Υποθέστε ότι λέμε σε μία μάνα με ετοιμοθάνατο παιδί. - Το παιδί σου θα γίνει καλά, αλλά πρέπει για μία βδομάδα να περάσεις κάποια μαρτύρια, δυσκολίες, θλίψεις, εξευτελισμούς, μίσος κλπ. σα να βαδίζεις έναν δρόμο για μια βδομάδα που όλοι και από τις δύο μεριές του δρόμου θα σε φτύνουν και θα σου πετάνε πέτρες. Στο τέλος όμως του δρόμου το παιδί σου θα γίνει καλά! Ασφαλώς η μάνα θα πηδούσε στην οδό αυτή του μαρτυρίου ίσως και με χαρά, ούτε που θα ένιωθε, σχεδόν, όλα αυτά για μία βδομάδα, διότι η αγάπη της για το παιδί θα την έκανε να μην υπολογίζει τίποτα. Σωματικά θα πονούσε βέβαια, ψυχικά όμως όχι! Η αγάπη θα κυρίευε την καρδιά, θα νίκαγε τον πόνο, θα υπερτερούσε, θα κάλυπτε, θα εξουδετέρωνε τα άλλα αισθήματα! Συμπέρασμα: Όσο πιο πολύ αγαπάμε το Χριστό και τους άλλους και προσηλωνόμαστε σε αυτήν την αγάπη, τόσο δεν θα μας επηρεάζουν οι θλίψεις στο δρόμο μας. Το συναίσθημα της έντονης αγάπης θα καλύπτει, θα καπακώνει, θα μειώνει το συναίσθημα της λύπης. Άρα η τέλεια αγάπη νικά όχι μόνο το φόβο αλλά και τη λύπη, την πίκρα. Οι θλίψεις νικιούνται με την αγάπη στο Χριστό και τον αδελφό. Όσο πιο πολύ αγαπάμε τόσο πιο εύκολα ξεπερνούμε τις θλίψεις. Η αγάπη είναι το καλύτερο αντικαταθλιπτικό!

