ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’ (14)

Στιχ. 1-12. Η αποκεφάλιση του Βαπτιστού.

Ματθ.14,1 Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ(1) ἤκουσεν(2) Ἡρῴδης(3) ὁ τετράρχης(4) τὴν ἀκοὴν(5) Ἰησοῦ.
Ματθ.14,1 Εκείνο τον καιρό, άκουσε ο τετράρχης Ηρώδης για τον Ιησού
(1)    Η φράση δεν δηλώνει καθορισμένη χρονολογία, αλλά νέα περίοδο δράσης του Κυρίου παραπέρα από την ακτίνα της Καπερναούμ, η οποία από κέντρο δράσης γίνεται πλέον τόπος διάβασης (L). Δες ια 25 και ιβ 1. Είχε ήδη περάσει περίπου ένα έτος από την αρχή της δημόσιας δράσης του Κυρίου (b).
(2)   Τα αυτιά και οι αυλές των βασιλιάδων αντηχούν από νέα. Πνευματικές όμως υποθέσεις οσοδήποτε ευρέως δημόσιες, σπάνια φθάνουν εκεί (b). «Δεν έμαθε τα σχετικά με αυτόν, στην αρχή του κηρύγματος, αλλά μετά από πολύ χρόνο. Διότι έτσι είναι οι αξιωματούχοι, επειδή έχουν πολλή υπερηφάνεια, τα μαθαίνουν αυτά αργά διότι δε νοιάζονται πολύ για αυτά» (Σχ)· ούτε «φροντίζουν για αυτούς που λάμπουν με αρετή» (Θφ).
(3)   Ο Ηρώδης Αντίπας, τετράρχης της Γαλιλαίας και Περαίας, που ανακηρύχτηκε τέτοιος, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, ήταν γιος του Ηρώδη του μεγάλου από τη Σαμαρείτιδα Μαρθάκη και αδελφός του Αρχέλαου που καθαιρέθηκε το 6 μ.Χ.. Παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 39 μ.Χ., όταν αφού πήγε στη Ρώμη, για να ενεργήσει για να πάρει το βασιλικό αξίωμα, εξορίστηκε στο Λούγδουνο της Γαλλίας και πέθανε εκεί (S).
(4)   Ο Μάρκος ονομάζει αυτόν βασιλιά, όπως και ο Ματθαίος στο σ. 9. Ήταν ίσως συνήθεια να αποκαλούν τους κατώτερους αυτούς κυρίαρχους, βασιλιάδες (p). Κατά λέξη τετράρχης= ο άρχοντας του ενός τετάρτου τμήματος κάποιας χώρας. Σε τέτοιες τετραρχίες σύμφωνα με το Στράβωνα (9,430) ήταν διαιρεμένη η Θεσσαλία πριν το Φίλιππο τον Μακεδόνα. Έπειτα τετράρχης λεγόταν και ο άρχοντας του ενός τρίτου ή του μισού τμήματος μιας χώρας ή και ο άρχοντας ολόκληρης χώρας αλλά περιορισμένης σε στενότερα όρια (g).
(5)   Δες δ 24=φήμη. Θα φαινόταν ίσως περίεργο πως ο Αντίπας δεν είχε ακούσει νωρίτερα τη φήμη του Ιησού. Στην Τιβεριάδα, όπου συχνά διέμενε ο Αντίπας, πρέπει να ήταν γνωστά τα θαύματα, τα οποία είχε κάνει ο Ιησούς στη Χοραζίν, Βηθσαϊδά και Καπερναούμ. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων και στο ότι ο Αντίπας απουσίαζε συχνά, μερικές φορές και έξω από την τετραρχία του. Άκουσε τώρα, είτε από αυτόπτες των θαυμάτων του, είτε από το κήρυγμα των δώδεκα (ο).

Ματθ.14,2 καὶ εἶπε τοῖς παισὶν(1) αὐτοῦ· οὗτός ἐστιν Ἰωάννης ὁ βαπτιστής(2)· αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν(3), καὶ διὰ τοῦτο(4) αἱ δυνάμεις(5) ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ.
Ματθ.14,2 και είπε στους δούλους του: «Αυτός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, που αναστήθηκε από τους νεκρούς και γι’ αυτό κάνει θαύματα».
(1)  «Παιδιά εδώ ονόμασε τους υπηρέτες ο ευαγγελιστής» (Ζ). Πρόκειται μάλλον για τους αυλικούς του. Δεν υπάρχει ανάγκη να υποθέσουμε ότι ο Ηρώδης συζητούσε με τους δούλους του για τέτοια πράγματα (p). Οι φίλοι των ηγεμόνων είναι κυρίως νέοι (b).
(2)   Εάν είχαμε μόνο την αφήγηση του Ματθαίου, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, ότι ο Αντίπας από μόνος του συνέλαβε την ιδέα ότι αυτός που θαυματουργεί είναι ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς. Αλλά ο Λουκάς λέει ότι στον Ηρώδη λέχθηκε αυτό από άλλους και στις αρχές φαίνεται ότι δεν πίστεψε σε αυτόν τον λόγο. Ο Ηρώδης προσπάθησε να θάψει την ιδέα του φόνου, αλλά η ανάμνηση αυτού ξεσηκωνόταν όλο και πιο πολύ για να βασανίζει αυτόν και τώρα ο φονευμένος προφήτης φαινόταν και σε αυτόν τον Αντίπα, ότι είχε αναστηθεί από τους νεκρούς για να συνεχίσει τους ελέγχους του.
«Ο φονιάς φοβάται τον φονευμένο. Διότι τέτοιο πράγμα είναι ο κακός· φοβάται και τους νεκρούς. Και τέτοιο πράγμα είναι ο ενάρετος, προκαλεί φόβο στους ζωντανούς και μετά θάνατον» (Ζ).
«Επειδή νόμισε ότι ο βαπτιστής είχε αναστηθεί από τους νεκρούς, άρχισε να δειλιάζει ότι έγινε δυνατότερος και φοβόταν μήπως χρησιμοποιήσει περισσότερο εναντίον του το ελεγκτικό του θάρρος» (Θεόδωρος Ηρακλείας). Αν και ο Ηρώδης ανήκε στην αίρεση των Σαδδουκαίων, οι οποίοι δεν πίστευαν στην μετά θάνατον ύπαρξη των ψυχών, όμοιος όμως με πολλούς, οι οποίοι κατά την ώρα του πανικού απαρνιούνται τις ψευδείς θρησκευτικές ιδέες τους, ομολογεί την πέραν του τάφου επιβίωση της ψυχής (ο).
(3)   Στην εποχή εκείνη τη γεμάτη προσδοκίες, ο λαός και με βάση προφητείες της Π.Δ., που παρανοούνταν σε κάποιο βαθμό (δες Μαλαχ. γ 23, ή δ 4) προσδοκούσε την ανάσταση και τον ερχομό προφητών όπως του Ηλία, του Ιερεμία και άλλων και τις προσδοκίες αυτές ήξερε και ο Ηρώδης (δ). Από όλες τις εικασίες, οι οποίες διασταυρώνονταν σε σχέση με τον Ιησού, η γνώμη ότι αυτός ήταν ο Ιωάννης που αναστήθηκε από τους νεκρούς, φαινόταν σε αυτόν η μόνη πιθανή (p).
(4) Η ανάσταση μαρτυρεί νέα μεγαλύτερη αποστολή από το Θεό (δ). Οπότε και ο Ιωάννης, ως κάποιος που αναστήθηκε από τους νεκρούς, θεωρούνταν από τον Ηρώδη, ότι κατείχε τώρα δυνάμεις, τις οποίες δεν είχε εκδηλώσει πιο πριν, όταν ζούσε και δεν είχε ακόμη αποκεφαλιστεί (S).
(5) Αλλού στο ευαγγέλιο αυτό δυνάμεις=θαυματουργικές ενέργειες. Εδώ όπως και στο Μάρκ. στ 14 φαίνεται να σημαίνει τις υπερφυσικές δυνάμεις, οι οποίες ενεργούνταν από τον Βαπτιστή (a).

Ματθ.14,3 ὁ γὰρ(1) Ἡρῴδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἔθετο ἐν φυλακῇ(2) διὰ Ἡρῳδιάδα(3) τὴν γυναῖκα Φιλίππου(4) τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ.
Ματθ.14,3 Ο Ηρώδης είχε πιάσει τον Ιωάννη, τον είχε δέσει και τον είχε ρίξει στη φυλακή εξαιτίας της Ηρωδιάδας, της γυναίκας του αδερφού του, του Φίλιππου.
(1)   Αιτιολογεί το «αυτός αναστήθηκε από τους νεκρούς». Είπε αυτό, λέει, διότι αυτός συνέλαβε και θανάτωσε τον Βαπτιστή (δ). «Για ποιό λόγο δεν διηγήθηκε ο ευαγγελιστής την ιστορία για τον Ιωάννη πιο πριν, αλλά τη λέει τώρα; Επειδή η όλη εργασία τους ήταν να πουν τα σχετικά με το Χριστό, και κανένα έργο δεν έκαναν έξω από αυτό, εκτός και αν επρόκειτο πάλι να συντελέσει στο ίδιο. Δεν θα μνημόνευε λοιπόν την ιστορία αν δεν ήταν για το Χριστό» (Σχ.).
(2)   Δηλαδή στη Μαχαιρούντα (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχαιολ. ιη 119)(a).
(3)   Η ηγεμονίδα αυτή είχε εχθρική διάθεση προς τον δεύτερο Ηλία (τον Πρόδρομο) όπως η Ιεζάβελ προς τον πρώτο (b). Η Ηρωδιάδα ήταν κόρη του Αριστόβουλου, γιου του Ηρώδη του μεγάλου και της Βερενίκης. Ο Αντίπας λοιπόν ήταν θείος της και ταυτόχρονα γαμπρός (κουνιάδος) της (F).
(4)   Όχι του τετράρχου, αλλά ενός γιου του Ηρώδη και της Μαριάμμης (a), κόρης του αρχιερέα Αλεξάνδρου. Ο Φίλιππος αυτός αφού αποκληρώθηκε από τον πατέρα έζησε στα Ιεροσόλυμα ιδιωτικό βίο (δ). Τον τετράρχη Φίλιππο, ετεροθαλή αδελφό του συζύγου της Ηρωδιάδας, παντρεύτηκε αργότερα η Σαλώμη (S), η οποία έτσι έχοντας πατέρα τον Φίλιππο, παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδελφό του πατέρα της, που και αυτός ονομαζόταν Φίλιππος.

Ματθ.14,4 ἔλεγε γὰρ αὐτῷ ὁ Ἰωάννης· οὐκ ἔξεστί σοι(1) ἔχειν αὐτήν.
Ματθ.14,4 Γιατί ο Ιωάννης του έλεγε: «Δε σου επιτρέπεται να την έχεις αυτή για γυναίκα».
(1)   Δεν σου επιτρέπεται (δ). Ο Ηρώδης είχε παντρευτεί την κόρη του Αρέτα του βασιλιά της Αραβίας. Σύμφωνα με τον ιουδαϊκό νόμο, μπορούσε να χωρίσει και χώρισε αυτήν, αφού είχε προηγουμένως συμφωνήσει μυστικά με την Ηρωδιάδα, ότι θα έπαιρνε μετά το διαζύγιο αυτήν την τελευταία ως σύζυγο. Η παρανομία εδώ συνίστατο κυρίως και στο ότι ο Ηρώδης παντρεύτηκε τη σύζυγο του αδελφού του, την ώρα που αυτός ζούσε (Λευϊτ. ιη 16, κ 21). Σε περίπτωση, κατά την οποία κάποιος θα πέθαινε, επιβαλλόταν σε κάποιες περιπτώσεις να πάρει τη χήρα του ο αδελφός του (Δευτ. κε 5).
«Τη γυναίκα του πεθαμένου χωρίς παιδιά, έπρεπε να την δίνουν στον αδελφό του. Επειδή δηλαδή ο θάνατος ήταν απαρηγόρητο κακό… νομοθετεί να την παντρεύεται ο ζωντανός αδελφός και στο παιδί που θα γεννηθεί, να του δίνουν το όνομα του πεθαμένου… Διότι εάν ο αποθανών δεν άφηνε παιδιά, πράγμα που είναι η μέγιστη παρηγοριά για το θάνατο, θα γινόταν το πένθος αθεράπευτο» (Χ).
«Εδώ όμως ο Φίλιππος», δεν ήταν «άτεκνος». Διότι είχε παιδί αυτήν που χόρευσε» (Θφ).

Ματθ.14,5 καὶ θέλων αὐτὸν ἀποκτεῖναι(1) ἐφοβήθη τὸν ὄχλον(2), ὅτι ὡς προφήτην(3) αὐτὸν εἶχον.
Ματθ.14,5 Ο Ηρώδης ήθελε να τον σκοτώσει, αλλά φοβόταν τον κόσμο, γιατί τον πίστευαν για προφήτη.
(1)   Η εχθρότητα της Ηρωδιάδας εναντίον του Ιωάννη, επειδή προσπαθούσε να οδηγήσει τον Αντίπα σε απομάκρυνση από αυτήν, ήταν αδιάλλακτη. Ήταν κυρίως δικό της έργο η από τον Αντίπα φυλάκιση του Ιωάννη και αυτή είχε πείσει τον Αντίπα να φονεύσει τον Ιωάννη, το οποίο θα είχε κάνει αυτός, εάν δεν φοβόταν το λαό.
Για αυτό καμία αντίφαση δεν υπάρχει ανάμεσα στο «ήθελε να τον φονεύσει» και στο «λυπήθηκε ο βασιλιάς» του σ. 9. Θα φόνευε τον Ιωάννη για να αρέσει στην Ηρωδιάδα, παρόλ’ αυτά λυπόταν να τον θανατώσει, διότι όχι μόνο φοβόταν το λαό, αλλά και σεβόταν τον Ιωάννη «διότι ήξερε ότι είναι άνδρας δίκαιος και άγιος» (Μάρκ. στ 20)(p). Άλλωστε η μεταβολή και ασυναρτησία των αισθημάτων είναι συνηθισμένη σε ψυχές ασθενείς όπως αυτή του τετράρχη. Τα από την αρχή εχθρικά αισθήματα προς τον Ιωάννη, έγιναν λιγότερο αρνητικά όσο γνώριζε από κοντά τον Βαπτιστή και όσο η υπόνοια, ότι θα ξεσήκωνε αυτός σε επανάσταση το λαό, αποδεικνυόταν ανυπόστατη (L).
(2)   Φοβόταν εξέγερση των υπηκόων του, οι οποίοι τιμούσαν πολύ τον Ιωάννη (F).
(3)   Θα ήταν πολύ επικίνδυνο να θανατώσει έναν τόσο δημοφιλή προφήτη (S).

Ματθ.14,6 γενεσίων(1) δὲ ἀγομένων(2) τοῦ Ἡρῴδου ὠρχήσατο(3) ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος(4) ἐν τῷ μέσῳ(5) καὶ ἤρεσε(6) τῷ Ἡρῴδη·
Ματθ.14,6 Την ημέρα που ο Ηρώδης γιόρταζε τα γενέθλιά του, η θυγατέρα της Ηρωδιάδας χόρεψε μπροστά στους καλεσμένους κι άρεσε στον Ηρώδη.
(1)   Σύμφωνα με την δόκιμη χρήση σημαίνει το ετήσιο μνημόσυνο του θανάτου (Ηροδ. 4,26), στους μεταγενέστερους όμως η λέξη έχει την ίδια έννοια με τη λέξη γενέθλια (δ).
(2)   «Με την έννοια του τελούνταν. Διότι συνήθιζαν οι άρχοντες να γιορτάζουν τα γενέθλιά τους» (Ζ). Υπάρχει και η γραφή γενομένων όπως και η γραφή γενεσίοις γενομένοις.
(3)   « Η κόρη… μπαίνει ξεδιάντροπα και ξεπερνά, μολονότι ήταν παρθένα, όλες τις πόρνες» (Χ).
(4)   Ονομαζόταν Σαλώμη και παντρεύτηκε μετά το θάνατο του πρώτου της συζύγου και θείου Φιλίππου, τετράρχη της Ιτουραίας και Τραχωνίτιδας, τον ξάδελφό της Αριστόβουλο, από τον οποίο έκανε τρεις γιους, τον Ηρώδη, τον Αγρίππα και τον Αριστόβουλο (ο).
(5)   Στο μέσο της συγκέντρωσης, μπροστά στους καλεσμένους (g). Ο χορός της γίνεται θέαμα δημόσιο.
(6)   Ο χορός κατά τον ανατολικό τρόπο συνίστατο σε στάσεις και χειρονομίες συνήθως άσεμνες, για αυτό και άρεσε στον Ηρώδη η χορεύτρια (F). Κακός και φιλήδονος όπως ήταν ο Ηρώδης επόμενο ήταν να επιτρέψει στην ίδια του την κόρη (προγονή) να εξευτελίσει τον εαυτό της χορεύοντας για να αρέσει σε ανθρώπους που έκαναν κραιπάλη σε συμπόσιο.
«Διπλή η κατηγορία, και το ότι χόρεψε και το ότι άρεσε· και τόσο άρεσε ώστε να πάρει για μισθό και φόνο» (Σχ.). Η Σαλώμη «χορεύει, και όσο καλά χορεύει, τόσο κακά. Διότι είναι ντροπή για μια βασίλισσα το να κάνει κάτι απρεπές με επιδεξιότητα» (Θφ).

Ματθ.14,7 ὅθεν μεθ᾿ ὅρκου ὡμολόγησεν(1) αὐτῇ δοῦναι ὃ ἐὰν αἰτήσηται(2).
Ματθ.14,7 Γι’ αυτό της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει.
(1)   «Ομολογία εδώ ονόμασε την υπόσχεση» (Ζ). Από τον ακόλουθο πληθυντικό «για τους όρκους» συμπεραίνουμε ότι επανέλαβε πολλές φορές την υπόσχεσή του (ο).
(2)   Η περιγραφόμενη εδώ σκηνή φαίνεται να συνέβη δίπλα στη Μαχαιρούντα, όπου ο Ιωάννης είχε φυλακιστεί. Ο Ηρώδης είχε χτίσει φρούριο και ανάκτορο κοντά στην πόλη Μαχαιρούς. Κάποιοι εξέφρασαν αμφιβολία για το αν ο Ηρώδης θα γιόρταζε τα γενέθλιά του μέσα στο φρούριο και όχι στην Τιβεριάδα, όπου συνήθως διέμενε ο Ηρώδης, που απείχε διήμερο από την Μαχαιρούντα. Αλλά εάν αυτός βρισκόταν κατά το χρόνο αυτό σε πόλεμο με τον τέως πεθερό του Αρέτα, δεν φαίνεται αφύσικο το συμπόσιο για τα γενέθλιά του να έγινε σε τόπο, όπου βρισκόταν στρατοπεδευμένο το στράτευμά του (S).

Ματθ.14,8 ἡ δέ, προβιβασθεῖσα(1) ὑπὸ τῆς μητρὸς αὐτῆς, δός μοι, φησίν, ὧδε(2) επὶ πίνακι(3) τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ(4).
Ματθ.14,8 Αυτή, με την καθοδήγηση της μάνας της, του είπε: «Δώσε μου εδώ στο πιάτο το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή».
(1)   Σύμφωνα με τη δόκιμη χρήση=φέρνω μπροστά, οδηγώ μπροστά. Στους Ο΄(Εξόδ. λε 34,Δευτ. στ 7) με την έννοια του διδάσκω (δ). «Προβιβάστηκε με την έννοια του διδάχτηκε» (Ζ).
(2)   Ή, «εδώ, στο συμπόσιο» (Ζ), ή, πιο σωστά, στα χέρια αυτά (δ), πάνω στα οποία κρατούσε το πιάτο (b).
(3)   =Σε πιάτο· διότι τα πρώτα πιάτα ήταν σανίδες κοιλωμένες και στρογγυλές και για αυτό ονομάστηκαν πίνακες (δ). «Δεν είπε, φέρε τον αυτόν εδώ και κατάσφαξέ τον· διότι δεν θα άντεχε το θάρρος του και όταν ακόμη επρόκειτο να πεθάνει» (Χ). Οι αθεόφοβοι γνωρίζουν πώς να προτείνουν τα φρικτότερα πράγματα με εκλεκτή γλώσσα και γλυκιά φωνή (b).
(4)   «Είδες αυτήν που δεν κοκκινίζει καθόλου από ντροπή, που δόθηκε εξ’ ολοκλήρου στο διάβολο; Και το αξίωμα αναφέρει και ούτε έτσι δεν ντρέπεται, αλλά σαν να μιλά για κάποιο φαγητό έτσι ζητά να φέρουν σε πιάτο το ιερό εκείνο και μακάριο κεφάλι» (Χ).

Ματθ.14,9 καὶ ἐλυπήθη(1) ὁ βασιλεύς(2), διὰ δὲ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους(3) ἐκέλευσε δοθῆναι(4),
Ματθ.14,9 Ο βασιλιάς στενοχωρήθηκε, επειδή όμως είχε ορκιστεί μπροστά στους καλεσμένους, πρόσταξε να της το δώσουν.
(1)   Η συνείδηση δεν είχε ακόμη διωχτεί τελείως από τα στήθη του ηγεμόνα. Η αιφνίδια ανάγκη που ωθεί για εκτέλεση κακού σκοπού πτοεί και τους χειρότερους (b). «Λυπήθηκε διότι επρόκειτο να φονεύσει μέγα άνδρα και να παρακινήσει τον όχλο να τον μισήσει» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η αρετή· ακόμα και στους κακούς είναι άξια θαυμασμού και επαίνων» (Σχ.). Αυθεντική γραφή λυπηθείς ο βασιλεύς δια τους όρκους… εκέλευσε. Σύμφωνα με αυτήν, η λύπη προερχόταν κυρίως από το ότι είχε δώσει ένορκη υπόσχεση, την οποία δεν μπορούσε λόγω των καλεσμένων να αθετήσει.
(2)   Ο Αντίπας δεν δικαιούνταν αυτού του τίτλου, του τον απέδιδαν όμως οι αυλοκόλακες (F).
(3)   Έτσι όμως έδειξε ότι υπολόγιζε περισσότερο, το να φανεί συνεπής και σταθερός στα μάτια των καλεσμένων του, παρά τη ζωή του μεγαλύτερου των προφητών (ο).
(4)   «Αποκεφαλίζεται ο προφήτης για όρκους, οι οποίοι έπρεπε να πατηθούν και όχι να τηρηθούν» (Ω).
«Δείλιασες μεν να έχεις μάρτυρες της επιορκίας, αλλά να έχεις τόσους θεατές παράνομης σφαγής δεν φοβήθηκες; Διότι έπρεπε να μην ορκιστείς με προπέτεια, αλλά αφού απερίσκεπτα ορκίστηκες, καλύτερο ήταν να μην τηρήσεις τον όρκο. Διότι από δύο κακά το ελαφρύτερο είναι προτιμότερο» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ ότι μερικές φορές είναι καλύτερο να παραβαίνει κάποιος τους όρκους, παρά για τους όρκους να κάνει κάτι ασεβές» (Θφ). Ντράπηκε να αθετήσει υπόσχεση ένορκη, που μάλιστα δόθηκε δημόσια. Έτσι και πολλοί ασθενείς και κακοί άνθρωποι σκέφτονται περισσότερο τι θα πει ο κόσμος παρά το ότι αμαρτάνουν βαριά. Και υπάρχουν πολλοί για τους οποίους μία παράβαση των δέκα εντολών είναι λιγότερο φοβερή από την παράβαση εθιμοτυπίας.

Ματθ.14,10 καὶ πέμψας ἀπεκεφάλισε τὸν Ἰωάννην(1) ἐν τῇ φυλακῇ(2).
Ματθ.14,10 Έστειλε, λοιπόν, ανθρώπους κι αποκεφάλισαν τον Ιωάννη μέσα στη φυλακή·
(1)   Αιφνίδιος και βίαιος θάνατος, ακόμα και με κόψιμο της κεφαλής, δεν είναι πάντοτε άθλιος (b).
(2)   Ήταν αντίθετο με τον ιουδαϊκό νόμο να θανατώνεται κάποιος χωρίς να προηγηθεί δίκη, και δεν ήταν επιτετραμμένη και η θανατική εκτέλεση με αποκεφαλισμό. Αλλά ο Ηρώδης στη Μαχαιρούντα δεν ακριβολογούσε πολύ σε ζητήματα ιουδαϊκής ευαισθησίας (S).

Ματθ.14,11 καὶ ἠνέχθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι(1) καὶ ἐδόθη τῷ κορασίῳ(2), καὶ ἤνεγκε τῇ μητρὶ αὐτῆς(3).
Ματθ.14,11 έφεραν το κεφάλι του σ’ ένα πιάτο και το έδωσαν στο κορίτσι, κι αυτή το πήγε στη μάνα της.
(1)   «Πώς δεν έπαθαν ίλιγγο οι καλεσμένοι βλέποντας κεφάλι ανθρώπου να έρχεται στο τραπέζι τους σαν έδεσμα στάζοντας θερμό αίμα;» (Ζ).
(2)   «Μισθός πονηρός αναίσχυντης πράξης! Όντως τέτοιας μητέρας άξια κόρη!... απέκτησε ψυχή απάνθρωπη και τόλμησε να αγγίξει πιάτο γεμάτο φόνο… και σαν δώρο ευχάριστο να το κουβαλήσει και να το φέρει με χαρά στη μητέρα» (Ζ).
(3)   «Δεν αρκούνταν η σιχαμένη μητέρα στο ότι φονεύτηκε, αλλά διψούσε και να πάρει στα χέρια το κεφάλι που στηλίτευε την ακολασία της, ώστε να το υβρίσει… Και φόνευσε μεν τον κατήγορο της μοιχείας, ώστε να κρύψει τη μοιχεία της από τους τότε μόνο· φονεύοντας όμως αυτόν, όχι μόνο δεν κρύφτηκε από εκείνους, αλλά έγινε γνωστή δημόσια και στους μεταγενέστερους και για πάντα σε όλο τον κόσμο δημοσιεύεται» (Ζ).

Ματθ.14,12 καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ σῶμα(1) καὶ ἔθαψαν αὐτό, καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ(2).
Ματθ.14,12 Πήγαν τότε οι μαθητές του Ιωάννη και σήκωσαν το σώμα και το έθαψαν, κι ύστερα πήγαν και το ανάγγειλαν στον Ιησού.
(1)   Χωρίς το κεφάλι (b). Αυθεντική γραφή το πτώμα. «Ο Μάρκος λέει το πτώμα του, αποκαλώντας το σώμα πτώμα (από το πίπτω=πέφτω), διότι έπεσε στο έδαφος μετά το κόψιμο του κεφαλιού» (Ζ). Όπως φαίνεται οι μαθητές του Ιωάννη είχαν την άδεια να επισκέπτονται αυτόν στην φυλακή. Δες Ματθ. ια 2. Αμέσως λοιπόν έλαβαν γνώση του τραγικού συμβάντος. Δόθηκε λοιπόν σε αυτούς ειδική άδεια να θάψουν το σώμα του διδασκάλου τους (S).
Η λύπη του Ηρώδη, για την οποία είπε στο σ. 9, φάνηκε και στο ότι έδωσε την άδεια, να πάρουν το σώμα του Ιωάννη και να ταφεί όπως έπρεπε (p). Εκδήλωσε έτσι τη διάθεση να πράξει κάτι για εξάλειψη της ενοχής, η οποία από τότε συνέχεια θα βάραινε τη συνείδησή του (ο).
(2)   «Δείχνοντας την καλή τους διάθεση προς αυτόν (τον Ιησού). Διότι τους έκαμψε περισσότερο η συμφορά» (Ζ). Από τη λεπτομέρεια αυτή βγαίνει ως συμπέρασμα, ότι ο θάνατος του Ιωάννη υπήρξε πρόξενος ωφέλειας στους μαθητές του (b), οι οποίοι ήδη δείχνουν εύνοια και εμπιστοσύνη προς τον Σωτήρα (δ) και «ήρθαν σε στενότερη σχέση με τον Ιησού… και αφήνοντας όλους, καταφεύγουν σε αυτόν» (Χ).

Στιχ. 13-21. Ο πολλαπλασιασμός των πέντε άρτων στην έρημο.

Ματθ.14,13 Ἀκούσας(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν(2) ἐκεῖθεν(3) ἐν πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον(4) κατ᾿ ἰδίαν· καἰ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἠκολούθησαν(5) αὐτῷ πεζῇ(6) ἀπὸ τῶν πόλεων(7).
Ματθ.14,13 Όταν το άκουσε αυτό ο Ιησούς έφυγε από ’κει με καΐκι και πήγε σ’ έναν έρημο τόπο μόνος του. Το πληροφορήθηκε όμως το πλήθος και τον ακολούθησαν πεζοπορώντας από τις διάφορες πόλεις.
(1)   «Όταν άκουσε ότι φονεύτηκε ο Ιωάννης. Διότι και όταν άκουσε ότι παραδόθηκε στο δεσμωτήριο αναχώρησε… Κάποιοι όμως ερμηνεύουν ότι, όταν άκουσε ότι ο Ηρώδης νόμιζε ότι ο Ιωάννης είναι αυτός (ο Ιησούς)» (Ζ). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή το ακούσας αποτελεί συνέχεια των σ. 2=ακούγωντας το σχετικά με αυτόν φρόνημα του Ηρώδη (δ).
Πιο πιθανή η εκδοχή: «Είναι λογικό ότι και τα δύο άκουσε τον ίδιο καιρό και υποχώρησε και για τα δύο» (Ζ). Συγχρόνως έφτασε στον Ιησού και η είδηση του θανάτου του Βαπτιστή και η πληροφορία για το ποιό φρόνημα είχε για τον Ιησού ο Ηρώδης. Αλλά ο Μάρκος «ως αιτία αυτής της αναχώρησης εξιστόρησε, το ότι ήθελε να ξεκουράσει τους μαθητές, που γύρισαν από το κήρυγμα» (Ζ).
Το ίδιο λέει και ο Λουκάς. Και οι δύο απόψεις μπορεί να είναι ορθές (p) και καμία από τις δυο τους να μην αποκλείεται από την άλλη. Ο Ιησούς αποχώρησε και για τις ειδήσεις σχετικά με τον Βαπτιστή και για να ξεκουράσει τους μαθητές που επέστρεψαν από την περιοδεία τους.
(2)   «Πρόσεξε ότι αυτός σε κάθε περίπτωση αναχωρεί, και όταν παραδόθηκε ο Ιωάννης και όταν φονεύτηκε και όταν άκουσαν οι Ιουδαίοι ότι κάνει περισσότερους μαθητές· διότι θέλει τα περισσότερα να τα τακτοποιεί με τρόπο πιο ανθρώπινο, επειδή δεν ήταν ακόμη καιρός να αποκαλύψει με σαφήνεια τη θεότητά του» (Χ).
«Αναχωρεί διδάσκοντάς μας, να μη ρίχνουμε τους εαυτούς μας ολοφάνερα σε κινδύνους» (Θφ). Ο φονιάς του Ιωάννη ήταν ανάξιος να ακούσει ή να δει τον Κύριο. Μετέπειτα είδε αυτόν (Λουκ. κγ 8) όχι όμως διότι ήρθε από μόνος του, αλλά οδηγούμενος βίαια από τους εχθρούς του. Το να δει όμως ο Ηρώδης κάτω από τέτοιες περιστάσεις τον Κύριο, δεν ήταν σημάδι εύνοιας για αυτόν (b).
(3)   Δηλαδή από τη Ναζαρέτ, διότι ο τόπος διαμονής του Κυρίου που τελευταία αναφέρθηκε είναι η Ναζαρέτ (ιγ 54)(α). Φαίνεται όμως τώρα, ότι είναι σε κάποια παραθαλάσσια πόλη, εφόσον παρουσιάζεται ότι μπήκε σε πλοίο (δ).
(4)   «Δεν πηγαίνει σε πόλη, αλλά σε έρημο και με πλοίο, ώστε κανείς να μην ακολουθήσει» (Χ).
(5)   «Οι άλλοι ούτε έτσι δεν απομακρύνονται, αλλά ακολουθούν προσηλωμένοι και ούτε το δράμα του Ιωάννη δεν τους φόβισε. Τέτοιο πράγμα είναι ο πόθος, τέτοιο η αγάπη. Έτσι νικάει και αποκρούει όλα τα δεινά» (Χ). «Οι όχλοι δείχνουν πίστη, αφού βεβαίως τρέχουν στο Χριστό και όταν ακόμη αναχωρεί» (Θφ).
(6)   Την ώρα που ο Ιησούς και οι μαθητές επιβιβάστηκαν στο πλοίο και διέσχισαν τη λίμνη, ο λαός διέτρεξε ημικυκλικά την ακτή της λίμνης και έφθασε με τα πόδια στην άλλη όχθη της (p).
(7)   Κάποιοι μεν ακολούθησαν αμέσως μέσω ξηράς, βλέποντας την κατεύθυνσή τους, ενώ άλλοι αφού έμαθαν από τους πρώτους αυτούς το μέρος, ακολούθησαν με τα πόδια από την ξηρά από τις διάφορες πόλεις της Γαλιλαίας (δ).

Ματθ.14,14 Καὶ ἐξελθὼν(1) ὁ Ἰησοῦς εἶδε πολὺν ὄχλον, καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾿ αὐτοῖς καὶ ἐθεράπευσε(2) τοὺς ἀῤῥώστους αὐτῶν.
Ματθ.14,14 Έτσι όταν βγήκε στη στεριά, είδε πολύν κόσμο και τους σπλαχνίστηκε, και γιάτρεψε τους αρρώστους των.
(1)   «Από πού βγαίνοντας, θεράπευσε και δίδαξε; Οπωσδήποτε από το βουνό, όπως λέει ο Ιωάννης (στ 1-3). Διότι προηγήθηκε με το πλοίο μαζί με τους μαθητές και αφού ανέβηκαν στο βουνό, ξεκουράζονταν. Έπειτα βγήκε και θεράπευσε και δίδαξε» (Ζ).
(2)   Αντί να επιζητήσει την ησυχία, για την οποία είχε αποσυρθεί, από βαθειά συμπάθεια προς τους όχλους θεράπευσε τους αρρώστους τους (ο).
«Δεν απαιτεί πίστη εδώ, διότι το ότι ήλθαν και το ότι άφησαν τις πόλεις και το ότι τον αναζήτησαν με ακρίβεια και το ότι παρέμεναν παρόλο που τους πίεζε η πείνα, όλα αυτά φανερώνουν την πίστη τους» (Χ).

Ματθ.14,15 ὀψίας(1) δὲ γενομένης προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος(2) καὶ ἡ ὥρα(3) ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον(4) τοὺς ὄχλους, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα(5).
Ματθ.14,15 Όταν έπεσε το δειλινό, τον πλησίασαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ο τόπος είναι ερημικός, και η ώρα πια περασμένη. Διώξε τον κόσμο να πάνε στα χωριά για ν’ αγοράσουν φαγητά να φάνε».
(1)   Στους δόκιμους συγγραφείς υπάρχει το επίθετο όψιος,α,ον. Μεταγενέστερο ουσιαστικό η οψία (δηλαδή ώρα). Εδώ εννοείται ο χρόνος με τη δική μας ώρα 3 μ.μ.- 6 μ.μ. Πιο κάτω στους σ. 23 και στο ιστ 2,κ 8,κστ 20 εννοείται ο χρόνος από τις 6 μ.μ. μέχρι τις αρχές της νύχτας (g). Σύμφωνα με τους Σαμαρείτες η πρώτη οψία άρχιζε αμέσως με την δύση, η δεύτερη όταν ερχόταν το σκοτάδι (ο).
(2)   Έρημος από κατοίκους και επομένως και από μέσα τροφής (δ).
(3)   Η συνηθισμένη για λήψη γεύματος (L). Αξιοσημείωτο είναι ότι τόσο ο Κύριος απορροφήθηκε από την πνευματική φροντίδα για εκείνους στους οποίους απευθυνόταν και τόσο οι όχλοι προσηλώνονταν στη διδασκαλία του, ώστε ούτε αυτός ούτε εκείνοι αντιλήφθηκαν ότι η ώρα πέρασε (ο).
(4)   Απολύω εδώ=διατάσσω, για να αποχωρήσουν και διαλυθούν (g).
(5)   Οι μαθητές ούτε καν υποπτεύονται ότι είναι δυνατόν να τραφούν τα πλήθη με θαύμα.
«Διότι το φρόνημά τους για αυτόν ήταν ακόμη ατελές. Διότι αν και μετά το θαύμα ξέχασαν το γεγονός και μετά τα κοφίνια νόμισαν ότι τους μιλούσε για τους άρτους, όταν αποκαλούσε ζύμη τη διδασκαλία των Φαρισαίων (Ματθ. ιστ 6), πολύ περισσότερο τώρα που δεν είχαν δει τέτοιο θαύμα, δεν θα μπορούσαν να περιμένουν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο» (Χ).

Ματθ.14,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐ χρείαν ἔχουσιν(1) ἀπελθεῖν· δότε(2) αὐτοῖς ὑμεῖς(3) φαγεῖν.
Ματθ.14,16 Ο Ιησούς όμως τους είπε: «Δεν υπάρχει λόγος να φύγουν, δώστε τους εσείς να φάνε».
(1)   Δεν έχουν ανάγκη να φύγουν για να αγοράσουν τρόφιμα (δ).
(2)   «Δεν είπε ότι εγώ θα τους θρέψω, διότι αυτό θα φαινόταν αλαζονεία, αλλά προτρέπει τους μαθητές να τους δώσουν να φάνε, έτσι ώστε όταν αυτοί προβάλλουν την απορία, τότε λοιπόν αναγκαστικά να κάνει αυτός το δικό του» (Ζ).
(3)   Η έμφαση στο «εσείς» (S). Μιλώντας έτσι ο Ιησούς ήθελε να βάλει σε δοκιμασία την πίστη των αποστόλων του και να τους προετοιμάσει για το θαύμα (F).

Ματθ.14,17 οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας(1).
Ματθ.14,17 «Δεν έχουμε εδώ παρά πέντε ψωμιά και δύο ψάρια», του απαντούν.
(1)   Ο Ματθαίος συντομεύοντας τη διήγηση περισσότερο και από το Λουκά, περιορίζεται στα ουσιώδη, χωρίς να γράφει λεπτομέρειες που διασώθηκαν από το Μάρκο και τον Ιωάννη (L). Ψωμί και ψάρι ήταν τα κύρια είδη διατροφής για τον φτωχό. Δες Ματθ. ζ 9 και Ιω. κα 9,13 (S).

Ματθ.14,18 ὁ δὲ εἶπε· φέρετέ μοι(1) αὐτοὺς ὧδε(2).
Ματθ.14,18 Φέρτε μού τα εδώ», τους λέει.
(1)   «Διότι αν και είναι έρημος ο τόπος, είναι όμως παρών αυτός που τρέφει την οικουμένη· και αν και η ώρα πέρασε, αλλά σάς μιλά αυτός που δεν υποτάσσεται σε χρόνο» (Χ).
(2)   «Αυτός μεν διέταξε να φέρουν τους άρτους και τα ψάρια, διδάσκοντας ότι πρέπει και αυτά τα λίγα να τα δώσουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη και να προτιμούν αυτούς· αυτοί λοιπόν, αν και πεινούσαν ομοίως και δεν είχαν τίποτα άλλο, όμως χωρίς αντιρρήσεις πείθονται» (Ζ).

Ματθ.14,19 καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι(1) ἐπὶ τοὺς χόρτους(2), λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν(3) εὐλόγησε, καὶ κλάσας(4) ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς(5) τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(6).
Ματθ.14,19 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσει για φαγητό πάνω στο χορτάρι, πήρε τα πέντε ψωμιά και τα δύο ψάρια, έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό, τα ευλόγησε, έκοψε τα ψωμιά σε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, και οι μαθητές στο πλήθος.
(1)   Δοκιμάστηκε έτσι η πίστη του λαού (b). Αλλά το να ξαπλωθούν ήταν αναγκαίο όχι μόνο για διατήρηση της τάξης και διευκόλυνση της διανομής, αλλά και για να εξυπηρετηθούν όλοι (ο).
(2)   Η έρημος εκείνη ήταν, όπως φαίνεται, λιβάδι καλυμμένο από χλόη. Στη ζωηρή αφήγηση του Μάρκου χαρακτηρίζεται το χορτάρι ως χλωρό, το οποίο υπονοεί ότι ήταν εποχή άνοιξης, γύρω στον καιρό του Πάσχα (S).
(3)   «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό, σαν κατά κάποιο τρόπο με τις ακτίνες των ματιών του να κατέβαζε από εκεί δύναμη, η οποία θα αναμιγνυόταν με τα ψωμιά και τα ψάρια» (Ω). «Σήκωσε τα μάτια στον ουρανό και τιμώντας τον Πατέρα… και διδάσκοντας να μην αγγίζουμε το τραπέζι πιο πριν, έως ότου ευχαριστήσουμε το Θεό, τον χορηγό της τροφής και να ελκύσουμε την ευλογία της από ψηλά» (Ζ).
(4)   Ευλόγησε κλάσας. Οι λέξεις και η πράξη είναι ευχαριστιακές και το χωρίο χρησιμοποιήθηκε στις αρχαίες λειτουργίες. Η ίδια ευχαριστιακή γλώσσα ξαναβρίσκεται στη διατροφή των τεσσάρων χιλιάδων που εξιστορείται στο ιε 36 και στο δείπνο στους Εμμαούς (Λουκ. κδ 30). Έτσι προετοιμάστηκε ο δρόμος για την σύσταση της όντως Ευχαριστίας, η οποία πρέπει να θεωρείται ως η αποκορύφωση πολλών από εκείνα, τα οποία έγιναν προηγουμένως (S). H παρούσα λοιπόν κλάση (κόψιμο ψωμιού) είναι σπουδαία ως πρώτη σκιαγραφία της κλάσης του άρτου ή της Ευχαριστίας (L).
(5)   «Το έκανε αυτό, από τη μία μεν για να τους τιμήσει ως πιο δικούς του, και από την άλλη για να μην ξεχάσουν το θαύμα, στο οποίο υπηρέτησαν τα χέρια τους» (Ζ).
(6)   «Αφού έκοψε τους πέντε άρτους, τούς έδωσε, και οι πέντε στα χέρια των μαθητών πήγαζαν» (Χ). «Δεν κάνει το θαύμα από ύλη που δεν υπάρχει, αλλά από τα υλικά που υπήρχαν. Έτσι φράζει το στόμα του Μαρκίωνα και του Μανιχαίου, που δίδασκαν ότι η κτίση είναι αποξενωμένη από αυτόν· ταυτόχρονα όμως δείχνει, ότι και όλα όσα βλέπουμε είναι δικά του έργα και κτίσματα» (Σχ).
Είναι αξιοσημείωτα τα στενά όρια, στα οποία περιορίστηκε το υπερφυσικό στοιχείο. Το υπερφυσικό περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο και δεν προχωρά παραπέρα. Εάν απλώς η επίδειξη δύναμης ήταν ο κύριος σκοπός, θα έπρεπε κάτι περισσότερο εκπληκτικό να γίνει. Η τροφή για παράδειγμα μπορούσε να κατεβεί αισθητά από τον ουρανό. Μπορούσε όχι μόνο να πολλαπλασιαστεί αλλά και με θαύμα να μοιραστεί. Είναι αδύνατον με βάση τις αρχές της υγιούς κριτικής να αποκλείσουμε το θαύμα αυτό από την ευαγγελική ιστορία (p).
Το γεγονός μαρτυρείται και από τους 4 ευαγγελιστές και δεν είναι ένας αβάσιμος θρύλος ούτε κάποια θρησκευτική αλληγορία (Bruce). Δεν υπάρχουν στην ευαγγελική ιστορία γεγονότα περισσότερο μαρτυρημένα από το γεγονός αυτό (Girodon). Για αυτό επίσης «τους οδηγεί στην έρημο, για να υπάρξει το θαύμα υπερβολικά υπεράνω κάθε υποψίας και κανείς να μην νομίσει ότι επειδή υπήρχε κοντά κάποια πόλη, ότι από εκεί έφεραν στο τραπέζι του πλήθους» (Σχ).

Ματθ.14,20 καὶ ἔφαγον(1) πάντες(2) καὶ ἐχορτάσθησαν(3), καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων(4) δώδεκα(5) κοφίνους(6) πλήρεις.
Ματθ.14,20 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Και μάζεψαν τα περισσεύματα από τα κομμάτια, δώδεκα κοφίνια γεμάτα.
(1)   «Με το ότι δεν έδωσε τίποτα παραπάνω από ψωμί και ψάρι, διδάσκει την εγκράτεια» (Ζ).
(2)   «Και με το ότι μοίρασε σε όλους τα ίδια (διδάσκει) την ισότητα» (Ζ).
(3)   «Αφού τους χόρτασε πρώτα με πνευματική τροφή με τη διδασκαλία… τους χορταίνει τώρα και με την σωματική» (Ζ). Το ότι χόρτασαν, βεβαιώνεται το ίδιο με την ευλογία που προηγήθηκε και από τους 4 ευαγγελιστές (p).
(4)   «Δεν σταμάτησε μέχρι το χορτασμό του λαού, αλλά προχώρησε και στο να υπάρχει περίσσευμα» (Ζ). «Και δεν περισσεύουν άρτοι ολόκληροι, αλλά κομμάτια, για να δείξει ότι αυτά ήταν υπολείμματα εκείνων των άρτων… Για αυτό και άφησε να πεινάσουν οι όχλοι, για να μη νομίσει κάποιος ότι αυτό που έγινε ήταν φαντασία… Διότι μπορούσε μεν να σβήσει και την πείνα, αλλά δεν θα γνώριζαν… τη δύναμή του» (Χ).
Η περισυλλογή αυτή των κομματιών για μελλοντική χρήση είναι χαρακτηριστικό και των 4 αφηγήσεων και ο Ιωάννης προσθέτει, ότι αυτό έγινε κατά παραγγελία του Χριστού. Αποτελεί αυτό έντονη διαμαρτυρία κατά της σπατάλης, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί και σε περίπτωση κατά την οποία τα δώρα του Θεού παρέχονται υπεράφθονα.
Επιπλέον είναι ισχυρή εγγύηση για την αξιοπιστία των αφηγήσεων. Ο επινοητής μύθου δεν θα παρουσίαζε τον θαυματοποιό του, ο οποίος μπορούσε όποτε του άρεσε να πολλαπλασιάζει την τροφή, τόσο να φροντίζει για την περισυλλογή των περισσευμάτων.
(5)   «Και το περίσσευμα ήταν δώδεκα κοφίνια γεμάτα, έτσι ώστε και οι δώδεκα απόστολοι να βαστάξουν τα κοφίνια» (Ζ), «ώστε και ο Ιούδας να βαστάξει» (Σχ), «και όπως ακριβώς τα χέρια, έτσι και τους ώμους να έχουν υπηρέτες και μάρτυρες αυτού του θαύματος. Ο Μάρκος είπε ότι και τα δύο ψάρια μοίρασε σε αυτούς και ότι και από αυτά μάζεψαν περισσεύματα» (Ζ).
(6)   Συχνά κουβάλαγαν μέσα σε αυτά τις προμήθειες για το ταξίδι (F).

Ματθ.14,21 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισχίλιοι(1) χωρὶς(2) γυναικῶν καὶ παιδίων(3).
Ματθ.14,21 Αυτοί που έφαγαν ήταν περίπου πέντε χιλιάδες άντρες, χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά.
(1)   Και στον αριθμό των χορτασμένων συμπίπτουν οι μαρτυρίες και των 4 ευαγγελιστών. Ο Ματθαίος μόνος από τους άλλους προσθέτει το χωρίς τις γυναίκες και τα παιδιά (L). Το ξάπλωμα του όχλου σε ομίλους ανά 100 και 50, για το οποίο μιλά ο Μάρκος, έκανε εύκολη την αρίθμηση των χορτασμένων (S).
(2)   Όχι ότι απουσίαζαν γυναίκες και παιδιά, όπως δέχεται ο Ωριγένης, αλλά δεν υπολογίστηκαν στον αριθμό αυτό οι γυναίκες και τα παιδιά, τα οποία αναμφίβολα συμποσούνταν σε αριθμό πολύ μικρότερο από αυτόν των ανδρών (L).
(3)   «Αυτό αποτελεί και αύξηση του θαύματος και έπαινος των όχλων, ότι δηλαδή παρέμεναν δίπλα του μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά· και επειδή οικογενειακώς παρέμειναν, οικογενειακώς απόλαυσαν και την ευεργεσία» (Ζ), «και η ασθενέστερη φύση (οι γυναίκες δηλαδή και τα παιδιά) δεν λογάριασαν καθόλου τον κόπο του δρόμου λόγω του πόθου προς αυτόν» (Σχ).

Στιχ. 22-36. Ο Κύριος περπατάει πάνω στη θάλασσα.

Ματθ.14,22 Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν(1) ὁ Ἰησοῦς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν(2) αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους(3).
Ματθ.14,22 Αμέσως ύστερα ο Ιησούς υποχρέωσε τους μαθητές του να μπουν στο καΐκι και να πάνε να τον περιμένουν στην απέναντι όχθη, ωσότου αυτός διαλύσει τα πλήθη.
(1)   «Επειδή δεν ήθελαν να αποχωριστούν από αυτόν, τους ανάγκασε να μπουν στο πλοίο» (Ζ). «Το «ανάγκασε», το είπε δείχνοντας το πόσο πολύ ήθελαν να είναι κοντά του οι μαθητές και ότι δύσκολα τον αποχωρίζονταν» (Σχ). Προφανώς ο μεν Κύριος αναγκάζει, εκ μέρους όμως των μαθητών εκδηλώνεται απροθυμία. Θέλουν να μείνουν μαζί του, ενώ Εκείνος επιθυμεί να ελευθερωθεί από αυτούς και να μείνει μόνος για να διαλύσει τους όχλους. Παίρνουμε κάποια εξήγηση τυχαία από τον Ιωάννη, ο οποίος λέει, ότι ο Ιησούς αντιλήφθηκε, ότι οι όχλοι επιθυμούσαν να τον ανακηρύξουν βασιλιά. Ο ειλικρινής αλλά πλανημένος ενθουσιασμός μπορούσε εύκολα να μεταδοθεί και στους μαθητές, και ίσως και άρχισε να μεταδίδεται, για αυτό και ο Ιησούς απαλλάσσοντας αυτούς από αυτή τη μόλυνση, αναγκάζει αυτούς να απομακρυνθούν με πλοίο (p).
Πιθανώς η παρουσία των μαθητών αύξανε τη διέγερση του πλήθους (S). Δεν είναι απίθανο οι μαθητές να επηρεάζονταν από πόθους φιλοδοξίας και να θεωρούσαν το χρόνο κατάλληλο για να ιδρυθεί η επίγεια βασιλεία του Μεσσία, όπως ονειρεύονταν αυτήν (ο).
(2)   «Δηλαδή να τον προλάβουν στο απέναντι μέρος» (Ζ).
(3)   Δεν λέγεται ότι είπε σε αυτούς ότι θα προσευχόταν. Έδωσε παράδειγμα προσευχής στα κρυφά (b).

