Α') ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
α’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΑΡΧΙΣE ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
1509. Αλλ’ ο λόγος μας ας βαδίζει δια μέσου της ιστορίας, όταν εξετάζει την αρχαιότητα της νηστείας, και πως όλοι οι άγιοι, σαν να διαδέχτηκαν κάποια πατρική κληρονομιά, έτσι διαφύλαξαν τη νηστεία, παραδίδοντάς την ο πατέρας στο παιδί...Δεν υπήρχε στον παράδεισο κρασί ούτε σφαγές ζώων ούτε κρεοφαγίες. Το κρασί εμφανίστηκε μετά τον κατακλυσμό. Μετά τον κατακλυσμό λέει η Γραφή: «Να τα τρώτε όλα, όπως τα λάχανα και τα χόρτα»(1). Όταν απορρίφτηκε η τελείωση (το «κατ’ εικόνα και ομοίωση») από τους απογόνους του Αδάμ και της Εύας, τότε επιτράπηκε η απόλαυση. Απόδειξη δε, ότι ήταν άγνωστο το κρασί, είναι ο ίδιος ο Νώε, που αγνοούσε τη χρήση του. Γιατί δεν είχε ακόμη μπει στη ζωή των ανθρώπων ούτε είχε χρησιμοποιηθεί στις συναναστροφές ανάμεσα στους ανθρώπους. Ούτε λοιπόν επειδή είδε άλλον, ούτε επειδή ο ίδιος εδοκίμασε, έπεσε απρόσεκτα στη μέθη από το κρασί. «Γιατί εφύτεψε ο Νώε αμπέλι και έπιε από τον καρπό του αμπελιού και εμέθυσε»(2). Όχι επειδή ήταν μέθυσος, αλλά επειδή δεν εγνώριζε ότι έπρεπε να πιει με μέτρο. Έτσι η επινόηση της οινοποσίας είναι νεώτερη από τον παράδεισο και έτσι είναι παλιά και σεβαστή η σεμνή νηστεία (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 5, ΕΠΕ 6, 30-32 - ΒΕΠ 54,13-14 - - MG 31,169).
(1). Ο Θεός, μετά τον κατακλυσμό, έδωσε εντολή στο Νώε και στα παιδιά του να τρώνε τα πάντα (ζώα, πτηνά, ψάρια), όπως τα λάχανα και τα χόρτα (Γέν. 9, 2-3). Το μόνο που τους απαγόρευσε ήταν το αίμα (Γέν. 9,4-6). (2). Γέν. 9,20-21.
β’ ) ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟ
1510. Η νηστεία είναι παλιό δώρο. Δεν παλιώνει και δεν γερνάει, αλλά πάντοτε ανανεώνεται και ανθίζει, για να φέρει ώριμους καρπούς.Νομίζεις ότι υπολογίζω την αρχαιότητά της από τότε που ίσχυσε ο νόμος; Η νηστεία είναι παλιότερη και από το νόμο. Αν περιμείνεις λίγο, θα βρεις ότι ο λόγος είναι αληθινός. Μη νομίζεις ότι η ημέρα του εξιλασμού, που είχε νομοθετηθεί για τον Ισραήλ κατά τη δέκατη μέρα του έβδομου μήνα(1), αυτή είναι η αρχή της νηστείας. Έλα λοιπόν να βαδίσεις δια μέσου της ιστορίας και να ερευνήσεις την αρχαιότητά της. Γιατί η εφεύρεση δεν είναι νεώτερη. Το κειμήλιο είναι πατρικό. Κάθε τι που είναι αρχαίο είναι και σεβαστό. Να σέβεσαι την παλαιότητα της νηστείας. Είναι συνομήλικη με την ανθρωπότητα. Η νηστεία νομοθετήθηκε στον παράδεισο. Είναι η πρώτη εντολή που έλαβε ο Αδάμ: «Από το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού δεν θα φάτε»(2). Το «δεν θα φάτε» όμως είναι νόμος, που αναφέρεται στη νηστεία και την εγκράτεια. Εάν η Εύα είχε νηστέψει από τον καρπό του δένδρου, τώρα δε θα είχαμε ανάγκη από αυτή τη νηστεία.
(Περί νηστείας λόγ. Α', 23, ΕΠΕ 6, 26 - ΒΕΠ 54,12 - MG 31,165-168).
(1). Την εορτή του Εξιλασμού τη γιόρταζαν οι Εβραίοι τη δέκατη ήμερα του μήνα Τισρεί (Σεπτ. - Οκτώβρ.), πέντε ημέρες πριν από την εορτή της Σκηνοπηγίας (Λευιτ. 16, 29. 23, 27 και 25, 9). Την ημέρα αυτή και μόνο ο Αρχιερέας έμπαινε στα Άγια των Αγίων της Σκηνής του Μαρτυρίου και εράντιζε το θυσιαστήριο και το καταπέτασμα της Σκηνής με το αίμα των ζώων, που είχαν θυσιαστεί για τις δικές τους αμαρτίες και τις αμαρτίες των ιερέων και του λαού. Την ίδια ημέρα γινόταν και η τελετή του Αποδιοπομπαίου Τράγου. Από δύο τράγους, μετά από κλήρωση, ο ένας θυσιαζόταν και ο άλλος αφηνόταν ελεύθερος, ώστε να μεταφέρει στο δάσος τις αμαρτίες του λαού. (Γ. Κωνσταντίνου, Λεξικό των Αγίων Γραφών, σ. 328. Βλ. και τη λέξη εξιλασμός στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια του Α. Μαρτίνου). (2). Γέν. 2,17.
γ') Ο ΜΩΫΣΗΣ ΝΗΣΤΕΥΕ
1511. Γνωρίζουμε επίσης ότι και ο Μωϋσής μετά από νηστεία πλησίασε το όρος Σινά(1). Γιατί δεν θα αποτολμούσε να πλησιάσει την κορυφή που κάπνιζε ούτε θα έπαιρνε το θάρρος να μπει μέσα στο γνόφο (στην καταχνιά, στην αντάρα), αν δεν είχε οπλιστεί με το όπλο της νηστείας. Μετά από νηστεία υποδέχτηκε (πήρε) τις Δέκα Εντολές, που γράφτηκαν πάνω σε πλάκες με το δάκτυλο του Θεού(2).  (Περί νηστείας, λόγ. Α' 5, ΕΠΕ 6, 32 – ΒΕΠ 54, 14 - MG 31,169).     (1). Έξοδ. 24,18. (2). Έξοδ. 31,18.
δ') Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΗΤΑΝ ΧΑΡΑΚΉΡΙΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
1512. Όλοι οι άγιοι διακρίθηκαν για την εγκράτειά τους. Ολόκληρη η ζωή των αγίων και των ευτυχισμένων ανθρώπων και το παράδειγμα του ίδιου του Κυρίου, όταν έγινε άνθρωπος, μας οδηγούν στην εγκράτεια. Ο Μωϋσής με τη μεγάλη επιμονή του στη νηστεία και στην προσευχή έλαβε το νόμο και άκουσε τους λόγους του Θεού έτσι «όπως μιλάει κανείς στο φίλο του»(1). Ο Ηλίας τότε αξιώθηκε να ιδεί το Θεό, όταν και αυτός εξίσου άσκησε την εγκράτεια. Τι να πούμε δε για το Δανιήλ; Πώς κατόρθωσε να ιδεί θαυμαστά οράματα; Δεν τα είδε μετά την εικοστή ήμερα της νηστείας;(2) Πώς δε οι τρεις παίδες έσβησαν τη δύναμη της φωτιάς;(3). Δεν το πέτυχαν με την εγκράτεια;(4). Και του Ιωάννη του Βαπτιστή ολόκληρη η ζωή άρχισε με την εγκράτεια(5). Με την εγκράτεια (τη νηστεία) άρχισε και ο Κύριος να φανερώνει τον εαυτό του(6) (στον κόσμο). Εγκράτεια (νηστεία) δε ονομάζουμε όχι την παντελή αποχή από τις τροφές (γιατί αυτό ισοδυναμεί με τον βίαιο θάνατο), αλλά την επιμελή αποχή από τις απολαύσεις, με σκοπό να συντρίψου με το σαρκικό φρόνημα(7) και να πετύχουμε το σκοπό της ευσέβειας.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΣΤ’, 2, ΕΠΕ 8, 262-264 – ΒΕΠ 53, 171-172 - MG 31, 957-960).     (1). Έξ. 33,11. (2). Δαν. 10, 3-21. (3). Δαν. 3, 20-23. (4). Δαν. 1, 8-16.
(5). Ματθ. 3,4. (6). Ματθ. 4,2. (7). Ρωμ. 8,6.
Ε’) ΕΝΗΣΤΕΨΑΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ
1513. Η νηστεία μαζί με τους άλλους και τον Παύλο, που την απαρίθμησε στα καυχήματα για τις θλίψεις του, τον ανέβασε στον τρίτο ουρανό(1). Βάση όμως για όσα έχουμε ειπεί για τη νηστεία είναι ο Κύριός μας, ο Οποίος με νηστεία, αφού οχύρωσε τη σάρκα, που έλαβε για χάρη μας, δέχτηκε σ’ αύτη τις προσβολές του διαβόλου, για να μας διδάσκει να ετοιμαζόμαστε με νηστείες και να γυμναζόμαστε για τους αγώνες εναντίον των πειρασμών, και για να προσφέρει έτσι κατά κάποιον τρόπο στον αντίπαλο λαβή με τη στέρηση(2).
(Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 17 - MG 31,177).     (1). «Εν λιμώ και δίψει, εν νηστείαις πολλάκις», «οίδα... άνθρωπον... αρπαγέντα μέχρι τρίτου ουρανού» (Β' Κορ. 11, 27. 12,2).    (2). «... νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα» (Ματθ. 4,22).
στ’) Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΕΝΗΣΤΕΥΕ ΔΙΑΡΚΩΣ
1514. Η ζωή του Ιωάννη του Βαπτιστή υπήρξε μια συνεχής νηστεία (1). Αυτός δεν διέθετε κρεβάτι, ούτε τραπέζι φαγητού, ούτε καλλιεργήσιμο χωράφι, ούτε βόδια για όργωμα, ούτε αρτοποιό, ούτε τίποτε άλλο που να έχει σχέση με την επίγεια ζωή. Γι’ αυτό ανάμεσα σ’ εκείνους που γεννήθηκαν από γυναίκες, δεν παρουσιάστηκε άλλος άνδρας τόσο μεγάλος σαν τον Ιωάννη το Βαπτιστή»(2). (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 44.    (1). Ματθ. 3,4. (2). Ματθ. 11,11.
ζ ‘) Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΤΗΣ Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1515. Εάν οι τόσες προτροπές τις οποίες δεν έπαψα να σας απευθύνω κατά το διάστημα που πέρασε, και εάν το κήρυγμα του Ευαγγελίου της χάρης του Θεού που δεν έπαψα να σας βροντοφωνώ ήμερα και νύχτα τις εφτά εβδομάδες της νηστείας(1), δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, με ποιες ελπίδες να σας μιλήσω σήμερα;
(Κατά μεθυόντων, 1, ΕΠΕ 6,1,188, ΒΕΠ 54,143 - MG 31,444-445).
(1). Ο μεγάλος Ιεράρχης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, όπως φαίνεται εδώ, κήρυττε στο λαό πρωΐ και βράδυ. Οι επτά εβδομάδες νηστείας που μνημονεύει είναι : 1) Η καθαρή εβδομάδα, 2) Η Α’ Νηστειών, 3) Η Β’ Νηστειών, 4) Η Γ’ Νηστειών, 5) Η Δ’ Νηστειών, 6) Η Ε’ Νηστειών και 7) Η Μεγάλη Εβδομάδα.
Β’ ) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΝΗΣΤΕΙΑ
α’) ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
1516. Γνωρίσαμε τη χάρη της νηστείας από τον Ησαΐα, που απέρριψε τον ιουδαϊκό τρόπο της νηστείας, και έδειξε σε μας την αληθινή νηστεία. «Όταν νηστεύετε, να μην εκτρέπεσθε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(1), αλλά «να λύνεις κάθε δεσμό και σχέση με την αδικία»(2). Και ο Κύριος είπε: «(Όταν νηστεύετε) να μη γίνεστε σκυθρωποί, αλλά νίψε το πρόσωπό σου και άλειψε το κεφάλι σου (περιποιήσου την κόμη σου)»(3). Ας συμπεριφερθούμε λοιπόν, όπως διδαχτήκαμε, και ας μη φαινόμαστε σκυθρωποί κατά τις ημέρες που έρχονται, αλλά με φαιδρό πρόσωπο, όπως αρμόζει σε αγίους. Κανείς δεν στεφανώνεται, όταν είναι λυπημένος, και κανείς δεν στήνει σύμβολο νίκης, όταν είναι κατηφής. Να μη γίνεσαι σκυθρωπός, όταν δέχεσαι περιποιήσεις. Είναι άτοπο να μη χαιρόμαστε για την υγεία της ψυχής, αλλά να λυπούμαστε για την εναλλαγή των τροφών και να φαινόμαστε περισσότερο ότι χαριζόμαστε στη σάρκα παρά στην επιμέλεια της ψυχής. Γιατί ο μεν κορεσμός περιορίζει την ευχαρίστηση στην κοιλιά, ενώ η νηστεία ανεβάζει το κέρδος στην ψυχή. Να είσαι χαρούμενος, γιατί σου δόθηκε από γιατρό φάρμακο, που καταστρέφει την αμαρτία. Γιατί, όπως τα σκουλήκια που αναζωογονούνται στα έντερα των παιδιών, εξαφανίζονται με κάποια δραστικά φάρμακα, έτσι και η νηστεία, εκείνη βέβαια που είναι άξια του ονόματός της, όταν εισχωρήσει στην ψυχή, θανατώνει την αμαρτία που εμφωλεύει στο βάθος... Η νομοθεσία για τη νηστεία να βρίσκει απήχηση στον εσωτερικό σου κόσμο. Καθάρισε την ψυχή σου από τα αμαρτήματα... Να μην αλλοιώνεις και μαραίνεις το πρόσωπό σου όπως οι υποκριτές. Το πρόσωπο αλλοιώνεται, όταν η εσωτερική διάθεση επισκιάζεται με το επίπλαστο εξωτερικό σχήμα, οπότε καλύπτεται από το ψέμα, σαν από κάποιο παραπέτασμα. (Λόγος Α 'περί νηστείας 1-2, ΕΠΕ 6, 23-24 – ΒΕΠ 54,11-12 - MG 31,164-165). (1). Ήσ. 58, 4. (2). Ήσ.58, 6. (3). Ματθ. 6, 16-17.
1517. Μην περιορίζεις λοιπόν το καλό της νηστείας μόνον στην αποχή από τα φαγητά. Γιατί αληθινή νηστεία είναι η αποξένωση από τα κακά. «Λύσε κάθε δεσμό αδικίας»(1). Συγχώρησε τον πλησίον για τη λύπη που σου προξένησε, συγχώρησέ τον για τα χρέη. «Να μη νηστεύετε και συγχρόνως εκτρέπεστε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(2). Δεν τρως κρέατα, αλλά τρως τον αδελφό σου. Δεν πίνας κρασί, αλλά δεν συγκρατείς τις ύβρεις. Περιμένεις το βράδυ για να φας τροφή, αλλά ξοδεύεις την ημέρα στα δικαστήρια    (1). Ήσ. 58, 6. (2). Ήσ. 58, 4.
β') ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
1518. Δεν είναι όμως αρκετή μόνον η αποχή από τα φαγητά για την επαινετή νηστεία, αλλά ας νηστέψουμε νηστεία δεκτή και ευάρεστη οπό Θεό. Νηστεία αληθινή είναι η αποξένωση από το κακό, η εγκράτεια της γλώσσας, η αποχή από το θυμό, ο χωρισμός από τις επιθυμίες, από την κατάκριση, από το ψέμα και την καταπάτηση των υποσχέσεων που δίνουμε με όρκο. Η στέρηση από αυτά είναι αληθινή νηστεία. Όταν τηρούνται όλα αυτά, τότε η νηστεία είναι αγαθό. Ας απολαύσουμε τον Κύριο με τη μελέτη των λόγων, που γράφτηκαν με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, και με την αποδοχή των σωτηριωδών εθίμων και κάθε διδασκαλίας που αποβλέπει οπή διόρθωση των ψυχών μας.  (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 7-8, ΕΠΕ 6, 70-72 – ΒΕΠ 54,26 ).
Γ’) ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΗΣΤΕΥΤΗ
1519. Όπως το ρωμαλέο σώμα και το ζωηρό χρώμα χαρακτηρίζει τον αθλητή, έτσι και το Χριστιανό τον αποδεικνύει αληθινό αθλητή των εντολών του Χριστού το πολύ ισχνό σώμα και η ωχρότητα (η χλωμάδα), που ανθίζει στο πρόσωπό του, και που είναι αποτέλεσμα της εγκράτειας (της νηστείας)(2). Ο χριστιανός με την ασθένεια του σώματος μάχεται τον εχθρό του διάβολο και αποδεικνύει τη δύναμή του με τους αγώνες της ευσέβειας, σύμφωνα με αυτό που είπε ο απ. Παύλος: «Όταν ασθενώ, τότε με τη χάρη του Θεού γίνομαι και είμαι δυνατός»(3). (Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΖ’, 2, ΕΠΕ 8, 270 – ΒΕΠ 53,174 - MG 301, 964).
(1). «Κατεσκληκός» είναι μετοχή παρακειμένου του ρήματος κατά-σκέλλω. Σκέλλω σημαίνει είμαι κατάξερος, στεγνός, ισχνός.
(2). Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το ανωτέρω κείμενο αναφέρεται στους μοναχούς, που υποβάλλονται σε συνεχή και αυστηρή νηστεία και γι’ αυτό οι περισσότεροι είναι λεπτοί στο σώμα. Έμμεσα όμως ενδιαφέρει και όλους τους Χριστιανούς, πολλοί από τους οποίους δεν νηστεύουν και από την πολυφαγία γίνονται παχύσαρκοι και δυσκίνητοι και εξαιτίας αυτού επιρρεπείς σε πολλά και σοβαρά νοσήματα, όπως είναι οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης, η υπέρταση κ.λ.π. (3). Β' Κορ. 12,10.
Δ’) ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ α’) ΝΑ ΝΗΣΤΕΟΥΜΕ ΜΕ ΜΕΤΡΟ
1520. Πρέπει να νηστεύουμε με μέτρο και να προσφέρουμε στο σώμα την ενίσχυση που οπωσδήποτε χρειάζεται, χωρίς να κυριαρχεί η ηδονή στις τροφές, αλλά να καθορίζει ακριβώς το λογικό την ανάγκη, όπως ακριβώς ένας έμπειρος γιατρός θεραπεύει την αρρώστια με τον κατάλληλο τρόπο χωρίς δυσκολία. Όταν λοιπόν η ψυχή αποκτήσει αυτή τη διάθεση, εκείνος που τρώει δεν θα φανεί καθόλου κατώτερος στη φιλοσοφημένη ζωή από εκείνον που δεν τρώει. (Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. Δ’, 4, ΕΠΕ 9, 436 – ΒΕΠ 57, 28 –).
β’ ) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΘΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΚΑΣΤΟΥ
1521. Όσον αφορά τις τροφές, όπως οι ανάγκες των ανθρώπων είναι διαφορετικές για τον καθένα χωριστά, ανάλογα με την ηλικία, το επάγγελμα, τη συνήθεια του σώματος, έτσι και το μέτρο και ο τρόπος της χρήσεως των τροφών είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση. Είναι λοιπόν αδύνατον να περιληφθούν σε ένα κανόνα όλοι όσοι ασκούνται στην ευσέβεια. Επειδή όμως έχουμε καθορίσει το μέτρο της νηστείας για τους ασκητές που είναι υγιείς, αφήνουμε σ’ εκείνους που έχουν την εντολή να χειρίζονται τέτοια ζητήματα να διαφοροποιούν μετά από βαθειά σκέψη το μέτρο για την αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης χωριστά. Γιατί δεν είναι δυνατόν να μιλήσω ιδιαίτερα για κάθε περίπτωση, παρά μόνον για όσα έχουν σχέση με την κοινή και γενική διδασκαλία. Οι προϊστάμενοι λοιπόν θα κανονίσουν ανάλογα πάντοτε με την ανάγκη, την ενίσχυση που πρέπει να λάβει ο άρρωστος που έχει καταπονηθεί με κοπιαστικές εργασίες ή εκείνος που ετοιμάζεται για βαρειά εργασία, όπως για οδοιπορία ή άλλη κοπιαστική εργασία, ακολουθώντας το λόγο της Γραφής: «Μοιράζονταν τα χρήματα στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(1). Δεν είναι λοιπόν δυνατόν να ορίσουμε για όλους την ίδια ώρα φαγητού ούτε τον τρόπο ούτε το μέτρο, αλλά ας είναι κοινός ο σκοπός, η ικανοποίηση της ανάγκης.
(Όροι κατά πλάτος, ερωτ. ΙΘ’, 1, ΕΠΕ 8, 274 – ΒΕΠ 53, 175 - MG 31,968).    (1). Πράξ. 4, 35.
γ’) ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΟΡΙΖΕΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ. ΤΙ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΥΠΟΨΗ ΤΟΥ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΒ'
1522. Ποιά στάση θα τηρήσουμε απέναντι σ’ εκείνον που λέει ότι αυτό το φαγητό με βλάπτει, και στενοχωρείται, εάν δεν του δοθεί άλλο φαγητό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Αυτός φαίνεται ότι δεν βεβαιώθηκε για την ελπίδα του φτωχού Λαζάρου(1) ούτε γνώρισε την αγάπη εκείνου (του οικονόμου της αδελφότητας), στον οποίον ανατέθηκε η φροντίδα όλων των αδελφών και η δική του. Γενικά δεν έχει το δικαίωμα ο καθένας από τους αδελφούς μοναχούς να κρίνει μόνος του ούτε τι τον βλάπτει ούτε τι τον ωφελεί˙ αυτό πρέπει να κρίνεται από εκείνον που είναι υπεύθυνος να αποφασίζει για τις ανάγκες του καθενός, γιατί αυτός επιζητεί πρώτα την ωφέλεια της ψυχής και κατά δεύτερο λόγο ασχολείται με τις ανάγκες του σώματος, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.    (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΒ’ (132), ΕΠΕ 9,164 – ΒΕΠ 53, 284 - MG 31, 1169-1172)        (1). Λουκ. 16,20 κ.ε.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΑ'
1523. Εάν κάνει καλά εκείνος που δεν τρώει το ίδιο φαγητό που τρώνε οι αδελφοί, αλλά ζητεί άλλη τροφή. ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Γενικά είναι παράβαση εντολής το να ζητεί κάποιος με ανησυχία τροφή, γιατί ο Κύριος είπε: «Μη ζητείτε με ανήσυχη φροντίδα τι θα φάτε και τι θα πιείτε, και μην ταλαιπωρείστε ανήσυχοι εδώ και εκεί» και πρόσθεσε πιο κατηγορηματικά: «Γιατί όλα αυτά (τα υλικά αγαθά) τα επιζητούν με αγωνία οι ειδωλολάτρες»(1). Αλλά είναι έργο εκείνου που έχει λάβει την εντολή να εφαρμόζει με επιμέλεια το: «Μοίραζαν στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(2).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΑ' (131), ΕΠΕ 9, 162-164 – ΒΕΠ 53, 283 ). (1). Ματθ. 5,6. (2). Β' Κορ. 11,27.
δ') ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΠΑΡΑΘΕΤΟΥΝ, ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΡΥΦΗ
1524. Είναι ανάγκη λοιπόν να προσδιοριστεί και εκείνο, ότι δηλαδή η εγκράτεια (η νηστεία) είναι απαραίτητη στους αγωνιστές της ευσέβειας για την ταλαιπωρία και το ταπείνωμα του σώματος. «Γιατί κάθε αθλητής που αγωνίζεται εγκρατεύεται σε όλα»(1). Για να μη συμπίπτουμε όμως με τους εχθρούς του Θεού αιρετικούς, που έχουν αναίσθητη(2) τη συνείδησή τους και γι’ αυτό δεν τρώνε ορισμένες τροφές, τις οποίες εδημιούργησε ο Θεός, για να τρώνε οι πιστοί και να ευγνωμονούν το Θεό (3), πρέπει να δοκιμάζουμε όλες τις τροφές, όταν δοθεί κάποια ευκαιρία τόσο όσο για να αποδείξουμε σ’ αυτούς που μας βλέπουν ότι για τους καθαρούς στην καρδιά είναι όλα καθαρά(4) και ότι «Κάθε κτίσμα, που έκτισε ο Θεός και το έδωσε για τροφή στους ανθρώπους, είναι καλό και κανένα από αυτά δεν είναι άξιο περιφρονήσεως, αρκεί να λαμβάνεται με ευγνωμοσύνη προς το Θεό. Γιατί κάθε τι που είναι για τροφή, γίνεται καθαρό και άγιο με το λόγο και την προσευχή μας προς το Θεό»(5). Πρέπει δε έτσι να προφυλάσσει κανείς το σκοπό της εγκράτειας, χρησιμοποιώντας, όσο χρειάζεται, τα φτηνότερα και αναγκαία για τη ζωή και αποφεύγοντας, με τη χρήση αυτών, τη βλάβη της απληστίας (του κορεσμού) και απέχοντας παντελώς από εκείνα που ικανοποιούν την ηδονή.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΗ’, ΕΠΕ 8, 270-272 - ΒΕΠ 53, 174-175 - MG 31, 965).     (1). Α' Κορ. 9,25. (2). Α' Τιμ. 4,2. (3). Α' Τιμ. 4,3. (4). Τίτ. 1,15. (5). Α’ Τιμ. 4,4-5.
ε') ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, ΟΤΑΝ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΜΑΣ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ ΝΑ ΕΠΙΤΕΛΕΣΟΥΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΜΑΣ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΘ'
1525. Όταν παρατείνεται η νηστεία, γινόμαστε πιο αδύνατοι στην εργασία μας. Τι πρέπει λοιπόν να προτιμήσουμε˙ να καθυστερούμε την εργασία μας εξαιτίας της νηστείας ή να παραμελούμε τη νηστεία για χάρη της εργασίας μας;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Πρέπει να νηστεύουμε και να τρώμε, όπως επιβάλλει η θεοσέβεια˙ ώστε, όταν μεν χρειάζεται να εκτελεσθεί η εντολή του Θεού για τη νηστεία, να νηστέψουμε˙ όταν δε πάλιν η εντολή του Θεού συνιστά τροφή τονωτική για το σώμα, να φάμε όχι ως λαίμαργοι, αλλ’ ως εργάτες του Θεού. Πρέπει δηλαδή να τηρούμε το λόγο του αποστόλου Παύλου: «Είτε τρώτε είτε πίνετε είτε οτιδήποτε άλλο πράττετε, να τα κάνετε όλα για τη δόξα του Θεού»(1).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΘ' (139), ΕΠΕ 9, 170-172 – ΒΕΠ 53,286 - MG 31,1176). (1). Α'Κορ. 10,31.
στ') ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟ ΝΑ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΘΕΛΗΜΑ, ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΚΗ'
1526. Εάν κάποιος θέλει να εγκρατεύεται πάνω από τις δυνάμεις του, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται, λόγω σωματικής αδυναμίας, να εκτελέσει την εντολή που του δόθηκε, πρέπει να του το επιτρέπουμε;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Το ερώτημα μου φαίνεται ότι δεν αναφέρεται στην ουσία του θέματος. Γιατί η εγκράτεια δεν συνίσταται στην αποχή από τις υλικές τροφές, από την οποίαν προέρχεται η εξάντληση και η ταλαιπωρία του σώματος, που καταδικάζεται από τον απόστολο Παύλο(1), αλλά στην απάρνηση των θελημάτων μας.
Πόσο δε είναι επικίνδυνο να μην εκτελέσει κανείς την εντολή του Κυρίου, για να γίνει το δικό του θέλημα, είναι φανερό από τους λόγους του αποστόλου Παύλου, που είπε: «Εμείς οι Ιουδαίοι επράτταμε τα θελήματα του σαρκικού ανθρώπου και των σκοτισμένων από τα πάθη διανοιών μας και είμασταν τότε από τη φύση μας τέκνα οργής»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΚΗ’ (128), ΕΠΕ 9,160 – ΒΕΠ 53,282 - MG 31,1168).   (1). Κολ.2, 23. (2). Εφεσ. 2, 3.
ζ’) ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
1527. Ο καλύτερος όρος και το καλύτερο μέτρο εγκράτειας ας είναι το να μην αποβλέπουμε ούτε στην απόλαυση ούτε στην κακοπάθεια του σώματος, αλλά να αποφεύγουμε την έλλειψη του μέτρου (την υπερβολή) και προς τη μια και προς την άλλη κατεύθυνση, ώστε το σώμα μας ούτε από την παχυσαρκία να διαταράσσεται ούτε από την καχεξία να αδυνατεί να εκτελεί τις εντολές (του Θεού και του ηγουμένου). Γιατί η ψυχή βλάπτεται εξίσου και από τις δύο ακρότητες, και από την ανυποταξία της σάρκας και από την ευρωστία εξαιτίας της οποίας σκιρτάει από άτοπες ορμές και, όταν πάλι είναι χαλαρή και παραλυμένη και αδρανής, υποφέρει από πόνους. Γιατί μ’ αυτή την κατάσταση του σώματος η ψυχή δεν είναι απερίσπαστη να βλέπει προς τα άνω (προς τον ουρανό) ελεύθερα, αλλά αναγκαστικά απορροφάται από την αίσθηση του πόνου και ασχολείται συνεχώς με αυτόν, ταπεινωμένη από την κακοπάθεια του σώματος.
(Λόγος ασκητικός , Β’, 33, ΕΠΕ 8, 134-136 – ΒΕΠ 53, 380-381 - MG 31, 876-877).
η') ΝΑ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ, ΌΤΑΝ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ
1528. Όταν λοιπόν πρόκειται να νηστέψεις, μη γίνεις σκυθρωπός σαν τους Ιουδαίους, αλλά ευαγγελικά λάμπρυνε τον εαυτό σου(1). Δηλαδή να μην πενθείς για τη στέρηση της κοιλιάς, αλλά να χαίρεσαι ολόψυχα για τις πνευματικές απολαύσεις... Αφού με τη νηστεία πάρουμε τα νικητήρια εναντίον των παθών, ας φορέσουμε τα στεφάνια της εγκράτειας.
(Περί νηστείας, λόγ. Β’, 3, ΕΠΕ 6, 60 – ΒΕΠ 54, 23 - MG 31, 189). (1). Ματθ. 6, 16-17.
θ') ΝΗΣΤΕΙΑ ΧΩΡΙΣ Η ΘΕΛΗΣΗ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛ' 1529. Πώς πρέπει να νηστεύουμε, όταν η νηστεία είναι απαραίτητη για κάποιο θεοσεβή σκοπό˙ από ανάγκη ή με προθυμία; 
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Επειδή ο Κύριος είπε: «Μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν τη δικαιοσύνη»(1), κάθε τι που συντελεί στη θεοσέβεια και δεν γίνεται με προθυμία και ζήλο, είναι επικίνδυνο. Ώστε είναι επικίνδυνο να νηστεύει κανείς χωρίς ζήλο, ενώ το να νηστεύει, όταν υπάρχει τέτοια ανάγκη, είναι επιβεβλημένο, γιατί ο απόστολος Παύλος μαζί με τα αλλά κατορθώματά του, για να μας διδάξει, ανέφερε και το: «Με νηστείες και στερήσεις πολλές (εκπλήρωσα την αποστολή μου)»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛ’ (130), ΕΠΕ 9, 162 – ΒΕΠ 53, 283 - MG 31, 1169).    (1). Ματθ. 5, 6. (2). Β' Κορ. 11,27.

