Όσο ο διάβολος μας πολεμά και αστοχεί, τόσο εξαγριώνεται και θυμώνει. Το πολεμικό του μένος εξάπτεται και συνεχώς κινείται για να αποσπάσει μια νίκη. Ας μην απατώμαστε. Από τη στιγμή που ο διάβολος, ο φοβερός αυτός δράκων, έχασε το παιγνίδι στον ουρανό, έβαλε πείσμα να μας κάνει δικούς του. «Και απήλθε ποιήσαι πόλεμον μετά των λοιπών του σπέρματος αυτής (της γυναίκας) των τηρούντων τας εντολάς του Θεού και εχόντων την μαρτυρίαν Ιησού» (Αποκ. 12, 17). Οι άνθρωποι του Θεού θα πολεμώνται απ’ αυτόν με λυσσώδη μανία, όσο θα διαρκεί η ζωή τους, εφ’ όσον, εννοείται, θα ανθίστανται και θα αντιμάχονται.
Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος μας βεβαιώνει ότι «ο Σατανάς ουδέποτε ησυχάζει πολεμών· έως αν ζη τις εις τον αιώνα τούτον και φορή την σάρκα, πολεμείται». (Ομιλίες πνευματικές, ΒΕΠΕΣ 41, 277). Και ο απ. Πέτρος τον παρομοιάζει με λέοντα ωρυόμενο και εχθρό βδελυρό, που δεν ασχολείται με τίποτε άλλο, εκτός από την καταστροφή μας. «Ο αντίδικος υμών διάβολος ως λέων ωρυόμενος περιπατεί ζητών τίνα καταπίη» (Α΄ Πετρ. 5, 8).
Ο πόλεμος αυτός είναι επίμονος και επίπονος. Δεν έχει ανακωχή, ούτε ανάπαυλα. Συνεχίζεται ακατάπαυστα, έως ότου επιτευχθεί ο τελικός σκοπός. Για τούτο ο διάβολος μετέρχεται όλη του την πονηρία. Θέτει σε εφαρμογή τα όπλα του, και τις πλεκτάνες του. Η αγία Συγκλητική μας πληροφορεί ότι «πολλάς έχει (ο διάβολος) παγίδας και δεινός εστί θηρευτής (κυνηγός) (ΒΕΠΕΣ 35, 246). Επειδή ο πόλεμος αυτός είναι υπέρ πάντων, ο διάβολος αγωνίζεται να κερδίσει. Μηχανεύεται τρόπους για να επιβουλευθεί την ενάρετη ζωή μας. Χαρά του είναι να μας κάνει να πέσουμε και να αμαρτήσουμε. Το λέγει καθαρά ο Ωριγένης: «οι δαίμονες επί τοις αμαρτάνουσιν αγάλλονται» (εις Ψαλμούς ΒΗΠΕΣ 15, 320) και πάλι «επί μεν τοις μετανοούσιν οι άγγελοι χαίρουσι, επί δε τοις σαλευομένοις οι δαίμονες» (ΒΗΠΕΣ 15, 380).
Ο Μ. Αντώνιος διαβεβαιώνει ότι των δαιμόνων τα στρατηγικά σχέδια για την κατάκτηση των ψυχών είναι πάμπολλα. «Πολλά γαρ αυτών εστί τα πανουργεύματα και τα της επιβουλής κινήματα» (ΒΕΠΕΣ 33, 23). Σαν στρατηγός εμπειρότατος ο διάβολος κατευθύνει τη μάχη. Πότε επιτίθεται και πότε υποχωρεί. Δεν ησυχάζει εάν δεν κατορθώσει, να επιτύχει στα σχέδιά του. Περιφέρεται δεξιά και αριστερά ως θηρίο ανήμερο. Και δεν ικανοποιείται με μια μικρή νίκη, με μία πτώση του θύματός του. Επιδιώκει την τελική νίκη, την πτώση της ψυχής. Γι’ αυτό και επιμένει. Επιμένει και μάχεται. Μάχεται μέχρι τέλους. Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης γράφει: «Ο αντίδικος (ο διάβολος) σαν λυσσασμένο λιοντάρι περιπατεί ζητώντας κάποιον να καταπιεί, κάποιον να συλλάβει σαν θήραμα είτε μερικώς, είτε εξ ολοκλήρου. Δεν αρκείται να καταλάβει ένα μέρος, αλλά προχωρεί στο χειρότερο, μέχρις ότου επιφέρει τον θάνατο της αμαρτίας» (P.G. 99, 1681).

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Ανησυχείς και θλίβεσαι κάθε φορά που εξετάζεις τη συνείδησή σου, γιατί τώρα βρίσκεις τον εαυτό σου πολύ κακό. Ενώ πριν, όταν ήσουν νέος, μια τέτοια εξέταση σου έδειχνε πώς ήσουν, λίγο-πολύ, καλός μάλλον παρά κακός. Τι ασυνήθιστος λόγος ανησυχίας!

Είναι χίλιες φορές καλύτερο να βλέπουμε τον εαυτό μας κακό παρά καλό. Στην πρώτη περίπτωση γινόμαστε πιο ταπεινοί, και μας ανοίγεται έτσι η θύρα της αφέσεως, η θύρα του θείου ελέους, η θύρα της χάριτος. Στη δεύτερη περίπτωση γινόμαστε υπερήφανοι. Και η υπερηφάνεια κλείνει το δρόμο της χάριτος.

Όσο για την πραγματική αξία των έργων και των κατορθωμάτων μας, γι’ αυτά μόνο ο Θεός είναι ο κριτής. Εκείνος, που γνωρίζει τις πιο κρυφές σκέψεις, προθέσεις και ροπές της ανθρώπινης καρδιάς.

("Πνευματικές Νουθεσίες, Οσίου Μακαρίου της Όπτινα", εκδ. Ιερά μονή Παρακλήτου, σ. 8)

Ο Κύριος ονόμασε το διάβολο «ανθρωποκτόνο», φονιά δηλαδή της ανθρώπινης ψυχής. Γιατί τι άλλο σημαίνει η αμαρτία; Είναι η απώλεια του ανθρώπου και η απομάκρυνσή του από το Θεό. Μισεί τον άνθρωπο ο διάβολος και εργάζεται ακατάπαυστα για την απώλειά του. Αυτό είναι το μοναδικό του έργο. Αυτό το νόημα έχει και η παραβολή των ζιζανίων που είπε ο Κύριος όπως μας τη διέσωσε ο Ευαγγελιστής Ματθαίος στο ιγ’ κεφάλαιό του. «Ήλθεν ο εχθρός και έσπειρε ζιζάνια» (Ματθ. 13, 25) τόνισε ο Κύριος. Και αυτός ο εχθρός είναι ο διάβολος. «Ο δε εχθρός ο σπείρας αυτά εστίν ο διάβολος» (Ματθ. 13, 39) που σκοπό έχει να μολύνει το ψυχικό μας έδαφος και να καθιστά χέρσο τον αγρό της ψυχής μας.
Σπείρει ο Θεός, ο καλός γεωργός, στον αγρό μας τα σωτηριώδη σπέρματα του καλού. Έρχεται και ο διάβολος και σπέρνει και αυτός τα ζιζάνια του, τα σπέρματα του κακού. Έτσι η κάθε μια ψυχή γίνεται το πεδίο ενός πυρετώδους πολέμου μεταξύ του καλού και του κακού, του φωτός και του σκότους. Κατά τον Ωριγένη, «δαίμονων (γνώρισμα είναι) το δια παντός την ανομίαν εργάζεσθαι» (εις ψαλμούς ΒΕΠΕΣ 15, 306), πράγμα που επιβεβαιώνει όσα μέχρι τώρα είπαμε.
Το έργο του δε αυτό ο διάβολος το επιτελεί με πολλή όρεξη, χωρίς να αποκάμνει. Δεν υπάρχει περίπτωση να συμφιλιωθεί με το καλό και να υπογράψει ειρήνη. Ασταμάτητη και ανελέητη είναι η μανία του να καταστρέψει την εικόνα του Θεού και να μας υποδουλώσει. Για την ορμή του αυτή ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς τον ονομάζει «ληστήν» και «κλέπτην» (Στρωματείς Α’ ΒΕΠΕΣ 7, 269) που συνεχώς επιδιώκει να μας αφαιρέσει ό,τι πολυτιμότερο διαθέτουμε, την καθαρότητα της ψυχής μας. Έτσι οι «θηρώντες τας ψυχάς» δαίμονες κατά τον Ωριγένη (ΒΕΠΕΣ 14, 329) δεν αφήνουν ευκαιρία ανεκμετάλλευτη «προς την των ανθρώπων απώλειαν». Αλλά και αυτή ακόμα η λέξη διάβολος σημαίνει το ον εκείνο, το οποίο συκοφαντεί και διαβάλλει. Ποιον συκοφαντεί ο διάβολος; Συκοφαντεί τον άνθρωπο προς το Θεό, το Θεό προς τον άνθρωπο και τον άνθρωπο προς τον πλησίον συνάνθρωπό του. Στην Αποκάλυψη έχουμε τη μαρτυρία του θεόπνευστου Ευαγγελιστού γι’ αυτό. Εκεί γίνεται λόγος για τον πόλεμο, ο οποίος έγινε στον ουρανό μεταξύ του επαναστάτη Εωσφόρου και των άλλων αγγέλων κι ακόμη για την έκπτωση του εωσφορικού τάγματος που όχι μόνο το Θεό πίκρανε αλλά και τους ανθρώπους διέβαλε. Να πως ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αποκαλύπτει αυτή την αλήθεια:
«Και έγινε πόλεμος στον ουρανό. Και ο Μιχαήλ και οι υπό τας διαταγάς του άγγελοι ήλθαν να πολεμήσουν με τον δράκοντα. Και ο δράκων πολέμησε και οι άγγελοί του μαζί με αυτόν. Και δεν υπερίσχυσε, αλλά η ήττα του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν ευρέθη πλέον θέση γι’ αυτόν στον ουρανό. Και ερρίφθη ο δράκων ο μεγάλος, ο παλαιός όφις, που παρέσυρε στην παράβαση τους πρωτοπλάστους, ο ονομαζόμενος διάβολος και ο Σατανάς, ο οποίος πλανά όλη την οικουμένη, ερρίφθη στη γη και οι σκοτεινοί άγγελοί του ερρίφθησαν και αυτοί μαζί του. Και άκουσα μεγάλη φωνή στον ουρανό να λέγει: τώρα η αναμενόμενη σωτηρία και η δύναμη και η βασιλεία του Θεού μας και η εξουσία και κυριαρχία του Χριστού του, γιατί έπεσε ο κατήγορος των επί γης αδελφών μας, αυτός που τους κατηγορούσε και τους διεκδικούσε ως δικούς του μπροστά στο Θεό ημέρα και νύχτα» (Αποκ. 12, 7-10).
Βλέπεις λοιπόν, πόσο απύθμενο βάθος κακίας έχει ο διάβολος, ώστε να μην περιορίζεται στο να πειράζει τον άνθρωπο, αλλά και να τον διαβάλλει ενώπιον του Θεού; Το μίσος του εναντίον μας είναι όντως πρωτοφανές και παράφορο. Και να σκεφθεί κανείς πόσες φορές εμείς οι ίδιοι τείνουμε χείρα φιλίας και αγαθών σχέσεων μαζί του!

