Α') ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
α’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΑΡΧΙΣE ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
1509. Αλλ’ ο λόγος μας ας βαδίζει δια μέσου της ιστορίας, όταν εξετάζει την αρχαιότητα της νηστείας, και πως όλοι οι άγιοι, σαν να διαδέχτηκαν κάποια πατρική κληρονομιά, έτσι διαφύλαξαν τη νηστεία, παραδίδοντάς την ο πατέρας στο παιδί...Δεν υπήρχε στον παράδεισο κρασί ούτε σφαγές ζώων ούτε κρεοφαγίες. Το κρασί εμφανίστηκε μετά τον κατακλυσμό. Μετά τον κατακλυσμό λέει η Γραφή: «Να τα τρώτε όλα, όπως τα λάχανα και τα χόρτα»(1). Όταν απορρίφτηκε η τελείωση (το «κατ’ εικόνα και ομοίωση») από τους απογόνους του Αδάμ και της Εύας, τότε επιτράπηκε η απόλαυση. Απόδειξη δε, ότι ήταν άγνωστο το κρασί, είναι ο ίδιος ο Νώε, που αγνοούσε τη χρήση του. Γιατί δεν είχε ακόμη μπει στη ζωή των ανθρώπων ούτε είχε χρησιμοποιηθεί στις συναναστροφές ανάμεσα στους ανθρώπους. Ούτε λοιπόν επειδή είδε άλλον, ούτε επειδή ο ίδιος εδοκίμασε, έπεσε απρόσεκτα στη μέθη από το κρασί. «Γιατί εφύτεψε ο Νώε αμπέλι και έπιε από τον καρπό του αμπελιού και εμέθυσε»(2). Όχι επειδή ήταν μέθυσος, αλλά επειδή δεν εγνώριζε ότι έπρεπε να πιει με μέτρο. Έτσι η επινόηση της οινοποσίας είναι νεώτερη από τον παράδεισο και έτσι είναι παλιά και σεβαστή η σεμνή νηστεία (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 5, ΕΠΕ 6, 30-32 - ΒΕΠ 54,13-14 - - MG 31,169).
(1). Ο Θεός, μετά τον κατακλυσμό, έδωσε εντολή στο Νώε και στα παιδιά του να τρώνε τα πάντα (ζώα, πτηνά, ψάρια), όπως τα λάχανα και τα χόρτα (Γέν. 9, 2-3). Το μόνο που τους απαγόρευσε ήταν το αίμα (Γέν. 9,4-6). (2). Γέν. 9,20-21.
β’ ) ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟ
1510. Η νηστεία είναι παλιό δώρο. Δεν παλιώνει και δεν γερνάει, αλλά πάντοτε ανανεώνεται και ανθίζει, για να φέρει ώριμους καρπούς.Νομίζεις ότι υπολογίζω την αρχαιότητά της από τότε που ίσχυσε ο νόμος; Η νηστεία είναι παλιότερη και από το νόμο. Αν περιμείνεις λίγο, θα βρεις ότι ο λόγος είναι αληθινός. Μη νομίζεις ότι η ημέρα του εξιλασμού, που είχε νομοθετηθεί για τον Ισραήλ κατά τη δέκατη μέρα του έβδομου μήνα(1), αυτή είναι η αρχή της νηστείας. Έλα λοιπόν να βαδίσεις δια μέσου της ιστορίας και να ερευνήσεις την αρχαιότητά της. Γιατί η εφεύρεση δεν είναι νεώτερη. Το κειμήλιο είναι πατρικό. Κάθε τι που είναι αρχαίο είναι και σεβαστό. Να σέβεσαι την παλαιότητα της νηστείας. Είναι συνομήλικη με την ανθρωπότητα. Η νηστεία νομοθετήθηκε στον παράδεισο. Είναι η πρώτη εντολή που έλαβε ο Αδάμ: «Από το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού δεν θα φάτε»(2). Το «δεν θα φάτε» όμως είναι νόμος, που αναφέρεται στη νηστεία και την εγκράτεια. Εάν η Εύα είχε νηστέψει από τον καρπό του δένδρου, τώρα δε θα είχαμε ανάγκη από αυτή τη νηστεία.