Ο Καλός Θεός μας δίνει πλούσιες τις ευλογίες Του. Να μη δείχνουμε αχαριστία και Τον παροργίζουμε, γιατί έρχεται «η οργή του Θεού επί τους υιούς της απείθειας» -μή γένοιτο. Στην εποχή μας δεν πέρασαν οι άνθρωποι ούτε πολέμους ούτε πείνα και λένε ότι δεν έχουν ανάγκη και από τον Θεό. Τα έχουν όλα και γι' αυτό δεν εκτιμούν τίποτε. Αν όμως έρθη δύσκολος καιρός, πείνα κ.λπ., και δεν έχουν τί να φάνε, τότε θα εκτιμήσουν και το ψωμί και την μαρμελάδα και όσα θα στερηθούν. Αμα δεν δοξάζουμε τον Θεό, επιτρέπει ο Θεός να έρθη μία δοκιμασία, για να εκτιμήσουμε τα πράγματα. Ενώ, όταν τα εκτιμούμε, δεν επιτρέπει ο Θεός να συμβή τίποτε το κακό.
Παλιότερα που δεν υπήρχαν αυτές οι μεγάλες ευκολίες, και η επιστήμη δεν είχε προχωρήσει τόσο, αναγκάζονταν οι άνθρωποι σε όλες τις δυσκολίες να καταφεύγουν στον Θεό, και ο Θεός βοηθούσε. Τώρα, επειδή η επιστήμη προχώρησε, τον Θεό Τον βά-ζουν στην άκρη. Πάνε χωρίς Θεό σήμερα. Υπολογίζουν: «Θα κάνουμε τούτο, θα κάνουμε εκείνο». Σκέφτονται την πυροσβεστική, σκέφτονται τις γεωτρήσεις, το ένα, το άλλο... Αλλά χωρίς Θεό τί θα κάνουν οι άνθρωποι; Οργή Θεού θα φέρουν. Βλέπεις, όταν δεν βρέχη, δεν λένε: «Θα κάνουμε προσευχή», αλλά «θά κάνουμε γεωτρηση». Και το κακό είναι ότι με αυτά τα μέσα που υπάρχουν, σιγά-σιγά όχι μόνον οι άπιστοι σκέφτονται έτσι, αλλά ακόμη και οι πιστοί αρχίζουν να ξεχνούν την δύναμη του Θεού. Το καλό είναι που μας ανέχεται ο Θεός. Αλλά την Πρόνοια του θεού ούτε καν την καταλαβαίνουν οι άνθρωποί.
Μία παρέα έλεγε: «Δεν έχουμε ανάγκη από τον Θεό, έχουμε γεωτρήσεις». Ενώ τώρα πρέπει να παρακαλέσουμε πιο πολύ τον Θεό να κάνη διπλό θαύμα, γιατί έχουν αλλοιώσει την φύση οι άνθρωποι με αυτά που κάνουν. Παρατηρούσα τα σύννεφα, πή-γαιναν αλέ-ρετούρ. Μαζεύονταν από εδώ, πήγαιναν εκεί, μία πάνω-μία κάτω. Φυσάει και τα παίρνει ο αέρας τα σύννεφα και αντί οι άνθρωποι να πούν, «τώρα πρέπει να κάνη διπλό θαύμα ο Θεός, για να κρατήση τα συννεφα», λένε, «δέν έχουμε ανάγκη από τον Θεό». Ευτυχώς που ο Θεός δεν παίρνει τοις μετρητοίς ό,τι λέμε, αλλιώς θα μας έκανε...
Χτυπούν σε βάθος εκατό-εκατόν πενήντα μέτρα κάτω για νερό και δεν βρίσκουν νερό. Στο Ναύπλιο χτύπησαν μέχρι εκατόν ογδόντα μέτρα κάτω και έβγαλαν θαλασσινό νερό. Αλλοι πάλι είπαν τον Έλενο ποταμό να τον πάνε στην Αθήνα. Δέκα χρόνια θέλουν να τον πάνε στην Αθήνα και τί έξοδα! Και πάλι θα τελειώση το νερό. Δεν λένε ένα «ήμαρτον» οι άνθρωποι. Σε ένα κουσοχώρι, τώρα με την ανομβρία, πήγε ένας πολιτικός και τους είπε ότι με ένα σύστημα θα καθαρίσουν τα νερά από τους βόθρους, για να έχουν νερό να πίνουν. Και το θεώρησαν σπουδαία ιδέα! Αυτό και μόνο σαν λογισμός δεν στέκει. Δήτε που φθάνουν, να πίνουν - με συγχωρήτε - τα ούρα τους οι άνθρωποι! Να το κάνουν αυτό σε μία πόλη που έχουν ξεφύγει οι άνθρωποι, δικαιολογείται κάπως, γιατί έχουν παρασυρθή από το κοσμικό πνεύμα. Αλλά σε ένα κουτσοχώρι το να τους βρη ένας σαν λύση να καθαρίζουν τα ούρα τους και να τα πίνουν, να το θεωρούν σπουδαίο και να μη στρέφουν λίγο το βλέμμα τους στον Θεό, να πούν ένα «ήμαρτον», για να ρίξη ο Θεός νερό, είναι φοβερό!
Και στο Αγιον Όρος πήγαν από ένα Μοναστήρι να φυτέψουν πεύκα, για να τα εκμεταλλευθούν μετά και να κάνουν χαρτί! Ξεράθηκαν όλα, ήρθε η τιμωρία από τον Θεό. Καλά, βρέ παιδί, χαρτοπετσέτες και χαρτί υγείας θα βγάζει το Αγιον Όρος; Καταλάβατε; Έκαναν τον κόπο τα φύτεψαν και όσα φύτεψαν -οργή Θεού! - ξεράθηκαν όλα!
- Γέροντα, κατάλαβαν ότι δεν ήταν σωστό;
- Αχ, που να καταλάβουν! Μετά έφεραν μηχανήματα από την Γερμανία, να κάνουν γεώτρηση, να βγάλουν νερό! Χάθηκε και το νερό που υπήρχε. Βλέπεις, άμα φύγη η ευαισθησία η πνευματική, που οδηγεί η εμπορική αντιμετώπιση; Γι' αυτό σιγά- σιγά χάνεται από τον Μοναχισμό αυτή η ευλάβεια. Δεν καταλαβαίνουν ότι, αν δεν βρέξη, θα χαθούν και τα νερά που υπάρχουν. Χρησιμοποιούν μόνον την λογική, και τον Θεό Τον βάζουν στην άκρη.
Αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη ότι σε μία πολιορκία της Σαμαρείας από τους Σύριους είχε τελειώσει και το νερό. Έπεσε δυστυχία, ψοφούσαν τα ζώα και έφθασαν οι μητέρες να τρώνε τα παιδιά τους. Πάει ο Προφήτης Ελλισαιέ στον οικονόμο του βασιλιά Ιωράμ και του λέει: «Τα ζώα ψόφησαν, οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα, αλλά ο Θεός θα βοηθήση». Ο οικονόμος, που τα τακτοποιούσε όλα με την λογική, του λέει: «Πώς θα βοηθήση; Από τον ουρανό θα στείλη ο Θεός;». Τότε ο Προφήτης του είπε: «Αύριο ο Θεός θα στείλη βοήθεια, αλλά εσύ δεν θα την χαρής».
Και πράγματι την επόμενη μέρα έφερε ο Θεός τέτοιο πανικό στο εχθρικό στρατόπεδο -άκουγαν οι εχθροί ποδοβολητό αλόγων, θόρυβο αρμάτων, βούιζαν τα αυτιά τους και νόμιζαν ότι ήραν Αιγύπτιοι για ενίσχυση - που το έβαλαν στα πόδια και άφησαν σκηνές, τρόφιμα, όπλα, ό,τι είχαν. Και καθώς επέστρεφαν έντρομοι στην πατρίδα τους, άφηναν στους δρόμους τα ιμάτια και τα πολεμοφόδιά τους. Εν τω μεταξύ τέσσερις λεπροί Ισραηλίτες που ήταν έξω από την πόλη, είπαν: «Δεν πάμε στο εχθρικό στρατόπεδο μήπως βρούμε τίποτε να φάμε; Έτσι και αλλιώς θα πεθάνουμε». Πλησιάζουν μία σκηνή, άδεια. Πλησιάζουν άλλη, άδεια. Πουθενά εχθροί! Παίρνουν τρόφιμα, πράγματα, ολόκληρα τσουβάλια. Ειδοποίησαν ότι οπισθοχώρησαν οι εχθροί, αλλά οι Ισραηλίτες νόμισαν ότι είναι σχέδιο. «Θα κρύφτηκαν οι εχθροί, είπαν, για να ανοίξουμε τις πύλες και να μπούν μέσα». Τότε ένας αξιωματικός είπε: «Πέντε ζώα μας έμειναν. Δεν στέλνουμε στρατιώτες να δούν τί συμβαίνει;». Πήγε κάθε στρατιώτης προς μία κατεύθυνση καί, όταν επέστρεψαν, είπαν: «Οι εχθροί έφυγαν πανικόβλητοι και άφησαν ό,τι είχαν». Τότε έτρεξαν όλοι οι Ισραηλίτες να βγουν από το κάστρο, για να πάρουν τρόφιμα κ.λπ. Και καθώς έβγαιναν, τσαλαπάτησαν τον οικονόμο στην είσοδο του κάστρου, που προσπαθούσε να επιβάλη την τάξη. Έτσι, όπως είχε πει ο Προφήτης Ελισαιέ, ο οικονόμος είδε την βοήθεια του Θεού, αλλά δεν την χάρηκε. Βλέπετε πώς ο Θεός τα τακτοποίησε όλα;