Ματθ.14,23 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος(1) κατ᾿ ἰδίαν προσεύξασθαι(2). ὀψίας δὲ γενομένης μόνος(3) ἦν ἐκεῖ.
Ματθ.14,23 Αφού διέλυσε τους διέλυσε, ανέβηκε μόνος του στο βουνό να προσευχηθεί. Όταν βράδιασε ήταν μόνος του εκεί.
(1)   Αποχώρηση του Χριστού σε βουνό για προσευχή αναφέρεται πολλές φορές (Λουκ. στ 12,θ 28). Την παρούσα περίπτωση αναφέρουν και οι 4 ευαγγελιστές (p). Στον Ματθαίο και τον Μάρκο είναι η μόνη περίπτωση, εκτός από την προσευχή στη Γεθσημανή, κατά την οποία ο Ιησούς αναφέρεται ότι απομονώθηκε για να προσευχηθεί. Συχνά όμως προσευχόταν και μάλιστα με διάρκεια μπροστά στους μαθητές του (Ματθ. ια 25,ιδ 19,ιε 36,κστ 27) (L).
«Ήθελε να ανέβει μόνος στο βουνό» (Ζ). «Και έκανε αυτό πάλι, για να μας διδάξει ούτε συνέχεια να αναμιγνυόμαστε με τον κόσμο, ούτε διαρκώς να αποφεύγουμε το πλήθος, αλλά και τα δύο με χρήσιμο τρόπο, και το καθένα να το εναλλάσσουμε όπως πρέπει» (Χ).
Βουνά και ψηλές τοποθεσίες (Πράξ. ι 9) είναι ειδικά κατάλληλες για προσευχή λόγω της μόνωσής τους και διότι είναι ανοιχτές προς τον ουρανό (b).
(2)   Κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή αποσύρεται σε κατ’ ιδίαν προσευχή και επικοινωνία με τον Πατέρα του. Η σύγκρουση όχι μόνο με τις θρησκευτικές αλλά και με τις πολιτικές αρχές ολοένα αναπτυσσόταν. Και ήδη υπήρχε κίνδυνος να εκραγεί μεσσιανικό κίνημα γύρω από το πρόσωπό του (S). Πιθανώς αντικείμενο της προσευχής του ήταν, το να κατανοήσει καλύτερα ο λαός την αληθινή έννοια της βασιλείας του Χριστού (F).
(3)   «Είναι χρήσιμο στις προσευχές και το βουνό και η νύχτα και η μόνωση, διότι παρέχουν ησυχία και έλλειψη περισπασμών και γαλήνη» (Ζ).

Ματθ.14,24 τὸ δὲ πλοῖον ἤδη μέσον(1) τῆς θαλάσσης ἦν, βασανιζόμενον(2) ὑπὸ τῶν κυμάτων· ἦν γὰρ ἐναντίος ὁ ἄνεμος(3).
Ματθ.14,24 Στο μεταξύ το καΐκι βρισκόταν κιόλας στη μέση της λίμνης και το παίδευαν τα κύματα, γιατί ήταν αντίθετος ο άνεμος.
(1)   Λέγεται επιρρηματικά=στη μέση (g).
(2)   Προσωποποίηση (δ).
(3)   «Πάλι οι μαθητές πέφτουν σε θαλασσοταραχή, όπως και παλαιότερα. Αλλά τότε μεν, επειδή ήταν πιο ατελείς ήταν και αυτός μαζί για παρηγοριά, έστω και αν κοιμόταν» (Ζ), «τώρα όμως για να τους οδηγήσει σε μεγαλύτερη υπομονή, ούτε αυτό κάνει, αλλά φεύγει και στη μέση της θάλασσας επιτρέπει να ξεσηκωθεί κακοκαιρία, ώστε να μην περιμένουν από κάπου ελπίδα σωτηρίας» (Χ), «έτσι ώστε μη έχοντας από πουθενά παρηγοριά, να γίνουν πιο υπομονετικοί» (Ζ).

Ματθ.14,25 τετάρτῃ δὲ φυλακῇ(1) τῆς νυκτὸς ἀπῆλθε(2) πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης(3).
Ματθ.14,25 Κατά τα ξημερώματα, ήρθε ο Ιησούς κοντά τους περπατώντας πάνω στη λίμνη.
(1)   Διάστημα χρόνου, κατά το οποίο τμήμα των νυχτερινών φυλάκων όφειλαν να αγρυπνούν μέχρις ότου αντικατασταθούν από άλλο τμήμα. Όπως οι αρχαίοι Έλληνες γενικώς διαιρούσαν τη νύχτα σε τρία μέρη, έτσι πριν τα χρόνια της αιχμαλωσίας και οι Ισραηλίτες είχαν τρεις φυλακές της νύχτας. Έπειτα όμως, όταν υποτάχτηκαν στους Ρωμαίους, ακολουθώντας αυτούς διαίρεσαν τη νύχτα σε 4 φυλακές (g). «Σε τέσσερα μέρη διαιρείται η νύχτα από τους στρατιώτες που φυλάνε διαδοχικά, και η κάθε φύλαξη έχει τρεις ώρες» (Θεοδ. Μοψουεστίας) δηλαδή 3-6 π.μ..
(2)   «Τους αφήνει να θαλασσοδέρνονται όλη τη νύχτα, διεγείροντας την καρδιά τους και βάζοντάς τους να τον επιθυμήσουν περισσότερο» (Σχ).
(3)   Και ο Ματθαίος και ο Μάρκος αναφέρουν ότι ο Ιησούς περπατούσε στη θάλασσα. Ο Μάρκος επίσης προσθέτει «όλοι τον είδαν». Δεν ήταν λοιπόν απάτη (p). «Δεν εμφανίστηκε σε αυτούς αμέσως, διδάσκοντάς τους να μην επιζητούν γρήγορη απαλλαγή από τις συμφορές που τους βρίσκουν, αλλά να αντιμετωπίζουν τα δυσάρεστα με γενναιότητα» (Χ).

Ματθ.14,26 καὶ ἰδόντες αὐτὸν οἱ μαθηταὶ ἐπὶ τὴν θάλασσαν περιπατοῦντα ἐταράχθησαν(1) λέγοντες ὅτι φάντασμά(2) ἐστι, καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἔκραξαν(3).
Ματθ.14,26 Οι μαθητές, όταν τον είδαν να περπατάει πάνω στη λίμνη, τρόμαξαν· έλεγαν πως είναι φάντασμα κι έβαλαν τις φωνές από το φόβο τους.
(1)   «Το φόβο από την τρικυμία τον διαδέχεται άλλος» (Ζ). «Διότι πάντα έτσι κάνει· όταν πρόκειται να απαλλάξει από τις συμφορές, φέρνει άλλες χειρότερες και φοβερότερες, το οποίο βεβαίως συνέβη και τότε» (Χ).
(2)   Φάντασμα και φάσμα έχουν την ίδια σημασία (b)=όχι σώμα αληθινό, αλλά πνεύμα που πήρε κάποια φαινομενική μορφή και σχήμα (δ).
«Επειδή αυτό ήταν ασυνήθιστο και παράξενο (το να περπατά κάποιος πάνω στο νερό), νόμισαν ότι είναι φάντασμα… Ταυτόχρονα και επειδή ήταν νύχτα, αλλά και επειδή φοβούνταν» (Θφ). Ίσως σκέφτηκαν, ότι η εμφάνιση αυτή ήταν προάγγελος του επικείμενου θανάτου τους ή ότι ο Ιησούς είχε πεθάνει και αυτό ήταν το πνεύμα του (p).
(3)   Δηλαδή έβγαλαν το επιφώνημα, Α, δηλαδή άφησαν κραυγή φόβου (δ). Συχνά συμβαίνει, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί ο Κύριος για βοήθεια των δούλων του να μην αναγνωρίζονται ως δικά του και να μην θεωρούνται ως βοήθειά του.

Ματθ.14,27 εὐθέως(1) δὲ ἐλάλησεν(2) αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε(3).
Ματθ.14,27 Αμέσως όμως ο Ιησούς τους μίλησε και τους είπε: «Θάρρος! Εγώ είμαι· μη φοβάστε».
(1)   «Ο Χριστός δεν αποκάλυψε πιο πριν τον εαυτό του, παρά τότε μόνον, όταν έκραξαν· διότι όσο περισσότερο μεγάλωνε η αγωνία τους, τόσο περισσότερο ζητούσαν την παρουσία του» (Χ).
(2)   «Επειδή από το πρόσωπο δεν τον αναγνώριζαν, και λόγω του παράδοξου που βάδιζε στα νερά και λόγω της κακοκαιρίας, από την φωνή κάνει φανερό τον εαυτό του» (Χ). «Αφήνει λοιπόν τη γνώριμη σε αυτούς φωνή, η οποία απαλλάσσει και από τους δύο φόβους» (Ζ).
(3)   «Αυτή η κουβέντα διέλυσε το φόβο και τους έδωσε θάρρος» (Χ). «Λέγοντας «έχετε θάρρος», απαιτεί την πίστη, μέσω της οποίας σώζεται καθένας από αυτούς που ειλικρινά πιστεύουν στο Χριστό» (Κ). Πολύτιμοι λόγοι, οι οποίοι θα παρέχουν ενίσχυση σε κάθε ταραγμένη ψυχή, μέχρις ότου όλα τα τέκνα του Θεού μεταφερθούν από το ταραγμένο πέλαγος της παρούσας ζωής στην ουράνια γαλήνη και ασφάλεια (ο).

Ματθ.14,28 (1)ἀποκριθεὶς δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, εἰ σὺ εἶ, κέλευσόν με πρός σε ἐλθεῖν(2) ἐπὶ τὰ ὕδατα.
Ματθ.14,28 Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κύριε, αν είσαι εσύ, δώσε μου εντολή να έρθω κοντά σου περπατώντας στα νερά».
(1)   Το επεισόδιο αυτό, που εξιστορείται στους σ. 28-31, είναι αποκλειστικό του Ματθαίου και προέρχεται από ειδική πηγή, στην οποία ενσωματώθηκαν οι Παλαιστινιακές παραδόσεις (S). Όσο περισσότερο μελετά κάποιος την αφήγηση αυτή που αναφέρεται στον Πέτρο, τόσο περισσότερο πείθεται για το ότι είναι αδύνατον το επεισόδιο αυτό να αποτελεί επινόηση. Έτσι λοιπόν η προσθήκη αυτή, την οποία ο Ματθαίος κάνει στο θαύμα του περιπάτου στη θάλασσα, αυξάνει την πίστη μας στην αυθεντικότητα αυτού του θαύματος.
Ό,τι αναφέρεται σε αυτούς τους 4 στίχους βρίσκεται σε τέτοια αρμονία με το χαρακτήρα του Πέτρου, ώστε αποκλείεται να επινοήθηκε. Διακρίνουμε σε αυτό, τον τόσο παράδοξο και όμως ταυτόχρονα και τόσο φυσικό συνδυασμό της εμπιστοσύνης του Πέτρου προς τον διδάσκαλο από τη μία, και προς τον εαυτό του από την άλλη. Διακρίνουμε τη συνηθισμένη ορμή του Πέτρου (την εν μέρει καλή και εν μέρει κακή) η οποία τον ωθεί να σπεύσει σε συνάντηση του διδασκάλου, πριν ακόμα οι υπόλοιποι συμμαθητές του συναντηθούν με αυτόν.
Υπάρχει ίσως και η επιθυμία να πράξει κάτι επικίνδυνο, για να αποδείξει την πεποίθησή του στον Ιησού. Και όμως υποχωρεί πριν ακόμη προχωρήσει. Κυριεύεται από φόβο, χάνει την πεποίθησή του και πέφτει. Ο ίδιος χαρακτήρας εκδηλώνεται και ένα έτος αργότερα όταν ο διδάσκαλος αντιμετωπίζει το σταυρικό πάθημα (p).
(2)   «Αυτό το έκανε και μετά την ανάσταση· δεν ανεχόταν μαζί με τους άλλους να έλθει, αλλά πήδηξε πρώτος» (Χ). Δες Ιω. κα 7. «Αφού άκουσε τη φωνή του, χάρηκε πάρα πολύ και επειδή θερμάνθηκε, λαχταράει πριν από τους άλλους να τον συναντήσει» (Ζ).
«Δεν είπε, διάταξέ με να βαδίσω, αλλά να έλθω σε σένα. Διότι εκείνο μεν θα ήταν δείγμα επίδειξης· ενώ ετούτο ήταν σημάδι αγάπης προς το Χριστό» (Θφ). Με την ίδια πάντοτε θερμή πίστη και τώρα, την ώρα που οι άλλοι σιωπούν, πιστεύει ότι μπορεί να πράξει με τη θέληση και τη διαταγή του διδασκάλου, ό,τι ο διδάσκαλος κατά τρόπο φυσικό μπορούσε (Ιε).

Ματθ.14,29 ὁ δὲ εἶπεν, ἐλθέ. καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου(1) ὁ Πέτρος περιεπάτησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα(2) ἐλθεῖν πρὸς τὸν Ἰησοῦν.
Ματθ.14,29 Κι εκείνος του είπε: «Έλα». Κατέβηκε τότε από το πλοίο ο Πέτρος κι άρχισε να περπατάει πάνω στα νερά για να πάει στον Ιησού.
(1)   Όχι δηλαδή ρίχνοντας τον εαυτό του στη θάλασσα όπως στο Ιω. κα 7, αλλά κατεβαίνοντας από το πλοίο σε άλλο στερεό για αυτόν σώμα (δ). «Έστρωσε στον Πέτρο κάτω από τα πόδια του τη θάλασσα ο Κύριος, δείχνοντας τη δύναμή του» (Θφ).
(2)   «Θαρραλέα πάτησε στα κύματα και βάδιζε όρθιος» (Ζ).

Ματθ.14,30 βλέπων δὲ τὸν ἄνεμον ἰσχυρὸν(1) ἐφοβήθη(2), καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι(3) ἔκραξε λέγων· Κύριε, σῶσόν με(4).
Ματθ.14,30 Βλέποντας όμως τον ισχυρό άνεμο φοβήθηκε, κι άρχισε να καταποντίζεται· έβαλε τότε τις φωνές: «Κύριε, σώσε με!»
(1)   «Είδε ισχυρό τον άνεμο που δεν είναι ισχυρός για αυτόν που άφησε κατά μέρος την ολιγοπιστία και το δισταγμό» (Ω).
(2)   «Τη μεν θάλασσα δεν τη δείλιασε… τον άνεμο όμως πιο πολύ τον φοβήθηκε μήπως τον ρίξει κάτω» (Ζ). «Διότι τέτοιο πράγμα είναι η ανθρώπινη φύση. Ενώ από τη μία πολλές φορές κατορθώνει τα μεγάλα, αποτυγχάνει όμως στα μικρότερα» (Χ). Φοβήθηκε αν και ήταν ψαράς και καλός κολυμβητής (b).
(3)   «Επειδή ασθένησε η πίστη, με την οποία τόλμησε να πατήσει στα κύματα, τον άφησε η χάρη αυτής της πίστης, η οποία τον έκανε ανάλαφρο, και βούλιαζε» (Ζ).
(4)   Από τον κίνδυνο να βυθιστεί (δ).

Ματθ.14,31 εὐθέως δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ· ὀλιγόπιστε(1), εἰς τί ἐδίστασας(2);
Ματθ.14,31 Αμέσως ο Ιησούς άπλωσε το χέρι, τον έπιασε και του λέει: «Ολιγόπιστε, γιατί σε κυρίεψε η αμφιβολία;»
(1)   «Δεν μαλώνει τον άνεμο, αλλά τον Πέτρο που έδειξε μικροψυχία» (Θφ). «Ελέγχοντάς τον με αυτά τα λόγια, τού έδειξε, ότι δεν τον έριξε η βία του ανέμου, αλλά η ολιγοπιστία, δηλαδή η ασθένεια της πίστης. Τον ονόμασε λοιπόν ολιγόπιστο διότι απέβαλλε μεγάλο μέρος από αυτήν, με το να φοβηθεί τον άνεμο» (Ζ). «Δεν είπε άπιστε, αλλά ολιγόπιστε» (Ω).
«Επομένως, αν δεν ασθενούσε η πίστη, θα στεκόταν εύκολα και απέναντι στον άνεμο» (Χ).
Ο Κύριος προγνώριζε βεβαίως την ολιγοπιστία αυτή του Πέτρου.
«Για ποιο λόγο λοιπόν επέτρεψε (να κατέβει ο Πέτρος από το πλοίο); Διότι αν έλεγε, δεν μπορείς, πάλι επειδή ήταν θερμός ο Πέτρος θα διαφωνούσε. Για αυτό τον πείθει από τα γεγονότα ώστε να είναι πιο συνετός στο μέλλον» (Χ). Για πολύ ώρα αφήνεται ο Πέτρος στον πειρασμό, για να αυξηθεί η πίστη (Ιε).
(2)   «Γιατί δίστασες; Δηλαδή γιατί αρχικά μεν έδειξες θάρρος, ύστερα όμως δείλιασες; Διότι αυτός που σε ενίσχυε εναντίον των κυμάτων, θα σε ενίσχυε και εναντίον του ανέμου» (Ζ).

Ματθ.14,32 καὶ ἐμβάντων αὐτῶν εἰς τὸ πλοῖον(1) ἐκόπασεν(2) ὁ ἄνεμος·
Ματθ.14,32 Και μόλις ανέβηκαν στο καΐκι κόπασε ο άνεμος.
(1)   «Δεν ανέβηκαν αμέσως στο πλοίο… διότι λέει ο Ιωάννης ότι ήθελαν να τον πάρουν στο πλοίο και αμέσως το πλοίο έφτασε στη γη στην οποία πήγαιναν. Και από αυτό είναι φανερό, ότι όταν το πλοίο πλησίασε τη γη, τότε λοιπόν ανέβηκαν σε αυτό» (Ζ).
(2)   Σταμάτησε από την ορμή και τη βία (g)· ησύχασε (δ). «Γιατί πήρε από το χέρι τον Πέτρο, πριν ακόμη σταματήσουν οι άνεμοι; Για να δείξει ότι δεν τον έσωσε η γαλήνη αλλά αυτός» (Σχ.π).

Ματθ.14,33 οἱ δὲ ἐν τῷ πλοίῳ(1) ἐλθόντες προσεκύνησαν αὐτῷ(2) λέγοντες· ἀληθῶς Θεοῦ υἱὸς(3) εἶ.
Ματθ.14,33 Τότε όσοι ήταν στο καΐκι ήρθαν και τον προσκύνησαν λέγοντας: «Αληθινά, είσαι ο Υιός του Θεού!»
(1)   Όλοι όσοι ήταν στο πλοίο, μαθητές και άλλοι ψαράδες υπηρέτες (δ).
(2)   Με βαθύ σεβασμό τον χαιρέτισαν (δ). «Πριν από αυτό μεν έλεγαν, μα τι είναι αυτός ο άνθρωπος που και οι άνεμοι και η θάλασσα υπακούουν σε αυτόν (Ματθ. η 27), τώρα όμως δε λένε έτσι… αλλά τον προσκύνησαν λέγοντας, πράγματι είσαι Υιός Θεού» (Χ).
«Διότι από το να μαλώσει τη θάλασσα, ήταν ανώτερο το να περπατά πάνω της και όχι μόνο αυτός να περπατά, αλλά να δίνει αυτό το προνόμιο και σε άλλον· και όχι αυτά μόνο, αλλά την ίδια ώρα που η ορμή του ανέμου τάραζε και ανακάτευε τη θάλασσα» (Ζ).
(3)   Αξιοσημείωτο ότι δεν λένε ο υιός του Θεού, αλλά Θεού υιός. Είναι δηλαδή βέβαιοι ότι είναι παραπάνω από άνθρωπος, ίσως όμως δεν είναι ακόμα βέβαιοι, ότι είναι ο Μεσσίας, ο κατεξοχήν και με εξαίρετη σημασία υιός του Θεού (p).

Ματθ.14,34 Καὶ διαπεράσαντες ἦλθον(1) εἰς τὴν γῆν Γεννησαρέτ(2).
Ματθ.14,34 Αφού διασχίσανε τη λίμνη, ήρθαν στην περιοχή της Γεννησαρέτ.
(1)   Αρχικά ήλθαν στην ξηρά κοντά στην Καπερναούμ, όπως δείχνει το Ιω στ 21, και αφού πέρασαν από εκεί ήλθαν μέσω θαλάσσης στη γη Γεννησαρέτ (δ).
(2)   Που ονομάζεται στο Α΄Μακ. ια 67, στον Ιώσηπο (Ιουδ. Πολ. ΙΙΙ,Χ 8) και στο Ταλμούδ Γεννησάρ (a). Ήταν χώρα πάρα πολύ εύφορη, σε σχήμα μικρής τριγωνικής πεδιάδας και βρισκόταν μεταξύ Καπερναούμ και Τιβεριάδας. Μερικές φορές και από αυτήν η λίμνη έπαιρνε την ονομασία της (S).

Ματθ.14,35 καὶ ἐπιγνόντες(1) αὐτὸν οἱ ἄνδρες τοῦ τόπου ἐκείνου ἀπέστειλαν εἰς ὅλην τὴν περίχωρον ἐκείνην, καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας,
Ματθ.14,35 Όταν αντιλήφθηκαν την παρουσία του Ιησού οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής ειδοποίησαν όλα τα περίχωρα και του έφεραν όλους τους αρρώστους.
(1)   Θα φαινόταν ότι κύριος σκοπός της εκεί έλευσης του Κυρίου ήταν να διδάξει και να παιδαγωγήσει τους μαθητές του μάλλον, παρά να θεραπεύσει ασθενείς (p). Επιγινώσκω εδώ σημαίνει, γνωρίζω κάποιον ποιος είναι από την όψη, από ακοή και από κάποια άλλα θαύματα. Δες και Μάρκ. στ 54 και Λουκ. κδ 16,31 (g).=Τον κατάλαβαν ποιος ήταν.
«Δείχνει ο ευαγγελιστής ότι έμεινε για πολύ χρόνο στα μέρη εκείνα» (Χ). Από την εκεί μακρά οπωσδήποτε διαμονή του αντιλήφθηκαν ποιος ήταν ο Ιησούς.

Ματθ.14,36 καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα κἂν μόνον ἅψωνται τοῦ κρασπέδου(1) τοῦ ἱματίου αὐτοῦ(2)· καὶ ὅσοι ἥψαντο διεσώθησαν(3).
Ματθ.14,36 Και τον παρακαλούσαν ν’ αγγίξουν μόνο την άκρη από το ρούχο του. Κι όσοι την άγγιζαν γιατρεύονταν.
(1)   Δες Ματθ. θ 20.
(2)   «Δες και το πλήθος (πώς έκανε πρόοδο)» (Ζ). «Διότι δεν τον πλησίαζαν όμοια όπως πριν που τον έφερναν στα σπίτια και ζητούσαν να τους αγγίξει με το χέρι και να δώσει εντολές με λόγια» (Χ), «αλλά κερδίζουν τη θεραπεία με τρόπο πολύ πιο υψηλό και που πρέπει σε Θεό» (Ζ).
«Εμείς όμως, αν θέλουμε, τον έχουμε αυτόν ολόκληρο. Διότι το σώμα του είναι τώρα εδώ μπροστά μας, όχι ώστε να το αγγίξουμε μόνο, αλλά ώστε και να το φάμε και να γεμίσουμε με αυτό. Ας πλησιάσει λοιπόν με πίστη καθένας που έχει ασθένεια. Διότι αν αυτοί που άγγιξαν το κράσπεδο του ρούχου του άντλησαν τέτοια δύναμη, πολύ περισσότερο αυτοί που τον έχουν μέσα τους ολόκληρο. Το να πλησιάσουμε όμως με πίστη δεν σημαίνει το να πάρουμε μόνο αυτό που είναι μπροστά μας εδώ, αλλά και το να αγγίξουμε με καθαρή διάνοια· το να έχουμε τέτοια διάθεση, σαν να πλησιάζουμε τον ίδιο το Χριστό» (Ω).
(3)   =Εξολοκλήρου και τελείως θεραπεύτηκαν (a).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’ (15)

Στιχ. 1-20. Διδασκαλία για την καθαρή καρδιά.

Ματθ.15,1 Τότε(1) προσέρχονται τῷ Ἰησοῦ οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων(2) γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι(3) λέγοντες·
Ματθ.15,1 Έρχονται τότε στον Ιησού από τα Ιεροσόλυμα γραμματείς και Φαρισαίοι και του λένε:
(1)   «Πότε; Όταν έκανε τα αμέτρητα θαύματα, όταν θεράπευσε τους αρρώστους μόνο με το ότι άγγιξαν το άκρο του ρούχου του. Διότι για αυτό ο ευαγγελιστής επισημαίνει τον καιρό, για να φανερώσει την ανείπωτη πονηρία τους που δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα» (Χ).
(2)   «Αυτοί που έμεναν στη μητρόπολη ήταν πονηρότεροι από τους άλλους, επειδή και τους εκτιμούσαν περισσότερο και ήταν κυριευμένοι από πολλή αλαζονεία» (Χ). Αυθεντική γραφή χωρίς το άρθρο.
(3)   «Βλέποντας τη μεγάλη πίστη του λαού, θέλησαν να την ελαττώσουν» (Ζ).

Ματθ.15,2 διατί οἱ μαθηταί σου(1) παραβαίνουσι τὴν παράδοσιν(2) τῶν πρεσβυτέρων(3); οὐ γὰρ νίπτονται τὰς χεῖρας(4) αὐτῶν ὅταν ἄρτον ἐσθίωσιν.
Ματθ.15,2 «Γιατί οι μαθητές σου παραβαίνουν την παράδοση των προγόνων μας; Πριν φάνε, δεν πλένουν τα χέρια τους σύμφωνα με το θρησκευτικό έθιμο».
(1)   «Το Χριστό μεν δεν μπορούν να τον κατηγορήσουν για κάτι, οπότε κατηγορούν τους μαθητές» (Ζ).
(2)   «Αλλά πρόσεξε, σε παρακαλώ, πως παγιδεύονται και από αυτήν την ίδια την ερώτησή τους. Διότι δεν λένε γιατί παραβαίνουν το νόμο του Μωϋσή, αλλά την παράδοση των πρεσβυτέρων» (Χ). «Δεν κατηγορούν παρανομία, αλλά παράβαση ανθρώπινης εντολής» (Ζ). Πρόσεξε λοιπόν «ότι αυτή η ίδια η κατηγορία των φιλοκατήγορων, δείχνει την ευλάβεια των μαθητών του Ιησού, οι οποίοι δεν έδωσαν καμία αφορμή μομφής, ότι παράβηκαν εντολές του Θεού, στους Φαρισαίους και γραμματείς, οι οποίοι δεν θα απέδιδαν στους μαθητές του Χριστού την κατηγορία για παράβαση, ότι δηλαδή παραβαίνουν την εντολή των πρεσβυτέρων, αν βεβαίως μπορούσαν να επιτεθούν στους κατηγορουμένους και να αποδείξουν για αυτούς ότι παραβαίνουν εντολή Θεού» (Ω).
Παράδοση έλεγαν παραγγέλματα προφορικά, πολυαριθμότατα, μεταδιδόμενα από γενιά σε γενιά, που απέβλεπαν στην εξήγηση και συμπλήρωση του νόμου. Αξίωναν ότι κάποιο μέρος τουλάχιστον από αυτά χρονολογούνταν από την εποχή του Μωϋσή (F). Οι παραδόσεις αυτές σε συλλογή αποτέλεσαν το Ταλμούδ, που διαιρείται στη Μίσχνα (=κείμενο) και στη Γεμάρα (=υπόμνημα)(ο).
(3)   Ήταν αυτοί οι μεγάλοι διδάσκαλοι του παρελθόντος, οι οποίοι σιγά σιγά και διαμέσου των γενεών σχημάτισαν την παράδοση (S). Σπάνια η παράδοση απέκτησε τόση δύναμη όση στους σύγχρονους του Κυρίου Φαρισαίους. Κάποιοι μάλιστα διδάσκαλοι υποστήριζαν, ότι ο προφορικός ή κατά παράδοσιν Νόμος ήταν πολύ εγκυρότερος από τον γραπτό Νόμο (p).
Με τις παραδόσεις αυτές όμως «έκαναν πολλές καινοτομίες οι ιερείς, μολονότι ο Μωϋσής είχε δώσει εντολή γεμάτη από φόβο και πολλή απειλή, ώστε ούτε να προσθέσουν ούτε να αφαιρέσουν» (Δευτ. δ 2)(Χ).
«Οι Φαρισαίοι παρέδωσαν στο λαό κάποιους νόμους που τους πήραν διαδοχικά από τους πατέρες τους, οι οποίοι δεν έχουν γραφτεί στους νόμους του Μωϋσή, και για αυτό αυτά το γένος των Σαδδουκαίων τα αποβάλλει, λέγοντας ότι εκείνα πρέπει να θεωρούν νόμιμα, δηλαδή όσα έχουν γραφτεί, ενώ τα από την παράδοση των πατέρων να μην τα τηρούν» (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΧΙΙΙ,Χ,6).
(4)   «Το να τρώνε πριν πλυθούν δεν το πρόσταξε θείος νόμος, αλλά οι πρεσβύτεροι του λαού» (Ζ). Η συνήθεια από μόνη της μιας και φρόντιζε για την εξωτερική καθαριότητα δεν είχε κάτι το επίμεμπτο· διότι τότε έτρωγαν με τα χέρια χωρίς πιρούνι και για αυτό έπλεναν τα χέρια όχι μόνο πριν το γεύμα, για να μην αγγίξουν με βρώμικα χέρια το φαγητό, αλλά και μετά το γεύμα. Οι Φαρισαίοι όμως κήρυτταν τη συνήθεια αυτή ως απαραίτητη ηθική και θρησκευτική εντολή (δ). Την παράλειψη του πλυσίματος αυτού των χεριών οι Φαρισαίοι την θεωρούσαν ως αμάρτημα που εξισωνόταν με τη μοιχεία, και για αυτό άξιο της ποινής του θανάτου (ο).
Οι μεγαλύτεροι σημαιοφόροι, που αγωνίστηκαν για την παράδοση αυτή, ήταν οι Φαρισαίοι της σχολής του Σαμμαΐ, οι οποίοι τελικά και επέβαλαν με τη βία τις απόψεις στο μέγα συνέδριο κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν αμέσως πριν την άλωση των Ιεροσολύμων, ισχυριζόμενοι, ότι επρόκειτο για παράδοση που χρονολογούνταν στον ίδιο το βασιλιά Σολομώντα και που εδραζόταν στη διάταξη του νόμου στο Λευϊτ. κ 7 (S).

Ματθ.15,3 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διατί(2) καὶ ὑμεῖς(3) παραβαίνετε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(4);
Ματθ.15,3 Αυτός τους απάντησε: «Κι εσείς γιατί παραβαίνετε την εντολή του Θεού με πρόσχημα την παράδοσή σας;
(1)   «Δεν είπε ότι καλά κάνουν που παραβαίνουν» (Ζ) «για να μην τους δώσει λαβή» (Χ)· «και αφορμή φιλονικίας» (Ζ), «ούτε κακολογεί αυτό που έγινε, για να μην βεβαιώσει το νόμο και αυτήν την παράδοση, ούτε πάλι κατηγορεί τους πρεσβυτέρους ως παράνομους και μιαρούς» (Χ), «για να μην τον αποστραφούν ως υβριστή» (Ζ), «αλλά πρώτα κόβει τη θρασύτητά τους, φέρνοντας στη μέση το πολύ μεγαλύτερο έγκλημα και ρίχνει αυτό στο δικό τους κεφάλι» (Χ), «δείχνοντας, ότι αυτοί που παραβαίνουν την εντολή του Θεού, δεν πρέπει να κατηγορούν αυτούς που παραβαίνουν παράδοση ανθρώπων» (Ζ).
(2)   Απαντά με ερώτημα όμοιο στη μορφή με εκείνο, το οποίο και αυτοί προέβαλαν (b).
(3)   Είτε οι μαθητές μου είναι παραβάτες είτε όχι, εσείς είστε οι μεγαλύτεροι παραβάτες (b). Οι μαθητές μου παρέβησαν διάταξη της παράδοσης, εσείς όμως παραβαίνετε εντολή Θεού (ο).
(4)   «Δείχνει ότι είναι διπλό το αμάρτημα· ότι και στο Θεό δεν υπακούνε και ότι το κάνουν αυτό χάριν των ανθρώπων» (Χ).

Ματθ.15,4 ὁ γὰρ(1) Θεὸς(2) ἐνετείλατο λέγων· τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα(3)· καὶ ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω(4).
Ματθ.15,4 Ενώ ο Θεός έδωσε την εντολή, να τιμάς τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, και όποιος κακολογεί τον πατέρα του ή τη μητέρα του να τιμωρείται με θάνατο,
(1)   Έρχεται στην εξήγηση του πράγματος (δ). Παραβαίνετε την εντολή του Θεού, διότι…
«Αυτό που λέει, σημαίνει το εξής· δίδαξαν τους νέους, με το πρόσχημα της ευσέβειας, να περιφρονούν τους γονείς τους» (Χ). Ο Κύριος διαλέγει το παράδειγμα αυτό του δεκαλόγου διότι αναφέρεται σε καθήκον αναγνωριζόμενο από όλους=Πάντοτε και σε κάθε χώρα λιγότερο ή περισσότερο αναγνωρίζεται ως καθήκον ο σεβασμός προς τους γονείς (ο).
(2)   Σε αντίθεση με το «εσείς όμως» που ακολουθεί στο σ. 5 (b). Η τιμή προς τους γονείς συνυπονοεί και την επιμέλεια και φροντίδα στις ανάγκες τους (ο).
(3)   Έτσι έχουν το χωρίο οι Ο΄ στο Δευτ. ε 16. Δες και Εξόδ. κ 12.
(4)   Από το Εξόδ. κα 17. Οι Ο΄ γράφουν δύο φορές το αυτού και το τελευτήσει θανάτω (a). «Ο Ματθαίος όμως παραθέτει το χωρίο αποσπασματικά και συντομευμένο και όχι κατά λέξη» (Ω). Το κακολογώ με την έννοια του καταριέμαι (g), βλασφημώ (δ).

Ματθ.15,5 ὑμεῖς δὲ λέγετε(1)· ὃς ἂν εἴπῃ τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, δῶρον(2) ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς(3), καὶ οὐ μὴ τιμήσῃ(4) τὸν πατέρα αὐτοῦ ἢ τὴν μητέρα αὐτοῦ(5)·
Ματθ.15,5 εσείς λέτε, “όποιος πει στον πατέρα του ή στη μητέρα του: αυτό που μπορείς να ωφεληθείς από μένα το έχω κάνει δώρο στο ναό, απαλλάσσεται από την υποχρέωση να βοηθήσει τον πατέρα του”.
(1)   Εσείς όμως λέτε σε αντίθεση με το προηγούμενο «ο Θεός διέταξε» (F).
Δεν είναι βέβαιο, ποια ήταν ακριβώς η πράξη, την οποία ο Χριστός καταδικάζει εδώ με τον όρο που χρησιμοποιεί Κορβάν ή δώρο στο Θεό. Δεν είναι βέβαιο δηλαδή εάν πρόκειται για απλή υπεκφυγή, με την οποία ο γιος προσποιούνταν, ότι αφιέρωνε με τάξιμο τα αγαθά του στο Θεό και υπεξέφευγε έτσι από την υποχρέωση να περιθάλψει τους γονείς του (p), «όπως για παράδειγμα, εάν κάποιος έλεγε στο γιο του, δώσε μου το πρόβατο που έχεις, ή το μοσχάρι ή κάτι άλλο τέτοιο, και αυτός έλεγε στον πατέρα ότι είναι δώρο για το Θεό αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα και δεν μπορείς να το πάρεις· και από εδώ γινόταν διπλό κακό» (Σχ), διότι «ούτε στο Θεό το πρόσφεραν και από τους γονείς το στερούσαν ονομάζοντάς το δήθεν προσφορά» (Χ).
Ή, επρόκειτο για πραγματική αφιέρωση, που γινόταν ίσως από βιασύνη ή οργή, την οποία όμως οι Γραμματείς θεωρούσαν ως δεσμευτική και υποχρεωτική. Η τελευταία εκδοχή συμφωνεί καλύτερα με τα ακόλουθα (p).
Σύμφωνα με τον Ωριγένη οι Φαρισαίοι σε συμφωνία μαζί με τους ιερείς, ωθούσαν τους Ιουδαίους να αφιερώνουν στο γαζοφυλάκιο (Κορβάν), από το οποίο οι ιερείς ήξεραν να καρπώνονται οφέλη, ό,τι όφειλαν να παρέχουν στους γονείς τους (L).
(2)   =Ας είναι κατεξοχήν αφιέρωμα (δ). «Είναι αφιερωμένο στο Θεό» (Θφ). Αντί για αυτό ο Μάρκος έχει το Κορβάν=προσφορά, αφιέρωμα. Λέξη που χρησιμοποιείται στα μεταιχμαλωσιακά συγγράμματα της Π.Δ. (S).
(3)   «Δηλαδή, αυτό που θες να κερδίσεις από εμένα» (Ζ).
(4)   Είναι το αποτέλεσμα και η συνέπεια που αποδίδεται από το Χριστό στη διδασκαλία που εισηγείται εδώ η παράδοση των πρεσβυτέρων (a).
(5)   Ο Κύριος αποδεικνύει τον κίνδυνο από την υπερβολική αφοσίωση στις παραδόσεις, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παραβίαση των πιο σαφών ηθικών υποχρεώσεων (p).

Ματθ15,6 καὶ ἠκυρώσατε(1) τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν(2).
Ματθ.15,6 Έτσι ακυρώσατε με την παράδοσή σας την εντολή του Θεού.
(1)   Ακυρώνω=στερώ από το κύρος. Δες Γαλ. γ 17 (g). Και έτσι με τη διδασκαλία σας κάνατε άκυρη, να μην έχει ισχύ και κύρος (δ).
«Διότι αν ο μεν Θεός λέει το τίμα τον πατέρα και την μητέρα, ενώ η παράδοση έλεγε, ότι δεν οφείλει να τιμά τον πατέρα ή την μητέρα με το να τους δώσει, αυτός που αφιέρωσε στο Θεό ως προσφορά αυτό που θα δινόταν στους γονείς, είναι φανερό ότι ακυρωνόταν η εντολή του Θεού για την τιμή των γονέων από την παράδοση των Φαρισαίων και γραμματέων, που έλεγε ότι δεν χρειάζεται πλέον να τιμά τον πατέρα και την μητέρα αυτός που αφιέρωσε στο Θεό αυτό που θα έπαιρναν οι γονείς» (Ω).
«Διότι έπρεπε, έπρεπε να τιμούν τους γονείς, και όχι με πρόφαση την ευσέβεια στο Θεό να καταργούν το νόμο σχετικά με αυτούς. Επομένως δεν πρέπει ούτε για τα ανθρώπινα να αμελούμε τα πρέποντα στο Θεό, ούτε βεβαίως για το Θεό να αμελούμε όλως διόλου τους ανθρώπους. Αλλά μάλλον να αποδίδουμε τον εξαιρετικό βαθμό της αγάπης στην αρχή των όλων, δηλαδή στο Θεό, και σαν σε δεύτερη σειρά να προσφέρουμε αμέσως και στο γείτονα και σε αυτούς που συνέβαλλαν στη γέννησή μας, τις τιμές που κατεξοχήν τους πρέπουν» (Κ).
(2)   «Αφού απέδειξε ολοφάνερα ότι είναι διδάσκαλοι παρανομίας, απάλλαξε λοιπόν από κατηγορία και τους μαθητές του, αφού δεν τηρούσαν την παράδοση αυτών που δεν τηρούσαν την εντολή του Θεού» (Ζ).
«Εσείς… ακυρώνετε εντολές του Θεού. Έπειτα δεν ντρέπεστε να κατηγορείτε τους μαθητές μου που καμία μεν εντολή δεν παραβαίνουν… αλλά παραβαίνουν παράδοση πρεσβυτέρων» (Ω).

Ματθ.15,7 ὑποκριταί(1) καλῶς(2) προεφήτευσε(3) περὶ ὑμῶν(4) Ἡσαΐας λέγων(5)·
Ματθ.15,7 Υποκριτές! Καλά είπε για σας προφητικά ο Ησαΐας τούτα τα λόγια:
(1)   Οι Φαρισαίοι φαίνεται αποστομώθηκαν έτσι, ώστε καμία δεν έδωσαν απάντηση. Για αυτό και ο Κύριος προχωρά, για να δείξει την υποκρισία τους και με προφητικό ρητό (ο). «Τους ονόμασε υποκριτές διότι φαίνονται μεν ότι είναι έννομοι, είναι όμως παράνομοι» (Ζ).
(2)   Εδώ=σωστά, ώστε να μην χωρά κάποια αντίρρηση, αληθινά (g).
(3)   Λέει προφήτευσε, διότι ό,τι για τους συγχρόνους του Ησαΐα ήταν ιστορική αλήθεια, για την εποχή του Σωτήρα ήταν προφητεία (δ).
(4)   Αυτό που ειπώθηκε για τη σύγχρονη του προφήτη γενιά, ίσχυε και για τους σύγχρονους του Κυρίου Ιουδαίους (δ).
(5)   Η παράθεση από το Ησ. κθ 13 σύμφωνα με τους Ο΄ με ελαφρότατες διαφορές (a).

Ματθ.15,8 ἐγγίζει μοι ὁ λαὸς οὗτος τῷ στόματι αὐτῶν(1) καὶ τοῖς χείλεσί(2) με(3) τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία(4) αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει(5) ἀπ᾿ ἐμοῦ·
Ματθ.15,8 Αυτός ο λαός με προσεγγίζει με τα λόγια, και με τα χείλη με τιμά, η καρδιά τους όμως βρίσκεται πολύ μακριά μου.
(1)   Αυθεντική γραφή: ὁ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσί με… ενώ παραλείπονται τα υπόλοιπα.
(2)   «Με ομολογεί Θεό και δημιουργό και κύριο του παντός» (Ζ). Εξωτερικά με τα χείλη του στη δημόσια προσευχή κατ’ επίφασιν και για επίδειξη (δ).
(3)   Εμένα το Θεό, που μιλώ με το στόμα του Ησαΐα (b).
(4)   Με την προσέγγιση της οποίας ο Θεός αληθινά και πλήρως λατρεύεται (b). Ο εσωτερικός άνθρωπος· η ψυχή τους (δ).
(5)   «Είναι χωρισμένη από εμένα, διότι δεν πλησιάζει τα θελήματά μου» (Ζ). Τα διανοήματα, οι επιθυμίες και τα έργα τους είναι ξένα με το θείο θέλημα (δ). «Δείχνει με τη φωνή του Ησαΐα, ότι και όσον αφορά τον Πατέρα του είναι οι ίδιοι, όπως είναι και με αυτόν. Διότι όντας πονηροί και απομακρύνοντας τον εαυτό τους από το Θεό με τα πονηρά έργα τους, μόνο με το στόμα έλεγαν τα λόγια του Θεού» (Θφ).

Ματθ.15,9 μάτην(1) δὲ σέβονταί με, διδάσκοντες(2) διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων(3).
Ματθ.15,9 Δεν ωφελεί που με λατρεύουν, αφού διδάσκουν εντολές που επινόησαν οι άνθρωποι».
(1)   Μάταια, άκαρπα (g). Ή, κενά, χωρίς αληθινό αίσθημα και για αυτό ψεύτικα (δ).
(2)   Μάλλον αιτιολογική μετοχή.
(3)   «Διδάσκουν διδασκαλίες που είναι εντολές ανθρώπων και όχι του Θεού» (Ζ).

Ματθ.15,10 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον(1) εἶπεν αὐτοῖς(2)· ἀκούετε καὶ συνίετε(3)·
Ματθ.15,10 Ο Ιησούς φώναξε κοντά του τον κόσμο και τους είπε: «Ακούστε με και καταλάβετέ το·
(1)   Ο μαζεμένος στο μεταξύ λαός στέκεται από ευλάβεια σε κάποια απόσταση από τον Ιησού που μιλά στους Φαρισαίους που είναι δίπλα του. Για αυτό και ο Ιησούς καλεί το λαό να πλησιάσει (ο) και προτρέπει αυτόν να προσέξει το πρακτικό συμπέρασμα, που βγαίνει από το ζήτημα που ανέκυψε (p).
«Δεν μιλά πλέον με τους Φαρισαίους διότι ήταν αθεράπευτοι, αλλά μιλά στον όχλο. Και με το ότι τους προσκαλεί κοντά του, φαίνεται ότι τους τιμά» (Θφ). «Μετά τον έλεγχο προς εκείνους και τη νίκη του εναντίον τους και την κατηγορία από τον προφήτη, τότε αρχίζει τη νομοθεσία, όταν και πιο εύκολα δέχονταν τα λεγόμενα» (Χ).
(2)   «Και δεν τους προσκαλεί μόνο, αλλά και τους κάνει πιο προσεχτικούς» (Χ).
(3)   «Ακούστε αυτό που θα πω και καταλάβετέ το» (Ζ). «Συνίετε, λέει, δηλαδή καταλάβετε, ξυπνήστε» (Χ). Κατανοήστε, όπως φαίνεται ήδη από τα λεχθέντα (g).

Ματθ.15,11 (1)οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα(2) κοινοῖ(3) τὸν ἄνθρωπον(4), ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον(5) ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,11 τον άνθρωπο δεν τον κάνει ακάθαρτο ό,τι μπαίνει στο στόμα του, αλλά ό,τι βγαίνει απ’ το στόμα του· αυτό κάνει τον άνθρωπο ακάθαρτο».
(1)   Η αλήθεια εκφράζεται πρώτα αρνητικά και μετά θετικά (S). Η αρχή που τονίζεται εδώ είναι η εξής: Πράγματα και τροφές δεν μπορούν να είναι θρησκευτικά καθαρά ή ακάθαρτα. Τα πρόσωπα μόνο μπορούν να είναι τέτοια. Και τα πρόσωπα δεν μολύνονται από πράγματα, αλλά μολύνονται μόνα τους, με πράξεις αντιθρησκευτικές (Montefiore). Η φυσική μόλυνση του ανθρώπου δεν επεκτείνεται και στην ψυχή του, η οποία αποτελεί τον πραγματικό άνθρωπο. Η μόλυνση της ψυχής γίνεται με πνευματικές ενέργειες και πράξεις (Gould).
Έστω και αν κάποιος γίνει ακάθαρτος κατά τον τελετουργικό νόμο και η ακαθαρσία αυτή μεταδοθεί στην τροφή, ώστε όποιος μετέχει σε αυτήν να γίνεται ακάθαρτος σύμφωνα με τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Αυτός δεν είναι πράγματι ακάθαρτος. Ό,τι από έξω έρχεται στον άνθρωπο δεν τον μολύνει. Ό,τι βγαίνει από την καρδιά του, αυτό τον μολύνει. «Δεν μολύνει τον άνθρωπο το να φάει τροφές» (Χ).
(2)   «Δεν μολύνει τον άνθρωπο η βρωμιά που μπαίνει στο στόμα μαζί με τα φαγητά από τα άπλυτα χέρια» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του μολύνει» (Ζ). Κοινόω=κάνω ακάθαρτο, βεβηλώνω. Από το κοινός που έχει και την έννοια του βέβηλος και αντιτίθεται στους Ιουδαίους με το άγιο, το αγιασμένο (g). «Και αν η τροφή δεν βεβηλώνει, πολύ περισσότερο το να τρώει κάποιος με άπλυτα χέρια» (Θφ). Το να τρώει κάποιος οποιαδήποτε τροφή με άπλυτα ή όχι χέρια είναι αδιάφορο από άποψη ηθική (F).
(4)   «Διότι δεν αγγίζει την ψυχή» (Ζ).
(5)   «Βγαίνει από το στόμα κάθε λόγος· αλλά τώρα μιλά για τον πονηρό, ο οποίος έχει πηγή την καρδιά. Προχωρώντας αποσαφηνίζει αυτά που με ασάφεια είπε εδώ» (Ζ).

Ματθ.15,12 τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπον αὐτῷ· οἶδας ὅτι οἱ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες τὸν λόγον(1) ἐσκανδαλίσθησαν(2);
Ματθ.15,12 Τότε πήγαν οι μαθητές του και του είπαν: «Ξέρεις πως οι Φαρισαίοι σκανδαλίστηκαν μ’ αυτά τα λόγια που άκουσαν;»
(1)   «Ποιο λόγο; Δηλαδή αυτό που είπε ότι, δεν βεβηλώνει τον άνθρωπο αυτό που μπαίνει στο σώμα» (Ζ).
(2)   Ήταν επόμενο οι Φαρισαίοι να σκανδαλιστούν. Διότι αν κάποιος δεν μολύνεται από την τροφή την οποία τρώει τι γίνονται τότε οι μωσαϊκές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε κάποια φαγητά, που απαγορεύονται ως ακάθαρτα; (p). Το σκανδαλίζομαι εδώ με την έννοια του αγανακτώ (g).

Ματθ.15,13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· πᾶσα φυτεία(1) ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ πατήρ μου(2) ὁ οὐράνιος ἐκριζωθήσεται(3).
Ματθ.15,13 Κι αυτός τους αποκρίθηκε: «Κάθε φυτεία που δεν τη φύτεψε ο ουράνιος Πατέρας μου θα ξεριζωθεί.
(1)   Εδώ σημαίνει το φύτευμα (g). Όχι «φυτεία λέει τώρα την παράδοση των πρεσβυτέρων και τα εντάλματα των ανθρώπων» (Ζ), αλλά το φυτεία το λέει «για αυτούς τους ίδιους και τις παραδόσεις τους» (Χ).
Την ψεύτικη διδασκαλία ενσωματωμένη σε πρόσωπα (S). Εδώ για τους Φαρισαίους «οι οποίοι για τα κακά δόγματα και την λανθασμένη εκδοχή σχετικά με το νόμο, δεν ήταν φυτεία του πατέρα του, τού ουράνιου… Διότι πώς μπορούσαν να είναι φυτεία του Πατέρα, αυτοί που σκανδαλίστηκαν με τα λόγια του Ιησού;» (Ω).
(2)   Δες Ιω. ιε 1,2. Το φυτό, το οποίο δεν φύτεψε ο Θεός πατέρας, δηλαδή δεν προγνώρισε και δεν προόρισε αυτό στην κοινωνία και βασιλεία του (δ). Ο Πατέρας μου με ιδιαίτερο τόνο εδώ, για να σημάνει ότι ο Ιησούς ήταν ο αληθινός Υιός του Θεού (F).
(3)   Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσής τους με το Χριστό. Τέτοια φυτεία, όσο και αν φαινομενικά παρουσιάζεται ωραία, είναι έξω από το Χριστό (b). Πρόκειται να αποβληθεί από το λαό του Θεού (δ). «Δεν ήταν σε αυτούς σκάνδαλο τα λόγια που φύτευε ο Πατέρας μέσω αυτού, αλλά αυτοί οι ίδιοι σκανδάλιζαν τους εαυτούς τους με το να ερμηνεύουν κακά αυτά που λέγονταν καλά» (Α).