π. Νικόλαος

μόνα δεν σώζουν
Κανένας δεν δικαιώθηκε από τα έργα, για να δειχτή η χάρις και η φιλανθρωπία του Θεού. Δεν μας απομάκρυνε, επειδή έχουμε έργα. Μας έσωσε με τη χάρι Του, επειδή τα έργα μάς είχαν προδώσει. Κανένας, λοιπόν, δεν μπορεί να καυχηθή, ότι σώζεται μόνος, δικαιωματικά.
Ε.Π.Ε. 20,506
επαινούνται και θαυμάζονται
Όταν σε υβριστής δεν ανταποδώσης τη βρισιά, έμπηξες μέσα στην καρδιά του υβριστή και χάραξες τη ντροπή, λόγω της μακροθυμίας σου. Δεν ομολογεί βέβαια αμέσως την ωφέλεια είτε γιατί είναι θυμωμένος, είτε από εγωισμό είτε από ντροπή. Όμως αμέσως του κάνει αίσθησι η αντίδρασίς σου. Και είναι αδύνατο ένας υβριστής, έστω κι αν είναι θηρίο, να συναναστραφή χριστιανό ανεξίκακο, και να μην αποκομίση μεγάλο κέρδος. Διότι τα καλά έργα, και αν δεν τα πράττουμε, όμως όλοι τα επαινούμε και τα θαυμάζουμε.
Ε.Π.Ε. 23,106
και δόγμα
Ας υποθέσουμε, ότι κάποιος φιλάργυρος, προδότης, αυθάδης, είναι ορθόδοξος. Ποιο είναι το κέρδος, όταν τίποτε από όσα χαρακτηρίζουν την ευσέβεια δεν πράττη, όταν προσβάλλη τις αλήθειες της πίστεως με τα έργα του;
Ε.Π.Ε. 23,610
συναντιλήψεως
«Να πρωτοστατούν οι πιστοί σε καλά έργα». Δηλαδή, να βοηθούν και τους αδικουμένους, όχι μόνο με χρήματα, αλλά και με προστασία. Να βοηθούν και τις χήρες και τα ορφανά. Να εξασφαλίζουν την άνεσι σε όσους υποφέρουν.
Ε.Π.Ε. 24,118
και πίστις
«Εκδηλώνεται έμπρακτα η πίστις, όταν έχη έργα. Δεν είπε απλώς, «η πίστις σου», αλλ’ είπε, «η συμμετοχή σου στην πίστι». Έτσι ενώνει τον Φιλήμονα με τον εαυτό του ο Παύλος. Του δείχνει, ότι συναποτελούν ένα σώμα. Αν, λέει, συμμετέχης στην πίστι, είσαι υποχρεωμένος να συμμετέχης και στα άλλα.
Ε.Π.Ε. 24,162
νεκρά, η αμαρτία
Όποιος έχει νεκρά έργα (αμαρτίες αμετανόητες), να μη πλησιάζη εδώ... Νεκρά δε έργα είναι όλα εκείνα, που δεν έχουν ζωή, που εκπέμπουν δυσωδία. Όπως, δηλαδή, το νεκρό σώμα δεν είναι χρήσιμο σε καμμιά αίσθησι, αλλά προξενεί και λύπη σ’ όσους το πλησιάζουν, έτσι και η αμαρτία πλήττει αμέσως το λογιστικό και δεν αφήνει ούτε τον ίδιο το νου να ηρεμή, αλλά τον θορυβεί και τον ταράζει.
Ε.Π.Ε. 24,572
και θαύματα
Πράξις καλή είναι κατόρθωμα του δικού μας αγώνα. Θαύμα είναι χάρισμα της δωρεάς του Θεού. Πράξις καλή είναι κατόρθωμα ανθρωπίνων ιδρώτων. Θαύμα είναι φανέρωσις της θεϊκής αγάπης. Η καλή πράξις ξεκινάει απ’ τη δική μας ελεύθερη προαίρεσι. Το θαύμα ξεκινάει από τη χάρι του Θεού.
Ε.Π.Ε. 26,344-346
διδάσκουν
Δεν διαθέτεις λόγο διδασκαλίας; Δίδαξε, λοιπόν, με τα έργα και τη ζωή σου, με τη λαμπρότητα των πράξεών σου.
Ε.Π.Ε. 26,230-232
τόκος του κηρύγματος
Μετά το κήρυγμα, όσοι το άκουσαν οφείλουν να καταβάλουν τόκο. Και τόκος της διδασκαλίας δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η εφαρμογή της και η απόδειξίς της με έργα καλά.
Ε.Π.Ε. 34,412

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 247-249)