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Κάθε φορά που ανασυντάσσουμε τις πνευματικές μας δυνάμεις και κάνουμε σταθερά και αποφασιστικά ένα νέο ξεκίνημα στο δρόμο της εσωτερικής ζωής, μία θύελλα από κάθε είδους εμπόδια και πειρασμούς μας αναχαιτίζει. Αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτού του δαιμονικού πολέμου, ο πνευματικός αγώνας μας αποφέρει καρπούς. Τι λέω! Αυτός ο πόλεμος μας είναι απόλυτα αναγκαίος είτε μοναχοί είτε λαϊκοί είμαστε.

Εκείνοι όμως που, ζώντας μέσα στην απατηλή μακαριότητά τους αγνοούν τα βαθύτερα προβλήματα και τις δυσκολίες της πνευματικής ζωής, εκείνοι που αισθάνονται αυτάρκεις και ικανοποιημένοι χωρίς να νοιάζονται και να χολοσκάνε για τίποτα, αυτοί ίσως να ζήσουν βέβαια πάνω από 100 χρόνια σε αυτή την προσωρινή γη, δεν πρόκειται όμως ποτέ να γευθούν την ειρήνη που εμείς αναζητούμε, την ειρήνη που αρχίσαμε ήδη από τώρα να γευόμαστε.

Είναι η ειρήνη η «πάντα νουν υπερέχουσα» που τη χαρίζει στην ψυχή το Πνεύμα το Άγιο. Είναι η Ειρήνη που αποκτάται μόνο με κόπο και αγώνα. Είναι η Ειρήνη που μετά από πολλές μάχες με τον εαυτό μας και τα δαιμόνια, μας δίνεται σαν δώρο από το Θεό. Σήμερα μία μικρή μόνο σταγόνα, αργότερα μία ολόκληρη γουλιά. Μετά από καιρό κάτι περισσότερο. Και αυτό συνεχίζεται σε όλη μας τη ζωή, σε όλη τη διάρκεια της γεμάτης πολέμους, μπόρες, εμπόδια και πίκρες πνευματικής μας πορείας.

("Πνευματικές Νουθεσίες, Οσίου Μακαρίου της Όπτινα", εκδ. Ιερά μονή Παρακλήτου, σ. 6)

Θέλοντας να δείξει ο Γέροντας ότι η υπακοή δεν είναι κάποια τυπική διαδικασία, αλλά ουσιαστικά συνώνυμη της αγάπης, διηγείτο την εξής ιστορία: «Ένας γέροντας συνήθιζε να δέχεται τους λογισμούς του υποτακτικού του μετά το Απόδειπνο. Έπειτα έδινε την ευλογία του στον υποτακτικό και πήγαιναν να ξεκουραστούν. Κάποτε, ενώ έλεγε τους λογισμούς του ο μοναχός, ο γέροντας κουρασμένος από τις εργασίες της ημέρας αποκοιμήθηκε. Ο μοναχός με σεβασμό σιώπησε και περίμενε να ξυπνήσει ο γέροντας, να του δώσει την ευχή του και να πάει και ο ίδιος για ξεκούραση. Οι ώρες όμως περνούσαν, ο ίδιος αισθανόταν όλο και περισσότερο την κούρασή του, αλλά ο γέροντας δεν ξυπνούσε. Στις ώρες που πέρασαν, εφτά φορές ο μοναχός πιέσθηκε από τους λογισμούς του να ξυπνήσει τον γέροντα, να πάρει την ευχή του και να πάει για ύπνο. Αλλά η αγάπη του τον εμπόδισε και τον έπειθε να περιμένει ακόμη λίγο.
Τελικά ο γέροντας ξύπνησε και του έδωσε την ευλογία του. Την άλλη μέρα τον κάλεσε κι άρχισε να εξετάζει τους λογισμούς που είχε την προηγούμενη νύχτα. Ο μοναχός του εξήγησε την αδημονία του και την προσπάθεια που κατέβαλε να μην τον ενοχλήσει. Τότε ο γέροντας του είπε ότι, όταν κοιμήθηκε για δεύτερη φορά, είδε ένα όραμα. Είδε έναν θρόνο και πάνω στον θρόνο εφτά στεφάνια. Κι άκουσε φωνή: Ο θρόνος αυτός ανήκει στον υποτακτικό σου και τα εφτά στεφάνια τα κέρδισε αυτήν τη νύχτα».
----------------
Πλησίον των Δανιηλαίων, σ’ ένα μικρό σπιτάκι, ζούσε ο γερο-Διονύσιος με τους υποτακτικούς του, Αρσένιο και Αθανάσιο. Κάποτε ο Αθανάσιος άρχισε να μην υπακούει στον γέροντά του και να πηγαίνει ‘‘τήδε κακείσε’’. Συνέπεσε η εορτή του Ευαγγελισμού και γιόρταζε η γειτονική καλύβη. Ο γερο-Διονύσιος μαζί με τους υποτακτικούς του πήγε στην αγρυπνία. Όταν όμως έφτασαν στην καλύβη που γιόρταζε, ο μοναχός Αθανάσιος τους εγκατέλειψε, για να κάνει αλλού τη γιορτή. «Παιδί μου, έλα μαζί μας στη γιορτή», του είπε ο γέροντάς του. Όμως εκείνος δεν πειθόταν. Και ο γέροντας του υπενθύμισε: «Σε παρήκοους υποτακτικούς ο Θεός στέλνει ανελεήμονας αγγέλους» (Παροιμ. 17,11). «Να έρθουν, να έρθουν», είπε εκνευρισμένος ο μοναχός Αθανάσιος κι έφυγε.
Την άλλη μέρα το πρωί οι πατέρες τον είδαν με αλλοιωμένο το πρόσωπο, άρρωστο. Αμέσως τον συμβούλευσαν να επισκεφθεί τον γιατρό στην Αγία Άννα. Ο γιατρός, όταν τον είδε, τα έχασε. Δεν ήξερε τι να του κάνει∙ τόσο άσχημα ήταν. Τελικά, η κατάστασή του επιδεινώθηκε ραγδαία και σε λίγες ώρες πέθανε βογγώντας και χτυπώντας με τις γροθιές του το στήθος. Τον μετέφεραν νεκρό από την Αγία Άννα στη Μικρή Αγία Άννα και από ‘κει στα Κατουνάκια, στο σπίτι του. Ο γέροντάς του, νεκρό πλέον, τον συγχώρεσε. Ο παπα-Εφραίμ, θαυμάζοντας την τιμωρία του παρήκοου μοναχού, διηγείτο ότι περνώντας τον δρόμο που πέρασε και ο νεκρός από τη Μικρή Αγία Άννα ως τα Κατουνάκια, αισθανόταν ταραχή.
--------------------
Εκείνον τον πρώτο καιρό (1975-1976) τον επισκέφθηκε ένας μοναχός ο οποίος ταρασσόταν από τους λογισμούς του. Ο γέροντας του είχε κάποιες κακές συνήθειες και ο μοναχός προσπαθώντας να τις αποφύγει τον εγκατέλειψε. Αλλά αισθανόταν μπερδεμένος, δεν μπορούσε να κάνει τα πνευματικά του. Βάσει των μοναχικών κανόνων τυπικά είχε δίκιο που έφυγε. Όμως ο Γέροντας ήταν ‘‘σπαθί’’, όταν άκουσε την υπόθεση: «Να γυρίσεις στον γέροντά σου! Τίποτε! Να γυρίσεις και να προσέχεις!»
Και το αποτέλεσμα: Πολύ σύντομα το γεροντάκι αρρώστησε, ο μοναχός τον υπηρέτησε με όλη του την καρδιά και δεν άργησε να του κλείσει εν ειρήνη τα μάτια. Και ο γέροντας κοιμήθηκε ειρηνικός, και ο μοναχός συνέχισε χαρούμενος και πληροφορημένος τη ζωή του.
-----------------
Ένας υποτακτικός του τον πλησίασε και του είπε τον λογισμό του. Διέκρινε στον Γέροντα λάθη, παραλήψεις, ελαττώματα. «Παιδί μου», του είπε εκείνος, «όταν βλέπεις ελαττώματα στους άλλους, και ιδίως στον γέροντα, να ξέρεις ότι η πνευματική σου κατάσταση υποβιβάστηκε». Ο μοναχός συνέχισε ζητώντας τη γνώμη του Γέροντα για τις περιπτώσεις εκείνες που οι άνθρωποι είναι όντως δύστροποι και πονηροί, και μας φέρονται με κακό τρόπο. Και είπε ο Γέροντας: «Παιδί μου, ο καρπός της ησυχίας είναι να βλέπεις τους άλλους σαν αγγέλους».

Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης, εκδ. "Το Περιβόλι της Παναγίας", Θεσσαλονίκη 2000

Η Αγ. Γραφή και η ιερή μας παράδοση πολλές ονομασίες έχουν αποδώσει στον διάβολο. Μισόκαλος, φθονερός, πονηρός, δόλιος, πανούργος, εχθρός, αντίδικος, ανθρωποκτόνος, λέων ωρυόμενος, δράκων, πειράζων, βεελζεβούλ κ.α. Σε όλες αυτές τις ονομασίες, δεσπόζει η έννοια της κακότητος και της εχθρότητος. Είναι η κακότητα και η εχθρότητα του διαβόλου εναντίον του ανθρώπου. Με κάθε μέσο επιδιώκει ο διάβολος το κακό μας. Θέλει -όπως μας είπε ήδη ο Μέγας Αντώνιος- να μην ανέλθουμε εμείς εκεί από όπου αυτός εξέπεσε δηλ. στον ουρανό. Κύριο έργο του είναι να ματαιώσει τη σωτηρία μας.
Κατά τον απολογητή Ιουστίνο «ου γαρ άλλο τι αγωνίζονται οι λεγόμενοι δαίμονες ή απάγειν τους ανθρώπους από του ποιήσαντος Θεού και του πρωτογόνου αυτού Χριστού» (Απολογία, ΒΕΠΕΣ, 3, 193). Γεμάτοι από φθόνο και κακία για τον άνθρωπο οι δαίμονες, αγωνίζονται να απομακρύνουν τον άνθρωπο από το Θεό, γιατί δεν ανέχονται να βλέπουν να υπάρχουν αγαθές σχέσεις μεταξύ τους. Πολύ χαρακτηριστικά είναι, εν προκειμένω τα λόγια του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, που αποκαλύπτουν τα αίτια αυτής της διαγωγής των δαιμόνων: «Οι δαίμονες λιώνουν από φθόνο και ζήλεια όταν βλέπουν ότι οι άνθρωποι πλησιάζουν το Θεό, ενώ εκείνοι έχουν τόσο απομακρυνθεί από Αυτόν». Είναι επομένως φανερό ότι οι δαίμονες «εισί κακοθελείς και προς το βλάπτειν έτοιμοι» καθώς ο Μ. Αντώνιος δίδασκε, αφού δεν ανέχονται να βλέπουν τους ανθρώπους να σώζονται από τη χάρη του Θεού.
Κάθε επιτυχία μας στην πνευματική ζωή κάνει τους αγγέλους να χαίρονται και τους δαίμονες να πενθούν και να λυπούνται. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι το να γινόμαστε καλύτεροι από άποψη πνευματική, δαγκώνει, τσιμπά ενοχλητικά τρόπον τινά τον διάβολο, που ακριβώς το αντίθετο επιθυμεί διακαώς και επιδιώκει. «Το γαρ βελτίους γίνεσθαι τους ανθρώπους δάκνει αυτόν (τον διάβολον) και αυτό καθ’ εαυτό και λυπεί».

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Ένα ζήτημα το οποίο γεννάται είναι εάν ο διάβολος μόνος του επινόησε το κακό και την αμαρτία ή εάν, αντίθετα, το κακό υπήρχε πριν απ’ αυτόν. Δηλαδή το πρόβλημα είναι εάν ο διάβολος είναι ή όχι η αιτία του κακού. Η απάντηση στο πρόβλημα αυτό είναι τόσο απλή, έχει δε δοθεί τόσο από την Αγ. Γραφή όσο και από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Ο Θεός είναι αγαθός. Ό,τι δημιούργησε υπήρξεν «καλόν λίαν». Επομένως δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε, ότι εκτός του καλού ο Θεός δημιούργησε και το κακό. Κατά ένα αρχαίο κείμενο της Εκκλησίας μας, ο «Θεός... καλών μόνος εστίν αίτιος» (Κλημέντια ομιλ. Ιθ΄, ΒΕΠΕΣ 1, 215). Εάν ο Θεός ήταν ο αίτιος του κακού, θα έπαυε να είναι αγαθός, πράγμα άτοπο. Εάν πάλι το κακό ήταν αυθύπαρκτο, δηλαδή υπήρχε ανεξάρτητο από το Θεό, τότε θα έπρεπε να δεχθούμε την ύπαρξη δύο Θεών. Ενός καλού και ενός κακού.
Αλλά εμείς αποκρούομε αυτή τη διαρχία, όταν ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως, ότι πιστεύουμε «εις ένα Θεόν». Έτσι μόνη λύση παραμένει ότι το κακό το επινόησε ο διάβολος. Στη β΄ κατήχησή του ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων αποδίδει με τρόπο σαφή αυτή τη διδασκαλία, όταν λέγει τα εξής κατατοπιστικά: «Αρχηγός της αμαρτίας είναι ο διάβολος και πατέρας των κακών, αυτό έχει πει ο Κύριος, ουκ εγώ ότι απ’ αρχής ο διάβολος αμαρτάνει. Πριν απ’ αυτόν κανένας δεν αμάρτησε. Αμάρτησε όχι διότι είχε τη ροπή προς την αμαρτία από τη φύση του (επειδή πάλι η αιτία της αμαρτίας θα αποδιδόταν στον κατασκευάσαντα), αλλά αν και δημιουργήθηκε αγαθός έγινε διάβολος από δική του προαίρεση απολαμβάνοντας ο ίδιος το αποτέλεσμα της πράξεως. Όντας Αρχάγγελος ύστερα ονομάστηκε διάβολος και όντας αγαθός υπηρέτης Θεού έγινε αποστάτης και ονομάστηκε Σατανάς» (P.G. 33, 381, 408).
Γίνεται λοιπόν σαφές από τους λόγους του αγίου Πατρός ότι αίτιος του κακού και αρχηγός της αμαρτίας είναι ο ίδιος ο διάβολος, πράγμα που και ο Κύριος δίδαξε όταν είπε ότι «απ’ αρχής ο διάβολος αμαρτάνει» (Α΄ Ιωάν. 3, 8). Η πτώση του οφείλεται στη δική του ελεύθερη απόφαση για τούτο και η τιμωρία του υπήρξε αυστηρή και παραδειγματική. Την ίδια διδασκαλία βρίσκουμε και στον Μ. Αντώνιο, ο οποίος περισσότερο από κάθε άλλον είχε γνώση του διαβόλου. Λέγει λοιπόν ο Μ. Αντώνιος ότι «οι δαίμονες δεν αποκαλούνται έτσι γιατί έτσι δημιουργήθηκαν. Ο Θεός δεν δημιούργησε τίποτε το κακό. Και αυτοί καλοί δημιουργήθηκαν, αλλά, έπεσαν από την ουράνια δόξα και όλα τα κινούν επιθυμώντας να μας εμποδίσουν ν’ ανέβουμε στον ουρανό απ’ όπου αυτοί έπεσαν» (ΒΕΠΕΣ 33, 23).

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Παιδί μου όλα όσα σου γράφω, τα γράφω μόνο για σένα.