Ματθ.15,14 ἄφετε αὐτούς(1)· ὁδηγοί εἰσι τυφλοὶ τυφλῶν(2)· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον(3) πεσοῦνται(4).
Ματθ.15,14 Αφήστε τους αυτούς· είναι τυφλοί που οδηγούν τυφλούς. Κι όταν τυφλός οδηγεί τυφλόν, θα πέσουν κι οι δύο στο χαντάκι».
(1)   Μην προσέχετε στο σκανδαλισμό ή τις απειλές τους (ο). «Επειδή είναι αθεράπευτοι. Διότι για αυτό δεν θεράπευσε το σκάνδαλό τους, διότι ήξερε για αυτούς ότι καθόλου δεν θα ωφεληθούν» (Ζ). Μην τους προσέχετε (b). «Από εδώ λοιπόν μαθαίνουμε, ότι το να σκανδαλίζονται αυτοί που με τη θέλησή τους σκανδαλίζονται και είναι αθεράπευτοι, δεν είναι βλαβερό για εμάς» (Θφ).
(2)   «Είναι μεν μεγάλο κακό το να είναι κάποιος τυφλός, αλλά το να είναι τέτοιος και να μην έχει οδηγό και το να παίρνει και τη θέση του οδηγού, αυτό είναι διπλό και τριπλό έγκλημα» (Χ).
Τους Φαρισαίους «τους λέει τυφλούς, διότι τυφλώθηκε το μάτι της ψυχής από το ρεύμα των παθών και επειδή δεν μπορούν να ατενίζουν το φως της αλήθειας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι και οδηγοί αυτών που είναι τυφλοί από την άγνοια των γραφών» (Ζ). Είναι οδηγοί τυφλών, διότι το μεγαλύτερο μέρος του έθνους είναι όμοιο με αυτούς στην απιστία και την πώρωση (δ).
(3)   Σε λάκκο βαθύ (δ).
(4)   Η τελευταία φράση παρουσιάζει την όψη παροιμίας. Δες Ησ. κδ 18,Παροιμ. κστ 27 (S).

Ματθ.15,15 ἀποκριθεὶς(1) δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ· φράσον ἡμῖν(2) τὴν παραβολὴν(3) ταύτην.
Ματθ.15,15 Τότε πήρε το λόγο ο Πέτρος και του είπε: «Εξήγησέ μας αυτά που είπες πριν».
(1)   Με την έννοια του παίρνω το λόγο, διότι δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για απάντηση, εφόσον δεν προηγήθηκε ερώτηση (L).
(2)   Ο Πέτρος παίρνει το λόγο εξ ονόματος όλων για αυτό και ο Ιησούς απαντά σε πληθυντικό. Του φράζω η αρχική έννοια=δώσε μας να καταλάβουμε (L).
(3)   «Το αίνιγμα, τον σκοτεινό, τον ασαφή λόγο» (Ζ) αυτόν του σ. 11, όχι όμως αλληγορικό λόγο (δ). Εδώ σημαίνει λόγος αποφθεγματικός που προέρχεται από κάποιον όμοιο ή σύγκριση και έχει την ισχύ παραγγέλματος ή προτροπής (g). Οι προκαταλήψεις, τις οποίες είχαν από την ανατροφή και από τις διακρίσεις του νόμου για καθαρά και ακάθαρτα, εμπόδιζε τους μαθητές να κατανοήσουν πλήρως το λόγο αυτό του Κυρίου (ο).

Ματθ.15,16 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν· ἀκμὴν(1) καὶ ὑμεῖς(2) ἀσύνετοί(3) ἐστε;
Ματθ.15,16 Ο Ιησούς απάντησε: «Ούτε εσείς ακόμα δεν μπορείτε να καταλάβετε;
(1)   Λέγεται μοναδική φορά. «Ακμήν με την έννοια του «ακόμα»» (Ζ). Το ακμήν είναι αιτιατικοφανές επίρρημα, που δηλώνει κατά γράμμα τη σωστή ώρα, την κατάλληλη στιγμή, και έπειτα το «ακόμα και τώρα». Από αυτό με παραφθορά βγήκε το δικό μας ακόμη (δ). Δηλώνει τη στιγμή του παρόντος χρόνου (g). «Αυτά έλεγε και μάλωνε» (Χ). Η επί του όρους ομιλία έπρεπε να είχε ανοίξει τη διάνοιά τους για κατανόηση της μεγάλης αυτής αλήθειας, για την οποία τώρα ο Κύριος μιλά (ο).
(2)   Όχι μόνο οι Φαρισαίοι και οι όχλοι (b), αλλά και εσείς για τους οποίους από τόσο χρόνο εργάζομαι για να διαφωτίσω τις διάνοιές σας (F).
(3)   Ανταποκρίνεται στο συνίετε του σ. 10 (b)= μη μπορώντας να κατανοήσετε. «Μαλώνει τους μαθητές… διότι αγνόησαν το σαφές» (Θφ).

Ματθ.15,17 οὔπω νοεῖτε(1) ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα(2) ἐκβάλλεται(3);
Ματθ.15,17 Δεν καταλαβαίνετε πως ό,τι μπαίνει στο στόμα προχωρεί στην κοιλιά κι έπειτα αποβάλλεται στο αποχωρητήριο;
(1)   «Αυτό που όλοι κατανοούν και βλέπουν, δεν το κατανοείτε;» (Θφ).
(2)   «Έδρα μεν είναι τα οπίσθια του σώματος· αφεδρώνας λοιπόν είναι το αποχωρητήριο» (Ζ). Σύμφωνα με τον Σουΐδα δήλωνε και το μέρος του σώματος το γύρω από την έξοδο, τον πρωκτό, χωρίς κυριολεξία όμως. Εδώ με την κύρια σημασία αντί για την αττική λέξη απόπατος, άφοδος ή κοπρώνας (δ).
(3)   Πιο έντονο από το εκπορεύεται. Η χρήση του ρήματος αυτού επιβεβαιώνει, ότι αφεδρών=κοπρώνας (L). «Αυτά που μπήκαν από έξω, πάνε πάλι έξω» (Χ). «Τα φαγητά δεν μένουν μέσα, αλλά βγαίνουν κάτω χωρίς να μολύνουν καθόλου στην ψυχή τον άνθρωπο, διότι δεν μένουν μέσα» (Θφ). Και «δεν αγγίζει την καρδιά. Αυτό όμως που δεν αγγίζει την καρδιά, δεν μπορεί να μολύνει τον αληθινό άνθρωπο ή να τον κάνει ακάθαρτο» (Κ).

Ματθ.15,18 τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται(1), κἀκεῖνα(2) κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.
Ματθ.15,18 Όσα όμως βγαίνουν από το στόμα προέρχονται από την καρδιά, κι αυτά είναι που κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο.
(1)   «Διότι είπε» παραπάνω στο ιβ 34 «ότι από το περίσσευμα της καρδιάς το στόμα μιλά. Διότι σκεφτόμαστε πρώτα στην καρδιά, και έπειτα τη σκέψη τη βγάζουμε με το στόμα» (Ζ).
(2)   Αυτά «εσωτερικά γεννιούνται και όταν βγαίνουν μολύνουν, και τότε πιο πολύ, όταν δηλαδή βγουν» (Χ). «Ο λογισμός δηλαδή της πορνείας και μένοντας μέσα μολύνει και όταν βγαίνει σε έργο και διαπράττεται κατασπιλώνει» (Θφ).

Ματθ.15,19 ἐκ γὰρ(1) τῆς καρδίας ἐξέρχονται(2) διαλογισμοὶ πονηροί(3), φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι(4).
Ματθ.15,19 Γιατί από την καρδιά βγαίνουν πονηρές σκέψεις, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες, βλαστήμιες.
(1)   Γιατί αυτά που βγαίνουν από την καρδιά μολύνουν τον άνθρωπο, εξηγεί στον παρόντα στίχο (δ).
(2)   «Όλα αυτά είπε ότι βγαίνουν από την καρδιά, διότι από αυτήν έχουν την αρχή τους. Διότι αρχές τους είναι οι σκέψεις, τις οποίες η καρδιά συνηθίζει να πηγάζει» (Ζ).
(3)   Πονηρές σκέψεις καταλήγουν σε πονηρές πράξεις (S). «Πηγή και αρχή κάθε αμαρτίας είναι οι πονηροί λογισμοί. Διότι αν δεν επικρατήσουν αυτοί ούτε φόνοι ούτε μοιχείες ούτε κάτι άλλο από τα παρόμοια δεν θα συμβεί» (Ω). Ο Ματθαίος απαριθμεί έξι πράξεις, που ακολουθούν, εκτός από την τελευταία, σύμφωνα με την κοινώς αποδεκτή σειρά του δεκαλόγου (S).
«Ο Μάρκος με περισσότερο πλάτος απαριθμεί και άλλα… Υπάρχουν και άλλες κακίες, τις παρέλειψε όμως τώρα ο Χριστός, διότι αρκούν αυτά που ειπώθηκαν ώστε να κατανοηθούν και εκείνα» (Ζ).
(4)   Ή, συκοφαντίες, λόγοι με τους οποίους η φήμη των άλλων άδικα βλάπτεται (g)· βλασφημίες κατά του πλησίον συνδυασμένες με ψευδείς μαρτυρίες (b). Και η εκδοχή αυτή είναι σύμφωνη με την σειρά που τηρήθηκε της απαρίθμησης, διότι το βλασφημίες αποτελεί έτσι παράβαση της δεκάτης εντολής.
Ή, βλασφημίες=αναίρεση με λόγια του σύμφωνα με τις τρεις πρώτες εντολές οφειλόμενου απεριόριστου σεβασμού και λατρείας προς το Θεό (δ)· «το να βρίζει κάποιος το Θεό ή να δείχνει αχαριστία προς αυτόν ή να τον κατηγορεί» (Ζ).

Ματθ.15,20 ταῦτά ἐστι τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον(1)· τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶ(2) φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον(3).
Ματθ.15,20 Όλα αυτά κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο, ενώ το να φάει με άπλυτα χέρια δεν τον κάνει ακάθαρτο».
(1)   Στην αυτούσια ονομασία άνθρωπος κρύβεται επιχείρημα. Διότι η πνευματική φύση, η οποία είναι το ανώτερο τμήμα του ανθρώπου, δεν μολύνεται από εξωτερικό μολυσμό (b).
(2)   Με αυτό ο Κύριος δείχνει ότι αυτό που προσβάλλεται εδώ δεν είναι ο νόμος αλλά οι παραδόσεις των πρεσβυτέρων (L).
(3)   «Αν πρέπει να τολμήσω να πω, μολύνει το να φάμε οτιδήποτε με άπλυτη καρδιά» (Ω).

Στιχ. 21-28. Η θεραπεία της κόρης της Χαναναίας.

Ματθ.15,21 Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος(2).
Ματθ.15,21 Ο Ιησούς άφησε τον τόπο εκείνο κι αναχώρησε για την περιοχή της Τύρου και της Σιδώνας.
(1)   Από τη Γεννησαρέτ. Ο Ιησούς ήδη αποχωρεί προς τις χώρες που συνορεύουν με τη Γαλιλαία (S). Η εχθρότητα των θρησκευτικών αρχόντων, η οποία εκδηλώθηκε στις επικρίσεις των από την Ιερουσαλήμ απεσταλμένων, γίνεται αιτία ο Χριστός να κινηθεί προς τα βόρεια σύνορα της Γαλιλαίας. Ήθελε επίσης να αποφύγει τον όχι αγνό ενθουσιασμό του πλήθους. Επιπλέον ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τελευταίου αυτού έτους της δημόσιας δράσης του Κυρίου είναι η διδασκαλία των μαθητών ειδικά για το Πάθος που πλησιάζει (p). Αντί λοιπόν να διδάσκει το λαό καταπιάνεται τώρα στο να διδάξει τους μαθητές του για το θάνατό του και την ανάστασή του (Μάρκ. η 31,θ 10-12,31-32)(a).
(2)   Για τις πόλεις αυτές έγινε ήδη λόγος στο Ματθ. ια 21. Ή, δεν ήλθε ο Σωτήρας μας στις πόλεις αυτές, εντός δηλαδή της εθνικής αυτής χώρας, αλλά στα μέρη εκείνα, οπότε η πρόθεση εις δηλώνει τη διεύθυνση (δ).
Ή, με βάση το κείμενο του Ματθαίου συμπεραίνει κάποιος, ότι ο Ιησούς δεν βγήκε από το ισραηλιτικό έδαφος, ενώ κατά το κείμενο του Μάρκου φαίνεται ότι συνέβη το αντίθετο. Ο Μάρκος έχει υπ’ όψη τις πολιτικές διαιρέσεις, ενώ ο Ματθαίος προσκολλάται στην αρχαία αντίθεση μεταξύ Ισραήλ και Χαναναίων, οι οποίοι κατοικούσαν στις ίδιες χώρες, των οποίων τα όρια εκτείνονταν πολύ μακριά, τουλάχιστον με βάση το δίκαιο. Λίγο ενδιαφέρει εάν ο Ιησούς βγήκε από τη δικαιοδοσία του Ηρώδη· δεν βγήκε από τα όρια του Ισραήλ (L).
Άλλωστε ναι μεν «αυτές οι πόλεις ήταν των Χαναναίων… αλλά δεν πήγε εκεί για να κηρύξει· διότι ως προς αυτό και τους μαθητές εμπόδισε· αλλά πήγε θέλοντας να ξεκουραστεί λίγο» (Ζ).

Ματθ.15,22 καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία(1) ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα(2) ἐκραύγασεν(3) αὐτῷ λέγουσα· ἐλέησόν με(4), Κύριε, υἱὲ Δαυΐδ(5)· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς(6) δαιμονίζεται.
Ματθ.15,22 Τότε μια γυναίκα Χαναναία βγήκε έξω από τα όρια της περιοχής εκείνης και του φώναζε δυνατά: «Ελέησέ με, Κύριε, Υιέ του Δαβίδ. Η θυγατέρα μου βασανίζεται από δαιμόνιο».
(1)   «Την αποκάλεσε Χαναναία, για να δείξει από ποια παράνομα έθνη ήταν, και όμως πόσο ειλικρινή πίστη είχε» (Σχ). Η γυναίκα αυτή ήταν Ελληνίδα στη γλώσσα και απόγονος των παλαιών κατοίκων της Συριακής Φοινίκης. Οι Κλημέντιες ομιλίες ονομάζουν αυτήν Ιούστα και την κόρη της Βερνίκη (ΙΙ 19,ΙΙΙ, 73).
Ο Ιώσηπος (κατά Απίωνος Ι,13) λέει ότι οι Φοίνικες αυτοί είχαν πολύ άσχημες σχέσεις με τους Ιουδαίους. Η εχθρότητα λοιπόν αυτή αποτελεί προϋπόθεση που μας υποβοηθά να εξηγήσουμε τη στάση του Κυρίου προς μία απόγονο των από αρχαίων χρόνων εχθρών του Ισραήλ (p). Χαναναίοι ονομάζονταν οι Φοίνικες επειδή ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι της γης Χαναάν (δ).
(2)   Η γυναίκα αυτή βγήκε από την χώρα που ήδη καθορίστηκε. Αυτό ενισχύει την εκδοχή, ότι ο Κύριος, κατευθυνόταν μεν προς τη χώρα αυτή, αλλά δεν μπήκε σε αυτήν (L).
(3)   «Με την κραυγή προσείλκυσε πολύ πλήθος ανθρώπων. Διότι πράγματι ήταν θέαμα ελεεινό να βλέπεις γυναίκα να φωνάζει με τόση συμπάθεια, και γυναίκα μητέρα» (Χ). Η κραυγή δείχνει τον βαθμό της οδύνης της μητέρας αυτής (δ).
(4)   «Δεν λέει ελέησε την κόρη μου, αλλά ελέησε εμένα. Διότι εκείνη μεν δεν έχει συναίσθηση της ασθένειάς της, εγώ όμως είμαι αυτή που πάσχω τα μύρια κακά, εγώ που συναισθάνομαι την ασθένειά μου, και γνωρίζω καλά τι συμβαίνει» (Χ)· «δεν είμαι λιγότερο από την κόρη μου μανιακή» (Σχ).
(5)   Η γυναίκα χρησιμοποιεί γλώσσα ανθρώπου που αναγνωρίζει τον Ιησού ως Μεσσία. Δες ιβ 23 (S). Δεν είναι απίθανο να ήταν αυτή σε κάποιο βαθμό προσήλυτη. Πάντως φαίνεται ότι συμμεριζόταν τις προσδοκίες του Ισραήλ για τον Μεσσία (ο).
(6)   «Με την έννοια του άσχημα» (Ζ). «Αφού διηγήθηκε τη συμφορά και την ένταση της ασθένειας, προβάλλει το έλεος του Δεσπότη· και κράζει πολύ» (Χ). «Έτσι πλησίασε, όχι σαν να ήταν άξια, ούτε σαν να απαιτούσε οφειλή, αλλά παρακαλούσε να την σπλαχνιστεί» (Χ).

Ματθ.15,23 ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον(1). καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτων(2) αὐτὸν λέγοντες· ἀπόλυσον(3) αὐτήν, ὅτι κράζει(4) ὄπισθεν ἡμῶν.
Ματθ.15,23 Αυτός δεν της απαντούσε λέξη. Τον πλησίασαν τότε οι μαθητές του και τον παρακαλούσαν: «Διώξε την, γιατί μας ακολουθεί και φωνάζει».
(1)   «Αυτή μεν φωνάζει πολύ, φανερώνοντας τον ενδόμυχο πόνο της καρδιάς, αυτός όμως σιωπά τελείως, περιμένοντας να φανερωθεί όλη η πίστη και ταπείνωση και σύνεσή της… ταυτόχρονα όμως δείχνει και αυτός με τη σειρά του στους Ιουδαίους, πόση διάθεση έχει για αυτούς, διότι τους δικούς τους αρρώστους, με το που του ζητήσουν μία φορά… τους θεραπεύει» (Ζ).
(2)   «Με την έννοια του παρακαλούσαν… Διότι το ρωτάω σημαίνει μεν τις περισσότερες φορές κάνω ερώτηση, σημαίνει όμως και παρακαλώ» (Ζ).
(3)   Δώσε σε αυτήν εντολή, να φύγει μετά την εκπλήρωση του αιτήματός της (δ). Διότι ο Κύριος δεν έδιωχνε εκείνους, που ζητούσαν τη βοήθειά του, χωρίς να δώσει αυτήν (b).
(4)   Μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι οι μαθητές φοβούνταν τις επικρίσεις των ανθρώπων και απηύθυναν το αίτημά τους αυτό προς τον Κύριό μας και για τους εαυτούς τους, διότι οι κραυγές της τούς ενοχλούσαν, και για χάρη της γυναίκας της ίδιας (b). Με τις κραυγές της η γυναίκα δημιουργούσε κίνδυνο να προσελκύσει την προσοχή του πλήθους (F).

Ματθ.15,24 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ(1).
Ματθ.15,24 Ο Ιησούς είπε: «Έχω αποσταλεί μόνο για τους πλανεμένους Ισραηλίτες».
(1)   Υπενθυμίζει σε αυτούς την παραγγελία, την οποία τους έδωσε, όταν τους έστειλε στο κήρυγμα (ι 6). Τα χαμένα πρόβατα του οίκου Ισραήλ έπρεπε να προτιμηθούν και προς το παρόν αυτά απασχολούσαν εξολοκλήρου και αυτόν και τους 12. Μέσω των Ιουδαίων η Βασιλεία του Θεού επρόκειτο να ανοιχτεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν έπρεπε λοιπόν να αρχίσει δράση θεραπείας μεταξύ των εθνικών, διότι αυτό θα απαιτούσε χρόνο και κόπους, τα οποία ήδη δεν επαρκούσαν για προσέλκυση και διαπαιδαγώγηση των Ιουδαίων (p).

Ματθ.15,25 ἡ δὲ ἐλθοῦσα(1) προσεκύνησεν(2) αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι(3).
Ματθ.15,25 Εκείνη όμως ήρθε και τον προσκύνησε λέγοντας: «Κύριε, βοήθησέ με».
(1)   «Αν και είδε ότι αυτήν μεν την παρέβλεψε, αλλά και αυτούς που παρακάλεσαν για αυτήν τους έδιωξε, δεν απογοητεύτηκε… αλλά δείχνει καλή αναισχυντία και αφήνοντας το να κράζει από μακριά, έρχεται κοντά» (Ζ). Μέχρι τότε ακολουθούσε πίσω από τον Ιησού και τώρα ήλθε μπροστά στο Σωτήρα (b).
(2)   Ήλθε προς αυτόν και πέφτοντας μπρούμυτα έμενε πεσμένη στα πόδια του. Ο παρατατικός δηλώνει το επίμονο και διαρκές αυτής της προσκύνησης (δ).
(3)   Δεν μιλά πλέον για τη θλίψη και το πάθημά της. Γνωρίζει ήδη αυτά ο Κύριος. Επιμένει στην ικεσία της (p).

Ματθ.15,26 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν(1)· οὐκ ἔστι καλὸν(2) λαβεῖν τὸν ἄρτον(3) τῶν τέκνων(4) καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις(5).
Ματθ.15,26 Αυτός της αποκρίθηκε: «Δεν είναι σωστό να πάρει κανείς το ψωμί των παιδιών και να το πετάξει στα σκυλιά».
(1)   «Όσο αύξανε αυτή την αίτηση, τόσο και αυτός την άρνηση» (Ζ). «Και όταν την αξίωσε ενός λόγου, τότε περισσότερο την πλήγωσε παρά με τη σιωπή του» (Χ). Δεν αρνείται απλώς. Επαναλαμβάνει την ίδια αιτιολογία, την οποία πρόβαλε και στους μαθητές, αλλά τώρα με τρόπο ο οποίος φαινομενικά παρουσιάζεται προσβλητικός.
(2)   Δεν είναι πρέπον (g). Είναι άτοπο να δίνει σε αυτούς που λατρεύουν την κτίση αντί για τον κτίστη ό,τι ανήκει σε μόνους αυτούς που γνωρίζουν και λατρεύουν τον αληθινό Θεό (δ).
(3)   «Ψωμί λέει τη θεραπεία, όχι τη σωματική μόνο αλλά και την ψυχική» (Ζ).
(4)   «Δεν τους ονομάζει πλέον πρόβατα, αλλά παιδιά» (Χ). Ο Κύριος μιλούσε αυστηρά προς τους ίδιους τους Ιουδαίους, προς τους άλλους όμως μιλούσε τιμητικά για τους Ιουδαίους (b). «Τους ονόμασε παιδιά ως γνήσια και αγαπημένα» (Ζ). Η έννοια είναι η εξής: Το ιουδαϊκό έθνος, το οποίο αποτελείται από τα παιδιά του Θεού, έχει ανάγκη τώρα από όλα τα πνευματικά δώρα και τις θεραπείες, τις οποίες μπορώ προσωπικά να χορηγήσω. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να παραβλεφθούν τα συμφέροντά του. Η τροφή του δεν πρέπει να δοθεί στους εθνικούς (ο).
(5)   «Σκυλάκια ονόμασε τα έθνη ως ακάθαρτα και μιαρά» (Ζ)· «διότι οι εθνικοί έχουν ακάθαρτο βίο και ασχολούνται με τα αίματα των ειδωλοθύτων» (Θφ). Ανάμεσα στα διάφορα έθνη η λέξη σκυλί είναι υβριστική, όταν απευθύνεται σε αλλόθρησκο. Παρόλ’ αυτά το υποκοριστικό μεταβάλλει την έννοια (p).
Δεν συγκρίνει τους εθνικούς με τα σκυλιά που περιπλανιούνται στους δρόμους, αλλά με τα κατοικίδια, τα οποία έπαιρναν μέρος στα γεύματα δεμένα κάτω από τα τραπέζια των καλεσμένων ή κυκλοφορώντας (F). Η λέξη του υποκοριστικού δίνει αφορμή στη γυναίκα να πάρει θάρρος απέναντι στον Ιησού (b).

Ματθ.15,27 ἡ δὲ εἶπε(1)· ναι(2), Κύριε· καὶ γὰρ(3) τὰ κυνάρια(4) ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψυχίων(5) τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων(6) αὐτῶν(7).
Ματθ.15,27 «Ναι, Κύριε», είπε εκείνη, «αλλά και τα σκυλιά τρώνε από τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι των κυρίων τους».
(1)   «Τι λοιπόν κάνει η γυναίκα; Από τα ίδια τα λόγια του πλέκει τη συνηγορία… Και δείχνει κάθε καρτερία και πίστη και αυτά παρόλο που υβρίζεται» (Χ).
(2)   Ή, ναι, καλό είναι, χαρακτηριστικό δηλαδή συμπαθούς και ελεήμονα και αγαθού Κυρίου είναι να δίνει και στα σκυλάκια (δ).
Ή, «ναι, Κύριε, σωστά το είπες· εκείνοι μεν είναι παιδιά ενώ εγώ σκυλάκι και για αυτό πρέπει περισσότερο να με σπλαχνιστείς, διότι και τα σκυλάκια…» (Ζ). Δέχεται τη θέση σπιτικού σκύλου (p). «Πρέπει όμως να προσέξουμε μαζί με την πίστη και την ταπεινοφροσύνη της. Διότι αυτός μεν ονόμασε τους Ιουδαίους παιδιά, αυτή όμως δεν αρκέστηκε σε αυτό, αλλά τους ονόμασε και κυρίους» (Σχ).
Ή, ναι, Κύριε, σωστά το είπες, ότι δεν πρέπει κάποιος να πάρει το ψωμί των παιδιών και να δώσει αυτό στα σκυλάκια· αλλά όμως και τα σκυλάκια… Οι δύο πρώτες ερμηνείες πιο σοβαρές.
(3)   Αιτιολογικό, όπου το «και» αυξάνει την έννοια του γαρ=διότι μάλιστα (δ).
Ή, διότι ακόμα και τα σκυλάκια (b).
(4)   Και αυτά τα σκυλάκια είναι μέλη της οικογένειας και τρώνε ό,τι είναι περιττό για τα παιδιά (p). «Επειδή είμαι σκυλάκι, δεν είμαι ξένη, ούτε εμποδίζομαι από το να πάρω τα ψίχουλα» (Ζ).
(5)   Δεν λέει τους βλωμούς (τις μπουκιές) ούτε το ψωμί (b). Χωρίς να συγχέεται η διαφορά μεταξύ Ιουδαίων και εθνικών, και χωρίς να στερούνται οι Ιουδαίοι αυτά που τους ανήκουν, μπορούσε ο Κύριος να εισακούσει το αίτημά της. «Ως ψίχουλα θα εννοήσουμε τις θεραπείες τις συμπτωματικές» (Ζ).
(6)   Υποδηλώνει τα προνόμια των παιδιών, αλλά και κάποιο δεσμό που υπάρχει με αυτούς εκ μέρους των σκυλιών (b). Η αντίθεση είναι όχι μεταξύ των τέκνων και των σκυλιών, αλλά μεταξύ αυτών που κάθονται στο τραπέζι, παιδιών ή γονέων, τους οποίους τα σκυλάκια αναγνωρίζουν ως κυρίους (L).
(7)   «Το ότι δεν απομακρύνθηκε λοιπόν, παρόλο που τόσο ντροπιάστηκε ήταν σημάδι πίστης· το ότι συνομολόγησε ότι είναι σκυλάκι, ήταν σημάδι ταπείνωσης· το ότι από τα λόγια του Χριστού κατασκεύασε συνηγορία, ήταν σημάδι σύνεσης» (Ζ).

Ματθ.15,28 τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ· ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις(1)· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις(2). καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ(3) τῆς ὥρας ἐκείνης(4).
Ματθ.15,28 Τότε ο Ιησούς της απάντησε: «Μεγάλη είναι η πίστη σου, γυναίκα! Ας γίνει όπως το θέλεις». Κι από κείνη την ώρα γιατρεύτηκε η θυγατέρα της.
(1)   Τόσο η γυναίκα, όσο και ο εκατόνταρχος στο η 10 πίστευαν, ότι ο Ιησούς μπορούσε να θεραπεύσει από απόσταση και οι δύο είχαν πεποίθηση στην καλοσύνη και συμπάθειά του. Αλλά η πίστη της γυναίκας είχε δοκιμαστεί περισσότερο, και δεν είχε αυτή το πλεονέκτημα, που είχε ο εκατόνταρχος, να ζει δηλαδή ανάμεσα στους Ιουδαίους και να βρίσκεται υπό την επίδραση της θρησκείας των Ιουδαίων (p).
Το μέγεθος της πίστης της γυναίκας έγκειται στην ακλόνητη πεποίθηση όχι μόνο στη δύναμη, αλλά και στην αγαθότητα και φιλανθρωπία του Σωτήρα (δ). «Για αυτό ο Κύριος ανέβαλλε, για να φωνάξει αυτήν την κουβέντα, για να στεφανώσει τη γυναίκα» (Χ).
(2)   Όπως θέλεις να σου γίνει, δηλαδή να θεραπευτεί η κόρη σου (δ).
«Λέγοντας όμως «ας γίνει», μίλησε με βασιλικό τρόπο, αφού δεν έφερε εις πέρας το πράγμα με προσευχή, αλλά με την εξουσία που πρέπει σε Θεό» (Κ).
(3)   Η θεραπεία που επακολούθησε ήταν διαρκής (b). Η «από» δηλώνει, ότι δεν ενοχλήθηκε πλέον από την ασθένεια η κόρη της (δ).
(4)   «Από τη στιγμή που ειπώθηκε ο λόγος, το έργο δεν αργεί· Διότι είναι Θεός αυτός που μιλάει και ο λόγος ενεργεί και η δύναμή του είναι παντού» (Κ).

Στιχ. 29-31. Διάφορες θεραπείες.

Ματθ.15,29 Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν(1) ὁ Ἰησοῦς ἦλθε παρὰ τὴν θάλασαν τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἀναβὰς εἰς τὸ ὄρος(2) ἐκάθητο(3) ἐκεῖ.
Ματθ.15,29 Ο Ιησούς έφυγε από ’κει και ήρθε κοντά στη λίμνη της Γαλιλαίας· ανέβηκε σ’ ένα βουνό και καθόταν εκεί.
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο ο Ιησούς «αφού βγήκε από τα όρια Τύρου και Σιδώνος ήλθε προς την θάλασσα της Γαλιλαίας αναμέσον των ορίων Δεκαπόλεως». Η περιγραφή αυτή παρουσιάζει μακρά κυκλική οδοιπορία, που επιχειρήθηκε πιθανώς με σκοπό να αποφευχθεί το έδαφος της δικαιοδοσίας του Αντίπα (S).
(2)   Το βουνό για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αυτό ανατολικά της λίμνης (S).
(3)   Δεν πήρε την πρωτοβουλία, να παραγγείλει στα πλήθη να πλησιάσουν, αλλά περίμενε αυτά (b). «Άλλοτε μεν πηγαίνει ο ίδιος, άλλοτε πάλι κάθεται περιμένοντας τους αρρώστους» (Χ).

Ματθ.15,30 καὶ προσῆλθον αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἔχοντες μεθ᾿ ἑαυτῶν χωλούς, τυφλούς, κωφούς, κυλλοὺς(1) καὶ ἑτέρους πολλούς(2), καὶ ἔῤῥιψαν αὐτοὺς παρὰ τοὺς πόδας(3) τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἐθεράπευσεν(4) αὐτούς,
Ματθ.15,30 Και πήγε και τον βρήκε κόσμος πολύς, έχοντας μαζί τους κουτσούς, τυφλούς, κωφάλαλους κουλούς κι άλλους πολλούς, και τους έβαλαν μπρος στα πόδια του Ιησού και τους θεράπευσε.
(1)   Ξεχωρίζεται εδώ από το χωλός. Φαίνεται να είναι αυτός που έχει παράλυτα χέρια, και έπειτα ο ακρωτηριασμένος όπως στα Ματθ. ιη 8 και Μάρκ. θ 43 (g), «ο χωρίς χέρια» (Ζ).
(2)   Οι οποίοι ήταν ασθενείς (b).
(3)   «Φανέρωναν διπλή την πίστη τους, και με το ότι ανέβαιναν στο βουνό, αν και ήταν κουτσοί, και με το ότι δεν ζητούν τίποτα άλλο, παρά μόνο να πέσουν μπροστά στα πόδια του» (Χ).
(4)   Ο αόριστος δείχνει το με τη μία, με ένα λόγο, τούς θεράπευσε όλους (δ). Ο Μεσσίας βρίσκεται ακόμη μια φορά ανάμεσα στο λαό του και στο δικό του έδαφος. Έργα λοιπόν θεραπείας είναι το φυσικό προϊόν της βασιλικής του φιλανθρωπίας και δύναμης (p).

Ματθ.15,31 ὥστε τοὺς ὄχλους θαυμάσαι(1) βλέποντας κωφοὺς ἀκούοντας, ἀλάλους λαλοῦντας, κυλλοὺς ὑγιεῖς, χωλοὺς περιπατοῦντας καὶ τυφλοὺς βλέποντας· καὶ ἐδόξασαν τὸν Θεὸν Ἰσραήλ(2).
Ματθ.15,31 Έτσι το πλήθος θαύμασε που είδε κουφούς ν’ ακούν και άλαλους να μιλούν, κουλούς να γίνονται καλά, κουτσούς να περπατούν και τυφλούς να βλέπουν· και δόξασαν το Θεό του Ισραήλ.
(1)   «Διότι τους προκαλούσε έκπληξη και το πλήθος των θεραπευομένων και το εύκολο της θεραπείας» (Χ).
(2)   Φράση που σπάνια συναντιέται στην Κ.Δ.. Δες Λουκ. α 68,Πράξ. ιγ 17. Στην Π.Δ. διακρίνει τον Ιεχωβά από τους θεούς των άλλων εθνών (Εξόδ. ε 1, Γ΄Βασ. ια 9), και συναντιέται εκεί συχνά. Ο λαός εκπλήσσεται για τη δύναμη του Ιησού που εκδηλώθηκε με ποικίλες θεραπείες, και αναγνώρισε, ότι η θαυματουργική αυτή δύναμη ενεργούσε αποκλειστικά για ευεργεσία του προνομιούχου έθνους. Για αυτό και δοξάζουν το Θεό του Ισραήλ (p), «δηλαδή το Θεό που τιμούν οι Ισραηλίτες» (Ζ). Τα θαύματα του Ιησού που δεν παρέχονταν γενικώς στους εθνικούς, αλλά άφθονα ενεργούνταν για ευεργεσία των Ισραηλιτών, συντελούσαν στη δόξα του Θεού του Ισραήλ (L).

Στιχ. 32-39. Ο πολλαπλασιασμός των επτά άρτων.

Ματθ.15,32 Ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπε· σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς(1) προσμένουσί(2) μοι καὶ οὐκ ἔχουσι τί φάγωσι(3)· καὶ ἀπολῦσαι αὐτοὺς νήστεις οὐ θέλω, μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ(4).
Ματθ.15,32 Ο Ιησούς κάλεσε τότε τους μαθητές του και τους είπε: «Σπλαχνίζομαι αυτό τον κόσμο· τρεις μέρες τώρα είναι μαζί μου και δεν έχουν τι να φάνε. Και δε θέλω να τους διώξω νηστικούς, μην αποκάμουν στο δρόμο».
(1)   Υπάρχει και η γραφή ημέρας τρεις. Η γραφή ημέραι τρεις ή «με την έννοια για τρεις μέρες» (Ζ). Ή, είναι τρεις ημέρες αφότου (δ).
(2)   «Είναι θαυμαστή η τόσο μεγάλη καρτερία του όχλου» (Ζ).
(3)   «Επομένως και αν ακόμα ήλθαν έχοντας μαζί τους (εφόδια), τα είχαν ήδη φάει. Διότι για αυτό και αυτός δεν έκανε αυτό την πρώτη ή τη δεύτερη ημέρα, αλλά όταν τους τελείωσαν όλα, ώστε αφού πρώτα φτάσουν σε ανάγκη, να δεχτούν με μεγαλύτερη προθυμία αυτό που έγινε» (Χ).
(4)   «Δείχνοντας ότι και βρίσκονταν πολύ μακριά και δεν τους είχε απομείνει τίποτα» (Χ).

Ματθ.15,33 καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ(1)· πόθεν ἡμῖν(2) ἐν ἐρημίᾳ(3) ἄρτοι τοσοῦτοι ὥστε χορτάσαι ὄχλον τοσοῦτον;
Ματθ.15,33 Και του λένε οι μαθητές: «Πού να βρούμε εδώ στην ερημιά τόσα ψωμιά για να χορτάσει τόσος κόσμος;»
(1)   «Ακόμα σέρνονται κάτω στη γη (οι μαθητές)· αν και έκανε αμέτρητα, ώστε να θυμηθούν εκείνο το θαύμα [του χορτασμού των 5 χιλιάδων]… αλλά ακόμα ήταν πιο ατελείς. Για αυτό και λένε σε αυτόν: Από πού θα βρούμε στην έρημο τόσους άρτους;» (Χ).
(2)   Από πού θα γίνουν σε εμάς, από πού δηλαδή θα βρούμε (δ).
(3)   Αφού είμαστε (δ), «σε ερημιά που απέχει πολύ από τις κωμοπόλεις» (Χ). «Και πριν και ύστερα σε ερημιά κάνει το θαύμα αυτό, μακριά από πόλεις και χωριά» (Ζ) «για να μην λέει κάποιος δηλαδή… ότι προμηθεύτηκε από κάποια πόλη που ήταν κοντά, ομολογείται ο τόπος, για να πιστευτεί το θαύμα» (Χ).
Επιπλέον με τον καθορισμό του τόπου («στην ερημιά») «δείχνει σαν να έκανε το θαύμα των άρτων χωρίς να το θέλει κατά κάποιο τρόπο, λόγω της ανάγκης και λόγω του ότι η τροφή ήταν δυσπρόσιτη· το οποίο δεν θα έκανε σε πόλη, όπου υπάρχει αφθονία προμηθειών» (Κ).

Ματθ.15,34 καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· πόσους ἄρτους ἔχετε(1); οἱ δὲ εἶπον· ἑπτά, καὶ ὀλίγα ἰχθύδια(2).
Ματθ.15,34 Τους λέει ο Ιησούς: «Πόσα ψωμιά έχετε;» «Εφτά, και λίγα ψαράκια», του απαντούν.
(1)   «Και στους πέντε άρτους ρώτησε αυτό, όπως είπε ο Λουκάς» (Ζ). «Διότι και αυτός με αυτά προκαλεί τη σκέψη τους, και ρωτά με όμοιο τρόπο όπως και παλιότερα, ώστε και με τον τρόπο της ερώτησης να θυμίσει σε αυτούς αυτά που ήδη έγιναν» (Χ). Αλλά «ούτε έτσι δεν κατάλαβαν. Εσύ όμως, έστω και αν κακολογείς την τόσο μεγάλη πώρωσή τους, ότι ενώ ήταν δηλαδή νωπό ακόμα το θαύμα που προηγήθηκε, τόσο γρήγορα το ξέχασαν, αλλά θαύμασε τη φιλαλήθειά τους» (Ζ), «πως οι ίδιοι γράφοντας, δεν κρύβουν τα ελαττώματά τους, και αυτά ενώ είναι μεγάλα» (Χ).
(2)   Με το υποκοριστικό χαρακτηρίζουν το πόσο μικρά και τελείως ανεπαρκή ήταν τα ψάρια (δ).

Ματθ.15,35 καὶ ἐκέλευσε τοῖς ὄχλοις(1) ἀναπεσεῖν ἐπὶ τὴν γῆν(2).
Ματθ.15,35 Κι αφού πρόσταξε τον κόσμο να καθίσουν καταγής για φαγητό,
(1)   «Κάνει τα ίδια με τα παλιά. Διότι τους ξαπλώνει στη γη και στα χέρια των μαθητών κάνει να πηγάζουν οι άρτοι. Διότι διέταξε, λέει, τους όχλους να ξαπλώσουν στη γη» (Χ). «Αν και μπορούσε με λόγο να δυναμώσει τους όχλους, δεν κάνει αυτό διότι δεν θα φαινόταν. Έκανε όμως το θαύμα με τους άρτους για να δείξει ολοκάθαρα την θεϊκή του δόξα» (Κ).
(2)   Στο μεν θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων παράγγειλε στους όχλους, να ξαπλώσουν στο χορτάρι (Ματθ. ιδ 19) μιας και ήταν άνοιξη, τώρα όμως στη σκέτη γη, μιας και ήταν καλοκαίρι ή φθινόπωρο (δ).

Ματθ.15,36 καὶ λαβὼν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους καὶ τοὺς ἰχθύας, εὐχαριστήσας(1) ἔκλασε καὶ ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις(2).
Ματθ.15,36 πήρε τα εφτά ψωμιά και τα ψάρια, είπε ευχαριστήρια προσευχή, τα έκοψε κομμάτια και τα έδωσε στους μαθητές, κι οι μαθητές στον κόσμο.
(1)   Είναι δίκαιο να ευχαριστούμε και πριν την τροφή (δες Πράξ. κζ 35), διότι η ευχαριστία αυτή είναι αναγνώριση της θείας ευλογίας και για τα περασμένα και για τα μελλοντικά. Ο Ιησούς ανέφερε τα πάντα προς τον Πατέρα. Για αυτό και τώρα ευχαριστεί για τους άρτους και το χορτασμό του πλήθους που θα ακολουθήσει μετά από λίγο (b).
(2)   Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και των ιχθύων έγινε απαράλλακτα όπως και στο προηγούμενο θαύμα· μόνο που αντί για την εκεί αναφερόμενη ευλογία, εδώ αναφέρεται ευχαριστία, την οποία ευχαριστία ο Ιωάννης (στ 11) μνημονεύει και στο πρώτο θαύμα, από όπου είναι φανερό ότι ευχαριστία και ευλογία έχουν την ίδια έννοια (δ).

Ματθ.15,37 καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων ἑπτὰ(1) σπυρίδας(2) πλήρεις·
Ματθ.15,37 Έφαγαν όλοι και χόρτασαν. Κι όταν μάζεψαν τα κομμάτια που περίσσεψαν γέμισαν εφτά καλάθια.
(1)   «Τότε μεν κάνει τα κοφίνια των περισσευμάτων ισάριθμα με τους μαθητές, ενώ τώρα κάνει τα κοφίνια ίσα με τους άρτους» (Χ). «Πώς εκεί μεν περίσσεψαν δώδεκα κοφίνια, ενώ εδώ επτά μεγάλα κοφίνια, αν και έπρεπε εδώ να περισσέψουν περισσότερα, αφού και περισσότεροι ήταν οι άρτοι και λιγότεροι αυτοί που έφαγαν;» (Ζ).
«Ή… οι σπυρίδες ήταν μεγαλύτερες από τα κοφίνια, ή αν όχι αυτό, ώστε να μην γίνει αιτία η ισότητα του θαύματος στο να το ξεχάσουν πάλι, οπότε με την διαφορά διεγείρει τη μνήμη τους, έτσι ώστε με την παραλλαγή να θυμηθούν και εκείνο και αυτό» (Χ).
(2)   Το κοφίνι χρησιμοποιούνταν για την εργασία στην ξηρά. Έπρεπε λοιπόν να έχει μέγεθος περιορισμένο, για να μην προκαλεί βαρύ μόχθο. Η σπυρίδα φαίνεται από τις Πράξεις θ 25 ότι ήταν αρκετά μεγάλη, αφού σε αυτήν σύμφωνα με το χωρίο αυτό χώρεσε ολόκληρος άνθρωπος κρυμμένος (L). Η σπυρίδα ή σφυρίδα ήταν καλάθι από καλάμι, που συχνά χρησιμοποιούνταν από τους ψαράδες για μεταφορά ψαριών (S).

Ματθ.15,38 οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν τετρακισχίλιοι(1) ἄνδρες χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.
Ματθ.15,38 Αυτοί που έφαγαν ήταν τέσσερις χιλιάδες άντρες, χωρίς γυναίκες και παιδιά.
(1)   Πολλές λεπτομέρειες φαίνονται όμοιες με το θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων. Αλλά οι διαφορές ως προς τους αριθμούς δεν σημειώνονται μόνο στο πλήθος (4 χιλιάδες) αλλά και στην ποσότητα των άρτων και των καλαθιών. Μαζί με αυτές τις διαφορές η για τριήμερο παραμονή του πλήθους κοντά στο Χριστό είναι αποκλειστική στο θαύμα αυτό της διατροφής των 4 χιλιάδων. Επιπλέον χρησιμοποιείται εδώ το υποκοριστικό ιχθύδια αντί για τους ιχθύες του θαύματος των 5 χιλιάδων, όπως και διαφορετική λέξη, η σπυρίδα, αντί για την εκεί χρησιμοποιούμενη (p).
Στον ισχυρισμό κάποιων ορθολογιστών που ισχυρίζονται, ότι το θαύμα αυτό δεν είναι αυθεντικό, αλλά αποτελεί άλλη έκδοση αφήγησης του πρώτου, που μπήκε σκοπίμως στην παράδοση, σωστά παρατηρήθηκε από τον Olshausen, ότι αν επρόκειτο για παραφθορά της παράδοσης, το δεύτερο αυτό θαύμα θα έπρεπε να αναφέρεται με γλώσσα που θα υπερέβαλε τα περιστατικά του πρώτου θαύματος από το οποίο προήλθε. Αντιθέτως τώρα ο αριθμός αυτών που τράφηκαν είναι μικρότερος, ο αριθμός των άρτων μεγαλύτερος και η ποσότητα των περισσευμάτων μικρότερη από αυτήν του προηγούμενου θαύματος (ο).

Ματθ.15,39 καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη(1) εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια Μαγδαλά(2).
Ματθ.15,39 Έπειτα άφησε τον κόσμο να φύγει, μπήκε στο καΐκι και ήρθε στην περιοχή της Μαγδαλά.
(1)   Υπάρχει και η γραφή ανέβη.
(2)   Αυθεντική γραφή Μαγαδάν. Ο Μάρκος έχει Δαλμανουθά. Υπάρχει λοιπόν αβεβαιότητα γραφών. Εδώ η γραφή Μαγαδάν είναι η παλαιότερη. Τέτοιο όμως όνομα τόπου δεν είναι γνωστό, για αυτό και στα μεταγενέστερα χειρόγραφα αντικαταστάθηκε το Μαγαδάν με το Μαγδαλά, γνωστής κωμόπολης μεταξύ Τιβεριάδας και Καπερναούμ που βρίσκεται στη δυτική όχθη. Και η Δαλμανουθά είναι επίσης άγνωστη (p).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΣΤ’ (16)

Στιχ. 1-12. Μόνο τη διδασκαλία του Κυρίου πρέπει να έχουμε οδηγό μας.

Ματθ.16,1 Καὶ προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι(1) πειράζοντες(2) ἐπηρώτησαν(3) αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ(4) ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς.
Ματθ.16,1 Ήρθαν στον Ιησού οι Φαρισαίοι και Σαδδουκαίοι και, για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, του ζήτησαν ν’ αποδείξει μ’ ένα θαύμα τη θεϊκή του αποστολή.
(1)   Η συμμαχία των Φαρισαίων με τους πολύ αντιπαθείς σε αυτούς αντιπάλους τους Σαδδουκαίους, είναι περισσότερο αξιοπαρατήρητη από ότι η συμμαχία των Φαρισαίων με τους Ηρωδιανούς. Κοινή έχθρα συνένωσε εχθρούς από μακρά παράδοση (p).
«Παρόλο που στα δόγματα διαφωνούσαν οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι, αλλά όμως εναντίον του Χριστού συμπνέουν» (Θφ). Ο Μάρκος δεν μνημονεύει τους Σαδδουκαίους όπως και ο Λουκάς τους Φαρισαίους (p).
(2)   Δηλαδή με προθέσεις εχθρικές (F). «Διότι δεν ζητούσαν για να πιστέψουν, αλλά για να επιτεθούν» (Χ), «για να τον κατηγορήσουν ως μάγο» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του παρακάλεσαν» (Ζ), ζήτησαν (δ).
(4)   «Τι θαύμα ζητούσαν από τον ουρανό; Να σταματήσει τον ήλιο ή να συγκρατήσει τη σελήνη ή να κατεβάσει κεραυνούς ή να μεταβάλλει τον αέρα ή κάτι άλλο τέτοιο» (Χ). «Διότι θεωρούσαν ότι τα θαύματά του πάνω στη γη γίνονται από δαιμονική δύναμη και με τον Βεελζεβούλ» (Θφ) και ότι δεν αποδείκνυαν αποφασιστικά, ότι αυτός είναι ο Μεσσίας. Φαίνονταν να ομολογούν, ότι επιθυμούσαν να πειστούν για την μεσσιακή του ιδιότητα. Αλλά περίμεναν, ότι δεν θα μπορούσε να επιδείξει το θαύμα, το οποίο ζητούσαν από αυτόν. Και θα εκτιθόταν έτσι στο λαό (p).

Ματθ.16,2 (1)ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(2)· ὀψίας γενομένης λέγετε· εὐδία(3)· πυῤῥάζει(4) γὰρ ὁ οὐρανός·
Ματθ.16,2 Αυτός τους απάντησε: «Όταν έρθει το δειλινό, λέτε: “θα ’χουμε καλόν καιρό, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος”.
(1)   Τα από το «οψίας γενομένης» μέχρι το τέλος του επόμενου στίχου δεν μαρτυρούνται από τους κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό και κάποιους άλλους όπως και από τον Ωριγένη και από την Συριακή, την σαϊδική και βοχαϊρική μετάφραση. Από τα αντιοχειανά κείμενα μαρτυρείται πάρα πολύ νωρίς.
Για αυτό άλλοι μεν θεωρούν αυτούς τους στίχους ως γλώσσα (κείμενο που προστέθηκε) που σχηματίστηκε σύμφωνα με το Λουκ. ιβ 54-56 (a), άλλοι ως παλαιότατη προσθήκη, που διασώζει πιθανώς αληθινό λόγο του Κυρίου (p) και άλλοι ως σκόπιμη αποσιώπηση του χωρίου από τα χειρόγραφα αλεξανδρινής προέλευσης, που οφείλεται στο ότι η εικασία του καιρού από τα σημάδια του ουρανού, όπως περιγράφεται στο χωρίο, δεν επαληθεύεται στην Αίγυπτο, διότι το πρωινό κόκκινο του ουρανού δεν προαναγγέλλει βροχή (L). Η τελευταία εκδοχή σοβαρότατη.
(2)   Η έννοια του όλου χωρίου: «Την μεν επιφάνεια του ουρανού μπορείτε να την διακρίνετε, πότε μεν δηλώνει καλοκαιρία, πότε κακοκαιρία, τα σημάδια όμως των καιρών δεν μπορείτε να τα διακρίνετε;» (Ζ).
«Όπως ακριβώς στον ουρανό είναι άλλο μεν το σημάδι της κακοκαιρίας, άλλο πάλι της καλοκαιρίας, και δεν θα μπορούσε κάποιος, βλέποντας το σημάδι της κακοκαιρίας να ζητήσει γαλήνη, ούτε στη γαλήνη να ζητήσει κακοκαιρία, έτσι πρέπει να σκέφτεστε και για μένα» (Σχ). Πώς δεν διακρίνετε ότι ήλθαν νέοι καιροί; Για να προβλέψετε τι καιρός θα είναι την επομένη ή κατά την διάρκεια της ημέρας, παρατηρείτε τον ουρανό. Για να διακρίνετε εάν πράγματι είμαι ο Μεσσίας γιατί δεν εξετάζετε τα έργα μου; (L).
(3)   Από το ευ και δίος, το οποίο πάλι από το Ζευς-Διός, του βασιλιά του αέρα και του ουρανού=η γαλήνη του ουρανού, ο ήρεμος ουρανός, η καλοκαιρία (g).
(4)   Πυρράζω= γίνομαι πυρρός (g) κοκκινίζει, φαίνεται με χρυσό χρώμα (δ). Το σημείο που τονίζεται είναι το χρώμα των νεφών. Ωραίος καιρός! φωνάζουν, όταν είναι με χρυσό χρώμα ο ουρανός το απόγευμα (S).

