(Αρχιμ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου,Αρθρα και Μελέται,σελ.354-359). ΑΙ ΙΕΡΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ ΑΥΤΩΝ.
Οι Χιλιασταί και οι «Ευαγγελικοί», εκτός των άλλων πλανών, τας οποίας έχουν, ισχυρίζονται ότι η Αγία Γραφή απαγορεύει την κατασκευήν, καθώς και την προσκύνησιν των εικόνων.
Κατηγορούν δε την Ορθόδοξον Εκκλησίαν ως ειδωλολατρικήν, επειδή έχει εικόνας και προκυνεί αυτάς. Ας ακούσωμεν, λοιπόν, πρώτον τα επιχειρήματα αυτών και κατόπιν ας δώσωμεν εις αυτά την απάντησιν που πρέπει.
Α’ Η ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ
Η Αγία Γραφή, λέγουν οι ανωτέρω αιρετικοί, καταδικάζει την κατασκευήν και χρησιμοποίησιν εικόνων. Ιδού τι λέγει: «Ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον, ουδέ παντός ομοίωμα όσα εν τω ουρανώ άνω και όσα εν τη γη κάτω, και όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης» (Έξοδος κ’, 4). Δηλαδή δεν θα κατασκευάσης καμμίαν εικόνα οιουδήποτε πράγματος εξ όλων των δημιουργημάτων.
Ερωτώμεν τους αιρετικούς: Λέγουσα τα ανωτέρω η Αγία Γραφή, τι εννοεί; Να μη κατασκευάζωμεν εικόνας, αγάλματα κ.λ.π. με σκοπόν να τα θεωρήσωμεν ως θεούς, όπως οι ειδωλολάτραι, και να τα λατρεύσωμεν, ή γενικώς απαγορεύει να κατασκευάζωμεν οιανδήποτε ζωγραφικήν ή γλυπτικήν παράστασιν, έστω και χάριν διακοσμήσεως; Την απάντησιν θα μας την δώση πρώτον η Αγίαν Γραφή και δεύτερον αυτοί ούτοι οι αιρετικοί.
1ον. Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ. α) Ο Θεός έδωκεν εντολήν εις τον Μωυσήν να κατασκευάση δύο χρυσά ομοιώματα των Αγγέλων, που ανήκουν εις το τάγμα των Χερουβείμ, και να στολίση δι’ αυτών την κιβωτόν της Διαθήκης. Ιδού τι είπεν ο Θεός: «Και ποιήσεις δύο Χερουβείμ χρυσοτορευτά και επιθήσεις αυτά εξ αμφοτέρων των κλιτών του ιλαστηρίου… έσονται οι χερουβείμ εκτείνοντες τας πτέρυγας επάνωθεν, συσκιάζοντες εν ταις πτέρυξιν αυτών επί του ιλαστηρίου και τα πρόσωπα αυτών εις άλληλα» ( Έξοδος κε’, 17-19).
β) Βραδύτερον πάλιν διατάσσει τον Μωυσήν να κατασκευάση με χαλκόν ομοίωμα όφεως, δια να βλέπουν αυτό οι Ισραηλίται και να θεραπεύωνται εκ του δηλητηρίου των πραγματικών όφεων. Ιδού τι είπεν ο Θεός: «Ποίησον σεαυτώ όφιν και θες αυτόν επί σημείου, και έσται εάν δάκη όφις άνθρωπον, πας ο δεδηγμένος ιδών αυτόν ζήσεται». (Αριθμ. κα’, 8). Όπως βλέπομεν, ο Θεός, που είπεν ανωτέρω «ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον ουδέ παντός ομοίωμα», τώρα με τα ίδια ακριβώς λόγια διατάσσει τον Μωυσήν, να κατασκευάση ομοίωμα όφεως· «ποίησον σεαυτώ όφιν», λέγει ο Θεός. Άρα το «ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον ουδέ παντός ομοίωμα» δεν πρέπει να «το παίρνωμε τοις μετρητοίς», δεν πρέπει δηλαδή να το θεωρώμεν ως απόλυτον απαγόρευσιν κατασκευής και χρησιμοποιήσεως εικόνων και ομοιωμάτων, αλλά μόνον κατασκευής εικόνων και ομοιωμάτων, που προορίζονται να λατρευθούν ως θεοί. Αυτό είνε το νόημα της Γραφής. Αν απηγόρευεν απολύτως πάσαν τοιαύτην κατασκευήν, δεν θα έδιδεν ο Θεός εις τον Μωυσήν εντολήν να κατασκευάση ομοιώματα χρυσά των Χερουβείμ και χάλκινο ομοίωμα του όφεως.
