Η διδασκαλία για την προσοχή και τη σωτήρια δυσπιστία που πρέπει να έχουμε στις εμφανίσεις των πνευμάτων, είναι αποδεκτή απ’ όλη την Εκκλησία. Αποτελεί μία από τις πνευματικές της παραδόσεις, την οποία οι πιστοί πρέπει να τηρούν με ακρίβεια και επιμέλεια.

Οι ιεροί Ξανθόπουλοι λένε: «Μην παραδεχθείς ποτέ ό,τι και να δεις, αισθητό ή νοερό, μέσα σου ή απ’ έξω, ακόμα κι αν είναι η όψη τάχα του Χριστού ή μορφή αγγέλου ή αγίου ή ένα φωτεινό αποτύπωμα που σχηματίζεται ως φαντασία στον νου, αλλά να μείνεις δύσπιστος και επιφυλακτικός σ' αυτό, ακόμα κι αν πρόκειται για κάτι αγαθό» (Καλλίστου και Ιγνατίου των Ξανθοπούλων, Μέθοδος και κανων συν Θεω ακριβής..., 73).

Στο Γεροντικό διαβάζουμε πώς εμφανίστηκε σε κάποιον μοναχό ο διάβολος μεταμορφωμένος σε φωτεινό άγγελο και του είπε:
- Εγώ είμαι ο Γαβριήλ, και μ' έστειλε σ' εσένα ο Θεός.
Ο μοναχός αποκρίθηκε:
- Για κοίτα μήπως σ' έστειλε σε κάποιον άλλο, γιατί εγώ είμαι αμαρτωλός και ανάξιος να δω άγγελο.
Ντροπιασμένος απ’ αυτή την απάντηση ο πονηρός, αμέσως έγινε άφαντος.

Γι' αυτό λένε οι γέροντες, ότι, κι αν ακόμα εμφανιστεί σε κάποιον πραγματικός άγγελος, ας μην τον δεχθεί, αλλά ας ταπεινωθεί, λέγοντας:
«Δεν είμαι άξιος να δω άγγελο, γιατί ζω μέσα στις αμαρτίες».

Ο όσιος Νείλος ο Ασκητής γράφει: «Μην επιθυμείς να δεις αισθητά αγγέλους ή δυνάμεις ή τον Χριστό, μην τυχόν και φτάσεις σε τέτοια κατάσταση φρενών, ώστε να δεχθείς λύκο αντί για βοσκό και να προσκυνήσεις τους εχθρούς δαίμονες. Αρχή της πλάνης του νου είναι η κενοδοξία, από την οποία παρακινείται ο νους και προσπαθεί να περιγράφει το θείο με μορφές και σχήματα» (Περί προσευχής κεφ. 115, 116).

Ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, νουθετώντας τους ησυχαστές, γράφει: «Πρόσεξε τι θέλω να γνωρίζεις με ακρίβεια για την πλάνη, ώστε να φυλάγεσαι απ’ αυτήν, μην τυχόν από άγνοια πάθεις μέγιστη βλάβη και χάσεις την ψυχή σου. Το αυτεξούσιο του ανθρώπου εύκολα κλίνει σε κοινωνία με τους δαίμονες, και μάλιστα το αυτεξούσιο των ανθρώπων που δεν έχουν πείρα, και είναι σαν να κυβερνιούνται απ’ αυτούς. Γιατί κοντά και γύρω στους αρχαρίους και τους ιδιορρύθμους περιφέρονται οι δαίμονες, ετοιμάζοντας παγίδες λογισμών και λάκκους πτώσεων και Όλεθρο διαμέσου φαντασιών...

» Εσύ, λοιπόν, αν ησυχάζεις σωστά, προσδοκώντας να είσαι μαζί με τον Θεό, ποτέ να μην παραδεχθείς ό,τι κι αν δεις, αισθητό ή νοερό, εξωτερικά ή εσωτερικά, ακόμα και οπτασία του Χριστού ή δήθεν αγγέλου ή μορφή αγίου, ή να φαντάζεσαι φως με τον νου σου ή να δίνεις σ' αυτόν σχήμα. Γιατί και ο ίδιος ο νους έχει από τη φύση του τη δύναμη της φαντασίας και εύκολα μπορεί να σχηματίζει τις μορφές όσων επιθυμεί, σ' εκείνους που δεν τον προσέχουν ακόμα με ακρίβεια, και προκαλεί βλάβη και στον εαυτό του.

» Εκείνοι που πορεύονται με αυθάδεια και σύμφωνα με τη δική τους κρίση, αυτοί εύκολα υφίστανται βλάβη. Γι' αυτό ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μεγάλη διάκριση, για να γνωρίζει καλά τη διαφορά του καλού και του κακού. Μην παραδέχεσαι, λοιπόν, γρήγορα τα φαινόμενα από ελαφρότητα, αλλά να μένεις βαρύς και ύστερ' από πολλή δοκιμασία να κρατάς το καλό και ν' απορρίπτεις το κακό» (Περί του πώς δει καθέζεσθαι τον ησυχάζοντα εις την εύχήν, άποσπάσματα).

Γενικά, και οι λογισμοί του νου και τα αισθήματα της καρδιάς και οι αισθητές εμφανίσεις των δαιμόνων αναγνωρίζονται από την επενέργειά τους στην ψυχή. «Θα τους καταλάβετε από τους καρπούς τους», είπε ο Κύριος (Μάτθ. 7:16,20). Η σύγχυση και η αμφιβολία είναι αξιόπιστα σημάδια δαιμονικών λογισμών, αισθημάτων και οραμάτων. Αλλά και απ’ αυτά τα σημάδια μπορούν ν' αντιληφθούν τον πειρασμό μόνο όποιοι για πολύν καιρό έχουν εξασκήσει τα πνευματικά τους αισθητήρια, ώστε να μπορούν να διακρίνουν το καλό από το κακό.

Ωστόσο για τους άπειρους και αρχαρίους ο μόνος τρόπος αποφυγής της πλάνης, της βλάβης και της καταστροφής είναι η αποφασιστική απόρριψη κάθε οπτασίας. Γιατί αυτοί δεν είναι σε θέση να διακρίνουν τις θείες από τις δαιμονικές οπτασίες.

[Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσανίνωφ, Επισκόπου Καυκάσου και Μαύρης Θάλασσας, Έργα 5, “Λόγος για τα πνεύματα - λόγος για τον θάνατο” (αποσπάσματα), Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2014]