Ματθ.16,3 καὶ πρωΐ· σήμερον χειμών· πυῤῥάζει γὰρ στυγνάζων(1) ὁ οὐρανός. ὑποκριταί(2), τὸ μὲν πρόσωπον(3) τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν(4) οὐ δύνασθε γνῶναι;
Ματθ.16,3 Και το πρωί λέτε: “σήμερα θα ’χουμε κακοκαιρία, γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος και συννεφιασμένος”. Υποκριτές! Τα σημάδια στον ουρανό μπορείτε να τα διακρίνετε, και τα σημάδια των καιρών δεν μπορείτε να τα καταλάβετε;
(1)   Στυγνάζω, είμαι κατσουφιασμένος, λυπάμαι· μεταφορικά λέγεται για τον ουρανό καλυμμένο με σύννεφα (g). Επομένως το πυρράζει στυγνάζων=έχει βαθύ και σκοτεινό κόκκινο χρώμα (δ) ή είναι σκεπασμένος από σύννεφα και κοκκινίζει.
«Διότι όταν ανεβαίνει ο ήλιος μέσα από ομίχλη, ελαττώνεται μεν η λάμψη των ακτίνων και φαίνεται ο ήλιος να έχει το χρώμα του αναμμένου κάρβουνου και του αίματος και αυτή η εικόνα της φαντασίας δημιουργείται στην όψη από την παχύτητα του αέρα» (Β).
(2)   «Τους ονόμασε υποκριτές, όχι μόνο διότι άλλα μεν έλεγαν, ενώ άλλα φρονούσαν, αλλά και διότι έδιναν μεν την εντύπωση ότι είναι σοφοί, αλλά ήταν άσοφοι» (Ζ), διότι είχαν το νου γεμάτο από ανοησία και καύχηση (δ).
Ο Ιησούς δεν αρνείται την ικανότητά τους στο να προβλέπουν τον καιρό, αλλά ελεεινολογεί την τύφλωση, την οποία έδειχναν οι άρχοντες του Ισραήλ στα θαύματα που επιβεβαίωναν ότι ο Μεσσίας ήλθε (S).
(3)   Λέγεται εδώ με την έννοια της εξωτερικής όψης άψυχων αντικειμένων (g).
(4)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: Τα σημάδια τα οποία οι καιροί σημαίνουν (g). Πιο σωστά, τα σημάδια που σημαίνουν τους καιρούς του Μεσσία· τα σημάδια που πείθουν, ότι οι ημέρες είναι οι ημέρες του υιού του ανθρώπου.

Ματθ.16,4 (1)γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς(2) σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου(3). καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἀπῆλθε(4).
Ματθ.16,4 Μια γενιά πονηρή και άπιστη ζητάει να δει σημάδι, μα δε θα της δοθεί άλλο σημάδι, παρά μόνο το σημάδι του προφήτη Ιωνά». Και τους άφησε κι έφυγε.
(1)   Δες Ματθ. ιβ 38 και τις εκεί ερμηνευτικές σημειώσεις.
(2)   «Πονηρή γενιά διότι τον πειράζουν, μοιχαλίδα διότι απομακρύνονται από το Θεό και προσκολλώνται στο διάβολο» (Θφ). «Τους είπε πονηρή γενιά λόγω της ποιότητας που είχε δημιουργηθεί μέσα τους από τον πονηρό· και πονηρία σημαίνει το να κάνω το κακό με τη θέλησή μου» (Ω).
(3)   «Εσύ όμως πρόσεξε την πωρωμένη καρδιά τους, πώς ενώ άκουσαν ότι δεν θα τους δοθεί σημάδι παρά μόνο το σημάδι του Ιωνά του προφήτη, δεν ρωτούν. Παρόλο βεβαίως που έπρεπε, αφού και τον προφήτη ήξεραν και όλα τα συμβάντα και για δεύτερη φορά άκουγαν αυτό, έπρεπε λοιπόν να ρωτήσουν και να μάθουν τι τέλος πάντων σήμαινε το λεγόμενο· αλλά δεν τα λένε αυτά από επιθυμία να μάθουν» (Χ).
Εκείνοι ζητούν να τους δοθεί θαύμα από τον ουρανό και ο Κύριος τους απαντά, ότι το θαύμα, που θα τους δοθεί, προέρχεται από κάτω (ο).
(4)   «Αφήνοντάς τους ως αθεράπευτους, έφυγε» (Θφ).

Ματθ.16,5 Καὶ ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸ πέραν(1) ἐπελάθοντο(2) ἄρτους λαβεῖν.
Ματθ.16,5 Όταν έφτασαν οι μαθητές στην άλλη όχθη, είδαν ότι ξέχασαν να πάρουν ψωμιά.
(1)   Στην ανατολική παραλία της λίμνης (L).
(2)   Με έννοια υπερσυντέλικου (L). Πρόκειται για σύντομο τρόπο έκφρασης.=Παρατήρησαν φτάνοντας στην αντίπερα όχθη, ότι ξέχασαν να πάρουν μαζί τους άρτους (δ). Στη βιασύνη της αναχώρησης (F).

Ματθ.16,6 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ὁρᾶτε καὶ προσέχετε(1) ἀπὸ τῆς ζύμης(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων(3).
Ματθ.16,6 Ο Ιησούς τους λέει: «Να φυλάγεστε και να προσέχετε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων».
(1)   Ο μεταφορικός λόγος υπαινίσσεται τις σκέψεις, οι οποίες καταπλημμύριζαν τότε τις διάνοιες των μαθητών= Μη φροντίζετε για την έλλειψη του επίγειου άρτου, αλλά προσέξτε την επικίνδυνη τροφή, την οποία οι υποκριτές προσφέρουν στις ψυχές σας (b).
(2)   Από το ζέω λέγεται η οργανική ουσία που προκαλεί ζύμωση σε άλλη οργανική ύλη και είτε κάνει αυτήν καταλληλότερη για γεύση και πέψη, κάνοντας το προζύμι καλό, είτε, όταν η ζύμωση προχωρήσει πολύ, κάνει αυτήν άχρηστη για τροφή προκαλώντας τη φθορά και σαπίλα της. Ενδιάμεση λοιπόν λέξη η ζύμη, που συναντιέται με καλή μεν έννοια στα Ματθ. ιγ 33,Λουκ. ιγ 21, ενώ με κακή στο Α΄Κορ. ε 6-8 (δ).
Ο λόγος εδώ μεταφορικός. «Ζύμη λέει τη διδασκαλία των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων» (Ζ), η οποία σιωπηλά και ανεπαίσθητα εισέδυε και μόλυνε ολόκληρο τον πνευματικό άνθρωπο καταστρέφοντας κάθε αγνό και άγιο συναίσθημα (ο). Και ακριβέστερα εννοεί το στοιχείο που δηλητηριάζει κάθε διδασκαλία τους και δράση, δηλαδή την υποκρισία, όπως ερμηνεύει ο Λουκάς (ιβ 1)(δ).
Πολλές από τις διδασκαλίες των Φαρισαίων ήταν αληθινές και βιβλικές, αλλά ήταν τόσο ανακατεμένες με τις ψεύτικες και μάταιες παραδόσεις, ώστε ως σύνολο αποτελούσαν ηθική ζύμη ολέθρια (ο).
(3)   Είναι πιθανόν οι μαθητές να είχαν λησμονήσει τους άρτους, επειδή η στο σ. 1 συζήτηση με τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους είχε βάλει αυτούς σε κατάσταση αγωνίας και πειρασμού (b).

Ματθ.16,7 οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς(1) λέγοντες ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν(2).
Ματθ.16,7 Αυτοί σκέφτονταν κι έλεγαν μεταξύ τους: «Ψωμί δεν πήραμε!»
(1)   Δηλαδή στον ιδιαίτερό τους κύκλο, χωρίς να πουν τίποτα στο διδάσκαλό τους (F).
(2)   «Ήταν ακόμα προσκολλημένοι στους ιουδαϊκούς καθαρμούς και τις διακρίσεις των φαγητών» (Χ).
«Ο μεν Χριστός ζύμη ονόμασε τη διδασκαλία των λόγων και παρήγγειλε να απέχουν από αυτήν· οι μαθητές όμως, καταλαβαίνοντας ως ζύμη τους ιουδαϊκούς άρτους και νομίζοντας ότι τους παράγγειλε να απέχουν από αυτούς, σκεφτόντουσαν μέσα τους, δηλαδή ταράζονταν, αφού εμποδίστηκαν μεν από τους ιουδαϊκούς άρτους, όπως νόμισαν, αλλά δεν κουβαλούσαν άλλους μαζί τους και για αυτό έλεγαν με λύπη, ότι δεν πήραμε άρτους από τους πιστούς που μας φιλοξένησαν, ώστε να τραφούμε με αυτούς» (Ζ).
Αλλά ο Κύριος δεν έλεγε σε αυτούς να συμπεριφέρονται απέναντι στον άρτο των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων σαν να ήταν ο άρτος αυτός άρτος ειδωλολατρών, που μπορούσε να τους μολύνει (p).

Ματθ.16,8 γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· τί διαλογίζεσθε(1) ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι(2), ὅτι ἄρτους οὐκ ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,8 Το κατάλαβε ο Ιησούς και τους είπε: «Τι σκέφτεστε, ολιγόπιστοι, πως δεν έχετε πάρει ψωμιά;
(1)   «Πρώτα τους ελέγχει για τη φροντίδα της τροφής, λέγοντας· γιατί ταράζεστε, επειδή δεν πήρατε από αλλού άρτους;» (Ζ).
(2)   «Τους ονομάζει πάλι ολιγόπιστους, διότι δεν πίστεψαν ότι από αυτόν θα τραφούν όλοι, αλλά οι ίδιοι φρόντιζαν για τους εαυτούς τους» (Ζ). Η πίστη εδώ φαίνεται να είναι εμπιστοσύνη, πεποίθηση, βεβαιότητα στη δύναμη του Χριστού να προμηθεύσει τροφή, όπως έπραξε αυτό πριν (p).
(3)   «Είδες πόσο μεγάλη αγανάκτηση; Διότι δεν φαίνεται κάπου αλλού να τους μάλωσε τόσο πολύ… Διότι η πραότητα δεν είναι παντού καλό. Και όπως ακριβώς τους μετέδιδε θάρρος, έτσι και τους μαλώνει, φροντίζοντας έτσι με την ποικιλία αυτή τη σωτηρία τους» (Χ).

Ματθ.16,9 οὔπω νοεῖτε(1) οὐδὲ μνημονεύετε(2) τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πεντακισχιλίων καὶ πόσους κοφίνους ἐλάβετε(3);
Ματθ.16,9 Ακόμη δεν το εννοήσατε ούτε θυμάστε τα πέντε ψωμιά για τους πέντε χιλιάδες άντρες, και πόσα κοφίνια πήρατε έπειτα;
(1)   Το ρήμα νοέω εκφράζει κάτι περισσότερο θεληματικό από το συνίημι. Όφειλαν να είχαν κατανοήσει, ακόμη και αν τα δύο εκείνα θαύματα δεν είχαν συντελεστεί (b). Η έκτακτη αυτή νωθρότητα των 12, η οποία φαίνεται να εξέπληξε και τον ίδιο το Χριστό («ακόμα δεν καταλαβαίνετε…; Πώς δεν καταλαβαίνετε…;») δείχνει πόσο αργά προχωρούσε η εκπαίδευση και αυτών ακόμα των μαθητών που ήταν κατεξοχήν συνδεδεμένοι με τον Ιησού (p).
(2)   Η αμαρτία προσβάλλει και τη σκέψη και τη μνήμη. Οφείλουμε να μνημονεύουμε και τις λεπτομέρειες των θείων έργων και από τη βοήθεια που μας δόθηκε κατά το παρελθόν, να ελπίζουμε και για τη μελλοντική (b).
(3)   «Αναφέρει τον αριθμό και αυτών που τράφηκαν και των περισσευμάτων, οδηγώντας τους ταυτόχρονα και στο να θυμηθούν τα περασμένα, και κάνοντάς τους προσεκτικότερους για τα μέλλοντα» (Χ).

Ματθ.16,10 οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ(1) ἄρτους τῶν τετρακισχιλίων καὶ πόσας σπυρίδας ἐλάβετε;
Ματθ.16,10 Ούτε τα εφτά ψωμιά για τους τέσσερις χιλιάδες άντρες και πόσα καλάθια πήρατε;
(1)   Στο πρώτο θαύμα όπως ο αριθμός των άρτων ανταποκρίνεται στον αριθμό των χιλιάδων, έτσι και ο αριθμός των κοφινιών ανταποκρίνεται στον αριθμό των Αποστόλων· έτσι ώστε ο καθένας τους είχε το κοφίνι, το οποίο μετέφερε γεμάτο. Στο δεύτερο θαύμα ο αριθμός των σπυρίδων ανταποκρίνεται στον αριθμό των άρτων (b).

Ματθ.16,11 πῶς(1) οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτου(2) εἶπον ὑμῖν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης(3) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων;
Ματθ.16,11 Πώς δεν καταλαβαίνετε ότι δε σας μιλούσα για ψωμιά, όταν σας έλεγα να φυλαχτείτε από το προζύμι των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων;»
(1)   Μόριο που εκφράζει έκπληξη (b).
(2)   Λέγεται για συνηθισμένη τροφή (δ), για το συνηθισμένο άρτο που χρησιμοποιείται για διατροφή του σώματος.
(3)   Με έννοια ηθική και συμβολική (F).

Ματθ.16,12 τότε συνῆκαν(1) ὅτι οὐκ εἶπε προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τοῦ ἄρτου, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῆς διδαχῆς(2) τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.
Ματθ.16,12 Τότε κατάλαβαν πως δεν τους είπε να φυλάγονται από το προζύμι που φτιάχνουν ψωμί, αλλά από τη διδασκαλία των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων.
(1)   «Είδες αγανάκτηση μεγάλη, δες και τον καρπό της. Διότι αμέσως ξύπνησε το μυαλό τους που κοιμόταν και κατάλαβαν» (Ζ).
(2)   Στους ραββίνους η ζύμη σημαίνει το κακό ένστικτο. Οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι δεν είχαν την ίδια διδασκαλία σε όλα τα σημεία. Είχαν όμως τα ίδια εχθρικά αισθήματα εναντίον του Ιησού. Η λέξη λοιπόν διδαχή εδώ σημαίνει λιγότερο διδασκαλία θεωρητική και περισσότερο διάθεση ελάχιστα ειλικρινή. Για αυτό και ο Λουκάς χρησιμοποιεί αντί για αυτήν, τη λέξη υποκρισία. Ίσως η λέξη διδαχή εκλέχτηκε αναφορικά με τους Φαρισαίους, βλέποντάς τους ειδικότερα (L).

Στιχ. 13-20. Η ομολογία του Πέτρου και των μαθητών.

Ματθ.16,13 Ἐλθὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου(1) ἠρώτα τοὺς μαθητὰς(2) αὐτοῦ λέγων· τίνα(3) με λέγουσιν(4) οἱ ἄνθρωποι(5) εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου(6);
Ματθ.16,13 Όταν ήρθε ο Ιησούς στα μέρη της Καισάρειας του Φιλίππου, ρώτησε τους μαθητές του: «Ποιος λένε οι άνθρωποι πως είναι ο Υιός του Ανθρώπου;» Αυτοί απάντησαν:
(1)   «Αυτήν την Καισάρεια την έχτισε ο Φίλιππος για τιμή του Καίσαρα» (Ζ). «Υπάρχει και άλλη, αυτή του Στράτωνα» (Σχ). Η Καισάρεια του Φιλίππου βρισκόταν στους πρόποδες του Λιβάνου, κοντά στις πηγές του Ιορδάνη στη Γαυλωνίτιδα, που ονομαζόταν προηγουμένως Πανεάς, αλλά όταν ο Φίλιππος ο τετράρχης διεύρυνε αυτήν, από αυτόν μεν μετονομάστηκε σε Καισάρεια εις τιμήν του Τιβερίου Καίσαρος (Ιωσηπ. Ιουδ. Αρχ. 18,2,1), και σε Νερωνιάς από τον Αγρίππα το νεώτερο εις τιμήν του Νέρωνος (Ιωσηπ. ο.π. 20,9,4). Σήμερα ονομάζεται Banjas και έχει γύρω στα 150 σπίτια (g).
Ο πληθυσμός της Καισαρείας ήταν κυρίως ειδωλολατρικός και προφανώς ο Κύριος δεν ζητούσε έδαφος για κήρυγμα, αλλά ήσυχο περιβάλλον για κατ’ ιδίαν διδασκαλία των αποστόλων, ειδικά αποβλέποντας στο επικείμενο πάθος του (p). Τα γεγονότα, τα οποία ακολουθούν, έγιναν λίγο πριν το πάθος (b). Ήταν λοιπόν απαραίτητο να αποσυρθεί μαζί με τους μαθητές του σε τόπο απομόνωσης (S).
(2)   «Δεν τους ρωτά στην αρχή του κηρύγματος, αλλά όταν έκανε πολλά θαύματα και τους μίλησε για πολλά και υψηλά δόγματα… τότε τους κάνει αυτή την ερώτηση» (Χ). Οι μαθητές είχαν ωφεληθεί με την ακρόαση της διδασκαλίας του Κυρίου και με την έρευνα των έργων του. Τώρα ο διδάσκαλός τους, τούς εξετάζει με ερώτηση και δίνει παράδειγμα κατήχησης (b). «Ρώτησε βεβαίως όχι επειδή αγνοούσε, αλλά σύμφωνα με το σχέδιό του, έτσι ώστε ο Πέτρος να πει αυτό που του αποκαλύφθηκε και να αποδοκιμαστούν ως πλανημένες οι απόψεις όλων των άλλων για αυτόν» (Ζ).
(3)   Μπαίνει μπροστά με έμφαση.
(4)   Δηλαδή θεωρούν, πιστεύουν ότι είμαι (δ).
(5)   «Δεν είπε, ποιος λένε ότι είμαι οι γραμματείς και Φαρισαίοι, παρόλο που αυτοί πολλές φορές τον πλησίαζαν και συνομιλούσαν· αλλά ποιος λένε οι άνθρωποι ότι είμαι, εξετάζοντας την αμερόληπτη γνώμη του λαού. Διότι αν και αυτή η γνώμη ήταν πολύ πιο ταπεινή από το πρέπον, αλλά ήταν απαλλαγμένη από πονηρία· εκείνη όμως των Φαρισαίων ήταν γεμάτη από πολλή κακία» (Χ).
(6)   Η ονομασία αυτή δεν αρμόζει μόνο στην κατάσταση της ταπείνωσης του Κυρίου αλλά και σε αυτήν της εξύψωσης και δόξας του (b). «Διότι λέει, κανείς δεν ανέβηκε στον ουρανό, παρά μόνο ο Υιός του ανθρώπου, που είναι στον ουρανό· και πάλι, όταν δείτε τον Υιό του ανθρώπου να ανεβαίνει, εκεί όπου ήταν προηγουμένως» (Χ). Η ονομασία εδώ έδειχνε την ανθρώπινη φύση του και προετοίμαζε με αντίθεση την αποκάλυψη της θείας του φύσης (L).

Ματθ.16,14 οἱ δὲ εἶπον· οἱ μὲν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν(1), ἄλλοι δὲ Ἠλίαν(2), ἕτεροι δὲ Ἱερεμίαν(3) ἢ ἕνα τῶν προφητῶν(4).
Ματθ.16,14 Άλλοι λένε πως είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, άλλοι ο Ηλίας, άλλοι ο Ιερεμίας ή ένας από τους προφήτες».
(1)   «Αυτοί μεν που τον ονόμαζαν Ιωάννη, ήταν όπως ο Ηρώδης, οι οποίοι νόμιζαν ότι ο Ιωάννης μετά την ανάστασή του πήρε και αυτό το χάρισμα, το της θαυματουργίας δηλαδή» (Θφ).
(2)   «Άλλοι πάλι ότι είναι ο Ηλίας αυτός που τώρα ονομάζεται… ο οποίος από τότε ζει με σάρκα και εμφανίστηκε κατά τον παρόντα χρόνο» (Ω). Οι εσχατολογικές ελπίδες του λαού είχαν συγκεντρωθεί σε προσωπικότητες, οι οποίες σύμφωνα με το Δ΄ Έσδρα στ 26 αρπάχτηκαν στον ουρανό, χωρίς να γευτούν θάνατο και οι οποίοι αναμένονταν να επιστρέψουν ώστε κατά τις έσχατες ημέρες να γίνουν κήρυκες του Μεσσία. Στη ραββινική πραγματεία, που έχει τον τίτλο Ντερέκ ερες ζούτα (σχετικά με το τέλος) διασώθηκε παράδοση σύμφωνα με την οποία εννιά τέτοια πρόσωπα αρπάχτηκαν ζωντανά στον Παράδεισο, και πρώτα μεταξύ αυτών αριθμούνται ο Ενώχ και ο Ηλίας (S).
Δεν είναι λοιπόν ανάγκη να σχετίσουμε το παρόν χωρίο με τις σύγχρονες ιδέες κάποιων για τη μετεμψύχωση, διότι ανέμενε ο λαός την επιστροφή του ιδίου του Ηλία αυτοπροσώπως ο οποίος δεν είχε πεθάνει, ή τελικά την ανάσταση από τους νεκρούς κάποιων άλλων προφητών (b).
(3)   Ο Ιούδας Μακκαβαίος πριν τη σύγκρουσή του με τον Νικάνορα είδε οπτασία άνδρα, του οποίου «ήταν θαυμαστή και μεγαλοπρεπέστατη η υπεροχή του», και ήταν αυτός «ο Ιερεμίας ο προφήτης του Θεού που προσευχόταν πολύ για τον λαό της αγίας πόλης», ο οποίος και παρέδωσε «στον Ιούδα χρυσό σπαθί» με το οποίο θα συνέτριβε τους εχθρούς (Β΄ Μακκαβ. ιε 13 και εξής). Προφανώς επικρατούσε στο λαό η πίστη ότι ο Ιερεμίας θα ξαναερχόταν (p). Αξιόλογη και η: «άλλοι έλεγαν ότι είναι ο Ιερεμίας, διότι η σοφία σε αυτόν γεννήθηκε από μόνη της και χωρίς μάθηση· διότι ο Ιερεμίας τάχτηκε στην προφητεία ενώ ήταν ακόμη παιδί» (Θφ).
(4)   Κοινό στοιχείο όλων αυτών των ιδεών του λαού για τον Ιησού ήταν, ότι όλες αρνούνται σε αυτόν τον χαρακτήρα του Μεσσία και θεωρούν αυτόν ως προφήτη πρόδρομο του Μεσσία (δ). Ομοίως συμφωνούν όλες οι σχετικά με τον Κύριο γνώμες των πολλών, στο ότι αυτός ήταν η επανεμφάνιση με σωματική ανάσταση του Ιωάννη ή κάποιου από τους προφήτες της Π.Δ. (ο).

Ματθ.16,15 λέγει αὐτοῖς(1)· ὑμεῖς(2) δὲ τίνα με λέγεται εἶναι;
Ματθ.16,15 Εσείς, ποιος λέτε πως είμαι;» τους λέει.
(1)   Όταν «έφερε στο προσκήνιο την πλανεμένη γνώμη του λαού, τότε πρόσθεσε, εσείς όμως ποιος λέτε ότι είμαι; Προσκαλώντας αυτούς με τη δεύτερη ερώτηση στο να φανταστούν κάτι ανώτερο για αυτόν και δείχνοντάς τους, ότι η προηγούμενη άποψη είναι πολύ ανάρμοστη για την αξία του» (Χ).
(2)   Υπάρχει ισχυρή έμφαση στο «εσείς» (p). Εσείς «δηλαδή, οι οποίοι είστε πάντα μαζί μου και με βλέπετε να θαυματουργώ και κάνατε και εσείς οι ίδιοι πολλά θαύματα μέσω εμού» (Χ).

Ματθ.16,16 ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων(1) Πέτρος(2) εἶπε· σὺ εἶ ὁ Χριστὸς(3) ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(4) τοῦ ζῶντος(5).
Ματθ.16,16 Ο Σίμων Πέτρος απάντησε: «Εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του αληθινού Θεού».
(1)   «Ο παντού θερμός, ο κορυφαίος της ομάδας των Αποστόλων, αν και όλοι ρωτήθηκαν, απαντά αυτός. Και όταν μεν ρωτούσε για τη γνώμη του λαού, όλοι είπαν για αυτό που ρωτήθηκε· όταν όμως ζήτησε τη δική τους γνώμη, πηδά πρώτος ο Πέτρος και προλαβαίνει» (Χ).
(2)   Το διπλό όνομα εδώ είναι αξιοσημείωτο. Συχνά χρησιμοποιείται αυτό στο δ΄ ευαγγέλιο, σπάνια όμως στους συνοπτικούς. Ο Μάρκος και ο Λουκάς έχουν εδώ μόνο το Πέτρος (S). Στην επίσημη αυτή περίσταση το όνομα και το παρωνύμιο συνδέονται (b).
(3)   Την ώρα που οι άλλοι ακροατές του Ιησού έπαυσαν να θεωρούν αυτόν ως Μεσσία, οι 12 είχαν ενισχυθεί στην πίστη, ότι ήταν ο Χριστός (p). Ο Χριστός, με άρθρο=ο Μεσσίας που από παλιά τον είχε υποσχεθεί ο Θεός στους Ιουδαίους και αναμενόταν ανυπόμονα από αυτούς (F).
(4)   Δύο ονομασίες, ο Χριστός, ο υιός του Θεού, οι οποίες δεν έχουν εξ’ ολοκλήρου την ίδια σημασία, παρόλο που η μία συνεπάγεται την άλλη (Πράξ. θ 20). Προχωρά κλιμακωτά. Διότι η γνώση του Ιησού ως υιού του Θεού είναι ανώτερη από τη γνώση του ως Μεσσία (b). Ο Πέτρος με την προσθήκη του άρθρου και την ονομασία υιός του Θεού του ζωντανού, ομολογεί όσο του ήταν δυνατόν σαφώς την θεία αρχή του Ιησού, ότι κατέχει τη φύση του άπειρου όντος, το οποίο έχει τη ζωή και μεταδίδει αυτήν (L).
«Και πριν από αυτό είπαν «αληθινά είναι Υιός Θεού» όσοι ήταν στο πλοίο μετά την τρικυμία που είδαν και δεν μακαρίστηκαν, παρόλο που μίλησαν αληθινά. Διότι δεν ομολόγησαν τέτοια υιότητα όπως ο Πέτρος· αλλά νόμιζαν ότι είναι ένας από τους πολλούς αληθινά υιούς, πιο εξαιρετικός μεν από τους πολλούς, όχι όμως από την ίδια ουσία» (Χ).
«Δεν είπε χωρίς το άρθρο, αλλά μαζί με το άρθρο ο Υιός, δηλαδή ο ίδιος εκείνος, ο ένας και μόνος… αυτός που γεννήθηκε από την ίδια την ουσία του Πατέρα» (Θφ).
Ο Υιός του Θεού του ζωντανού, με άρθρο και οι 3 λέξεις το οποίο τονίζει την κάθε μία από αυτές (F). Με την προσθήκη του άρθρου (ο υιός) «τον ομολόγησε γνήσιο Υιό» (Χ), «τον κατανόησε ότι είναι από τη φύση του και κατά κυριολεξία υιός του Θεού», ενώ οι άλλοι όσοι πριν από αυτόν «τον ομολόγησαν Υιό του Θεού», «τον θεώρησαν ότι είναι υιός από υιοθεσία και σύμφωνα με προκοπή αρετής, όπως όλοι οι άγιοι» (Ζ).
(5)   «Σε αντίθεση με τα νεκρά είδωλα» (Ζ), και για να δηλώσει ότι αυτός είναι η πηγή της ζωής και των ευλογιών της (ο). Στην Π.Δ. συχνά συναντιέται η φράση.

Ματθ.16,17 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ(1), ὅτι σάρξ καὶ αἷμα(2) οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι(3), ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου(4) ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς(5).
Ματθ.16,17 Τότε ο Ιησούς του αποκρίθηκε: «Μακάριος είσαι, Σίμων, γιε του Ιωνά, γιατί αυτό δε σου το αποκάλυψε άνθρωπος, αλλά ο ουράνιος Πατέρας μου.
(1)   «Το βαρ είναι εβραϊκό, και σημαίνει τον γιο» (Ζ), «δηλαδή γιε του Ιωνά» (Θφ). Λέξη αραμαϊκή, ενώ το Ιωνά ή είναι συντομευμένος τύπος του ονόματος Ιωάννης (a,S), ή είναι άσχετος με το όνομα Ιωάννης, λέξη που σημαίνει το περιστέρι (L).
(2)   «Δηλαδή άνθρωπος» (Ζ). Φράση κοινή στο Ταλμούδ και στα Μισδραχίμ που σημαίνει την ανθρώπινη φύση σε αντίθεση με το Θεό (a)=άνθρωπος ψυχικός και σαρκικός, όπως από μόνος του είναι ο άνθρωπος χωρίς τη θεία χάρη. Αυτός ούτε να καταλάβει μπορεί καθόλου τις θείες αλήθειες, πολύ περισσότερο να αποκαλύψει αυτές σε άλλον (δ). Κανείς θνητός κατά το χρόνο εκείνο δεν γνώριζε την αλήθεια αυτή πριν ο Πέτρος διακηρύξει αυτήν (b).
(3)   «Δεν σε μυσταγώγησε σε αυτήν την ομολογία για εμένα» (Ζ). Η γνώση για το Χριστό δεν μπορεί αλλιώς να επιτευχθεί παρά με θεία αποκάλυψη (b).
(4)   «Δεν είπε απλώς· ο Πατέρας στους ουρανούς, αλλά ο Πατέρας μου, εξαιρώντας τον εαυτό του από την κτίση και λέγοντας τον Πατέρα, δικό του Πατέρα» (Σχ.π.). Ο Ιησούς δεν είχε πει ακόμη στους μαθητές του ξεκάθαρα ότι ήταν ο Χριστός. Είχε κάνει και πει εκείνα, με τα οποία με τη βοήθεια της αποκάλυψης από τον Πατέρα θα μπορούσαν εκείνοι να τον αναγνωρίσουν ως Χριστό (b).
«Δεν είναι επομένως δυνατόν να μάθει κάποιος τον Υιό από άλλον παρά μόνο από τον Πατέρα· ούτε από άλλον να μάθει τον Πατέρα παρά μόνο από τον Υιό. Επομένως και από εδώ φαίνεται ότι έχουν την ίδια τιμή και την ίδια ουσία» (Χ).
(5)   «Παρουσιάζει αυτόν που μίλησε στην ψυχή του, για να μάθεις, ότι ο Πέτρος μεν μίλησε, αλλά ο Πατέρας τού τα υπαγόρευσε, και να πιστέψεις ότι αυτά που λέχθηκαν δεν είναι πλέον ανθρώπινη γνώμη, αλλά θείο δόγμα» (Χ).

Ματθ.16,18 κἀγὼ(1) δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος(2), καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ(3) οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν(4), καὶ πύλαι ᾅδου(5) οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς(6).
Ματθ.16,18 Κι εγώ λέω σ’ εσένα πως εσύ είσαι ο Πέτρος, και πάνω σ’ αυτή την πέτρα θα οικοδομήσω την εκκλησία μου, και δε θα την κατανικήσουν οι δυνάμεις του άδη.
(1)   Και ο Ιησούς κάνει τώρα άλλη αποκάλυψη που αφορά στο μελλοντικό του έργο και την σχέση, την οποία ο απόστολος Πέτρος θα είχε με αυτό (p). Όπως εσύ λες από αποκάλυψη, ότι εγώ είμαι ο Χριστός, έτσι και εγώ αποκαλύπτοντας σού λέω. «Όπως κήρυξες για μένα το ιδιαίτερο και ασάλευτο της θεότητάς μου, έτσι και εγώ κηρύττω για σένα το ασάλευτο της ομολογίας» (Σχ.π.).
(2)   Αυτό ανταποκρίνεται ωραιότατα στο «εσύ είσαι ο Χριστός» της ομολογίας του Πέτρου (b). «Διότι πρόκειται να γίνεις πέτρα πίστης μετά την άρνηση» (Ζ). Το «εσύ είσαι» δηλώνει, είσαι σύμφωνα με τη θεία θέληση και ενέργεια, σύμφωνα με το θείο προορισμό, που αναφέρεται όχι σε στιγμή δισταγμού και ασθένειας ανθρώπινης, αλλά σε ολόκληρο τον μετά από αυτά βίο του Πέτρου. Εσύ είσαι βράχος πίστης, στερεός δηλαδή και ακλόνητος στην πίστη σε μένα (δ).
(3)   Ή, «την πίστη της ομολογίας» (Χ), στην ομολογία και παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας και της θείας υιότητας του Χριστού. Πάνω στο βράχο αυτής της από αποκάλυψη αλήθειας, θα χτίσω την εκκλησία μου. Σύμφωνα με την τελευταία αυτή εκδοχή το λογοπαίγνιο Πέτρος και πέτρα σημαίνουν: «Εξέφρασες αποκεκαλυμμένη αλήθεια και το όνομά σου Πέτρος υποδηλώνει όνομα μεταφορικό αυτής της αλήθειας. Θα είναι αυτή η πέτρα ή ο βράχος πάνω στον οποίο θα θεμελιωθεί η εκκλησία. Με άλλα λόγια θα είναι το κεντρικό και θεμελιώδες δόγμα της εκκλησιαστικής διδασκαλίας» (a).
«Αυτή η ομολογία, την οποία ομολόγησες, πρόκειται να είναι θεμέλιο όσων πιστεύουν, ώστε κάθε άνθρωπος που πρόκειται να κτίζει το σπίτι της πίστης, αυτήν την ομολογία να βάζει ως θεμέλιο» (Θφ).
Ή, «εσένα θα βάλω θεμέλιο των πιστών» (Ζ). Πέτρα=μεταφορικά ο άνθρωπος, ο οποίος για το σταθερό της ψυχής είναι όμοιος με βράχο (g). Ο Κύριός μας θα μίλησε στην αραμαϊκή, όπως υποδηλώνει το βαρ Ιωνά. Και στην αραμαϊκή η λέξη Κηφά θα χρησιμοποιήθηκε και στις δύο προτάσεις. Στην ελληνική γλώσσα ήταν αδύνατον και στις δύο προτάσεις να χρησιμοποιηθεί το θηλυκό πέτρα, αφού ο Πέτρος ήταν άνδρας και το κατηγορούμενό του έπρεπε να είναι γένους αρσενικού (p).
Το λογοπαίγνιο που σχηματίζεται (Πέτρος-πέτρα) μπορεί να προέρχεται και από την αραμαϊκή, όπου σχηματίζεται πιο κυριολεκτικά από όσο στην ελληνική. Στην αραμαϊκή=εσύ είσαι Κηφά (=βράχος) και πάνω σε αυτόν τον κηφά (=βράχο)(S).
Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή ο Πέτρος λαμβάνεται εδώ όχι ως άτομο μόνο, αλλά και ως ο πρώτος διερμηνέας της ζωντανής πίστης των Αποστόλων στο Χριστό (δ). Το γεγονός, ότι και ο Χριστός αλλού με διαφορετική μεταφορά αποκαλείται ακρογωνιαίος λίθος (Εφεσ. β 20,Α΄Πέτρ. β 4-8), δεν πρέπει να μας παρακινήσει να αρνηθούμε, ότι ο Πέτρος ονομάζεται εδώ η θεμέλια πέτρα της εκκλησίας. Στο Εφεσ. β 20 οι Απόστολοι και Χριστιανοί προφήτες είναι το θεμέλιο της εκκλησίας. Εδώ είναι σαφές, ότι η υπόσχεση του Κυρίου προς τον Πέτρο έγινε σαν σε κάποιον που ομολόγησε την πίστη του και ομολόγησε αυτήν και εξ΄ ονόματος του εαυτού του, αλλά και εξ’ ονόματος των 12. Ως πρώτος λοιπόν ομολογητής της ορθής πίστης ο Πέτρος μπορούσε καλά να θεωρηθεί ως θεμέλιο. Άλλοι ομολογώντας την ίδια πίστη θα προσθέτονταν σε αυτόν και πάνω σε αυτούς το οικοδόμημα θα χτιζόταν. Αλλά ο Πέτρος ήταν ο πρώτος. Από αυτόν ως πρώτο λίθο αρχίζει η ανοικοδόμηση της χριστιανικής εκκλησίας (p).
Αξιοσημείωτα και τα επόμενα: «Λέγοντας και εμείς όπως ο Πέτρος· Εσύ είσαι ο Χριστός ο Υιός του Θεού του ζώντος, γινόμαστε Πέτρος και θα μπορούσε και για μας να ειπωθεί από τον Θεό λόγο το «εσύ είσαι Πέτρος» και τα επόμενα. Διότι πέτρα είναι κάθε μιμητής του Χριστού… και πάνω σε κάθε τέτοια πέτρα χτίζεται όλος ο εκκλησιαστικός λόγος και ο τρόπος ζωής σύμφωνα με αυτόν. Διότι στο πρόσωπο καθενός από τους τέλειους, που έχουν το σύνολο των λόγων και έργων και σκέψεων που ολοκληρώνουν την μακαριότητα, βρίσκεται η εκκλησία που χτίζεται από το Θεό» (Ω).
(4)   Μόνο εδώ και στο ιη 17 η λέξη εκκλησία συναντιέται στα ευαγγέλια. Αλλού στην Κ.Δ. είναι συχνότατη. Σημαίνει σώμα ανθρώπων ενωμένων με κοινές πεποιθήσεις και ιδανικά (p). «Από εδώ δείχνει ότι πολλοί ήδη πρόκειται να πιστέψουν» (Χ). «Διότι εκκλησία είναι οι πιστοί» (Ζ).
(5)   Όπως η εκκλησία παρομοιάστηκε με οικοδόμημα, έτσι και οι δυνάμεις του κακού. Αυτές έχουν την μητρόπολή τους στο φρούριο του Άδη. Διότι ο Άδης συμβολίζεται με ισχυρό φρούριο με πύλες οχυρωμένες και χάλκινες. Δες Ησ. λη 10,Ιωβ ιζ 16,λη 17,Ψαλμ. ρστ 16,Γ΄Μακκαβ. ε 51. Η έννοια της εικονικής αυτής έκφρασης εδώ είναι: Οι οργανωμένες δυνάμεις του κακού δεν θα υπερισχύσουν της οργανωμένης κοινωνίας, η οποία θα εκπροσωπεί την διδασκαλία μου (a). Ο θάνατος συχνά θεωρείται ως μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις. Π.χ. «Δυνατή σαν το θάνατο η αγάπη» Και εδώ η εκκλησία λέγεται ότι είναι πολύ ισχυρότερη από το θάνατο. Ούτε οι πύλες του άδη δεν θα την νικήσουν (p).
(6)   Η χριστιανική εκκλησία είναι όμοια με πόλη χωρίς τείχη. Και όμως οι πύλες του άδη, οι οποίες ορμούν εναντίον της, δεν θα νικήσουν ποτέ αυτήν (b). Η βαθύτερη έννοια του Χριστού είναι πιθανώς αυτή: Η εκκλησία έχει οικοδομηθεί πάνω στη μεσσιακή ιδιότητα του Κυρίου της, και ο θάνατος –οι πύλες του Άδη- δεν θα τη νικήσουν, διότι δεν θα μπορέσει να κρατήσει αιχμάλωτό του τον Κύριο της εκκλησίας (S), ενώ τα μέλη της εκκλησίας με το θάνατο μεταβαίνουν από την επίγεια στην στον ουρανό θριαμβεύουσα εκκλησία των πρωτοτόκων. Επομένως ο θάνατος καμία δεν θα έχει δύναμη εναντίον της εκκλησίας, ώστε να αρπάζει τα μέλη της από το Θεό και το Σωτήρα (δ).

Ματθ.16,19 καὶ δώσω(1) σοι(2) τὰς κλεῖς(3) τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν(4), καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς(5) ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς.
Ματθ.16,19 Θα σου δώσω τα κλειδιά που ανοίγουν την πόρτα της βασιλείας των ουρανών, και ό,τι κρατήσεις ασυγχώρητο στη γη θα είναι ασυγχώρητο και στους ουρανούς· και ό,τι συγχωρήσεις στη γη θα είναι συγχωρημένο και στους ουρανούς»
(1)   «Όπως ακριβώς ο Πατέρας έδωσε σε σένα το να γνωρίσεις εμένα, έτσι και εγώ θα σου δώσω» (Χ). «Το «θα σου δώσω» φανερώνει μελλοντικό χρόνο, δηλαδή τον μετά την ανάσταση» (Θφ).
«Ο καιρός του δώρου ήταν η ώρα της ανάστασης, όταν είπε· Πάρτε Πνεύμα Άγιο· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες θα τους συγχωρούνται…» (Κ). Διότι και ο Χριστός μετά την ανάσταση και ανάληψή του, πήρε τα κλειδιά κατά την ανθρώπινη φύση του (b).
«Και δεν είπε, θα παρακαλέσω τον Πατέρα, μολονότι αυτό φανέρωνε μεγάλη εξουσία και το μέγεθος του δώρου ήταν απερίγραπτο, αλλά είπε, εγώ θα σου δώσω» (Χ).
«Αυτήν την κουβέντα δεν μπορεί να την πει ούτε άγγελος ούτε κάποια άλλη λογική δύναμη. Αλλά αρμόζει κατεξοχήν στο Θεό που κυβερνά τα πάντα και έχει εξουσία γης και ουρανού» (Κ).
(2)   «Και όμως αυτό το δώρο έγινε και στους άλλους Αποστόλους, αλλά δόθηκε πρώτα στον Πέτρο· διότι πρώτος αυτός ομολόγησε ότι ο Χριστός είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Εάν τα κλειδιά είχαν δοθεί αποκλειστικά στον Πέτρο και στον επίσκοπο της Ρώμης μετά από αυτόν, και όχι και στους άλλους Αποστόλους, τότε μετά το θάνατο του Πέτρου ο επίσκοπος της Ρώμης θα ενεργούσε ως ποιμένας και στους Αποστόλους που ζούσαν ακόμη (b).
Αξιοσημείωτη και η επόμενη: «Από αυτόν το λόγο του Χριστού [και θα σου δώσω τα κλειδιά…] είναι άξιος να πάρει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών αυτός που έφραξε τις πύλες του άδη, ώστε να μην τον νικήσουν· και για να μην μπορούν τίποτα εναντίον του οι πύλες του άδη, παίρνει σαν άλλα έπαθλα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, ώστε ο ίδιος να ανοίγει τις κλεισμένες πύλες σε όσους νικιούνται από τις πύλες του άδη. Και μπαίνει ως αγνός μεν από κάποια πύλη αγνότητας που ανοίγει με κλειδί που ανοίγει την αγνότητα, και ως δίκαιος από άλλη πύλη δικαιοσύνης που ανοίγει με το κλειδί της δικαιοσύνης· και έτσι γίνεται και με τις υπόλοιπες αρετές… δίνει δηλαδή ο Σωτήρας σε όσους δεν νικήθηκαν από τις πύλες του άδη, τόσα κλειδιά όσες είναι και οι αρετές» (Ω).
(3)   «Δηλαδή το να εισάγεις σε αυτήν (τη βασιλεία των ουρανών). Διότι έργο αυτού που έχει τα κλειδιά είναι το να βάζει μέσα» (Ζ). Τα κλειδιά σημαίνουν εξουσία (b). Η εικόνα των πυλών του άδη συνυπονοεί και την μεταφορά με τα κλειδιά. Υπάρχουν κλειδιά του Άδη (Αποκ. α 18 δες και θ 1,κ 1). Ο συγγραφέας της Αποκάλυψης περιγράφει τον αναστημένο Χριστό ότι έχει τα κλειδιά του Άδη, δηλαδή έχει δύναμη πάνω του. Έτσι η βασιλεία των ουρανών μπορεί να ομοιωθεί με ακρόπολη με οχυρωμένες πύλες. Αυτός που κρατά αυτά τα κλειδιά θα είχε δύναμη σε αυτήν, εξουσία να δεχτεί σε αυτήν και να αποκλείσει από αυτήν. Στο Αποκ. γ 7 η δύναμη και εξουσία αυτή κρατιέται από το Χριστό. Το κρατώ τα κλειδιά= έχω απόλυτο δικαίωμα, που δεν μπορεί από κανέναν να αμφισβητηθεί (a).
Δεν είναι απλός θυρωρός ο Πέτρος, αλλά διαχειριστής, περιβεβλημένος από τον οικοδεσπότη με πλήρη διοικητική εξουσία (S). Είναι δυνατόν τα κλειδιά να αναφέρονται ειδικά στο έργο του Πέτρου, όταν δέχτηκε τόσους πολλούς από τους πρώτους προσήλυτους στη χριστιανική εκκλησία (p). «Για αυτό και μετά την ανάληψη του Σωτήρα στους ουρανούς, αυτός δίδαξε πριν από όλους για πολύ και πολλούς έβαλε» (Ζ).
(4)   Θα δώσω σε σένα την δύναμη και εξουσία να εισάγεις στην εκκλησία και να βγάζεις από αυτήν, την οποία εκκλησία χαρακτηρίζει ως βασιλεία των ουρανών και εδώ και στο δ 17 και ο Πρόδρομος στο γ 2 (δ).
(5)   Η ερμηνεία που υποστηρίζεται από τους προτεστάντες (a,p,S,g): όχι μόνο διοικητική, αλλά και νομοθετική εξουσία δόθηκε στον Πέτρο. Οι όροι δένω και λύνω ανταποκρίνονται σε τεχνικούς όρους που χρησιμοποιούνται στις ιουδαϊκές νομικές σχολές σε σχέσεις με τις διακηρύξεις κάποιου νομοδιδάσκαλου που αποφασίζει για κάτι ότι είναι δεμένο, δηλαδή απαγορευμένο, ή για άλλο ότι είναι λυμένο, δηλαδή επιτρεπόμενο, όχι εννοείται με τη δύναμη του δικού του απόλυτου κύρους, αλλά σύμφωνα με τη γνώση του για τον προφορικό νόμο.
Η νομοθετική αυτή εξουσία να εκφέρει αυθεντικές αποφάσεις για το τι τα μέλη της νέας βασιλείας επιτρέπεται ή απαγορεύεται να κάνουν, δόθηκε στον απόστολο Πέτρο (στο ιη 18 και σε όλους τους Αποστόλους) σαν σε μαθητή που γνωρίζει το νου του Χριστού και ξέρει καλά τη διδασκαλία του. Οι πάνω στη γη αποφάσεις του Πέτρου θα επικυρώνονταν στον ουρανό από το Θεό. Δεν υπάρχει αναγκαία σχέση ανάμεσα στο λόγο αυτό και στο Ιω. κ 23, όπου γίνεται λόγος για άφεση ή κράτηση των αμαρτιών (S).
Είναι αξιοσημείωτο, ότι λέγεται «ό,τι δέσεις» και όχι «όποιον δέσεις» (p).
Πιο σωστή η: «Δέσιμο λέει την ασυγχωρησία, ενώ λύσιμο την συγχώρηση. Υπόσχεται λοιπόν, όποιο αμάρτημα δεν συγχωρέσεις στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό από το Θεό· και όποιο συγχωρέσεις εδώ θα είναι και εκεί συγχωρεμένο» (Ζ).
«Αυτόν μεν που κρίνει άδικα και δεν δένει στη γη σύμφωνα με το λόγο του Θεού ούτε λύνει στη γη σύμφωνα με το θέλημά του, οι πύλες του άδου θα τον νικήσουν. Αυτόν όμως που δεν θα τον νικήσουν οι πύλες του άδου, αυτός κρίνει δίκαια. Για αυτό έχει τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών για να ανοίγει σε αυτούς που λύθηκαν στη γη, ώστε να είναι λυμένοι και ελεύθεροι και στους ουρανούς, και κλείνει σε αυτούς που σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση του έχουν δεθεί στη γη, ώστε και στους ουρανούς να είναι δεμένοι και καταδικασμένοι.
Επειδή όμως αυτοί που εγείρουν αξιώσεις για τον τόπο της επισκοπής χρησιμοποιούν το ρητό σαν να είναι ο Πέτρος, και επειδή έχουν πάρει από το Σωτήρα τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, διδάσκουν ότι τα από αυτούς δεμένα, δηλαδή καταδικασμένα, έχουν δεθεί και στους ουρανούς και τα από αυτούς λυμένα, δηλαδή συγχωρεμένα έχουν λυθεί και στους ουρανούς, πρέπει να πούμε ότι σωστά το λένε αυτό, αν έχουν ανάλογο έργο για το οποίο ειπώθηκε σε εκείνον τον Πέτρο η φράση «Εσύ είσαι Πέτρος», και αν έχουν τέτοια αξία, ώστε πάνω σε αυτούς να χτιστεί η εκκλησία από το Χριστό» (Ω).
Συνηθισμένη και μεταφορική χρήση του λύνω στην Π. και Κ.Δ. είναι είτε λύνω από τα δεσμά και μεταφορικά αφήνω, συγχωρώ αμαρτίες, δες Ησ. μ 2,Σοφ. Σειρ. κη 2,Λουκ. στ 37, είτε καταλύω, καταργώ, αθετώ (Ματθ, ε 17,19,Ιω. β 19,ε 17,ζ 23,Εφεσ. β 14,Α΄Ιω. γ 8 κλπ.). Αλλά εδώ δεν πρόκειται για αθέτηση ή κατάργηση εντολών. Η άλλη χρήση του δένω και λύνω στους Ταλμουδιστές, σύμφωνα με την οποία το δένω=κηρύττω απαγορευμένο και το λύνω=κηρύττω επιτρεπόμενο, είναι τελείως άγνωστη στη θεία Γραφή (δ).
Αξιόλογη και η: με τις εκφράσεις δένω και λύνω εννοούνται όλα εκείνα, τα οποία ο Πέτρος συντέλεσε στο όνομα του Ιησού Χριστού και με την πίστη στο όνομα αυτό, με την αποστολική του εξουσία, διδάσκοντας, πείθοντας, παρηγορώντας, προτρέποντας, απαγορεύοντας, επιτρέποντας, συγχωρώντας, θεραπεύοντας, ανασταίνοντας από τους νεκρούς (Πράξ. γ 7, θ 34,41), τιμωρώντας (Πράξ. ε 5). Ο ίδιος αναφέρει στο Πράξ. ιε 8 περίπτωση πράγματος που συντελέστηκε στη γη και επιβεβαιώθηκε στους ουρανούς (b).