2ον. Η ΠΡΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΙΡΕΤΙΚΩΝ. Και αυτοί οι αιρετικοί, αντιθέτως προς τας θεωρίας των και τους ισχυρισμούς των, με την πράξιν των αποδεικνύουν, ότι δεν πιστεύουν, ότι η Γραφή απαγορεύει απολύτως την κατασκευή οποιουδήποτε ομοιώματος, που δεν προορίζεται να λατρευθή ως θεός. Και το αποδεικνύουν αυτό, διότι δεν καταδικάζουν τας λεγομένας εικαστικάς τέχνας, δηλ. την ζωγραφικήν και την γλυπτικήν. Όχι μόνον θρησκευτικάς εικόνας χρησιμοποιούν και διακοσμούν με αυτάς τα βιβλία των, τα περιοδικά των, τα σχολεία των, τα Μουσεία των κ.λ.π., αλλά και αγαλματίδια («μπιμπελώ») βλέπομεν να έχουν εις τας οικίας των. Χρησιμοποιούν ακόμη ζωγραφικούς πίνακας («κάδρα») και ασφαλώς θα εγέλων, αν τους έλεγες, ότι απαγορεύεται από την Γραφήν να φωτογραφίζωνται, ή ότι τα άνθη που είνε αποτυπωμένα εις τα υφάσματα (φορέματα) των γυναικών των ή τα πτηνά και τα ψάρια, που πολλάκις είνε αποτυπωμένα εις τα νάϋλον τραπεζομάνδηλά των, αποτελούν παράβασιν της εντολής του Θεού, η οποία απαγορεύει την δια της ζωγραφικής παράστασιν οιουδήποτε αντικειμένου [«όσα εν τω ουρανώ άνω (Άγγελοι, αστέρες, πτηνά) και όσα εν τη γη κάτω (άνθρωποι, ζώα, φυτά) και όσα εν τοις ύδασι υποκάτω της γης (ψάρια)»].
Όλα αυτά, λοιπόν, πείθουν ότι και αυτοί δεν πιστεύουν, ότι η Γραφή απαγορεύει απολύτως την ζωγράφισιν εικόνων και διαφόρων ομοιωμάτων, αλλά μόνον αν αυτά πρόκειται να λατρευθούν. Αυτό ακόμη αποδεικνύει και το γεγονός, ότι δεν θεωρούν αμαρτίαν, όπως είπομεν, το να φωτογραφίζωνται, δηλαδή να κάμνουν ομοιώματα του εαυτού των. Συμπέρασμα. Καθόλου δεν μας απαγορεύει η Αγία Γραφή να ζωγραφίζωμεν αστέρας, θαλάσσας, ζώα, φυτά, ανθρώπους και ό,τι άλλο θέλομεν, αν αυτά δεν έχωμεν σκοπόν να τα λατρεύσωμεν ως θεούς, αλλά τα θέλωμεν απλώς δια σκοπούς διακοσμητικούς ή αναμνηστικούς (δηλ. να μας βοηθούν να ενθυμούμεθα ευκολώτερον κάτι). Έχομεν, λοιπόν, παν δικαίωμα να ζωραφίζωμεν θρησκευτικού περιεχομένου εικόνας· αρκεί να μη τας λατρεύωμεν.