Εραστής
Γραφής και εν Χριστώ ζωής
Όποιος είναι εραστής της ευσεβείας και φίλος της πνευματικής ακροάσεως, αυτός ας ξέρη, ότι και τα θεωρούμενα μικρά στη Γραφή δεν βρίσκονται εκεί άσκοπα και χωρίς λόγο και ότι και τα παλαιά φέρνουν κέρδος.
Ε.Π.Ε. 17,690
μανικός ο Παύλος
Ο πόθος του Παύλου ήταν πραγματικό δείγμα θερμής αγάπης, με το να επιθυμή και να δη (τους χριστιανούς) και να τους ακούση και να τους μιλήση· κάτι, που θα συνέβαλλε σε πολλά... Ήταν ένας μανιώδης εραστής, ασυγκράτητος και ανυπόμονος στην αγάπη.
Ε.Π.Ε. 22,404
ο Θεός της σωτηρίας μας
Κανένας εραστής, ακόμα και ο πιο θερμός και μανικός, δεν καίγεται τόσο πολύ για την ερωμένη του, όσο ο Θεός της σωτηρίας αγαπά τις δικές μας ψυχές.
Ε.Π.Ε. 30,602
Έργα
του Θεού για μας
Να σκεφτούμε πόσα ωραία έκανε για μας ο Δημιουργός. Δημιούργησε τον ουρανό, τη γη, τη θάλασσα, τον αέρα, τα φυτά της γης, τα ποικίλα λουλούδια, τα κτήνη, τα ερπετά, τα ζώα της θάλασσας και του αέρα, τα άστρα του ουρανού, τον ήλιο, τη σελήνη, όλα γενικώς τα ορατά, τις αστραπές, την εναλλαγή των εποχών, τη διαδοχή της ημέρας και της νύχτας, τις ετήσιες μεταβολές. Χάρισε με τη θεία Του πνοή την ψυχή, χάρισε το λόγο. Μας τίμησε με πολύ μεγάλη εξουσία. Απέστειλε αγγέλους, προφήτες. Και στη συνέχεια έστειλε τον μονογενή Του Υιό.
Ε.Π.Ε. 5,596
και πάρεργο
Το αναγκαίο έργο έγινε σε μας πάρεργο. Και τα πάρεργα τα κάναμε αναγκαία. Θέλουμε να καθαρίσουμε ρυάκια και αφήνουμε την πηγή των κακών.
Ε.Π.Ε. 9,452
συνοδεύουν μετά θάνατον
Εκείνος, που μια φορά θα πέση στην κόλασι, εκεί θα μείνη δια παντός. Και δεν υπάρχει κανένας, να τον βγάλη από την κόλασι, ούτε πατέρας, ούτε μητέρα, ούτε αδελφός. Διότι μια μόνο προστασία υπάρχει, όταν ταξιδεύσουμε για την άλλη ζωή: τα καλά έργα. Μόνο αυτά θα μας συνοδεύσουν. Όποιος στερείται καλών έργων, δυνατότητα να σωθή με άλλο τρόπο δεν έχει.
Ε.Π.Ε. 12,662
και λόγος
Το να ομολογή κανείς μόνο με λόγια, ενώ με τα έργα του κάνει τα αντίθετα, και δεν ωφελεί σε τίποτε, αλλά και είναι επιζήμιο για μας. Παρακαλώ να αποδεικνύουμε την πίστι μας με τα έργα μας, για να μας αναγνωρίση Εκείνος κατά την ημέρα εκείνη.
Ε.Π.Ε. 13,24
αγαθά, Αγ. Πνεύματος
Όπως ακριβώς η τροφή διατηρεί τη ζωή μας και με τον τρόπο αυτό συγκρατεί το σώμα μας, έτσι και τα έργα. Αν έχουμε καλά έργα, θα έχουμε οπωσδήποτε και το Άγιο Πνεύμα. Αν αποκτήσουμε το Άγιο Πνεύμα, θα έχουμε οπωσδήποτε και έργα αγαθά. Συμβαίνει βέβαια και το αντίθετο: Αν δεν έχουμε έργα καλά, εξαφανίζεται το Άγιο Πνεύμα από τη ζωή μας. Και αν στερηθούμε το Άγιο Πνεύμα, θα είμαστε ελλειπείς στα έργα... Ας ψάλλουμε, λοιπόν, το τραγούδι των καλών έργων, για να απομακρύνουμε την πιο φοβερή και από το δαίμονα αμαρτία.
Ε.Π.Ε. 17,630
και λόγια
Η μεγάλη μάχη, το ακαταμάχητο επιχείρημα είναι η παρουσίασις των έργων. Διότι, και αν ακόμα φιλοσοφήσουμε πάρα πολύ με τα λόγια, αλλά ζωή καλύτερη δεν παρουσιάζουμε, κανένα δεν θα είναι το κέρδος. Διότι οι άνθρωποι δεν προσέχουν σε όσα λέμε, αλλ΄ εξετάζουν τις πράξεις μας.
Ε.Π.Ε. 18,78

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 245-246)