Ματθ.16,20 τότε διεστείλατο(1) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν(2) ὅτι αὐτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός(3).
Ματθ.16,20 Τότε έδωσε στους μαθητές του την εντολή να μην πουν σε κανένα πως αυτός είναι ο Μεσσίας.
(1)   Αυθεντική γραφή επετίμησε= «Το διεστείλατο μεν με την έννοια του παράγγειλε, ενώ το επετίμησε με την έννοια του εξασφάλισε να μην πουν σε κανέναν» (Ζ). Διαστέλλω, το μέσο διαστέλλομαι= εξηγούμαι, τη σκέψη μου, εκθέτω με ακρίβεια. Έτσι στους Αριστοτέλη και Πολύβιο. Οπότε στην Κ.Δ. σημαίνει προτρέπω, διατάζω. Το επιτιμώ βρίσκεται και με την έννοια του προτρέπω έντονα (g).
(2)   Η έντονη αυτή προτροπή είναι εγγύηση για την ιστορική ακρίβεια του γεγονότος. Συγγραφέας που θα έπλαθε τα ιστορούμενα δύσκολα θα είχε σκεφτεί, ότι ο Ιησούς αφού εκδήλωσε τέτοια χαρά, όταν ο Πέτρος ομολόγησε, ότι οι 12 πίστευαν σε αυτόν ως τον Μεσσία και τον υιό του Θεού, θα επέμενε ώστε αυτό να τηρηθεί μυστικό (p).
(3)   Ο λόγος της παραγγελίας να τηρηθεί το πράγμα μυστικό, ήταν η πλανημένη ιδέα η οποία επικρατούσε στο λαό για τον Μεσσία. Ήταν δυνατόν να επιχειρήσουν και πάλι να ανακηρύξουν αυτόν βασιλιά και έτσι να επιταχύνουν τη σύγκρουση με τη ρωμαϊκή κυβέρνηση (p). Αλλά και οι μαθητές δεν είχαν ακόμη εμβαθύνει σε όλα όσα περιείχε η παραδοχή της μεσσιακής ιδιότητας του Κυρίου (S).

Στιχ. 21-28. Προαναγγελία του Πάθους.

Ματθ.16,21 Ἀπὸ τότε(1) ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς(2) δεικνύειν(3) τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων(4) καὶ ἀποκτανθῆναι, καὶ τῇ τρίτη ἡμέρᾳ(5) ἐγερθῆναι.
Ματθ.16,21 Από τότε άρχισε ο Ιησούς να φανερώνει στους μαθητές του πως πρέπει να πάει στα Ιεροσόλυμα και να πάθει πολλά από τους πρεσβυτέρους και τους αρχιερείς και τους γραμματείς και να θανατωθεί και ν’ αναστηθεί την τρίτη μέρα.
Το ευαγγέλιο μπορεί να διαιρεθεί σε δύο μέρη, από τα οποία το θείο σχέδιο του Ιησού ακτινοβολεί. Το πρώτο αναφέρεται στην αλήθεια: ο Ιησούς είναι ο Χριστός. Το δεύτερο έχει ως θέμα: ο Χριστός πρέπει να πάθει, να πεθάνει και να αναστηθεί ή συντομότερα: ο Χριστός μέσω θανάτου θα μπει σε δόξα. Ο Ιησούς έπεισε τους μαθητές του για την πρώτη αλήθεια. Κατά συνέπεια ήταν υποχρεωμένοι να πιστέψουν αυτόν και ως προς το δεύτερο, προτού λάβει χώρα το πάθημα. Μετά την ανάληψή του οι άνθρωποι μαθαίνουν πρώτα το δεύτερο μέρος του ευαγγελίου και από αυτό πείθονται για το πρώτο (b).
Η διδασκαλία για το πάθημα φαίνεται να απέβη σπουδαίο σημείο διδασκαλίας προς τους μαθητές από τη στιγμή, κατά την οποία έγινε η ομολογία στην Καισάρεια του Φιλίππου. Οι προφητείες για το πάθος που ακολούθησαν, αναφέρονται στα Ματθ. ιζ 22,κ 17, δες και ιζ 12,κστ 2 (S).
(1)   «Από τότε, από τη στιγμή που με βεβαιότητα έμαθαν οι μαθητές ότι είναι γνήσιος υιός του Θεού» (Ζ). Το «από τότε» αντί για το απλό τότε, που είναι τόσο συνηθισμένο στο Ματθαίο, δείχνει νέα σειρά διδασκαλιών (L). Γνωρίζουν ήδη ότι είναι ο Μεσσίας, αλλά ποιος είναι ο προορισμός του Μεσσία; Το τελείως αντίθετο από εκείνο, το οποίο φανταζόταν ο λαός και οι ίδιοι οι μαθητές (L).
(2)   Αυθεντική γραφή Ιησούς Χριστός. Ο Ματθαίος πιθανώς έγραψε αυτό εδώ, για να τονίσει το κρίσιμο σημείο, στο οποίο έφθασε η αφήγηση (S).
(3)   Εδώ και στο Πράξ. ι 28 έχει την έννοια του με λόγια αποδεικνύω, διδάσκω. Αντί για το δεικνύειν στο Μάρκ. η 31 λέγεται το διδάσκειν (g).
(4)   Περιληπτική περιγραφή ολόκληρου του Συνεδρίου (S). Τρεις τάξεις εκείνων, οι οποίοι όφειλαν να είχαν οδηγήσει το λαό στο Μεσσία (b).
(5)   Αντί για το «μετά από τρεις ημέρες» του Μάρκου, ο Ματθαίος (όπως και ο Λουκάς) γράφει την τρίτη ημέρα, δηλαδή έκφραση που υπερίσχυσε (ιζ 23 κ 19), διότι ανταποκρίνεται ακριβέστερα στα γεγονότα (L).

Ματθ.16,22 καὶ προσλαβόμενος(1) αὐτὸν ὁ Πέτρος(2) ἤρξατο ἐπιτιμᾶν(3) αὐτῷ λέγων· ἵλεώς σοι(4), Κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο(5).
Ματθ.16,22 Ο Πέτρος τον πήρε κατά μέρος κι άρχισε να τον μαλώνει και να του λέει: «Θεός φυλάξοι, Κύριε! Να μη σου συμβεί αυτό!»
(1)   Πήρε προς τον εαυτό του. Ή, το «πήρε κοντά του» δηλώνει το κατ’ ιδίαν απομάκρυνε αυτόν από τους άλλους μαθητές (δ), για να συνομιλήσει ιδιαιτέρως μαζί του.
Ή, με την έννοια του έρχομαι σε βοήθεια κάποιου (L)=τον πήρε κατά κάποιο τρόπο βοηθώντας τον για να σωθεί από το θάνατο, στον οποίο από μόνος του πήγαινε (p). Η δεύτερη πιο πιθανή.
(2)   Είτε «επειδή ήδη απέκτησε θάρρος από το ότι μακαρίστηκε» (Ζ), είτε ίσως και θεωρώντας ότι η ηλικία του προσέδιδε σε αυτόν κάποιο κύρος (p).
(3)   Με την έννοια όπως και στο σ. 20. «Τι τέλος πάντων είναι αυτό; Αυτός που έλαβε αποκάλυψη, που μακαρίστηκε, έτσι γρήγορα έπεσε και έσφαλε, ώστε να φοβηθεί το πάθος; Και που είναι το θαυμαστό στο να πάθει αυτό, αυτός που δεν δέχτηκε αποκάλυψη για αυτά; Διότι, το ότι είναι μεν Υιός Θεού το έμαθε, αλλά τι τέλος πάντων είναι το μυστήριο του σταυρού και της ανάστασης δεν έγινε ακόμη φανερό σε αυτόν» (Χ).
«Αυτό μεν που αποκαλύφθηκε, ο Πέτρος σωστά το ομολόγησε, σε αυτό όμως που δεν αποκαλύφθηκε έκανε λάθος, για να μάθουμε ότι χωρίς το Θεό ούτε εκείνο το μεγάλο θα έλεγε» (Θφ).
(4)   «Το «ο Θεός να σε φυλάξει» από συνήθεια το είπε· διότι ήταν συνήθεια να λέει αυτό κάποιος ο οποίος κατηγορούσε κάποιον, που είπε παράλογο πράγμα, να λέει δηλαδή, ο Θεός να σε φυλάξει» (Ζ). Αυτό ο Θεός ας αποτρέψει από εσένα (g). Ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό.
(5)   «Με την έννοια, να μη γίνει σε εσένα αυτό που λες» (Ζ). Ή, δεν πρέπει να γίνει αυτό σε σένα (σύμφωνα με την ιδέα την οποία ο Πέτρος είχε για τον Μεσσία).

Ματθ.16,23 ὁ δὲ στραφεὶς(1) εἶπε τῷ Πέτρῳ· ὕπαγε ὀπίσω μου(2), σατανᾶ(3)· σκάνδαλόν μου εἶ(4)· ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων(5).
Ματθ.16,23 Τότε ο Ιησούς γύρισε και του είπε: «Φύγε από μπροστά μου, σατανά! Εσύ μου γίνεσαι εμπόδιο, γιατί δε σκέφτεσαι όπως θέλει ο Θεός, αλλά όπως θέλουν οι άνθρωποι».
(1)   Με την εύγλωττη αυτή κίνηση ο Κύριός μας φανέρωνε προς τον Πέτρο την ζωηρότατη οδύνη, την οποία του προκάλεσαν τα λόγια αυτά του μαθητή (F). Ο Μάρκος προσθέτει «και αφού είδε τους μαθητές του», το οποίο φαίνεται να τονίζει την δημοσιότητα του ελέγχου (a). Ο Πέτρος πήρε κατ’ ιδίαν τον διδάσκαλο. Αλλά ο Ιησούς στράφηκε και μάλωσε τον Πέτρο μπροστά σε όλους τους μαθητές (ο).
(2)   Αφανίσου από μπροστά μου (δ). Την ώρα που ο Ιησούς κατευθυνόταν στα Ιεροσόλυμα, για να πεθάνει εκεί, ο Πέτρος παρεμβάλλεται εμπόδιο στο δρόμο του, δημιουργώντας κίνδυνο πτώσης στον Κύριο. Ας πάει λοιπόν πίσω (L).
Η φράση υπενθυμίζει την αποπομπή του διαβόλου κατά τον τρίτο πειρασμό στην έρημο, διότι και ο Πέτρος εδώ ανανεώνει τους πειρασμούς εκείνους. Οι πειρασμοί εκείνοι του πονηρού συνίσταντο κυρίως στο να οδηγήσουν τον Ιησού, να προτιμήσει σύντομο και εύκολο δρόμο προς τον μεσσιακό θρόνο. Και ο Πέτρος επιχειρεί να παρασύρει τον Μεσσία να ξεφύγει την από τους Ιουδαίους άρχοντες απόρριψη και τον επονείδιστο θάνατο. Η συμπεριφορά αυτή του Πέτρου δείχνει, πόσο αναγκαία ήταν η εντολή προς τους Αποστόλους να τηρήσουν σιγή σε σχέση με τη μεσσιακή ιδιότητα του Ιησού. Εάν ο πρώτος των Αποστόλων θα ήταν δυνατόν να παρασυρθεί σε τόσο δεινή πλάνη, την οποία υπονοεί η επιτίμηση του Κυρίου, τι θα μπορούσε να πράξει ο όχλος που αγνοούσε (p).
(3)   «Σατανά, το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά ο αντικείμενος (αντίπαλος, αντίθετος, εχθρός)» (Ω). «Τον ονόμασε σατανά, διότι μιμούνταν το σατανά» (Ζ).
«Και δεν είπε, ο σατανάς μίλησε μέσα από σένα· αλλά πήγαινε πίσω μου σατανά» (Χ).
Δες Ιω. στ 70, όπου ο Κύριός μας λέει για τον Ιούδα τον Ισκαριώτη: Και από εσάς ένας είναι διάβολος. Ο Πέτρος νόμισε τον εαυτό του πολύ ευγενικό και φιλικό προς τον Ιησού, όταν είπε· Ίλεως σοι Κύριε. Και όμως για τον λόγο αυτόν ονομάστηκε σατανάς (b).
Το πρωτείο του Πέτρου είναι παραδόξως ποικίλου χαρακτήρα και είναι μερικές φορές πρωτείο κακού μάλλον παρά καλού. Εάν είναι πρώτος στον κύκλο των Αποστόλων και πρώτος στην ομολογία της πίστης, είναι επίσης πρώτος και στο να πειράζει και πρώτος στο να αρνείται το Διδάσκαλό του. Η θεμέλια πέτρα σχεδόν αμέσως γίνεται πέτρα σκανδάλου και αυτό όχι στην Εκκλησία, αλλά στον ίδιο τον χτίστη της (p).
(4)   «Είσαι εμπόδιό μου τώρα» (Ζ). Τα λόγια του μαθητή ήταν περισσότερο επικίνδυνα από όσο οι έφοδοι του σατανά στο τέταρτο κεφάλαιο. Ο Κύριός μας διώχνει πίσω του την μπροστά στα πόδια του πέτρα του σκανδάλου (b). Ο Πέτρος πραγματικά έτεινε να απομακρύνει το διδάσκαλο από την υπακοή στο θέλημα του Θεού (F).
(5)   «Δεν φρονείς θεϊκά, αλλά ανθρώπινα» (Ζ). Ο Πέτρος «εξετάζοντας το πράγμα με ανθρώπινο λογισμό και γήινο, νόμισε ότι αυτό είναι για αυτόν αισχρό και απρεπές. Με σκοπό λοιπόν να τον κάνει να σκεφτεί σωστά, λέει… εσύ σκέφτεσαι για αυτά με τρόπο σαρκικό· διότι αν άκουγες τα λεγόμενα όπως αρμόζει στο Θεό, απαλλαγμένος από τη σαρκική διάνοια, θα γνώριζες ότι αυτό είναι εκείνο που κατεξοχήν αρμόζει σε μένα» (Χ).
Τα του Θεού=αυτά που θέλει ο Θεός και ειδικά το σωτήριο θέλημά του. Τα των ανθρώπων=τα οποία αρέσουν στους ανθρώπους (g). «Εσύ όμως πρόσεξε, σε παρακαλώ, αυτόν που πριν από λίγο μακαρίστηκε πολύ, τώρα να μαλώνεται πολύ, και για να ελαττωθεί το θάρρος του (του Πέτρου) και για να μάθεις ότι ο Σωτήρας δεν κάνει διακρίσεις προσώπων» (Ζ).

Ματθ.16,24 Τότε(1) ὁ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· εἴ τις(2) θέλει(3) ὀπίσω μου ἐλθεῖν(4), ἀπαρνησάσθω(5) ἑαυτὸν(6) καὶ ἀράτω(7) τὸν σταυρὸν(8) αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι(9).
Ματθ.16,24 Τότε ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας απαρνηθεί τον εαυτό του, ας σηκώσει το σταυρό του κι ας με ακολουθεί.
(1)   «Πότε; Όταν ο Πέτρος είπε «ο Θεός να σε φυλάξει από αυτό»… Εσύ Πέτρε μού λες, ο Θεός να με φυλάξει… εγώ όμως σου λέω, ότι όχι μόνο το να εμποδίσεις εμένα και το να δυσφορείς για το πάθος μου είναι βλαβερό και ολέθριο για σένα, αλλά ότι δεν θα μπορέσεις να σωθείς εάν και εσύ ο ίδιος δεν είσαι παντοτινά προετοιμασμένος για να πεθάνεις» (Χ).
Σύμφωνα με το Μάρκο τα λόγια αυτά λέχθηκαν σε πλήθος λαού. Σύμφωνα με το Ματθαίο μόνο στους μαθητές (L). Λόγια τέτοια όπως αυτά στους σ. 24-26 λέχθηκαν προφανώς περισσότερες από μία φορές από τον Κύριό μας και ίσως επαναλήφθηκαν συχνά από αυτόν. Δες Λουκ. θ 23,ιδ 25-27,ιζ 33 και Μάρκ. η 34-37 και Ιω. ιβ 25 (p).
(2)   «Είτε γυναίκα, είτε άνδρας, είτε άρχοντας είτε αρχόμενος» (Χ).
(3)   «Δεν ζητώ με τη βία, δεν εξαναγκάζω, αλλά κάνω τον καθένα κύριο της δικής του διάθεσης» (Χ). «Διότι κανέναν δεν αναγκάζει χωρίς να το θέλει» (Ζ). Το ρήμα θέλει δεν σημαίνει εδώ απλή κλίση, αλλά θέληση συνδυασμένη με εκλογή ή απόφαση (ο).
(4)   «Δηλαδή να με ακολουθήσει ως μαθητής και μιμητής» (Ζ). «Και φαίνεται μεν ότι είπε ένα πράγμα, αλλά είναι τρία τα λεγόμενα· το να απαρνηθεί τον εαυτό του και το να σηκώσει το σταυρό του και το να ακολουθήσει. Και τα μεν δύο είναι στενά συνδεδεμένα, το άλλο όμως ειπώθηκε ως κάτι το ξεχωριστό» (Χ).
«Το να θέλει κάποιος να έλθει πίσω από τον Ιησού και να τον ακολουθήσει, δεν συμβαίνει από τυχαίο κατόρθωμα» (Ω).
(5)   «Δεν είπε ας αρνηθεί, αλλά ας απαρνηθεί· και με αυτήν την μικρή προσθήκη φανερώνει πάλι πολλή την υπερβολή» (Χ).
(6)   «Να απαρνηθεί τον εαυτό του, δηλαδή να μην έχει τίποτα κοινό με τον εαυτό του» (Χ).
«Ας απαρνηθεί το θέλημά του, το οποίο αγαπά την ηδονή, την ζωή, ή ας απαρνηθεί το σώμα του, χωρίς να το λυπάται αν περνά κακουχίες και βασανίζεται, αλλά να το παραδίδει σε κινδύνους» (Ζ). «Όπως ακριβώς συνηθίζουμε να λέμε ο τάδε αρνήθηκε τον τάδε, με την έννοια του, δεν τον έχει φίλο ούτε γνωστό, έτσι και καθένας οφείλει να μην έχει καμία φιλία με το σώμα» (Θφ).
«Αρνείται τον εαυτό του αυτός που τον προηγούμενο βίο του που έζησε με κακία, τον εξαλείφει με την αξιόλογη μεταβολή» (Ω).
«Ακόμα, όμως, στο «ας αρνηθεί τον εαυτό του» νομίζω ότι είναι χρήσιμο αυτό που είπε ο Παύλος αρνούμενος τον εαυτό του, το οποίο έχει ως εξής: δεν ζω πλέον εγώ αλλά ζει μέσα μου ο Χριστός. Διότι το «δεν ζω πλέον εγώ» ήταν λόγος που έδειχνε ότι αρνιόταν τον εαυτό του αφού παρέδιδε τη ζωή του, και έπαιρνε στον εαυτό του τον Χριστό» (Ω).
(7)   «Το να σηκώσει το σταυρό του, φανερώνει το μέχρι πόσο πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του» (Σχ). «Δηλαδή να βαστάει και να κουβαλά παντοτινά» (Χ).
(8)   «Δηλώνει τον επονείδιστο θάνατο… Διαρκώς, λέει, να περιφέρεις το θάνατο και να είσαι κάθε ημέρα έτοιμος για σφαγή» (Χ). Ο σταυρός δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά τον βίαιο θάνατο (a). «Διότι τότε ο σταυρός ήταν όργανο θανάτου» (Ζ).
(9)   «Επειδή είναι δυνατόν και να πάσχει κάποιος αλλά να μην ακολουθεί, όταν κάποιος δεν πάθει για αυτόν (διότι και οι ληστές πάσχουν πολλά και χειρότερα)» (Χ), «πρόσθεσε ότι, «και ας με ακολουθήσει»· διδάσκοντας ότι δεν πρέπει μόνο να παθαίνουμε τέτοια, αλλά και… να βαδίζουμε στα ίχνη του δικού του τρόπου ζωής» (Ζ).

Ματθ.16,25 (1)ὃς γὰρ(2) ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν(3) αὐτοῦ σῶσαι(4), ἀπολέσει(5) αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ(6) τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ(7), εὑρήσει(8) αὐτήν.
Ματθ.16,25 Γιατί όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του θα τη χάσει· όποιος όμως εξαιτίας μου χάσει τη ζωή του, θα τη βρει.
(1)   Η έννοια του σ. αυτού είναι η ίδια με το ι 39 (δ). «Και ζήτα σε εκείνον την εξήγηση αυτών» (Ζ).
(2)   Αιτιολογεί τα του προηγούμενου στίχου= «Αυτό που λέει σημαίνει το εξής· διατάζω αυτά, όχι επειδή δεν ενδιαφέρομαι για σας, αλλά επειδή ενδιαφέρομαι πάρα πολύ» (Χ).
(3)   Στο πρώτο μέρος της αντίθεσης η ψυχή=η ζωή που βιώνεται στη γη· στο άλλο μέρος=η μακάρια ζωή την οποία ζει ο άνθρωπος στην αιώνια βασιλεία του Θεού (g). Η έννοια του όλου στίχου: Όποιος θέλει να σώσει την ψυχή ως αρχή και αιτία της φυσικής του ζωής που διανύεται στην παρούσα ζωή, αυτός θα χάσει αυτήν ως αρχή της μακάριας ζωής.
«Μιλάει για τη σωτηρία την πέρα από το πρέπον, τη διαφυγή από τους κινδύνους της παρούσας ζωής· αυτήν ονόμασε απώλεια, όπως ακριβώς λοιπόν και την απώλεια που γίνεται στους κινδύνους για χάρη του, τήν ονόμασε σωτηρία» (Σχ).
«Όποιος, επειδή αγαπά τη ζωή και νομίζει ότι η παρούσα ζωή είναι αγαθό, περιποιείται την ψυχή του ώστε να ζει σωματικά, φοβούμενος να πεθάνει, επειδή με αυτόν το θάνατο θα χάσει αυτήν, αυτός, με αυτό ακριβώς το να θέλει με τον τρόπο αυτόν να σώζει την ψυχή του, θα την χάσει, αφού θα την βγάλει έξω από την κατάσταση της μακαριότητας» (Ω).
(4)   Δηλαδή φυσικά (b).
(5)   Δηλαδή πνευματικά (b).
(6)   Δηλαδή με τρόπο φυσικό, αποβάλλοντας κάθε εγωισμό, με την αυταπάρνηση (b). «Αν όμως κάποιος, περιφρονώντας την παρούσα ζωή εξαιτίας του δικού μου λόγου, που τον έπεισε για την αιώνια ζωή να αγωνιστεί μέχρι θανάτου για χάρη της αλήθειας, χάνει τη ζωή του στην παρούσα ζωή παραδίδοντας αυτήν χάριν της ευσέβειας σε αυτό που γενικότερα ονομάζεται θάνατος, αυτός επειδή για μένα έχασε τη ζωή του, θα τη σώσει μάλλον και θα την κερδίσει» (Ω).
(7)   Αυτό είναι ο σκοπός της αυταπάρνησης, αλλά πολλοί για άλλες αιτίες χάνουν τις ζωές τους, είτε για τους εαυτούς τους είτε για τον κόσμο (b).
(8)   Δηλαδή πνευματικά. Ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους. Η ψυχή που σώθηκε είναι κάτι, το οποίο βρέθηκε (b).

Ματθ.16,26 (1)τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον(2) κερδήσῃ(3), τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ(4); ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα(5) τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;
Ματθ.16,26 Τι ωφελείται ο άνθρωπος, αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, χάσει όμως τη ζωή του; Ή τι μπορεί να δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα για τη ζωή του;
(1)   Η έννοια του στίχου: Υποθέστε, ότι ένας άνθρωπος ξέφυγε το μαρτύριο. Θα σώσει βεβαίως την φυσική του ζωή. Θα χάσει όμως την υψηλότερη ζωή της ψυχής. Να κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και να χάσει την υψηλότερη αυτή ζωή, αποτελεί κάτι ανωφελές. Διότι η υψηλότερη ζωή δεν μπορεί να εξαγοραστεί (a).
(2)   Δηλαδή όλα τα πλούτη και τις τέρψεις και τις πηγές των κοσμικών απολαύσεων (ο).
(3)   «Είναι αδύνατον ένας οποιοσδήποτε να κερδίσει τον κόσμο όλο· αλλά και δυνατόν να ήταν, κανένα όφελος. Διότι όλα τα του κόσμου είναι θνητά, ενώ η ψυχή αθάνατη. Και αυτών μεν η απόλαυση είναι πρόσκαιρη, αυτής όμως η κόλαση αιώνια» (Ζ).
(4)   Να χάσει την αιώνια ζωή του (g).
(5)   «Διότι αν ούτε όλος ο κόσμος δεν είναι αντάξιος μιας λογικής ψυχής, τι θα δώσει κάποιος αντάλλαγμα, ώστε να την σώσει από την αιώνια κόλαση; Όντως τίποτα» (Ζ). Αντάλλαγμα, το οποίο πρέπει να είναι όχι μικρότερης αξίας από όσο η ψυχή, για την οποία δίνεται (b).
Ή, πιο σωστά, Τίποτα δεν υπάρχει, το οποίο στην πολυτιμότητα να εξισώνεται με τη σωτηρία της ψυχής (g).
«Δεν υπάρχει κάτι στον άνθρωπο, το οποίο δίνοντάς το ως αντάλλαγμα για την ψυχή του όταν κρατιέται από το θάνατο, να την λυτρώσει από τα χέρια του. Ο άνθρωπος μεν δεν θα μπορούσε να δώσει κάτι αντάλλαγμα για την ψυχή του, ο Θεός όμως για την ψυχή όλων μας έδωσε αντάλλαγμα το τίμιο αίμα του Ιησού» (Ω). Αλλά εάν ο άνθρωπος απορρίψει αυτό, τίποτα πλέον δε μένει το οποίο να μπορεί να εξαγοράσει την ψυχή του από την κόλαση (ο).

Ματθ.16,27 μέλλει(1) γὰρ(2) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(3) ἔρχεσθαι(1) ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ(4) μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ(5), καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν(6) αὐτοῦ(7).
Ματθ.16,27 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου θα έρθει με όλη τη λαμπρότητα του Πατέρα του μαζί με τους αγγέλους του, και τότε θα ανταμείψει τον καθένα ανάλογα με τις πράξεις του.
(1)   Πιο έντονο από το απλό «θα έλθει» (b).
(2)   Αφού με τα λόγια του προηγούμενου στίχου «φόβισε, εδώ και από τα αγαθά παρηγορεί» (Χ). Αιτιολογεί το πώς θα κερδίσει ή θα ζημιωθεί κάποιος την ψυχή του. Καταλαβαίνω ότι αυτά θα γίνουν κατά τη μέλλουσα κρίση και ανταπόδοση του υιού του ανθρώπου (δ).
(3)   Εγώ δηλαδή, που τώρα υπάρχω στην κατάσταση της ταπείνωσης (δ).
«Τώρα μεν ήλθε ο υιός του ανθρώπου, αλλά όχι στη δόξα του, διότι τον είδαμε και δεν είχε μορφή ούτε ομορφιά… και έπρεπε αυτός να έλθει τέτοιος, για να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας. Διότι δεν έπρεπε αυτός που είναι σε δόξα, να κουβαλήσει τις αμαρτίες μας και να πονέσει για μας» (Ω).
(4)   «Διότι δεν είπε, με δόξα τέτοια σαν αυτή που έχει ο Πατέρας, για να μην σκεφτείς πάλι κάποια διαφορά· αλλά με σκοπό να δείξει την απόλυτη ακρίβεια, λέει, ότι θα έλθει με την ίδια εκείνη δόξα, ώστε να την θεωρούμε μία και την αυτήν» (Χ).
«Φανέρωσε και ότι έχει την ίδια δόξα με τον Πατέρα. Αν όμως έχει την ίδια δόξα, άρα έχει και την ίδια ουσία και δύναμη και θεότητα. Διότι σε αυτούς που η δόξα είναι η ίδια, αυτών επομένως και τα άλλα είναι ίδια» (Ζ).
«Διότι αν σε μία ουσία υπάρχει διαφορά δόξας (διότι άλλη είναι η δόξα του ηλίου και άλλη της σελήνης και άλλη η δόξα των αστέρων· διότι λέει, αστέρι από αστέρι διαφέρει σε δόξα, παρόλο που έχουν μία ουσία), πώς σε αυτούς που η δόξα είναι μία, μπορούμε να νομίσουμε ότι έχουν άλλη ουσία;» (Χ).
(5)   «Οι άγγελοι θα συνοδεύουν και θα προηγούνται» (Ζ). Αυτού, δηλαδή του υιού του ανθρώπου· διότι τα λειτουργικά αυτά πνεύματα υπηρετούν στην εκτέλεση των αποφάσεων (δ).
(6)   Σε ενικό αριθμό, διότι η όλη ζωή του ανθρώπου είναι ένα γεγονός (b). Όλες οι πράξεις της ανθρώπινης ζωής βλεπόμενες κατά το σύνολό τους (F). Μάλλον σύμφωνα με τα έργα του, σύμφωνα με την ηθική αξία των πράξεών του.
(7)   Η όλη φράση από το Ψαλμ. ξα 13. Δες και Παροιμ. κδ 12 και Σοφ. Σειρ. λε 22 (a).

Ματθ.16,28 ἀμὴν λέγω ὑμῖν(1), εἰσί τινες(2) τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται(3) θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ(4).
Ματθ.16,28 Σας βεβαιώνω πως υπάρχουν μερικοί ανάμεσα σ’ αυτούς που βρίσκονται εδώ, οι οποίοι δε θα γευτούν το θάνατο, πριν δουν τον Υιό του Ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του».
(1)   «Αφού είπε για τον εαυτό του, ότι πρόκειται να έλθει σε δόξα… βεβαιώνει (τον λόγο) αυτόν προσθέτοντας, ότι κάποιοι από αυτούς, όχι πολύ αργότερα, θα δουν τη δόξα του» (Ζ), αφού θα καταξιωθούν να πάρουν στη δική τους γενιά τον αρραβώνα αυτού του ερχομού, με το να δουν τη μεταμόρφωση, την ανάληψή του μετά την ανάσταση και την κρίση στα Ιεροσόλυμα, η οποία είναι ο τύπος της γενικής κρίσης (δ).
(2)   Ο Κύριός μας δεν αναφέρει αυτούς ονομαστικά. Και ήταν ωφέλιμο σε αυτούς να μη γνωρίζουν ποια πρόσωπα εννοούσε ο Κύριος (b).
(3)   Η φράση γεύομαι θανάτου χρησιμοποιείται στους Σύρους, Χαλδαίους και ραββίνους (g). Η γεύση επειδή είναι η πιο έντονη από τις αισθήσεις λέγεται αντί της αίσθησης γενικώς· επομένως γεύονται=αισθάνονται, δοκιμάσουν, θα λάβουν πείρα (δ).
(4)   Ο Μάρκος λέει «έως ότου δουν τη βασιλεία του Θεού να έρχεται με δύναμη». Ο Ματθαίος χρησιμοποιεί λέξεις οι οποίες παρέχουν περισσότερο καθορισμένη έννοια. Ο παρών λόγος με σαφήνεια βεβαιώνει ότι το χρονικό όριο, εντός του οποίου η Βασιλεία του Θεού θα εγκαθιδρυόταν, επρόκειτο να είναι η ζωή της γενιάς, στην οποία ο Κύριος κήρυττε. Αλλά ο χαρακτήρας του λόγου είναι περιοριστικός («Είναι κάποιοι» μόνο). Η τότε ζωντανή γενιά ήταν γενιά «πονηρή και μοιχαλίδα» και μόνο λίγοι από αυτήν θα ήταν άξιοι να δουν την εγκατάσταση της σωτηρίας, την έλευση του Υιού του ανθρώπου.
Η κύρια σκέψη του Ιησού που εκφράζεται με τα λόγια αυτά, είναι, ότι η βασιλεία θα έλθει αιφνίδια, συνοδευόμενη από καταστροφή, αλλά και ως δώρο του Θεού, εντός όμως του χρόνου στον οποίο ζούσε η γενιά εκείνη. Στην ερώτηση λοιπόν, πώς εκπληρώθηκε ο λόγος αυτός, υπενθυμίζουμε το αιφνίδιο χύσιμο θείας δύναμης, το οποίο έλαβε χώρα κατά την Πεντηκοστή και δημιούργησε κοινωνία, η οποία ουδέποτε έχασε την συνείδηση της υπερφυσικής καταγωγής της. Η βασιλεία του Θεού –αν και όχι στην πλήρη της φανέρωση- ήλθε τότε «με δύναμη». Το καταστρεπτικό επίσης στοιχείο εξηγήθηκε από την κρίση του έτους 70 μ.Χ., όταν έγινε η άλωση της Ιερουσαλήμ, η οποία σημείωσε την πτώση κάποιας παλαιάς τάξης πραγμάτων και την έναρξη νέας τάξης (S).
Αξιόλογη και η παρακάτω ερμηνεία: Η φράση του Ματθαίου «τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του», αναφέρεται άμεσα μεν στην ανάσταση και ανάληψη του Κυρίου, έμμεσα επίσης στη Μεταμόρφωση, με την οποία προφανέρωσε ποιος θα είναι όταν θα έλθει. Και το «μέχρις ότου δουν τη βασιλεία του Θεού» των άλλων δύο ευαγγελιστών, αναφέρεται στην πάνω στη γη ίδρυση αυτής της βασιλείας, η οποία συμπληρώθηκε και έγινε τέλεια στην αποστολική εποχή (δ).
Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «Αυτά λένε κάποιοι ότι αναφέρονται στην μετά από έξι ημέρες… ανάβαση των τριών Αποστόλων στο ψηλό βουνό κατ’ ιδίαν με τον Ιησού. Και ισχυρίζονται αυτοί που έτσι ερμηνεύουν τη διήγηση, ότι δεν γεύτηκαν θάνατο ο Πέτρος και οι άλλοι δύο πριν να δουν τον υιό του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του και στη δόξα του. Διότι όταν είδαν μπροστά τους μεταμορφωμένο τον Ιησού… είδαν την βασιλεία του Θεού που ήλθε με δύναμη» (Ω).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ’ (17)

Στιχ. 1-13. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Ματθ.17,1 Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ἓξ(1) παραλαμβάνει(2) ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην(3) τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει(4) αὐτοὺς εἰς ὄρος(5) ὑψηλὸν(6) κατ᾿ ἰδίαν·
Ματθ.17,1 Ύστερα από έξι μέρες, παίρνει ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, τον αδερφό του, και τους ανεβάζει σ’ ένα ψηλό βουνό.
Ο ιστορικός χαρακτήρας του μυστηριώδους αυτού συμβάντος είναι εγγυημένος, 1) από το ότι παρουσιάζεται τελείως απίθανη η επινόηση. Τίποτα δεν υπήρξε στην προηγούμενη ζωή του Χριστού, το οποίο να καθιστά πιθανή την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία και κανένα παρόμοιο γεγονός δεν συναντιέται στην Π.Δ., αφού η δόξα του Μωϋσή στο Σινά ήταν τελείως διαφορετική, 2) από τη μαρτυρία και των τριών συνοπτικών (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς), 3) από την αξιοσημείωτη επιβολή σιωπής από τον Ιησού προς τους μαθητές και 4) από τη μαρτυρία της Β΄ Πέτρ. α 16-18, η οποία μαρτυρεί, αν όχι κάτι άλλο, τουλάχιστον ότι, κατά την εποχή που συγγράφηκε η επιστολή αυτή, το γεγονός πιστευόταν ότι έλαβε χώρα (p).
(1)   Ο Λουκάς «μετά από οκτώ μέρες, λέει, χωρίς να εναντιώνεται σε αυτόν (Ματθαίο), αλλά και πάρα πολύ συμφωνώντας. Διότι ο μεν Λουκάς συμπεριέλαβε και αυτήν την ημέρα που τους είπε τα παραπάνω λόγια και την ημέρα που τους ανέβασε στο όρος, ενώ ο Ματθαίος ανέφερε μόνο τις ενδιάμεσες ημέρες» (Χ).
Ο καθορισμός αυτός του χρόνου υπονοεί κάποια σχέση με τα αμέσως προηγούμενα. Η διδασκαλία για τον Υιό του Θεού, και για το Πάθος του επιβεβαιώθηκε με την μεταμόρφωση (b).
(2)   Παίρνει με τον εαυτό του, μαζί του (δ).
(3)   Οι τρεις αυτοί μαθητές συνόδευαν τον Ιησού και σε διάφορες άλλες βαρυσήμαντες περιστάσεις. Δες Μάρκ. ε 37, α 29 και ιγ 3, όπως και στη Γεθσημανή Ματθ. κστ 37 (S).
«Γιατί παίρνει αυτούς μόνους; Επειδή αυτοί υπερείχαν από τους άλλους» (Χ).
«Ο μεν Πέτρος από το ότι αγαπούσε πολύ αυτόν, λόγω της θερμότητας της πίστης του. Ο Ιωάννης από την άλλη από το ότι αγαπιόταν πάρα πολύ από αυτόν, λόγω της υπερβολής της αρετής του. Ο Ιάκωβος επίσης από το ότι ήταν πάρα πολύ ενοχλητικός στους Ιουδαίους, τόσο ώστε όταν ο Ηρώδης αργότερα τον φόνευσε, έκανε μέγιστη χάρη στους Ιουδαίους» (Ζ), αλλά και «από την απάντηση την οποία απάντησε μαζί με τον αδελφό του λέγοντας· Μπορούμε να πιούμε το ποτήρι» (Σχ).
Τρία πρόσωπα ήταν αρκετά να διαπιστώσουν την αλήθεια της θαυμαστής αυτής σκηνής. Εάν ήταν παρόντες περισσότεροι από τρεις θα ήταν δύσκολο κάπως να τηρηθεί το γεγονός μυστικό (ο).
(4)   =Άνω φέρω, οδηγώ επάνω (g).
(5)   Ως τέτοιο αρχαιότατη παράδοση κατά τα χρόνια του Ωριγένη την οποία και ο Ιεροσολύμων Κύριλλος και ο Ιερώνυμος αναφέρουν, εξιστορεί το όρος Θαβώρ δίπλα στη Ναζαρέτ. Κάποιοι από τους νεωτέρους ερμηνευτές υποθέτουν, ότι είναι το όρος Πάνιον που είναι πιο κοντά στην Καισάρεια του Φιλίππου, και άλλοι το Ερμών, χωρίς σοβαρά επιχειρήματα (δ). Παρόλ’ αυτά φαίνεται, ότι τώρα ο Ιησούς βρισκόταν κοντά στο όρος Ερμών. Δες Ματθ. ιστ 13 (F). Οι άλλοι μαθητές πιθανώς έμειναν στην Καισάρεια (S).
(6)   Το υψηλό εννοείται όχι απολύτως, αλλά σε σχέση με τα τριγύρω μικρότερα βουνά. Η μεμονωμένη θέση του Θαβώρ που υψώνεται 400 μέτρα πάνω από την πεδιάδα Ιεζραήλ δίνει σε αυτό άριστη και μοναδική θέα, την οποία πολύ ψηλότερα βουνά δεν έχουν (δ).

Ματθ.17,2 καὶ μετεμορφώθη(1) ἔμπροσθεν αὐτῶν(2), καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος(3), τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς(4).
Ματθ.17,2 Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
(1)   Η όψη του άλλαξε, αφού καταυγάστηκε από θεία λαμπρότητα (g).
«Μεταμορφώθηκε και έμεινε μεν το σώμα του στη δική του μορφή, αλλά η θεϊκή λαμπρότητα απογυμνώθηκε λίγο και καταλάμπρυνε το πρόσωπό του και μετέβαλλε τη μορφή του ώστε να είναι πιο θεϊκή» (Ζ).
«Ενώ δηλαδή το σώμα διατήρησε το σχήμα του, τα χαρακτηριστικά του χρωματίστηκαν με λαμπρότερα φωτεινά χρώματα ώστε να είναι πιο ένδοξο» (Κ).
Το ρήμα αυτό υπονοεί, ότι ο Κύριος κατείχε πάντοτε την δόξα μέσα του (b).
(2)   «Έτσι ώστε βλέποντας πώς μεταμορφώθηκε να μην νομίσουν ότι αυτός είναι άλλος» (Ζ).
(3)   «Έτσι νόμισαν αυτοί· διότι η λαμπρότητα εκείνη ήταν πάνω από τον ήλιο και κάπως θεία και απόρρητη» (Ζ). Άλλωστε «είπε ο ευαγγελιστής όπως ο ήλιος, επειδή μόνο το άστρο αυτό ξέρουμε ότι έχει υπερβολικό φως. Διότι το ότι έλαμψε πάνω από τον ήλιο, φαίνεται» από το ότι «έπεσαν χάμω οι μαθητές· διότι κάθε μέρα έβλεπαν ήλιο και δεν έπεφταν» (Σχ.π).
«Αν δηλαδή δεν αντεχόταν το φως αλλά ήταν αντίστοιχο με αυτό του ήλιου, δεν θα έπεφταν» (Δ).
(4)   Το φως είναι συνήθως σύμβολο της θείας παρουσίας (L). Πάντως η φράση λευκά σαν το φως δηλώνει λάμψη κατώτερη από εκείνη, η οποία εκφράζεται με το «έλαμψε όπως ο ήλιος»· διότι τα ρούχα του επισκίαζαν την λαμπρότητα που έβγαινε από μέσα από το σώμα του (b).

Ματθ.17,3 καὶ ἰδοὺ(1) ὤφθησαν(2) αὐτοῖς Μωσῆς καὶ Ἠλίας(3) μετ᾿ αὐτοῦ(4) συλλαλοῦντες(5).
Ματθ.17,3 Τότε εμφανίστηκε σ’ αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας, και συνομιλούσαν με τον Ιησού.
(1)   Το ιδού δηλώνει, ότι αμέσως μετά την θεία όψη του Σωτήρα την θαμπωτική, τράβηξε την προσοχή τους η παρουσία των δύο μεγάλων προφητών (δ).
(2)   Ο ίδιος ο Χριστός αποκαλεί το όλο επεισόδιο της Μεταμόρφωσης όραμα (στο στίχο 9), το οποίο δεν σημαίνει, ότι αυτό δεν ήταν και αντικειμενική πραγματικότητα. Δες Πράξ. ζ 31,θ 10,ιστ 9,10,ιη 9. Δεν επρόκειτο για οπτική απάτη, αλλά για εμφάνιση, η οποία έγινε αντιληπτή και στους τρεις συγχρόνως μαθητές. Πείστηκαν και οι τρεις μαθητές, ότι είχαν δει τους ένδοξους αντιπροσώπους του Νόμου και των Προφητών να συνομιλούν μαζί με τον δοξασμένο Χριστό (p).
(3)   «Παρουσίασε μαζί του ως δούλους τους επισημότερους από αυτούς που έλαμψαν στην Παλαιά Διαθήκη, για να φανεί η απόσταση του εαυτού του από εκείνους και πόσο αυτός διαφέρει από αυτούς» (Ζ).
«Υπάρχει όμως και άλλη αιτία που μπορούμε να πούμε μαζί με αυτά που λέχθηκαν. Ποιά είναι αυτή; Για να μάθουν ότι έχει εξουσία και θανάτου και ζωής και εξουσιάζει τα πάνω και τα κάτω. Για αυτό φέρνει στη μέση και αυτόν που είχε πεθάνει (Μωϋσή) και αυτόν που δεν έπαθε κάτι τέτοιο (Ηλία)» (Χ).
Ως αντιπρόσωποι της Παλαιάς Διαθήκης ο Μωϋσής και ο Ηλίας έρχονται κατά θεία εντολή για να χαιρετίσουν τον αντιπρόσωπο της Καινής, από τον οποίο συντελέστηκε η σωτηρία του κόσμου και για να τον ευχαριστήσουν για την επικείμενη εκπλήρωση του μεγάλου μυστηρίου του Θεού Πατέρα (δ). Γίνεται ολοφάνερο από το χωρίο αυτό, όπως και από άλλα τμήματα του λόγου του Θεού, ότι οι άγιοι στον ουρανό είναι γνωστοί και διακρίνονται μεταξύ τους από τη μορφή και την εμφάνιση των δοξασμένων σωμάτων τους (ο).
Οι μαθητές αναγνώρισαν τους δύο προφήτες είτε αμέσως τότε με βάση την εξωτερική εικόνα τους (τον Μωϋσή για παράδειγμα, λόγω των εκθαμβωτικών ακτίνων του προσώπου του, τον Ηλία πάλι σαν μεταφερόμενο πάνω σε πύρινο άρμα), είτε μετά από λίγο, όταν ο Κύριος μετά την Μεταμόρφωση συνομίλησε μαζί τους (F).
(4)   Συζητούσαν μαζί του μόνο, όχι όμως και μαζί με τους τρεις Αποστόλους (b).
(5)   Δεν πρόκειται για πλεονασμό (μετ᾿ αὐτοῦ συλλαλοῦντες). Ο καθένας από αυτούς συνομιλούσε με τον Ιησού. Συνομιλία ύψιστης σημασίας (b).
«Συνομιλούσαν με αυτόν δείχνοντας, ότι και ο νόμος που δόθηκε μέσω του Μωϋσή και ο λόγος των προφητών προφήτευσαν με συμφωνία για τον θάνατό του· ο μεν νόμος με τους τύπους των θυσιών, ο δε προφητικός λόγος με διάφορα πράγματα… Το τι συζητούσαν το δίδαξε ο Λουκάς· διότι είπε, ότι έλεγαν την έξοδό του την οποία επρόκειτο να εκπληρώσει στην Ιερουσαλήμ, έξοδο ονομάζοντας την αναχώρηση και μετάβαση από αυτήν την ζωή» (Ζ).
Είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε ο Πέτρος απηύθυνε κάποια λέξη στον Μωϋσή και τον Ηλία, ούτε αυτοί έδωσαν κάποια προσοχή στους τρεις μαθητές. Οι σκέψεις τους και η συνομιλία περιορίστηκε εξ’ ολοκλήρου σε εκείνον, τον οποίον γνώριζαν ως θείο τους λυτρωτή και ήταν ήδη η μεγάλη και κεντρική φυσιογνωμία στην όλη εικόνα. Όταν ο Χριστός είναι παρών κάθε λογικό δημιούργημα βυθίζεται σε αφάνεια (ο).

Ματθ.17,4 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ἰησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι(1)· εἰ θέλεις(2), ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς(3) σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ἠλίᾳ.
Ματθ.17,4 Κύριε, είναι ωραία να μείνουμε εδώ!» είπε ο Πέτρος στον Ιησού. «Να κάνουμε, αν θέλεις, εδώ τρεις σκηνές: μια για σένα, μια για το Μωυσή και μια για τον Ηλία».
(1)   Δηλαδή να παραμένουμε εδώ (b).
«Επειδή αγαπούσε πάρα πολύ ο Πέτρος τον διδάσκαλο και δεν ήθελε να πάει ο Ιησούς στα Ιεροσόλυμα για να μην πάθει πηγαίνοντας εκεί… φανερά μεν δεν τολμά να τον εμποδίσει, για να μην τον μαλώσει πάλι ο Ιησούς, αλλά βλέποντας το όρος να έχει πολλή ασφάλεια μιας και αγνοούνταν από τους εχθρούς… συμβουλεύει να μείνουν εκεί» (Ζ), «όπου είναι παρόντες και ο Μωϋσής και ο Ηλίας· ο Ηλίας που κατέβασε από τον ουρανό φωτιά στο όρος και ο Μωϋσής που μπήκε στο θείο σύννεφο και συνομίλησε με το Θεό» (Χ).
«Έχουμε τον Μωϋσή και τον Ηλία που θα μας βοηθήσουν. Διότι ο μεν Μωϋσής νίκησε τους Αιγυπτίους, ο δε Ηλίας κατέβασε φωτιά από τον ουρανό· επομένως τα ίδια θα κάνουν και εναντίον των εχθρών που θα έρθουν εδώ» (Θφ).
Ανεξάρτητα όμως από αυτό «είπε ότι είναι καλό να μένουν στο όρος εκείνο, έτσι ώστε αυτός και αυτοί που ήταν μαζί του, να ευφραίνονται βλέποντας την μεταμόρφωση του Ιησού και το λαμπερό σαν τον ήλιο πρόσωπό του και τα λευκά σαν το φως ρούχα του και μαζί με αυτά, αυτούς που μία φορά εμφανίστηκαν με δόξα, τον Μωϋσή και τον Ηλία, να τους βλέπουν πάντα μέσα στη δόξα, και να ευφραίνονται με αυτά που θα τους ακούνε να συζητούν και να μοιράζονται μεταξύ τους, ο μεν Μωϋσής και ο Ηλίας προς τον Ιησού, ο δε Ιησούς προς αυτούς» (Ω).
(2)   «Αφού είπε ότι είναι καλό να μένουμε εδώ και επειδή κατάλαβε ότι δεν μίλησε καλά, μιας και μίλησε από τη δική του γνώμη, πρόσθεσε, αν θέλεις» (Ζ).
(3)   Τρεις, όχι έξι. Οι Απόστολοι επιθυμούσαν να είναι μαζί με τον Ιησού (b). Ή, εμείς οι άλλοι θα μοιραστούμε στις τρεις σκηνές (δ) και θα ‘μαστε στην υπηρεσία σας. Η πρόταση του Πέτρου για τις τρεις σκηνές μπορεί να εξηγηθεί ίσως και από την επικρατούσα τότε συνήθεια να στήνουν σκηνή χάριν διακεκριμένου επισκέπτη, για να δείξουν σεβασμό προς αυτόν (S).