Β’ Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ. Αλλ’ αυτό ακριβώς κάνετε, φωνάζουν οι αιρετικοί. Δεν σας αρκεί να κατασκευάζετε εικόνας, αλλά θέλετε να τας λατρεύετε. Εις αυτό όμως ψεύδονται ασυστόλως. Ποτέ η Εκκλησία μας δεν είπεν ότι αι εικόνες πρέπει να λατρεύωνται. Τας εικόνας, βεβαίως, δεν τας περιφρονούμεν, αλλά τας τιμώμεν. Αν τιμώμεν τας εικόνας των γονέων μας, πόσο μάλλον πρέπει να τιμώμεν τας εικόνας των Αγίων; Τας σεβόμεθα, τας ασπαζόμεθα μετ’ ευλαβείας, τας προσκυνούμεν ακόμη, δηλαδή υποκλινόμεθα ενώπιον αυτών, αλλά δεν τας λατρεύομεν.Λάθος! Φωνάζουν και πάλιν οι αιρετικοί. Η προσκύνησις είνε εκδήλωσις λατρείας. Δεν υπάρχει, όπως νομίζετε σεις, και τιμητική προσκύνησις, αλλά μόνον μία προσκύνησις, η προσκύνησις της λατρείας. Η Αγία Γραφή δε ρητώς απαγορεύει την προσκύνησιν παντός άλλου προσώπου, πλην του Θεού· «Κύριον τον Θεόν σου», λέγει «προσκυνήσεις και αυτώ μόνω λατρεύσεις» (Δευτ. ς, 13, Ματθ. δ’, 10).
Ας ίδωμεν λοιπόν, αν οι αιρετικοί έχουν δίκαιον. Ας ίδωμεν, αν υπάρχει μόνον λατρευτική προσκύνησις, οπότε πρέπει μόνον τον Θεόν να προσκυνώμεν, ή μήπως υπάρχει και τιμητική προσκύνησις, οπότε δυνάμεθα να προσκυνώμεν οιονδήποτε πρόσωπον άξιον τιμής και σεβασμού.
1ον. ΜΑΡΤΥΡΙΑΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ. Η Παλαιά Διαθήκη έχει πάρα πολλάς περιπτώσεις τιμητικής προσκυνήσεως. Άκουσε μερικάς, αναγνώστα μου.
α) Ο Βαλαάμ, όταν είδε τον Άγγελον, «κύψας προσεκύνησε τω προσώπω αυτού». (Αριθμ. κβ’, 31). Αν ο Βαλαάμ με την προσκύνησιν απέδιδεν εις τον Άγγελον λατρείαν και όχι την τιμήν και σεβασμόν, θα ετόλμα ποτέ ο Άγγελος να δεχθή την προσκύνησίν του; Όχι βεβαίως! Πώς λοιπόν ισχυρίζονται οι αιρετικοί, ότι δεν υπάρχει τιμητική προσκύνησις;
β) Ο Ιησούς του Ναυή, ο διάδοχος του Μωυσέως, εις την ηγεσίαν του Ισραηλιτικού λαού και θεόπνευστος συγγραφεύς, όταν είδε τον Άγγελον, «έπεσεν επί πρόσωπον επί την γην» (Ιησ. Ναυή ε’, 14). Ήτο δυνατόν ο Ιησούς του Ναυή να προσκυνήση τον Άγγελον και ο Άγγελος να δεχθή αδιαμαρτυρήτως την προσκύνησιν, αν η προσκύνησις αύτη απέδιδε λατρείαν και όχι τιμήν και σεβασμόν απλώς; Ουδέποτε!
γ) Ο θεόπνευστος Δαυΐδ «προσεκύνησε τρίς» τον φίλον του Ιωνάθαν, υιόν του βασιλέως Σαούλ (Α’ Βασιλ. κ’, 41). Και άλλοτε «προσεκύνησε» τον βασιλέα Σαούλ (Α’ Βασιλ. κδ’, 9). Ασφαλώς δεν θα έκαμνε τούτο ο Δαυΐδ, αν δεν υπήρχε προσκύνησις τιμητική.