Σου ζητώ λοιπόν να μη συστήσεις σε τρίτους οποιαδήποτε συμβουλή σου δίνω. Σε καμία περίπτωση οι συμβουλές μου δεν αποτελούν γενικούς κανόνες καθοδήγησης όλων των ανθρώπων.

Αφορούν μόνο τα συγκεκριμένα πρόσωπα στα οποία απευθύνονται, και είναι προσαρμοσμένες στις ατομικές τους εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες.

Επομένως, ό,τι λέω σε σένα μπορεί να βοηθήσει μόνο εσένα.

Γιατί όπως γράφει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μερικές φορές το φάρμακο του ενός είναι δηλητήριο για τον άλλο. Αλλά και στον ίδιο άνθρωπο το ίδιο παρασκεύασμα άλλοτε είναι φάρμακο και άλλοτε δηλητήριο.

("Πνευματικές Νουθεσίες, Οσίου Μακαρίου της Όπτινα", εκδ. Ιερά μονή Παρακλήτου, σ.3)

Ως ελεύθερο ον που ήταν ο διάβολος πριν την πτώση του μπορούσε να παραμείνει αγαθός, όπως τον δημιούργησε ο Θεός, ή να εκπέσει από τη θέση του, πράγμα το οποίο και έπραξε εξ αιτίας της υπερηφανίας και της αλαζονείας του. Γιατί με την ελευθερία που διέθετε, έκανε κατάχρηση του αυτεξουσίου του. Έτσι μια ολόκληρη ομάδα αγγέλων, το τάγμα του Εωσφόρου, επαναστάτησε εναντίον του Θεού και οι άγγελοι αυτοί έγιναν αυτόματα δαίμονες, κακοί και πονηροί και από τον ουρανό κατέπεσαν στον Άδη. Ο ίδιος ο Κύριος αναφερόμενος στο σπουδαίο αυτό γεγονός, είπε: «εθεώρουν τον σατανάν ως αστραπήν εκ του ουρανού πεσόντα» (Λουκ. 10, 18) για να δείξει την πτώση των δαιμόνων από το αγγελικό ύψος τους.
Αλλά και ο απόστολος Πέτρος γράφει στην καθολική του επιστολή ότι ο Θεός τιμώρησε σκληρά τους επαναστατήσαντες εκείνους αγγέλους και τους εξετίναξε στον τάρταρο και τον Άδη, μέχρι τη μέρα κατά την οποία θα κριθούν και αυτοί για την αμαρτία τους. «...Ο Θεός αγγέλων αμαρτησάντων ουκ εφείσατο, αλλά σειραίς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εις κρίσιν τηρουμένους» (Β΄ Πέτρ. 2,4). Το ίδιο πράγμα διδάσκεται και στην καθολική επιστολή του Ιούδα, όπου μάλιστα υπογραμμίζεται η ανταρσία αυτών των αγγέλων, που δεν θέλησαν να παραμείνουν στις θέσεις τους, αλλά επεδίωξαν να καταλάβουν ξένη θέση, εκείνη δηλ. την οποία ανήκει στο Θεό. Έτσι ο Θεός «αγγέλους τους μη τηρήσαντας την εαυτών αρχήν, αλλά απολιπόντας το ίδιον οικητήριον εις κρίσιν μεγάλης ημέρας δεσμοίς αϊδίοις υπό ζόφον τετήρηκεν» (Ιουδα 6).
Απ’ όλα αυτά γίνεται φανερό ότι οι δαίμονες έκαναν κακή χρήση της ελευθερίας τους, έδειξαν υπερηφάνεια και γι’ αυτό κατακρημνίσθηκαν από τους ουρανούς και από αγαθοί και καλοί άγγελοι έγιναν πονηροί και κακοί δαίμονες, μη μπορώντας πλέον να μετανοήσουν και να επανέλθουν στην πρώτη τους θέση και κατάσταση. Ο ιερός Χρυσόστομος σημειώνει ότι η υπερηφάνεια υπήρξε η αιτία της πτώσεως του διαβόλου. «Δεν αναγκάστηκε από κανέναν ο διάβολος πριν να γίνει διάβολος· δεν ήταν διάβολος πριν αν δεν αρρώσταινε από την αρρώστεια της υπερηφάνειας. Αυτή η αρρώστεια του στέρησε την παρρησία που είχε ενώπιον Θεού και τον έστειλε στη γέεννα, αυτή έγινε η αιτία όλων των κακών» (P.G. 3, 693).
Μάλιστα ο άγιος Θεόφιλος Αντιοχείας θέλοντας να δώσει την ερμηνεία των λέξεων «δαίμων» και «δράκων» με τις οποίες αποκαλείται ο διάβολος, λέγει ότι αυτός «δαίμων και δράκων καλείται δια το αποδεδρακέναι αυτόν από του Θεού» (Προς Αυτόλυκον Β΄ ΒΕΠΕΣ 5,40) δηλ. λέγεται ο διάβολος δράκων γιατί απέδρασε, έφυγε μακριά από το Θεό.

Πόλεμος κατά του σατανά, Χριστοδούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος,
Εκδόσεις Χρυσοπηγή

Λόγος στην Παραβολή του Ασώτου Υιού, Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου
Α: Αυτός αναχώρησε από τον οίκο του πατέρα του
Β: Ποια ζωή έζησε μετά την αναχώρηση
Γ’: Ποια επιστροφή έδειξε.

Α. Σκέψου, αδελφέ, την αναχώρηση, που έκανε εκείνος ο άσωτος υιός από τον οίκο του πατέρα του, όπως διηγείται ο ιερός Λουκάς (15, 11), με την οποία αναχώρηση φάνηκε στ’ αλήθεια σαν ένας νέος χωρίς μυαλό και νου, διότι τι του έλειπε, όταν ήταν στο πατρικό σπίτι και βρισκόταν κάτω από την προστασία του γλυκύτατου πατέρα του; Αυτός βρισκόταν κάθε ημέρα μέσα στην πατρική αγκάλη, είχε ό,τι χρειαζόταν, τον υπηρετούσαν όλοι οι δούλοι, είχε τα χάδια και τις τιμές ως κληρονόμος της πατρικής περιουσίας και σχεδόν αναγνωριζόταν ως κύριος και εξουσιαστής κάθε πράγματος, ώστε μπορούσε να έχει κάθε λόγο να λέει εκείνο το ψαλμικό: «πλησθησόμεθα ἐν τοῖς ἀγαθοῖς τοῦ οἴκου σου (: Θα μας χορτάσουν τα πλούσια αγαθά του οίκου σου)» [Ψαλμ. 64, 5]. Αλλά η επιθυμία της πλανεμένης ελευθερίας, από εκεί που ήταν τέκνο και κληρονόμος, τον έκανε να επιθυμεί να γίνει δούλος και μισθωτός. Άρχισε, λοιπόν, να ενοχλείται από τη βασιλική και ελεύθερη ζωή, που είχε κάτω από την υπακοή του πατέρα του• άρχισε να επιθυμεί να ζει σύμφωνα με το θέλημά του και να ικανοποιεί τη διάθεσή του, όπως την ικανοποιούν οι άλλοι, και αυτή η ενόχληση και επιθυμία, τον παρακίνησαν να ζητήσει συγκατάθεση από τον Πατέρα του, για να φύγει από τον πατρικό οίκο και τον συμβούλευσαν να ζητήσει το μερίδιο από εκείνη την κληρονομιά που αναλογούσε ολόκληρη σ’ αυτόν: «πάτερ, δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας (: Πατέρα, δώσε μου το μερίδιο της περιουσίας, που μου αναλογεί) [Λουκ. 15, 12]. Ο πατέρας δε θέλησε να τον εμποδίσει από αυτήν την κίνηση, αλλά τον άφησε να αναχωρήσει, για να μάθει με τη δοκιμή και τη στέρηση, ποια αγαθά απολάμβανε, όταν ήταν στον οίκο του πατέρα του και τα καταφρόνησε, όπως ερμηνεύει ο θείος Χρυσόστομος: «Γι’ αυτό τον άφησε ο Πατέρας και δεν τον εμπόδισε να μεταβεί στην ξένη χώρα, για να μάθει με την πείρα καλά, πόσες ευεργεσίες είχε μένοντας στο πατρικό του σπίτι» (Λόγ. Α περί Μετανοίας). Και επειδή ο πατέρας του δεν μπορούσε να τον πείσει με τον λόγο, για να παραμείνει στον οίκο του, άφησε να τον πείσουν αυτά τα πράγματα και τα παθήματα• «Πολλές φορές ο Θεός, όταν με τα λόγια δεν πείθει, τότε αφήνει τη διδασκαλία στην εμπειρία των καταστάσεων», λέει ο Χρυσορρήμων (ο.π.), «όπως έχει γραφεί: «Παιδεύσει σε ἡ ἀποστασία σου, καὶ ἡ κακία σου ἐλέγξει σε (: Η απομάκρυνσή σου από εμένα θα σε καταδικάσει και η ασέβεια θα σε τιμωρήσει» [Ιερ. 2, 19], διότι και ο Αδάμ, όταν ήταν μέσα στον παράδεισο, δε γνώριζε την ευδαιμονία που είχε, από τότε όμως που εξορίσθηκε από αυτόν, τότε τη γνώρισε». Γι’ αυτό, λοιπόν, ο πατέρας διαμοίρασε σ’ αυτούς την περιουσία του, «καὶ διεῖλεν αὐτοῖς τὸν βίον (: και μοίρασε σε αυτούς την περιουσία του)• καὶ μετ᾿ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν (: και μετά από λίγες ημέρες ο νεότερος υιός, αφού πήρε όλη του την περιουσία, έφυγε σε μακρινή χώρα)» (Λουκ. 15, 12-13).