(Λόγοι τόμος Α σελ. 118-121)

β΄. 'Ένας αδελφός ρώτησε τον Αββά ’Αβραάμ, λέγοντας : « Αν συμβή να φάγω πολύ, τι θα γίνη ; » Και αποκρίθηκε ο γέρων και του είπε : « Αλλά τι μου λες, αδελφέ ; Τόσο πολύ τρώς ; "Η θαρρείς ότι σε αλώνι ήλθες ; ».
γ'. ’Έλεγε για κάποιον από τους Σκητιώτες ο Αββάς Αβραάμ ότι ήταν γραφεύς και δεν έτρωγε ψωμί. ’Έρχεται λοιπόν σ’ αυτόν ένας άλλος μοναχός και του ζητά να του αντιγράψη ένα βιβλίο. Ο γέρων λοιπόν, βυθισμένος σε πνευματικούς λογισμούς, έγραψε πηδώντας αράδες και δεν έβαλε στίξη. Ο δε μοναχός πήρε το κείμενο και θέλοντας να το διαβάση σωστά, το βρήκε ασύνταχτο και λέγει στον γέροντα : « Πήδησες αράδες, Αββά ». Και ο γέρων του αποκρίνεται : « Πήγαινε, εφάρμοσε πρώτα ό,τι είναι γραμμένο και υστέρα έρχεσαι να σου γράψω και τα υπόλοιπα ».
Τ ο υ Αββά Ά ρ η
Πήγε ο Αββάς Αβραάμ στον Αββά Άρη. Και ενώ κάθονταν, ήλθε κάποιος αδελφός στον γέροντα και του λέγει : « Πες μου, τι να κάνω για να σωθώ ; ». Και εκείνος του αποκρίνεται : « Πήγαινε και πέρασε αυτή τη χρονιά, τρώγοντας κάθε βράδι ψωμί και αλάτι. Και ξαναέλα να σου πώ ». ’Έφυγε ο μοναχός και έκαμε έτσι. Αφού πέρασε ο χρόνος, ήλθε πάλι στον Αββά Άρη ο αδελφός εκείνος. Συνέβη δε να είναι και ο Αββάς Αβραάμ εκεί. Και είπε πάλι ο γέρων στον αδελφό : « Πήγαινε και νήστευσε και αυτή τη χρονιά κάθε δυο μέρες ». Και σαν έφυγε ο αδελφός, λέγει ο Αββάς Αβραάμ στον Αββά Άρη : « Γιατί σε όλους τους αδελφούς βάζεις με τα λόγια σου ζυγό ελαφρό και σ’ αυτόν εδώ τον αδελφό φορτώνεις μεγάλα βάρη;». Του αποκρίνεται ο γέρων : « Οι άλλοι αδελφοί ό,τι ζητούν καθώς έρχονται, αυτό και τους δίνω. Ενώ αυτός για χάρη του Θεού έρχεται να ακούση λόγο. Γιατί είναι αγωνιστής. Και ό,τι του πω, το κάνει με ζήλο. Γι’ αυτό και εγώ του λέγω του θεού τα λόγια ».
Του Αββά Αλωνίου
α’. Είπε ο Αββάς Αλώνιος : « "Αν δεν πη ο άνθρωπος στην καρδιά του, εγώ μονάχος και ο Θεός είμαστε στον κόσμο, δεν θα βρή ανάπαυση ».
β’. Είπε πάλι : « "Αν όλο τον παλαιό εαυτό μου δεν τον είχα γκρεμίσει, δεν θα μπορούσα να οικοδομήσω τον καινούργιο ».
γ’. Είπε πάλι : « "Αν θέλη ο άνθρωπος, από το πρωί έως το βράδι, φθάνει στα θεία μέτρα ».
δ'. Ρώτησε κάποτε ο Αββάς Αγάθων τον Αββά Αλώνιο, λέγοντας : «Πώς θα κατορθώσω να κυριαρχώ στη γλώσσα μου, ώστε να μη ψεύδεται ; ». Και του άπαντα ο Αββάς Αλώνιος : « ’"Αν δεν ψεύδεσαι, πολλές αμαρτίες πρόκειται να κάνης ». Και εκείνος είπε : « Πώς ; ». Και του αποκρίνεται ο γέρων : « Υπόθεσε ότι δυο άνθρωποι έκαμαν φόνο μπροστά σου και ο ένας τους βρήκε καταφύγιο στο κελλί σου. Και οι αρχές τον καταζητούν και σε ρωτάνε : ’Έγινε φόνος μπροστά σου ; Άν δεν ψευσθής, παραδίνεις αυτόν τον άνθρωπο στον θάνατο. Καλύτερα, άφησε τον μπροστά στον θεό χωρίς δεσμά. Γιατί Αυτός όλα τα γνωρίζει ».
Του Αββά Απφύ
Διηγήθηκαν για έναν επίσκοπο της Οξυρύγχου, οπού λεγόταν Αββάς Απφύ. 'Ότι, όταν ήταν μοναχός, πολλές σκληραγωγίες έκανε. Όταν δε έγινε επίσκοπος, θέλησε να κάνη την ίδια σκληραγωγία και μέσα στον κόσμο, αλλά δεν μπόρεσε. Και δεήθηκε με ταπείνωση στον Θεό, αναθέτοντας σ’ Αυτόν το πρόβλημά του και λέγοντας :
« Μήπως αιτία του ότι έφυγε η χάρη από μένα είναι το επισκοπικό αξίωμα ; ». Και του φανερώθηκε : « Όχι. Αλλά τότε έρημος ήταν. Και μια και δε υπήρχε άνθρωπος, ο Θεός φρόντιζε. Τώρα όμως είναι κόσμος και οι άνθρωποι φροντίζουν για σένα ».
Του Αββά Απολλώ
α . 'Υπήρχε κάποιος γέρων στα κελλιά ονόματι Απολλώς. Και αν ερχόταν κάποιος να τον ζητήση για οποιαδήποτε δουλειά, μετά χαράς πήγαινε, λέγοντας : « Σήμερα πρόκειται μαζί με τον Χριστό να εργασθώ για την ψυχή μου. Γιατί αυτός είναι ο μισθός της ».
β’. Έλεγαν για κάποιον Αββά Απολλώ όπου ζούσε σε Σκήτη, ότι ήταν τσοπάνης άξεστος. Είδε λοιπόν κάποτε στο χωράφι μια γυναίκα έγκυο και παρακινημένος από τον διάβολο είπε : «Θέλω να δω πώς είναι το βρέφος στην κοιλιά της ». Την άνοιξε λοιπόν και είδε το βρέφος. Αλλά ευθύς ένοιωσε πόνο στην καρδιά. Και γεμάτος συντριβή, πήγε σε μια Σκήτη, οπού φανέρωσε στους πατέρες τι είχε κάμει. Τους ακούσε δε να ψάλλουν : « Aι ημέραι των ετών ημών εν αυτοίς εβδομήκοντα έτη· εάν δε εν δυναστείαις, ογδοήκοντα· και το πλείον αυτών κόπος και πόνος ». Και τους είπε : « Είμαι σαράντα ετών και μια φορά δεν προσευχήθηκα στη ζωή μου. Και τώρα, αν ζήσω άλλα σαράντα χρόνια, δεν θα παύσω να παρακαλώ τον Θεό να μου συγχωρήση τις αμαρτίες μου ». Και ούτε εργόχειρο έκανε. Άλλα πάντα προσευχόταν, λέγοντας : « Αμάρτησα σαν άνθρωπος, σαν Θεός σπλαχνίσουμε ». Και γυρόφερνε στον νου του αυτή την προσευχή μέρα και νύχτα. Έμενε και ένας άλλος αδελφός μαζί του. Και τον άκουσε να λέγη : « Σε ενώχλησα, Κύριε, συγχώρα με, για να αναπαυθώ λίγο ». Και πήρε την εσωτερική πληροφορία ότι του συγχώρησε ο Θεός όλες τις αμαρτίες του και το έγκλημά του στη γυναίκα. Αλλά, για το παιδί, δεν πήρε πληροφορία. Και του είπε ένας από τους γέροντες : « Και το έγκλημά σου στο παιδί σου το συγχώρησε ο θεός, αλλά σε αφήνει να θλίβεσαι, γιατί αυτό είναι συμφέρον στην ψυχή σου ».
γ'. Ο ίδιος είπε για την υποδοχή των αδελφών, ότι πρέπει, καθώς έρχονται οι αδελφοί, να τους προσκυνάμε. Γιατί όχι αυτούς, αλλά τον θεό προσκυνάμε. Είδες, λέγει, τον αδελφό σου, είδες Κύριο τον θεό σου. Και αυτό, λέγει, από τον Αβραάμ το παραλάβαμε. Και όταν υποδέχεστε, να ζητάτε επίμονα να αναπαύσετε τους επισκέπτες σας. Γιατί και αυτό το παραλάβαμε από τον Λώτ, όπου έτσι φέρθηκε στους Αγγέλους.
(Είπε Γέρων,Το Γεροντικόν εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1996 σελ.48-51 )