Επιτίμιο
θεραπευτική αγωγή
Μη νομίζεις, ότι αυτό είναι σκληρό και απάνθρωπο (το επιτίμιο στον αιμομίκτη). Είναι δείγμα της πιο μεγάλης καλωσύνης, της άριστης γιατρειάς και της μεγάλης φροντίδας (του Παύλου και της Εκκλησίας). Δεν εξετάζουμε, αν το τραύμα του δέθηκε πολλές φορές, αλλ’ αν τελικά του πρόσφερε ωφέλεια το δέσιμο. Αν μέσα σε λίγο χρόνο γιατρεύτηκε, δεν χρειάζεται άλλο το δέσιμο του επιτιμίου. Αν όμως δεν γιατρεύτηκε ο παρεκτραπείς, τότε ας παραμείνη και δέκα χρόνια το δεσιμο. Κριτήριο για το λύσιμο του επιτιμίου αυτό είναι, η ωφέλεια του αρρώστου, του επιτιμηθέντος.
Ε.Π.Ε. 19,398
αμαρτανόντων
Εγώ για ένα πράγμα θέτω επιτίμιο, για να γιατρέψω το νόσημα. Και απομακρύνω βέβαια τον μολυσμένο (όπως ήταν ο αιμομίκτης στην Κόρινθο) από τα ιερά μυστήρια και από τους ναούς, αλλά όταν τον θεραπεύσω και διαπιστώσω ότι απαλλάχτηκε από τη βαρειά παρεκτροπή και τον δω δια της μετανοίας καλύτερο, τότε τον ξαναδέχομαι στους κόλπους μου.
Ε.Π.Ε. 19,426
αποκοπή προσωρινή
Είναι φοβερό πράγμα το να αποκόπτουμε κάποιον από τη σύναξι της Εκκλησίας. Αλλά και μεγάλη είναι η ωφέλεια εκείνων, που δέχονται με ευγνωμοσύνη το επιτίμιο. Πρόσεξε πόσο ήταν παραφουσκωμένος (ο αιμομίκτης) από το αμάρτημά του· ήταν αναίσθητος. Και όμως, τόσο κάμφθηκε και ντράπηκε από το επιτίμιο, ώστε να πη ο Παύλος: «Αρκετή η επιτίμησις, που του έβαλαν οι περισσότεροι. Δείξτε του τώρα αγαπη» (Β' Κορ, β' 6).
Ε.Π.Ε. 23,102
Επιφάνεια
η ενανθρώπησις
Ωνόμασε ο Παύλος «επιφάνεια» την οικονομία εκείνη του Θεού, δια της οποίας ο Θεός Λόγος ήρθε στην παρθενική μήτρα και έγινε άνθρωπος και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους.
Ε.Π.Ε. 6,604
Επουράνια
τα πνευματικά
Ποια λέει εδώ επουράνια; Τα πνευματικά. Αν και τελούνται πάνω στη γη, είναι όμως άξια των ουρανών. Όταν, λοιπόν, ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός βρίσκεται σφαγμένος, θυσιάζεται, όταν έρχεται το Πνεύμα το Άγιον, όταν αυτός που κάθεται στα δεξιά του Πατέρα βρίσκεται εδώ, ανάμεσά μας, όταν οι άνθρωποι γίνωνται υιοί του Θεού με το βάπτισμα, όταν γίνωνται πολίτες του ούρανου, όταν έχουμε εκεί πατρίδα και πόλι και πολίτευμα, όταν είμαστε ξένοι εδώ, πώς τότε δεν είναι όλα αυτά επουράνια;
Ε.Π.Ε. 24,544
η γη γίνεται ουρανός
Και η γη για τους χριστιανούς είναι επουράνια. Το δικό μας πολίτευμα είναι στους ουρανούς, αν και ζούμε στη γη.
Ε.Π.Ε. 25,16-18
Έρανος
συμβάλλουν όλοι στην ενότητα
Το υστέρημα εκείνου, που και αυτός είναι απαραίτητος για τη συναρμολόγησι του σώματος, γίνεται για σένα ισότιμο στην ωραία συνεισφορά. Έχει, δηλαδή, και εκείνος την ίδια δυνατότητα (είναι ισότιμο μέλος σου).
Ε.Π.Ε. 18α,316
με σύστασι του επισκόπου
Είπε ο επίσκοπος να προσφέρουν χρήματα. Κάποιος δεν φτάνει που δεν θέλει, αλλά για να μη φανή η τσιγκουνιά του, κατηγορεί εκείνον, που έδωσε την ιερή εντολή. Σταμάτα τις κατηγορίες. Μέχρι πότε θα λες τέτοια πράγματα; Δεν θέλεις να προσφέρης χρήματα; Κανένας δεν σε αναγκάζει, κανένας δεν σε πιέζει. Γιατί κατηγορείς αυτόν, που συμβουλεύει για τον έρανο και προτρέπει σε ελεημοσύνη;
Ε.Π.Ε. 24,26

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 243-245)