Ματθ.17,5 ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος(1) ἰδοὺ(2) νεφέλη(3) φωτεινὴ(4) ἐπεσκίασεν(5) αὐτούς(6), καὶ ἰδοὺ(2) φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης(7) λέγουσα(8)· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου(9) ὁ ἀγαπητός(10), ἐν ᾧ εὐδόκησα(11)· αὐτοῦ ἀκούετε(12)·
Ματθ.17,5 Ενώ μιλούσε ακόμα, ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: «Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε».
(1)   Στην πρόταση αυτή του Πέτρου ο Κύριος μεν «δεν λέει τίποτα, ούτε ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας, ο ανώτερος όμως και αξιοπιστότερος από όλους, ο Πατέρας, αφήνει φωνή» (Χ).
(2)   Αλλεπάλληλα ιδού. Πράγματα μεγάλων στιγμών. Μία από τις μεγαλύτερες αποκαλύψεις (b).
(3)   «Έτσι πάντα φαίνεται ο Θεός. Διότι νεφέλη και γνόφος (=ομίχλη) υπάρχει γύρω από αυτόν» (Χ). Και «πάνω σε σύννεφο σαν σε όχημα κινείται ο Θεός. Διότι λέει ο Ψαλμός αυτός είναι που έκανε τα σύννεφα άρμα, πάνω στο οποίο επιβαίνει (Ψαλμ. 103,3). Και πολλά τέτοια χωρία υπάρχουν σε πολλά σημεία της Γραφής» (Ζ). Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να βαστάξει ακάλυπτη τη δόξα του Θεού (b).
(4)   «Όταν μεν απειλεί, δείχνει σκοτεινό σύννεφο, όπως ακριβώς στο Σινά (δες Εξόδου ιθ 16)… Εδώ όμως, επειδή δεν ήθελε να φοβίσει, αλλά να διδάξει, δείχνει νεφέλη φωτεινή» (Χ).
(5)   Εφόσον η νεφέλη ήταν φωτεινή δεν άφησε σκιά. Το ρήμα λοιπόν εδώ έχει την έννοια: η φωτεινή νεφέλη με λαμπρότητα περιέβαλλε και κάλυψε αυτούς (g). Νεφέλη, το κέντρο της οποίας ήταν γεμάτο και φωτισμένο με δόξα, ενώ οι εκθαμβωτικές και αφόρητες ακτίνες της μετριάζονταν από το μέρος εκείνο της νεφέλης, το οποίο παρεμβαλλόταν ανάμεσα στο κέντρο και τους μαθητές (ο).
(6)   Τον Κύριο και τους δύο που συνομιλούσαν μαζί του μάλλον, όπως μπορεί κάποιος να εικάσει από το επακόλουθο «φωνή από την νεφέλη», το οποίο ίσως υποδηλώνει, ότι οι Απόστολοι ήταν έξω από την νεφέλη (δ).
(7)   «Νεφέλη και φωνή, για να βεβαιωθούν, ότι είναι φωνή του Θεού» (Ζ).
(8)   «Αυτά και όταν βαπτιζόταν ο Σωτήρας τα είπε από τον ουρανό ο Πατέρας» (Ζ), προστίθεται όμως μόνο εδώ η προτροπή «αυτόν να ακούτε».
(9)   Με άρθρο. «Όχι απλώς υιός, όπως αυτοί που γίνονται υιοί μου λόγω της αρετής» (Ζ).
(10)   Αυτός που αγαπιέται από εμένα κατά εξαιρετικό τρόπο «ως μονογενής» (Ζ) μεν κατά την θεία φύση, και ως απολύτως ευαρεστώντας εμένα κατά την ανθρώπινη φύση.
(11)   «Σαν να έλεγε, στον οποίο αναπαύομαι, στον οποίο αρέσκομαι» (Χ).
Επαναπαύομαι και αρέσκομαι σε αυτόν κατά μεν τη θεία φύση «διότι είναι εξισωμένος σε όλα με τον Πατέρα με ακρίβεια και είναι μία η θέληση αυτού και του Πατέρα του, και, χωρίς να παύει να είναι Υιός, είναι στα πάντα ένα με αυτόν που τον γέννησε» (Χ), ενώ κατά την ανθρώπινη φύση, διότι απολύτως υποτάχτηκε στον Θεό και Πατέρα.
«Επομένως είναι διπλή η αγάπη, μάλλον δε και τριπλή· Επειδή είναι Υιός, επειδή αγαπητός, επειδή σε αυτόν ευδόκησε» (Χ).
«Τον αγαπώ δηλαδή επειδή είναι υιός μου, επειδή είναι αγαπητός και επειδή με αναπαύει και μου αρέσει» (Ζ).
(12)   Με αυτό ανακηρυσσόταν ο Ιησούς νομοθέτης επίσημος της Κ.Δ., όπως άλλοτε (Δευτερονόμιο ιη 15) ο Μωϋσής της Π.Δ. (F).
«Σε αυτόν να πείθεστε, αυτόν να πιστεύετε, σε ό,τι και λέει και κάνει… Αυτόν να ακούτε, αφήνοντας τον μωσαϊκό νόμο και τις προφητικές μυσταγωγίες. Διότι ολοκλήρωση και τελειοποίηση του νόμου και των προφητών είναι ο Χριστός. Και επομένως εκείνα όλα συντελέστηκαν, αφού έφταναν μέχρι αυτόν μόνο» (Ζ).
«Αυτόν να ακούτε και αν ακόμη θέλει να σταυρωθεί, μην εναντιώνεστε σε αυτόν» (Θφ).

Ματθ.17,6 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσον ἐπὶ πρόσωπον(1) αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα(2).
Ματθ.17,6 Όταν το άκουσαν οι μαθητές, έπεσαν με το πρόσωπο στη γη και φοβήθηκαν πολύ.
(1)   Έπεσαν μπρούμυτα με το πρόσωπο στραμμένο προς το έδαφος και ακουμπώντας το. «Έπεσαν γεμάτοι από φόβο και συγχρόνως και τον προσκύνησαν» (Χ). Είναι αυτή στάση λατρείας (Α΄Μακ. δ 40,55), προ παντός μπροστά σε οπτασία (Δανιήλ η 17,18,ι 9,15,Ιουδίθ ιστ 20 κλπ.)(L).
(2)   Φοβήθηκαν «διότι ήταν και ερημιά και ύψος… και μεταμόρφωση γεμάτη από φρίκη και φως ασυγκράτητο και νεφέλη μεγάλη και διαρκής και όλα αυτά ήταν που τους έκαναν να νιώσουν πολλή αγωνία» (Χ).
«Αφού λοιπόν το σύννεφο από τον ουρανό απλώθηκε ολόγυρά τους και η φωνή έπεσε ορμητικά πάνω τους, πολύ λογικά έπεσαν κάτω και φοβήθηκαν» (Ζ).
«Επειδή όμως τώρα οι μαθητές κυριεύτηκαν από ασυγκράτητο φόβο, έπεσαν κάτω, για να μάθουμε πάλι και από αυτό, ότι αποδείχτηκε πάρα πολύ αναγκαία για τους γήινους ανθρώπους η μεσιτεία του Σωτήρα μας, νοούμενη βέβαια σύμφωνα με τον τρόπο της ενανθρώπησης. Γιατί, αν δεν είχε γίνει σαν εμάς, ποιος από εμάς θα μπορούσε να αντέξει το Θεό, εκπέμποντας από τον ουρανό την ανέκφραστη δόξα του και παρουσιάζοντας αυτήν να μην είναι υποφερτή από κανέναν από τους ανθρώπους; Γιατί και ο μακάριος Παύλος είπε, ότι «αυτός κατοικεί μέσα σε φως απλησίαστο (Α΄Τιμ. 6,16)»» (Κ).

Ματθ.17,7 καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς(1) ἥψατο(2) αὐτῶν καὶ εἶπεν· ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε.
Ματθ.17,7 Τους πλησίασε τότε ο Ιησούς, τους άγγιξε και τους είπε: «Σηκωθείτε και μη φοβόσαστε».
(1)   «Λυπήθηκε την αδυναμία τους και γρήγορα σταματά τον φόβο» (Ζ).
(2)   Ήταν πεσμένοι εξαιτίας εκείνων, τα οποία είδαν και άκουσαν. Σηκώθηκαν από το έδαφος πάλι με το δραστικό άγγιγμα που εκδήλωνε πολλή οικειότητα (b).

Ματθ.17,8 ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ἰησοῦν μόνον(1).
Ματθ.17,8 Σήκωσαν τότε τα μάτια τους και δεν είδαν κανέναν άλλο, παρά τον ίδιο τον Ιησού μόνο του.
(1)   «Για να πληροφορηθούν, ότι για αυτόν έγινε η φωνή, μόνος λοιπόν φαίνεται σε αυτούς» (Ζ). Από το ότι απέμεινε μόνος αυτός, έγινε ολοφάνερο, ότι αυτός είναι ο Υιός, τον οποίο έπρεπε να ακούνε και όχι ο Μωϋσής ούτε ο Ηλίας (b).
Η μεταμόρφωση έκρυβε μεγάλη σημασία για τους μαθητές, οι οποίοι νοιώθοντας έκπληξη από τη διδασκαλία, ότι ο Μεσσίας έπρεπε να πάθει και να πεθάνει, θα δοκίμαζαν μεγάλη παρηγοριά από αυτήν. Δίδαξε αυτή στους τρεις μαθητές, ότι το πάθος του Μεσσία δεν σήμαινε ότι θα χανόταν η δόξα της βασιλείας, αλλά ότι η δόξα αυτή δεν θα ήταν από τη γη, αλλά από τον ουρανό. Παρόλο που ο Μεσσίας θα απορριπτόταν από το λαό του, δεν θα απορριπτόταν όμως και από τον Θεό. Ήταν ο Υιός του Θεού, στον οποίο ο Πατέρας διακήρυξε τον εαυτό του πλήρως ευαρεστημένο. Ο Μωϋσής και ο Ηλίας εξαφανίζονται, και ο Ιησούς μένει μόνος και σε αυτόν οφείλουν όλοι να υπακούουν.
Αλλά και για τον ίδιο τον Ιησού η Μεταμόρφωση ερχόταν σε στιγμές εκτάκτως κρίσιμες της δημόσιας δράσης του. Οι βαρείς πειρασμοί του σατανά στην έρημο ανανεώθηκαν ήδη με το στόμα ενός από τους Αποστόλους του. Κατά τους τελευταίους αυτούς μήνες του επίγειου σταδίου του η σκιά του Σταυρού έπεφτε πάνω του όλο και περισσότερο. Και η Μεταμόρφωση υπήρξε η πρόγευση της δόξας, η οποία παρεχόταν σε αυτόν την ώρα που προγευόταν το πάθος του και ξέφευγαν από τα χείλη του τα βαρυσήμαντα λόγια: «Τώρα η ψυχή μου έχει ταραχτεί και τι να πω; Πατέρα, σώσε με από την ώρα αυτή» (p).
Έτσι ολοκληρώνεται η περιγραφή μίας από τις υπεροχότατες και ύψιστες σκηνές, από όσες ποτέ ανθρώπινο μάτι επιτράπηκε να δει. Δεν μπορεί κάποιος παρά να θαυμάσει την απλή και ανεπιτήδευτη γλώσσα της αφήγησης, την τόσο διαφορετική από το ύψος, το οποίο θα χρησιμοποιούσαν συγγραφείς ξένοι από την έμπνευση του Πνεύματος (ο).

Ματθ.17,9 καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· μηδενὶ(1) εἴπητε(2) τὸ ὅραμα(3) ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ(4).
Ματθ.17,9 Ενώ κατέβαιναν από το βουνό, τούς πρόσταξε: «Μην πείτε σε κανέναν αυτό που είδατε, ώσπου ν’ αναστηθεί ο Υιός του Ανθρώπου από τους νεκρούς».
(1)   Ούτε στους ίδιους τους συμμαθητές τους (b).
(2)   Η εντολή αυτή ήταν σύμφωνη με τη συνηθισμένη τακτική του Χριστού σχετικά με το μεσσιακό του αξίωμα. Δες η 4 (S). Ακούγοντας οι όχλοι τα σχετικά με την μεταμόρφωση και την εμφάνιση του Μωϋσή και του Ηλία υπήρχε κίνδυνος να ενισχυθούν στις σαρκικές τους προσδοκίες για τον Μεσσία και να παρεκτραπούν σε ενέργειες άτοπες που θα εμπόδιζαν την εκπλήρωση του πνευματικού έργου του Σωτήρα (δ).
Οι Ιουδαίοι επίσης που απιστούσαν σε αυτόν «περισσότερο θα εξαγριώνονταν» (Ζ).
«Διότι όσο μεγαλύτερα λεγόντουσαν για αυτόν, τόσο πιο δυσπαράδεκτα ήταν σε αυτούς. Αλλά και το σκάνδαλο που προερχόταν από τον σταυρό περισσότερο μεγάλωνε από εδώ» (Χ).
(3)   Όραμα εδώ δεν είναι η οπτασία στον ύπνο ή σε έκσταση αλλά αυτό που έγινε ορατό με τα μάτια· το θέαμα (g).
(4)   «Δεν διέταξε για πάντα να μην το πουν σε κανέναν, αλλά έως ότου αναστηθεί από τους νεκρούς» (Χ). Μετά την ανάσταση το μεσσιακό αξίωμα του Ιησού έγινε το ζωτικότερο σημείο στο νέο κήρυγμα (S). Η δόξα της ανάστασης λοιπόν καθιστούσε την προηγούμενη εμφάνιση περισσότερο πιστευτή (b).
«Διότι μετά από αυτά καταξιώθηκαν να πάρουν και το άγιο Πνεύμα και είχαν και την φωνή που άφηναν τα θαύματα που συνηγορούσε για όλα αυτά, και όλα όσα έλεγαν στη συνέχεια γίνονταν εύκολα αποδεκτά, διακηρύσσοντας ισχυρότερα και από σάλπιγγα την δύναμή του αυτά τα ίδια τα πράγματα και κανένα παρόμοιο σκάνδαλο δεν μεσολάβησε σε εκείνα που συνέβαιναν» (Χ). Και πράγματι μετά την ανάσταση ανέφεραν την Μεταμόρφωση ο μεν Πέτρος στο Β΄ Πέτρου α 18, ο δε Ματθαίος εξιστόρησε τα σχετικά με αυτήν, αν και δεν ήταν παρών (b).

Ματθ.17,10 Καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες(1)· τί οὖν(2) οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν(3) δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον(4);
Ματθ.17,10 Οι μαθητές τον ρώτησαν: «Γιατί οι γραμματείς λένε πως πρέπει να έρθει πρώτα ο Ηλίας;»
(1)   Το ερώτημα που τέθηκε από τους μαθητές συνδέεται λογικά με αυτά που προηγήθηκαν (S). Οι μαθητές εκπλήσσονται διότι ο Ηλίας ήλθε να χαιρετίσει το Χριστό, αλλά έφυγε χωρίς να κάνει κάτι (L). Σε ποια σχέση βρισκόταν η εμφάνιση αυτή του Ηλία, με τον ερχομό του, για τον οποίο μιλούσαν οι Γραμματείς, οι επίσημοι θεολόγοι του ισραηλιτικού λαού; (a). Ζητούν λοιπόν να μάθουν οι μαθητές για τον Ηλία, εάν επρόκειτο και πάλι να έλθει πριν την ανάσταση και τη θεοκρατική βασιλεία του Μεσσία (δ).
(2)   Εκφράζει την απορία των μαθητών.
(3)   Η ιδέα αυτή επικρατούσε σύμφωνα με την προφητεία του Μαλαχίου δ 4-5, την οποία εννοούσαν κατά γράμμα (δ).
(4)   Δηλαδή πριν τη βασιλεία του Μεσσία (b).

Ματθ.17,11 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· Ἠλίας μὲν ἔρχεται πρῶτον καὶ ἀποκαταστήσει(2) πάντα(3)·
Ματθ.17,11 Αυτός απάντησε: «Πρώτα θα έρθει ο Ηλίας και θα τα αποκαταστήσει όλα.
(1)   Η μορφή της απάντησης το Κυρίου, όπως βρίσκεται αυτή εδώ και στο παράλληλο χωρίο του Μάρκου κάνει την κατανόησή της δύσκολη (S). Για αυτό προέκυψαν δύο διαφορετικές εκδοχές του νοήματός της.
Σύμφωνα με τη μία: «Οι Γραφές μιλούν για δύο παρουσίες του Χριστού, αυτήν που έγινε και τη μελλοντική… Της μίας λοιπόν, της δεύτερης, λένε ότι θα είναι πρόδρομος ο Ηλίας. Διότι της προηγούμενης έγινε ο Ιωάννης, τον οποίο ο Χριστός αποκαλούσε και Ηλία, όχι επειδή ήταν ο Ηλίας, αλλά επειδή πραγματοποιούσε το έργο εκείνου. Διότι όπως ακριβώς εκείνος θα είναι πρόδρομος της δεύτερης παρουσίας, έτσι και αυτός έγινε της πρώτης» (Χ).
Σύμφωνα με την άλλη και πιο σωστή εκδοχή, ο Σωτήρας βεβαιώνει την αλήθεια της προφητείας του Μαλαχίου αναφέροντας αυτολεξεί το ρητό των Γραμματέων. Σαν να έλεγε· είναι αληθινή η από τον προφήτη βγαλμένη πρόταση των γραμματέων, ότι ο Ηλίας έρχεται και θα αποκαταστήσει τα πάντα· σφάλλουν όμως αναφέροντας αυτήν στο μέλλον, διότι αυτή εκπληρώθηκε ήδη (δ).
(2)   Αναφέρεται στην τακτοποίηση της ταραγμένης τάξης των πραγμάτων (g). Με πρόσκληση σε μετάνοια θα αποκαταστήσει τις αγαθές σχέσεις με το Θεό και θα προετοιμάσει τις καρδιές για την έλευση του Μεσσία (L). «Θα επιστρέψει την καρδιά του πατέρα προς το γιο του, όπως λέει ο προφήτης Μαλαχίας» (Ζ) και «θα διορθώσει την απιστία των Ιουδαίων που θα ζουν τότε» (Χ).
(3)   Όλα, δηλαδή όσον αφορά τους γονείς και τα παιδιά, θα αποκαταστήσει αυτά κατά τρόπο σπερματικό και δυναμικό, σπέρνοντας τα σπέρματά τους (b). Ή, και γενικότερα όλες τις σχέσεις των ανθρώπων και μεταξύ τους και με το Θεό.

Ματθ.17,12 λέγω δὲ(1) ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη(2) ἦλθε, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν(3) αὐτόν, ἀλλ᾿ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν(4)· οὕτω(5) καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν(6) ὑπ᾿ αὐτῶν.
Ματθ.17,12 Σας βεβαιώνω όμως πως ο Ηλίας ήρθε κιόλας, μα δεν τον αναγνώρισαν, και του έκαναν ό,τι ήθελαν. Έτσι κι ο Υιός του Ανθρώπου μέλλει να πάθει απ’ αυτούς».
(1)   Ο σύνδεσμος «δε» είναι αντιθετικός (δ).=Εγώ όμως σας λέω.
(2)   Τώρα που μιλάμε (δ).
«Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω).
(3)   Δεν αναγνώρισαν τον Ηλία στο πρόσωπο του Βαπτιστή (a). «Δεν κατάλαβαν αυτόν διότι καταλάβαιναν λάθος τις Γραφές» (Ζ).
(4)   Ανέκριναν αυτόν (Ιω. α 19), τον θεώρησαν ως δαιμονισμένο (Ματθ. ια 18), δεν πίστεψαν στα λόγια του (Ματθ. κα 26)(δ) και τέλος «ο Ηρώδης και οι γύρω του πολλά έκαναν σε αυτόν βάζοντάς τον στη φυλακή, αποκεφαλίζοντάς τον και φέρνοντας το κεφάλι του σε πιάτο» (Ζ) μπροστά στα μάτια των επίσημων αρχόντων του ιουδαϊκού λαού και εκπροσώπων της ανώτερης τάξης, όσοι ήταν την ημέρα εκείνη παρακαθήμενοι στο τραπέζι του Ηρώδη και αδιαμαρτύρητα ανέχτηκαν την κακουργία του, και έτσι «έγιναν συνυπεύθυνοι των όσων τόλμησε ο Ηρώδης εναντίον του» (Ω).
(5)   «Έτσι τον αγνοούν, ότι είναι ο Χριστός· τον αγνοούν όμως εξαιτίας της κακής τους σκέψης» (Ζ). Το πάθημα του Προδρόμου θα ακολουθηθεί από το πάθημα του Μεσσία (p).
(6)   «Βλέπεις πως πάλι στην κατάλληλη ευκαιρία, τούς θυμίζει το πάθος του, και από το πάθος του Ιωάννου, τούς προξενεί πολλή παρηγοριά;» (Χ). Τέτοια ανανέωση της προφητείας του Πάθους του, αμέσως μετά τη δόξα της Μεταμορφώσεως, είναι αξιοσημείωτη (p).

Ματθ.17,13 τότε(1) συνῆκαν(2) οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.
Ματθ.17,13 Τότε κατάλαβαν οι μαθητές πως τους μίλησε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή.
(1)   Παρατηρήσεις του ευαγγελιστή.
(2)   Θυμήθηκαν και τα προηγούμενα λόγια του Κυρίου για τον Πρόδρομο, με τα οποία χαρακτηριζόταν αυτός ως ο Ηλίας που επρόκειτο να έλθει (δ).

Στιχ. 14-21. Η θεραπεία του σεληνιαζόμενου νέου.

Ματθ.17,14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον(1) προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν(2) αὐτὸν καὶ λέγων·
Ματθ.17,14 Όταν έφτασαν στο πλήθος, τον πλησίασε ένας άνθρωπος, γονάτισε μπροστά του και του είπε:
(1)   Σύμφωνα με το Μάρκο όχλος, στον οποίο περιλαμβάνονταν και γραμματείς, είχε μαζευτεί γύρω από τους μαθητές. Η σκηνή που εξιστορείται από αυτόν το σ. έγινε πιθανώς στα περίχωρα Καισαρείας της Φιλίππου, όπου οι μαθητές είχαν μείνει, όταν ο Κύριος μαζί με τους τρεις ανέβαινε στο βουνό και όπου τώρα ο Κύριος ξαναβρήκε αυτούς. Το επεισόδιο εξιστορούν και οι 3 συνοπτικοί, οι Ματθαίος όμως και Λουκάς εκθέτουν αυτό πιο σύντομα από τον Μάρκο (S).
(2)   Από τις λέξεις γόνυ και πέτω δηλαδή πέφτω, πέφτω στα γόνατα, το οποίο γινόταν και από αυτούς που ζητούσαν βοήθεια και από όσους εκδήλωναν σεβασμό και τιμή. Συντάσσεται άλλοτε με δοτική και άλλοτε με αιτιατική (g). Δεν πρέπει να υποθέσουμε, ότι γονάτισε με πνεύμα θρησκευτικής λατρείας, αλλά ως ταπεινός ικέτης (ο).

Ματθ.17,15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται(1) καὶ κακῶς πάσχει(2)· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ(3).
Ματθ.17,15 «Κύριε, σπλαχνίσου το γιο μου, γιατί είναι επιληπτικός και υποφέρει· πολλές φορές μάλιστα πέφτει στη φωτιά και στο νερό.
(1)   Δεν επιβεβαιώνει το φρόνημα που επικρατούσε στους αρχαίους, ότι «η σελήνη σχετίζεται με τις περιόδους των επιληπτικών» (Γαληνός). «Αν όμως τον αποκαλεί σεληνιαζόμενο, μη φοβηθείς καθόλου· διότι αυτός ο λόγος είναι του πατέρα του δαιμονισμένου. Πώς λοιπόν λέει ο ευαγγελιστής ότι θεράπευσε πολλούς σεληνιαζομένους; Τους ονόμασε έτσι από την αντίληψη των πολλών» (Χ). Ο νέος για τον οποίο γίνεται λόγος δεν ήταν απλώς επιληπτικός, αλλά ήταν κυριευμένος και από δαιμόνιο, το οποίο ο Κύριος αποκαλεί άλαλο και κουφό (Μάρκ. θ 25).
(2)   Υπάρχει και η γραφή κακώς έχει. Η φράση αναφέρεται στα φοβερά αποτελέσματα της νόσου και στους κινδύνους από αυτήν (δ).
(3)   Όταν κυριευόταν από τον παροξυσμό της ασθένειας αιφνίδια έπεφτε όπου βρισκόταν, ώστε συνέβη πολλές φορές να πέσει στο νερό που βρέθηκε εκεί κοντά και πολλές φορές στη φωτιά, αλλά σωζόταν με την έγκαιρη επέμβαση των γύρω του (δ).

Ματθ.17,16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι(1).
Ματθ.17,16 Τον έφερα στους μαθητές σου, αλλά δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν».
(1)   «Συναντά τον Ιησού παρουσία του όχλου και μιλά εναντίον των μαθητών λέγοντας, ότι τον έφερα στους μαθητές σου και δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν. Αλλά αυτός απαλλάσσοντας τους μαθητές από τις κατηγορίες ενώπιον του κόσμου, καταλογίζει σε εκείνον το μεγαλύτερο βάρος» (Χ), όπως φαίνεται από την απάντηση του Κυρίου στον επόμενο σ.

Ματθ.17,17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· ὦ γενεὰ(1) ἄπιστος(2) καὶ διεστραμμένη(3)! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾿ ὑμῶν(4); ἕως πότε ἀνέξομαι(5) ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν(6) ὧδε(7).
Ματθ.17,17 Ο Ιησούς απάντησε: «Γενιά άπιστη και διεφθαρμένη, ως πότε θα είμαι μαζί σας; Ως πότε θα σας ανέχομαι; Φέρτε τον μου εδώ».
(1)   Λιγότερο πιθανό ότι η επιτίμηση λέγεται εδώ προς τους Αποστόλους, επειδή εκείνη τη στιγμή ήταν μιμητές της γενιάς εκείνης με την απιστία (δ). Πιο σωστά, ο έλεγχος φαίνεται να απευθύνεται στο πλήθος, που αντιπροσωπεύει το έθνος και προετοιμάζει το έδαφος για τον πιο περιορισμένο έλεγχο, τον οποίο απευθύνει στους μαθητές μετά το θαύμα (p). «Τους μαλώνει γενικότερα» (Ζ) και «δεν απευθύνεται μόνο στο πρόσωπο αυτού (του πατέρα)… αλλά και σε όλους τους Ιουδαίους» (Χ).
(2)   «Επειδή πολλοί από τους Ιουδαίους όμοια απιστούσαν, παρόλο που είδαν αμέτρητα τέτοια θαύματα να κάνει όχι αυτός μόνο, αλλά και οι μαθητές» (Ζ).
(3)   «Με την έννοια του στραβή, που δεν καταλαβαίνει το ευθύ» (Ζ). Το διαστρέφω σημαίνει μεταβάλλω προς το χειρότερο την ορθή και κανονική κατάσταση του νου και της καρδιάς, και αυτό γίνεται από την αμαρτία (δ). Για τη φράση γενεά διεστραμμένη δες Δευτερ. λβ 5 (S). «Φανερώνει ότι από διαστροφή μπήκε κρυφά η κακία, και συνέβη με τρόπο όχι φυσικό και μας έκανε διεστραμμένους» (Ω).
(4)   «Όταν όμως λέει, έως πότε θα είμαι μαζί σας; δείχνει πάλι ότι ο θάνατος είναι για αυτόν κάτι ευπρόσδεκτο και πράγμα επιθυμητό και πολύ ποθητή η αναχώρηση· και ότι βαρύ για αυτόν είναι όχι το να σταυρωθεί, αλλά το να είναι μαζί τους» (Χ). Έσπευδε να γυρίσει στον Πατέρα. Παρ’ όλα αυτά γνώριζε, ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει την επιστροφή του πριν οδηγήσει τους μαθητές του σε κατάσταση πίστης (b).
(5)   Ολόκληρη η ζωή του Ιησού ήταν συνεχής ανοχή (b). Έως πότε θα ανέχομαι την απιστία και σκληροκαρδία σας (ο).
(6)   «Δεν σταμάτησε όμως στις κατηγορίες και τον έλεγχο, αλλά τι λέει; Φέρτε μου αυτόν εδώ» (Χ). Τι πεποίθηση και αξιοπρέπεια εκ μέρους του Χριστού εκφράζουν τα λόγια αυτά (ο).
(7)   Στον τόπο δηλαδή όπου ήταν ο Σωτήρας, διότι ο άρρωστος έμενε σε κάποια απόσταση από αυτόν (δ).

Ματθ.17,18 καὶ ἐπετίμησεν(1) αὐτῷ(2) ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ᾿ αὐτοῦ(3) τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.
Ματθ.17,18 Ο Ιησούς επιτίμησε το δαιμόνιο, και βγήκε απ’ αυτόν· από κείνη την ώρα το παιδί γιατρεύτηκε.
(1)   Το επιτιμώ εδώ=επιπλήττω, για να καταργήσω και τιμωρήσω την θηριώδη δύναμη (g).
(2)   Μάλλον τον άρρωστο, διότι το δαιμόνιο που τον κυρίευσε μιλούσε και ενεργούσε μέσω αυτού και για αυτό η επιτίμηση γίνεται μεν φαινομενικά στον άνθρωπο, στην ουσία όμως γίνεται στον δαίμονα που μέσω του ανθρώπου μιλούσε και ενεργούσε (δ).
(3)   Από το παιδί δηλαδή (b).

Ματθ.17,19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ(1) τῷ Ἰησοῦ κατ᾿ ἰδίαν εἶπον· διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό(2);
Ματθ.17,19 Πήγαν τότε ιδιαιτέρως στον Ιησού οι μαθητές και τον ρώτησαν: «Γιατί εμείς δεν μπορέσαμε να το βγάλουμε;»
(1)   Οι μαθητές οι οποίοι θέτουν το ερώτημα αυτού του σ., είναι εκείνοι, που δεν είχαν ανέβει μαζί του στο βουνό (p).
(2)   Είχαν ήδη συνηθίσει στο να κάνουν τέτοια θαύματα. Δες ι 1 (b). «Εμένα μου φαίνεται ότι αγωνιούν και φοβούνται, μήπως έχασαν τη χάρη που τους εμπιστεύθηκε. Διότι πήραν εξουσία εναντίον των ακαθάρτων πνευμάτων» (Χ).

Ματθ.17,20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· διὰ τὴν ἀπιστίαν(2) ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν(3) ὡς κόκκον σινάπεως(4), ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ(5) μετάβηθι ἐντεῦθεν(6) ἐκεῖ(7), καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν(8).
Ματθ.17,20 Εξαιτίας της απιστίας σας», τους είπε ο Ιησούς. «Σας βεβαιώνω πως, αν έχετε πίστη έστω και σαν κόκκο σιναπιού, θα λέτε σ’ αυτό το βουνό “πήγαινε από ’δω εκεί”, και θα πηγαίνει· και τίποτα δε θα είναι αδύνατο για σας.
(1)   «Κατηγορεί κατ’ ιδίαν την απιστία των μαθητών… Διότι δεν ήταν λογικό να ντροπιάσει μπροστά σε πολλούς τους κοινούς διδάσκαλους της οικουμένης» (Ζ).
(2)   Από τους αλεξανδρινούς κώδικες μαρτυρείται και η γραφή ολιγοπιστίαν. Ίσως αποτελεί αυτή διόρθωση που έγινε από αυτούς που δεν ανέχονταν να βλέπουν να αποδίδεται απιστία στους Αποστόλους.
«Αν η απιστία του πατέρα έγινε αιτία να μη βγει ο δαίμονας, γιατί κατηγορεί τους μαθητές; Για να τους δείξει ότι μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να θεραπεύσουν και χωρίς αυτούς που έφερναν τους αρρώστους με πίστη… Έτσι στην περίπτωση του Ελισσαίου αναστήθηκε νεκρός χωρίς κανείς να πιστέψει» (Χ).
(3)   «Πίστη λέει εδώ όχι ότι είναι αυτός Θεός, αλλά ότι κάνει θαύματα» (Ζ).
(4)   Αντιτίθεται με το τεράστιο όρος (b). «Δείχνοντας ότι και η ελάχιστη γνήσια πίστη μπορεί μεγάλα πράγματα, θυμήθηκε το σινάπι» (Χ). Συγχρόνως όμως με τη χρήση του σιναπιού ως εικόνας «δηλώνει την απερίγραπτη δύναμη της πίστης. Διότι αν και το σινάπι φαίνεται μικρό στον όγκο, αλλά στη δύναμη είναι πιο δυνατό από όλα» (Χ).
Δεν είναι λοιπόν ξένη εδώ και η έννοια: «Εάν έχετε πίστη τόσο έντονη και δυνατή και θερμή σαν τον κόκκο του σιναπιού· διότι τέτοια ποιότητα έχει αυτός» (Ζ). Η εικονική έκφραση δηλώνει συγχρόνως ποσότητα ελάχιστη αλλά και ποιότητα εξαιρετική και τέλεια (F).
Αξιόλογη και η: η πίστη «είναι σαν κόκκος σιναπιού. Επειδή περιφρονείται μεν η πίστη από τους ανθρώπους και φαίνεται κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν όμως πέσει σε γη αγαθή (δηλαδή σε ψυχή που μπορεί να δεχτεί καλά αυτό το σπέρμα) γίνεται δέντρο μεγάλο» (Ω).
(5)   Ίσως εδώ υπονοείται το όρος της Μεταμόρφωσης (S).
(6)   Η απόσπαση και μετακίνηση βουνού ήταν στο Ταλμούδ παροιμιακή έκφραση που δήλωνε την επίτευξη κάποιου εξόχως δυσκολοκατόρθωτου πράγματος (S). Οι συγγραφείς του Ταλμούδ χρησιμοποιούν αυτήν ως φράση επαίνου για κάποιον ικανό ερμηνευτή του νόμου, ο οποίος ξεπερνούσε τις δυσκολίες της ερμηνείας (a).
«Αν όμως πεις, πού μετακίνησαν βουνό; Εκείνο θα μπορούσα να πω, ότι έκαναν πολύ μεγαλύτερα αφού ανέστησαν αμέτρητους νεκρούς. Διότι δεν είναι ίσο, να μετακινήσει κάποιος βουνό και να διώξει το θάνατο από νεκρό σώμα» (Χ).
Αξιόλογη και η: «νομίζω ότι βουνά λέγονται οι εχθρικές δυνάμεις που έχουν απλωμένη και μεγάλη κακία, οι οποίες είναι κατά κάποιο τρόπο θεμελιωμένες στις ψυχές των ανθρώπων» (Ω).
(7)   Θα έχετε τη δύναμη ακόμα και να καθορίσετε νέα θέση για το μετακινούμενο όρος (b).
(8)   «Όχι μόνο όρη θα μετακινήσετε, λέει, αλλά και τίποτα άλλο δεν θα είναι αδύνατον σε σας» (Ζ).

Ματθ.17,21 (1)τοῦτο δὲ τὸ γένος(2) οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ(3) καὶ νηστείᾳ(4).
Ματθ.17,21 Αυτό το δαιμονικό γένος δε βγαίνει παρά μόνο με προσευχή και νηστεία».
(1)   Τον στίχο αποσιωπούν ο Σιναϊτικός, Βατικανός και κάποιοι άλλοι κώδικες και μεταφράσεις, και θεωρήθηκε από κάποιους από τους νεώτερους ως γλώσσα που μπήκε στο κείμενο από το περιθώριο σύμφωνα με το παράλληλο χωρίο του Μάρκου.
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «το γένος όλων των δαιμόνων» (Ζ). Πιο σωστά, ο Κύριός μας δεν μιλά στο χωρίο αυτό για όλο το γένος των δαιμόνων· διότι από εδώ φαίνεται, ότι υπάρχουν περισσότερα είδη δαιμόνων (b). Το είδος του άλαλου και κωφού πνεύματος.
(3)   «Όχι από μόνη της η νηστεία, αλλά χρειάζεται και προσευχή, και πρώτα η προσευχή» (Χ). Βάζει πρώτη την προσευχή.
(4)   «Διότι η μεν προσευχή είναι πάρα πολύ φοβερή στον δαίμονα· αυτήν όμως την ισχυροποιεί και την δυναμώνει πολύ η νηστεία» (Ζ). «Αυτός που νηστεύει είναι ανάλαφρος και αποκτά φτερά και προσεύχεται με εγρήγορση». «Επειδή δηλαδή ο νους ενεργεί απερίσπαστα» και δεν βαρύνεται από τον φόρτο του στομαχιού «η προσευχή ανεβαίνει πιο δυνατή από φωτιά και πιο φοβερή από καθετί· για αυτό πρέπει αυτές οι δύο να είναι πάντα ενωμένες» (Ζ).
«Ας προσέξουμε λοιπόν και την φράση «αυτό το γένος δεν βγαίνει παρά με προσευχή και νηστεία», ώστε, αν κάποτε χρειαστεί να ασχοληθούμε με θεραπεία κάποιου που έπαθε κάτι τέτοιο, να μην εξορκίζουμε ούτε να ρωτάμε τον δαίμονα ούτε να μιλάμε λες και μας ακούει το ακάθαρτο πνεύμα, αλλά αφιερώνοντας όλο το χρόνο στην προσευχή και τη νηστεία, προσευχόμενοι για αυτόν που πάσχει, να πετύχουμε τη σωτηρία από το Θεό και με τη νηστεία μας να διώξουμε από αυτόν το ακάθαρτο πνεύμα» (Ω).

Στιχ. 22-27. Η πληρωμή του φόρου με θαύμα.

Ματθ.17,22 (1)Ἀναστρεφομένων(2) δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν(3) εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(4) παραδίδοσθαι(5) εἰς χεῖρας ἀνθρώπων
Ματθ.17,22 Ενώ οι μαθητές περιέρχονταν τη Γαλιλαία, τους είπε ο Ιησούς: «Ο Υιός του Ανθρώπου πρόκειται να παραδοθεί σε χέρια ανθρώπων·
(1)   Συνήθως θεωρείται ως δεύτερη προφητεία του Πάθους η παρούσα. Πλην όμως και με βάση όσα εξιστόρησε μέχρι τώρα ο Ματθαίος, πρέπει να θεωρηθεί ως τρίτη, διότι έχουμε ήδη δύο προφητείες (ιστ 21,ιζ 12). Δεν είναι όμως πιθανό, ότι όλες οι περιστάσεις, στις οποίες ο Κύριος προείπε για το πάθημά του αναφέρονται στα ευαγγέλια (p).
(2)   Αυθεντική γραφή συστρεφομένων. Το συστρέφω συναντιέται άλλη μία φορά στο Πράξ. κη 3 (συστρέφω πλήθος φρυγάνων) με την έννοια του μαζεύω φρύγανα και τα πλέκω σε δεσμίδες. Το συστρέφομαι για ανθρώπους=μαζεύομαι, συγκεντρώνομαι (g). Η έννοια φαίνεται να είναι: Αυτοί αφού συναθροίστηκαν κοντά του, σχηματίζοντας όμιλο σταθερό. Το αναστρεφομένων= Επιστρέφοντας (L). Ή, διάγοντας, περνώντας το χρόνο τους (g).
(3)   Περνούσαν το χρόνο στη Γαλιλαία, από την οποία μετά από λίγο επρόκειτο να πάνε στα όρια της Περαίας προς την Ιουδαία. Δες ιθ 1 (δ).
(4)   Η δόξα της Μεταμόρφωσης και η φωνή του Πατέρα που τον διακήρυξε υιό αγαπητό δεν εμποδίζει τον Κύριο από του να εξακολουθεί να μιλά για τον εαυτό του ως τον υιό του ανθρώπου (p).
(5)   Δεν είναι βέβαιο τι σημαίνεται με το παραδιδόσθαι. Συχνά ερμηνεύεται αυτό σχετικά με την πράξη του προδότη («ο οποίος και τον παρέδωσε» Ματθ. ι 4).
Μπορεί όμως όπως ο Ωριγένης απέδειξε, να αναφέρεται και στην παράδοση του Υιού από τον Πατέρα για την απολύτρωση των ανθρώπων. «Αυτό διηγούμενος ο Απόστολος λέει για το Θεό, «ο οποίος δεν λυπήθηκε τον ίδιο τον υιό του, αλλά τον παρέδωσε για χάρη όλων»» (Ω). Σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή εκδοχή η προσθήκη της φράσης «στα χέρια ανθρώπων» είναι πολύ εύστοχη και επίκαιρη (p).
«Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι πρώτα παρέδωσε αυτόν ο πατέρας στις αντίθετες ενέργειες (δαίμονες). Έπειτα ότι αυτές παρέδωσαν αυτόν στα χέρια των ανθρώπων, στους οποίους ανθρώπους ήταν και ο Ιούδας, στον οποίο μετά το ψωμί μπήκε ο σατανάς, ο οποίος τον παρέδωσε πριν τον Ιούδα. Αλλά πρόσεξε μήπως εξετάζοντας μαζί την παράδοση του υιού από τον πατέρα στις αντίθετες ενέργειες με την παράδοση του σωτήρα από εκείνες στα χέρια των ανθρώπων, νομίσεις ότι η λέξη «παραδόθηκε» λέγεται και στις δύο περιπτώσεις με την ίδια έννοια.
Διότι να κατανοήσεις, ότι ο μεν πατέρας δεν τον παρέδωσε απλώς, αλλά για χάρη όλων μας από φιλανθρωπία· οι αντίθετες δυνάμεις όμως, παραδίνοντας τον σωτήρα στα χέρια των ανθρώπων, δεν είχαν σκοπό να παραδώσουν αυτόν για τη σωτηρία κάποιων, αλλά όσο εξαρτιόταν από αυτές… τον παρέδιδαν για να πεθάνει, έτσι ώστε ο εχθρός του θάνατος να τον κάνει υποχείριό του, όμοια με όσους πεθαίνουν εξ’ αιτίας της παράβασης του Αδάμ» (Ω).

Ματθ.17,23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα(1).
Ματθ.17,23 θα τον θανατώσουν, και την τρίτη μέρα θα αναστηθεί». Και λυπήθηκαν πάρα πολύ.
(1)   «Λυπήθηκαν και όχι απλώς λυπήθηκαν, αλλά πάρα πολύ. Έγινε όμως αυτό διότι αγνοούσαν ακόμη τη δύναμη των λεγομένων. Και τότε αφού αγνοούσαν, πώς λυπήθηκαν; Διότι δεν τα αγνοούσαν όλα, αλλά ότι μεν θα πεθάνει το γνώριζαν αφού συνεχώς το άκουγαν. Τι τέλος πάντων όμως θα ήταν αυτός ο θάνατος και ότι θα παύσει πολύ γρήγορα και ότι θα προκαλέσει αμέτρητα αγαθά, αυτό δεν το ήξεραν ακόμη με σαφήνεια· ούτε τι τέλος πάντων είναι αυτή η ανάσταση, αλλά αγνοούσαν. Για αυτό και λυπούνταν» (Χ).
Δεν ήταν κάποια απλή συμπάθεια για τα παθήματα του διδασκάλου η λύπη που κυριεύει τώρα τους Αποστόλους. Όλες οι προσδοκίες τους για επίγεια βασιλεία του Μεσσία διαψεύδονταν τώρα (ο).

Ματθ.17,24 Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καπερναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα(1) λαμβάνοντες(2) τῷ Πέτρῳ(3) καὶ εἶπον(4)· ὁ διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ(5) τὰ δίδραχμα;
Ματθ.17,24 Όταν έφτασαν στην Καπερναούμ, ήρθαν στον Πέτρο οι εισπράκτορες του φόρου για το ναό και του είπαν: «Ο δάσκαλός σας δεν πληρώνει τις δύο δραχμές του φόρου;»
Αν εξαιρέσουμε τις εισαγωγικές λέξεις για την επιστροφή του Ιησού στην Καπερναούμ, η όλη αυτή αφήγηση είναι αποκλειστική του Ματθαίου, ο οποίος χαρακτηριστικά αποσιωπά ότι οι μαθητές μάλωσαν στο δρόμο για το ποιος ήταν μεγαλύτερος μεταξύ τους. Πριν μπει ο Ιησούς με τους μαθητές στο σπίτι συνάντησαν οι συλλογείς του φόρου τον Πέτρο και απηύθυναν σε αυτόν την ερώτηση τη σχετιζόμενη με την πληρωμή του.
(1)   Σύμφωνα με το Εξοδ. λ 13 το μισό του σίκλου έπρεπε να παρέχεται ως εισφορά υπέρ του ναού «από είκοσι χρονών και πάνω». Αφού ο σίκλος αντιστοιχούσε με 4 δραχμές αττικές, το μισό του ήταν 2 δραχμές (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. ΙΙΙ,VIII 2). Οι Ρωμαίοι μετά την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ διέταξαν το δίδραχμο που έστελναν οι απανταχού Ιουδαίοι χάριν του ναού, να διατίθεται τώρα χάριν του εθνικού ναού του Δία του Καπιτωλίνου (Ιωσήπ. Ιουδ. Πολεμ. VII,VI, 6)(L).
Δίδραχμο είναι αργυρό νόμισμα που ισοδυναμεί με 2 αττικές δραχμές ή μία αλεξανδρινή ή με το μισό του σίκλου (g). Το εβραϊκό παρ’ όλα αυτά shekel ή σίκλος μεταφράζεται συχνά από τους Ο΄ δίδραχμο (b) δηλαδή δίδραχμο αλεξανδρινό=τετράδραχμο αττικό (δ). Όπως ο McNeile αποδεικνύει το δίδραχμο σπάνια ήταν ξεχωριστό νόμισμα στα χρόνια του Ιησού. Για αυτό δύο πρόσωπα έπρεπε συνήθως να συνδυάζονται για να πληρώσουν τετράδραχμο ή στατήρα (S).
(2)   Οι απανταχού Ιουδαίοι έστελναν πρόθυμα την εισφορά τους αυτή την ιερή στην Ιερουσαλήμ (Ιωσήπ. Ιουδ. Αρχ. XIV,VII,2 και εξής). Υπήρχαν λοιπόν παντού συλλέκτες, πολύ περισσότερο στη Γαλιλαία (L). Αυτοί ήταν τελείως διαφορετικοί από τους τελώνες , οι οποίοι μάζευαν τους φόρους των Ρωμαίων ή των Ηρωδών.
(3)   Πιθανώς διότι «νομιζόταν ο Πέτρος ότι είναι ο πρώτος από τους μαθητές, για αυτό έρχονται σε αυτόν» (Χ). Ίσως και διότι θα τον γνώριζαν. Στο Χριστό «από ευλάβεια δεν πλησίασαν, τιμώντας τον λόγω των θαυμάτων» (Ζ).
(4)   «Δεν απαιτούν, αλλά με πραότητα ρωτούν» (Ζ). «Διότι δεν τα έλεγαν αυτά κατηγορώντας, αλλά ρωτώντας· δηλαδή το, ο διδάσκαλός σας δεν πληρώνει τα δίδραχμα; Διότι δεν είχαν μεν ακόμα την πρέπουσα άποψη για αυτόν, αλλά του συμπεριφέρονταν σαν να ήταν απλός άνθρωπος· αλλά του απέδιδαν κάποιο σεβασμό και τιμή για τα θαύματα που προηγήθηκαν» (Χ). Η μορφή της ερώτησης παρ’ όλα αυτά είναι τέτοια, ώστε να προϋποθέτει, ότι κάποιος διδάσκαλος δεν μπορεί να παραμερίζει το καθήκον της πληρωμής αυτού του φόρου (ο).
(5)   Με την έννοια του πληρώνω.

Ματθ.17,25 λέγει, ναι(1). καὶ ὅτε εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν(2), προέφθασεν(3) αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων· τί σοι δοκεῖ(4), Σίμων(5); οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσι τέλη ἢ κῆνσον(6); ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων(7);
Ματθ.17,25 Λέει: «Ναι, πληρώνει». Μόλις μπήκε στο σπίτι, και πριν πει τίποτα, τον πρόλαβε ο Ιησούς και του είπε: «Τι γνώμη έχεις, Σίμων; Οι βασιλιάδες της γης από ποιους εισπράττουν τέλη ή φόρο; Από τους δικούς τους ή από τους ξένους;»
(1)   Ο Πέτρος, ο οποίος γνώριζε την σε αυτήν την περίπτωση προηγούμενη πράξη του Χριστού, απαντά αμέσως καταφατικά (p). Είναι λοιπόν σαφές, ότι ο Κύριος είχε πληρώσει το δίδραχμο το περασμένο έτος (b).
(2)   Ίσως στο σπίτι του ίδιου του Πέτρου, όπου ο Ιησούς διέμενε κατά την παραμονή του στην Καπερναούμ (S).
(3)   Ο Πέτρος «δεν το είπε στον Ιησού, διότι ίσως ντρεπόταν να του μιλήσει για αυτά. Για αυτό και ο ήμερος και αυτός που τα γνώριζε όλα με σαφήνεια, τον προλαβαίνει… και του παρέχει θάρρος, επειδή δίσταζε προηγουμένως να μιλήσει για αυτά» (Χ). «Ως Θεός δηλαδή, παρόλο που δεν άκουσε, γνώριζε τι συζήτησαν εκείνοι με τον Πέτρο» (Θφ).
(4)   Η φράση είναι συνήθως στο δεύτερο μέρος του ευαγγελίου. Δες ιη 12, κα 28, κβ 17,42,κστ 66 (a). Προσδίδει ζωηρό τόνο στη συζήτηση (S).
(5)   Δεν χρησιμοποιεί το όνομα Πέτρος ή Κηφάς, διότι βρίσκεται στο οικείο περιβάλλον του Πέτρου και πρόκειται για ζήτημα της τρέχουσας ζωής (L).
(6)   Ή, τέλος είναι ο φόρος για τα εμπορεύματα και κήνσος ο κεφαλικός φόρος (a), που ήταν επιβεβλημένος για κάθε κεφάλι και πληρωνόταν κάθε χρόνο (g). Ή, και οι δύο όροι εδώ σημαίνουν κάθε είδος φόρου (L).
(7)   «Με παράδειγμα αποδεικνύει, ότι αφού είναι γνήσιος υιός του Θεού, δεν οφείλει να πληρώνει το δίδραχμο στον πατέρα· διότι οι βασιλιάδες παίρνουν φόρους ή κήνσο όχι από τους γνήσιους γιους, αλλά από τους ξένους» (Ζ).
«Επειδή γνωρίζει το ελεύθερο αξίωμα της φύσης του, ισχυρίζεται ότι δεν οφείλει στο Θεό και Πατέρα τίποτα από αυτά που οφείλουν οι υπήκοοι» (Κ).
Η σωστότερη ερμηνεία φαίνεται να είναι: ο Ιησούς ως Υιός του Θεού, είναι ελεύθερος από τη φορολογία υπέρ του ναού του Πατέρα του. Και προβλήθηκε μεν εναντίον αυτής της ερμηνείας, ότι δεν λέγεται εδώ από τον υιό, αλλά σε πληθυντικό από των υιών, αλλά η μορφή της παραβολής ζητά τον πληθυντικό. Το ξένων πρέπει να τεθεί σε πληθυντικό, και για αυτό και αυτό που αντιτίθεται σε αυτό μπήκε σε πληθυντικό. Η αντίθεση είναι μεταξύ εκείνων, οι οποίοι είναι μέλη του βασιλικού οίκου και εκείνων οι οποίοι δεν είναι.
Λόγω του πληθυντικού κάποιοι ερμήνευσαν το των υιών ότι σημαίνει το όλο ιουδαϊκό έθνος ή τους ευσεβείς Ιουδαίους. Αλλά σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή ο φόρος υπέρ του ναού θα έπρεπε να πληρώνεται όχι από τους Ιουδαίους αλλά από τους εθνικούς! Αλλά πώς θα γινόταν δεκτό ειδωλολατρικό χρήμα υπέρ της ιουδαϊκής λατρείας;
Άλλοι ερμήνευσαν το υιών ότι αναφέρεται στο Χριστό και στους μαθητές του, οπότε δεν σημαίνει την βασιλική οικογένεια, αλλά γενικότερα τον βασιλικό οίκο. Ο Χριστός δεν θα συγκαταριθμούσε τον εαυτό του σαν γιο με την ίδια έννοια που και οι απόστολοι ήταν γιοι του Θεού. Η υιότητά του ήταν μοναδική. Δες Ιω. κ 17. Αλλά ο Χριστός και οι απόστολοι, αν και δεν ήταν με την ίδια έννοια μέλη της βασιλικής οικογένειας, ήταν με την ίδια έννοια μέλη του βασιλικού οίκου. Εφόσον η βασιλεία είχε έλθει ήδη, περιλαμβάνονταν σε αυτήν και εφόσον ήταν και μελλοντική ήταν συνεργάτες για αυτήν. Η βασιλεία αυτή θα αντικαθιστούσε κάθε ιουδαϊκή λατρεία και οι διοργανωτές της νέας βασιλείας δεν ήταν υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν καθεστώς, το οποίο είχαν καθήκον να φέρουν σε αχρηστία. Το ακόλουθο «για να μη σκανδαλίσουμε» ευνοεί την εκδοχή, ότι στους υιούς περιλαμβάνονται και οι Απόστολοι (p).