(Περί νηστείας λόγ. Α', 23, ΕΠΕ 6, 26 - ΒΕΠ 54,12 - MG 31,165-168).
(1). Την εορτή του Εξιλασμού τη γιόρταζαν οι Εβραίοι τη δέκατη ήμερα του μήνα Τισρεί (Σεπτ. - Οκτώβρ.), πέντε ημέρες πριν από την εορτή της Σκηνοπηγίας (Λευιτ. 16, 29. 23, 27 και 25, 9). Την ημέρα αυτή και μόνο ο Αρχιερέας έμπαινε στα Άγια των Αγίων της Σκηνής του Μαρτυρίου και εράντιζε το θυσιαστήριο και το καταπέτασμα της Σκηνής με το αίμα των ζώων, που είχαν θυσιαστεί για τις δικές τους αμαρτίες και τις αμαρτίες των ιερέων και του λαού. Την ίδια ημέρα γινόταν και η τελετή του Αποδιοπομπαίου Τράγου. Από δύο τράγους, μετά από κλήρωση, ο ένας θυσιαζόταν και ο άλλος αφηνόταν ελεύθερος, ώστε να μεταφέρει στο δάσος τις αμαρτίες του λαού. (Γ. Κωνσταντίνου, Λεξικό των Αγίων Γραφών, σ. 328. Βλ. και τη λέξη εξιλασμός στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια του Α. Μαρτίνου). (2). Γέν. 2,17.
γ') Ο ΜΩΫΣΗΣ ΝΗΣΤΕΥΕ
1511. Γνωρίζουμε επίσης ότι και ο Μωϋσής μετά από νηστεία πλησίασε το όρος Σινά(1). Γιατί δεν θα αποτολμούσε να πλησιάσει την κορυφή που κάπνιζε ούτε θα έπαιρνε το θάρρος να μπει μέσα στο γνόφο (στην καταχνιά, στην αντάρα), αν δεν είχε οπλιστεί με το όπλο της νηστείας. Μετά από νηστεία υποδέχτηκε (πήρε) τις Δέκα Εντολές, που γράφτηκαν πάνω σε πλάκες με το δάκτυλο του Θεού(2).  (Περί νηστείας, λόγ. Α' 5, ΕΠΕ 6, 32 – ΒΕΠ 54, 14 - MG 31,169).     (1). Έξοδ. 24,18. (2). Έξοδ. 31,18.
δ') Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΗΤΑΝ ΧΑΡΑΚΉΡΙΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
1512. Όλοι οι άγιοι διακρίθηκαν για την εγκράτειά τους. Ολόκληρη η ζωή των αγίων και των ευτυχισμένων ανθρώπων και το παράδειγμα του ίδιου του Κυρίου, όταν έγινε άνθρωπος, μας οδηγούν στην εγκράτεια. Ο Μωϋσής με τη μεγάλη επιμονή του στη νηστεία και στην προσευχή έλαβε το νόμο και άκουσε τους λόγους του Θεού έτσι «όπως μιλάει κανείς στο φίλο του»(1). Ο Ηλίας τότε αξιώθηκε να ιδεί το Θεό, όταν και αυτός εξίσου άσκησε την εγκράτεια. Τι να πούμε δε για το Δανιήλ; Πώς κατόρθωσε να ιδεί θαυμαστά οράματα; Δεν τα είδε μετά την εικοστή ήμερα της νηστείας;(2) Πώς δε οι τρεις παίδες έσβησαν τη δύναμη της φωτιάς;(3). Δεν το πέτυχαν με την εγκράτεια;(4). Και του Ιωάννη του Βαπτιστή ολόκληρη η ζωή άρχισε με την εγκράτεια(5). Με την εγκράτεια (τη νηστεία) άρχισε και ο Κύριος να φανερώνει τον εαυτό του(6) (στον κόσμο). Εγκράτεια (νηστεία) δε ονομάζουμε όχι την παντελή αποχή από τις τροφές (γιατί αυτό ισοδυναμεί με τον βίαιο θάνατο), αλλά την επιμελή αποχή από τις απολαύσεις, με σκοπό να συντρίψου με το σαρκικό φρόνημα(7) και να πετύχουμε το σκοπό της ευσέβειας.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΣΤ’, 2, ΕΠΕ 8, 262-264 – ΒΕΠ 53, 171-172 - MG 31, 957-960).     (1). Έξ. 33,11. (2). Δαν. 10, 3-21. (3). Δαν. 3, 20-23. (4). Δαν. 1, 8-16.
