(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μ. Βασιλείου, Χαρώνη Βασιλείου). 

Α') ΤΗΝ ΕΚΗΡΥΤΤΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ 

1410. Θρηνούν για μας οι προφήτες και μας παρακινούν να θρηνήσουμε γοερά, ώστε από τα προφητικά λόγια να συναισθανθούμε και να αναγνωρίσουμε τις αμαρτίες μας, να πενθήσουμε με οδύνη για την καταστροφή μας και να ταλαιπωρήσουμε τη σάρκα μας με κόπους και μόχθους.
Από ένα τέτοιον λοιπόν (το Δαβίδ) ξεσχίζεται το πένθιμο ένδυμα, που ντύθηκε, όταν πενθούσε με συντριβή για την αμαρτία του. Ντύνεται δε το χιτώνα1 της χαράς και της ευφροσύνης και το ιμάτιο (το ένδυμα) της σωτηρίας, τα λαμπρά αυτά φορέματα του γάμου, με τα οποία οποίος είναι στολισμένος, δεν θα εκδιωχτεί από τον ουράνιο νυμφώνα. «Έσχισες το τρίχινο ένδυμα που φορούσα λόγω του πένθους και με έζωσες γύρω γύρω με ευφροσύνη»2. Ο σάκος (το τρίχινο ένδυμα), επειδή είναι σύμβολο ταπεινώσεως, συνεργεί στη μετάνοια Γιατί λέει: «Πριν από πολύν καιρό θα είχαν μετανοήσει, αν κάθονταν με συντριβή κάτω στη γη και έφεραν τα σύμβολα του πένθους επάνω στο κεφάλι τους»3. (ΕίςΚ& Ψαλμ., 7, ΕΠΕ5,156ΒΕΠ 52,61ΜΟ 29,321).
1..Το εσωτερικό ένδυμα των ανδρών που έφθανε μέχρι τα πόδια. Το ιμάτιο ήταν το εξωτερικό ένδυμα, το επανωφόρι. Η φράση είναι του προφήτη Ησαΐα: «Ενέδυσε με ιμάτιον σωτηρίου και χιτώνα ευφροσύνης» (61,10). Τα λόγια αυτά επαναλαμβάνει και ο ιερεύς, όταν ντύνεται το στιχάριο.
2.Ψαλμ. 29,12. 3. Λουκ. 10,13.
Β') ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΡΑΚΤΉ
1411.«Εβρισες κάποιον άνθρωπο και τον εκακολόγησες; Επαίνεσε τον τώρα. "Εδειξες πλεονεξία και επήρες ξένα πράγματα; Επίστρεψέ τα. Εμέθυσες; Νήστεψε. "Εδειξες αλαζονεία; Ταπεινώσου. Εφθόνησες κάποιον; Παρακάλεσε τώρα το Θεό γι’ αυτόν. "Εκαμες φόνο; Να υποστείς το μαρτύριο ή να κάμεις εκείνο που είναι ισοδύναμο με το μαρτύριο αφού εξομολογηθείς την αμαρτία σου, βασάνισε (ταλαιπώρησε) το σώμα σου. Και τότε, μετά την εξομολόγηση, είσαι άξιος να ψάλλεις στο Θεό με δεκάχορδο ψαλτήρι».
« (Εις ΛΒ' Ψαλμ., 2, ΕΠΕ 5, 164ΒΕΙΓ52,64ΜΟ 29,325,328).
ΕΡΩΤΉΣΙΣ 297
1412. Με ποιον τρόπο πρέπει να επιστρέψει κανείς από τις αμαρτίες.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Να μιμείται κανείς τη διάθεση του Δαβίδ, που είπε πρώτα: «Συναισθάνθηκα την ανομία μου και δεν έκρυψα την αμαρτία μου. Είπα: θα εξομολογηθώ την ανομία μου στον Κύριο»1. Έπειτα δε με το να διηγείται τον τρόπο της επιστροφής με τον έκτο ψαλμό2 και με άλλους ψαλμούς με πολλούς τρόπους. Επίσης με το να μαθαίνει εκείνος που επιστρέφει, από τον απόστολο Παύλο, αυτά που εμαρτύρησε ότι έγιναν από τους Κορινθίους για το αμάρτημα κάποιου άλλου, λέγοντας: «Η λύπη που είναι σύμφωνη με το θέλημα του Θεού έχει ως αποτέλεσμα μετάνοια που οδηγεί στη σωτηρία»3, και προσθέτοντας τα γνωρίσματα της λύπης. «Το ότι η κατά Θεόν λύπη φέρνει μετάνοια αποδεικνύεται και από τη δική σας περίπτωση. Γιατί το ότι λυπηθήκατε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού σάς έκαμε δραστήριους και σάς οδήγησε σε απολογία και αγανάκτηση εναντίον αυτού που αμάρτησε προκλητικά και φόβο, μήπως τιμωρηθείτε από το Θεό, και πόθο να με ξαναδείτε και ζήλο και εκδίκηση κατά του κακού. Με όλη τη διαγωγή σας αποδείξατε ότι είσθε καθαροί β αυτή την υπόθεση»4. "Ώστε από αυτά είναι φανερό ότι πρέπει όχι μόνον να αποφεύγουμε την αμαρτία και να υποφέρουμε αυτά τα πράγματα για χάρη εκείνων που αμαρτάνουν, αλλά και να απομακρυνόμαστε από τους ίδιους τους αμαρτάνοντες γιατί ο Δαβίδ μεν το εδήλωσε αυτό, όταν είπε: «Φύγετε μακριά μου όλοι όσα εργάζεσθε την ανομία»5, ο δε απόστολος Παύλος παράγγειλε ότι με τέτοιο Χριστιανό δεν πρέπει ούτε να συντρώγουμε6. 