Αυτή η κατανυκτική παραβολή, αδελφέ, είναι μια ζωντανή εικόνα εκείνου του κακού, που εσύ έπραξες, απομακρυνόμενος από την υποταγή του Θεού σου με την αμαρτία. Αχ! Και ποιος ήταν πλουσιότερος από εσένα άθλιε, πριν να χάσεις την αθωότητα και να αμαρτήσεις; Ποιος άλλος ήταν ευγενέστερος από σένα; Ποιος ωραιότερος και λαμπρότερος; Για σένα ήταν προετοιμασμένη όλη η κληρονομιά του παραδείσου, την οποία μετά από λίγο θα αποκτούσε πληρέστατα και της οποίας είχες τώρα την κυριότητα. Σε σένα ήταν δοσμένο το χάρισμα της υιοθεσίας, με την οποία ήσουν υιός Θεού και ο πλουσιότερος από όλους που κατοικούν στην Ανατολή, καθώς είναι γραμμένο για τον Ιώβ: «καὶ ἦν ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος εὐγενὴς τῶν ἀφ᾿ ἡλίου ἀνατολῶν (: Και έτσι ο άνθρωπος εκείνος ήταν ένας από τους πολύ διακεκριμένους ανθρώπους των ανατολικών εκείνων χωρών)» (Ιώβ 1, 3). Είχες την ωραιότητα και την ομορφιά, την οποία σου προξενεί η αθωότητα και αναμαρτησία και έπειτα, ποιος θησαυρός δεν ήταν για σένα η αγιαστική χάρις του Αγίου Πνεύματος, η οποία είναι το μεγαλύτερο χάρισμα, που μπορεί να δώσει ο Θεός προς ένα κτίσμα σε αυτήν την ζωή; Μέσα από αυτήν ήσουν αγαπημένος από τους αγγέλους, σύντροφος με τους αγίους, ναός έμψυχος της θεότητας, όπως λέει ο θείος Παύλος: «ἄρα οὖν οὐκέτι ἐστὲ ξένοι καὶ πάροικοι, ἀλλὰ συμπολῖται τῶν ἁγίων καὶ οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ (: Άρα δεν είστε πλέον ξένοι, όπως προηγουμένως, και προσωρινοί πολίτες της Εκκλησίας του Χριστού, αλλά είστε συμπολίτες όλων των αγίων, και οικιακοί του Θεού)» (Εφ. 2, 19). Αυτή η χάρις κατοικούσε σε σένα πάντοτε, αυτή σε κυβερνούσε, αυτή σε παρηγορούσε ως φιλόστοργη μητέρα με τις ουράνιες γλυκύτητες, με το ακατηγόρητο της συνειδήσεως και με τα θεία της μυστήρια• αυτή σε κρατούσε συχνά ως υιό μονογενή στις αγκαλιές της πρόνοιάς της. Αλλά εσύ, όντας νέος, που έπασχε από άγνοια, καταφρόνησες όλα αυτά και θέλησες να κακομεταχειρισθείς χωρίς κανένα όφελος την ελευθερία του αυτεξουσίου σου, για να ζεις σύμφωνα με τις επιθυμίες σου, αντί να το χρησιμοποιήσεις, για να υποτάσσεσαι με πολύ μισθό στον ουράνιο Πατέρα σου και σκέφθηκες εσφαλμένα, ότι θα κάνεις ένα μεγάλο κέρδος, αν απομακρυνθείς από τον Θεό και Πατέρα σου.

Ω! σκέψη ανόητη, η οποία σου έφερε αντίστροφα τα πράγματα, διότι όταν ήσουν διαταζόμενος και υπήκοος, τότε ήσουν στ’ αλήθεια αυτεξούσιος και ελεύθερος• και όταν φάνηκες πως είσαι αυτεξούσιος και ελεύθερος, τότε έγινες στ’ αλήθεια δούλος και εξουσιαζόμενος. Ω και να ήταν δυνατόν να έμπαινε κανείς στην καρδιά σου, αδελφέ, και να την κάνει να αισθανθεί το μεγάλο σκοτάδι της άγνοιας, που την κυρίεψε και σε έκανε να υπολογίζεις τα κτίσματα περισσότερο από τον Κτίστη, να νομίζει βαρύ και σκληρό φορτίο τον ελαφρύ και γλυκό ζυγό της υποταγής σε αυτόν τον φιλοστοργότατο Πατέρα σου: «ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν (:Μη διστάσετε• διότι ο ζυγός μου είναι καλός και χρήσιμος και το φορτίο των υποχρεώσεων και των καθηκόντων, που επιβάλλω εγώ, είναι ελαφρό. [Εγώ το επιβάλλω, αλλά και εγώ σας βοηθώ να το σηκώσετε]» (Ματθ. 11, 30) και να νομίζεις για ελευθερία σου εκείνο που είναι αληθινά αιχμαλωσία σου, καθώς είναι γραμμένο σχετικά με την Ιερουσαλήμ «ἀντὶ ἐλευθέρας ἐγένετο εἰς δούλην (: από ελεύθερη έγινε δούλη)» (Α’ Μακαβ. 2, 11). Και όπως λέει ο Παύλος: «ὅτε γὰρ δοῦλοι ἦτε τῆς ἁμαρτίας, ἐλεύθεροι ἦτε τῇ δικαιοσύνῃ. τίνα οὖν καρπὸν εἴχετε τότε ἐφ᾿ οἷς νῦν ἐπαισχύνεσθε; τὸ γὰρ τέλος ἐκείνων θάνατος (: Άλλοτε, όταν ήσασταν υπόδουλοι στην αμαρτία, ήσασταν μεν ελεύθεροι ως προς την δικαίωση και την αρετή, που θέλει ο Θεός, αλλά ποίον καρπό, ποιο κέρδος και ωφέλεια είχατε τότε από τα έργα της αμαρτίας, για τα οποία τώρα ντρέπεσθε κάθε φορά που τα ενθυμείσθε; Διότι η κατάληξη εκείνων είναι ο αιώνιος πνευματικός θάνατος) [Ρωμ. 6, 20-21]. Όμως έστω και τώρα τίναξε το παχύ σκοτάδι και την πλάνη από τον νου σου και αναλαμβάνοντας τη φρόνηση που έχασες, γνώρισε πως δεν υπάρχει άλλη ελευθερία, όπως το να υποτάσσεσαι με όλη την τελειότητα στον Θεό και όπως το να αφήνεις τον εαυτό σου να κυβερνάται από τη θέληση του ουράνιου Πατέρα σου, όπως σου το λέει ο Παύλος: «νυνὶ δὲ ἐλευθερωθέντες ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας δουλωθέντες δὲ τῷ Θεῷ ἔχετε τὸν καρπὸν ὑμῶν εἰς ἁγιασμόν, τὸ δὲ τέλος ζωὴν αἰώνιον (: Τώρα δε που απεκτήσατε την ελευθερία και απηλλάγητε από την δουλεία της αμαρτίας, υποδουλωθήκατε δε θεληματικά στον Θεό, έχετε ως καρπό την προκοπή στην αγιότητα, τελικό δε και αναφαίρετο κέρδος την αιώνια ζωή)» (Ρωμ. 6, 22). Βδελύξου την ανοησία, που έκανες και αναχώρησε από αυτό το βασιλικό παλάτι του Πατέρα σου, ομολογώντας το σφάλμα σου και πάρε την απόφαση για όλη σου τη ζωή, να μη βγεις πλέον από τον οίκο σου, ούτε από την υπακοή των εντολών του. Αλλά επειδή και μόνο του φυσικού υιού γνώρισμα είναι να κατοικεί πάντοτε στον οίκο του πατέρα του και όχι του δούλου, όπως είσαι εσύ, παρακάλεσε τον μονογενή Υιό του να κάνει και σένα θετό υιό του Πατέρα του και να σε ελευθερώσει από τη δουλεία της αμαρτίας, για να μπορείς να μένεις παντοτινά και εσύ σαν υιός στην ουράνια οικία του Πατέρα του, όπως σου το υπόσχεται ο ίδιος λέγοντας: «ὁ δε δοῦλος οὐ μένει ἐν τῇ οἰκίᾳ εἰς τὸν αἰῶνα• ὁ υἱὸς μένει εἰς τὸν αἰῶνα (: Ο δε δούλος δεν μένει στην οικία του κυρίου του, κληρονόμος και ιδιοκτήτης. Ο Υιός όμως μένει πάντοτε στην οικία, διότι έχει κληρονομικώς από τον πατέρα του αυτά τα δικαιώματα). ἐὰν οὖν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε (: Εάν λοιπόν ο σαρκωθείς Υιός του Θεού σάς ελευθερώσει από την αμαρτία, τότε πράγματι θα είσθε ελεύθεροι.)» (Ιω. 8, 35).