Ματθ.17,26 λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος· ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων. ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἄραγε(1) ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί(2).
Ματθ.17,26 Κι όταν του είπε ο Πέτρος «από τους ξένους», ο Ιησούς του λέει: «Συνεπώς απαλλάσσονται οι δικοί τους.
(1)   «Το άρα λέγεται αντί για το λοιπόν» (Ζ). Ο Κύριος βγάζει το συμπέρασμα ότι κατά το γενικώς ισχύον δίκαιο οι γιοι των επίγειων βασιλιάδων προκειμένου για φόρους που πληρώνονται στους γονείς τους, εξαιρούνται από κάθε φόρο (δ).
(2)   Σύμφωνα με την ορθότερη ερμηνεία, κατά την οποία ο Ιησούς είναι απαλλαγμένος της φορολογίας ως υιός του Θεού, το επιχείρημα ισχύει μόνο με την προϋπόθεση ότι ο Ιησούς είναι από τη φύση του Υιός του Θεού και Θεός. Διότι εάν επρόκειτο για κατά χάριν υιούς, τέτοιοι ήταν και οι Ισραηλίτες.
«Αν λοιπόν δεν ήταν Υιός, μάταια έφερε το παράδειγμα των βασιλιάδων… Διότι αυτός δεν μιλά απλώς για τους υιούς, αλλά για τους γνήσιους υιούς, τους δικούς του, και οι οποίοι είναι συμμέτοχοι της βασιλείας μαζί με αυτούς που τους γέννησαν» (Χ).

Ματθ.17,27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν(1) αὐτούς(2), πορευθεὶς εἰς τὴν θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις(3) στατῆρα(4)· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ(5).
Ματθ.17,27 Για να μην τους σκανδαλίσουμε όμως, πήγαινε στη λίμνη, ρίξε τ’ αγκίστρι και πάρε το πρώτο ψάρι που θα βγάλεις· άνοιξε το στόμα του και θα βρεις μέσα ένα τετράδραχμο· πάρ’ το και δώσ’ τους το, για μένα και για σένα».
(1)   Ο Κύριός μας και θαύμα ακόμη ενήργησε, για να αποφύγει το σκάνδαλο (b). Αφορμές σκανδάλου πρέπει να αποφεύγονται. Δες Ματθ. ιη 6. Η αρχή αυτή επιβλήθηκε ισχυρά στην πρώτη αποστολική εκκλησία. Δες Α΄Κορ. ι 23-ια 1,Α΄Πέτρ. β 16. Κανένα σκάνδαλο δεν έπρεπε να παρέχεται, ακόμα και στους εξ’ Ιουδαίων ζηλωτές που τηρούσαν τις τυπικές διατάξεις του νόμου. Δες Πράξ. κα 21,Ρωμ. ιδ 21 (S).
«Διότι δεν δίνει επειδή οφείλει (τον φόρο ο Κύριος), αλλά για να διορθώσει την ασθένεια εκείνων» (Χ). «Για να μη σκανδαλιστούν ότι ατιμάζει δήθεν το Θεό με το να μην πληρώνει και αυτός τα δίδραχμα στο Θεό» (Ζ).
«Μαθαίνουμε από εδώ, ότι δεν πρέπει να σκανδαλίζουμε, όπου δεν βλαπτόμαστε· διότι όπου βλαπτόμαστε από κάποιο έργο, δεν πρέπει να φροντίζουμε για αυτούς που παράλογα σκανδαλίζονται» (Θφ).
Ήταν δυνατόν μερικοί, οι οποίοι διαφορετικά θα είχαν ελκυστεί από τη διδασκαλία του, να απωθηθούν, όταν φαινόταν με το παράδειγμά του να διδάσκει, ότι η λατρεία στο Ναό δεν ήταν άξια χρηματικής συνδρομής. Αυτό ήταν το σκάνδαλο. Αλλά ο Κύριος παραθεωρεί και το δικαίωμα της εξαίρεσής του από κάθε φόρο που πληρώνεται στον πατέρα του, παραβλέπει δε και το γεγονός, ότι γρήγορα ο Ναός θα καταργούνταν και πληρώνει το φόρο. Έχουμε εδώ παράδειγμα ταπεινοφροσύνης του Χριστού, ο οποίος, αν και ανώτερος του Ναού, όμως υποτάχτηκε συμφωνώντας να πληρώσει φόρο για τη συνέχιση των θυσιών στο Ναό, οι οποίες μετά από κάποιους μήνες, όταν θα προσφερόταν η δική του θυσία πάνω στο Σταυρό, καμία πλέον σημασία δεν θα είχαν (p).
(2)   Άνθρωποι απορροφημένοι από τις υποθέσεις του κόσμου είναι δυνατόν να σκανδαλιστούν από τους αγίους, όταν πρόκειται για χρήμα (b).
(3)   Κατά κάποιο τρόπο βεβαιώνοντας τον Πέτρο στην πεποίθηση, ότι ως ο Υιός του Θεού είναι ελεύθερος από κάθε φόρο, προβάλλει σε αυτόν θαύμα πρόγνωσης (p), «ώστε και με αυτό να δείξει ότι είναι Θεός των όλων, και ότι εξουσιάζει και τη θάλασσα» (Χ), «η οποία υπηρετώντας το θέλημά του στέλνει το ψάρι, που φέρνει το φόρο για χάρη του δεσπότη» (Ζ).
Πολλαπλό θαύμα παντογνωσίας και παντοδυναμίας: α) ότι γρήγορα θα ψαρευόταν κάποιο ψάρι, β) ότι θα βρισκόταν νόμισμα σε αυτό, γ) ότι το νόμισμα αυτό θα ήταν ακριβώς όσο χρειαζόταν και δ) ότι θα ήταν στο στόμα του ψαριού (b).
(4)   «Ο στατήρας ήταν είδος αργυρίου, αντάξιος με 2 δίδραχμα» (Ζ). Συνεπώς αρκούσε για την πληρωμή του φόρου 2 προσώπων.
(5)   =Αντί για την οφειλή εμού και σου (δ). Έτσι ο Κύριος παρέχει ηθικό μάθημα αυταπάρνησης κατά του πνεύματος της ματαιοδοξίας, η οποία άρχισε να εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών (S), όπως φαίνεται και από αυτήν τη συνέχεια του Ματθαίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ’ (18)

Στιχ. 1-17. Συνδιαλέξεις και λόγοι του Κυρίου στην Καπερναούμ.

Ματθ.18,1 Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ(1) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ(2) λέγοντες(3)· τίς ἄρα(4) μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν(5);
Ματθ.18,1 Εκείνη την ώρα, πήγαν οι μαθητές στον Ιησού και τον ρώτησαν: «Ποιος είναι άραγε ανώτερος στη βασιλεία του Θεού;»
Σε αυτό και στα δύο ακόλουθα κεφάλαια η ηθική κατάρτιση των 12 είναι το προέχον θέμα. Η κρίσιμη ημέρα στην Καισάρεια του Φιλίππου εγκαινίασε κάποια νέα περίοδο, κατά την οποία η προσωπική διαπαιδαγώγηση των 12 για την επερχομένη κρίση αποτελούσε υπόθεση επείγουσας σπουδαιότητας (S).
(1)   «Εκείνη την ώρα όταν από όλους προτίμησε αυτόν (τον Πέτρο)» (Χ).
«Επειδή νόμισαν ότι είναι μέγιστη αυτή η τιμή του Ιησού προς τον Πέτρο, εφόσον τον έκρινε σπουδαιότερο από τους υπόλοιπους γνωστούς του, ήθελαν… ρωτώντας τον Ιησού να εξακριβώσουν με το να ακούσουν από αυτόν αν, όπως θεωρούσαν, έκρινε τον Πέτρο ανώτερο από αυτούς. Ταυτόχρονα όμως ήλπιζαν ότι θα μάθουν και την αιτία για την οποία προτιμήθηκε ο Πέτρος από τους υπόλοιπους μαθητές» (Ω).
Το ερώτημα που τέθηκε ισοδυναμεί με το: Γιατί ο Πέτρος θεωρείται πρώτος μεταξύ μας; Ποιος θα είναι πρώτος στη μέλλουσα βασιλεία; (S).
(2)   «Τον πλησίασαν οι μαθητές, σαν μαθητές που προβάλλουν ερωτήματα στο δάσκαλό τους και εξετάζουν ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι μέσα τους διαλογίζονταν, ποιος είναι μεγαλύτερος… Διότι πριν μεν συναντήσουν τον Πέτρο αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα, σκέφτηκαν αυτό απλώς στο δρόμο» (Ζ). Είναι δυνατόν η προτίμηση που δείχτηκε στον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη κατά τη Μεταμόρφωση να συντέλεσε στη συζήτηση αυτή των μαθητών στο δρόμο από την Καισάρεια του Φιλίππου στην Καπερναούμ (p).
«Όταν ήλθαν λοιπόν στην Καπερναούμ, στην οποία τον Πέτρο πλησίασαν αυτοί που έπαιρναν τα δίδραχμα και βλέποντάς τον πάλι να προτιμάται, ερεθίστηκαν περισσότερο και τότε λοιπόν ρώτησαν» (Ζ). Προτιμήθηκε ο Πέτρος από τον Κύριο με τη φράση που του είπε «δώσε σε αυτούς αντί για μένα και σένα» (Χ).
(4)   «Ότι δεν υπάρχει μεν ισότητα όσων αξιώνονται της βασιλείας των ουρανών, το κατάλαβαν και ότι αφού δεν υπάρχει ισότητα άρα υπάρχει κάποιος που είναι ο μεγαλύτερος και πάει ούτω καθ’ εξής μέχρι τον τελευταίο. Το τι χαρακτηριστικά όμως έχει αυτός ο μεγαλύτερος και πώς έζησε ο ελάχιστος και ποιοι είναι οι ενδιάμεσοι, αυτό ζητούν ακόμα» (Ω).
Ποιος λοιπόν; Δηλαδή ένας αναμφίβολα θα είναι ο μεγαλύτερος. Ποιος λοιπόν; (g).
«Δεν λένε μεν φανερά, για ποιο λόγο προτίμησες τον Πέτρο από εμάς; Και αν είναι αυτός μεγαλύτερος από εμάς; Διότι ντρέπονταν. Αλλά ρωτούν αόριστα, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος;» (Χ). «Διότι πράγματι, το ότι πάνω στη γη μεν προτιμήθηκε ο Πέτρος από αυτούς, το ήξεραν από όσα έβλεπαν· ήθελαν όμως να μάθουν, αν και στον ουρανό θα προτιμηθεί» (Ζ).
(5)   Είναι η ίδια με τη βασιλεία του Θεού, από τη χρήση των ραββίνων, στους οποίους ο όρος ουρανοί χρησιμοποιείται αντί για το Θεός=Η θεοκρατία που από όλους αναμένεται. Εδώ μάλλον η βασιλεία του Μεσσία, την οποία ο Θεός με τον Μεσσία θα εγκαινίαζε, και στην οποία οι Ιουδαίοι θα αποκτούσαν αιώνια επικράτηση πάνω σε όλα τα έθνη (g). Αυτήν τώρα και οι Απόστολοι την θεωρούσαν όπως οι πολλοί επίγεια, ένδοξη και πλούσια (F).

Ματθ.18,2 καὶ προσκαλεσάμενος ὁ Ἰησοῦς(1) παιδίον(2) ἔστησεν(3) αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν(4)
Ματθ.18,2 Ο Ιησούς φώναξε τότε ένα παιδάκι, το ’βαλε να σταθεί ανάμεσά τους και είπε:
(1)   «Ίσως εκείνοι μεν ήθελαν να μάθουν ακούγοντας από αυτόν το εξής· ο τάδε είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών. Αυτός όμως μεταφέρει το λόγο σε γενικότερο επίπεδο, δείχνοντας ποιος όσον αφορά την ποιότητα είναι μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(2)   Ότι το παιδί αυτό ήταν ο Ιγνάτιος προέρχεται από μεταγενέστερη παράδοση του ενάτου αιώνα και τίποτα περισσότερο από την απλή αναφορά δεν αξίζει να λεχθεί για αυτήν (p). Δες Νικηφ. Εκκλ. Ιστορ. 2,35. Η παράδοση προήλθε από κακή εξήγηση του ονόματος θεοφόρος, που αποδίδεται στον Ιγνάτιο.
Αλλά ο ίδιος ο Ιγνάτιος (Μαρτύριο Ιγνατ. 2) εξηγεί αυτό ότι δηλώνει αυτόν που έχει στο στέρνο του το Χριστό (δ). Το παιδί ανήκε πιθανώς στο σπίτι, στο οποίο ο Χριστός έμενε και ήταν πολύ γνωστό σε αυτόν (p). Αναμφίβολα πρέπει να ήταν παιδί εξαιρετικής διάθεσης και συμπαθέστατης εμφάνισης (b).
(3)   «Ο Μάρκος λέει, ότι και αφού το αγκάλιασε, είπε σε αυτούς. Ενώ ο Λουκάς, ότι έστησε αυτό δίπλα του. Όλα όμως έγιναν. Διότι πρώτα μεν έστησε αυτό ανάμεσά τους· έπειτα δίπλα του· έπειτα το αγκάλιασε» (Ζ).
(4)   Ίσως σε θέση τιμητική (S). «Και βάζει το παιδί στη μέση κάνοντάς τους να ντραπούν και από την όψη του» (Χ).

Ματθ.18,3 καὶ εἶπεν(1) ἀμὴν λέγω ὑμῖν(2), ἐὰν μὴ στραφῆτε(3) καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία(4), οὐ μὴ εἰσέλθητε(5) εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.18,3 Σας βεβαιώνω πως αν δεν αλλάξετε κι αν δε γίνετε σαν τα παιδιά, δε θα μπείτε στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Η έννοια του όλου στίχου: Ρωτώντας, ποιος άραγε είναι μεγαλύτερος, μπήκατε σε δρόμο, ο οποίος δεν θα σας οδηγήσει σε αυτό το τέλος. Αυτή η ερώτησή σας δείχνει ότι δεν καταλαβαίνετε, τι είναι μεγαλείο. Πρέπει να στραφείτε πίσω και να ξανααποκτήσετε την παιδική διάθεση, η οποία είναι ξένη με την δοξομανία. Πρέπει να γίνετε πάλι ταπεινόφρονες όπως τα παιδιά. Αλλιώς όχι μόνο δεν θα είστε μεγάλοι στη βασιλεία των ουρανών, αλλά ούτε θα μπείτε σε αυτήν (a).
(2)   Με βεβαιότητα σας λέω (δ).
(3)   Στρέφω από την οδό που μέχρι τώρα βάδιζα, δηλαδή μεταβάλλω φρόνημα (g). Εάν δεν μεταβάλλετε εξ’ ολοκλήρου κατεύθυνση ηθική, εάν εμμείνετε στα σημερινά αισθήματα της αλαζονείας σας και ματαιοδοξίας σας (F).
«Καθένας που αποδέχεται τον Ιησού ως υιό του Θεού, σύμφωνα με την αληθινή ιστορία για αυτόν, και πορεύεται μέσω των ευαγγελικών πράξεων ώστε να ζήσει με αρετή, αυτός στράφηκε και πορεύεται στο να γίνει σαν τα παιδιά» (Ω).
(4)   «Τους πείθει να είναι ταπεινοί και χωρίς υποκρισία. Διότι πράγματι το παιδί είναι καθαρό από φθόνο και από κενοδοξία και από το να αγαπά τα πρωτεία και έχει την μέγιστη αρετή, την αφέλεια και το ανυπόκριτο και το ταπεινό» (Χ).
«Θα μπορούσε να πει κάποιος, διηγούμενος με απλά λόγια το λόγο του Σωτήρα σχετικά με αυτά, ότι, εάν κάποιος ενώ είναι άνδρας, τόσο πολύ νεκρώσει τις ανδρικές επιθυμίες, θανατώνοντας με το πνεύμα τις πράξεις του σώματος… ώστε να έχει την κατάσταση παιδιού που είναι άγευστο από σεξουαλικά πράγματα και δεν καταλαβαίνει τις ανδρικές ορμές, αυτός στράφηκε και έγινε σαν τα παιδιά… Αυτό όμως που έχει λεχθεί για τα παιδιά ως προς τα σεξουαλικά, αυτό θα μπορούσε να λεχθεί και για τα υπόλοιπα πάθη και αρρώστιες και νοσήματα της ψυχής, στα οποία δεν πέφτουν τα παιδιά από τη φύση τους, όσα δεν έχουν ακόμη συμπληρώσει την ανάπτυξη της λογικής· όπως για παράδειγμα να μεταστραφεί κάποιος, και όπως είναι το μικρό παιδί ως προς την οργή, έτσι να γίνει και αυτός παρόλο που είναι άνδρας» (Ω).
«Είναι ελεύθερο από κάθε εκούσιο πάθος, όχι από άσκηση, αλλά από αφέλεια. Αν λοιπόν κάποιος απέχει από τα εκούσια πάθη, γίνεται όπως τα παιδιά, αφού αποκτά μέσω της άσκησης, αυτά που έχουν τα παιδιά από αφέλεια» (Ζ).
«Πρέπει εμείς… να είμαστε παιδιά, όχι ως προς τη νηπιακή σκέψη… και την ανοησία» (Θφ).
Τα παιδιά σπανιότατα απασχολούνται με τρόπο φιλόδοξο για το μέλλον (L).
«Δεν αναφέρεται εδώ με τρόπο αλληγορικό στην αναγέννηση, αλλά διδάσκει σε εμάς την απλότητα των παιδιών και την εξομοίωσή μας με αυτά» (Κλήμης Αλεξανδρεύς Παιδαγωγ. Ι,v, 12,4).
«(Διδάσκει) Και την έλλειψη μνησικακίας των παιδιών που την ίδια την ώρα που κλαίνε ακαριαία μεταβάλλονται και γελούν και παίζουν μαζί με αυτούς που νόμιζαν ότι τα είχαν λυπήσει και φοβίσει» (Ω). Πρέπει να έχουν σε μεγάλο βαθμό ταπεινοφροσύνη και απλότητα (b).
(5)   Όχι μόνο δεν θα γίνετε οι μεγαλύτεροι, αλλά διατρέχετε τον κίνδυνο και να μην μπείτε καν στη βασιλεία των ουρανών (b).

Ματθ.18,4 ὅστις οὖν(1) ταπεινώσει ἑαυτὸν(2) ὡς τὸ παιδίον τοῦτο(3), οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν(4).
Ματθ.18,4 Όποιος λοιπόν ταπεινώσει τον εαυτό του σαν αυτό το παιδί, αυτός είναι ο ανώτερος στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Λέγεται ως συμπέρασμα των προηγούμενων (δ).
(2)   Αυτό ισοδυναμεί με το «το μεγαλείο συνεπάγεται την ταπείνωση. Για να είναι κάποιος μεγάλος, πρέπει να είναι ταπεινόφρων» (a). Και τα παιδιά αγαπούν να είναι πρώτα και να κυριαρχούν στους συνομηλίκους τους, αισθάνονται όμως τον εαυτό τους πολύ κατώτερο και υποδεέστερο από τους ώριμους άνδρες (L).
(3)   «Όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του πολύ με τη θέλησή του όπως το παιδί· αυτό ταπεινώνεται πολύ χωρίς τη θέλησή του» (Ζ). Το παιδί «ενώ έχει πολλές αρετές, αφέλεια, ταπεινοφροσύνη, αμεριμνησία, για τίποτα από αυτά δεν υπερηφανεύεται» (Χ).
«Διότι δεν συμβαίνει στο παιδί υψηλοφροσύνη και υπερηφάνεια για ευγένεια ή πλούτο, ή κάποιο από τα νομιζόμενα μεν αγαθά, που όμως δεν είναι αγαθά. Για αυτό και μπορείς να δεις τα πολύ μικρά νήπια μέχρι τριών και τεσσάρων ετών να είναι όμοια με αυτά που δεν έχουν ευγενική καταγωγή, παρόλο που μπορεί να φαίνονται ευγενικής καταγωγής, και φαίνονται ότι δεν αγαπούν οπωσδήποτε τα πλούσια παιδιά περισσότερο από τα φτωχά» (Ω).
(4)   Αυτοί που θέλουν να μπουν στη βασιλεία των ουρανών, πρέπει να θυμούνται τον πρώτο μακαρισμό (p), ο οποίος επιφυλάσσει αυτήν στους ταπεινόφρονες. Όχι υπέροχη διανοητική ικανότητα ή μεγάλη θεολογική επίδοση, αλλά η απόκτηση πράου και ταπεινού πνεύματος θα ανοίξει την είσοδο στις διακρίσεις του ουρανού (ο).

Ματθ.18,5 καὶ ὃς ἐὰν δέξηται(1) παιδίον τοιοῦτον(2) ἓν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου(3), ἐμὲ δέχεται(4)·
Ματθ.18,5 Και όποιος δεχτεί ένα τέτοιο παιδί στο όνομά μου, δέχεται εμένα τον ίδιο.
(1)   Η σχέση με τα προηγούμενα: Δεν πρέπει μόνο να δείχνει κάποιος το παιδικό πνεύμα, αλλά και να τιμά εκείνους που το έχουν (S). «Και αν τιμήσετε στο όνομά μου και άλλους που μοιάζουν με τα παιδιά, ορίζω για την τιμή προς εκείνους ως αμοιβή σας, τη βασιλεία των ουρανών» (Χ). Το δέχομαι σημαίνει εδώ δέχομαι με καλή διάθεση (L). Να δεχτεί ταπεινά, με καλή διάθεση, για όφελος της ψυχής του (b).
(2)   «Ένα παιδί τέτοιο, σαν αυτό που είπα, δηλαδή έναν τέτοιο άνθρωπο που έγινε σαν τέτοιο παιδί, εννοώ δηλαδή τον ταπεινό» (Ζ). «Παιδί δηλαδή εδώ εννοεί τους ανθρώπους τους τόσο αφελείς και ταπεινούς και περιφρονημένους στα μάτια των πολλών και ευκαταφρόνητους» (Χ).
(3)   Το όνομα του Χριστού είναι το σύμβολο του χαρακτήρα του, και ο χαρακτήρας που μοιάζει με το παιδί είναι χαρακτήρας όμοιος με αυτόν του Χριστού, του πράου και ταπεινού στην καρδιά (p)= «με την έννοια: για μένα» (Ζ). Όχι για φυσικές ή πολιτικές αιτίες (b).
(4)   Στο πρόσωπο εκείνου, ο οποίος θα γίνει τέτοιος, ώστε να μιμηθεί την ταπείνωση και την υπακοή του Χριστού, στο πρόσωπο εκείνου ο Χριστός γίνεται δεκτός (Ιε). Το εμένα δέχεται=θα έχει τον ίδιο μισθό, σαν να δεχόταν εμένα τον ίδιο (δ).

Ματθ.18,6 ὃς δ᾿(1) ἂν σκανδαλίσῃ(2) ἕνα τῶν μικρῶν τούτων(3) τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει(4) αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς(5) εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ(6) ἐν τῷ πελάγει(7) τῆς θαλάσσης.
Ματθ.18,6 Όποιος γίνει αφορμή να κλονιστεί ένας απ’ αυτούς τους μικρούς που πιστεύουν σ’ εμένα, είναι προτιμότερο γι’ αυτόν να κρεμάσει μια μυλόπετρα στο λαιμό του και να καταποντιστεί στη θάλασσα.
(1)   Αντιθετικός σύνδεσμος=αλλά όποιος (δ).
(2)   Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «σκανδαλισμό εδώ λέει την ατιμία… αυτοί που τους ατιμάζουν με το να τους περιφρονούν, θα υποστούν τη χειρότερη τιμωρία» (Ζ).
Πιο σωστά, σκανδαλίζω, παρορμώ ή πείθω για αμαρτία (g). Όποιος βλάψει είτε στην πίστη είτε στην πράξη προκαλώντας αυτόν σε υπερηφάνεια ή διαμάχη και αποπλανώντας αυτόν από τις αρετές της παιδικής ηλικίας (b).
Η αθλιότητα του να κάνει ερείπιο κάποιος έναν ωραίο χαρακτήρα αποπλανώντας αυτόν στο πονηρό είναι τόσο μεγάλη, ώστε θα ήταν προτιμότερο για τον υπεύθυνο αυτής, να ριχτεί στη θάλασσα σαν σκυλί με πέτρα γύρω από το λαιμό του.
(3)   Από τους απλούς και ταπεινούς, οι οποίοι είναι μαθητές μου (S). «Λέει για αυτούς που έγιναν σαν τα παιδιά» (Ζ).
(4)   «Δεν είπε ότι θα κρεμαστεί μυλόπετρα στο λαιμό του, αλλά ότι τον συμφέρει να υπομείνει αυτό, δείχνοντας ότι τον αναμένει άλλο κακό, χειρότερο από αυτό» (Χ). Ο πνιγμός του στη θάλασσα είναι λιγότερο φοβερός παρά η φωτιά για την οποία γίνεται λόγος στο σ. 8 ή η λίμνη της φωτιάς που αναφέρεται στο Αποκ. ιθ 20 (b). Αξιόλογη και η: Είναι προτιμότερο για αυτόν να υποστεί φοβερό και επονείδιστο θάνατο πριν γίνει ένοχος τέτοιας αμαρτίας (p).
(5)   Ο μεγάλος πέτρινος μύλος, που γυρνάει το γαϊδούρι σε αντίθεση με τους χειρόμυλους στο Ματθ. κδ 41 (δ). Οι χειρόμυλοι ήταν σε συνηθισμένη χρήση και περιστρέφονταν από δύο γυναίκες, συνήθως δούλες της κατώτατης τάξης, οι οποίες κάθονταν ή ήταν γονατισμένες απέναντι μεταξύ τους και κάθε μία έπαιρνε με τη σειρά της την λαβή και έσπρωχνε την πέτρα μέχρι το μισό της κυκλικής του στροφής, ώστε με το αλλεπάλληλο σπρώξιμο και των δύο η πέτρα συμπλήρωνε την όλη στροφή της (ο).
(6)   Η ποινή δεν ήταν σε χρήση στους Ιουδαίους (S), αλλά ήταν συνηθισμένη στους Έλληνες και Ρωμαίους (δ). «Από τα γνωστά σε εμάς φανερώνει το αφόρητο της τιμωρίας… και έφερε στο προσκήνιο μία αισθητή τιμωρία, τον πνιγμό με μυλόπετρα» (Χ).
(7)   Η βαθειά θάλασσα (g).

Ματθ.18,7 Οὐαὶ(1) τῷ κόσμῳ(2) ἀπὸ τῶν σκανδάλων(3)· ἀνάγκη(4) γάρ ἐστιν ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα· πλὴν(5) οὐαὶ(6) τῶν ἀνθρώπῳ(7) ἐκείνῳ δι᾿ οὗ(8) τὸ σκάνδαλον ἔρχεται.
Ματθ.18,7 Αλίμονο στον κόσμο για τα σκάνδαλα που έχει ν’ αντιμετωπίσει. Γιατί αναγκαστικά θα έρθουν τα σκάνδαλα· μα αλίμονο στον άνθρωπο που προκαλεί το σκάνδαλο.
(1)   Το πρώτο αυτό ουαί είναι έκφραση συμπάθειας και όχι καταγγελίας και αποκήρυξης (S). «Έβαλε το αλίμονο, για να τους ξυπνήσει και να τους προκαλέσει αγωνία και να τους ετοιμάσει να είναι ξάγρυπνοι… και όχι μόνο δυσανασχετεί αλλά και διορθώνει και με το θρήνο και με την προφητεία ώστε να τους κάνει πάλι δικούς του» (Χ). Αλίμονο, πόση δηλαδή ψυχική βλάβη θα γίνει στον κόσμο από τα σκάνδαλα (δ).
(2)   «Κόσμο λέει αυτούς που είναι στον κόσμο» (Ζ).
(3)   «Τι είναι όμως τα σκάνδαλα; Τα εμπόδια του σωστού δρόμου» (Χ). «Ελεεινολογεί τον κόσμο για τα σκάνδαλα, διότι πρόκειται πολλά να πάθει από αυτά» (Ζ). Σκάνδαλα εδώ=λόγια ή έργα με τα οποία αυτοί που βλέπουν ή ακούνε ωθούνται στην αμαρτία (g).
(4)   «Όταν όμως λέει ανάγκη, δεν λέει αυτά για να καταργήσει την ελευθερία της εξουσίας μας, ούτε την ελευθερία της προαίρεσής μας, ούτε περιορίζει τη ζωή σε κάποια πράγματα που συμβαίνουν αναγκαστικά, αλλά προλέγει αυτό που οπωσδήποτε θα συμβεί… Δεν φέρνει λοιπόν η προφητεία του τα σκάνδαλα… ούτε επειδή προείπε, για αυτό γίνεται, αλλά επειδή οπωσδήποτε επρόκειτο να γίνουν, για αυτό τα προείπε» (Χ).
«Είναι ανάγκη μεν να έλθουν τα σκάνδαλα… δεν είναι ανάγκη όμως να σκανδαλιστούν οι σπουδαίοι διότι έχουν το αυτεξούσιο της προαίρεσης. Διότι το να έλθουν μεν τα σκάνδαλα δεν εξαρτάται από εμάς· το να μη σκανδαλιστούμε όμως εξαρτάται οπωσδήποτε από εμάς» (Ζ). «Είναι ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα… διότι η κακία των πονηρών δυνάμεων, η οποία είναι αρχηγός της κακίας στους ανθρώπους, οπωσδήποτε ορμάει στο να ενεργήσει, μέσω κάποιων οργάνων, εναντίον των ανθρώπων του κόσμου» (Ω).
«Προαναγγέλλει ότι θα συμβούν με κάθε τρόπο και οπωσδήποτε εξαιτίας της κακίας αυτών που πρόκειται να παιδαγωγηθούν» (Κ). Εφόσον ο κόσμος είναι υπερπλήρης πειρασμών και η ανθρώπινη φύση τόσο ασθενής, γίνεται βέβαιο ότι μοιραία θα παρουσιάζονται περιστάσεις που θα ωθούν προς το κακό. Επιτρέπει όμως και ο Θεός τα σκάνδαλα.
«Διότι τα σκάνδαλα και διεγείρουν και κάνουν κάποιον πιο ενεργητικό και τον κεντρίζουν και όχι μόνον αυτόν που φυλάγεται, αλλά και αυτόν που παρασύρεται γρήγορα τον σηκώνουν· διότι τον καθιστούν περισσότερο ασφαλή και τον κάνουν πιο δύσκολο να νικηθεί» (Χ).
Με τα σκάνδαλα δοκιμάζονται και γνωρίζονται οι αγαθοί και πιστοί (δ). «Είναι μεν ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα, αλλά δεν είναι ανάγκη να χαθεί κάποιος. Διότι μπορεί να αντιταχτεί στα σκάνδαλα» Θφ).
(5)   Με έμφαση (b)= αλλά όμως (δ).
(6)   Είναι μεν μοιραίο το να έλθουν τα σκάνδαλα, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει, ότι αυτοί που τα προκαλούν είναι ανεύθυνοι (p). Τι κακή τύχη, τι όλεθρος επίκειται στον άνθρωπο, από τον οποίο το σκάνδαλο έρχεται (δ).
«Μη νομίσεις ότι υπάρχουν τα σκάνδαλα από κάποια φυσική προέλευση, ή ότι κατασκευάστηκαν και αναζητούν ανθρώπους μέσα από τους οποίους θα έλθουν. Διότι όπως ο Θεός δεν δημιούργησε το θάνατο, έτσι ούτε σκάνδαλα έφτιαξε, αλλά το αυτεξούσιο γέννησε σε κάποιους το σκάνδαλο, επειδή δεν θέλησαν να υπομείνουν τους κόπους για χάρη της αρετής» (Ω).
(7)   «Το σκάνδαλο σπέρνεται μεν από το δαίμονα, αλλά από άνθρωπο τρέφεται και αυξάνει και μεταφέρεται, ο οποίος έχει προαίρεση κακή και διεφθαρμένη, τον οποίο και ελεεινολογεί εδώ, ως υπηρέτη του δαίμονα» (Ζ).
(8)   Ή, το δι᾿ οὗ χαρακτηρίζει τον σκανδαλοποιό «ως υπηρέτη του δαίμονα» (Ζ).
Ή, «συνηθίζει η Γραφή να λέει το δι᾿ οὗ με την έννοια του υφ᾿ οὗ» (Χ). Το δι᾿ οὗ δηλαδή = υφ᾿ οὗ (από τον οποίο).

Ματθ.18,8 (1)εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε(2), ἔκκοψον αὐτὰ καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ(3)· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν(4) χωλὸν ἢ κυλλόν(5), ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον(6).
Ματθ.18,8 Αν σε σκανδαλίζει κάτι τόσο σπουδαίο σαν το χέρι σου ή το πόδι σου, κόψε τα και πέταξέ τα. Γιατί είναι προτιμότερο για σένα να μπεις στην αληθινή ζωή κουλός ή κουτσός, παρά να έχεις δύο χέρια ή δύο πόδια και να σε ρίξουν στην αιώνια κόλαση.
(1)   Στους σ. αυτούς (8-9) οι αφορμές του σκανδάλου εδρεύουν στο ίδιο το άτομο που σκανδαλίζεται και για αυτό υπόκεινται στον έλεγχό του (S). Αυτός που δεν φροντίζει να αποφεύγει τις αφορμές στον εαυτό του για αμαρτίες, θα γίνει σκάνδαλο και στους άλλους και το αντίθετο (b).
(2)   Ή, «δεν τα λέει αυτά για τα μέλη του σώματος, αλλά για φίλους, για τους συγγενείς, τους οποίους κατατάσσουμε στην ίδια θέση με τα αναγκαία μέλη του σώματος… Διότι τίποτα δεν είναι τόσο βλαβερό, όσο η πονηρή και βλαβερή συναναστροφή. Διότι όσα δεν μπορεί να τα κάνει η ανάγκη, μπορεί να τα κάνει η φιλία πολλές φορές και για βλάβη και για ωφέλεια» (Χ).
Ή, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες γίνεται κάποιος στον εαυτό του αφορμή για αμαρτία. Όταν δηλαδή αφήνει το κατώτερο μέρος της φύσης του να κυριαρχεί πάνω στο ανώτερο μέρος του, το οποίο αποτελεί τον αληθινό άνθρωπο. Εάν λοιπόν πρόκειται να κάνει κάποιος επιλογή, αναμφίβολα είναι καλύτερο να θυσιάσει κάποιος τα πολυτιμότερα στοιχεία της ύπαρξής του, παρά να γίνει ένοχος αμαρτωλής διαγωγής, η οποία θα μπορούσε να επιφέρει ολοκληρωτική και ανεπανόρθωτη απώλεια του όλου ανθρώπου.
Θυσιάζουμε και τα πολυτιμότερα μέλη μας, για να αποφύγουμε το θάνατο του σώματος από αθεράπευτη μόλυνση, που προέρχεται από τα μέλη αυτά. Οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε πράγματα πολύ μεγαλύτερης αξίας, προκειμένου να αποφύγουμε το θάνατο της ψυχής (p). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές.
(3)   Σύμφωνα με την πρώτη ερμηνεία:
«Αν κάποιου η φιλία σε βλάπτει, κόψε τον από σένα. Διότι αν πολλές φορές κόβουμε και τα μέλη μας, όταν αυτά δεν θεραπεύονται και καταστρέφουν και τα υπόλοιπα, πολύ περισσότερο πρέπει να κάνουμε αυτό στην περίπτωση των φίλων» (Χ).
«Αυτούς που θεωρούμε μέλη μας επειδή είναι πάρα πολύ κοντινοί μας και κατά κάποιο τρόπο μέλη μας, λόγω της πολλής οικειότητας είτε συγγενικής είτε από κάποια συνήθεια φιλική, δεν πρέπει να τους λυπηθούμε όταν βλάπτουν την ψυχή μας. Ας κόψουμε δηλαδή από πάνω μας σαν χέρι ή πόδι ή μάτι, πατέρα ή μητέρα που θέλουν να κάνουμε τα αντίθετα με τη θεοσέβεια και γιο ή κόρη που όσο εξαρτάται από αυτούς, μάς απομακρύνουν από την εκκλησία του Χριστού και την αγάπη του. Αλλά και αν η γυναίκα που αγκαλιάζουμε ή φίλος ισόψυχος γίνονται σε μας σκάνδαλα, ας μην τους λυπηθούμε, αλλά αφού τους κόψουμε από μας, ας τους ρίξουμε μακριά από την ψυχή μας σαν όχι δικούς μας, αλλά σαν εχθρούς της σωτηρίας μας» (Ω). Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή: και για αυτό το πολυτιμότατο και απαραίτητο σε εμάς δεν πρέπει καθόλου να διστάσουμε, αλλά να το διώξουμε, αν συντελεί σε όλεθρο ψυχικό (δ). Όταν η θυσία, που αξιώνεται από την ηθική τάξη, είναι το ίδιο οδυνηρή, όσο και το κόψιμο κάποιου μέλους μας, δεν πρέπει να διστάζουμε για αυτήν (L).
(4)   Έχει την ίδια σημασία με το αιώνια ζωή (ιθ 16,29,κε 46), στην οποία θα συμμετέχουν, όσοι θα μπουν στη βασιλεία των ουρανών (S). Αντιτίθεται με το «φωτιά η αιώνια» που ακολουθεί (b).
(5)   Αυτό πρέπει να το πάρουμε ότι αναφέρεται στο χρόνο της νέκρωσης και όχι της δόξας. Διότι εκείνα τα μέλη, τα οποία περισσότερο νεκρώθηκαν ως προς την αμαρτία, αυτά περισσότερο θα λάμψουν με δόξα (b).
(6)   Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή:
«Τους πονηρούς, και αν ακόμη είναι πάρα πολύ φίλοι σου, κόψε τους από τη φιλία… Διότι αν μεν μείνουν φίλοι, ούτε αυτούς θα κερδίσεις και θα χάσεις επιπλέον και τον εαυτό σου. Αν όμως τους κόψεις, θα καρπωθείς τη δική σου τουλάχιστον σωτηρία» (Χ).
«Για παράδειγμα ένας κουτσός σώζεται αν έχασε το πόδι (ας πούμε τον αδελφό του) και μόνος κληρονομεί τη βασιλεία του Θεού και κάποιος με ακρωτηριασμένο το χέρι σώζεται χωρίς να σώζεται ο πατέρας ή η μητέρα του, αλλά εκείνοι μεν χάνονται, ενώ αυτός χωρίζεται από εκείνους, για να τύχει μόνος των μακαρισμών. Έτσι πάλι και ένας μονόφθαλμος σώζεται αφού έκοψε το μάτι από το σπίτι του, την σύζυγο που πόρνευσε, έτσι ώστε να μην πάει στη γέεννα της φωτιάς έχοντας μαζί με τέτοιο μάτι δύο μάτια» (Ω).

Ματθ.18,9 καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός(1) σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλὸν σοί ἐστι μονόφθαλμον(2) εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν(3), ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.
Ματθ.18,9 Κι αν κάτι τόσο σπουδαίο σαν το μάτι σου σε σκανδαλίζει, βγάλ’ το και πέταξέ το. Γιατί είναι προτιμότερο για σένα να μπεις μονόφθαλμος στην αληθινή ζωή, παρά να έχεις μάτια και να σε ρίξουν στην πύρινη κόλαση.
(1)   Κλιμακωτό, διότι το μάτι είναι πολυτιμότερο από το χέρι ή το πόδι. Συχνά όταν νικηθεί το σκάνδαλο από το ένα μέλος, ξεπηδά σκάνδαλο από άλλο μέλος (b).
(2)   Μονόφθαλμος=αυτός που έχει ένα μόνο μάτι από τη γέννα ή από κάποιο άλλο ατύχημα ή περίσταση (δ).
(3)   «Επομένως από αυτά είναι φανερό, ότι αν και είναι ανάγκη να έλθουν τα σκάνδαλα, δηλαδή αυτοί που βλάπτουν, αλλά δεν είναι ανάγκη εμείς να βλαφτούμε. Διότι αν κάνουμε όπως είπε ο Κύριος, και κόψουμε από εμάς αυτούς που μας βλάπτουν, ακόμα και να είναι φίλοι, δεν θα βλαφτούμε» (Θφ).

Ματθ.18,10 Ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε(1) ἑνὸς(2) τῶν μικρῶν τούτων(3)· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν(4) ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς(5) βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου(6) τοῦ ἐν οὐρανοῖς.
Ματθ.18,10 Προσέξτε, μην περιφρονήσετε κανένα απ’ αυτούς τους μικρούς, γιατί σας βεβαιώνω πως οι άγγελοί τους στον ουρανό βλέπουν συνεχώς το πρόσωπο του ουράνιου Πατέρα μου.
(1)   Ή, αναφέρεται στους μικρούς στην ηλικία, οπότε=οι ώριμοι άνδρες συχνά εκδηλώνουν αγερωχία απέναντι στα παιδιά και δεν λογαριάζουν αυτά ούτε τιμούν αυτά (b).
Ή, αναφέρεται στους άσημους και ταπεινούς, αλλά πιστούς· «που οι πολλοί τούς νομίζουν μικρούς, τους ευκαταφρόνητους» (Χ), στην πραγματικότητα όμως «είναι μεγάλοι για το Θεό» (Ζ).
(2)   «Δεν λέει για πολλούς μόνο, αλλά έστω και για έναν» (Χ). «Αν λοιπόν έναν από αυτούς δεν πρέπει να καταφρονεί, ούτε δύο οπωσδήποτε, ούτε περισσότερους» (Ζ).
(3)   Πολλοί νεώτεροι ερμηνευτές μικρούς θεωρούν εδώ τους μικρούς στην ηλικία. Έτσι ο p: επανέρχεται στην κύρια ιδέα των μικρών παιδιών και ειδικά στην ιδέα της μεγάλης ενοχής, η οποία προέρχεται από το σπρώξιμο κάποιου παιδιού στην αμαρτία. Δεν πρέπει ούτε για μια στιγμή να νομίσουμε, ότι η ώθηση στο κακό ενός μικρού παιδιού δεν είναι κάτι πολύ σοβαρό, ότι ένα μικρό παιδί δεν πρέπει να υπολογίζεται.
Διαφορετικά ερμηνεύουν οι Χ., Ζ. «μικρούς εννοεί αυτούς που θεωρούνται μικροί σύμφωνα με την αντίληψη των πολλών». «Τους φτωχούς, τους αγνώστους, τους ασήμαντους» (Σχ.π.). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές. Με τα συμφραζόμενα πιο πολύ ταιριάζει η πρώτη.
(4)   Ή, «από εδώ είναι φανερό ότι οι δίκαιοι έχουν φύλακες αγγέλους. Διότι λέει ο Δαβίδ «θα περικυκλώσει άγγελος Κυρίου εκείνους που τον φοβούνται και θα τους σώσει».
Ή, οι άγγελοι φροντίζουν για τα μικρά παιδιά και για το σώμα και για την ψυχή τους και τόσο πιο πολύ, όσο αυτά δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Οι ώριμοι άνθρωποι έχουν και αυτοί τους φύλακες αγγέλους τους, αλλά από κάποια άποψη αφήνονται περισσότερο και στους εαυτούς τους (b).
(5)   Όλο το χρόνο, χωρίς διακοπή δηλαδή (δ).
(6)   Οι άγγελοι αυτοί βλέπουν το πρόσωπο του Πατέρα, δηλαδή αποτελούν την αυλή του ουρανού (L)· είναι οι αυλικοί του Θεού. «Το πρόσωπο του Πατέρα μου, με την έννοια, τον πατέρα μου» (Ζ). «Εδώ δεν μιλά μόνο για αγγέλους, αλλά για αγγέλους που υπερέχουν» (Χ). Είναι «άγγελοι που έχουν τέτοιο θάρρος απέναντι στο Θεό ώστε παντοτινά να βλέπουν το Θεό στον ουρανό» (Ζ). «Στεκόμενοι μπροστά του» (Θφ).
«Όταν λέει το πρόσωπο του Πατέρα μου, δεν εννοεί τίποτα άλλο παρά το μεγαλύτερο θάρρος και την πολλή τιμή» (Χ).
Το να βλέπουν το πρόσωπο του Θεού συνέχεια είναι μεταφορική έκφραση σύμφωνα με αυτά που επικρατούσαν στις ανατολικές αυλές· σημαίνει να απολαμβάνουν πλούσια τη θεία εύνοια, ακριβώς όπως αυτοί που βρίσκονται πολύ κοντά προς τον μονάρχη, οι οποίοι απολαμβάνοντας την ειδική εύνοιά του, έχουν απεριόριστη την ελεύθερη είσοδο και παρουσίαση σε αυτόν. Δες και Λουκ. α 19. «ο Γαβριήλ, που βρίσκομαι δίπλα στο Θεό» (S).
Σε αυτούς λοιπόν τους αρχαγγέλους έχει ανατεθεί από το Θεό η φροντίδα των μικρών αυτών και αυτό δείχνει, τι αξία έχουν αυτοί μπροστά στο Θεό για το απλό και άκακο και αφελές (δ).

Ματθ.18,11 (1)ἦλθε γὰρ(2) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου σῶσαι(3) τὸ ἀπολωλός(4).
Ματθ.18,11 Γιατί ο Υιός του Ανθρώπου ήρθε να σώσει τους πλανεμένους».
(1)   Ο σ. παραλείπεται από τον σιναϊτικό, βατικανό και άλλους σοβαρούς κώδικες και θεωρήθηκε ως γλώσσα που μπήκε στο κείμενο από το Λουκ. ιθ 10 (p.S). Χωρίς αυτόν όμως η σειρά του λόγου πάσχει και γίνεται απότομα η μετάβαση από τον σ. 10 στον 12 (δ).
(2)   Απόδειξη αυτής της αξίας των μικρών για το Θεό είναι ο ερχομός μου στον κόσμο για να αναζητήσω και να σώσω το χαμένο (δ).
(3)   «Τους ασήμαντους αδελφούς τους παρουσιάζει ότι είναι άξιοι σεβασμού και από το δικό του θέλημα και το πάθος. Διότι όταν λέει ήλθε ο υιός του ανθρώπου να σώσει το χαμένο, φανερώνει και τον σταυρό» (Χ). «Έγινα άνθρωπος για να σώσω αυτούς που ήταν χαμένοι πριν. Και αν εγώ τόσο φρόντισα για αυτούς, πώς εσείς θα τους περιφρονήσετε;» (Ζ).
(4)   Το ανθρώπινο γένος ήταν μάζα για απώλεια, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και αυτά ακόμη τα παιδιά που είχαν αγαθότατες διαθέσεις, λόγω του προπατορικού αμαρτήματος. Αλλά ολόκληρη αυτή η μάζα απολυτρώθηκε (b). Ή, εφόσον μικρούς θα δεχτούμε τους ταπεινούς αδελφούς, απολωλός=αυτοί που από ασθένεια αποσκίρτησαν από την ποίμνη του Κυρίου, οι οποίοι για την απλότητα και ακακία εύκολα παρασύρονται από τους απατεώνες (δ).

Ματθ.18,12 Τί ὑμῖν δοκεῖ(1); ἐὰν γένηταί τινι ἀνθρώπῳ ἑκατὸν(2) πρόβατα καὶ πλανηθῇ ἓν ἐξ αὐτῶν, οὐχὶ ἀφεὶς τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα(3) ἐπὶ τὰ ὄρη(4), πορευθεὶς ζητεῖ τὸ πλανώμενον;
Ματθ.18,12 Τι νομίζετε; αν κάποιος έχει εκατό πρόβατα και του χαθεί απ’ αυτά το ένα, δε θ’ αφήσει τα ενενήντα εννιά στα βουνά για να πάει ν’ αναζητήσει το χαμένο;
(1)   Χαριτωμένο παράδειγμα του σχήματος: Ανακοίνωση (b). Η σχέση του σ. με τα προηγούμενα και η κύρια έννοιά του έχουν ως εξής: Ο Θεός φροντίζει για τους πιστούς που στράφηκαν και έγιναν σαν τα παιδιά όπως και ένας ποιμένας φροντίζει για τας πρόβατά του. Εάν ένας από τους πιστούς αυτούς χαθεί, θα καταβάλλει κάθε φροντίδα, για να ξαναβρεί αυτόν και θα χαρεί πολύ εάν πετύχει αυτό. Εάν όμως ο Θεός τόσο πολύ φροντίζει για να ξαναβρεί το χαμένο και παραπλανημένο, πόσο φοβερά θλιβερό είναι το να γίνεται κάποιος αίτιος μιας τέτοιας παραπλάνησης; (p).
«Αν λοιπόν ο Θεός τόσο χαίρεται για το μικρό που βρέθηκε, πώς εσύ περιφρονείς αυτούς που είναι τόσο σπουδαίοι για το Θεό, ενώ θα έπρεπε και τη ζωή σου να δώσεις για έναν από αυτούς τους μικρούς;» (Χ).
(2)   Οσοδήποτε μεγάλος και αν είναι ο αριθμός, ο καλός ποιμένας δεν θα ανεχτεί ούτε ενός την απώλεια (S), μολονότι η απώλεια ενός σε τόσο μεγάλο αριθμό γίνεται ευκολότερη (b).
(3)   «Δεν μπόρεσε η σωτηρία τόσων πολλών να επισκιάσει το χαμό του ενός» (Χ).
(4)   Συνδέεται ή με το αφήσει=τα πρόβατα παρουσιάζονται να βόσκουν σε λιβάδια που είναι σε ψηλούς τόπους (S) ή με το πορευθείς=για να δείξει το δύσκολο και επίπονο της αναζήτησης (δ). Και οι δύο εκδοχές σοβαρές. Από τους παλαιότερους κώδικες υποστηρίζεται η πρώτη.

Ματθ.18,13 καὶ ἐὰν γένηται εὑρεῖν(1) αὐτό, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι χαίρει(2) ἐπ᾿ αὐτῷ μᾶλλον(3) ἢ ἐπὶ τοῖς ἐνενήκοντα ἐννέα τοῖς μὴ πεπλανημένοις(4).
Ματθ.18,13 Κι όταν το βρει, σας βεβαιώνω πως χαίρεται πιο πολύ γι’ αυτό, παρά για τα ενενήντα εννιά που δεν έχουν χαθεί.
(1)   Και αν συμβεί να το βρει. Η εύρεση του αμαρτωλού λοιπόν είναι κάτι ενδεχόμενο και όχι βέβαιο και ενώπιον του Θεού= Εάν συμβεί. Η χάρη δεν ενεργεί καταναγκαστικά (b). Εάν δεν συνεργαστεί ο άνθρωπος δεν φέρνει αίσιο αποτέλεσμα (δ).
(2)   «Όταν βρει το πλανημένο, χαίρεται πάρα πολύ με την εύρεση και σωτηρία του» (Χ).
(3)   «Και από το ότι εγκατάλειψε τα σωσμένα για αυτό και από το ότι χάρηκε πιο πολύ για αυτό, έδειξε πόσο πολλή είναι η φροντίδα του για αυτό» (Χ). Χαίρεται λες και το ότι το ξαναβρήκε αποτελεί μέγα κέρδος. Αυτό όμως αποδεικνύει τη μεγάλη αγάπη του Θεού που συγχωρεί τους αμαρτωλούς (p).
(4)   «Διότι δεν χαιρόμαστε τόσο πολύ για όσα με ασφάλεια έχουμε, όσο για αυτό που ξαναβρήκαμε μετά από απώλεια· διότι εκείνα μεν επειδή τα έχουμε πάντα, δεν αισθανόμαστε τόσο τη χαρά· αυτό όμως χάνοντάς το, λυπηθήκαμε πολύ ως ζημιωμένοι, και έπειτα βρίσκοντάς το, χαιρόμαστε πάρα πολύ ως κερδισμένοι» (Ζ).