(Όροι κατ' επιτομήν, ερώτ. 297, ΕΠΕ 9, 370372 ΒΕΠ53, 356 ΜΟ 31, 12921293).
Ι.Ψαλμ.31,5. 2.«Κύριε, μη τω θυμφ σου έλεγξης με... Ελέησόν με, Κύριε, όχι άσθενης είμι...» (ψαλμ. 6ος). 3. Β' Κορ. 7,10 4.Β' Κορ. 7,11. 5.Ψαλμ. 6,9 6.Α' Κορ. 5,11.

1413. Πρέπει εκείνος, που λέει ότι μετανοεί για κάποιο αμάρτημα, να μη λυπάται μόνον για το αμάρτημά του, αλλά και να παρουσιάζει καρπούς αντάξιους της μετάνοιας1.
Εκείνος που παιδαγωγήθηκε με κανόνα για τα πρώτα αμαρτήματα και αξιώθηκε να λάβει συγχώρηση, εάν αμαρτήσει πάλι, προξενεί στον εαυτό του καταδίκη της θείας οργής χειρότερη από την προηγούμενη2.  (Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Λουκ. 3,8: «Ποιήσατε καρπούς άξιους της μετάνοιας
2.Έβρ. 10,2629:«... χείρονος άξιωθήσεται τιμωρίας ο τον ΥΙόν του Θεού καταπατήσας και το αίμα της διαθήκης κοινόν ήγησάμενος, εν ω ήγιάσθη, και το Πνεύμα της χάριτος ένυβρίσας».

1414.Σ’ εκείνους που μετανοούν δεν φθάνει μόνον η απομάκρυνση από την αμαρτία, για να σωθούν έχουν ανάγκη και από έργα αντάξια της μετάνοιας.
[Ηθικά όρος Α΄,κεφ γ΄ ΒΕΠ53,38-MG31,701C]

1415. Ποιοι είναι οι άξιοι καρποί της μετανοίας.
Καρποί της μετανοίας είναι τα αντίθετα προς την αμαρτία έργα της δικαιοσύνης και της αρετής που οφείλει να καρποφορεί εκείνος που μετανοεί, εφαρμόζοντας τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Να καρποφορείτε πλούσια κάθε καλό έργο»1.
(Oροι και επιτομήν, 287, ΕΠΕ9,356 ΒΕΠ53,351ΜΟ 31,1284).
Επιστ. 22, Περί τελειότητος βίου μοναχών, 3, ΕΠΕ3, 469ΒΕΠ55, 43 ΜΟ 32,292).
1.Κολ.1,10
ΕΡΩΤΉΣΙΣ Ι'
1416. Με ποιου είδους φόβο και με ποιου είδους δάκρυα οφείλει να εγκαταλείψει τα αμαρτήματα η ψυχή που ταλαιπωρήθηκε μέσα σε πολλές αμαρτίες, και με ποια ελπίδα και διάθεση οφείλει να προσέλθει στο Θεό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Πρώτα η ψυχή οφείλει να μισήσει την καταδικασμένη (την υπό κατηγορία) προηγούμενη ζωή της, να σιχαθεί και να αποστραφεί την ανάμνησή της, γιατί η Γραφή λέει: «Έμίσησα και σιχάθηκα την αδικία, αγάπησα δε το νόμο σου»1. "Έπειτα οφείλει να διδαχθεί το φόβο από την απειλή της αιώνιας κρίσεως και κολάσεως, να αναγνωρίζει δε ως καιρό δακρύων τον καιρό της μετάνοιας, όπως έδίδαξε ο Δαβίδ στον έκτο Ψαλμό2. Αυτά πρέπει να γίνουν, αφού η ψυχή βεβαιωθεί για τον καθαρισμό των Αμαρτημάτων με το αίμα του Χριστού, μέσα ατό μέγα έλεος και στο πλήθος των οικτιρμών του Θεού.