Β. Σκέψου, αγαπητέ, τη δυστυχισμένη ζωή, που έζησε αυτός ο πτωχός και άγνωστος νέος έξω από την οικία του Πατέρα του και τις ζημιές που έλαβε, οι οποίες συνολικά ήταν τέσσερις. Η πρώτη ζημιά ήταν, που καταξόδευσε κακώς όλο το μερίδιο της περιουσίας του˙ η δεύτερη, που τοποθετήθηκε να ζει κάτω από έναν αφέντη πολύ σκληρό˙ η τρίτη, που τοποθετήθηκε στο πλέον μηδαμινό έργο, δηλαδή να βόσκει χοίρους, ζώα ακάθαρτα˙ η τέταρτη που κατάντησε σε τόση πείνα, ώστε του έλειπε εκείνο που δεν έλειπε από την αγέλη των χοίρων. Αλλά και κάθε αμαρτωλός άνθρωπος παθαίνει όλες αυτές τις ζημιές και ακόμη ασύγκριτα μεγαλύτερες˙ διότι πρώτα στερείται ο τρισάθλιος τη φιλία του Θεού και μαζί με αυτήν στερείται και τα ουράνια αγαθά, διασκορπίζοντας στα υλικά πράγματα τον νου του, ο οποίος είναι η καθεαυτό και η κυριότερη περιουσία του ανθρώπου, κατά τον Θεσσαλονίκης θεόπνευστο Γρηγόριο που λέει: «Ουσία και περιουσία μας είναι ο έμφυτος νους. Έως ότου εμμένουμε στους τρόπους της σωτηρίας μας, τον έχουμε συγκεντρωμένο στον εαυτό μας και στον πρώτο και ανώτατο νου, τον Θεό˙ όταν όμως ανοίξουμε πόρτα στα πάθη, αμέσως σκορπίζεται περιπλανώμενος διαρκώς γύρω από τα σαρκικά και γήινα» (αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Λόγος εις την παραβολήν του Ασώτου). Δεύτερον, υποτάσσεται στον μεγαλύτερο εχθρό του, ο οποίος είναι ο διάβολος, κατά τον Χρυσόστομο. Τρίτο, λησμονεί την ευγένεια, που έλαβε στο θείο Βάπτισμα καταφρονεί την ανατροφή που αξιώθηκε να λάβει στην αγία Εκκλησία, τρεφόμενος με τα ιερά μυστήρια˙ απορρίπτει την υιοθεσία του Θεού και μεταχειρίζεται ο δυστυχής την αισχρότερη εργασία, που υπάρχει στον κόσμο, όπως το να βόσκει χοίρους, δηλαδή όχι μόνο να κυλιέται σαν χοίρος μέσα στον βόρβορο των κτηνωδών ηδονών και ορέξεων της σάρκας, αλλά και σε άλλους να γίνεται διδάσκαλος των αισχρών αυτών πράξεων, σύμφωνα με την ερμηνεία του αγίου Θεοφύλακτου. Τέταρτο δε και τελευταίο, διότι και σ’ αυτήν την αισχρή πράξη βρισκόμενος, δεν μπορεί ο ελεεινός καθόλου να ικανοποιήσει και να χορτάσει την επιθυμία του, αλλά όσο περισσότερο τρώει μία τέτοια αισχρή τροφή της αμαρτίας, τόσο περισσότερο του αυξάνει η πείνα και του λείπει εκείνο, που περισσεύει μέχρι και στα ζώα του κάμπου. «Αυτός που συνήθισε σ’ αυτά, δεν μπορεί να τα χορτάσει• γιατί η ηδονή δεν παραμένει, αλλά συγχρόνως γίνεται και απογίνεται και παραμένει πάλι κενός ο ελεεινός», λέει ο ιερός Θεοφύλακτος(Ερμηνεία εις την του Ασώτου παραβολήν). Και ο μέγας της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος λέει σ’ αυτήν την παραβολή: «Δεν μπορούσε να χορτάσει την επιθυμία του• γιατί; Διότι η φύση του σώματος δεν επαρκεί, να ικανοποιήσει τις ορμές του ακόλαστου». Ω συμφορά! Ω δυστυχία αξιοδάκρυτη!

Πες μου τώρα, εσύ συναμαρτωλέ, δεν τα έπαθες όλα αυτά με την πράξη, αφού αμάρτησες; Γιατί, λοιπόν, δεν μαθαίνεις με τα δικά σου έξοδα και με τα παθήματα που έπαθες, να βδελύσσεσαι την αθλιότητά σου και να φεύγεις από έναν τόπο άκαρπο και στερημένο από κάθε καλό; Δε δοκίμασες έμπρακτα ότι όσοι απομακρύνονται από τον Θεό όλοι χάνονται; Καθώς είναι γραμμένο: «ὅτι ἰδοὺ οἱ μακρύνοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ ἀπολοῦνται (: ιδού, αυτοί οι οποίοι απομακρύνονται από σένα, θα καταστραφούν) [Ψαλμ. 72, 27], γιατί δε φεύγεις μία ώρα νωρίτερα από τα χέρια ενός κυρίου τόσο απάνθρωπου και σκληρού, που δε χαίρεται για άλλο παρά για τη δική σου απώλεια; Ποια ειρήνη έχει ποτέ ο χοίρος με τον σκύλο; «Ποια ειρήνη θα έχει η ύαινα με τον σκύλο;» [Σειράχ 13, 18]• η ποια ειρήνη θα έχεις εσύ με τέτοιον τυραννικό κύριο; Νομίζεις ότι θα βρεις ανάπαυση καμία φορά όντας έξω από το θέλημα του Θεού; Νομίζεις ότι θα βρεις κάποιο καλό έξω από το σπίτι του ουράνιου πατέρα σου; Ω, τυφλός και πλανεμένος που είσαι! Και ποιος έκανε ποτέ πόλεμο με τον Θεό και στάθηκε ειρηνικός στον εαυτό του; «Ποιος θα πάει ενάντια στον Θεό και δε θα ζημιωθεί;» [Ιώβ. 9, 4]. Γι’ αυτό λοιπόν εάν εσύ ζητάς να έχεις ειρήνη με την αμαρτία και με τους εχθρούς του Θεού, τους δαίμονες, γνώριζε, ότι ο Θεός και η συνείδησή σου δε θα σταματήσουν να σε πολεμούν και η ειρήνη σου δε θα είναι ειρήνη, αλλά αληθινός πόλεμος. «Ειρήνη, ειρήνη και που είναι η ειρήνη;» [Ιερεμ. 6, 14]. Αλλά εάν αντιθέτως έχεις ειρήνη με τον Θεό και με την αρετή, γνώριζε ότι αυτή είναι η αληθινή σου ειρήνη, την οποία δεν μπορεί να ταράξει κανένας πόλεμος• «Εάν εσύ έχεις καθαρή την καρδιά σου, θα απολαμβάνεις ησυχία και ειρήνη, διότι κανείς δεν θα υπάρξει, που να σε επιβουλεύεται και να σε πολεμεί» [Ιώβ 11, 19].

Πώς λοιπόν εσύ μόνος ζητείς να βρεις εκείνο, που δε βρήκε μέχρι τώρα κανείς άλλος αμαρτωλός; Πώς εσύ θέλεις να αμαρτάνεις και έπειτα θέλεις να μη σε ελέγχει η συνείδησή σου αλλά να σε κολακεύει, ότι κάνεις καλά, η οποία συνείδηση σε όλους τους άλλους αμαρτωλούς είναι κατήγορος και μάρτυρας και κριτής και δήμιος; Βγάλε, λοιπόν, βγάλε από τον νου σου αυτό που φαντάσθηκες να βρεις και να είσαι βέβαιος, ότι δε θα κάνεις ποτέ αληθινό καλό, παρά μόνο όταν υποτάσσεσαι ολωσδιόλου στα προστάγματα του Θεού και πάρε τέλεια απόφαση από τώρα και στο εξής να αλλάξεις και τη γνώμη και τον τρόπο της ζωής σου, και να προτιμάς καλύτερα να πεθάνεις παρά να χωρισθείς άλλη μία φορά από τον ουράνιο οίκο του Πατέρα σου και να θελήσεις ξανά να κατοικήσεις στην κατοικία των δαιμόνων και των αμαρτωλών, λέγοντας με τον Δαβίδ: «Προτίμησα περισσότερο να είμαι παραπεταμένος στον οίκο του Θεού μου παρά να κατοικώ στα ανάκτορα των αμαρτωλών» [Ψαλμ. 83, 11]. Και παρακάλεσε τον Κύριο, ότι αν τυχόν και καμιά φορά θελήσεις να χρησιμοποιήσεις κακώς την ελευθερία του αυτεξουσίου και να ζητήσεις να βγεις έξω από τον οίκο του, να σου κλείσει τον δρόμο με αγκάθια, δηλαδή με τις θλίψεις, τις δυστυχίες και τις ασθένειες, ώστε αναγκαστικά να επιστρέψεις αμέσως πίσω, όπως είναι γραμμένο: «Χρειάζονται χαλινάρι και χαλκά, για να επιστρέψουν κοντά σου» [Ψαλμ. 31, 9].

