεβώς θελόντων ζήν» (Μ Ρ G 89 , 961).
Κατά την αντίληψη, λοιπόν, της πρώτης Εκκλησίας, το δόγμα τού Ωριγένη βρισκόταν έξω από τη χριστιανική παράδοση και είχε προέλευση «ξένη»· ήτο «μάθημα» της ελληνικής φιλοσοφίας. Η Εκκλησία δίδασκε πάντοτε πως ο άνθρωπος εδημιουργήθη από την αρχή και ταυτόχρονα ως σώμα και ως ψυχή. Η αληθινή ταυτότητα τού ανθρώπου δεν προσδιορίζεται μόνο από την ψυχή, αλλά και από το σώμα. Αυτό υπογραμμίζει και ο σύγχρονος τού Πέτρου Αλεξανδρείας, επίσκοπος Ολύμπου Μεθόδιος:
««Άνθρωπος δε αληθέστατα λέγεται κατά φύση ούτε ψυχή χωρίς σώματος ούτ’ αυ πάλιν σώμα χωρίς ψυχής, αλλά το εκ συστάσεως ψυχής και σώματος εις μίαν την τού καλού μορφήν συντεθέν» (ΒΕΠ 18, 125).
Ο Μ. Βασίλειος λέγει χαρακτηριστικά: «Διώξε μακριά τας φλυαρίας των «σοβαρών φιλοσόφων», που δεν εντρέπονται να υποστηρίζουν, ότι αι ψυχαί των και αι σκυλίσιαι ψυχαί είναι ομοειδείς μεταξύ των που λέγουν ότι οι ίδιοι υπήρξαν κάποτε και γυναίκες και θάμνοι και ψάρια και θαλασσινά. Εγώ δεν λέγω μεν ότι υπήρξαν ποτέ ψάρια το λέγω όμως και το υποστηρίζω, ότι, δταν έγραφαν αυτά τα πράγματα, ήσαν άλογώτεροι και από τα ψάρια» (Εις την Εξαήμερον Η’ β’ 8, 9, ΕΠΕ 4, 303-305).
Παρόμοια αναφέρει και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο υπόμνημα του στην προς Εφεσίους επιστολή (Λόγος IB’ 3, ΕΠΕ 21, 21-23): «Αλλά θα ειπή κάποιος, οι φιλόσοφοι εφεύρον κάτι οπωσδήποτε σπουδαίον και ανώτερο απ’ αυτά. Ποίοι; Αυτοί που εισάγουν την ειμαρμένην και λέγουν ότι τα πάντα είναι χωρίς πρόνοιαν και κανείς δεν προνοεί δια τίποτε, αλλά σχηματίζονται από άτομα; Ή μήπως άλλοι που απεκάλεσαν τον Θεό σώμα; Αλλά ειπέ μου, ποίοι; Εκείνοι που μετατρέπουν τας ψυχάς των ανθρώπων εις ψυχάς σκύλων και πείθουν τους ανθρώπους ότι και σκύλος έγινε κάποιος κάποτε και λεοντάρι και ιχθύς; Μέχρι πότε δεν θα παύσετε να λέγετε ανοησίας, σκοτισμένοι εις την διάνοιαν;»
Την ίδια διδαχή κηρύττει και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ερμηνεύοντας το Ιερεμ. α’ 5 υπογραμμίζει στους ακροατές του:
«Φοβάμαι μήπως έλθη εις τον νουν σας κάποια παράλογος σκέψις, ότι τάχα η ψυχή έχει ζήσει κάπου αλλού και κατόπιν προσεδέθη εις αυτό το σώμα˙ και ότι από την συμφορά της εκεί, άλλοι μεν έλαβαν την προφητείαν και άλλοι, όσοι έζησαν κακώς, καταδικάζονται. Το να δεχθεί κανείς αυτό το πράγμα είναι πολύ παράλογον και έξω από την Εκκλησίαν» (Λόγος ΛΖ’ 15, ΕΠΕ 5, 453-455).
Ο Γρηγόριος Νύσσης ασχολείται με το θέμα στην πραγματεία «Περί κατασκευής τού ανθρώπου» (κεφ. 28 και 29, ΕΠΕ 5, 198-216).
Αναφέρεται στην κακοδοξία εκείνων που δογματίζουν «πρεσβυτέραν της εν σαρκί ζωής την πολιτείαν των ψυχών», ότι δηλαδή η πολιτεία των ψυχών είναι αρχαιότερη από τη ζωή μέσα στην σάρκα. Η δοξασία αυτή, λέγει, δεν είναι απαλλαγμένη από τα δόγματα των Ελλήνων, «των περί της μετενσωματώσεως μεμυθολογημένων».