ΓΟροι κατ' επιτομήν, Γ, ΕΠΕ 9,24ΒΕΠ53,235ΜΟ 31,1088). 1. Ψαλμ. 118,163. 2. «... Λούσω καθ’ εκάστην νύκτα την κλίνην μου, εν δάκρυσί μου την στρωμνήν μου βρέξω» (Ψαλμ. 6,7).

Γ) ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΉΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΠΡΟΣ ΕΞΕΥΜΕΝΙΣΜΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1417. Τέτοια είναι η μετάνοια (έμπρακτη σαν εκείνη των Νινευιτών ],εκείνων που είναι ένοχοι σε αμαρτίες. Εμείς όμως την μεν αμαρτία διαπράττουμε συνεχώς και επίμονα, ενώ τη μετάνοια την αναλαμβάνουμε με αμέλεια και νωθρότητα. Ποιος από κείνους που προσεύχονται έχυσε έστω και ένα δάκρυ, ώστε να λάβει στον κατάλληλο καιρό βροχή και σταγόνες; Ποιος από κείνους που εξαλείφει τις αμαρτίες του, μιμήθηκε τον μακάριο Δαβίδ και έβρεξε το κρεβάτι του με δάκρυα; Ποιος έπλυνε τα πόδια ξένων και καθάρισε τη σκόνη της οδοιπορίας, ώστε στον κατάλληλο καιρό να εξευμενίσει το Θεό, ζητώντας παύση της ξηρασίας; Ποιος έθρεφε παιδί ορφανό από πατέρα, ώστε τώρα ο Θεός να ζωογονήσει προς χάρη μας τα σιτάρια, που σαν ορφανά κατακαίονται από τους ξηρούς άνεμους Ποιος περιέθαλψε χήρα βασανισμένη από τις δυσκολίες της ζωής, για να του ανταποδοθεί τώρα η αναγκαία τροφή; Ξέσχισε το άδικο συμβόλαιο, για να συγχωρηθεί έτσι η αμαρτία σου.
Εξαφάνισε τα δάνεια με τους βαρύτατους τόκους, για να βλαστήσει η γη τα συνηθισμένα προϊόντα της.
Δ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΕΝΕΙ ΑΚΑΡΠΗ ΧΩΡΙΣ ΝΗΣΤΕΙΑ
1418. Κακοποιηθήκαμε από την αμαρτία" Ας θεραπευτούμε με τη μετάνοια. Η μετάνοια όμως χωρίς τη νηστεία είναι μάταια (ανενέργητη). «Καταραμένη να είναι η γη. Να σου φυτρώνει αγκάθια και τριβόλια»1. Προστάχτηκες να εγκρατεύεσαι, όχι να ζεις με απολαύσεις. Απολογήσου στο Θεό με νηστεία5Αλλά και ο τρόπος ζωής στον παράδεισο είναι εικόνα της νηστείας. Όχι μόνον επειδή ο άνθρωπος είχε την ίδια δίαιτα με τους αγγέλους και έτσι πετύχαινε την ομοίωση προς αυτούς με την ολιγάρκεια, αλλά και επειδή όσα ύστερα βρήκαν οι άνθρωποι με το εφευρετικό τους πνεύμα, δεν είχαν επινοηθεί καθόλου από εκείνους που τρέφονταν στον παράδεισο. Δεν υπήρχαν καθόλου οινοποσίες, καθόλου θυσίες ζώων, ούτε όσα θολώνουν το ανθρώπινο μυαλό. Επειδή δεν ενηστέψαμε, εκπέσαμε από τον παράδεισο. (Περί νηστείας Α 34, ΕΠΕ 6,28ΒΕΠ54,1213ΜΟ 31,168).
Ε') ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΝΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΖΗΤΕΙ ΕΛΕΟΣ
1419. «Κύριε ο Θεός μου, εφώναξα δυνατά σε Σένα πάνω στον πόνο μου και με γιάτρεψες»1. Είναι μακάριος εκείνος που γνωρίζει την πληγή που υπάρχει στο βάθος της ψυχής του, ώστε να μπορεί να πλησιάζει το θείο γιατρό και να λέει: «Γιάτρεψε με, Κύριε, γιατί από τη βαριά μου θλίψη κλονίστηκαν ακόμη και τα κόκαλά μου»2. Και: «Εγώ είπα Κύριε, ελέησε με, γιάτρεψε την ψυχή μου (που είναι βαριά τραυματισμένη), γιατί αμάρτησα σε Σένα»3.
(Εις Κ& Ψαλμ, 3, ΕΠΕ 5,140ΒΕΠ 52,56ΜΟ 29,309). 1. Ψαλμ. 29,3. 2.Ψαλμ. 6,3. 3.Ψαλμ. 40,5.