Μέ τά πνευματικά βιβλία πού μελετᾶς, ἔχεις φτάσει τώρα στό σημεῖο νά βλέπεις ὅτι ἔχεις γονατίσει πνευματικά κάτω ἀπό τό βάρος πολλῶν καί δυσβάσταχτων σταυρῶν, πού σοῦ φόρτωσαν ὁ κόσμος, ἡ σάρκα καί ὁ διάβολος. Καί εἶσαι γι᾿ αὐτό ἐξουθενωμένος, τρομοκρατημένος.
«Μήν ταρασσέσθω σου ἡ καρδία» (Ἰω. 14. 1). Ἤ μᾶλλον, νά χαίρεσαι. Σκέψου: Δέν εἶσαι πιά μόνο ἕνας στρατιώτης τοῦ τσάρου, ἀλλά καί ἕνας στρατιώτης τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Δέν ἀνήκεις μόνο στό στράτευμα ἐκεῖνο πού πολεμάει «πρός αἷμα καί σάρκα», ἀλλά καί σ᾿ ἐκεῖνο πού ἀγωνίζεται «πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις» (Ἐφεσ. 6: 12).
Εὔχομαι νά μή σέ καταβάλει ποτέ ἡ ἀπελπισία. Ὅταν πάντως βλέπεις ὅτι κινδυνεύεις, ὕψωσε τά χέρια σου στόν οὐρανό καί κραύγασε: «Κύριε, χάνομαι, σῶσε με!». Μέ τόν ἴδιο τρόπο ἐπικαλέσθηκαν τή βοήθειά Του οἱ ἅγιοι ἀπόστολοι, ὅταν ἔπεσε σέ τρικυμία τό πλοῖο, μέ τό ὁποῖο ταξίδευαν. Κι Ἐκεῖνος ἔσπευσε νά τούς καθησυχάσει καί νά τούς σώσει: «Ἐγερθείς ἐπετίμησε τοῖς ἀνέμοις καί τῇ θαλάσσῃ καί ἐγένετο γαλήνη μεγάλη» (Ματθ. 8. 26).
Μ᾿ αὐτό τόν τρόπο μᾶς συνιστᾶ νά προσευχόμαστε καί ὁ Ἀββᾶς Μακάριος. Στό Γεροντικό διαβάζουμε ὅτι κάποιοι τόν ρώτησαν: «Πῶς πρέπει νά προσευχόμαστε;». Κι ἐκεῖνος ἀποκρίθηκε: «Δέν εἶναι ἀνάγκη νά λέμε πολλά λόγια, ἀλλά νά σηκώνουμε τά χέρια καί νά λέμε: “Κύριε, ὅπως θέλεις καί ὅπως ξέρεις, ἐλέησε με”. Κι ἄν βρισκόμαστε σέ πόλεμο νά λέμε: “Κύριε, βοήθεια!” Καί Αὐτός γνωρίζει ποιό εἶναι τό συμφέρον μας καί μᾶς ἐλεεῖ».
Ἔτσι λοιπόν θά ἐλεήσει κι ἐσένα ὁ Κύριος, καί θά φέρει στήν ψυχή σου «γαλήνη μεγάλη». Μέ μιά προϋπόθεση: Ὅτι, ἔστω κι ἄν ἐφαρμόζεις ὅλες τίς ἐντολές, θά προχωρᾶς σταθερά μέσα στό μονοπάτι τῆς μετάνοιας καί τῆς ταπεινώσεως – τό στενό μονοπάτι! Ὁ ὅσιος Ἰωάννης σοῦ τό λέει καθαρά: Ἀκόμα κι ἄν ἀνέβηκες ὁλόκληρη τήν κλίμακα τῶν ἀρετῶν, νά προσεύχεσαι γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν σου!

3. Εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Θεού

Άκουσε! Ο ίδιος ο Κύριος λέει για τον άνθρωπο που εμπιστεύεται τον εαυτό του στην θεία πρόνοια: «Επ΄ εμέ ήλπισε, και ρύσομαι αυτόν• σκεπάσω αυτόν, ότι έγνω το όνομά μου.
Κεκράξεται προς με, και επακούσομαι αυτού, μετ’ αυτού ειμί εν θλίψει• εξελούμαι αυτόν και δοξάσω αυτόν» (Ψαλμ. 90: 14-15).Οι θλίψεις και τα βάσανα εδραιώνουν την πίστη μέσα μας, και μας διδάσκουν να περιφρονούμε τον κόσμο και τη δόξα του. Πίστευε πάντοτε ότι κανένα κακό, καμιά λύπη δεν μπορεί να μας βρεί-ούτε μια τρίχα δεν μπορεί να πέσει από το κεφάλι μας-χωρίς να το παραχωρήσει ο Θεός.Τίποτα δεν γίνεται, λέει ο αββάς Δωρόθεος, χωρίς την πρόνοια του Θεού. Καί όπου υπάρχει η πρόνοια του Θεού, οπωσδήποτε αυτό που συμβαίνει, όσο πικρό κι αν είναί, θα φέρει ωφέλεια στην ψυχή. Μη λυπάσαι λοιπόν και μη μικροψυχείς για τους πειρασμούς σου.Να τους δέχεσαι ατάραχα, με ταπεινοφροσύνη και ελπίδα στο Θεό. Πίστεψέ το: Ποτέ δεν είναι δυνατό να πάρουν τα πράγματα καλύτερη εξέλιξη, παρά μόνο έτσι όπως τα επιτρέπει ο Θεός μέσα στο έλεός Του. Γι’ αυτό δόξαζέ Τον για όλα. Καί μη ρίχνεις τις ευθύνες, για ο, τι σού συμβαίνει, σε άλλους ανθρώπους. Αν και έχουμε πάντα την τάση ν’ αποδίδουμε τα προβλήματά μας στους άλλους, στην κακία ή την ανικανότητά τους, στην πραγματικότητα αυτοί δεν είναι παρά εργαλεία στα χέρια του Θεού. Εργαλεία, που τα χρησιμοποιεί για να οικονομήσει τη σωτηρία μας.
Πάρε λοιπόν θάρρος και προσευχήσου. Προσευχήσου θερμά στον Κύριο, που πάντοτε εργάζεται για τη σωτηρία μας, χρησιμοποιώντας γι’ αυτό το σκοπό και τα δυό μέσα: Καί ο, τι εμείς αποκαλούμε ευτυχία και ο, τι εμείς αποκαλούμε δυστυχία.
(Πνευματικές Νουθεσίες, εκδ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, σελ. 91-94)

(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μ. Βασιλείου, Βασιλείου Χαρώνη)

Α') Η ΑΜΑΡΤΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
750.Είναι μεγάλο και βαρύ το αμάρτημα; Σου χρειάζεται πολλή εξομολόγηση, πικρά δάκρυα, συνεχής αγρυπνία και διαρκής νηστεία . («Πρόσεχε σεαυτώ», 4, ΕΠΕ6, 224ΒΕΠ54, 31 ΜΟ 31,205).
Β') ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΜΕ ΣΤΟ ΘΕΟ
751.. Ο μέθυσος είναι εχθρός του Θεού... Εάν λοιπόν θέλεις με την εξομολόγηση να επανέλθεις στο Θεό, να αποφεύγεις τη μέθη, για να μη σου χειροτερέψει την αποξένωση.
(Περί νηστείας, λόγ. Β', 7, ΕΠΕ6, 70ΒΕΠ54,26ΜΟ 31,196).
Γ) ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΟΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΕΡΩΤΉΣΙΣ ΣΠΗ' (288)
752.Εκείνος που θέλει να εξομολογηθεί τις αμαρτίες του, οφείλει να εξομολογείται σε όλους, και στους τυχόντες, ή σε ποιους.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Το σχέδιο της φιλανθρωπίας του Θεού για κείνους που αμαρτάνουν είναι φανερό στο λόγο της Αγίας Γραφής: «Δεν θέλω εγώ τον θάνατο του αμαρτωλού, όσο θέλω να επιστρέψει και να ζήσει ευτυχισμένος»1 . Επειδή λοιπόν και ο τρόπος της επιστροφής πρέπει να είναι ανάλογος με το αμάρτημα και επειδή απαιτούνται καρποί άξιοι της μετάνοιας, όπως λέει η Γραφή: «Να καρποφορήσετε καρπούς άξιους της μετάνοιας»2, για να μην πραγματοποιηθεί λόγω της ελλείψεως των καρπών η απειλή που αναφέρεται στη συνέχεια από τη Γραφή: «Κάθε δένδρο που δεν κάνει καλό καρπό, κόβεται και ρίχνεται στη φωτιά»3, είναι ανάγκη να εξομολογούμαστε τα αμαρτήματα μας σ’ εκείνους στους οποίους έχει εμπιστευθεί η Εκκλησία τη διαχείριση των μυστηρίων του Θεού4. Γιατί εκείνοι που μετανοούσαν παλιότερα, συνήθιζαν να εξομολογούνται κατά τον ίδιο τρόπο στους αγίους. Γιατί το μεν Ευαγγέλιο αναφέρει ότι εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους στον Βαπτιστή Ιωάννη5, οι δε Πράξεις των αποστόλων6 ότι εξομολογούνταν στους αποστόλους, από τους οποίους και εβαπτίζονταν όλοι.
ΓΟροι κατ’ έπιτομήν, ερώτ. ΣΠΗ, ΕΠΕ9, 356358ΒΕΠ53, 351352 ΜΟ 31,12841285).  1,Ιεζ.33,11    2.Ματθ.3,8    3.Λουκ.3,8-9      4.Κορ.4,1         5. Ματθ.3,6 6.Πραξ.19,18
Δ’) ΝΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΜΕ ΣΤΟΥΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥΣ«ΤΑ ΚΡΥΠΤΑΤ ΉΣ ΚΑΡΔΙΑΣ»
753. Ο καθένας από τους υποτακτικούς, εάν βέβαια θέλει να παρουσιάσει αξιόλογη προκοπή και να συνηθίσει τη ζωή που είναι σύμφωνη με τις εντολές του Κυρίου μας Ιησού Χρίστου, δεν πρέπει να κρύβει μέσα του κανένα κίνημα (καμιά κατάσταση) της ψυχής του ούτε να βγάζει κανένα λόγο από το στόμα του, χωρίς να τον εξετάσει προσωπικά. Αντίθετα πρέπει να απογυμνώνει τους κρυφούς λογισμούς και τα κρυφά συναισθήματα της καρδιάς του στους αδελφούς στους οποίους έχει ανατεθεί η ευθύνη να φροντίζουν για τους πνευματικά ασθενείς με ευσπλαχνία και συμπάθεια Γιατί έτσι κάθε τι που είναι αξιέπαινο θα επαινείται, και ό,τι είναι ανάξιο θα θεραπεύεται με κατάλληλο τρόπο. Από αυτή την από κοινού άσκηση με τη βαθμιαία πρόοδο θα προέλθει η τελειοποίησή μας.     (“Οροι κατά πλάτος, ερώτ. ΚΣΤ, ΕΠΕ8, 304ΒΕΠ53,184ΜΟ 31, 985988
Ε') Η ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ Σ’ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΘΕΡΑΠΕΥΣΟΥΝ ΤΑ ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΑ.
ΕΡΩΤΉΣΙΣ ΣΚΘ΄΄
754. Εάν πρέπει να εξομολογούμαστε τις πράξεις που απαγορεύονται χωρίς να ντρεπόμαστε σε όλους η σε μερικούς και σε ποιους.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Η εξομολόγηση των αμαρτημάτων γίνεται για τον ίδιο λόγο, που γίνεται και η επίδειξη των σωματικών τραυμάτων. "Όπως λοιπόν τα τραύματα του σώματος οι άνθρωποι δεν τα αποκαλύπτουν σε όλους ούτε στους τυχόντες, αλλά μόνον σ’ εκείνους που έχουν πείρα και γνωρίζουν τον τρόπο της θεραπείας τους, έτσι και η εξομολόγηση των αμαρτημάτων πρέπει να γίνεται σ’ εκείνους που μπορούν να τα θεραπεύσουν, σύμφωνα με το λόγο της Γραφής: «Σεις οι δυνατοί στην πίστη και στην αρετή να ανέχεστε τις πνευματικές αδυναμίες των αδελφών σας» , δηλαδή να τις θεραπεύετε με τη φροντίδα σας.
ΣΤ) ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΕΙΩΝΟΥΝ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΩΝ ΕΠΙΤΙΜΙΩΝ
755.Αν βεβαίως καθένας από αυτούς που έπεσαν στα αμαρτήματα που προαναφέρθηκαν, κατά τη διάρκεια της μετάνοιας και εξομολογήσεως του δείξει εξαιρετικό ζήλο και επιμέλεια, ο Πνευματικός στον οποίον η φιλανθρωπία του Θεού εμπιστεύθηκε την εξουσία να συγχωρεί ή να μη συγχωρεί αμαρτίες, δεν θα είναι αξιοκατάκριτος, αν δείξει περισσότερο φιλάνθρωπο πνεύμα, βλέποντας την ειλικρινή και θερμή μετάνοια του αμαρτωλού, και μειώσει τη χρονική διάρκεια των επιτιμίων. Γιατί τα γεγονότα που διηγείται η 'Αγ. Γραφή μας διδάσκουν ότι όσοι μετανοούν και εξομολογούνται με πόνο ψυχής, κερδίζουν γρήγορα τη φιλανθρωπία του Θεού.      (ξΕπιστ. 217, Αμφιλοχία) περί Κανόνων, 74, ΕΠΕ1, 234ΒΕΠ55, 257ΜΟ 32,804).
Ζ’) ΕΛΑΦΡΥΝΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΥΠΟΨΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΠΙΤΙΜΙΩΝ
756 ."Ας υποτεθεί ότι το αμάρτημα που κρίνεται είναι η πορνεία. 5 Αλλά, άλλος μεν διέπραξε την πορνεία, γιατί από την αρχή ανατράφηκε με αισχρές συνήθειες γιατί και από ασελγείς γονείς οδηγήθηκε σ’ αυτόν το βίο, και έζησε με φαύλες συνήθειες, με μεθύσια, με θορυβώδεις διασκεδάσεις και αισχρές διηγήσεις. Αντίθετα, άλλος, ενώ είχε πολλές αφορμές που τον παρακινούσαν σε ενάρετες πράξεις, είχε δηλαδή ανατροφή, δασκάλους, ακρόαση του θείου λόγου, σωτήρια αναγνώσματα, συμβουλή των γονέων, διηγήσεις που οδηγούν στη σεμνότητα και τη σωφροσύνη, τρόπο ζωής συγκροτημένο, αργότερα παρασύρθηκε στην ίδια αμαρτία με τον προηγούμενο όταν θα δώσει λόγο για τις πράξεις του, δεν είναι δίκαιο να τιμωρηθεί με βαρύτερες ποινές από τον άλλο;
7Ερμη ν. εις Ζ' Ψαλμ., 5, ΕΠΕ 5, 54ΒΕΠ52,24ΜΟ 29,240).
Η') ΤΙ ΘΑ ΛΑΒΑΙΝΟΥΝ ΥΠΟΨΗ ΤΟΥΣ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΟΥΝ ΤΑ ΕΠΙΤΙΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΕΥΣΕΒΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΜΑΡΤΉΜΑ
ΕΡΩΤΉΣΙΣ ΠΑ'
757.Εάν πρέπει να επιβάλλουμε το ίδιο επιτίμιο στους ευλαβείς και τους αδιάφορους, όταν διαπράττουν το ίδιο αμάρτημα και οι δύο.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Εάν προσέξουμε τη διάθεση αυτού που αμάρτησε και τον τρόπο με τον όποιον διέπραξε το αμάρτημα, θα γνωρίσουμε και τον τρόπο της επιβολής του επιτιμίου. Γιατί, κι αν ακόμη το αμάρτημα του αδιάφορου φαίνεται να είναι το ίδιο με το αμάρτημα του ευλαβούς, όμως η διαφορά μεταξύ τους είναι μεγάλη γιατί ο μεν ευλαβής, επειδή είναι ευλαβής και αγωνιά και αγωνίζεται συγχρόνως να γίνει αρεστός στο Θεό, από κάποια κακοτυχία και σχεδόν παρά τη θέληση του έσφαλε και γλύστρισε στο κακό, ενώ ο αδιάφορος, επειδή δεν λογαριάζει ούτε τον εαυτό του ούτε το Θεό, και επειδή δεν ξεχωρίζει καθόλου την αμαρτία από την αρετή, όπως φανερώνει και το ίδιο το όνομα (αδιάφορος), νοσεί από τα βασικά και μεγάλα κακά η περιφρονεί δηλαδή το Θεό η δεν πιστεύει στην ύπαρξή του. Γιατί αυτά τα δυο είναι η αιτία που αμαρτάνει η ψυχή, όπως μαρτυρεί η 'Αγία Γραφή, όταν λέει άλλοτε μεν: «Ο παράνομος που πήρε την απόφαση να αμαρτήσει λέει μέσα του: Δεν υπάρχει φόβος Θεού μπροστά μου. Δεν φοβούμαι τη δίκαια κρίση του Θεού»1, άλλοτε δε: «Είπε ο ανόητος μέσα του δεν υπάρχει Θεός. Αυτός όμως και οι όμοιοι του έχουν διαφθαρεί και έγιναν μισητοί από το Θεό εξαιτίας των έργων τους»2. Συνεπώς ή έχει περιφρονήσει το Θεό, και γι’ αυτό αμαρτάνει, ή αρνείται την ίδια την ύπαρξη του Θεού και γι’ αυτό διαφθείρεται με τα άνομα έργα του, ακόμη κι όταν φαίνεται ότι ομολογεί πίστη, γιατί, όπως λέει η Γραφή: «Ομολογούν με τα λόγια ότι γνωρίζουν το Θεό, τον αρνούνται όμως με τα έργα τους»3. Αφού λοιπόν αυτά έτσι έχουν, νομίζω ότι και ο τρόπος της επιτιμήσεως αυτών των ανθρώπων πρέπει να είναι διαφορετικός. Γιατί ο μεν ευλαβής χρειάζεται, κατά κάποιον τρόπο, τοπική βοήθεια και πρέπει να επιτιμηθεί μόνον για την περίπτωση στην οποία έσφαλε, ενώ ο αδιάφορος, επειδή διέφθειρε ό,τι καλό είχε η ψυχή του, και επειδή πάσχει από γενικότερη ασθένεια, πρέπει να πενθείται και να νουθετείται και να επιτιμάται ή ως καταφρονητής του Θεού, όπως είπα, ή ως άπιστος, μέχρις ότου μπορέσει να πεισθεί ή ότι ο Θεός είναι δίκαιος κριτής, και φοβηθεί, ή ότι πράγματι υπάρχει ο Θεός, και τρομάξει’’. "Όμως πρέπει να γνωρίζουμε και τούτο, ότι τα σφάλματα των ευλαβών γίνονται πολλές φορές κατ’ οικονομία (μετά από παραχώρηση του Θεού) προς το συμφέρον. Τους επιτρέπει δηλαδή μερικές φορές ο Θεός να παρασυρθούν, για να θεραπευθεί η έπαρση (η αλαζονεία) που τους έχει ήδη καταλάβει, όπως είναι για παράδειγμα αυτό που είπε με καύχηση ο Πέτρος ότι δεν θα συμβεί ποτέ σ’ αυτόν (να αρνηθεί το Χριστό) και το όποιον εντούτοις συνέβη σ’ αυτόν τον ίδιο5.
Όροι κατ’ έπιτομήν, ερώτ. ΠΑ' ΕΠΕ9,108110ΒΕΠ53, 264265ΜΟ 31,1140).
1. Ψαλμ.35,2. 2. Ψαλμ. 13,1. 3. Τίτ. 1,16.
4. «Καν δέη συν σοι αποθανείν, ου μη σε απαρνήσομαι» (Ματθ. 26, 35. Μάρκ. 14,31).
5. «Ο Πέτρος άρχισε να καταριέται και να ορκίζεται ότι δεν γνωρίζω τον άνθρωπο αυτό, για τον όποιον μιλάτε» (Μάρκ. 14,71. Ματθ. 26,74).
Θ') ΠΟΙΑ ΕΠΙΤΙΜΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΟΥΝ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ
ΓΕΡΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΜΑΡΤΉΜΑ
ΕΡΩΤΉΣΙΣ ΠΒ'
758.Επειδή ο απόστολος Παύλος έχει γράφει: «Τις ηλικιωμένες να τις μεταχειρίζεστε σαν μητέρες»1, εάν συμβεί η ηλικιωμένη να πέσει στο ίδιο με τη νεώτερη αμάρτημα, πρέπει να της επιβάλουμε το ίδιο επιτίμιο (την ίδια πνευματική ποινή;]
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Ο απόστολος Παύλος εδίδαξε να τιμούμε τις ηλικιωμένες σαν μητέρες υπό τον όρο ότι δεν κάνουν τίποτε άξιο πνευματικής ποινής. Εάν όμως συμβεί κάποτε η ηλικιωμένη να κάνει το ίδιο αμάρτημα με τη νεώτερη, πρέπει πρώτα να λαμβάνουμε υπόψη τα φυσικά, θα έλεγα, ελαττώματα της ηλικίας και υστέρα να ορίζουμε την πνευματική ποινή που αρμόζει σε κάθε μία από τις δυο ηλικίες. Για παράδειγμα, είναι φυσικό σχεδόν για τα γηρατειά η βραδύτητα (οι αργές κινήσεις), όχι όμως και για τη νεότητα όπως είναι φυσικά για τη νεότητα, αλλ’ όχι για τα γηρατειά, η ανήσυχη σκέψη, η ταραχή, η θρασύτητα και όσα παρόμοια χαρακτηρίζουν τη νεότητα, όχι όμως και τα γηρατειά. Φαίνεται ότι αυτά τα ελαττώματα ενισχύονται από τη θερμόαιμη εκ φύσεως νεότητα "Ώστε το ίδιο αμάρτημα, για παράδειγμα η βραδύτητα στην εκτέλεση των καθηκόντων, αξίζει βαρύτερη πνευματική ποινή (επιτίμιο) για τη νεώτερη, γιατί η ηλικία της δεν το συγχαίρει (δεν το επιτρέπει). Και το ίδιο αμάρτημα, για παράδειγμα η ανήσυχη σκέψη και συμπεριφορά ή η θρασύτητα ή η ταραχή, κάνει την ηλικιωμένη άξια βαρύτερης πνευματικής ποινής, γιατί η ηλικία της τη βοηθεί να είναι πράη και ήρεμη. Επί πλέον όμως πρέπει να εξετάζουμε και τον τρόπο της τελέσεως του αμαρτήματος για το κάθε ένα από τα δύο πρόσωπα και έτσι να εφαρμόζουμε την κατάλληλη θεραπεία, χρησιμοποιώντας το ανάλογο επιτίμιο (την πνευματική ποινή) που αρμόζει.
(Όροι κατ' έπιτομήν, ΠΒ' (82), ΕΠΕ 9,112 ΒΕΠ53, 265266ΜΟ 31, 1141). 1. Α'Τιμ. 5,2.
Ι') Η ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΕΝΔΕΙΚΝΥΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
759.Η παιδική ηλικία, απλή και αδόλη και αδέξια στο να ψεύδεται, καθώς είναι, εξομολογείται εύκολα τα απόρρητα (τα μυστικά) της ψυχής.
ΓΌροι κατά πλάτος, ΙΕ', 3, ΕΠΕ 8, 256258 ΒΕΠ53, 169 ΜΟ 31, 956Α).