(5). Ματθ. 3,4. (6). Ματθ. 4,2. (7). Ρωμ. 8,6.
Ε’) ΕΝΗΣΤΕΨΑΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ
1513. Η νηστεία μαζί με τους άλλους και τον Παύλο, που την απαρίθμησε στα καυχήματα για τις θλίψεις του, τον ανέβασε στον τρίτο ουρανό(1). Βάση όμως για όσα έχουμε ειπεί για τη νηστεία είναι ο Κύριός μας, ο Οποίος με νηστεία, αφού οχύρωσε τη σάρκα, που έλαβε για χάρη μας, δέχτηκε σ’ αύτη τις προσβολές του διαβόλου, για να μας διδάσκει να ετοιμαζόμαστε με νηστείες και να γυμναζόμαστε για τους αγώνες εναντίον των πειρασμών, και για να προσφέρει έτσι κατά κάποιον τρόπο στον αντίπαλο λαβή με τη στέρηση(2).
(Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 17 - MG 31,177).     (1). «Εν λιμώ και δίψει, εν νηστείαις πολλάκις», «οίδα... άνθρωπον... αρπαγέντα μέχρι τρίτου ουρανού» (Β' Κορ. 11, 27. 12,2).    (2). «... νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα» (Ματθ. 4,22).
στ’) Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΕΝΗΣΤΕΥΕ ΔΙΑΡΚΩΣ
1514. Η ζωή του Ιωάννη του Βαπτιστή υπήρξε μια συνεχής νηστεία (1). Αυτός δεν διέθετε κρεβάτι, ούτε τραπέζι φαγητού, ούτε καλλιεργήσιμο χωράφι, ούτε βόδια για όργωμα, ούτε αρτοποιό, ούτε τίποτε άλλο που να έχει σχέση με την επίγεια ζωή. Γι’ αυτό ανάμεσα σ’ εκείνους που γεννήθηκαν από γυναίκες, δεν παρουσιάστηκε άλλος άνδρας τόσο μεγάλος σαν τον Ιωάννη το Βαπτιστή»(2). (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 44.    (1). Ματθ. 3,4. (2). Ματθ. 11,11.
ζ ‘) Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΤΗΣ Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1515. Εάν οι τόσες προτροπές τις οποίες δεν έπαψα να σας απευθύνω κατά το διάστημα που πέρασε, και εάν το κήρυγμα του Ευαγγελίου της χάρης του Θεού που δεν έπαψα να σας βροντοφωνώ ήμερα και νύχτα τις εφτά εβδομάδες της νηστείας(1), δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, με ποιες ελπίδες να σας μιλήσω σήμερα;
(Κατά μεθυόντων, 1, ΕΠΕ 6,1,188, ΒΕΠ 54,143 - MG 31,444-445).
(1). Ο μεγάλος Ιεράρχης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, όπως φαίνεται εδώ, κήρυττε στο λαό πρωΐ και βράδυ. Οι επτά εβδομάδες νηστείας που μνημονεύει είναι : 1) Η καθαρή εβδομάδα, 2) Η Α’ Νηστειών, 3) Η Β’ Νηστειών, 4) Η Γ’ Νηστειών, 5) Η Δ’ Νηστειών, 6) Η Ε’ Νηστειών και 7) Η Μεγάλη Εβδομάδα.