ΣΤ) ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΛΟΓΗ ΜΕ ΤΉ ΒΑΡΥΤΉΤΑ ΤΟΥ ΑΜΑΡΉΜΑΤΟΣ
1420.Πρόσεχε στον εαυτό σου» (στον εσωτερικό σου κόσμο)1, ώστε η βοήθεια που θα πάρεις από τη θεραπεία να είναι ανάλογη με το παράπτωμα. Είναι μεγάλο και βαρύ το αμάρτημα; Τότε χρειάζεται πολλή εξομολόγηση, πικρά δάκρυα, συνεχής αγρυπνία και διαρκής νηστεία. Είναι ελαφρό και υποφερτό το παράπτωμα; ”Ας εξισώνεται με αυτό και η μετάνοια». («Πρόσεχε σεαυτώ», 4, ΕΠΕ6, 224 ΒΕΠ54,31Μ0 31,205ΑΒ). 1. Δευτ. 15,9.
Ζ') ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΑΜΑΡΤΉΜΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΣΠΘ' (289)
1421.Τι πρέπει να κάνει εκείνος που μετανόησε, αλλά έπεσε πάλιν στο ίδιο αμάρτημα;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Το ότι μετανόησε κάποιος μια φορά και διέπραξε πάλι την ίδια αμαρτία αποδεικνύει ότι δεν εκαθάρισε πλήρως το πρώτο αίτιο εκείνης της αμαρτίας, από το όποιον, σαν κάποια ρίζα, φυτρώνουν πάλιν αναγκαστικά τα ίδια πάθη. Γιατί, όπως, αν θελήσει κάποιος να κόψει τα κλαδιά ενός φυτού, αφήνοντας τη ρίζα, η ρίζα που μένει δίνει τους ίδιους βλαστούς έτσι, επειδή μερικά αμαρτήματα δεν έχουν την αρχή τους μέσα τους, αλλά φυτρώνουν από αλλά, είναι μεγάλη ανάγκη εκείνος που θέλει να καθαριστεί από αυτά να ξεριζώσει τα πρώτα αίτια εκείνων των αμαρτημάτων. Πχ. η φιλονικία ή ο φθόνος δεν προέρχονται από τον εαυτό τους αλλά βλαστάνουν από τη ρίζα της φιλοδοξίας. Γιατί, επειδή οικειοποιείται (σφετερίζεται) ο άνθρωπος την ανθρώπινη δόξα, φιλονικεί με εκείνον που διακρίνεται ή φθονεί εκείνον που διαπρέπει. Εάν λοιπόν κάποιος που κυριεύθηκε μια φορά από φθόνο ή από εριστικό πνεύμα πέσει στα ίδια, ας γνωρίζει ότι κατά βάθος νοσεί από το πρώτο αίτιο του φθόνου ή του εριστικού πνεύματος, δηλαδή από τη φιλοδοξία. Και πρέπει βέβαια αυτός να θεραπεύσει το πάθος της φιλοδοξίας, ξεκινώντας από το αντίθετο, με τα γυμνάσματα της ταπεινοφροσύνης (γιατί γύμνασμα ταπεινοφροσύνης είναι η απασχόληση με τα ευτελέστερα πράγματα), ώστε έτσι να αποκτήσει το ταπεινό φρόνημα και να μην ξεπέσει πλέον στα βλαστήματα της φιλοδοξίας που αναφέραμε. Το ίδιο ισχύει για κάθε παρόμοιο αμάρτημα.
(Όροι κατ’ επιτομήν, ερώτ. 2776 ΕΠΕ9, 358360 ΒΕΠ53, 352 ΜΟ 31,1285).

Η') Ο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ TΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΔΩΣΕΙ TΗΝ ΑΦΕΣΗ
1422.«Ο Θεός αφαιρεί κάθε δάκρυ από το πρόσωπο»1 αυτών που μετανοούν. «Ο Κύριος είναι αξιόπιστος σε όλους τους λόγους και τις υποσχέσεις του»2. Δεν ψεύδεται, όταν λέει: « αν οι ψυχές σας είναι εξαιτίας των αμαρτιών σας κόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το χιόνι, αν είναι ακόμη περισσότερο κατακόκκινες, εγώ θα τις κάνω λευκές σαν το μαλλί του προβάτου»3. Ο μεγάλος γιατρός των ψυχών είναι πρόθυμος να θεραπεύσει το πάθος σου. Εκείνου λόγια είναι, εκείνο το γλυκύ και σωτήριο στόμα είπε: «Δεν χρειάζονται γιατρό οι υγιείς, αλλά οι άρρωστοι». Δεν ήρθα να καλέσω τους δίκαιους, αλλά τους αμαρτωλούς στη μετάνοια»4.
Ο Κύριος θέλει να σε καθαρίσει από τον πόνο της πληγής σου5 και να σου δείξει φώς μέσα στο σκοτάδι. Ο καλός Ποιμένας, αφού «άφησε τα σωσμένα πρόβατά του, αναζητεί εσένα6. Αν του παραδώσεις τον εαυτό σου, δεν θα διστάσει ούτε θα θεωρήσει ανάξιο της Θεότητάς του ο Φιλάνθρωπος να σε βαστάξει πάνω στους δικούς του ώμους, χαίροντας γιατί βρήκε το χαμένο πρόβατό Του7.