578. Μία ορατή απόδειξις της πανταχού παρουσία και της Πρόνοιας του Θεού μας δίδεται από τη χλωρίδα, τον φυτικό κόσμο. Τα φυτά δίνουν το παρών τους παντού της γης. Στολίζουν τις πεδιάδες, εμφανίζονται στις απρόσιτες κορυφές των ψηλών βουνών, βλασταίνουν στις ερήμους, εμφανίζονται ακόμη και στα βάθη των θαλασσών. Και ποιος κάνει τα φυτά να αναπτύσσωνται και ποιος τα κοσμεί με τα χρώματα των λουλουδιών; Ο Κύριος και Θεός μας. Αυτός «αμφιέννυσιν αυτά» με την ασύγκριτο ομορφιά τους. Αλλά αν ο Θεός με τόση μέριμνα και στοργή ντύνη τα φυτά, είναι δυνατό να αδιαφορή, έστω και στιγμιαία, για τον άνθρωπο, την κορωνίδα της ορατής κτίσεως; «Ει δε τον χόρτον του αγρού, σήμερον όντα και αύριον εις κλίβανον βαλλόμενον, ο Θεός ούτως αμφιέννυσιν, ου πολλώ μάλλον υμάς, ολιγόπιστοι;» (Ματθ. στ’ 30). Αν ο Θεός, κάθε στιγμή, δίνη ζωή στο χορτάρι και δεν το εγκαταλείπη, θα στερήση εμένα από τη ζωή; Όχι. Αφού ντύνει και ζωογονεί το χορτάρι, πώς θ’ αφήση εμένα, τον ναό του Αγίου του Πνεύματος, αν δεν απομακρυνθώ με τα αμαρτήματά μου; Και αυτή η παρουσία του Θεού είναι πολύ αισθητή στις καρδιές που προσεύχονται με πίστι και ζέσι.

579. «Κεκράξεται προς με, και επακούσομαι αυτού• μετ΄ αυτού είμι εν θλίψει» (Ψαλμ. 90’ 15). ΄Ω λόγια γεμάτα αγάπη! Ώ λόγια που εμπνέουν πεποίθησι σε όποιον προσεύχεται!

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 237)

576. Αν συνειδητοποιούσαμε βαθειά ότι ο Κύριος είναι παντού, τίποτε άλλο δεν θα νοιώθαμε την ανάγκη να κάνουμε παρά να εργαζώμαστε το αγαθό. Γιατί ο Θεός είναι πάντοτε προς το δεξί μας χέρι, όπου και αν βρισκόμαστε.

577. Ο Παράκλητος στηρίζει και παρηγορεί την ψυχή. Αυτό κάνει καθώς αγωνιζόμαστε στο στάδιο των αρετών ή περνάμε θλίψεις και δοκιμασίες. Όταν κάνης μια καλή πράξι, χαίρεις και νοιώθεις την ψυχή σου παρηγορημένη. Γιατί; Γιατί το Άγιο Πνεύμα, ο Παράκλητος, ο «πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», είναι μέσα σου. Αντίθετα, αν κάνης κάτι το κακό, νοιώθεις θανάσιμα αισθήματα στην ψυχή σου. Γιατί άφησες το πονηρό πνεύμα να την κυριεύση. Το Άγιο Πνεύμα λοιπόν μας είναι απαραίτητο για όλα τα καλά έργα. Είναι η δύναμίς μας, το φως μας, η ειρήνη μας και η στήριξίς μας.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 236)

Με τις μετάνοιες ζητούμε από τον Θεό συγχώρηση
και εκδηλώνουμε την ευγνωμοσύνη μας