«Πράγματι, αν εξετάσει κανείς ακριβώς, θα εύρει ότι απαραιτήτως ο λόγος τους σύρεται προς τούτο που λέγουν ότι είπε κάποιος από τους σοφούς εκείνους, ότι το ίδιο πρόσωπο έγινε άνδρας, μεταμφιέστηκε σε σώμα γυναίκας, επέταξε μαζί με όρνεα, έφύτρωσε ως θάμνος, και έγινε υδρόβιος…. Τα δόγματα αυτού του είδους είναι αξία φλυαρίας βατράχων ή κοράκων ή σιωπής ιχθύων ή της αναισθησίας των δένδρων» (σελ. 202).
Ο άγιος Κύριλλος, πατριάρχης Αλεξανδρείας, στο υπόμνημά του στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο ασχολείται εκτενώς με την αναίρεση της θεωρίας για προΰπαρξη των ψυχών, που πρεσβεύουν, λέγει, οι «τα της καρδίας αυτών ερευγόμενοι και ουκ από στόματος Κυρίου, καθώς γέγραπται». Μεταξύ πολλών επιχειρημάτων αναφέρει και τα εξής: «Ο Παύλος κηρύττοντας ότι θα υπάρξει εξέταση όταν έλθει ο καιρός επί του θείου βήματος για όσα έχει ζήσει ο καθένας λέγει: ‘Τους γαρ πάντας ημάς φανερωθήναι δεί έμπροσθεν τού βήματος του Χριστού, ίνα κομίσηται κάθε τα δια τού σώματος, προς α έπραξεν, είτε αγαθόν, είτε φαύλον’. Αν λοιπόν κανείς τιμωρείται ή απολαμβάνει τη δέουσα τιμή μόνο γι’ αυτά που διέπραξε με το σώμα του, δεν υπάρχει δε καμία μνήμη για προηγούμενα αμαρτήματα αλλά ούτε και θα αναζητηθεί κάποιο έγκλημα παλαιότερο από τη γέννηση τού ανθρώπου, πως λοιπόν προϋπήρχε η ψυχή; Ή πως ταπεινώθηκε λόγω αμαρτίας, όπως υποστηρίζουν μερικοί, αφού για την αμαρτία ο χρόνος που καθορίζεται είναι μόνον αυτός που ζούμε με τη σάρκα μας και θα μας ζητηθεί λόγος μόνο γι’ αυτά που διαπράξαμε με αυτήν;».
Και επίσης: «Αν οι ψυχές ενσαρκώθηκαν εξαιτίας παλαιοτέρων αμαρτημάτων πως ο Παύλος μας λέγει ‘Παραστήσατε τα σώματα υμών θυσίαν ζώσαν, αγίαν, ευάρεστον τω Θεώ’; Αν τα σώματα δόθηκαν ως τιμωρία στις άθλιες ψυχές, πως θα τα παραστήσομε εις οσμήν ευωδίας στον Θεό; Με ποιο τρόπο θα είναι ευάρεστο αυτό για το οποίο έχομε κατακριθεί; Ή με ποιο τρόπο εν γένει θα είναι επιδεκτικό αρετής αυτό που από τη φύση του υπάρχει για να τιμωρεί και έχει ρίζα την αμαρτία;» (MPG 73 σ. 141).
Οι μαρτυρίες αυτές δεν εκφράζουν ατομικές απόψεις, αλλά τη διδαχή της εκκλησίας, την οποίαν υποχρεούνται να κηρύξουν οι ποιμένες της Εκκλησίας. Οι μεγάλοι αυτοί πατέρες, που εγνώριζαν καλά και τη «θύραθεν παιδεία», υπογραμμίζουν πως τέτοιες δοξασίες προέρχονται από την ελληνική φιλοσοφική σκέψη και είναι ξένες προς την πίστη της Εκκλησίας. Η ιδιότητα τού χριστιανού είναι ασυμβίβαστη με την πίστη στο κάρμα και στη μετενσάρκωση.
+ π.ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ – Δρ. Θεολογίας & Δρ. Φιλοσοφίας (ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ Ή ΑΝΑΣΤΑΣΗ; ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ-Β’ ΕΚΔΟΣΗ σελ 93-101 & 92-93))

ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ Ο ΩΡΙΓΕΝΗΣ ΤΗΝ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ; † π.ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ Δρ. Θεολ. Δρ. Φιλοσ.
Όσοι υιοθετούν αυτή την ανιστόρητη άποψη, μνημονεύουν ιδιαίτερα το όνομα του Ωριγένη, τον οποίο χαρακτηρίζουν οπαδό της μετενσάρκωσης.
Η κίνηση των «Χάρε Κρίσνα» λόγου χάρη, στην ελληνική έκδοση του περιοδικού της «Επιστροφή στον Κρίσνα» (σ. 8) «τεκμηριώνει» αυτή την άποψη παραθέτοντας απόσπασμα από το ανύπαρκτο έργο του Ωριγένη «Πρώται Αρχαί», χωρίς περαιτέρω παραπομπή σε τόμο και κεφάλαιο. Προφανώς εδώ εννοείται το «Περί αρχών» σύγγραμμα του Ωριγένη.
To εδάφιο στο οποίο αναφέρεται το περιοδικό των «Κρίσνα» βρίσκεται στο κεφάλαιο 8 τού πρώτου τόμου (ΒΕΠ 16, 307). Εκεί αναφέρεται πράγματι πως μερικές ψυχές από μια ροπή προς το κακό «εν σώμασι γίγνεσθαι πρώτον μεν ανθρωπίνοις», ύστερα ξεπέφτουν στο επίπεδο των ζώων και τελικά καταλήγουν να γίνουν φυτά. Από εδώ αρχίζουν και πάλι να ανέρχονται τις βαθμίδες «και προς ουράνιον χώρον αποκαθίστασθαι»
Το απόσπασμα αυτό δεν μας επιτρέπει να δούμε κατά πόσον εκφράζει απόψεις τού ίδιου τού Ωριγένη ή μήπως ο Ωριγένης μεταφέρει εδώ ξένες απόψεις, τις οποίες τελικά απορρίπτει στο κείμενο τού κεφαλαίου 8, που δεν διασώθηκε στα ελληνικά, παρά μόνο σε μερικά αποσπάσματα; Η μόνη δυνατότητα να λύσουμε αυτό το πρόβλημα είναι να καταφύγουμε στη σειρά «Sources Chretiennes», που δημοσιεύει ολόκληρο το κείμενο τού κεφαλαίου 8 στη λατινική μετάφραση, που μόνη αυτή διασώθηκε. Μεταξύ άλλων αναφέρεται εκεί χαρακτηριστικά η άποψη τού Ωριγένη για το επίμαχο ζήτημα ως εξής:
«Θεωρούμε βέβαια ότι δεν οφείλουμε με κανένα τρόπο να δεχθούμε τις απορίες ή τις θέσεις κάποιων που υποστηρίζουν ότι οι ψυχές μπορούν να φθάσουν σ' ένα τέτοιο βαθμό πτώσεως ώστε, ξεχνώντας τη λογική τους φύση και την τιμή τους, φθάνουν μέχρι την τάξη των ανοήτων όντων, δηλαδή των ζώων και των θηρίων» (Περί αρχών, I, 8,SC 253, σ. 232).
Ο Ωριγένης τάσσεται βέβαια υπέρ της «ενσωματώσεως», υπέρ της απόψεως ότι οι ψυχές προϋπήρχαν και «ενσωματώθηκαν» κάποια φορά στο παρελθόν, αλλά την «μετενσωμάτωσιν» την αποδίδει στον Πλάτωνα και στους Πυθαγορείους και την απορρίπτει ως μη χριστιανική.
Στο σύγγραμμα του «Κατά Κέλσου» (Δ 17, ΒΕΠ 9, σ. 243) κατηγορεί τον Κέλσο ότι αν εγνώριζε την χριστιανική πίστη «ουκ αν ούτω διέσυρε τον αθάνατον εις θνητόν ερχόμενον σώμα, ου κατά την Πλάτωνος μετενσωμάτωσιν, αλλά κατ' άλλην τινά υψηλοτέραν θεωρίαν».
Στο «Κατά Κέλσου» Ε' 49 αντιπαραβάλλει την αποχή από κρέας των χριστιανών μοναχών και των Πυθαγορείων και υποστηρίζει ότι τα κίνητρα είναι εντελώς διαφορετικά. Εμείς, λέγει, απέχομε από την κρεωφαγία διότι «βουλόμεθα νεκρούν τα μέλη τα επί της γης, πορνείαν, ακαθαρσίαν, ασέλγειαν, πάθος, επιθυμίαν κακήν» ενώ οι Πυθαγόρειοι το κάνουν «δια τον περί ψυχής μετενσωματουμένης μύθον» (ΒΕΠ 10, σ. 47).
Στο Η' βιβλίο «Κατά Κέλσου» Ο Ωριγένης επανέρχεται σ' αυτό το επιχείρημα:
Νηστεύουμε, λέγει, «όχι γιατί έπ' ουδενί λόγω δεχόμαστε τη μετενσωμάτωση της ψυχής και την κατάπτωση της μέχρι τα άλογα ζώα..» (Κατά Κέλσου Η' 30, ΒΕΠ 10, σ. 196). Στο ίδιο σύγγραμμα του ο Ωριγένης υπογραμμίζει πως όσοι πιστεύουν στη μετενσωμάτωση έπεσαν σε «άνοια», δηλ. έχασαν τα μυαλά τους (Κατά Κέλσου Γ' 75, ΒΕΠ 9, 228).
Κατά τον Ωριγένη λοιπόν το δόγμα της μετενσωμάτωσης ή μετενσάρκωσης είναι ξένο και ασυμβίβαστο με τη χριστιανική πίστη *. Στο «Κατά Ματθαίον υπόμνημά» του (ιγ' 1, ΒΕΠ 13, σ. 34) το χαρακτηρίζει «ψευδοδοξίαν». [[*«Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω) Στο Υπόμνημα Τρεμπέλα στο Ματθ.17,12]]