Ο Πατέρας στέκεται και περιμένει την επιστροφή σου από την πλάνη. Μόνον να επιστρέφεις, και, ενώ θα είσαι ακόμη μακριά, θα τρέξει και θα πέσει στον τράχηλό σου και θα αγκαλιάσει8 με φιλικούς ασπασμούς εκείνη τη ψυχή που έχει ήδη καθαριστεί με τη μετάνοια.
Και θα ντύσει με την πρώτη την στολή την ψυχή που ξεντύθηκε τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις πράξεις του9 και θα φορέσει δαχτυλίδι στα χέρια που έχουν ξεπλυθεί από το αίμα του θανάτου και θα φορέσει υποδήματα στα πόδια10, που γύρισαν από το δρόμο του κακού στο δρόμο του Ευαγγελίου της ειρήνης11.
Και θα αναγγείλει ημέρα ευφροσύνης και χαράς στους δικούς του, και στους Αγγέλους και στους ανθρώπους, και θα γιορτάσει τη σωτηρία σου με κάθε τρόπο. «Σας διαβεβαιώνω ότι γίνεται μεγάλη χαρά στον ουρανό μπροστά στο Θεό για κάθε αμαρτωλό που μετανοεί»12. Και, αν κανείς από αυτούς που νομίζουν ότι στέκουν καλά, διατυπώσει την κατηγορία εναντίον σου ότι έγινες πολύ γρήγορα δεκτή σε κοινωνία, ο ίδιος ο αγαθός Πατέρας θα απολογηθεί για λογαριασμό σου, λέγοντας: «Έπρεπε και συ να ευφρανθείς και να χαρείς, γιατί αυτή η θυγατέρα μου ήταν νεκρή και αναστήθηκε και χαμένη και βρέθηκε.13(Επιστ. 46, Προς παρθένον έκπεσούσαν, 6, ΕΠΕ3, 498500ΒΕΠ55,81 ]
ΜΟ 32,380381).
Ι.Ήσ.25,8. 2. Ψαλμ.144,13α 3.Ησ.1,18 4. Ματθ. 9,1213. 5.Ησ.53,10 6.Ματθ.18,12-13 7. Ματθ. 18,12-13. 8.Λουκ.15,20 9.Κολ.3,9 10. Λουκ. 15,22. 11.Εφεσ.6,15 12.Λουκ.15,7-10
13. Λουκ. 15,32.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η επιστολή αυτή του ί. Πατρός είναι συγκινητική. Χρησιμοποιεί πλήθος χωρίων της Αγ. Γραφής, με τα οποία προσπαθεί να πείσει την «εκπεσούσα μοναχή» ότι το θείο έλεος είναι άπειρο και ότι, αν θελήσει να εγκαταλείψει τη ζωή της αμαρτίας στην όποιαν παρασύρθηκε, και επιστρέψει στη ζωή της ασκήσεως, θα βρει τις αγκαλιές του Πατέρα ανοιχτές.
1423. Να μπεις στο ασυνείδητο1 της ψυχής σου και να αναμοχλεύσεις τη μνήμη των πράξεών σου. Και αν τα αμαρτήματά σου είναι πολλά, να μη λυπηθείς και αθυμήσεις εξαιτίας του πλήθους αυτών. Γιατί, «όπου πλεόνασε η αμαρτία, εκεί επερίσσεψε η χάρη»2, εάν βέβαια αποδέχεσαι τη χάρη. Γιατί σ’ εκείνον που οφείλει πολλά, πολλά θα του συγχωρηθούν, για να αγαπήσει περισσότερο3. (Προτρεπτική εις το αγ. Βάπτιςμα, 4, ΕΠΕ 6, 258260ΒΕΠ54,136137ΜΟ 31, 432).   1.Ματθ. 6,6.   2. Ρωμ.5,20.   3. Λουκ. 7,47.
Θ’) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΡΙΖΙΚΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΉ ΖΩΗ
1424. Πράγματι δεν είναι μικρό το κέρδος για έναν άνδρα, που κατάγεται από φημισμένη οικογένεια και ένδοξη γενιά, να μεταπηδήσει στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(Επιστ. 277, Μαξίμω 1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343 ΜΟ 32, 1013).
1.Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.
Ι') ΜΕ TΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΜΑΡΤΉΜΑΤΑ
1425.Η πορνεία και τα παρόμοια αμαρτήματα, αφού αποβληθούν (με τη μετάνοια), είναι σαν να μην έγιναν, αφού με τα δάκρυα συγχωρήθηκαν. Στο εξής η αγιότητα και η δικαιοσύνη που είναι πράγματα ευχάριστα και δεν γνωρίζουν τον καταποντισμό στα κύματα, καταλαμβάνουν το χώρο των αμαρτημάτων.