-Γέροντα, επειδή δυσκολεύομαι να κάνω μετάνοιες, δεν μου αρέσουν.
-Όταν κάνεις μετάνοιες, να σκέφτεσαι ότι είσαι μπροστά στον Θεό
και Τον προσκυνάς, και έτσι θα αγαπήσεις τις μετάνοιες.
Οι μετάνοιες για τον εαυτό μας ή για τους συνανθρώπους μας ε
ίναι το κυριώτερο εργόχειρο από όλα τα εργόχειρα και είναι ένα εργόχειρο
με ατέλειωτη δουλειά, αρκεί να έχη κανείς φιλότιμο να εργασθεί στην μετάνοια.
Οι μετάνοιες γι’ αυτό λέγονται μετάνοιες, ταπεινωνόμαστε
και ζητάμε συγχώρηση από τον Θεό, όπως, όταν σφάλλουμε σε κάποιον,
βάζουμε μετάνοια και λέμε «ευλόγησαν». Βοηθάει μάλιστα, όταν αρχίζουμε
να κάνουμε τις μετάνοιες, να λέμε ταπεινά: «'Ήμαρτον, Κύριε, συγχώρεσε με».
-Γέροντα, έχω βρει θεραπεία σε σωματικά και ψυχικά πάθη.
Πώς να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον Θεό;
-Την έχεις αυτήν την ευγνωμοσύνη; Άμα την έχεις πραγματικά, ήδη εκφράσθηκε.
Το κυριώτερο είναι να έχεις μέσα σου ευγνωμοσύνη. Από εκεί και πέρα
μπορείς να την εκδηλώνεις με άσκηση, με μετάνοιες κ.λπ.
Να, εκεί στο καλύβι μου μαζεύονται καμμιά φορά ξένα γατάκια και τα ταΐζω.
Και όταν το βράδυ βγαίνω έξω, για να πάρω τα σημειώματα από το κουτί,
δεν ξέρουν πώς να εκδηλώσουν την ευγνωμοσύνη τους,
έρχονται και χαϊδεύονται στα πόδια μου, τρέχουν μπροστά από μένα,
σκαρφαλώνουν πάνω στο κυπαρίσσι, ξανακατεβαίνουν, κάνουν τούμπες,
ξαναέρχονται στα πόδια μου. Το ένα κάνει αυτό, το άλλο εκείνο.
Μήπως έχω εγώ ανάγκη από αυτές τις εκδηλώσεις; Όχι, αλλά είναι κάτι
που ξεπηδάει από μέσα τους, κι ας είναι ζώα. Θέλω να πω ότι το κυριώτερο
απ’ όλα είναι να έχει μέσα του ευγνωμοσύνη ο άνθρωπος,
μετά την εκδηλώνει με όποιον τρόπο αισθάνεται.
Όταν κινηθεί κανείς στον χώρο της ευγνωμοσύνης, κάνει τις μετάνοιες από φιλότιμο,
από φτερούγισμα, από αγάπη για τον Χριστό. Τότε δεν αισθάνεται κόπο,
όπως δεν κουράζονται τα παιδάκια από τα τρελά ξεσπάσματα της καρδιάς τους,
όταν χοροπηδούν, μόλις δουν τον πατέρα τους.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.76-77)

Οι μετάνοιες περισσότερο από όλες τις πνευματικές ασκήσεις

-Γέροντα, πονάει τα σώμα σας;
-Όχι, γιατί κάνω... πνευματική γυμναστική.
-Δηλαδή, Γέροντα;
-Μετάνοιες, ευλογημένη! Βλέπεις, οι κοσμικοί έχουν την σουηδική
γυμναστική και οι μοναχοί τις μετάνοιες. Οι κοσμικοί
με την γυμναστική κάνουν σώμα υγιεινό και οι μοναχοί με τις
μετάνοιες κάνουν ψυχή και σώμα υγιέστατα. Οι καημένοι οι κοσμικοί
δεν ξέρουν πόσο βοηθούν οι μετάνοιες όχι μόνο στην υγεία της ψυχής
αλλά και στην υγεία του σώματος. Κάνουν καλό στα αρθριτικά,
διώχνουν την μαλθακότητα, διώχνουν και τις αφύσικες κοιλιές,
σκορπούν γαλήνη και δίνουν μια λεβεντιά. Παράλληλα όμως δίνουν
στον άνθρωπο την δυνατότητα να ανέβη τα πνευματικά υψώματα των αρετών,
όπως θα ανεβαίνει και τα υψώματα των βουνών με πολλή άνεση, χωρίς να λαχανιάζει.
Οι μετάνοιες είναι απαραίτητες και για τον νέο και για τον ηλικιωμένο
και γι’ αυτόν που έχει σαρκικό πόλεμο και για τον απαλλαγμένο
από τέτοιον πόλεμο.Όποιος έχει δυνατή κράση, πρέπει να κάνει
περισσότερες μετάνοιες από έναν φιλάσθενο, όπως και μία δυνατή
μηχανή δουλεύει περισσότερο. Ιδιαίτερα τους νέους, οι μετάνοιες
τους βοηθούν να υποτάξουν την σάρκα. Γι’ αυτό πάντοτε
στους νέους λέω: «Να κάνετε όσο περισσότερες μετάνοιες μπορείτε,
και για τον εαυτό σας και γι’ αυτούς που είναι άρρωστοι
ή ηλικιωμένοι και δεν μπορούν να κάνουν μετάνοιες».
Οι μετάνοιες είναι προσευχή, αλλά συγχρόνως είναι και άσκηση
και βοηθούν περισσότερο από όλες τις άλλες πνευματικές ασκήσεις.
Εκτός από το ξεκίνημα της πνευματικής μας μηχανής
για την προσευχή φέρνουν και πολλά αλλά καλά.
Το πρώτο απ’ όλα είναι ότι προσκυνούμε τον Θεό και του ζητούμε
ταπεινά το έλεος του. Το δεύτερο καλό είναι ότι με τις μετάνοιες
ταπεινώνεται η άγρια σάρκα και έρχεται η ηρεμία και η απάθεια της σαρκός.
Και το τρίτο, μας δίνουν και την υγεία την σωματική,
και έρχεται η διπλή υγεία στον άνθρωπο.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.75-76)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 14