Αναφερόμενος στους ισχυρισμούς ότι δήθεν η ψυχή τού Ηλία και τού Ιωάννη είναι η αυτή, και ότι συνεπώς, ο Ιωάννης είναι μετενσάρκωση τού Ηλία ο Ωριγένης ανασκευάζει τη δοξασία αυτή με λεπτομερή επιχειρήματα. Σ' αυτό το θέμα επανέρχεται πολλές φορές: «Διότι πρόσεξε», λέγει μεταξύ άλλων, «δεν είπε ‘εν ψυχή Ήλιου’ (Λουκ. α' 17), για να στηριχθεί η μετενσωμάτωση, αλλά ‘εν πνεύματι και δυνάμει Ηλιού’. Ο Ιωάννης λέγεται Ηλίας, όχι γιατί έχει την ίδια ψυχή, αλλά γιατί έχει το ίδιο πνεύμα και την ίδια δύναμη» (Ωριγ. Εις το κατά Ματθ., τόμος ιγ' 2, ΒΕΠ 13, 167).
«Και αν μεν ο Ηλίας είχε πεθάνει, θα είχε κάποια βάση αυτή η θεωρία. Αφού όμως ανελήφθη με το σώμα του, πως η εν σώματι ψυχή μεταφέρθηκε σε άλλο σώμα; Αλλά το «εν πνεύματι», όπως αναφέρεται, το αποδίδει στο προφητικό χάρισμα», καταλήγει ο Ωριγένης, αναλύοντας τη βασική θέση, ότι «ου δυνατόν...μίαν ψυχήν εν ένί καιρώ εν δύο σώμασιν ενεργείν» (Ωριγ. Εις το κατά Λουκάν, ομιλία Δ' , ΒΕΠ 15, 17-18).
Οι δοξασίες του Ωριγένη που θεωρούνται από την Εκκλησία αιρετικές απαριθμούνται με σαφήνεια στο έργο του Μητροπολίτη Νικοπόλεως Μελετίου για την πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών:
1. Όλα τα πνευματικά όντα (άνθρωποι, άγγελοι, δαίμονες, η ψυχή τού Χριστού) και πολλά όντα κατά το φαινόμενον υλικά (ήλιος, σελήνη, αστέρες, κ. α.) είναι ουσίαι πνευματικοί, που κατ' αρχάς ήσαν μεταξύ τους όμοιαι, ίσαι και ομοδύναμοι και δια τούτο απετέλουν μίαν «ενάδα» και μη έχοντα τα δηλωτικά διαφοράς ονόματα, που έχουν σήμερον, ωνομάζοντο συλλήβδην, «νόες». (Βλ. Mansi 9, 536 έξ.)
2. Όμως οι νόες ημάρτησαν εψύγη η προς θεόν αγάπη τους- και δια τούτο ωνομάσθησαν έκτοτε ψυχαί˙ και προς τιμωρίαν των ηνώθησαν με σώματα διαφόρου παχύτητος και σκοτεινότητος, αναλόγως της από θεού απομακρύνσεως.
3. Εις και μόνον νους έμεινε καθαρός. Με αυτόν ηνώθη ο Θεός Λόγος και αυτός απετέλεσε την «ψυχήν» του Χριστού.
4. Αι ψυχαί έχουν την δυνατότητα να επανέλθουν εις την αρχαίαν κατάστασιν, εάν ανερχόμενοι βαθμηδόν καθαρισθούν από παντός ρύπου.
5. Ο Θεός Λόγος, που ηνωμένος με τον αναμάρτητον «νόα» εσαρκώθη υπέρ ανθρώπων, εν τω μέλλοντι θα γίνη χάριν των Χερουβείμ Χερουβείμ και χάριν των δαιμόνων κάτι ανάλογον δια να αποκαταστήση τα πάντα. Τας περί αποκαταστάσεως των πάντων ιδέας του Ωριγένους απεδέχετο και ο Θεόδωρος Μοψουεστίας. Ο άγιος Φώτιος μας πληροφορεί, ότι «ο Θεόδωρος...την Νεστορίου αίρεσιν ωδίνων ημίν, εν πολλοίς ώπται και την Ωριγένους [νοσών] κατά γε το τέλος υποφωνείν της κολάσεως» (βλ. Βιβλ. 177 εν R Henry. 179)˙ και ότι «εν τω προς Μαστούβιον...και την των αμαρτωλών αποκατάστασιν τερατεύεται» (Βιβλ. 81, R. Henry I 187).
6. Κατά την ανάστασιν όλαι αι ψυχαί θα γίνουν ισόχριστοι, τέλειοι νόες, θα επανέλθουν εις την ενάδα και θα προσλάβουν σωματικώς το σχήμα της τελειότητος, το σφαιρικόν!» (Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, Η πέμπτη Οικουμενική Σύνοδος, «Αθήναι 1985, σ. 611).
Δεν υπάρχει κανένας σοβαρός μελετητής τού Ωριγένη που να υποστηρίζει ότι ο εκκλησιαστικός αυτός συγγραφές δεχόταν τη δοξασία της μετενσάρκωσης. Όπως αναφέρουν οι σχολιαστές της σειράς Sources Chretiennes που εξέδωσαν όλα τα έργα του Ωριγένη, ήδη ο Ιερώνυμος, που λογίζεται ως πρώτος συστηματικός πατρολόγος της αρχαίας Εκκλησίας (+ 420), στην επιστολή του 124,4 απορρίπτει την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο τη μετενσωμάτωση ή μετενσάρκωση (SC 253, σ. 119-120). Από τους μεταγενεστέρους αναφέρονται ο J. Denis και ο P.D.Huet, ένας από τους σχολιαστές του Ωριγένη στην ελληνική σειρά της Πατρολογίας του Migne, που απορρίπτουν επίσης την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο την μετενσωμάτωση (MPG 17, 915-916. SC 253, σ. 120-121). (βιβλίο: Μετενσάρκωση ή ανάσταση,σελ. 51-56)