Β’ ) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΝΗΣΤΕΙΑ
α’) ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
1516. Γνωρίσαμε τη χάρη της νηστείας από τον Ησαΐα, που απέρριψε τον ιουδαϊκό τρόπο της νηστείας, και έδειξε σε μας την αληθινή νηστεία. «Όταν νηστεύετε, να μην εκτρέπεσθε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(1), αλλά «να λύνεις κάθε δεσμό και σχέση με την αδικία»(2). Και ο Κύριος είπε: «(Όταν νηστεύετε) να μη γίνεστε σκυθρωποί, αλλά νίψε το πρόσωπό σου και άλειψε το κεφάλι σου (περιποιήσου την κόμη σου)»(3). Ας συμπεριφερθούμε λοιπόν, όπως διδαχτήκαμε, και ας μη φαινόμαστε σκυθρωποί κατά τις ημέρες που έρχονται, αλλά με φαιδρό πρόσωπο, όπως αρμόζει σε αγίους. Κανείς δεν στεφανώνεται, όταν είναι λυπημένος, και κανείς δεν στήνει σύμβολο νίκης, όταν είναι κατηφής. Να μη γίνεσαι σκυθρωπός, όταν δέχεσαι περιποιήσεις. Είναι άτοπο να μη χαιρόμαστε για την υγεία της ψυχής, αλλά να λυπούμαστε για την εναλλαγή των τροφών και να φαινόμαστε περισσότερο ότι χαριζόμαστε στη σάρκα παρά στην επιμέλεια της ψυχής. Γιατί ο μεν κορεσμός περιορίζει την ευχαρίστηση στην κοιλιά, ενώ η νηστεία ανεβάζει το κέρδος στην ψυχή. Να είσαι χαρούμενος, γιατί σου δόθηκε από γιατρό φάρμακο, που καταστρέφει την αμαρτία. Γιατί, όπως τα σκουλήκια που αναζωογονούνται στα έντερα των παιδιών, εξαφανίζονται με κάποια δραστικά φάρμακα, έτσι και η νηστεία, εκείνη βέβαια που είναι άξια του ονόματός της, όταν εισχωρήσει στην ψυχή, θανατώνει την αμαρτία που εμφωλεύει στο βάθος... Η νομοθεσία για τη νηστεία να βρίσκει απήχηση στον εσωτερικό σου κόσμο. Καθάρισε την ψυχή σου από τα αμαρτήματα... Να μην αλλοιώνεις και μαραίνεις το πρόσωπό σου όπως οι υποκριτές. Το πρόσωπο αλλοιώνεται, όταν η εσωτερική διάθεση επισκιάζεται με το επίπλαστο εξωτερικό σχήμα, οπότε καλύπτεται από το ψέμα, σαν από κάποιο παραπέτασμα. (Λόγος Α 'περί νηστείας 1-2, ΕΠΕ 6, 23-24 – ΒΕΠ 54,11-12 - MG 31,164-165). (1). Ήσ. 58, 4. (2). Ήσ.58, 6. (3). Ματθ. 6, 16-17.
1517. Μην περιορίζεις λοιπόν το καλό της νηστείας μόνον στην αποχή από τα φαγητά. Γιατί αληθινή νηστεία είναι η αποξένωση από τα κακά. «Λύσε κάθε δεσμό αδικίας»(1). Συγχώρησε τον πλησίον για τη λύπη που σου προξένησε, συγχώρησέ τον για τα χρέη. «Να μη νηστεύετε και συγχρόνως εκτρέπεστε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(2). Δεν τρως κρέατα, αλλά τρως τον αδελφό σου. Δεν πίνας κρασί, αλλά δεν συγκρατείς τις ύβρεις. Περιμένεις το βράδυ για να φας τροφή, αλλά ξοδεύεις την ημέρα στα δικαστήρια    (1). Ήσ. 58, 6. (2). Ήσ. 58, 4.
β') ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
1518. Δεν είναι όμως αρκετή μόνον η αποχή από τα φαγητά για την επαινετή νηστεία, αλλά ας νηστέψουμε νηστεία δεκτή και ευάρεστη οπό Θεό. Νηστεία αληθινή είναι η αποξένωση από το κακό, η εγκράτεια της γλώσσας, η αποχή από το θυμό, ο χωρισμός από τις επιθυμίες, από την κατάκριση, από το ψέμα και την καταπάτηση των υποσχέσεων που δίνουμε με όρκο. Η στέρηση από αυτά είναι αληθινή νηστεία. Όταν τηρούνται όλα αυτά, τότε η νηστεία είναι αγαθό. Ας απολαύσουμε τον Κύριο με τη μελέτη των λόγων, που γράφτηκαν με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, και με την αποδοχή των σωτηριωδών εθίμων και κάθε διδασκαλίας που αποβλέπει οπή διόρθωση των ψυχών μας.  (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 7-8, ΕΠΕ 6, 70-72 – ΒΕΠ 54,26 ).