Δεν θα βαδίσω σε κήπους ανθόσπαρτους. - Γ.Βερίτης

Δεν θα βαδίσω σε κήπους ανθόσπαρτους τώρα μαζί σου,
δε θα λουστείς στα νερά τα κρυστάλλινα του Παραδείσου..

Δύσκολο βρίσκεις και μέγα τ΄αγώνισμα, σκληρό τον νόμο,
κι΄ειναι βαρύς ο σταυρός που σου φόρτωσα πάνω στον ώμο!

Σφίξε αδερφέ τον σταυρό που σου χάρισα μέσα στα χέρια,
πρίν απο σένα τρυπήθηκα εγώ στην καρδιά με μαχαίρια!

Τούτο το αγώνισμα φίλε που σου δωκα μην τ΄αποστέρξεις,
Πρώτος ανέβηκα εγω τον ανήφορο αυτόν που θα τρέξεις..

Ηταν βαρύς ο σταυρός μου και ασήκωτος σαν απο πέτρα!
Πίστεψε δεν μου τον είχανε κόψει σ΄ανθρώπινα μέτρα..

Κι όμως σαν άνθρωπος όμοιος κι εγω τον κρατούσα..
κι έρημος, άφιλος, μες σε λυκόσκυλα μόνος τραβούσα..

Κοίτα στου δύσκολου δρόμου σου εδώ του σκληρού τα λιθάρια,
κοίτα και θα ΄βρεις ακόμα παντού τα ματόγραφτ΄ αχνάρια..

Κι όπου κοιτάξεις στις πέτρες εδώ τις μικρές, τις μεγάλες..
Θα ΄βρεις ακόμα να αχνίζουν ζεστές τις αιμάτινες στάλες..

Βλέπω τα χέρια σου απόκαμαν κι έμειναν σαν μαραμένα!
Ω και να δείς τα καρφιά που μου σκάψαν τα χέρια μου εμένα!

Σύγκορμος τρέμεις! τα πόδια παράλυσαν, θόλωσε ο νούς σου..
Μαύρισ ΄η μέρα σου αντάριασμα πλάκωσε τους ουρανούς σου!

Όλα τ΄αστέρια βασίλεψαν κι έσβησαν στα βλέφαρα σου..
κι ουτε μια λάμψη φωτίζει παρήγορη τη συμφορά σου!

Θάρρος παιδί μου, περπάτα και κράτα με, αντάμα θα πάμε
άγνωστη να ΄ναι και ξένη στα χείλη σου η λέξη "φοβάμαι"..

Δώσ΄ μου το χέρι σου κι άφοβα ακούμπησε πάνω σε μένα
Διώξε τα μαύρα πουλιά που κρατάς μεσ΄την σκέψη κρυμμένα!

Με αξίωσε ο Θεός να τον υπηρετήσω στο άγιο έργο Του, την κατήχηση. Χρόνια τώρα, στην ενορία του Αγίου Χαραλάμπους, τα παιδιά έρχονταν ανελλιπώς, κάθε Σάββατο πρωί στο ενοριακό κέντρο, όπου εκεί «ξεδιψούσαμε» ακούγοντας τον Άγιο λόγο του Θεού. Ανάμεσα στα 30 περίπου παιδιά που μαζεύονταν ήταν και η Γρηγορία, μαθήτρια πέμπτης δημοτικού. Ήσυχο παιδί. Ποτέ δεν έλεγε κάτι, όταν τη ρωτούσες. Έδινε την εντύπωση ότι ίσως δεν συμμετείχε. Με είχε προβληματίσει.

Αργότερα, χρειάστηκε να διακονήσω σε άλλη ενορία. Κράτησα όμως την επικοινωνία με τα παιδιά του κατηχητικού σχολείου του Αγίου Χαραλάμπους. Με τη Γρηγορία δεν στάθηκε αυτό δυνατό. Έδειξε ότι δεν ήθελε. Αργότερα, είχα μάθει ότι έμπλεξε με παρέες, άλλαξε «δρόμο». Η προσευχή για όλα τα παιδιά δεν σταμάτησε. Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού, ελέησε την δούλη σου… Μαρία, Κατερίνα, Μάρθα, Γρηγορία…

Κάποτε, είχα μάθει ότι είχε περάσει στη Νομική Αθηνών. Ήταν από τις καλές μαθήτριες και η επιλογή της σχολής μία από τις πρώτες.

Μία μέρα, επιστρέφοντας από τη δουλειά μου, μου είπαν ότι πήρε τηλέφωνο κάποιο παλαιό κατηχητόπουλο, και ήθελε να με δει. «Ποια; Η Γρηγορία…», είπα ξαφνιασμένη. Χάρηκα όταν συναντηθήκαμε, είχα μείνει άφωνη με αυτό που έβλεπα. «Η Γρηγορία είναι αυτή;», είπα μέσα μου. Ο Άγιος Θεός την δοκίμαζε. Ο καρκίνος είχε προχωρήσει και είχε αλλοιώσει το μισό της πρόσωπο τόσο που δεν την αναγνώριζες.

«Σας περίμενα», μπόρεσε και μου είπε και ένα χαμόγελο μόλις και μετά βίας χαράχτηκε στο μέρος των χειλιών της που δεν είχαν προσβληθεί από την αρρώστια.

Είπαμε πολλά, θυμηθήκαμε τα παλιά…

Δίπλα του στεκόταν μία σεβαστή κυρία, η μητέρα της. Κάποια στιγμή, γυρνώντας σε μένα μου είπε «Κυρία Σοφία… γιατί;» και ένα δάκρυ κύλησε από τα μάτια της πονεμένης μάνας.

Τότε ξαφνιασμένη άκουσα τη Γρηγορία να της λέει: «Μάνα, μη λες “γιατί”. Όταν ο Καλός Θεός μάς δίνει τα καλά Του, λέμε “γιατί;” Τώρα, δεν θα δεχτούμε και τα δύσκολα;» και γυρνώντας σε μένα μου είπε «Θυμάστε κυρία, εκείνο το μάθημα που μας είχατε κάνει για τον Ιώβ; Αυτός τόσα πέρασε και ποτέ δεν είπε “γιατί”. Αλλά τι είχε πει; …. «εἰ τὰ ἀγαθὰ ἐδεξάμεθα ἐκ χειρὸς Κυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν;» Κυρία… δεν την ξέχασα ποτέ αυτή την ωραία ιστορία…»

Έμεινα να την κοιτάζω…. «Ναι, όχι μόνο δεν την ξέχασες, Γρηγορία μου. Είχες τη δύναμη να την εφαρμόσεις κιόλας», είπα μέσα μου.

Τόσα χρόνια με αξίωσε ο Θεός να κάνω κατηχητικό, αλλά παίρνω εγώ τώρα μαθήματα. Μαθήματα ζωής.

Μιλήσαμε και για τις αλλαγές που είχε στην ζωή της, και πόσο είχε μετανιώσει για αυτές. «Αυτό που με κράτησε στη ζωή μου ήταν αυτά που μας λέγατε κάθε Σάββατο…», είπε.

Η Γρηγορία βγήκε από το νοσοκομείο. Αργότερα, ακολούθησαν πολλές επεμβάσεις στο εξωτερικό με πολλή επιτυχία. Με την χάρη του Θεού, τώρα εργάζεται και έχει ανοίξει την δική της οικογένεια και συνέχεια δοξάζει τον Άγιο θεό για όλα.