δ) Και ο Προφήτης Νάθαν, όταν μετέβη εις τον βασιλέα Δαυΐδ, δια να τον ελέγξη, επειδή είχεν αμαρτήσει, «προσεκύνησε των βασιλεί κατά πρόσωπον αυτού επί την γην» (Γ’ Βασιλ. α’, 23). Ασφαλώς κάτι περισσότερον των Χιλιαστών και των «Ευαγγελικών» θα εγνώριζεν ο θεόπνευστος Προφήτης Νάθαν. Και κάπως περισσότερον θα εσέβετο τον Νόμον του Θεού. Δια να προσκυνήση τον βασιλέα, σημαίνει, ότι η θεωρία των αιρετικών, πως δεν υπάρχει προσκύνησις τιμής και σεβασμού, είνε μύθος ανόητος.
ε) Τέλος, και ολόκληρος ο Ισραηλιτικός λαός, «κάμψαντες τα γόνατα προσεκύνησαν τω Κυρίω και τω βασιλεί (Δαυΐδ)» (Α’ Παραλ. κθ’, 20). Και όμως οι αιρετικοί ισχυρίζονται, ότι δεν υπάρχει τιμητική προσκύνησις!...
2ον. ΜΑΡΤΥΡΙΑΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ. α) Όλαι αι προσκυνήσεις προς τον Κύριόν μας Ιησούν, τας οποίας αναφέρει η Καινή Διαθήκη τι ήσαν; λατρευτικαί ή τιμητικαί; Οι Χιλιασταί δεν τολμούν να είπουν, ότι ήσαν λατρευτικαί, διότι δεν παραδέχονται, ότι ο Κύριός μας ήτο πραγματικός Θεός. Και… καταπίνουν την γλώσσαν των. Αλλά και οι «Ευαγγελικοί» αναγκάζονται να καταπίουν την γλώσσα των, διότι αν και δέχωνται, ότι ο Κύριός μας ήτο τέλειος Θεός και όχι μόνον άνθρωπος, δεν είνε εύκολον να είπουν ότι όσοι Τον προσκυνούσαν το έκαμνον από λατρείαν. Και δεν είνε εύκολον να το είπουν αυτό, διότι γνωρίζουν πολύ καλώς, ότι τότε που έζη εδώ εις την γην ο Κύριος ουδείς άνθρωπος εγνώριζεν ότι ήτο ενσαρκωμένος Θεός, αλλ’ άλλοι Τον ενόμιζον ως άνθρωπον σπουδαίον και άγιον και από τον Θεόν απεσταλμένον, ελάχιστοι δε Τον εθεώρουν και ως Μεσσίαν ή ως Υιόν του Θεού, μη έχοντες όμως σαφή γνώσιν του Μυστηρίου της Σαρκώσεως. Δεν ήτο, λοιπόν, δυνατόν να προσφέρουν λατρείαν, αλλά τιμήν και σεβασμόν. Αν θέλης δε να ίδης, αναγνώστα μου, τα χωρία, εις τα οποία οι άνθρωποι προσκυνούν τον Κύριόν μας, σημείωσε τα εξής: Ματθ. η’, 2. Ματθ. θ’, 18. Ματθ. ιζ’, 14. Ματθ. κ’, 20. Μαρκ. ε’, 22. Μαρκ. ε’, 33. Λουκ. ε’, 8. Λουκ. ιζ’, 15-16. Ιωάν. θ’, 38. Ιωάν. ια’, 32.
β) Κάποτε ο Παύλος και ο βοηθός του Σίλας είχον φυλακισθή εις τους Φιλίππους της Μακεδονίας. Την νύκτα λοιπόν έγινε σεισμός και ελύθησαν όλων των κρατουμένων τα δεσμά και ηνοίχθησαν αι θύραι της φυλακής. Ο δεσμοφύλαξ, όταν είδε το θαύμα αυτό, «προσέπεσε τω Παύλω και τω Σίλα», δηλαδή τους προσεκύνησε, και ηρώτησε τι έπρεπε να κάμη, δια να σωθή (Πραξ. ις’, 25-30). Εάν ο δεσμοφύλαξ από λατρείαν έκαμνε την προσκύνησιν και όχι από τιμήν και σεβασμόν, ήτο δυνατόν οι δύο Απόστολοι να εδέχοντο αδιαμαρτυρήτως την προσκύνησίν του; Ουδέποτε!.