Γ’) ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΗΣΤΕΥΤΗ
1519. Όπως το ρωμαλέο σώμα και το ζωηρό χρώμα χαρακτηρίζει τον αθλητή, έτσι και το Χριστιανό τον αποδεικνύει αληθινό αθλητή των εντολών του Χριστού το πολύ ισχνό σώμα και η ωχρότητα (η χλωμάδα), που ανθίζει στο πρόσωπό του, και που είναι αποτέλεσμα της εγκράτειας (της νηστείας)(2). Ο χριστιανός με την ασθένεια του σώματος μάχεται τον εχθρό του διάβολο και αποδεικνύει τη δύναμή του με τους αγώνες της ευσέβειας, σύμφωνα με αυτό που είπε ο απ. Παύλος: «Όταν ασθενώ, τότε με τη χάρη του Θεού γίνομαι και είμαι δυνατός»(3). (Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΖ’, 2, ΕΠΕ 8, 270 – ΒΕΠ 53,174 - MG 301, 964).
(1). «Κατεσκληκός» είναι μετοχή παρακειμένου του ρήματος κατά-σκέλλω. Σκέλλω σημαίνει είμαι κατάξερος, στεγνός, ισχνός.
(2). Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το ανωτέρω κείμενο αναφέρεται στους μοναχούς, που υποβάλλονται σε συνεχή και αυστηρή νηστεία και γι’ αυτό οι περισσότεροι είναι λεπτοί στο σώμα. Έμμεσα όμως ενδιαφέρει και όλους τους Χριστιανούς, πολλοί από τους οποίους δεν νηστεύουν και από την πολυφαγία γίνονται παχύσαρκοι και δυσκίνητοι και εξαιτίας αυτού επιρρεπείς σε πολλά και σοβαρά νοσήματα, όπως είναι οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης, η υπέρταση κ.λ.π. (3). Β' Κορ. 12,10.
Δ’) ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ α’) ΝΑ ΝΗΣΤΕΟΥΜΕ ΜΕ ΜΕΤΡΟ
1520. Πρέπει να νηστεύουμε με μέτρο και να προσφέρουμε στο σώμα την ενίσχυση που οπωσδήποτε χρειάζεται, χωρίς να κυριαρχεί η ηδονή στις τροφές, αλλά να καθορίζει ακριβώς το λογικό την ανάγκη, όπως ακριβώς ένας έμπειρος γιατρός θεραπεύει την αρρώστια με τον κατάλληλο τρόπο χωρίς δυσκολία. Όταν λοιπόν η ψυχή αποκτήσει αυτή τη διάθεση, εκείνος που τρώει δεν θα φανεί καθόλου κατώτερος στη φιλοσοφημένη ζωή από εκείνον που δεν τρώει. (Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. Δ’, 4, ΕΠΕ 9, 436 – ΒΕΠ 57, 28 –).