Μακρίνα

από το περιοδικό «Κιβωτός»
τεύχ. Δεκεμβρίου 2017 (58ο

Του Αββά Αμμούν του Νιτριώτη. 
α'. Ο Αββάς Αμμούν ο Νιτριώτης πήγε στον Αββά Αντώνιο και του λέγει : « Βλέπω, ότι εγώ περισσότερο από σένα έχω κουρασθή και όμως το δικό σου όνομα μεγαλύνουν οι άνθρωποι πιο πολύ από το δικό μου ». Και ο Αββάς Αντώνιος του αποκρίνεται : « Αυτό συμβαίνει γιατί εγώ αγαπώ τον θεό πιο πολύ από σένα ».
β'. ΄Ελεγαν για τον Αββά Αμμούν ότι έκαμε σε μέτρο κριθαριού δυο μήνες. Πήγε δε αυτός στον Αββά Ποιμένα και του λέγει : « "Αν πάω στο κελλί του διπλανού μου ή αυτός ελθη σ’ εμένα για κάποια ανάγκη, διστάζουμε να μιλήσουμε, μήπως η στιχομυθία μας ξεστρατίση». Του λέγει ο γέρων : « Καλά κάνεις. Γιατί η νεότης χρειάζεται προσοχή ». Του λέγει ο Αββάς Αμμούν : «Οι γέροντες λοιπόν τι έκαναν ; ». Και του αποκρίθηκε : « Οι γέροντες, με την προκοπή οπού είχαν, δεν εύρισκαν μέσα τους άλλο ή ξένο στο στόμα για να το πουν ». « "Αν λοιπόν χρειασθή, λέγει, να μιλήσω με τον διπλανό μου, θέλεις να μιλήσω με τα λόγια της Γραφής ή με τα λόγια των γερόντων ; ». Λέγει ο γέρων : « "Αν δεν μπορής να σιωπάς, καλύτερα είναι να χρησιμοποιής τα λόγια των γερόντων και όχι τη Γραφή. Γιατί ο κίνδυνος δεν είναι μικρός ».
γ’. 'Ένας αδελφός ήλθε από Σκήτη στον Αββά Αμμούν και του λέγει : « Με στέλνει ο πνευματικός μου πατέρας σε μια διακονία και φοβάμαι τη σαρκική αμαρτία ». Του λέγει ο γέρων : « Την ώρα οπού σου έρχεται πειρασμός, λέγε : Θεέ των δυνάμεων, με τις ευχές του πατέρα μου, βγάλε με απ’ αυτόν τον πειρασμό ». Μια μέρα λοιπόν, κάποια κόρη έκλεισε τη θύρα για να μη βγη εκείνος. Και φώναξε τότε δυνατά : « Θεέ του πατέρα μου, βγάλε με ». Και ευθύς βρέθηκε στον δρόμο της Σκήτης.
Του Αββά Α ν ο ύ β
α. Διηγήθηκε ο Αββάς Ιωάννης, ότι ο Αββάς Ανούβ και ο Αββάς Ποιμήν και οι λοιποί αδελφοί τους, τέκνα όντας μιας μητέρας, έγιναν μοναχοί στη Σκήτη. Και όταν ήλθαν οι Μάζικοι και την ερήμωσαν για πρώτη φορά, έφυγαν από εκεί και πήγαν σ’ ένα τόπο οπού τον έλεγαν Τερενούθι, έως ότου εξετάσουν πως θα έπρεπε να μείνουν. Και έμειναν εκεί, σε παλαιό ιερό, λίγες μέρες. Είπε δε ο Αββάς Ανούβ στον Αββά Ποιμένα : « Κάμε μου τη χάρη, συ και οι αδελφοί σου, ο καθένας ας ησυχάση μόνος του και ας μη συναντηθούμε μεταξύ μας αυτή την εβδομάδα ». Και είπε ο Αββάς Ποιμήν : « Όπως θέλεις θα κάμουμε ». Και έκαμαν έτσι. Βρισκόταν δε εκεί, στο ιερό αυτό, ένα λίθιvo άγαλμα. Και σηκωνόταν ο Αββάς Ανούβ κάθε πρωί και πετροβολούσε το πρόσωπο του αγάλματος. Το δε βράδι του έλεγε : « Συγχώρεσέ με ». Και πέρασε την εβδομάδα, έτσι κάνοντας. Το Σάββατο δε, συναντήθηκαν μεταξύ τους. Και είπε ο Αββάς Ποιμήν στον Αββά Ανούβ : « Σε είδα, Αββά, αυτή την εβδομάδα, να λιθοβολής το πρόσωπο του αγάλματος και πάλι μετάνοια να του βάνης. Κάνει τέτοια πράγματα πιστός άνθρωπος ; ». Και αποκρίθηκε ο γέρων : « Και αυτό για σας το έπραξα. Όταν με είδατε να λιθοβολώ το πρόσωπο του αγάλματος, μίλησε καθόλου η ωργίσθηκε ; ». Και είπε ο Αββάς Ποιμήν : « όχι ». « Και πάλι, όταν του έβαλα μετάνοια, μήπως ταράχθηκε και είπε : « Δεν σε συγχωρώ ; ». Και είπε ο Αββάς Ποιμήν : « όχι ». Και λέγει τότε ο γέρων : « Και εμείς λοιπόν εφτά αδελφοί είμαστε. “Αν θέλετε να μείνουμε μαζί, ας γίνουμε σαν το άγαλμα εκείνο, όπου είτε υβριστή είτε δόξασθή, δεν ταράζεται. Και αν δεν θέλετε να γίνη έτσι, να, τέσσερις πύλες είναι στο ιερό, ο καθένας οπού θέλη ας φύγη ». Και έπεσαν στο έδαφος, λέγοντας στον Αββά Ανούβ : « Θα κάμουμε όπως θέλεις, πάτερ, και θα συμμορφωθούμε στα λόγια σου ». Είπε δε ο Αββάς Ποιμήν : « Εμείναμε μαζί όλο μας τον καιρό, κάνοντας όπως μας είπε ο γέρων. Εκείνος ώρισε έναν από μας ως οικονόμο. Και καθετί όπου μας παρέχετε, τρώγαμε. Και ήταν αδύνατο να πή κάποιος από μας : Φέρε μας κάτι άλλο. “Η να πη : Δεν θέλω να το φάω αυτό. Και περνούσαμε όλο τον καιρό μας με ανάπαυση και ειρήνη ».
β'. Είπε ο Αββάς Ανούβ : «Από τότε όπου λέγομαι χριστιανός, δεν βγήκε ψεύδος από το στόμα μου».
Του Αββά Αβραάμ
α’. ‘Ελεγαν για κάποιο γέροντα, ότι πέρασε πενήντα χρόνια χωρίς να τρώγη ψωμί και χωρίς να πίνη κρασί εύκολα. Και έλεγε : « θανάτωσα τις σαρκικές ροπές και τη φιλαργυρία και την κενοδοξία ». Και ήλθε σ’ αυτόν ο Αββάς Αβραάμ, σαν έμαθε ότι το είπε αυτό. Και του λέγει: « Συ είπες αυτά τα λόγια ; ». Και του απαντά : « Ναι ». Και του λέγει τότε ο Αββάς Αβραάμ : « Να, μπαίνεις στο κελλί σου και βρίσκεις στο ψαθί σου μια γυναίκα. Μπορείς να πής με τον νου σου ότι δεν είναι γυναίκα ; ». Λέγει : « ’Όχι. Αλλά πολεμώ τον λογισμό, ώστε να μη την αγγίξω ». Λέγει πάλι ο Αββάς Αβραάμ : « Να λοιπόν οπού δεν το θανάτωσες, αλλά ζή το πάθος, μόνον όπου είναι δεμένο. Καθώς περπατάς, βλέπεις λιθάρια και όστρακα και ανάμεσά τους χρυσάφι. Μπορεί ο νους σου να το λογαριάση σαν εκείνα ; ». Λέγει ο άλλος : « όχι. Άλλα πολεμώ τον λογισμό, ώστε να μη το πάρω ». Και λέγει τότε ο γέρων : « Να, ζή το πάθος, αλλά είναι δεμένο ». Λέγει πάλι ο Αββάς Αβραάμ : « Να, ακούς για δυο αδελφούς ότι ο ένας σε αγαπά και ο άλλος σε μισεί και σε κακολογεί. Αν έλθουν σε σένα, θα έχης και τους δυο το ίδιο ; ». Απαντά : « ‘Οχι. Αλλά θα πολεμήσω τον λογισμό, ώστε να κάνω το καλό σ’ αυτόν οπού με μισεί όπως σ’ εκείνον οπού με αγαπά ». Του λέγει ο Αββάς Αβραάμ : « "Ωστε λοιπόν τα πάθη ζουν, αλλά δένονται από τους αγίους».
(Είπε Γέρων,Το Γεροντικόν εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1996 σελ.45-48)

(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μ. Βασιλείου, Χαρώνη Βασιλείου). 

Α') ΤΗΝ ΕΚΗΡΥΤΤΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ 

1410. Θρηνούν για μας οι προφήτες και μας παρακινούν να θρηνήσουμε γοερά, ώστε από τα προφητικά λόγια να συναισθανθούμε και να αναγνωρίσουμε τις αμαρτίες μας, να πενθήσουμε με οδύνη για την καταστροφή μας και να ταλαιπωρήσουμε τη σάρκα μας με κόπους και μόχθους.
Από ένα τέτοιον λοιπόν (το Δαβίδ) ξεσχίζεται το πένθιμο ένδυμα, που ντύθηκε, όταν πενθούσε με συντριβή για την αμαρτία του. Ντύνεται δε το χιτώνα1 της χαράς και της ευφροσύνης και το ιμάτιο (το ένδυμα) της σωτηρίας, τα λαμπρά αυτά φορέματα του γάμου, με τα οποία οποίος είναι στολισμένος, δεν θα εκδιωχτεί από τον ουράνιο νυμφώνα. «Έσχισες το τρίχινο ένδυμα που φορούσα λόγω του πένθους και με έζωσες γύρω γύρω με ευφροσύνη»2. Ο σάκος (το τρίχινο ένδυμα), επειδή είναι σύμβολο ταπεινώσεως, συνεργεί στη μετάνοια Γιατί λέει: «Πριν από πολύν καιρό θα είχαν μετανοήσει, αν κάθονταν με συντριβή κάτω στη γη και έφεραν τα σύμβολα του πένθους επάνω στο κεφάλι τους»3. (ΕίςΚ& Ψαλμ., 7, ΕΠΕ5,156ΒΕΠ 52,61ΜΟ 29,321).
1..Το εσωτερικό ένδυμα των ανδρών που έφθανε μέχρι τα πόδια. Το ιμάτιο ήταν το εξωτερικό ένδυμα, το επανωφόρι. Η φράση είναι του προφήτη Ησαΐα: «Ενέδυσε με ιμάτιον σωτηρίου και χιτώνα ευφροσύνης» (61,10). Τα λόγια αυτά επαναλαμβάνει και ο ιερεύς, όταν ντύνεται το στιχάριο.
2.Ψαλμ. 29,12. 3. Λουκ. 10,13.
Β') ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΡΑΚΤΉ
1411.«Εβρισες κάποιον άνθρωπο και τον εκακολόγησες; Επαίνεσε τον τώρα. "Εδειξες πλεονεξία και επήρες ξένα πράγματα; Επίστρεψέ τα. Εμέθυσες; Νήστεψε. "Εδειξες αλαζονεία; Ταπεινώσου. Εφθόνησες κάποιον; Παρακάλεσε τώρα το Θεό γι’ αυτόν. "Εκαμες φόνο; Να υποστείς το μαρτύριο ή να κάμεις εκείνο που είναι ισοδύναμο με το μαρτύριο αφού εξομολογηθείς την αμαρτία σου, βασάνισε (ταλαιπώρησε) το σώμα σου. Και τότε, μετά την εξομολόγηση, είσαι άξιος να ψάλλεις στο Θεό με δεκάχορδο ψαλτήρι».
« (Εις ΛΒ' Ψαλμ., 2, ΕΠΕ 5, 164ΒΕΙΓ52,64ΜΟ 29,325,328).
ΕΡΩΤΉΣΙΣ 297
1412. Με ποιον τρόπο πρέπει να επιστρέψει κανείς από τις αμαρτίες.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Να μιμείται κανείς τη διάθεση του Δαβίδ, που είπε πρώτα: «Συναισθάνθηκα την ανομία μου και δεν έκρυψα την αμαρτία μου. Είπα: θα εξομολογηθώ την ανομία μου στον Κύριο»1. Έπειτα δε με το να διηγείται τον τρόπο της επιστροφής με τον έκτο ψαλμό2 και με άλλους ψαλμούς με πολλούς τρόπους. Επίσης με το να μαθαίνει εκείνος που επιστρέφει, από τον απόστολο Παύλο, αυτά που εμαρτύρησε ότι έγιναν από τους Κορινθίους για το αμάρτημα κάποιου άλλου, λέγοντας: «Η λύπη που είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού έχει ως αποτέλεσμα μετάνοια που οδηγεί στη σωτηρία»3, και προσθέτοντας τα γνωρίσματα της λύπης. «Το ότι η κατά Θεόν λύπη φέρνει μετάνοια αποδεικνύεται και από τη δική σας περίπτωση. Γιατί το ότι λυπηθήκατε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού σάς έκαμε δραστήριους και σάς οδήγησε σε απολογία και αγανάκτηση εναντίον αυτού που αμάρτησε προκλητικά και φόβο, μήπως τιμωρηθείτε από το Θεό, και πόθο να με ξαναδείτε και ζήλο και εκδίκηση κατά του κακού. Με όλη τη διαγωγή σας αποδείξατε ότι είσθε καθαροί β αυτή την υπόθεση»4. "Ώστε από αυτά είναι φανερό ότι πρέπει όχι μόνον να αποφεύγουμε την αμαρτία και να υποφέρουμε αυτά τα πράγματα για χάρη εκείνων που αμαρτάνουν, αλλά και να απομακρυνόμαστε από τους ίδιους τους αμαρτάνοντες γιατί ο Δαβίδ μεν το εδήλωσε αυτό, όταν είπε: «Φύγετε μακριά μου όλοι όσα εργάζεσθε την ανομία»5, ο δε απόστολος Παύλος παράγγειλε ότι με τέτοιο Χριστιανό δεν πρέπει ούτε να συντρώγουμε6. 
(Όροι κατ' επιτομήν, ερώτ. 297, ΕΠΕ 9, 370372 ΒΕΠ53, 356 ΜΟ 31, 12921293).
Ι.Ψαλμ.31,5. 2.«Κύριε, μη τω θυμφ σου έλεγξης με... Ελέησόν με, Κύριε, όχι άσθενης είμι...» (ψαλμ. 6ος). 3. Β' Κορ. 7,10 4.Β' Κορ. 7,11. 5.Ψαλμ. 6,9 6.Α' Κορ. 5,11.

1413. Πρέπει εκείνος, που λέει ότι μετανοεί για κάποιο αμάρτημα, να μη λυπάται μόνον για το αμάρτημά του, αλλά και να παρουσιάζει καρπούς αντάξιους της μετάνοιας1.
Εκείνος που παιδαγωγήθηκε με κανόνα για τα πρώτα αμαρτήματα και αξιώθηκε να λάβει συγχώρηση, εάν αμαρτήσει πάλι, προξενεί στον εαυτό του καταδίκη της θείας οργής χειρότερη από την προηγούμενη2.  (Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Λουκ. 3,8: «Ποιήσατε καρπούς άξιους της μετάνοιας
2.Έβρ. 10,2629:«... χείρονος άξιωθήσεται τιμωρίας ο τον ΥΙόν του Θεού καταπατήσας και το αίμα της διαθήκης κοινόν ήγησάμενος, εν ω ήγιάσθη, και το Πνεύμα της χάριτος ένυβρίσας».

1414.Σ’ εκείνους που μετανοούν δεν φθάνει μόνον η απομάκρυνση από την αμαρτία, για να σωθούν έχουν ανάγκη και από έργα αντάξια της μετάνοιας.
[Ηθικά όρος Α΄,κεφ γ΄ ΒΕΠ53,38-MG31,701C]

1415. Ποιοι είναι οι άξιοι καρποί της μετανοίας.
Καρποί της μετανοίας είναι τα αντίθετα προς την αμαρτία έργα της δικαιοσύνης και της αρετής που οφείλει να καρποφορεί εκείνος που μετανοεί, εφαρμόζοντας τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Να καρποφορείτε πλούσια κάθε καλό έργο»1.
(Oροι και επιτομήν, 287, ΕΠΕ9,356 ΒΕΠ53,351ΜΟ 31,1284).
Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Κολ.1,10
ΕΡΩΤΉΣΙΣ Ι'
1416. Με ποιου είδους φόβο και με ποιου είδους δάκρυα οφείλει να εγκαταλείψει τα αμαρτήματα η ψυχή που ταλαιπωρήθηκε μέσα σε πολλές αμαρτίες, και με ποια ελπίδα και διάθεση οφείλει να προσέλθει στο Θεό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Πρώτα η ψυχή οφείλει να μισήσει την καταδικασμένη (την υπό κατηγορία) προηγούμενη ζωή της, να σιχαθεί και να αποστραφεί την ανάμνησή της, γιατί η Γραφή λέει: «Έμίσησα και σιχάθηκα την αδικία, αγάπησα δε το νόμο σου»1. "Έπειτα οφείλει να διδαχθεί το φόβο από την απειλή της αιώνιας κρίσεως και κολάσεως, να αναγνωρίζει δε ως καιρό δακρύων τον καιρό της μετάνοιας, όπως έδίδαξε ο Δαβίδ στον έκτο Ψαλμό2. Αυτά πρέπει να γίνουν, αφού η ψυχή βεβαιωθεί για τον καθαρισμό των Αμαρτημάτων με το αίμα του Χριστού, μέσα ατό μέγα έλεος και στο πλήθος των οικτιρμών του Θεού.
ΓΟροι κατ' επιτομήν, Γ, ΕΠΕ 9,24ΒΕΠ53,235ΜΟ 31,1088). 1. Ψαλμ. 118,163. 2. «... Λούσω καθ’ εκάστην νύκτα την κλίνην μου, εν δάκρυσί μου την στρωμνήν μου βρέξω» (Ψαλμ. 6,7).