Αγάπη αληθινή και σίγουρη! Αγάπη, ομοίωμα της θεϊκής εικόνας! Αγάπη, της ψυχής μου γλυκύτατη απόλαυση! Αγάπη, της καρδιάς μου θεϊκή πληρότητα! Αγάπη, της ψυχικής μου δύναμης η ενίσχυση! Αγάπη, της δικής μου σκέψης συνεχές γύμνασμα. Εσύ την ψυχή μου πάντα κατέχεις, αυτήν φροντίζεις και ζεσταίνεις. Εσύ αυτήν αναζωογονείς και την υψώνεις προς της θεϊκή αγάπη. Εσύ, αφού γέμισες την καρδιά μου με τη φλόγα του θεϊκού έρωτα, την πυρπολείς, και αναζωπυρώνεις τη σφοδρή επιθυμία του ύψιστου αγαθού. Εσύ ενισχύεις τη δύναμη της ψυχής μου με τη δική σου ζωογόνο δύναμη και την κάνεις ικανή να προσφέρει τη λατρεία που οφείλει έναντι της θείας αγάπης. Εσύ κατέχεις τη σκέψη μου, την ελευθερώνεις από τους γήινους δεσμούς και προσφέρεις σε αυτήν ελευθερία, για να οδηγείται προς τη θεϊκή αγάπη των ουρανών ανεμπόδιστα. Εσύ είσαι ο πιο πολύτιμος θησαυρός των πιστών, διότι εσύ είσαι το πιο τίμιο δώρο από τα θεία χαρίσματα. Εσύ είσαι το θεόμορφο στολίδι της ψυχής και της καρδιάς, διότι αναδεικνύεις τους πιστούς σε παιδιά του Θεού. Εσύ είσαι το κόσμημα των πιστών, διότι εξυψώνεις τους φίλους σου. Εσύ είσαι το μόνο αδιάσπαστο αγαθό, διότι είσαι αιώνια. Εσύ είσαι το ωραιότερο περίβλημα των φίλων του Θεού, διότι οι πιστοί εμφανίζονται ενδεδυμένοι με αυτό μπροστά στη θεϊκή αγάπη. Εσύ είσαι η πιο ευχάριστη απόλαυση των πιστών, διότι είσαι ο καρπός του Αγίου Πνεύματος. Εσύ εισάγεις τους πιστούς που έχουν αγιασθεί από σένα στη Βασιλεία των Ουρανών. Εσύ είσαι η ευωδία των πιστών. Διότι οι πιστοί μεταλαμβάνουν την απόλαυση του παραδείσου, που είσαι εσύ. Μέσα από σένα ανατέλλει το φως του νοητού ήλιου στην ψυχή των πιστών. Μέσα από σένα οι νοητοί οφθαλμοί της ψυχής των πιστών φωτίζονται. Μέσα από σένα οι πιστοί γίνονται συμμέτοχοι της θείας δόξας και της αιώνιας ζωής. Μέσα από σένα ο πόθος των Ουρανίων γεννιέται μέσα μας. Εσύ αποκαθιστάς τη Βασιλεία του Θεού στη γη. Εσύ επιβραβεύεις την ειρήνη στους ανθρώπους. Εσύ προσομοιάζεις τη γη με τον ουρανό. Εσύ πλησιάζεις τους ανθρώπους στους αγγέλους και αναδίδεις αρμονική υμνωδία στο Θεό. Εσύ νικάς σε όλα. Εσύ αποδεικνύεσαι ότι υπερτερείς σε όλα. Εσύ κυβερνάς αληθινά. Εσύ διέπεις τα πάντα με σοφία. Εσύ κρατάς τα πάντα και τα στηρίζεις. Εσύ δεν πέφτεις ποτέ!