β’ ) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΘΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΚΑΣΤΟΥ
1521. Όσον αφορά τις τροφές, όπως οι ανάγκες των ανθρώπων είναι διαφορετικές για τον καθένα χωριστά, ανάλογα με την ηλικία, το επάγγελμα, τη συνήθεια του σώματος, έτσι και το μέτρο και ο τρόπος της χρήσεως των τροφών είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση. Είναι λοιπόν αδύνατον να περιληφθούν σε ένα κανόνα όλοι όσοι ασκούνται στην ευσέβεια. Επειδή όμως έχουμε καθορίσει το μέτρο της νηστείας για τους ασκητές που είναι υγιείς, αφήνουμε σ’ εκείνους που έχουν την εντολή να χειρίζονται τέτοια ζητήματα να διαφοροποιούν μετά από βαθειά σκέψη το μέτρο για την αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης χωριστά. Γιατί δεν είναι δυνατόν να μιλήσω ιδιαίτερα για κάθε περίπτωση, παρά μόνον για όσα έχουν σχέση με την κοινή και γενική διδασκαλία. Οι προϊστάμενοι λοιπόν θα κανονίσουν ανάλογα πάντοτε με την ανάγκη, την ενίσχυση που πρέπει να λάβει ο άρρωστος που έχει καταπονηθεί με κοπιαστικές εργασίες ή εκείνος που ετοιμάζεται για βαρειά εργασία, όπως για οδοιπορία ή άλλη κοπιαστική εργασία, ακολουθώντας το λόγο της Γραφής: «Μοιράζονταν τα χρήματα στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(1). Δεν είναι λοιπόν δυνατόν να ορίσουμε για όλους την ίδια ώρα φαγητού ούτε τον τρόπο ούτε το μέτρο, αλλά ας είναι κοινός ο σκοπός, η ικανοποίηση της ανάγκης.
(Όροι κατά πλάτος, ερωτ. ΙΘ’, 1, ΕΠΕ 8, 274 – ΒΕΠ 53, 175 - MG 31,968).    (1). Πράξ. 4, 35.
γ’) ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΟΡΙΖΕΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ. ΤΙ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΥΠΟΨΗ ΤΟΥ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΒ'
1522. Ποιά στάση θα τηρήσουμε απέναντι σ’ εκείνον που λέει ότι αυτό το φαγητό με βλάπτει, και στενοχωρείται, εάν δεν του δοθεί άλλο φαγητό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Αυτός φαίνεται ότι δεν βεβαιώθηκε για την ελπίδα του φτωχού Λαζάρου(1) ούτε γνώρισε την αγάπη εκείνου (του οικονόμου της αδελφότητας), στον οποίον ανατέθηκε η φροντίδα όλων των αδελφών και η δική του. Γενικά δεν έχει το δικαίωμα ο καθένας από τους αδελφούς μοναχούς να κρίνει μόνος του ούτε τι τον βλάπτει ούτε τι τον ωφελεί˙ αυτό πρέπει να κρίνεται από εκείνον που είναι υπεύθυνος να αποφασίζει για τις ανάγκες του καθενός, γιατί αυτός επιζητεί πρώτα την ωφέλεια της ψυχής και κατά δεύτερο λόγο ασχολείται με τις ανάγκες του σώματος, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.    (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΒ’ (132), ΕΠΕ 9,164 – ΒΕΠ 53, 284 - MG 31, 1169-1172)        (1). Λουκ. 16,20 κ.ε.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΑ'
1523. Εάν κάνει καλά εκείνος που δεν τρώει το ίδιο φαγητό που τρώνε οι αδελφοί, αλλά ζητεί άλλη τροφή. ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Γενικά είναι παράβαση εντολής το να ζητεί κάποιος με ανησυχία τροφή, γιατί ο Κύριος είπε: «Μη ζητείτε με ανήσυχη φροντίδα τι θα φάτε και τι θα πιείτε, και μην ταλαιπωρείστε ανήσυχοι εδώ και εκεί» και πρόσθεσε πιο κατηγορηματικά: «Γιατί όλα αυτά (τα υλικά αγαθά) τα επιζητούν με αγωνία οι ειδωλολάτρες»(1). Αλλά είναι έργο εκείνου που έχει λάβει την εντολή να εφαρμόζει με επιμέλεια το: «Μοίραζαν στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(2).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΑ' (131), ΕΠΕ 9, 162-164 – ΒΕΠ 53, 283 ). (1). Ματθ. 5,6. (2). Β' Κορ. 11,27.