(Περί του μή προσηλώσθαι τοις βιοτικοίς, 7, ΕΠΕ 7,182 ΒΕΠ54,193ΜΟ 31,5520).
ΕΡΩΉΣΙΣ ΙΕ'
1426. Τι σημαίνει το χωρίο: «Πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω;»1, και με ποιους ορούς μπορώ (υποχρεούμαι) εγώ να συγχωρώ.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Η εξουσία της αφέσεως των αμαρτιών δεν έχει δοθεί χωρίς ορούς, αλλά εξαρτάται από την υπακοή αυτού που μετανοεί και από τη συμφωνία του με τον καθοδηγητή της ψυχής του (με τον πνευματικό του). Γιατί έχει γραφεί στην 'Αγ. Γραφή για τέτοιες περιπτώσεις ότι: «”αν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για κάθε καλό πράγμα, το όποιον εζήτησαν στην προσευχή τους θα το λάβουν από τον Πατέρα μου τον ουράνιο»2.
Ως προς το ερώτημα, ποια αμαρτήματα μπορούμε να συγχωρούμε, δεν πρέπει ούτε καν να διατυπώνεται τέτοιο ερώτημα, γιατί η Καινή Διαθήκη δεν μας δήλωσε ότι υπάρχει κάποια διαφορά3, αλλά υπόσχεται την συγχώρηση κάθε αμαρτίας σ’ εκείνους που αληθινά μετανοούν, και μάλιστα επειδή ο Κύριος προσωπικά υποσχέθηκε την άφεση «για κάθε καλό πράγμα»4 , (για το όποιον προσευχήθηκαν) στον ευαγγελικό βίο, να χαλιναγωγήσει με την ορθή σκέψη τα σκιρτήματα της νεότητας, με την ίδια σκέψη να υποτάξει τα πάθη της σάρκας και να εφαρμόσει (να ακολουθήσει) την ταπεινοφροσύνη, που αρμόζει στους Χριστιανούς.
(°Επιστ. 277, Μαξίμω1 σχολαστικώ (Προς τον λόγιο Μάξιμο), ΕΠΕ 3, 384386 ΒΕΠ55, 343ΜΟ 32, 1013).
1. Είναι φανερό από το περιεχόμενο της επιστολής ότι ο Μάξιμος, σπουδασμένος και νέος στην ηλικία, είχε προσχωρήσει πρόσφατα στο Χριστιανισμό και παρουσίασε ριζική αλλαγή στον τρόπο της ζωής του.  (Oροι και έπιτομήν, ΙΕ, ΕΠΕ9,30ΒΕΠ53,237ΜΟ 31,1092). 1.Ματθ.18,21 Από την απάντηση φαίνεται ότι η ερώτηση απευθύνεται στο Μ.Βασίλειο από κάποιο πνευματικό-εξομολόγο.  2. Ματθ.18,19 3.Βλ.και τον Όρο κατ’επιτομήν 293 4. Ματθ.1
ΙΑ') ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΥΝΑΤΟΤΉΤΑ ΕΡΓΩΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1427. Μετά την αναχώρηση μας απ’ αυτή τη ζωή δεν υπάρχει δυνατότητα επιτελέσεως έργων αγαθών, αφού ο Θεός, δείχνοντας τη μακροθυμία του, όρισε αυτή τη ζωή ως κατάλληλη να επιτελέσουμε έργα που θα μας κάνουν ευάρεστους σ Αυτόν.    (Ηθικά, όροςΑ', κεφ. ο' ΒΕΠ53,38ΜΟ 31, 701Ό704).