Γ) ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΠΡΟΣ ΕΞΕΥΜΕΝΙΣΜΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1417. Τέτοια είναι η μετάνοια (έμπρακτη σαν εκείνη των Νινευιτών ],εκείνων που είναι ένοχοι σε αμαρτίες. Εμείς όμως την μεν αμαρτία διαπράττουμε συνεχώς και επίμονα, ενώ τη μετάνοια την αναλαμβάνουμε με αμέλεια και νωθρότητα. Ποιος από κείνους που προσεύχονται έχυσε έστω και ένα δάκρυ, ώστε να λάβει στον κατάλληλο καιρό βροχή και σταγόνες; Ποιος από κείνους που εξαλείφει τις αμαρτίες του, μιμήθηκε τον μακάριο Δαβίδ και έβρεξε το κρεβάτι του με δάκρυα; Ποιος έπλυνε τα πόδια ξένων και καθάρισε τη σκόνη της οδοιπορίας, ώστε στον κατάλληλο καιρό να εξευμενίσει το Θεό, ζητώντας παύση της ξηρασίας; Ποιος έθρεφε παιδί ορφανό από πατέρα, ώστε τώρα ο Θεός να ζωογονήσει προς χάρη μας τα σιτάρια, που σαν ορφανά κατακαίονται από τους ξηρούς άνεμους Ποιος περιέθαλψε χήρα βασανισμένη από τις δυσκολίες της ζωής, για να του ανταποδοθεί τώρα η αναγκαία τροφή; Ξέσχισε το άδικο συμβόλαιο, για να συγχωρηθεί έτσι η αμαρτία σου.
Εξαφάνισε τα δάνεια με τους βαρύτατους τόκους, για να βλαστήσει η γη τα συνηθισμένα προϊόντα της.
Δ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΕΝΕΙ ΑΚΑΡΠΗ ΧΩΡΙΣ ΝΗΣΤΕΙΑ
1418. Κακοποιηθήκαμε από την αμαρτία" Ας θεραπευτούμε με τη μετάνοια. Η μετάνοια όμως χωρίς τη νηστεία είναι μάταια (ανενέργητη). «Καταραμένη να είναι η γη. Να σου φυτρώνει αγκάθια και τριβόλια»1. Προστάχτηκες να εγκρατεύεσαι, όχι να ζεις με απολαύσεις. Απολογήσου στο Θεό με νηστεία5Αλλά και ο τρόπος ζωής στον παράδεισο είναι εικόνα της νηστείας. Όχι μόνον επειδή ο άνθρωπος είχε την ίδια δίαιτα με τους αγγέλους και έτσι πετύχαινε την ομοίωση προς αυτούς με την ολιγάρκεια, αλλά και επειδή όσα ύστερα βρήκαν οι άνθρωποι με το εφευρετικό τους πνεύμα, δεν είχαν επινοηθεί καθόλου από εκείνους που τρέφονταν στον παράδεισο. Δεν υπήρχαν καθόλου οινοποσίες, καθόλου θυσίες ζώων, ούτε όσα θολώνουν το ανθρώπινο μυαλό. Επειδή δεν ενηστέψαμε, εκπέσαμε από τον παράδεισο. (Περί νηστείας Α 34, ΕΠΕ 6,28ΒΕΠ54,1213ΜΟ 31,168).
Ε') ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΝΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΖΗΤΕΙ ΕΛΕΟΣ
1419. «Κύριε ο Θεός μου, εφώναξα δυνατά σε Σένα πάνω στον πόνο μου και με γιάτρεψες»1. Είναι μακάριος εκείνος που γνωρίζει την πληγή που υπάρχει στο βάθος της ψυχής του, ώστε να μπορεί να πλησιάζει το θείο γιατρό και να λέει: «Γιάτρεψε με, Κύριε, γιατί από τη βαριά μου θλίψη κλονίστηκαν ακόμη και τα κόκαλά μου»2. Και: «Εγώ είπα Κύριε, ελέησε με, γιάτρεψε την ψυχή μου (που είναι βαριά τραυματισμένη), γιατί αμάρτησα σε Σένα»3.
(Εις Κ& Ψαλμ, 3, ΕΠΕ 5,140ΒΕΠ 52,56ΜΟ 29,309). 1. Ψαλμ. 29,3. 2.Ψαλμ. 6,3. 3.Ψαλμ. 40,5.
ΣΤ) ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΛΟΓΗ ΜΕ ΤΉ ΒΑΡΥΤΉΤΑ ΤΟΥ ΑΜΑΡΉΜΑΤΟΣ
1420.Πρόσεχε στον εαυτό σου» (στον εσωτερικό σου κόσμο)1, ώστε η βοήθεια που θα πάρεις από τη θεραπεία να είναι ανάλογη με το παράπτωμα. Είναι μεγάλο και βαρύ το αμάρτημα; Τότε χρειάζεται πολλή εξομολόγηση, πικρά δάκρυα, συνεχής αγρυπνία και διαρκής νηστεία. Είναι ελαφρό και υποφερτό το παράπτωμα; ”Ας εξισώνεται με αυτό και η μετάνοια». («Πρόσεχε σεαυτώ», 4, ΕΠΕ6, 224 ΒΕΠ54,31Μ0 31,205ΑΒ). 1. Δευτ. 15,9.
Ζ') ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΑΜΑΡΤΉΜΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΣΠΘ' (289)
1421.Τι πρέπει να κάνει εκείνος που μετανόησε, αλλά έπεσε πάλιν στο ίδιο αμάρτημα;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Το ότι μετανόησε κάποιος μια φορά και διέπραξε πάλι την ίδια αμαρτία αποδεικνύει ότι δεν εκαθάρισε πλήρως το πρώτο αίτιο εκείνης της αμαρτίας, από το όποιον, σαν κάποια ρίζα, φυτρώνουν πάλιν αναγκαστικά τα ίδια πάθη. Γιατί, όπως, αν θελήσει κάποιος να κόψει τα κλαδιά ενός φυτού, αφήνοντας τη ρίζα, η ρίζα που μένει δίνει τους ίδιους βλαστούς έτσι, επειδή μερικά αμαρτήματα δεν έχουν την αρχή τους μέσα τους, αλλά φυτρώνουν από αλλά, είναι μεγάλη ανάγκη εκείνος που θέλει να καθαριστεί από αυτά να ξεριζώσει τα πρώτα αίτια εκείνων των αμαρτημάτων. Πχ. η φιλονικία ή ο φθόνος δεν προέρχονται από τον εαυτό τους αλλά βλαστάνουν από τη ρίζα της φιλοδοξίας. Γιατί, επειδή οικειοποιείται (σφετερίζεται) ο άνθρωπος την ανθρώπινη δόξα, φιλονικεί με εκείνον που διακρίνεται ή φθονεί εκείνον που διαπρέπει. Εάν λοιπόν κάποιος που κυριεύθηκε μια φορά από φθόνο ή από εριστικό πνεύμα πέσει στα ίδια, ας γνωρίζει ότι κατά βάθος νοσεί από το πρώτο αίτιο του φθόνου ή του εριστικού πνεύματος, δηλαδή από τη φιλοδοξία. Και πρέπει βέβαια αυτός να θεραπεύσει το πάθος της φιλοδοξίας, ξεκινώντας από το αντίθετο, με τα γυμνάσματα της ταπεινοφροσύνης (γιατί γύμνασμα ταπεινοφροσύνης είναι η απασχόληση με τα ευτελέστερα πράγματα), ώστε έτσι να αποκτήσει το ταπεινό φρόνημα και να μην ξεπέσει πλέον στα βλαστήματα της φιλοδοξίας που αναφέραμε. Το ίδιο ισχύει για κάθε παρόμοιο αμάρτημα.
(Όροι κατ’ επιτομήν, ερώτ. 2776 ΕΠΕ9, 358360 ΒΕΠ53, 352 ΜΟ 31,1285).