δ') ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΠΑΡΑΘΕΤΟΥΝ, ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΡΥΦΗ
1524. Είναι ανάγκη λοιπόν να προσδιοριστεί και εκείνο, ότι δηλαδή η εγκράτεια (η νηστεία) είναι απαραίτητη στους αγωνιστές της ευσέβειας για την ταλαιπωρία και το ταπείνωμα του σώματος. «Γιατί κάθε αθλητής που αγωνίζεται εγκρατεύεται σε όλα»(1). Για να μη συμπίπτουμε όμως με τους εχθρούς του Θεού αιρετικούς, που έχουν αναίσθητη(2) τη συνείδησή τους και γι’ αυτό δεν τρώνε ορισμένες τροφές, τις οποίες εδημιούργησε ο Θεός, για να τρώνε οι πιστοί και να ευγνωμονούν το Θεό (3), πρέπει να δοκιμάζουμε όλες τις τροφές, όταν δοθεί κάποια ευκαιρία τόσο όσο για να αποδείξουμε σ’ αυτούς που μας βλέπουν ότι για τους καθαρούς στην καρδιά είναι όλα καθαρά(4) και ότι «Κάθε κτίσμα, που έκτισε ο Θεός και το έδωσε για τροφή στους ανθρώπους, είναι καλό και κανένα από αυτά δεν είναι άξιο περιφρονήσεως, αρκεί να λαμβάνεται με ευγνωμοσύνη προς το Θεό. Γιατί κάθε τι που είναι για τροφή, γίνεται καθαρό και άγιο με το λόγο και την προσευχή μας προς το Θεό»(5). Πρέπει δε έτσι να προφυλάσσει κανείς το σκοπό της εγκράτειας, χρησιμοποιώντας, όσο χρειάζεται, τα φτηνότερα και αναγκαία για τη ζωή και αποφεύγοντας, με τη χρήση αυτών, τη βλάβη της απληστίας (του κορεσμού) και απέχοντας παντελώς από εκείνα που ικανοποιούν την ηδονή.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΗ’, ΕΠΕ 8, 270-272 - ΒΕΠ 53, 174-175 - MG 31, 965).     (1). Α' Κορ. 9,25. (2). Α' Τιμ. 4,2. (3). Α' Τιμ. 4,3. (4). Τίτ. 1,15. (5). Α’ Τιμ. 4,4-5.
ε') ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, ΟΤΑΝ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΜΑΣ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ ΝΑ ΕΠΙΤΕΛΕΣΟΥΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΜΑΣ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΘ'
1525. Όταν παρατείνεται η νηστεία, γινόμαστε πιο αδύνατοι στην εργασία μας. Τι πρέπει λοιπόν να προτιμήσουμε˙ να καθυστερούμε την εργασία μας εξαιτίας της νηστείας ή να παραμελούμε τη νηστεία για χάρη της εργασίας μας;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Πρέπει να νηστεύουμε και να τρώμε, όπως επιβάλλει η θεοσέβεια˙ ώστε, όταν μεν χρειάζεται να εκτελεσθεί η εντολή του Θεού για τη νηστεία, να νηστέψουμε˙ όταν δε πάλιν η εντολή του Θεού συνιστά τροφή τονωτική για το σώμα, να φάμε όχι ως λαίμαργοι, αλλ’ ως εργάτες του Θεού. Πρέπει δηλαδή να τηρούμε το λόγο του αποστόλου Παύλου: «Είτε τρώτε είτε πίνετε είτε οτιδήποτε άλλο πράττετε, να τα κάνετε όλα για τη δόξα του Θεού»(1).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΘ' (139), ΕΠΕ 9, 170-172 – ΒΕΠ 53,286 - MG 31,1176). (1). Α'Κορ. 10,31.
στ') ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟ ΝΑ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΘΕΛΗΜΑ, ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΚΗ'
1526. Εάν κάποιος θέλει να εγκρατεύεται πάνω από τις δυνάμεις του, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται, λόγω σωματικής αδυναμίας, να εκτελέσει την εντολή που του δόθηκε, πρέπει να του το επιτρέπουμε;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Το ερώτημα μου φαίνεται ότι δεν αναφέρεται στην ουσία του θέματος. Γιατί η εγκράτεια δεν συνίσταται στην αποχή από τις υλικές τροφές, από την οποίαν προέρχεται η εξάντληση και η ταλαιπωρία του σώματος, που καταδικάζεται από τον απόστολο Παύλο(1), αλλά στην απάρνηση των θελημάτων μας.