Αγάπη, ολοκλήρωση της καρδιάς μου! Αγάπη, γλυκύτατο ομοίωμα του γλυκύτατου Ιησού. Αγάπη το ιερότατο σύμβολο των μαθητών του Κυρίου. Αγάπη του γλυκύτατου Ιησού, τραυμάτισε την καρδιά μου με τον πόθο σου, γέμισέ την με χρηστότητα και αγαθοσύνη, πλημμύρισέ την με αγαλλίαση. Εσύ ανάδειξε την κατοικία της χάρης του Παναγίου Πνεύματος. Εσύ πυρπόλησέ την με τη θεία φλόγα σου, για να κάψει τα ταπεινά πάθη, να αγιάσει και να προσελκυσθεί στον ακατάπαυστο ύμνο σου. Εσύ γέμισε την καρδιά μου με τη γλυκύτητα της αγάπης σου, για να αγαπώ το γλυκύτατο Ιησού χριστό, τον Κύριό μου και Θεό και σ’ Αυτόν ν’ απευθύνω την υμνωδία με όλη μου την ψυχή, με όλη μου την καρδιά, με όλη μου τη δύναμη και με όλη μου τη σκέψη. Αμήν.

(Άγιος Νεκτάριος, Λόγοι τρεις: Περί αγάπης Θεού. Περί της θείας αγάπης. Περί θείου έρωτος, μετάφραση Πρεσβύτερος Ηλίας Γ. Διακουμάκος, 1η έκδ., Αθήνα, Παρρησία, 2010)

Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής: Λοιπόν βιάσου. Λέγε διαρκώς την ευχή. Να μη σταματά καθόλου το στόμα. Έτσι θα την συνηθίσεις μέσα σου και κατόπιν θα την παραλάβει ο νους. Μη ξεθαρρεύεις στους λογισμούς, διότι γίνεσαι μαλθακός και μολύνεσαι.

«Ευχή, βία φύσεως διηνεκής», και θα δεις πόση Χάρη θα λάβεις.

Η ζωή του ανθρώπου, παιδί μου, είναι θλίψη, διότι είναι στην εξορία. Μη ζητείς τελεία ανάπαυση. Ο Χριστός μας σήκωσε το σταυρό, και μεις θα σηκώσουμε. Όλες τις θλίψεις εάν τις απομένουμε, βρίσκομε Χάρη παρά Κυρίου. Γι’ αυτό μας αφήνει ο Κύριος να πειραζόμαστε, για να δοκιμάζει το ζήλο και την αγάπη που έχουμε προς αυτόν. Γι’ αυτό χρειάζεται υπομονή. Χωρίς υπομονή δεν γίνεται ο άνθρωπος πρακτικός, δεν μαθαίνει τα πνευματικά, δεν φθάνει σε μέτρα αρετής και τελειώσεως.

Αγάπα τον Ιησού και λέγε αδιάλειπτα την ευχή και αυτή θα σε φωτίζει στο δρόμο του.

Πρόσεχε να μην κατακρίνεις. Διότι από αυτό παραχωρεί ο Θεός και φεύγει η Χάρη και σε αφήνει ο Κύριος να πέφτεις, να ταπεινώνεσαι, να βλέπεις τα δικά σου σφάλματα. Αλλ’ όταν υποχωρεί η Χάρη για να δοκιμαστεί ο άνθρωπος, τότε γίνονται όλα σαρκικά και πέφτει η ψυχή. Συ όμως τότε μη χάνεις την προθυμία σου, αλλά φώναζε διαρκώς την ευχή με βία,

με το ζόρι, με πόνο πολύ. «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Και πάλι και πολλές φορές, το ίδιο συνεχώς. Και σαν να ατενίζεις νοερά τον Χριστό να του λέγεις· «…Δόξα σοι, δόξα σοι, ο Θεός μου». Και υπομένοντας, πάλι θα έλθει η Χάρη, πάλι η χαρά. Όμως και πάλι ο πειρασμός και η λύπη, η ταραχή και τα νεύρα. Αλλά και πάλιν αγώνας, νίκη, ευχαριστία. Και αυτό γίνεται μέχρις ότου σιγά-σιγά καθαρίζεσαι από τα πάθη και γίνεσαι πνευματικός…

Η άσκηση, παιδί μου, θέλει στερήσεις. Θέλει αγώνα και κόπο πολύ. Θέλει να φωνάζεις μέρα και νύκτα στον Χριστό. Θέλει υπομονή σε όλους τους πειρασμούς και τις θλίψεις. Θέλει να πνίξεις θυμό και επιθυμία.

Θα κουρασθείς πολύ, μέχρι να καταλάβεις ότι προσευχή χωρίς προσοχή και νήψη είναι χάσιμο χρόνου· κόπος χωρίς πληρωμή. Πρέπει σε όλες τις αισθήσεις μέσα έξω να βάλεις άγρυπνο φύλακα την προσοχή διότι χωρίς αυτήν ο νους και οι δυνάμεις της ψυχής διαχέονται στα μάταια και συνήθη, σαν το άχρηστο νερό που τρέχει στους δρόμους. Ποτέ κανένας δεν βρήκε προσευχή χωρίς προσοχή και νήψη. Κανένας ποτέ δεν αξιώθηκε να ανεβεί προς τα άνω χωρίς πρώτα να καταφρονήσει τα κάτω.

(«Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας», εκδ, Ι.Μ.Φιλοθέου, Άγ. Όρος-αποσπάσματα σε νεοελληνική απόδοση)