Η') Ο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ TΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΔΩΣΕΙ TΗΝ ΑΦΕΣΗ
1422.«Ο Θεός αφαιρεί κάθε δάκρυ από το πρόσωπο»1 αυτών που μετανοούν. «Ο Κύριος είναι αξιόπιστος σε όλους τους λόγους και τις υποσχέσεις του»2. Δεν ψεύδεται, όταν λέει: « αν οι ψυχές σας είναι εξαιτίας των αμαρτιών σας κόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το χιόνι, αν είναι ακόμη περισσότερο κατακόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το μαλλί του προβάτου»3. Ο μεγάλος γιατρός των ψυχών είναι πρόθυμος να θεραπεύσει το πάθος σου. Εκείνου λόγια είναι, εκείνο το γλυκύ και σωτήριο στόμα είπε: «Δεν χρειάζονται γιατρό οι υγιείς, αλλά οι άρρωστοι». Δεν ήρθα να καλέσω τους δίκαιους, αλλά τους αμαρτωλούς στη μετάνοια»4.
Ο Κύριος θέλει να σε καθαρίσει από τον πόνο της πληγής σου5 και να σου δείξει φώς μέσα στο σκοτάδι. Ο καλός Ποιμένας, αφού «άφησε τα σωσμένα πρόβατά του, αναζητεί εσένα6. Αν του παραδώσεις τον εαυτό σου, δεν θα διστάσει ούτε θα θεωρήσει ανάξιο της Θεότητάς του ο Φιλάνθρωπος να σε βαστάξει πάνω στους δικούς του ώμους, χαίροντας γιατί βρήκε το χαμένο πρόβατό Του7.
Ο Πατέρας στέκεται και περιμένει την επιστροφή σου από την πλάνη. Μόνον να επιστρέφεις, και, ενώ θα είσαι ακόμη μακριά, θα τρέξει και θα πέσει στον τράχηλό σου και θα αγκαλιάσει8 με φιλικούς ασπασμούς εκείνη τη ψυχή που έχει ήδη καθαριστεί με τη μετάνοια.
Και θα ντύσει με την πρώτη την στολή την ψυχή που ξεντύθηκε τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις πράξεις του9 και θα φορέσει δαχτυλίδι στα χέρια που έχουν ξεπλυθεί από το αίμα του θανάτου και θα φορέσει υποδήματα στα πόδια10, που γύρισαν από το δρόμο του κακού στο δρόμο του Ευαγγελίου της ειρήνης11.
Και θα αναγγείλει ημέρα ευφροσύνης και χαράς στους δικούς του, και στους Αγγέλους και στους ανθρώπους, και θα γιορτάσει τη σωτηρία σου με κάθε τρόπο. «Σας διαβεβαιώνω ότι γίνεται μεγάλη χαρά στον ουρανό μπροστά στο Θεό για κάθε αμαρτωλό που μετανοεί»12. Και, αν κανείς από αυτούς που νομίζουν ότι στέκουν καλά, διατυπώσει την κατηγορία εναντίον σου ότι έγινες πολύ γρήγορα δεκτή σε κοινωνία, ο ίδιος ο αγαθός Πατέρας θα απολογηθεί για λογαριασμό σου, λέγοντας: «Έπρεπε και συ να ευφρανθείς και να χαρείς, γιατί αυτή η θυγατέρα μου ήταν νεκρή και αναστήθηκε και χαμένη και βρέθηκε.13(Επιστ. 46, Προς παρθένον έκπεσούσαν, 6, ΕΠΕ3, 498500ΒΕΠ55,81 ]
ΜΟ 32,380381).
Ι.Ήσ.25,8. 2. Ψαλμ.144,13α 3.Ησ.1,18 4. Ματθ. 9,1213. 5.Ησ.53,10 6.Ματθ.18,12-13 7. Ματθ. 18,12-13. 8.Λουκ.15,20 9.Κολ.3,9 10. Λουκ. 15,22. 11.Εφεσ.6,15 12.Λουκ.15,7-10
13. Λουκ. 15,32.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η επιστολή αυτή του ί. Πατρός είναι συγκινητική. Χρησιμοποιεί πλήθος χωρίων της Αγ. Γραφής, με τα οποία προσπαθεί να πείσει την «εκπεσούσα μοναχή» ότι το θείο έλεος είναι άπειρο και ότι, αν θελήσει να εγκαταλείψει τη ζωή της αμαρτίας στην όποιαν παρασύρθηκε, και επιστρέψει στη ζωή της ασκήσεως, θα βρει τις αγκαλιές του Πατέρα ανοιχτές.
1423. Να μπεις στο ασυνείδητο1 της ψυχής σου και να αναμοχλεύσεις τη μνήμη των πράξεών σου. Και αν τα αμαρτήματά σου είναι πολλά, να μη λυπηθείς και αθυμήσεις εξαιτίας του πλήθους αυτών. Γιατί, «όπου πλεόνασε η αμαρτία, εκεί επερίσσεψε η χάρη»2, εάν βέβαια αποδέχεσαι τη χάρη. Γιατί σ’ εκείνον που οφείλει πολλά, πολλά θα του συγχωρηθούν, για να αγαπήσει περισσότερο3. (Προτρεπτική εις το αγ. Βάπτιςμα, 4, ΕΠΕ 6, 258260ΒΕΠ54,136137ΜΟ 31, 432).   1.Ματθ. 6,6.   2. Ρωμ.5,20.   3. Λουκ. 7,47.
Θ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΡΙΖΙΚΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΉ ΖΩΗ
1424. Πράγματι δεν είναι μικρό το κέρδος για έναν άνδρα, που κατάγεται από φημισμένη οικογένεια και ένδοξη γενιά, να μεταπηδήσει στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(Επιστ. 277, Μαξίμω 1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343 ΜΟ 32, 1013).
1.Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.
Ι') ΜΕ TΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΜΑΡΤΉΜΑΤΑ
1425.Η πορνεία και τα παρόμοια αμαρτήματα, αφού αποβληθούν (με τη μετάνοια), είναι σαν να μην έγιναν, αφού με τα δάκρυα συγχωρήθηκαν. Στο εξής η αγιότητα και η δικαιοσύνη που είναι πράγματα ευχάριστα και δεν γνωρίζουν τον καταποντισμό στα κύματα, καταλαμβάνουν το χώρο των αμαρτημάτων.
(Περί του μή προσηλώσθαι τοις βιοτικοίς, 7, ΕΠΕ 7,182 ΒΕΠ54,193ΜΟ 31,5520).
ΕΡΩΉΣΙΣ ΙΕ'
1426. Τι σημαίνει το χωρίο: «Πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω;»1, και με ποιους ορούς μπορώ (υποχρεούμαι) εγώ να συγχωρώ.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Η εξουσία της αφέσεως των αμαρτιών δεν έχει δοθεί χωρίς ορούς, αλλά εξαρτάται από την υπακοή αυτού που μετανοεί και από τη συμφωνία του με τον καθοδηγητή της ψυχής του (με τον πνευματικό του). Γιατί έχει γραφεί στην 'Αγ. Γραφή για τέτοιες περιπτώσεις ότι: «”αν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για κάθε καλό πράγμα, το όποιον εζήτησαν στην προσευχή τους θα το λάβουν από τον Πατέρα μου τον ουράνιο»2.
Ως προς το ερώτημα, ποια αμαρτήματα μπορούμε να συγχωρούμε, δεν πρέπει ούτε καν να διατυπώνεται τέτοιο ερώτημα, γιατί η Καινή Διαθήκη δεν μας δήλωσε ότι υπάρχει κάποια διαφορά3, αλλά υπόσχεται την συγχώρηση κάθε αμαρτίας σ’ εκείνους που αληθινά μετανοούν, και μάλιστα επειδή ο Κύριος προσωπικά υποσχέθηκε την άφεση «για κάθε καλό πράγμα»4 , (για το όποιον προσευχήθηκαν) στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(°Επιστ. 277, Μαξίμω1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343ΜΟ 32, 1013).
1. Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.  (Oροι και έπιτομήν, ΙΕ, ΕΠΕ9,30ΒΕΠ53,237ΜΟ 31,1092). 1.Ματθ.18,21 Από την απάντηση φαίνεται ότι η ερώτηση απευθύνεται στο Μ.Βασίλειο από κάποιο πνευματικό-εξομολόγο.  2. Ματθ.18,19 3.Βλ.και τον Όρο κατ’επιτομήν 293 4. Ματθ.1
ΙΑ') ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΥΝΑΤΟΤΉΤΑ ΕΡΓΩΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1427. Μετά την αναχώρηση μας απ’ αυτή τη ζωή δεν υπάρχει δυνατότητα επιτελέσεως έργων αγαθών, αφού ο Θεός, δείχνοντας τη μακροθυμία του, όρισε αυτή τη ζωή ως κατάλληλη να επιτελέσουμε έργα που θα μας κάνουν ευάρεστους σ Αυτόν.    (Ηθικά, όροςΑ', κεφ. ο' ΒΕΠ53,38ΜΟ 31, 701Ό704).
ΙΒ') ΟΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΠΟΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ
1428.«Θα συναθροισθούν δυο ή τρεις πόλεις σε μία, για να πιουν νερό και δεν θα ξεδιψάσουν, γιατί δεν επιστρέψανε σε μένα, λέει ο Κύριος»1." Ας καταλάβουμε λοιπόν ότι ο Θεός μας έστειλε αυτές τις τιμωρίες, γιατί απομακρυνθήκαμε απ’ αυτόν και δείξαμε αμέλεια. Δεν επιδιώκει να μας συντρίψει, αλλά προσπαθεί να μας διορθώσει, όπως κάνουν για τα παιδιά τους οι καλοί πατέρες που ανατρέφουν με επιμέλεια τα παιδιά τους, θυμώνουν και εξανίστανται κατά των νεαρών παιδιών τους, όχι γιατί επιθυμούν να προξενήσουν σ’ αυτά κάποιο κακό, αλλά για να τα οδηγήσουν από τη νηπιακή αδιαφορία και τις νεανικές παρεκτροπές στην επιμέλεια. Παρατηρείστε λοιπόν πώς το πλήθος των αμαρτιών μας έβγαλε από τη φυσική τους πορεία τις εποχές του έτους και άλλαξε κατά τρόπο αλλόκοτο τις καταστάσεις των καιρών.. Ενώ παίρνουμε από το Θεό τόσα αγαθά, στους άλλους δεν δίνουμε απολύτως τίποτε. Επαινούμε την ευεργεσία, την στερούμε όμως από εκείνους που την έχουν ανάγκη. Ενώ είμαστε δούλοι και ελευθερωνόμαστε, δεν συμπονούμε τους συνδούλους μας, στον πεινούμε, τρεφόμαστε, ενώ το φτωχό τον παραβλέπουμε. Ενώ έχουμε πλούσιο χορηγό και ταμία το Θεό, εγίναμε τσιγκούνηδες και αμέτοχοι στις ανάγκες των φτωχών. Τα πρόβατά μας είναι πολύτοκα (πολύ γόνιμα), οι γυμνοί όμως είναι περισσότεροι από τα πρόβατα. Οι αποθήκες λόγω του πλήθους των αποθηκευμένων προιόντων φαίνονται στενές, αλλά εμείς εκείνον που στενοχωρείται από τη φτώχεια, δεν τον ελεούμε. Γι’ αυτό μας απειλεί η δίκαιη κρίση. Γι’ αυτό και ο Θεός δεν ανοίγει το χέρι του (να μας δώσει τα αγαθά του), γιατί εμείς αποκλείσαμε τη φιλαδελφία. Γι’ αυτό τα χωράφια είναι ξερά, γιατί ψυχράνθηκε η αγάπη μας.
Οι άνδρες, εκτός από λίγους ασχολείσθε με το εμπόριο και οι γυναίκες τους βοηθείτε στην εργασία του μαμμωνά (του πλούτου). Λίγοι είναι μαζί μου στην προσευχή, και αυτοί είναι ζαλισμένοι, μεταστρεφόμενοι συνεχώς και χασμωριούνται, στριφογυρίζουν συνεχώς και ανυπομονούν πότε θα τελειώσει την ψαλμωδία των στίχων ο ψάλτης, πάτε θα φύγουν από την Εκκλησία και την αναγκαία προσευχή, σαν να επρόκειτο να ελευθερωθούν από φυλακή. Ιδιαίτερα τα παιδιά, αυτοί οι μικρούληδες, που άφησαν τα βιβλία τους στα σχολεία και ψάλλουν μαζί μας, μεταχειρίζονται τον εκκλησιασμό ως ευκαιρία χαλαρώσεως και διασκεδάσεως και μεταβάλλουν τη δική μας λύπη σε εορτή, επειδή ελευθερώνονται για λίγο από τη φορτικότητα (την πίεση) του δασκάλου και τη φροντίδα των μαθημάτων. Το πλήθος όμως των ώριμων ανδρών και ο λαός που είναι ένοχοι για διάφορες αμαρτίες, ξέγνοιαστοι και ελευθεριάζοντες και χαρούμενοι γυρίζουν μέσα στην πόλη, είναι αυτοί ακριβώς που περιφέρουν στις ψυχές τους την αιτία όλων των κακών, αυτοί που υποκίνησαν και έφεραν την παρούσα συμφορά . (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,130134ΒΕΠ54, 79ΜΟ 31,309).    1.Ο ιερός Πατήρ αναφέρεται στην ξηρασία και την πείνα που εμάστιζαν την πόλη και την περιοχή της Καισαρείας.
ΙΓ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΣΩΖΕΙ
1429.Μην περιφρονείς κανένα σφάλμα, ακόμη κι’ όταν αυτό είναι τόσο μικρό, ώστε να μην προκαλεί σκάνδαλο, βιάσου να το επανορθώσεις με τη μετάνοια, κι’ αν ακόμη πολλοί διαπράττουν πολλά σφάλματα και μικρά και μεγάλα, και μένουν αμετανόητοι... Η μετάνοια είναι σωτήρια, η δε μωρία είναι ο θάνατος της μετάνοιας.   (Λόγος άσκητικός Α4, ΕΠΕ 8,106 ΒΕΠ53, 391 ΜΟ 31,636).
ΙΔ') ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΙΔΙΩΣ ΌΤΑΝ ΜΑΣ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΣΥΜΦΟΡΕΣ
1430.Τα βρέφη, που δεν αισθάνονται το κακό ούτε ευθύνονται για την αμαρτία, σπεύδουν και συναθροίζονται στην Εκκλησία, για να υμνήσουν και δοξολογήσουν τον Κύριο, χωρίς να γνωρίζουν την αιτία των συμφορών που μας λυπούν , και χωρίς να έχουν τη συνηθισμένη γνώση και δύναμη που απαιτεί η προσευχή. Εσύ παρακαλώ, έλα εδώ στο μέσον του ναού, εσύ που είσαι ζυμωμένος με την αμαρτία. Εσύ γονάτισε και κλάψε και στέναξε. Άφησε το βρέφος να κάνει όσα αρμόζουν στην ηλικία του. Γιατί, ενώ είσαι κατηγορούμενος, κρύβεσαι και σπρώχνεις το ανεύθυνο παιδί να απολογηθεί; Μήπως εμπαίζεται ο Κριτής, ώστε να αντικαταστήσεις τον εαυτό σου με άλλο πλαστό πρόσωπο; "Επρεπε βέβαια να παρίσταται κι εκείνο (το παιδί), αλλά πάντως μαζί σου και όχι μόνο του. Βλέπεις και τους Νινευίτες πώς με τη μετάνοια τους εξιλέωσαν το Θεό και επένθησαν για τις αμαρτίες τους. Αυτά που ο Ιωνάς, μετά τη σωτηρία του από τη θάλασσα και το κήτος, εκήρυξε, δεν οδήγησαν σε μετάνοια μόνον τα βρέφη, αλλά πρώτους κατέβαλε και ταπείνωσε η νηστεία τους πατέρες αυτούς, που είχαν αμαρτήσει. Και η τιμωρία εβασάνιζε τους πατέρες, επιπρόσθετα δε αναγκαστικά θρηνούσαν και τα βρέφη... Και έτσι ο Θεός, όταν τους είδε πλέον ταπεινωμένους, όταν είδε ότι όλοι ανεξαιρέτως μόνοι τους καταδίκασαν τον εαυτό τους σε υπερβολική κακοπάθεια, και την αμαρτία τους συγχώρησε και την τιμωρία ανακάλεσε και τη χαρά εχάρισε σ’ αυτούς που επένθησαν από ευαισθησία "Ω! πόσο θαυμαστή είναι η μετάνοια! "Ω! πόσο σοφή και συμπυκνωμένη σε ωφέλειες είναι η θλίψη!     (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,134136ΒΕΠ54, 7980ΜΟ 31,309).

ΙΕ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΑΣ ΔΙΝΕΙ ΘΑΡΡΟΣ ΝΑ ΖΗΤΟΥΜΕ ΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1431. "Όποιος έπεσε σε θανάσιμη αμαρτία1, Ας λέει: «Με περικύκλωσαν φόβοι και πόνοι θανάτου»2 . Γιατί λέει ο ευαγγελιστής: «Εκείνος, που αμαρτάνει βαριά και επιμένει στην αμαρτία, κατάγεται από το διάβολο και έχει στενή σχέση μαζί του»3. Όταν λοιπόν ήμουνα εργάτης της αμαρτίας και βρισκόμουνα σαν έμβρυο στην κοιλιά του θανάτου, τότε βρέθηκα να με απειλούν οι κίνδυνοι του Άδη. Πώς θεραπεύτηκα; Βρίσκοντας τη θλίψη και τον πόνο που προκαλεί η μετάνοια. Γιατί επινόησα για τον εαυτό μου την ταλαιπωρία της μετάνοιας, που είναι ανάλογη με τη βαρύτητα της αμαρτίας και έτσι ετόλμησα να επικαλεσθώ το όνομα του Κυρίου. Και ποιά ήταν τα λόγια που είπα στην προσευχή μου; 7Ω Κύριε, γλύτωσε την ψυχή μου και τη ζωή μου από τους κινδύνους και τις θλίψεις»4. Κρατούμαι δέσμιος σ’ αυτή την αιχμαλωσία Συ πλήρωσε αντί για μένα το λύτρο (το αντάλλαγμα) και σώσε την ψυχή μου.
(ΕίςΡΙΔ'(114) Ψαλμ, 2, ΕΠΕ5, 406408ΒΕΠ52,140ΜΟ 29,488-489). 1΄΄.Έστιν αμαρτία προς θάνατον…. και έστιν αμαρτία ου προς θάνατον. ΄΄[ Α΄Ιω.5,16-17]
2.Ψαλμ.114,3 3.Α΄Ιω.3,8 4.Ψαλμ.114,4
ΙΣΤ) Ο Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΟΛΟΙ ΕΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ
1432. Θα ευχόμουνα όλοι σας να ζείτε με δάκρυα και με συνεχή μετάνοια, αφού και μεις δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να ικετεύουμε για τις αμαρτίες μας, όχι όμως με ανθρώπινα λόγια, όπως σεις, αλλά με τα λόγια του Πνεύματος1 ζητούμε από το Θεό μας να γίνει ίλεως (ευμενής, συμπαθής).  ζ Επιστ. 207, Τοις κατά Νεοκαισάρειαν κληρικοίς 4, ΕΠΕ2,110ΒΕΠ 55,242ΜΟ 32, 764).
1. Εννοεί προφανώς τα λόγια των Ψαλμών και της 'Αγ. Γραφής γενικότερα, που είναι θεόπνευστα.

- Γέροντα, γιατί επιτρέπει ο Θεός να συμβή μία συμφορά;
- Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις. Άλλοτε επιτρέπει ο Θεός κάτι, για να βγη κάτι το καλύτερο, και άλλοτε επιτρέπει κάτι για παιδαγωγία. Άλλοι ανταμείβονται και άλλοι εξοφλούν, δεν πάει τίποτε χαμένο. Να ξέρετε πως ό,τι επιτρέπει ο Θεός, ακόμη και να εξοντωθούν π.χ. άνθρωποι, είναι φιλάνθρωπο, γιατί ο Θεός έχει «σπλάγχνα». Ο Προφήτης Ηλίας πόσους έσφαξε; Τριακόσιους ιερείς του Βάαλ. Όταν τους είπε: «Κάντε προσευχή, θα κάνω και εγώ, και όποιου η φωτιά θα ανάψη από μόνη της, αυτού ο Θεός θα είναι αληθινός», άρχισαν οι ειρείς του Βάαλ να φωνάζουν: «Επάκουσον, ο Θεός ημών, Βάαλ, επάκουσον!». Αλλά ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Ο Προφήτης Ηλίας τους λέει: «Είναι απασχολημένος ο Θεός σας και δεν σας ακούει! Φωνάξτε πιο δυνατά!». Εκείνοι συνέχισαν να φωνάζουν και να ξεσχίζουν, όπως συνήθιζαν, τις σάρκες τους με μαχαίρια, για να πονάνε, και να φωνάζουν πιο δυνατά, για να τους ακούση ο Βάαλ. Αφού τελικά δεν κατόρθωσαν τίποτε, είπε ο Προφήτης Ηλίας: «Βρέξτε τα δικά μου ξύλα». «Τρισσεύσατε», τους είπε. Έρριξαν νερό μία, δυό, τρεις φορές! Αφού από το πολύ νερό είχαν γίνει μούσκεμα τα ξύλα και έτρεχαν από γύρω τα νερά. Μόλις προσευχήθηκε ο Προφήτης Ηλίας, έπεσε φωτιά από τον ουρανό και κάηκε ό,τι είχαν στο θυσιαστήριο για να θυσιάσουν, και το ίδιο το θυσιαστήριο μαζί! Τότε είπε: «Πιάστε τους ιερείς, γιατί παρασύρουν τον λαό στην ειδωλολατρία» και τους έσφαξε όλους.
Πολλοί λένε: «Καλά, πώς έσφαξε ο Προφήτης Ηλίας τόσους;». Ο Θεός δεν είναι βάρβαρος ούτε ο Προφήτης ήταν βάρβαρος. Οι ιερείς όμως των ειδώλων είχαν πλανήσει όλον τον κόσμο, αφού έφθασε ο Προφήτης Ηλίας να πη: «Έμεινα μόνος μου!». Τόσο πολύ! Αλλά και οι ιερείς των ειδώλων περισσότερο υπέφεραν από τα δικά τους σφαξίματα παρά από το μαχαίρι του Προφήτη Ηλία που έδωσε τέλος στο μαρτύριό τους. Ο πόνος από τα δικά τους ξεσχίσματα ήταν μεγαλύτερος. Γιατί, βλέπεις, ό,τι επιτρέπει ο Θεός είναι φιλάνθρωπο, ενώ τα σφαξίματα τα δικά τους ήταν οδυνηρά.

- Γιατί, Γέροντα, στην Παλαιά Διαθήκη η τιμωρία του Θεού ήταν τόσο άμεση;
- Στην Παλαιά Διαθήκη εκείνη την γλώσσα, εκείνον τον νόμο καταλάβαιναν. Ο ίδιος ο Θεός ήταν και τότε, αλλά εκείνος ο νόμος ήταν για εκείνους τους ανθρώπους που δεν καταλάβαιναν αλλιώς. Μη σας φαίνεται εκείνος ο νόμος σκληρός και το Ευαγγέλιο διαφορετικό. Ήταν ο νόμος που θα ωφελούσε εκείνη την εποχή. Δεν ήταν ο νόμος εκείνος βάρβαρος, αλλά η γενιά εκείνη ήταν βάρβαρη. Οι σημερινοί άνθρωποι μπορεί να κάνουν μεγαλύτερες βαρβαρότητες, αλλά τουλάχιστον μπορούν να καταλάβουν. Τώρα ένα κανδήλι κουνιέται και πόσο οι άνθρωποι συγκλονίζονται! Ενώ, βλέπεις, τότε πόσα έκανε ο Θεός! Έδωσε δέκα μάστιγες στον Φαραώ, για να βγάλη τους Ισραηλίτες από την Αίγυπτο. Κάνει ξηρά την Ερυθρά θάλασσα, για να περάσουν. Τους δίνει νεφέλη την ημέρα, για να μην τους καίη ο ήλιος, στήλη φωτεινή την νύχτα, για να τους οδηγή. Και μετά από τόσα γεγονότα έφθασαν στο σημείο να ζητήσουν για Θεό ένα χρυσό μοσχάρι! Σήμερα οι άνθρωποι δεν θα έλεγαν ποτέ ότι ένα μοσχάρι θα τους οδηγήση στην Γη της Επαγγελίας.

(Λόγοι, τόμος Α΄σελ. 116-118)