Στίχ. 28-35. Οικοδομή πύργου και εκστρατεία βασιλιά.
14.31 ἢ τίς(1) βασιλεὺς(2) πορευόμενος συμβαλεῖν(3)
ἑτέρῳ βασιλεῖ εἰς πόλεμον(3) οὐχὶ καθίσας πρῶτον βουλεύεται(4)
εἰ δυνατός ἐστιν ἐν δέκα χιλιάσιν(5) απαντῆσαι τῷ μετὰ εἴκοσι
χιλιάδων ἐρχομένῳ ἐπ᾽ αὐτόν;
31. Ποιος βασιλιάς, πάλι, ξεκινάει να κάνει πόλεμο με άλλον βασιλιά
χωρίς πρώτα να καθίσει να σκεφτεί αν μπορεί με δέκα χιλιάδες
άντρες να αντιμετωπίσει αυτόν που του επιτίθεται με είκοσι χιλιάδες;
(1) Η δεύτερη αυτή παραβολή απεικονίζει τη ζωή τη χριστιανική από την
αρνητική της πλευρά, την πολεμική δηλαδή. Παρομοιάζεται αυτή με πόλεμο
επικίνδυνο που διεξάγεται από βασιλιά εναντίον εχθρού πολύ ισχυρότερου (g).
Η κατάσταση του Χριστιανού στον κόσμο αυτόν είναι κατάσταση εκστρατείας.
Ο χριστιανός είναι στρατιώτης και υπάρχουν πολλά βήματα στην πορεία του,
τα οποία πρέπει να διεκδικεί με χτυπήματα σπαθιού.
Πρέπει να μαχόμαστε σε κάθε βήμα μας. Τόσο ακούραστοι είναι
οι πνευματικοί μας εχθροί στην αντίστασή τους εναντίον μας.
«Και μας διδάσκει να μην είμαστε δίψυχοι, ούτε να προσηλωνόμαστε
στη σάρκα και το Θεό· αλλά εάν πρόκειται να αναλάβουμε τον πόλεμο
εναντίον των πονηρών δυνάμεων, να τους αντιμετωπίζουμε ως εχθρούς
και αληθινά να τους αντιμαχόμαστε» (Θφ).
(2) Ο πόλεμος του χριστιανού έχει μέσα του κάτι το βασιλικό (b).
(3) Το ρήμα συμβάλλω είναι αμετάβατο όπως στο Α΄Μακ. δ 34, Β΄Μακ. η 23,ιδ 17
και συχνά στον Πολύβιο. Η συνηθέστερη φράση είναι «συμβάλλειν εις μάχην».
Δες Ιωσήπου Αρχ. VI,5.3 (p). Και αντί για τη λέξη μάχη, βρίσκεται
εδώ η λέξη πόλεμος (L)=να συγκρουστεί σε μάχη (δ).
(4) Μαζί με τους συμβούλους του (δ).
(5) Εάν με τη μισή τουλάχιστον του επιδρομέα δύναμη (δ),
είναι δυνατός να ανταπεξέλθει εναντίον του επιτιθεμένου. Εφόσον πρόκειται
για υπεράσπιση της χώρας, η οποία είναι καθήκον ιερό, η ανδρεία
και η αυτοθυσία θα αναπληρώσει ίσως τον αριθμό. Αυτό όμως πρέπει ώριμα
να το σκεφτεί (L).