Γ. Σκέψου, αγαπητέ, την επιστροφή του δυστυχισμένου νέου στο πατρικό σπίτι και τα αίτια, που τον παρακίνησαν, τα οποία ήταν τρία• το πρώτο ήταν διότι στοχάστηκε με προσοχή την αθλιότητα της καταστάσεώς του• το δεύτερο διότι σύγκρινε την αθλιότητά του με την ευτυχία εκείνων, που κατοικούσαν στον πατρικό του οίκο και τρίτο, διότι έλαβε μία ζωντανή ελπίδα, ότι θα τον συγχωρήσει ο πατέρας του, όπως τόσες άλλες φορές τον συγχώρησε• και έτσι επιστρέφοντας επέτυχε την ποθούμενη συγχώρηση• «Τον είδε ο πατέρας του και τον σπλαχνίσθηκε, έτρεξε και τον αγκάλιασε σφικτά και τον καταφιλούσε» (Λουκ. 15, 20). Όλα αυτά είναι ανάγκη να τα κάνεις και εσύ, αδελφέ, με πολλή φροντίδα και να έλθεις στον εαυτό σου, όπως λέει ο Προφήτης: «Μετανοήστε οι αποστάτες και επιστρέψτε με όλη σας την καρδιά στον Θεό» (Ησ. 46, 8), συλλογιζόμενος με προσοχή τη μεγάλη δυστυχία, που παθαίνει η ψυχή σου, όταν βρίσκεται μακριά από την χάρη του Θεού. Μη θελήσεις να κάνεις και εσύ σαν εκείνους τους δούλους, οι οποίοι, αφού σκληρύνει το δέρμα τους, δεν αισθάνονται το ραβδί του αφέντη τους• ούτε να φθάσεις και εσύ να ονομάζεις ειρήνη το αποκορύφωμα όλων των κακών, που δοκιμάζεις, όπως έχει γραφτεί: «Εἶτ᾿ οὐκ ἤρκεσε τὸ πλανᾶσθαι περὶ τὴν τοῦ Θεοῦ γνῶσιν, ἀλλὰ καὶ μεγάλῳ ζῶντες ἀγνοίαςπολέμῳ τὰ τοσαῦτα κακὰ εἰρήνην προσαγορεύουσιν (: Έπειτα, σαν να μην ήταν αρκετό γι’ αυτούς να πλανώνται στην περί του αληθινού Θεού γνώση, περιέπεσαν και σε αλλά κακά. Ζώντας εξ αιτίας της αγνοίας τους αυτής σε διαρκή πόλεμο με τον εαυτό τους και με τους άλλους, ονομάζουν ειρήνη τις τόσες και τέτοιες συμφορές τους». [Σοφ. Σολ. 14, 22].

Δεν ξέρεις πόσες ενοχλήσεις δοκιμάζουν οι ταλαίπωροι αμαρτωλοί, που είναι μακριά από τον Θεό; Δε ξέρεις πόσες δυσκολίες έχουν; Πόσες στενοχώριες; Πόση λύπη και πόνο στην καρδιά; Γιατί έχουν στερηθεί τη θεία χάρη; Γιατί δεν κοινωνούν τα άχραντα μυστήρια; Και γιατί δεν απολαμβάνουν αοράτως τις βοήθειες από τον Θεό; Και εσύ γιατί μένεις αναίσθητος σε όλες αυτές τις ζημιές; Δε γνωρίζεις πως μία μόνο ζημιά από αυτές και μάλιστα η στέρηση των μυστηρίων, είναι μία ανυπόφορη ζημιά και ένας αληθινός θάνατος της ψυχής; Γι’ αυτό και ο μέγας Βασίλειος στον νέο Κανόνα του «θάνατο» και «μάχαιρα» ονομάζει τη στέρηση της Θείας Κοινωνίας και την καθαίρεση. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι δεν ήλθες ακόμα στον εαυτό σου, αλλά βρίσκεσαι ακόμη έξω από τον εαυτό σου• και γι’ αυτό και έλεγε: «Πόσοι εργάτες του πατέρα μου έχουν περίσσιο ψωμί και εγώ πεθαίνω από την πείνα;» (Λουκ. 15, 17), όπως βεβαιώνει και ο μέγας της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος λέγοντας: «Εκείνος αν και στερήθηκε, αφού απομακρύνθηκε από τον κοινό Πατέρα και τροφέα και Δεσπότη, όταν έπεσε σε λιμό ισχυρό και αισθάνθηκε καλά τη στέρηση, μετανόησε και επέστρεψε και ζήτησε και πάλι έτυχε της θείας και ακήρατης τροφής»(Λόγος εις την αυτήν παραβολήν). Εσύ, όμως, αδελφέ, και πεινάς και την πείνα που υποφέρεις δεν αισθάνεσαι• γι’ αυτό λοιπόν, πάσχεις και συγχρόνως διπλό το κακό και διπλή η ζημία• επειδή κινδυνεύεις να πεθάνεις από την πείνα όχι άρτου και νερού, αλλά από πείνα λόγου Θεού, καθώς είναι γραμμένο: «Να, έρχονται ημέρες, λέει ο Κύριος, και θα στείλω μεγάλη ανέχεια στη γη. Οι άνθρωποι θα πεινάνε, αλλά όχι για ψωμί και δε θα διψάνε για νερό, αλλά θα πεινάνε για να ακούσουν λόγο Θεού» (Αμώς 8, 11). Και όμως, ποια επιθυμία δείχνεις στο να πηγαίνεις συχνά να ακούς τα λόγια των δασκάλων, που σου κηρύττουν τον λόγο του Θεού, για να χορτάσεις την πείνα σου• επειδή κατά τον Θεολόγο Γρηγόριο: «Άρτος αγγέλων ο λόγος του Θεού, με τον οποίον τρέφονται ψυχές που πεινούν τον Θεό». Εσύ να ακούς τον λόγο του Κυρίου, που σε προστάζει να ερευνάς τις Γραφές, για να βρεις σε αυτές την αιώνια ζωή: «Μελετάτε τις Γραφές, γιατί εσείς πιστεύετε ότι σε αυτές υπάρχει η αιώνια ζωή» (Ιω. 5, 39)• και όμως πότε πιάνεις βιβλίο στα χέρια σου για να διαβάσεις; Πότε μελετάς τον νόμο του Κυρίου, για να οδηγηθείς με αυτόν στην σωτηρία σου, όπως παραγγέλλει ο Παύλος: «Από τη βρεφική σου ηλικία γνωρίζεις τη Γραφή, που μπορεί να σε κάνει σοφό, οδηγώντας σε στη σωτηρία» (Β Τιμ. 3, 15). Εσύ γνωρίζεις ότι άρτος αληθινός και τροφή της ψυχής και του σώματος είναι το ζωοποιό σώμα και το αίμα του Κυρίου, όπως το λέει μόνος του: «Εγώ είμαι ο άρτος, που χαρίζει ζωή• οποίος φάει από αυτόν τον άρτο θα ζήσει• και ο άρτος, που θα δώσω εγώ, είναι το σώμα μου» (Ιωάν. 6, 51)• και όμως ποια προθυμία η ποια αγάπη έχεις στο να προετοιμάζεσαι συνεχώς και να μεταλαβαίνεις αυτόν τον Θείο Άρτο (όταν δεν έχεις εμπόδιο) για να χορτάσεις και να ζήσεις αιώνια; Γι’ αυτό λοιπόν όπως ένας ασθενής, όταν είναι νηστικός για πολύ καιρό και δεν έχει όρεξη να φάει, δείχνει έτσι σημείο θανάτου, έτσι και εσύ, αδελφέ, με την ανορεξία αυτή, που έχεις στο να τρως τον νοητό και πνευματικό άρτο, τόσο του λόγου του Θεού, όσο και του σώματος του Κυρίου, δείχνεις σημάδι ότι κινδυνεύεις να πεθάνεις ολότελα ψυχικά. Γι’ αυτό σύνελθε, αγαπητέ, σύνελθε• πώς και με ποιον τρόπο; Εγώ θα σου πω• εάν αγωνίζεσαι πάντοτε να συγκεντρώνεις όλο τον νου σου μέσα στην καρδιά σου και δεν τον αφήνεις να διασκορπίζεται με τις αισθήσεις σου στα πράγματα του κόσμου, τότε θα συνέλθεις• τότε θα δεις νοερά εκεί μέσα τα πάθη που σε κυρίεψαν και σε κυριεύουν, τα οποία προηγουμένως δε γνώριζες καθόλου• τότε θα δεις τους νοητούς εχθρούς, πώς σε πολεμούν ακατάπαυστα• και απλά να πούμε τότε θα γνωρίσεις το κέρδος ή τη ζημιά που έπαθες• γι’ αυτό, λοιπόν, θα παρακαλείς πάντοτε νοερά και μέσα από την καρδιά σου τον Θεό. Για να σε ελεήσει, όπως ελέησε και τον άσωτο λέγοντας: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με», επειδή η καρδιά είναι το κέντρο και το ταμείο όλων των παθών και των λογισμών του ανθρώπου, όπως είπε ο Κύριος: «Από την καρδιά βγαίνουν σκέψεις πονηρές, φόνοι, μοιχείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες, βλασφημίες. Αυτά είναι που μολύνουν τον άνθρωπο» (Ματθ. 15, 18). Και ο μέγας Μακάριος λέει: «η καρδιά κυριαρχεί όλου του οργάνου• και όταν η χάρις καταλάβει τα μέρη της καρδιάς, βασιλεύει σε όλους τους λογισμούς και τα μέλη• διότι εκεί είναι ο νους και όλοι οι λογισμοί της ψυχής» (Λόγος ιε, σελ. 203). Γι’ αυτό είπε και ο μέγας Βασίλειος ότι, όταν ο νους δε σκορπίζεται στα πράγματα του κόσμου, επιστρέφει στον εαυτό του και μέσα από τον εαυτό του ανεβαίνει στην έννοια του Θεού: «Νους που δε διασκορπίζεται στα έξω, ούτε από τα αισθητήρια διαχέεται στον κόσμο, επανέρχεται στον εαυτό του και με τον εαυτό του ανεβαίνει προς την έννοια του Θεού και εκεί φωτιζόμενος και ελλαμπόμενος από το κάλλος του Θεού ξεχνά και αυτή την ίδια του τη φύση» (Επιστολή α προς τον θεολόγο Γρηγόριο).