ΙΒ') ΟΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΠΟΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ
1428.«Θα συναθροισθούν δυο ή τρεις πόλεις σε μία, για να πιουν νερό και δεν θα ξεδιψάσουν, γιατί δεν επιστρέψανε σε μένα, λέει ο Κύριος»1." Ας καταλάβουμε λοιπόν ότι ο Θεός μας έστειλε αυτές τις τιμωρίες, γιατί απομακρυνθήκαμε απ’ αυτόν και δείξαμε αμέλεια. Δεν επιδιώκει να μας συντρίψει, αλλά προσπαθεί να μας διορθώσει, όπως κάνουν για τα παιδιά τους οι καλοί πατέρες που ανατρέφουν με επιμέλεια τα παιδιά τους, θυμώνουν και εξανίστανται κατά των νεαρών παιδιών τους, όχι γιατί επιθυμούν να προξενήσουν σ’ αυτά κάποιο κακό, αλλά για να τα οδηγήσουν από τη νηπιακή αδιαφορία και τις νεανικές παρεκτροπές στην επιμέλεια. Παρατηρείστε λοιπόν πώς το πλήθος των αμαρτιών μας έβγαλε από τη φυσική τους πορεία τις εποχές του έτους και άλλαξε κατά τρόπο αλλόκοτο τις καταστάσεις των καιρών.. Ενώ παίρνουμε από το Θεό τόσα αγαθά, στους άλλους δεν δίνουμε απολύτως τίποτε. Επαινούμε την ευεργεσία, την στερούμε όμως από εκείνους που την έχουν ανάγκη. Ενώ είμαστε δούλοι και ελευθερωνόμαστε, δεν συμπονούμε τους συνδούλους μας, στον πεινούμε, τρεφόμαστε, ενώ το φτωχό τον παραβλέπουμε. Ενώ έχουμε πλούσιο χορηγό και ταμία το Θεό, εγίναμε τσιγκούνηδες και αμέτοχοι στις ανάγκες των φτωχών. Τα πρόβατά μας είναι πολύτοκα (πολύ γόνιμα), οι γυμνοί όμως είναι περισσότεροι από τα πρόβατα. Οι αποθήκες λόγω του πλήθους των αποθηκευμένων προιόντων φαίνονται στενές, αλλά εμείς εκείνον που στενοχωρείται από τη φτώχεια, δεν τον ελεούμε. Γι’ αυτό μας απειλεί η δίκαιη κρίση. Γι’ αυτό και ο Θεός δεν ανοίγει το χέρι του (να μας δώσει τα αγαθά του), γιατί εμείς αποκλείσαμε τη φιλαδελφία. Γι’ αυτό τα χωράφια είναι ξερά, γιατί ψυχράνθηκε η αγάπη μας.
Οι άνδρες, εκτός από λίγους ασχολείσθε με το εμπόριο και οι γυναίκες τους βοηθείτε στην εργασία του μαμμωνά (του πλούτου). Λίγοι είναι μαζί μου στην προσευχή, και αυτοί είναι ζαλισμένοι, μεταστρεφόμενοι συνεχώς και χασμωριούνται, στριφογυρίζουν συνεχώς και ανυπομονούν πότε θα τελειώσει την ψαλμωδία των στίχων ο ψάλτης, πάτε θα φύγουν από την Εκκλησία και την αναγκαία προσευχή, σαν να επρόκειτο να ελευθερωθούν από φυλακή. Ιδιαίτερα τα παιδιά, αυτοί οι μικρούληδες, που άφησαν τα βιβλία τους στα σχολεία και ψάλλουν μαζί μας, μεταχειρίζονται τον εκκλησιασμό ως ευκαιρία χαλαρώσεως και διασκεδάσεως και μεταβάλλουν τη δική μας λύπη σε εορτή, επειδή ελευθερώνονται για λίγο από τη φορτικότητα (την πίεση) του δασκάλου και τη φροντίδα των μαθημάτων. Το πλήθος όμως των ώριμων ανδρών και ο λαός που είναι ένοχοι για διάφορες αμαρτίες, ξέγνοιαστοι και ελευθεριάζοντες και χαρούμενοι γυρίζουν μέσα στην πόλη, είναι αυτοί ακριβώς που περιφέρουν στις ψυχές τους την αιτία όλων των κακών, αυτοί που υποκίνησαν και έφεραν την παρούσα συμφορά . (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,130134ΒΕΠ54, 79ΜΟ 31,309).    1.Ο ιερός Πατήρ αναφέρεται στην ξηρασία και την πείνα που εμάστιζαν την πόλη και την περιοχή της Καισαρείας.
ΙΓ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΣΩΖΕΙ
1429.Μην περιφρονείς κανένα σφάλμα, ακόμη κι’ όταν αυτό είναι τόσο μικρό, ώστε να μην προκαλεί σκάνδαλο, βιάσου να το επανορθώσεις με τη μετάνοια, κι’ αν ακόμη πολλοί διαπράττουν πολλά σφάλματα και μικρά και μεγάλα, και μένουν αμετανόητοι... Η μετάνοια είναι σωτήρια, η δε μωρία είναι ο θάνατος της μετάνοιας.   (Λόγος άσκητικός Α4, ΕΠΕ 8,106 ΒΕΠ53, 391 ΜΟ 31,636).