Η ψαλμωδία γλυκαίνει και ειρηνεύει την ψυχή

-Γέροντα, ενώ έχω καταλάβει πόσο βοηθάει η ευχή,
δεν μπορώ να την λέω συνέχεια.
-Όταν δυσκολεύεσαι να πεις την ευχή, να σιγοψάλλεις.
Και η ψαλμωδία προσευχή είναι. Η ψαλμωδία δίνει στην καρδιά
μια απαλάδα, την γλυκαίνει και την θερμαίνει με τις πνευματικές
της θερμίδες. Έτσι δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις
για να λέει κανείς με όρεξη την ευχή. Για μένα τα κουμπιά
για την πνευματική ζωή είναι αυτά: Λίγη μελέτη, αλλά δυνατή,
ευχή, μετάνοιες, ψαλτική.
-Γέροντα, όταν κάνω εργόχειρο, ενώ έχω ησυχία, δεν λέω την ευχή.
Προσπάθησε, όσο μπορείς, παράλληλα με το εργόχειρο που κάνεις,
να έχεις ως εργόχειρο και την ευχή και την σιγανή ψαλμωδία.
Τώρα, για ένα διάστημα, στο ένα τρίτο του χρόνου που κάνεις εργόχειρο,
να λες την ευχή και στα υπόλοιπα δύο τρίτα, ενώ κάνεις εργόχειρο,
να ψάλλεις διάφορα τροπάρια που σε συγκινούν.
Με την ευχή και την σιγανή ψαλμωδία θα διατηρείς μέσα σου την θεία Χάρη.
-Όταν, Γέροντα, είμαι στενοχωρημένη, φέρομαι απότομα στις αδελφές
και ύστερα πάλι στενοχωριέμαι για την άσχημη συμπεριφορά μου.
-Η σιγανή ψαλμωδία θα σε βοηθήσει πολύ. Να ψάλλεις συνέχεια σιγανά
και στο κελλί σου και στο διακόνημα. Η ψαλμωδία ειρηνεύει την ψυχή.
Ακόμα και τα άγρια θηρία τα ημερεύει, πόσο μάλλον τον άνθρωπο!
Βλέπεις, το λιοντάρι, ο λύκος, όταν ακούσουν ψαλμωδία,
κάθονται ήσυχα σαν αρνάκια και ακούνε ήρεμα. Δεν λέω ότι εσύ είσαι άγρια,
αλλά το ταγκαλάκι εκμεταλλεύεται την στενοχώρια σου και σε σπρώχνει
να φερθείς άσχημα. Γι’ αυτό, αν ψέλνεις σιγανά, θα αισθάνεσαι
μια γλυκύτητα στην καρδιά και θα βλέπεις τις αδελφές με άλλο μάτι, με αγάπη.
-Γέροντα, όταν με πνίγουν οι λογισμοί, δεν μπορώ ούτε να μελετήσω
ούτε να προσευχηθώ.
-Δεν μπορείς να ψάλεις λίγο σιγανά; Σε αυτές τις περιπτώσεις,
όταν ψάλλει κανείς, μοιάζει με τον γεωργό που έχει να θερίση μέσα
στην ζέστη ένα χωράφι πνιγμένο στα αγκάθια, με τα στάχυα πεσμένα κάτω,
και εκείνος αρχίζει να θερίζει τραγουδώντας. Με το τραγούδι ξεχνιέται
και τελειώνει τον θέρο με χαρά. Ωφελείται και από τον καρπό της λίγης
παραγωγής, και νιώθει μετά ξεκούραση.
-Καμμιά φορά, Γέροντα, νιώθω μέσα μου ένα βάρος. Είναι πειρασμικό;
-Ξέρεις τι να κάνεις; Όταν νιώθεις μέσα σου αυτό το βάρος,
να μη δίνης σημασία, αλλά να λες: «Επικράνθη ο Άδης, έπικράνθη!»
και να σιγοψάλλεις, Έτσι ο πειρασμός θα φεύγη. Ο Άγιος Ιωάννης
της Κλίμακος λέει ότι η ψαλμωδία είναι το όπλο του μονάχου,
το οποίο διώχνει την λύπη. Κι εγώ σε όσους περνούν δοκιμασίες και
είναι θλιμμένοι λέω να ψάλλουν διάφορα τροπάρια.
-Γέροντα, μερικές φορές μου έρχεται ένας επίμονος άσχημος λογισμός.
Πως να τον διώχνω;
-Να ψάλλεις ένα «Άξιον έστιν» και θα δεις, το ταγκαλάκι θα παίρνει
τα ναύλα του και θα φεύγει. Η ψαλμωδία είναι περιφρόνηση στον διάβολο.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.72-74)