γ) Ο Κύριος μας λέγει εις τον Επίσκοπον της Εκκλησίας της Φιλαδελφείας, ότι θα κάμη, ώστε μερικοί ανυπότακτοι Χριστιανοί να προσέλθον ταπεινωμένοι εις τον Επίσκοπον και να «προσκυνήσωσιν ενώπιον των ποδών αυτού». (Αποκ. γ’, 9). Δεν αποδεικνύει το χωρίον τούτο αναντιρρήτως, ότι υπάρχει και τιμητική προσκύνησις; Βεβαίως! Διότι θα ήτο ακατανόητον να λέγη ο Κύριος, ότι θα κάμη τους Χριστιανούς εκείνους να προσκυνήσουν λατρευτικώς τον Επίσκοπον!
ΜΙΑ ΕΝΣΤΑΣΙΣ. Οι αιρετικοί, παρ’ όλον αυτό το βαρύ πυροβολικόν των χωρίων της Γραφής, δεν αισχύνονται και δεν κλείουν το απύλωτον στόμα των. Αλλά τολμούν να φέρουν αντιρρήσεις. Και τι λέγουν; Επικαλούνται δύο χωρία, το Πραξ. ι’, 26, όπου ο Πέτρος δεν επιτρέπει εις τον Κορνήλιον να τον προσκυνήση, και το Αποκ. ιθ’, 10, όπου πάλιν ο Άγγελος δεν επιτρέπει εις τον Απόστολον Ιωάννην να τον προσκυνήση. Και λέγουν, ότι απαγορεύεται η προσκύνησις! Αλλά τότε πως εις τόσα άλλα χωρία, τα οποία είδομεν, επιτρέπεται. Πως θα το εξηγήσουν αυτό οι αιρετικοί; Αν θέλουν την ιδικήν μας εξήγησιν, ας την ακούσουν.
Ο Κορνήλιος φαίνεται, ότι εξέλαβε τον Πέτρον όχι ως απλούν άνθρωπον, αλλ’ ως θείον ον. Και τον προσεκύνησε με διάθεσιν λατρείας. Δι’ αυτό και ο θείος Απόστολος του το απαγορεύει. Και ο Ιωάννης φαίνεται, ότι εξέλαβε τον Άγγελον όχι ως Άγγελον, αλλ’ ως τον Κύριον και έπεσε να τον προσκυνήση με διάθεσιν λατρείας. Ο Άγγελος όμως δεν τολμά να το δεχθή αυτό και του το απαγορεύει. Οι προηγούμενοι όμως Άγγελοι, τους οποίους, όπως είδομεν, προσεκύνησαν ο Ιησούς του Ναυή και ο Βαλαάμ, καθόλου δεν εταράχθησαν εκ της προσκυνήσεως, καθόλου δεν διαμαρτυρήθησαν, αλλά την εδέχθησαν χωρίς καμμίαν αντίρρησιν. Διατί αυτό; Διότι εγνώριζον, ότι δεν προσεκυνούντο λατρευτικώς, αλλά τιμητικώς.
Συμπεράσματα
α) Η Αγία Γραφή δεν απαγορεύει γενικώς και απολύτως την κατασκευήν εικόνων και ομοιωμάτων, αλλά μόνον όταν γίνωνται με σκοπόν να λατρευθούν ως θεοί.
β) Η Αγία Γραφή εις πολλά χωρία διδάσκει, ότι δεν υπάρχει μόνο λατρευτική προσκύνησις, αλλά και προσκύνησις τιμητική. Συνεπώς ορθότατα πράττομεν τιμώντες δια προσκυνήσεως τους Αγίους μας, τα άγιά των λείψανα και τας ιεράς των εικόνας.