ΙΔ') ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΙΔΙΩΣ ΌΤΑΝ ΜΑΣ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΣΥΜΦΟΡΕΣ
1430.Τα βρέφη, που δεν αισθάνονται το κακό ούτε ευθύνονται για την αμαρτία, σπεύδουν και συναθροίζονται στην Εκκλησία, για να υμνήσουν και δοξολογήσουν τον Κύριο, χωρίς να γνωρίζουν την αιτία των συμφορών που μας λυπούν , και χωρίς να έχουν τη συνηθισμένη γνώση και δύναμη που απαιτεί η προσευχή. Εσύ παρακαλώ, έλα εδώ στο μέσον του ναού, εσύ που είσαι ζυμωμένος με την αμαρτία. Εσύ γονάτισε και κλάψε και στέναξε. Άφησε το βρέφος να κάνει όσα αρμόζουν στην ηλικία του. Γιατί, ενώ είσαι κατηγορούμενος, κρύβεσαι και σπρώχνεις το ανεύθυνο παιδί να απολογηθεί; Μήπως εμπαίζεται ο Κριτής, ώστε να αντικαταστήσεις τον εαυτό σου με άλλο πλαστό πρόσωπο; "Επρεπε βέβαια να παρίσταται κι εκείνο (το παιδί), αλλά πάντως μαζί σου και όχι μόνο του. Βλέπεις και τους Νινευίτες πώς με τη μετάνοια τους εξιλέωσαν το Θεό και επένθησαν για τις αμαρτίες τους. Αυτά που ο Ιωνάς, μετά τη σωτηρία του από τη θάλασσα και το κήτος, εκήρυξε, δεν οδήγησαν σε μετάνοια μόνον τα βρέφη, αλλά πρώτους κατέβαλε και ταπείνωσε η νηστεία τους πατέρες αυτούς, που είχαν αμαρτήσει. Και η τιμωρία εβασάνιζε τους πατέρες, επιπρόσθετα δε αναγκαστικά θρηνούσαν και τα βρέφη... Και έτσι ο Θεός, όταν τους είδε πλέον ταπεινωμένους, όταν είδε ότι όλοι ανεξαιρέτως μόνοι τους καταδίκασαν τον εαυτό τους σε υπερβολική κακοπάθεια, και την αμαρτία τους συγχώρησε και την τιμωρία ανακάλεσε και τη χαρά εχάρισε σ’ αυτούς που επένθησαν από ευαισθησία "Ω! πόσο θαυμαστή είναι η μετάνοια! "Ω! πόσο σοφή και συμπυκνωμένη σε ωφέλειες είναι η θλίψη!     (Εν λιμώ και αυχμώ, 3, ΕΠΕ 7,134136ΒΕΠ54, 7980ΜΟ 31,309).

ΙΕ') Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΑΣ ΔΙΝΕΙ ΘΑΡΡΟΣ ΝΑ ΖΗΤΟΥΜΕ ΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1431. "Όποιος έπεσε σε θανάσιμη αμαρτία1, Ας λέει: «Με περικύκλωσαν φόβοι και πόνοι θανάτου»2 . Γιατί λέει ο ευαγγελιστής: «Εκείνος, που αμαρτάνει βαριά και επιμένει στην αμαρτία, κατάγεται από το διάβολο και έχει στενή σχέση μαζί του»3. Όταν λοιπόν ήμουνα εργάτης της αμαρτίας και βρισκόμουνα σαν έμβρυο στην κοιλιά του θανάτου, τότε βρέθηκα να με απειλούν οι κίνδυνοι του Άδη. Πώς θεραπεύτηκα; Βρίσκοντας τη θλίψη και τον πόνο που προκαλεί η μετάνοια. Γιατί επινόησα για τον εαυτό μου την ταλαιπωρία της μετάνοιας, που είναι ανάλογη με τη βαρύτητα της αμαρτίας και έτσι ετόλμησα να επικαλεσθώ το όνομα του Κυρίου. Και ποιά ήταν τα λόγια που είπα στην προσευχή μου; 7Ω Κύριε, γλύτωσε την ψυχή μου και τη ζωή μου από τους κινδύνους και τις θλίψεις»4. Κρατούμαι δέσμιος σ’ αυτή την αιχμαλωσία Συ πλήρωσε αντί για μένα το λύτρο (το αντάλλαγμα) και σώσε την ψυχή μου.
(ΕίςΡΙΔ'(114) Ψαλμ, 2, ΕΠΕ5, 406408ΒΕΠ52,140ΜΟ 29,488-489). 1΄΄.Έστιν αμαρτία προς θάνατον…. και έστιν αμαρτία ου προς θάνατον. ΄΄[ Α΄Ιω.5,16-17]
2.Ψαλμ.114,3 3.Α΄Ιω.3,8 4.Ψαλμ.114,4
ΙΣΤ) Ο Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΟΛΟΙ ΕΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ
1432. Θα ευχόμουνα όλοι σας να ζείτε με δάκρυα και με συνεχή μετάνοια, αφού και μεις δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να ικετεύουμε για τις αμαρτίες μας, όχι όμως με ανθρώπινα λόγια, όπως σεις, αλλά με τα λόγια του Πνεύματος1 ζητούμε από το Θεό μας να γίνει ίλεως (ευμενής, συμπαθής).  ζ Επιστ. 207, Τοις κατά Νεοκαισάρειαν κληρικοίς 4, ΕΠΕ2,110ΒΕΠ 55,242ΜΟ 32, 764).
1. Εννοεί προφανώς τα λόγια των Ψαλμών και της 'Αγ. Γραφής γενικότερα, που είναι θεόπνευστα.