Αυτή την κίνηση του νου προς τον εαυτό του την ονομάζει κυκλική και απλανή, το πτηνό του ουρανού, ο Αεροπαγίτης Διονύσιος, λέγοντας: «Της ψυχής κυκλική κίνηση είναι η απ’ έξω είσοδος στον εαυτό της και η ενοειδής συνέλιξη των νοερών της δυνάμεων, που της προσφέρει το απλάνευτο σαν μέσα σε έναν κύκλο και την επαναφέρει από τα πολλά που είναι έξω, και πρώτα την συνάγει στον εαυτό της, έπειτα αφού γίνει ενοειδής, την ενώνει με τις ενιαία ενωμένες δυνάμεις κι έτσι τη χειραγωγεί προς το καλό και αγαθό, το επάνω από όλα τα όντα, το ένα και το αυτό, το άναρχο και ατελεύτητο (δηλαδή τον Θεό)» (Κεφ. ο’, Περί θείων ονομάτων).

Έλα λοιπόν με αυτόν τον τρόπο στον εαυτό σου, αγαπητέ, διότι με άλλον τρόπο δεν είναι δυνατό να έλθεις στον εαυτό σου• σήκω και πάρε αυτή τη γενναία απόφαση λέγοντας: «Θα σηκωθώ και θα πάω προς τον πατέρα μου» (Λουκ. 15, 18)• σήκω από εκείνη τη λάσπη, που είσαι πεσμένος και πήγαινε τρέχοντας να βρεις τον πατέρα σου, τον γλυκύτατο Ιησού, στου οποίου τα χέρια βρίσκεται όλη η σωτηρία σου, όλη η ειρήνη σου, όλη η αιωνιότητά σου• «Από κανέναν άλλο δεν μπορεί να προέλθει η σωτηρία, ούτε υπάρχει άλλο πρόσωπο κάτω από τον ουρανό, δοσμένο στους ανθρώπους, με το οποίο μπορούμε να σωθούμε» (Πράξ. 4, 12). Τι φοβάσαι; αν και με δική σου υπαιτιότητα έχασες εκείνο, που είναι γνώρισμα ενός υιού, αυτό λόγω της υπερβολικής του αγαθότητας δεν έχασε εκείνο, που είναι γνώρισμα ενός πατέρα, όπως λέει ο θεόπνευστος Χρυσόστομος: «Εμείς στερηθήκαμε το γνώρισμα της υιότητας, Εκείνος το της πατρότητας δεν απέβαλε». Και εσύ, που ακολούθησες το παράδειγμα αυτού του ασώτου με το να αμαρτήσεις, ακολούθησε ακόμη και το παράδειγμά του με το να μετανοήσεις και ταπεινώσου μέχρι τη γη μπροστά στο Θεό και ομολόγησε μπροστά σε Αυτόν και στους αγγέλους πως έσφαλλες και πως δεν είσαι άξιος να ονομασθείς υιός του• «Πατέρα, αμάρτησα στον Θεό και σε σένα• δεν είμαι άξιος να ονομάζομαι υιός σου, κάνε με ως ένα από τους υπηρέτες σου» (Λουκ. 15, 18)• και εκείνη την ελευθερία, για την αγάπη της οποίας παρακινήθηκες να φύγεις από τον οίκο του, αφιέρωσέ την στον Κύριο και εμψύχωσε την καρδιά σου με ένα μεγάλο θάρρος, στοχαζόμενος ότι ο ουράνιος Πατέρας σου, βλέποντας σε τόσο πτωχό, τόσο γυμνό, τόσο ταλαιπωρημένο και κακοπαθημένο από τον διάβολο, από τα πάθη και την αμαρτία (επειδή λέει ένας σοφός ότι είναι αναγκαία καταδίκη για τον πονηρό η πονηρία) δε θα σκεφθεί, ότι κατέφαγες την περιουσία του, ούτε θα θυμηθεί εκείνα που έκανες, αλλά μόνο εκείνα που έπαθες, όπως λέει ο κήρυκας της μετάνοιας και παρηγορητής των αμαρτωλών ο θείος Χρυσόστομος• «Γι’ αυτό δεν είπε «όσα έκανε», αλλά «όσα έπαθε»• δεν μνημόνευσε ότι κατέφαγε την περιουσία, αλλά ότι έπεσε σε αμέτρητες συμφορές• έτσι ζητεί το πρόβατο με τόση φροντίδα» (Λόγος περί μετανοίας εξ αγρού επανήκων). Γι ‘ αυτό, λοιπόν, θα κινηθεί από την υπερβολική του ευσπλαχνία και θα έλθει προς συνάντησή σου, θα πέσει πάνω στον τράχηλό σου, θα σε αγκαλιάσει, θα σου δώσει τα φίλημα της ειρήνης και θα λησμονήσει όλες τις αμαρτίες σου• ωστόσο εσύ με έκπληξη για την αμέτρητη ευσπλαγχνία του, απομάκρυνε και μίσησε τις αμαρτίες σου τόσο όσο ποτέ. Να ντραπείς, που άλλοι ελάχιστοι και κατώτεροι από σένα, που φύλαξαν καθαρή ζωή με το να μείνουν στην υποταγή του ουράνιου Πατέρα και δεν ανεχώρησαν από την οικία του, βρίσκονται στην τάξη των υιών• άλλοι πάλι, αν και αμάρτησαν, όμως με τους πόνους και τους ιδρώτες της μετανοίας ανακάλεσαν την χάρη και βρίσκονται στην τάξη των μισθωτών, όπως ερμηνεύει για τους υιούς και τους μισθωτούς ο Θεσσαλονίκης Γρηγόριος• και οι δύο μαζί κοινωνούν τα θεία μυστήρια, έχουν χορτασμένη την καρδιά τους από την χάρη του Θεού και από μία πλουσιοπάροχη ειρήνη της συνειδήσεως• εσύ, όμως, ταλαίπωρε, με το να παρακούσεις τις εντολές του Θεού και να αμαρτήσεις και να μην κάνεις την απαραίτητη μετάνοια, στερήθηκες όλα αυτά και έλαβες Κανόνα να μην κοινωνείς τα θεία μυστήρια: «Πόσοι εργάτες του Πατέρα μου έχουν περίσσευμα άρτων και εγώ πεθαίνω από την πείνα;». Πάρε την απόφαση να δείξεις από τώρα και στο εξής μία παντοτινή με συντριβή μετάνοια και ζήτησε από τον Κύριο χάρη, για να σε δυναμώσει να μην απομακρυνθείς πλέον ποτέ από την υποταγή των εντολών του• ο οποίος σαν ένας φιλόστοργος πατέρας σε προσκαλεί ως παιδί του, για να σε ορίζει μόνος αυτός και παραπονετικά σου φωνάζει με τον Προφήτη: «Γυρίστε πίσω, παραστρατημένα παιδιά, γιατί σε μένα ανήκετε» (Ιερεμ. 3, 14).

(Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, “Πνευματικά Γυμνάσματα”, μελέτη ΙΕ΄, σελ. 127-137, 4η έκδοσις, Νέα σκήτη Αγίου Όρους)