Πόσο δε είναι επικίνδυνο να μην εκτελέσει κανείς την εντολή του Κυρίου, για να γίνει το δικό του θέλημα, είναι φανερό από τους λόγους του αποστόλου Παύλου, που είπε: «Εμείς οι Ιουδαίοι επράτταμε τα θελήματα του σαρκικού ανθρώπου και των σκοτισμένων από τα πάθη διανοιών μας και είμασταν τότε από τη φύση μας τέκνα οργής»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΚΗ’ (128), ΕΠΕ 9,160 – ΒΕΠ 53,282 - MG 31,1168).   (1). Κολ.2, 23. (2). Εφεσ. 2, 3.
ζ’) ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
1527. Ο καλύτερος όρος και το καλύτερο μέτρο εγκράτειας ας είναι το να μην αποβλέπουμε ούτε στην απόλαυση ούτε στην κακοπάθεια του σώματος, αλλά να αποφεύγουμε την έλλειψη του μέτρου (την υπερβολή) και προς τη μια και προς την άλλη κατεύθυνση, ώστε το σώμα μας ούτε από την παχυσαρκία να διαταράσσεται ούτε από την καχεξία να αδυνατεί να εκτελεί τις εντολές (του Θεού και του ηγουμένου). Γιατί η ψυχή βλάπτεται εξίσου και από τις δύο ακρότητες, και από την ανυποταξία της σάρκας και από την ευρωστία εξαιτίας της οποίας σκιρτάει από άτοπες ορμές και, όταν πάλι είναι χαλαρή και παραλυμένη και αδρανής, υποφέρει από πόνους. Γιατί μ’ αυτή την κατάσταση του σώματος η ψυχή δεν είναι απερίσπαστη να βλέπει προς τα άνω (προς τον ουρανό) ελεύθερα, αλλά αναγκαστικά απορροφάται από την αίσθηση του πόνου και ασχολείται συνεχώς με αυτόν, ταπεινωμένη από την κακοπάθεια του σώματος.
(Λόγος ασκητικός , Β’, 33, ΕΠΕ 8, 134-136 – ΒΕΠ 53, 380-381 - MG 31, 876-877).
η') ΝΑ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ, ΌΤΑΝ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ
1528. Όταν λοιπόν πρόκειται να νηστέψεις, μη γίνεις σκυθρωπός σαν τους Ιουδαίους, αλλά ευαγγελικά λάμπρυνε τον εαυτό σου(1). Δηλαδή να μην πενθείς για τη στέρηση της κοιλιάς, αλλά να χαίρεσαι ολόψυχα για τις πνευματικές απολαύσεις... Αφού με τη νηστεία πάρουμε τα νικητήρια εναντίον των παθών, ας φορέσουμε τα στεφάνια της εγκράτειας.
(Περί νηστείας, λόγ. Β’, 3, ΕΠΕ 6, 60 – ΒΕΠ 54, 23 - MG 31, 189). (1). Ματθ. 6, 16-17.
θ') ΝΗΣΤΕΙΑ ΧΩΡΙΣ Η ΘΕΛΗΣΗ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛ' 1529. Πώς πρέπει να νηστεύουμε, όταν η νηστεία είναι απαραίτητη για κάποιο θεοσεβή σκοπό˙ από ανάγκη ή με προθυμία; 
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Επειδή ο Κύριος είπε: «Μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν τη δικαιοσύνη»(1), κάθε τι που συντελεί στη θεοσέβεια και δεν γίνεται με προθυμία και ζήλο, είναι επικίνδυνο. Ώστε είναι επικίνδυνο να νηστεύει κανείς χωρίς ζήλο, ενώ το να νηστεύει, όταν υπάρχει τέτοια ανάγκη, είναι επιβεβλημένο, γιατί ο απόστολος Παύλος μαζί με τα αλλά κατορθώματά του, για να μας διδάξει, ανέφερε και το: «Με νηστείες και στερήσεις πολλές (εκπλήρωσα την αποστολή μου)»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛ’ (130), ΕΠΕ 9, 162 – ΒΕΠ 53, 283 - MG 31, 1169).    (1). Ματθ. 5, 6. (2). Β' Κορ. 11,27.