Ματθ.18,14 (1)οὕτως(2) οὐκ ἔστι θέλημα ἔμπροσθεν(3) τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται εἷς τῶν μικρῶν τούτων.
Ματθ.18,14 Έτσι ο ουράνιος Πατέρας σας δε θέλει να χαθεί ούτε ένας απ’ αυτούς τους μικρούς».
(1)   Η εφαρμογή βρίσκεται πλήρως εναρμονισμένη με την αρχή. Ο Θεός δεν θέλει ένας από τους μικρούς αυτούς να χαθεί οριστικά. Πρέπει λοιπόν να σπεύδουμε για να τους βρούμε, όταν συμβεί να παραπλανηθούν (L).
(2)   Τέλος καταλληλότατο για παραβολή (δες και κ 16 κλπ), που συναντιέται και στο Λουκά (L).
(3)   Έκφραση σημιτική (L). «Με την έννοια «στον πατέρα σας»· είναι ιδιωματικός και αυτός ο λόγος» (Ζ).

Ματθ.18,15 (1)Ἐὰν δὲ ἁμαρτήσῃ εἰς σὲ(2) ὁ ἀδελφός(3) σου, ὕπαγε(4) καὶ ἔλεγξον(5) αὐτὸν μεταξὺ σοῦ καὶ αὐτοῦ μόνου(6)· ἐάν σου ἀκούσῃ(7), ἐκέρδησας τὸν ἀδελφόν σου(8)·
Ματθ.18,15 Αν σφάλει απέναντί σου ο αδερφός σου, πήγαινε κι επίπληξέ τον χωρίς να είναι άλλος μπροστά. Αν σε ακούσει, τον κέρδισες.
(1)   Ο τρόπος με τον οποίο ο Θεός μεταχειρίζεται το χαμένο πρόβατο, οδηγεί και στον τρόπο, με τον οποίο και κάθε άνθρωπος οφείλει να φέρεται στον πλανημένο αδελφό του (p). «Επειδή μίλησε πολύ αυστηρά εναντίον αυτών που σκανδαλίζουν και τους φόβισε από παντού» (Χ), «μεταβαίνει λοιπόν και στους σκανδαλισμένους και προστάζει να μην αμελούν αυτούς που προκάλεσαν το σκάνδαλο» (Ζ).
(2)   Ο σιναϊτικός και ο βατικανός κώδικας και από τους Πατέρες οι Β., Κ. και Ω., παραλείπουν αυτό. Δεν πρόκειται παρ’ όλα αυτά εδώ απολύτως για αμαρτία, αλλά για την αμαρτία στον αδελφό, για την οποία αυτός που έπαθε έχει δικαίωμα ικανοποίησης (δ). Αυτό άλλωστε φαίνεται και από το παράλληλο χωρίο του Λουκά.
(3)   Είναι αξιοσημείωτο, ότι πρόκειται εδώ για αδελφό, δηλαδή για μαθητή του Χριστού. Οι άλλοι δεν έχουν την ίδια γνώση σχετικά με την αμαρτία και ο έλεγχος δεν θα φαινόταν σε αυτούς να έχει τη θέση του (L).
(4)   «Δεν οδηγεί εκείνον που προξένησε τη λύπη, αλλά οδηγεί προς αυτόν εκείνον που λυπήθηκε. Επειδή δηλαδή εκείνος που έχει κάνει την αδικία δεν θα ήταν δυνατόν εύκολα να έλθει να απολογηθεί επειδή θα ντρεπόταν και θα κοκκίνιζε, οδηγεί αυτόν προς εκείνον» (Χ). Όπως ο Θεός αναζητά το χαμένο, έτσι και αυτός οφείλει να επιχειρήσει, να ζητήσει και να βρει τον πλανημένο αδελφό (p).
(5)   «Δεν λέει κατηγόρησε, ούτε μάλωσε ούτε απαίτησε τιμωρίες και ευθύνες, αλλά έλεγξε, το οποίο δεν σημαίνει κάτι άλλο παρά υπενθύμισε το αμάρτημα, πες σε αυτόν αυτά που έπαθες από αυτόν» (Χ) «θύμισέ του ότι σκανδάλισε· δίδαξε, ότι αδίκησε, αλλά αδελφικά και διορθωτικά και όχι εχθρικά και με επίπληξη» (Ζ).
Δες Λευϊτ. ιθ 17 «με έλεγχο θα ελέγξεις τον πλησίον σου και δεν θα πάρεις πάνω σου αμαρτία εξαιτίας του». Εκφράζεται το ίδιο παράγγελμα, αλλά προ παντός, για να απαλλαγεί κάποιος από τη δική του ευθύνη ως συνένοχος λόγω ανοχής της παρεκτροπής του πλησίον. Ενώ εδώ ο Κύριος αποβλέπει ιδιαίτερα στη σωτηρία του πλησίον (L).
«Γιατί όμως διατάζει να κάνει αυτός τον έλεγχο και όχι άλλος; Διότι θα ανεχόταν αυτόν να τον ελέγξει με μεγαλύτερη ανεκτικότητα, αυτόν που τον αδίκησε, που τον λύπησε, που τον έβλαψε… Διότι όταν αυτός που οφείλει να απαιτήσει την τιμωρία του, αυτός φαίνεται να φροντίζει για τη σωτηρία του, θα μπορέσει περισσότερο από όλους να τον κάνει να νιώσει ντροπή βλέποντας ότι αυτό δεν γίνεται για τιμωρία αλλά για διόρθωση» (Χ).
(6)   «Δίνει εντολή ο έλεγχος να γίνεται μόνο μεταξύ των δύο, ώστε να μην γίνει η κατηγορία βαρύτερη με την μαρτυρία των περισσότερων και, αφού γίνει έτσι εκείνος θρασύτερος, να παραμείνει δυσκολοδιόρθωτος» (Χ).
Εκθέτει τις διάφορες μεθόδους, τις οποίες πρέπει να υιοθετεί ο Χριστιανός, όταν ο αδελφός του αμάρτησε σε αυτόν. Πρώτον κατ’ ιδίαν έλεγχος, χωρίς κανέναν άλλον παρόντα εκτός από αυτόν που αδίκησε και τον αδικημένο. Στη συνέχεια ένας ή και δύο επί πλέον καλούνται να παραστούν σύμφωνα με το Δευτερ. ιθ 15 (p).
(7)   «Εάν πειστεί σε σένα όταν τον διορθώνεις» (Ζ) «εάν κατηγορήσει τον εαυτό του, εάν πειστεί ότι αμάρτησε» (Χ).
(8)   «Κέρδισες μεγάλο κέρδος, τον ίδιο τον αδελφό σου… Διότι πριν ζημιωνόσουν με αυτόν, αφού λόγω του σκανδάλου αποσχιζόταν από την αδελφική σου σχέση, το οποίο είναι μεγάλη ζημιά στους αληθινά αδελφούς» (Ζ).
«Είναι κοινή η ζημιά από την έχθρα. Διότι δεν είπε, κέρδισε εκείνος τον εαυτό του μόνο, αλλά και εσύ κέρδισες αυτόν· με αυτά έδειξε ότι και αυτός και εκείνος ζημιωνόντουσαν πριν από αυτό, ο μεν τον αδελφό, ενώ ο άλλος τη σωτηρία του» (Χ). Επέστρεψες τον αδελφό σου στο καθήκον και κέρδισες αυτόν για την υπηρεσία του Χριστού και εσένα του ιδίου (ο).

Ματθ.18,16 ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσῃ(1), παράλαβε μετὰ σοῦ(2) ἔτι ἕνα ἢ δύο(3), ἵνα(4) ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων ἢ τριῶν(5) σταθῇ(6) πᾶν ῥῆμα(7).
Ματθ.18,16 Αν όμως δε σ’ ακούσει, πάρε μαζί σου ακόμα έναν ή δύο άλλους, για να μπορεί ν’ αποδειχθεί ό,τι ειπωθεί, αφού θα το βεβαιώνουν δύο ή τρεις μάρτυρες.
(1)   Εάν δεν παραδεχτεί το αδίκημά του και δεν θελήσει να συμφιλιωθεί μαζί σου (a). «Εάν δεν πείθεται και δείχνει σκληρότητα… όσο αναιδέστερος και θρασύτερος είναι, τόσο περισσότερο εμείς πρέπει να σπεύδουμε στη θεραπεία και όχι στην οργή και την αγανάκτηση. Διότι και ο γιατρός όταν δει να είναι ανυποχώρητη η ασθένεια, δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια ούτε δυσανασχετεί, αλλά τότε προετοιμάζεται περισσότερο, το οποίο και εδώ προστάζει να κάνουμε» (Χ).
(2)   «Επειδή μόνος φάνηκες ασθενέστερος, γίνε δυνατότερος με την προσθήκη και άλλου» (Χ).
(3)   «Πάρε μαζί σου πάλι όχι πολλούς, έτσι ώστε εκείνος να μη γίνει πάλιν σκληρότερος θεωρώντας ότι ρεζιλεύεται, αλλά πάρε έναν ή δύο βοηθούς» (Ζ). Πάρε μαζί σου έναν ή δύο, για να προτρέψουν αυτόν και για να είναι μάρτυρες για το ότι κατέβαλες φροντίδες για αποκατάσταση φιλικών σχέσεων (a).
(4)   Το χωρίο από το Δευτ. ιθ 15.
(5)   Οι δύο ή τρεις μάρτυρες είναι ο αδικημένος Χριστιανός και ο ένας ή οι δύο, τους οποίους παίρνει μαζί του. Η περίπτωση δεν κρίνεται από αυστηρά νομική πλευρά, διότι σε αυτήν την περίπτωση το αδικημένο πρόσωπο, δεν θα μπορούσε να ληφθεί ως μάρτυρας ενώπιον του δικαστηρίου (a).
(6)   «Δηλαδή να βεβαιωθεί» (Ζ). «Έχεις ικανοποιητική μαρτυρία, λέει, ότι έπραξες ό,τι εξαρτιόταν από εσένα, ότι δεν παρέλειψες τίποτα από αυτά που όφειλες να κάνεις» (Χ), «αφού πρώτα μεν πήγες μόνος, και έπειτα πήρες και άλλους μαζί σου» (Ζ).
(7)   Καθετί που αμφισβητείται (g). Ή, λιγότερη πιθανή ερμηνεία, να στηριχθεί κάθε δικαστική απόφαση (δ).

Ματθ.18,17 ἐὰν δὲ παρακούσῃ(1) αὐτῶν, εἰπὲ τῇ ἐκκλησίᾳ(2)· ἐὰν δὲ καὶ τῆς ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης(3).
Ματθ.18,17 Αν κι αυτούς δεν τους ακούσει, πες το στη συνάθροιση της εκκλησίας· κι αν παρακούσει και την εκκλησία, τότε πια ας είναι για σένα όπως ο ειδωλολάτρης ή ο τελώνης.
(1)   Αρχική σημασία: ακούω βιαστικά ή με αμέλεια ή εσφαλμένα, έπειτα, δεν θέλω να ακούσω, αμελώ να ακούσω, και εδώ, δεν πείθομαι (g).
(2)   Η κοινωνία των μαθητών του Χριστού σε κάποιο τόπο (a). Στο Ματθ. ιστ 18 η λέξη σήμαινε τους ακόλουθους του Χριστού κατά την διάκρισή τους από την ιουδαϊκή συναγωγή (S). Εννοείται ότι με το «στην εκκλησία» συνυπονοούνται και οι αρχηγοί της εκκλησίας» (Ζ), «οι πρόεδροί της» (Χ), όχι όμως και αποκλειστικά αυτοί. Η εκκλησία αντιτίθεται στους δύο ή τρεις, με τον ίδιο τρόπο που και οι δύο ή τρεις, αντιτίθενται στον έναν. Στους Ιουδαίους 10 άνθρωποι θεωρούνται ότι αποτελούν εκκλησία ή δημόσια συνέλευση για κρίση ιδιωτικών αμφισβητήσεων (b). «Στην εκκλησία, δηλαδή σε περισσότερους» (Σχ).
Η χρήση του άρθρου «στην εκκλησία» σημαίνει την επιμέρους εκκλησία στην οποία ανήκουν τα πρόσωπα που έχουν τη διαφορά (ο). Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: η λέξη εκκλησία εδώ σημαίνει την ιουδαϊκή συνέλευση και πιθανώς την τοπική συνέλευση, τους πρεσβύτερους και το πλήρωμα της συναγωγής του τόπου, όπου ζουν τα πρόσωπα με την διαφορά (p). Η εδώ παρέμβαση της εκκλησίας αποτέλεσε πέτρα σκανδάλου για πολλούς από τους κριτικούς (L), που είδαν εδώ ανάπτυξη των λόγων του Χριστού σύμφωνα με μεταγενέστερη οργάνωση της εκκλησίας (S).
Δεν μπορεί κάποιος παρ’ όλα αυτά να μην συμφωνήσει, ότι ο Κύριος νομοθετεί τώρα όχι αποβλέποντας στις ανάγκες του παρόντος, αφού για αυτές θα μπορούσαν να αναφερθούν άμεσα σε αυτόν, αλλά προβλέποντας τις ανάγκες του μέλλοντος, όταν οι πιστοί του θα σχημάτιζαν κοινωνία αφοσιωμένη σε αυτόν και πειθαρχημένη στη διδασκαλία του. Την πρόβλεψη αυτή δεν θα απέκλειε κάποιος ούτε από άνθρωπο απλώς και μόνο λογικού (L).
(3)   «Δηλαδή οι πάρα πολύ καταδικασμένοι» (Σχ). Εξόχως εκπληκτικός λόγος που βγαίνει από το στόμα του Ιησού, ο οποίος καταδεχόταν και συμπαθούσε τους τελώνες και αμαρτωλούς. Δες Ματθ. θ 10, ια 19, κα 31 (S).
Αλλά ο Χριστός δειχνόταν καλοσυνάτος σε αυτούς, για να επιστραφούν αυτοί και να σωθούν. Ενώ εδώ η Εκκλησία περιγράφεται ως ξεχωριστή και διακεκριμένη κοινωνία, και μάλιστα τέτοια σαν αυτήν που αποτελούσαν και οι Ιουδαίοι απέναντι στον ειδωλολατρικό κόσμο, ο οποίος δεν συμμετείχε στην πίστη τους, και απέναντι στους τελώνες, οι οποίοι ατίμαζαν το ιουδαϊκό όνομα μπροστά στους εθνικούς (L).
«Ας μην έχει λοιπόν κοινωνία (σχέση) με σένα, διότι είναι αθεράπευτος. Έβαλε μαζί τους εθνικούς, τους άπιστους και τους τελώνες, επειδή ήταν φιλοχρήματοι και ασυμπαθείς και άδικοι» (Ζ). Ο Χριστιανός μαθητής, που αρνείται να συμφιλιωθεί με τον αδελφό του Χριστιανό πρέπει να μην θεωρείται ως αληθινό μέλος της χριστιανικής κοινωνίας (a). Κάθε ιδιαίτερη και αδελφική οικειότητα με αυτόν πρέπει να σταματήσει (ο).

Στιχ. 18-20. Η εξουσία της αφέσεως στους αποστόλους. Η δύναμη της κοινής προσευχής.

Ματθ.18,18 Ἀμὴν λέγω ὑμῖν(1), ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ(2).
Ματθ.18,18 Σας βεβαιώνω πως ό,τι κρατήσετε ασυγχώρητο στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό· και ό,τι συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένο και στον ουρανό.
(1)   Η εξουσία, που δόθηκε στον Πέτρο στο ιστ 19, παρέχεται και στους υπόλοιπους μαθητές, που θεωρούνται ως εκκλησία (S). Το δικαίωμα για το οποίο γίνεται λόγος παρέχεται τώρα στην όλη εκκλησία (F). Είναι αλήθεια, ότι την εξουσία αυτή κατέχει η Εκκλησία. Αλλά σύμφωνα με τον σ. εμπιστεύθηκε ο Κύριος αυτήν σε αυτούς προς τους οποίους τώρα μιλάει, δηλαδή στους Αποστόλους (L).
(2)   «Η έννοια του ρητού είναι η εξής, ότι δηλαδή ό,τι εσείς στη γη αποφασίσετε, αυτό και ο Θεός στον ουρανό θα το επικυρώσει, είτε τους κόψετε από την εκκλησία ως αθεράπευτους, είτε ύστερα τους δεχτείτε όταν μετανοήσουν» (Ζ).
Λιγότερο πιθανή η: το δικαίωμα του να δένει ή να λύνει παρέχεται στον αδικημένο και λυπημένο Χριστιανό. Έτσι ερμηνεύουν ο Αυγουστίνος και εν μέρει και ο Χ. («Και δεν είπε στον προϊστάμενο της Εκκλησίας, δέσε αυτόν, αλλά εάν δέσεις αυτόν, αναθέτοντας στον ίδιο τον αδικημένο το παν»).
«Δεν λέω αυτό για τους προέδρους της εκκλησίας, αλλά για τον ίδιο που προκάλεσε αυτόν που αμάρτησε ώστε να συμφιλιωθούν· ότι δηλαδή ό,τι δέσει αυτός, όταν εκείνος δεν πείθεται, μένει άλυτο και τον δένει και με την εδώ τιμωρία και με την εκεί κόλαση» (Σχ).
«Διότι όχι μόνο όσα λύνουν οι ιερείς είναι λυμένα, αλλά όσα και εμείς οι αδικημένοι ή δένουμε ή λύνουμε, και εκείνα είναι δεμένα ή λυμένα» (Θφ). Το χωρίο, ενώ προηγουμένως χρησιμοποιούνταν ενικός, εκφέρει τον λόγο σε πληθυντικό, το οποίο είναι πολύ αξιοσημείωτο. Το λιγότερο η χρήση του πληθυντικού σημαίνει, ότι το δικαίωμα δεν δόθηκε σε κάθε έναν χριστιανό ξεχωριστά (L).
Η εκκλησία έχει την εξουσία του αφορισμού ή του αναθέματος, το οποίο είναι χωρισμός από την κοινωνία των μυστηρίων και των πιστών, λόγω βαρέων αμαρτημάτων ή αίρεσης (δ). Δες Α΄Κορ. ε 4, όπου ο Παύλος για τον αιμομίκτη της Κορίνθου «συγκρότησε δικαστήριο γεμάτο φρίκη. Διότι πρώτα τους συγκέντρωσε όλους στο όνομα του Κυρίου. Έπειτα έβαλε μέσα και τον εαυτό του με τη χάρη του Πνεύματος. Και έδειξε ότι και ο ίδιος ο Δεσπότης κάθεται πρώτος» (Θτ).

Ματθ.18,19 Πάλιν(1) ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο(2) ὑμῶν(3) συμφωνήσωσιν(4) ἐπὶ τῆς γῆς(5) περὶ παντὸς πράγματος(6) οὗ ἐὰν αἰτήσωνται(7), γενήσεται αὐτοῖς(8) παρὰ τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς(5).
Ματθ.18,19 Σας βεβαιώνω επίσης πως αν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για ένα πράγμα που θα ζητήσουν, ο ουράνιος Πατέρας μου θα τους το κάνει.
(1)   Με το πάλιν συνδέει το «αλήθεια σας λέω» του παρόντος στίχου με το αντίστοιχο του προηγούμενου σ. (p). Χρησιμοποιείται εδώ επιτακτικά (b).
(2)   Ο σύζυγος και η σύζυγος. Μεγάλη η δύναμη της ενωμένης πίστης (b). «Αν όμως οι δύο, πολύ μάλλον οι περισσότεροι» (Ζ).
(3)   «Από εσάς τους ενάρετους που δείχνετε τον ευαγγελικό τρόπο ζωής» (Χ).
(4)   «Αφού απείλησε εκείνα (τα παραπάνω) για τη φιλονικία, εδώ αναφέρει τα μεγάλα έπαθλα της συμφωνίας, αφού βέβαια αυτοί που συμφωνούν καί τον Πατέρα πείθουν για όσα ζητούν, καί τον Χριστό έχουν στη μέση» (Χ). Το «θα συμφωνήσουν» εκφράζει αδελφική συμφωνία, ώστε μαζί να ζητήσουν κάτι με κοινή προσευχή, η οποία είναι η ύψιστη έκφραση της αδελφικής σχέσης (δ).
(5)   Στη γη-στους ουρανούς. Η ίδια αντίθεση και στο σ. 18 (b).
(6)   Κάθε πράγμα που έχει πνευματικό σκοπό (δ). Διότι εδώ «με αυτούς που συμφωνούν εννοούνται όχι αυτοί που μαζεύονται για κακό, αλλά για αγαθό… Διότι συμφώνησαν και ο Άννας και ο Καϊάφας, αλλά με τρόπο άξιο κατηγορίας» (Θφ).
(7)   Προτροπή και ενθάρρυνση για προσευχή με το λόγο ότι η συμφωνία και του μικρότερου αριθμού πιστών στα αιτήματα προς τον Θεό θα εισακουστεί ασφαλώς (a).
(8)   Ο σύνδεσμος με τα παραπάνω: Ο Θεός είναι βέβαιο, ότι θα επικυρώσει την απόφαση της εκκλησίας για το δέσιμο ή λύσιμο, διότι ακούει την προσευχή, την οποία με συμφωνία θα απευθύνουν σε αυτόν έστω και δύο μόνο μέλη της εκκλησίας (p).

Ματθ.18,20 οὗ(1) γάρ(2) εἰσι δύο ἢ τρεῖς(3) συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα(4), ἐκεῖ εἰμι(5) ἐν μέσῳ(6) αὐτῶν(7).
Ματθ.18,20 Γιατί όπου είναι συναγμένοι δύο ή τρεις στο όνομά μου, εκεί είμαι κι εγώ ανάμεσά τους».
(1)   «Λέει «οὗ αντί για το όπου» (Ζ).
(2)   Ο σ. εκφράζει τον λόγο, για τον οποίο εισακούεται το αίτημα αυτών που συμφωνούν (δ). «Επειδή είπε, από τον Πατέρα μου (στον προηγούμενο σ.), για να δείξει ότι αυτός παρέχει και όχι αυτός που τον γέννησε μόνο, πρόσθεσε, διότι όπου είναι…» (Χ).
(3)   «Τι λοιπόν, δεν είναι δύο ή τρεις μαζεμένοι στο όνομά του; Είναι μεν, αλλά σπάνια. Διότι δεν εννοεί απλώς το να είναι συγκεντρωμένοι, ούτε αυτό επιζητά μόνο, αλλά και κατεξοχήν… και την άλλη αρετή μαζί με αυτό» (Χ).
Μεγαλύτερος αριθμός από τους δύο ή τρεις δεν επιτυγχάνεται τόσο εύκολα, διότι υπάρχει κίνδυνος και κάποιος υποκριτής να εισχωρήσει. Πάντως όμως όσο περισσότεροι ειλικρινείς πιστοί υπάρχουν μαζί, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η δύναμη των προσευχών τους (b).
(4)   «Με την έννοια του: για μένα, για τις εντολές μου και όχι για άλλη αιτία» (Ζ). «Εάν κάποιος θέτει εμένα ως προϋπόθεση της φιλίας του με τον πλησίον» (Χ). «Εάν αγαπιούνται εξαιτίας μου και δεν είναι μαζί για βιοτική αφορμή» (Σχ).
«Διότι αυτοί που μαζεύονται στο όνομα κάποιου οφείλουν να γνωρίζουν τον σκοπό αυτού που τους μαζεύει και να ετοιμάζονται για αυτόν τον σκοπό, για να αξιωθούν της χάρης της ευαρέστησης προς αυτόν και για να μην υποπέσουν στην κρίση που προκαλεί η κακία και η αμέλεια… Διότι αυτοί που δεν έχουν συγκεντρωθεί όπως αξίζει στην κλήση τους, ούτε κατά το θέλημα του Κυρίου, και αν ακόμα δίνουν την εντύπωση ότι μαζεύτηκαν στο όνομα του Κυρίου, ακούνε το: Τι με ονομάζετε, Κύριε, και δεν κάνετε αυτά που λέω;» (Β).
Ή, στο δικό μου όνομα, με σκοπό δηλαδή να λατρεύσει αυτό (b).
(5)   «Δεν είπε ότι θα είμαι, αλλά ότι είμαι αμέσως εκείνη την ώρα. Λέγεται βεβαίως ο Θεός ότι είναι μεν με αυτούς ή δεν είναι με εκείνους, όχι διότι μπορούμε να τον περιγράψουμε σε κάποιο τόπο· διότι είναι απερίγραπτος· αλλά με την έννοια ότι η δύναμή του αγαπά να κατοικεί μέσα στους άξιους» (Ζ).
Εκεί είμαι και κάθε χάρη μαζί μου (b). Μιλά για παρουσία μυστική, όπως γίνεται λόγος για θεία παρουσία (L). Αλλά όπου είναι ο Υιός, εκεί είναι και ο Πατέρας και ό,τι ο Υιός θέλει, και ο Πατέρας το θέλει (b). Είναι εκεί ως ο αρχιερέας μας, παίρνοντας την αίτηση των συγκεντρωμένων ως δική του και παρακαλώντας για αυτήν το Θεό και Πατέρα (δ).
(6)   Δηλώνει τη θέση του αρχιερέα μας ως κέντρου των πιστών και αντιπροσώπου τους προς τον Θεό (δ).
(7)   «Συνδέοντάς τους και φυλάγοντάς τους και εκπληρώνοντας τα αιτήματά τους» (Ζ)· εμπνέοντας τις προσευχές τους, δίνοντας σε αυτούς σοφία, και οδηγώντας τους στην εκπλήρωση του καθήκοντος (ο).

Στιχ. 21-35. Η παραβολή των μυρίων ταλάντων.

Ματθ.18,21 Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω(1) αὐτῷ(2); ἕως ἑπτάκις(3);
Ματθ.18,21 Τότε πήγε ο Πέτρος και του είπε: «Κύριε, πόσες φορές θα σφάλει σ’ εμένα ο αδερφός μου και θα τον συγχωρήσω; Ως εφτά φορές;»
(1)   Ή, το ερώτημα αυτό του Πέτρου αναφέρεται στο σ. 15. Ο αδικημένος, ο οποίος προσπαθεί να επαναφέρει στο σωστό δρόμο αυτόν που τον αδίκησε, προϋποτίθεται ότι έχει ήδη συγχωρέσει αυτόν με την καρδιά του· αλλιώς το να ζητά συμφιλίωση καταντά ανώφελο. Πηγαίνει όχι για τον εαυτό του, για να ζητήσει δηλαδή επανόρθωση, αλλά για αυτόν που έκανε την αδικία, για να κερδίσει αυτόν από το κακό (p).
Ή λιγότερο πιθανή ερμηνεία «για εκείνον μεν που δεν μετανοεί, ούτε αναγνωρίζει το λάθος του, έδωσες οριστική προσταγή λέγοντας, ας είναι για σένα όπως ο εθνικός και ο τελώνης· για αυτόν όμως (που μετανοεί) δεν έδωσες ακόμα τέτοια εντολή».
«Αν πάντοτε μεν αμαρτάνει, αλλά πάντοτε όταν ελέγχεται μετανοεί, πόσες φορές μας δίνεις εντολή να το ανεχόμαστε αυτό; Πόσες φορές οφείλω να δέχομαι να ελέγχεται και να μετανοεί;» (Χ).
(2)   Στον ορμητικό Πέτρο παρουσιάζεται ο λόγος του Κυρίου για αμνησικακία δύσκολος και ζητά εξηγήσεις (p).
(3)   Η ιουδαϊκή παράδοση περιόριζε την συγχώρηση σε τρεις φορές. Τα χωρία Αμώς α 3,6,9 κλπ. και το Ιώβ λγ 29 υποτίθεται, ότι δικαιολογούσαν το όριο αυτό. Εάν τρεις παραβάσεις συμπλήρωναν το μέτρο, το οποίο ο Θεός μπορεί να συγχωρήσει, οφείλει ο άνθρωπος να είναι πιο διαλλακτικός; (p).
Σύμφωνα με τον ραββίνο Γιοζέ μπεν Γιεχουντά εάν κάποιος διαπράξει κάποιο σφάλμα συγχωρείται μία, δύο και τρεις. Την τέταρτη όμως φορά δεν συγχωρείται. Και αυτό θεωρούνταν ότι γίνεται από το Θεό (L). Ο Πέτρος λοιπόν «νόμισε ότι λέει κάτι μεγάλο… και από φιλότιμο πρόσθεσε μέχρι επτά;» (Χ), «νομίζοντας ότι θα φανεί μεγαλοψυχότατος» (Ζ).

Ματθ.18,22 λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά(1).
Ματθ.18,22 Του λέει ο Ιησούς: «Δε σου λέω ως εφτά, αλλά ως εβδομήντα φορές εφτά».
(1)   Σημαίνει σύμφωνα με αλεξανδρινό ιδιωματισμό 70 και 7 ακόμα. Οι δόκιμοι συγγραφείς θα έλεγαν επτά και εβδομηκοντάκις, αλλά η αλεξανδρινή έκφραση που παραλείπει τον «και» έχει αναλογία και στους μεταγενέστερους, στους οποίους βρίσκεται το δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε αντί δέκα και τρία κλπ. (δ).
Ή, είναι πολύ πιθανό το εβδομηκοντάκις επτά εδώ να προσαρμόστηκε με την παρόμοια φράση της Γένεσης δ 24 (« ὅτι ἑπτάκις ἐκδεδίκηται ἐκ Κάϊν, ἐκ δὲ Λάμεχ ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.(=επτά φοράς ετιμωρήθη ο Καϊν δια τον φόνον του αδελφού του, εβδομήκοντα φοράς επτά θα τιμωρώ εγώ ο Λαμεχ εκείνον, που θα τολμήση να με θίξη)). Φαίνεται όμως αμφίβολο, εάν και στα δύο χωρία πρέπει να μεταφράσουμε 77 φορές ή μάλλον 7 φορές το 70 (=490), όπως (ο Ιε. Θφ. Και από τους νεωτέρους) οι Blass, Wellhausen, Zahn (a).
«Το εβδομήντα φορές το επτά το είπε, όχι για να περιορίσει σε αριθμό τη συγχώρηση, διότι είναι παράλογο να κάθεται κάποιος να μετρά μέχρι πότε θα συμπληρωθούν τα τετρακόσια ενενήντα. Διότι τόσα είναι το εβδομήντα φορές το επτά» (Θφ), «αλλά σημαίνει το άπειρο και συνεχές και παντοτινό· διότι όπως ακριβώς το μυριάκις σημαίνει το πολλές φορές, έτσι και εδώ. Επομένως δεν περιόρισε την συγχώρηση σε κάποιο αριθμό, αλλά δήλωσε το διαρκές και παντοτινό» (Χ). «Σαν να έλεγε. Όσες φορές φταίξει και μετανοήσει, να τον συγχωρείς» (Θφ).
Ο Κύριος με οξύτητα αντιθέτει στη μανία του φυσικού ανθρώπου, που ποθεί εκδίκηση εβδομήντα φορές το επτά, την επιθυμία του πνευματικού ανθρώπου, να παρέχει συγγνώμη εβδομήντα φορές το επτά (p).

Ματθ.18,23 Διὰ τοῦτο(1) ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ(2) βασιλεῖ(3), ὃς ἠθέλησε(4) συνᾶραι λόγον(5) μετὰ τῶν δούλων(6) αὐτοῦ.
Ματθ.18,23 Γι’ αυτό η βασιλεία των ουρανών μοιάζει μ’ ένα βασιλιά, που θέλησε να του αποδώσουν λογαριασμό οι δούλοι του.
(1)   «Για αυτό. Ποιό; Επειδή πρέπει πάντοτε να συγχωρούμε» (Ζ). Επειδή στη Βασιλεία το καθήκον της συγχώρεσης είναι απεριόριστο, για αυτό η Βασιλεία είναι όμοια με επίγειο βασιλιά… (p).
«Για αυτό λοιπόν παρουσίασε τη δική του φιλανθρωπία, ώστε, λέει, με τη σύγκριση να μάθεις, ότι και αν συγχωρέσεις εβδομήντα φορές το επτά, και αν όλα γενικώς τα αμαρτήματα συνεχώς συγχωρείς στον πλησίον, όσο μια σταγόνα νερού σε πέλαγος άπειρο, τόση είναι η φιλανθρωπία σου· ή μάλλον και πολύ περισσότερο υπολείπεται η δική σου φιλανθρωπία σε σύγκριση με την άπειρη αγαθότητα του Θεού» (Χ).
(2)   Άνθρωπος βασιλιάς σημαίνει πιθανότατα επίγειος βασιλιάς, το οποίο είναι εξελληνισμένος τύπος του ιουδαϊκού «βασιλιάς σάρκας και αίματος», το οποίο είναι κοινό στις παραβολές του Ταλμούδ και των Μισδραχείμ (α).
(3)   Ο βασιλιάς χρησιμοποιείται ως εικόνα τόσο συχνά στις ιουδαϊκές παραβολές, ώστε η παρουσία βασιλιά και εδώ θα ήταν σημάδι σημιτικής προέλευσης, εάν δεν είχε συγκεκριμένη σημασία και δεν αποτελούσε το κλειδί της όλης παραβολής. Οι δούλοι είναι αξιωματούχοι ανώτεροι, συνοδοί του βασιλιά, αυλικοί. Την αντίστοιχη εβραϊκή λέξη οι Ο΄μεταφράζουν με τη λέξη παις, αλλά και με τη λέξη δούλος (L).
(4)   Με ελεύθερη θέληση, με τη δύναμη της υπέρτατης εξουσίας του (b).
(5)   Συναίρω=παίρνω μαζί, με τη βοήθειά τους δηλαδή, παίρνει λογαριασμό από αυτούς (δ). Η φράση συναντιέται και στους παπύρους από το β΄π.Χ. αιώνα (α).
(6)   Η λέξη στον Ξενοφώντα χρησιμοποιείται συχνά και για δήλωση των σατραπών ή κυβερνητών του Πέρση βασιλιά. Εδώ οι δούλοι είναι αυλικοί εντεταλμένοι την διαχείριση του βασιλικού χρήματος (ο).

Ματθ.18,24 ἀρξαμένου δὲ αὐτοῦ συναίρειν προσηνέχθη αὐτῷ εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων(1).
Ματθ.18,24 Μόλις άρχισε να κάνει το λογαριασμό, του φέρανε κάποιον που όφειλε δέκα χιλιάδες τάλαντα.
(1)   Κάθε τάλαντο ισοδυναμούσε με 6000 δηνάρια ή 240 λίρες χρυσές. Δέκα χιλιάδες τάλαντα ήταν λοιπόν τεράστιο ποσό (a), το οποίο μόνο σε βασιλιά θα ήταν δυνατόν να οφείλεται από κάποιον από τους οικονομικούς υπουργούς του (p). Μύρια τάλαντα=57.750.000 χρυσές δραχμές (δ) ή 55.600.000 χρυσά φράγκα (F).
Πρόκειται για ποσό από καθυστερημένους φόρους, τους οποίους ο δούλος εισέπραξε αλλά ανέβαλλε την πληρωμή τους στο βασιλιά (ο). Λίγο ενδιαφέρει το πιθανό μιας τέτοιας οφειλής. Ό,τι απαιτείται να δειχτεί εδώ είναι, ότι το χρέος ήταν τέτοιο, ώστε να γίνεται αδύνατη η πληρωμή του. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο (Αρχ. ΧVΙΙ,ΧΙ,4) η Γαλιλαία και η Περαία πλήρωναν φόρο 200 τάλαντα στον Αντίπα, ενώ η περιφέρεια του Αρχελάου [Ιουδαία, Ιδουμαία και Σαμάρεια] 600 τάλαντα (L). Η εξόγκωση του ποσού αποβλέπει στο να τονίσει τον απεριόριστο χαρακτήρα της συγχώρησης. Η παρομοίωση της αμαρτίας ως χρέος είναι χαρακτηριστικά ιουδαϊκή. Δες Ματθ. στ 12 (S).

Ματθ.18,25 μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι(1) ἐκέλευσεν αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὰ τέκνα(2) καὶ πάντα ὅσα εἶχε(3), καὶ ἀποδοθῆναι(4).
Ματθ.18,25 Επειδή δεν μπορούσε να τα επιστρέψει, ο κύριός του διέταξε να πουλήσουν τον ίδιο, τη γυναίκα του, τα παιδιά του κι όλα τα υπάρχοντά του και να του δώσουν το ποσό από την πώληση.
(1)   Δεν ήταν μόνο ασυνεπής και καταχραστής, αλλά και φτωχός, λόγω της σπατάλης του (ο).
(2)   Η διαταγή αυτή του βασιλιά δεν είναι κατά πολύ διαφορετική από ό,τι είχε καθιερώσει ο μωσαϊκός νόμος (Λευϊτ. κε 39,47,Δ Βασ. δ 1). Η σύζυγος κάποιου και τα παιδιά του ήταν ιδιοκτησία του. Η διαταγή επίσης ήταν σύμφωνη με την ιδέα, ότι η οικογένεια κάποιου ήταν συνυπεύθυνη για τις πράξεις του (Ιησ. Ν. η)(p). Οι παλαιοί νόμοι εξουσιοδοτούσαν τους δανειστές να μεταχειρίζονται έτσι τους οφειλέτες τους (F).
(3)   «Δεν διέταξε αυτό από ωμότητα, αλλά από συμπάθεια» (Ζ), «για να φοβίσει τον δούλο και να τον πείσει να στραφεί σε ικεσία και παράκληση» (Θφ).
(4)   «Το χρέος οπωσδήποτε» (Ζ).

Ματθ.18,26 πεσὼν οὖν ὁ δοῦλος προσεκύνει αὐτῷ λέγων· κύριε, μακροθύμησον(1) ἐπ᾿ ἐμοὶ καὶ πάντα(2) σοι ἀποδώσω.
Ματθ.18,26 Ο δούλος τότε έπεσε στα πόδια του, τον προσκυνούσε κι έλεγε: “δείξε μου μακροθυμία και θα σου τα δώσω όλα τα χρέη μου πίσω”.
(1)   Μην ενεργήσεις με βιασύνη απέναντί μου (b).
(2)   Ο δούλος δεν μπορούσε να πληρώσει ένα τόσο μεγάλο ποσό έστω και αν εργαζόταν εντατικά για όλη τη ζωή του. Εκδηλώνει απλώς τη συντριβή του (b).
Ή, αντί να ζητήσει ολοκληρωτική χάρη, ο δούλος επιχειρεί να πείσει τον κύριό του, ότι για δικό του συμφέρον ενδεικνυόταν να τον λυπηθεί. Εάν πωλούνταν σαν δούλος σε κάποιον άλλον, για κανένα λόγο δεν θα εισπράττονταν το οφειλόμενο ποσό. Εάν όμως τον άφηνε να εργαστεί, υπήρχε ελπίδα να εξοφλήσει το χρέος. Ήταν ειλικρινής; Τουλάχιστον κέρδιζε καιρό (L).

Ματθ.18,27 σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἀπέλυσεν(1) αὐτὸν καὶ τὸ δάνειον ἀφῆκεν(2) αὐτῷ(3).
Ματθ.18,27 Τον λυπήθηκε λοιπόν ο κύριός του εκείνον το δούλο και τον άφησε να φύγει· του χάρισε μάλιστα και το χρέος.
(1)   Ελευθέρωσε αυτόν από την κράτηση στην οποία τον έβαλε λόγω του χρέους (ο)· όπως ο δούλος είχε παρακαλέσει αυτόν να πράξει (b).
(2)   Αυτό ο δούλος δεν τόλμησε να το ζητήσει (b). «Αυτός μεν ζήτησε προθεσμία μόνο· αυτός όμως του άφησε το χρέος, δίνοντάς του περισσότερο από αυτό που ζήτησε» (Ζ). Είχε παρακαλέσει για μία χάρη και πήρε αντί για αυτήν δύο (b).
(3)   «Και γιατί δεν άφησε πριν την απόφαση; Διότι αν έτσι εύκολα συγχωρούνταν, δεν επρόκειτο να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της χάρης. Για αυτό λοιπόν τον έβαλε σε μεγάλη ανάγκη έτσι ώστε να μπορεί ύστερα να θυμάται, από ποια καταδίκη συγχωρέθηκε και να γίνει και αυτός σπλαχνικός στον δικό του χρεώστη αφού διδάχτηκε από τις δικές του συμφορές» (Ζ).

Ματθ.18,28 ἐξελθὼν(1) δὲ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος εὗρεν ἕνα τῶν συνδούλων(2) αὐτοῦ, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια(3), καὶ κρατήσας αὐτὸν ἔπνιγε(4) λέγων· ἀπόδος μοι εἴ τι(5) ὀφείλεις.
Ματθ.18,28 Βγαίνοντας έξω ο ίδιος δούλος, βρήκε έναν από τους συνδούλους του, που του όφειλε μόνο εκατό δηνάρια· τον έπιασε και τον έσφιγγε να τον πνίξει λέγοντάς του: “ξόφλησέ μου αυτά που μου χρωστάς”.
(1)   Αφημένος ήδη και ελευθερωμένος από τις δυσκολίες του (b). «Αφού βγήκε έδειξε αμέσως την δική του σκληρότητα χωρίς να περάσει ούτε κάποιος καιρός» (Ζ), αλλά «ενώ ηχούσε στα αυτιά του ακόμα η ευεργεσία» (Σχ).
(2)   Ήταν αυτός ο δούλος κατώτερός του ως προς τη θέση, αλλά ανήκε και αυτός στον ίδιο βασιλιά όπως και ο πρώτος (ο).
(3)   Εκατό δραχμές αττικές, ποσότητα μηδαμινή σε σύγκριση με αυτή που του χαρίστηκε από τον Κύριο (δ). Κάθε δηνάριο ήταν 87 εκατοστά του φράγκου. Εκατό δηνάρια=87 φράγκα (F).
(4)   Όχι με την κατά γράμμα σημασία, σαν να τον έπιασε από το λαιμό και πίεζε τον λάρυγγά του, το οποίο οι δανειστές έκαναν και στους Έλληνες, αλλά μεταφορικά=τον έθλιβε, τον στενοχωρούσε (δ). «Είδες του δεσπότη τη φιλανθρωπία, δες και του δούλου την απανθρωπιά» (Ζ).
(5)   Μπαίνει αντί για το «ό,τι» και υπαινίσσεται, ότι ο δανειστής στην ταραχή του δεν είναι βέβαιος, εάν ο σύνδουλός του, τού οφείλει και τι οφείλει σε αυτόν (L). Το χρέος προς τον βασιλιά τεράστιο, ενώ του συνδούλου μηδαμινό.
«Είδες πόση είναι η απόσταση των αμαρτιών απέναντι σε άνθρωπο και αυτών απέναντι στο Θεό; Όση η διαφορά μυρίων ταλάντων και εκατό δηναρίων, ή μάλλον και πολύ μεγαλύτερη. Και γίνεται αυτό και από την διαφορά των προσώπων και από τη συνέχεια των αμαρτημάτων… αλλά και από την ευεργεσία και από την τιμή την οποία απολαύσαμε, γίνονται χειρότερα τα αμαρτήματα» (Χ).
«Εμείς μεν αμαρτάνουμε στο Θεό το φοβερό, που μας παρέχει μεγάλα αγαθά· ενώ ο άνθρωπος σε άνθρωπο ομοιοπαθή που ευεργέτησε τίποτα ή κάποια λίγα» (Σχ).

Ματθ.18,29 πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ(1) παρεκάλει(2) αὐτὸν λέγων· μακροθύμησον ἐπ᾿ ἐμοὶ καὶ ἀποδώσω σοι(3)·
Ματθ.18,29 Ο σύνδουλός του τότε έπεσε στα πόδια του και τον παρακαλούσε: “δείξε μου μακροθυμία, και θα σου τα ξεπληρώσω”.
(1)   Αυθεντική γραφή: πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ παρεκάλει αὐτὸν.
(2)   «Πρόσεξε την ακρίβεια της Γραφής, πως λέει ότι αυτός μεν (ο οφειλέτης των μυρίων ταλάντων) έπεσε και προσκυνούσε, ενώ αυτός έπεσε, δεν προσκυνούσε όμως αλλά παρακαλούσε» (Ω). Παραλείπεται εδώ το προσκυνούσε του σ. 26, το οποίο θα παρουσίαζε την πράξη απέναντι στον σύνδουλο γελοία (L).
(3)   Επαναλαμβάνει και αυτός τα ίδια λόγια, τα οποία είπε προς τον βασιλιά και ο σύνδουλος που τον εξαναγκάζει. Αυτό τονίζει ιδιαιτέρως την σκληρότητα της ακόλουθης άρνησης (S). Παραλείπεται μόνο το «πάντα», διότι το ποσό ήταν μικρής αξίας και ο οφειλέτης υπήρχε κάθε πιθανότητα να το δώσει πίσω (L).
Συγκρίνοντας τα του σ. 26 με τα παρόντα βρίσκουμε, ότι «η ικεσία δεν γίνεται για ίσα πράγματα. Διότι ο μεν παρακάλεσε για μύρια τάλαντα, ενώ ο άλλος για εκατό δηνάρια· και ο μεν παρακαλά τον σύνδουλο, ενώ ο άλλος τον δεσπότη και ο μεν πήρε τέλεια τη συγχώρηση, ενώ ο άλλος ζητούσε αναβολή» (Χ).

Ματθ.18,30 ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν(1), ἀλλὰ ἀπελθὼν(2) ἔβαλεν αὐτὸν εἰς φυλακὴν ἕως οὗ ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον(3).
Ματθ.18,30 Εκείνος όμως δε δεχόταν, αλλά πήγε και τον έβαλε στη φυλακή, ώσπου να ξεπληρώσει ό,τι του χρωστούσε.
(1)   «Ούτε τον τρόπο της παράκλησης δεν σεβάστηκε, με τον οποίο και αυτός ελεήθηκε, ούτε τον λόγο ντράπηκε, με τον οποίο και αυτός σώθηκε, ούτε τη δική του συμφορά θυμήθηκε από την όμοια, αλλά έμεινε ωμότερος από κάθε θηρίο» (Ζ).
(2)   Στους κριτές (δ).
(3)   Ρίχνοντας αυτόν στη φυλακή δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο την πληρωμή του χρέους (p). Ήταν όμως δυνατόν στη φυλακή να επιβάλλουν σε αυτόν καταναγκαστική εργασία, όπως έπρατταν οι αρχαίοι Ρωμαίοι ή εάν αυτός είχε κάποιο κρυφό αγαθό, εξαναγκαζόταν να πουλήσει αυτό, ή και οι φίλοι του παρακινούνταν να πληρώσουν για αυτόν (L).

Ματθ.18,31 ἰδόντες δὲ οἱ σύνδουλοι αὐτοῦ τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα(1), καὶ ἐλθόντες διεσάφησαν(2) τῷ κυρίῳ(3) ἑαυτῶν πάντα τὰ γενόμενα.
Ματθ.18,31 Όταν το είδαν αυτό οι σύνδουλοί του, λυπήθηκαν πάρα πολύ, και πήγαν και διηγήθηκαν στον κύριό τους όλα όσα έγιναν.
(1)   «Η έλλειψη συμπάθειας δεν είναι μόνο στο Θεό μισητή, αλλά δεν αρέσει ούτε στους επιεικείς ανθρώπους» (Ζ). «Αγανάκτησαν μαζί και αυτοί που δεν όφειλαν» (Χ). Η λέξη λύπη συχνά εμπερικλείει και την ιδέα της αγανάκτησης (b).
(2)   Εξηγώ κυρίως σε περίπτωση παραβολής, εδώ όμως για γεγονότα, με την έννοια του αναγγέλλω, αφηγούμαι (g). «Πρόσεξε ότι οι σύνδουλοι δεν συκοφάντησαν ή είπαν λόγια εναντίον του, αλλά διηγήθηκαν» (Ω).
(3)   Εδώ δεν πρέπει να εκβιάζεται η εφαρμογή της παραβολής, αφού δεν είναι αναγκαίο ο Θεός να πληροφορηθεί από κάποιον άλλον για την ασυμπάθεια των ανθρώπων, ούτε ζητά από εμάς να γινόμαστε κατήγοροι μεταξύ μας. Η λεπτομέρεια αυτή προστίθεται εδώ για συμπλήρωση της εικόνας της παραβολής (ο).

Ματθ.18,32 τότε προσκαλεσάμενος αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ λέγει αὐτῷ(1)· δοῦλε πονηρέ(2), πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην(3) ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με.
Ματθ.18,32 Τότε ο κύριος τον κάλεσε και του λέει: “κακέ δούλε, σου χάρισα όλο εκείνο το χρέος, επειδή με παρακάλεσες·
(1)   «Δες και πάλι την ημερότητα του δεσπότη. Κάνει σύγκριση του εαυτού του με αυτόν και απολογείται, επειδή πρόκειται να ανακαλέσει τη δωρεά. Μάλλον όμως δεν την ανακάλεσε αυτός, αλλά εκείνος που την πήρε» (Χ).
(2)   «Όταν μεν όφειλε μύρια τάλαντα, δεν τον ονόμασε πονηρό ούτε τον έβρισε, αλλά τον συγχώρεσε· όταν όμως φάνηκε αχάριστος προς τον σύνδουλο» (Χ) «και ασυμπαθής, τότε και πονηρό τον ονόμασε και τον τιμώρησε» (Ζ).
(3)   Η αντωνυμία αυτή αναφέρεται με ιδιαίτερη έμφαση στο προηγούμενο συμβάν (b) και μάλιστα στο μέγεθος της οφειλής= την τόσο μεγάλη.

Ματθ.18,33 οὐκ ἔδει(1) καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν(2) σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα;
Ματθ.18,33 δεν έπρεπε κι εσύ να σπλαχνιστείς το σύνδουλό σου, όπως κι εγώ σπλαχνίστηκα εσένα;”
(1)   Βεβαίως «έπρεπε» σύμφωνα με τον ύψιστο νόμο της ισότητας (b).
(2)   Ο οποίος είναι και δούλος μου και η εναντίον του προσβολή αντανακλά και σε μένα (b).

Ματθ.18,34 καὶ ὀργισθεὶς(1) ὁ κύριος αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς(2) ἕως οὗ ἀποδῷ(3) πᾶν τὸ ὀφειλόμενον(4) αὐτῷ.
Ματθ.18,34 Και οργισμένος τον παρέδωσε στους βασανιστές, ώσπου να ξεπληρώσει όσα του χρωστούσε.
(1)   «Όταν μεν διέταξε να πουληθεί, δεν είχαν οργή τα λόγια… τώρα όμως η απόφαση έχει αγανάκτηση πολλή και τιμωρία και κόλαση» (Χ). Εκείνοι οι οποίοι έλαβαν πείρα του ελέους του Θεού, πρέπει να προσέχουν πολύ, για να μην εξάψουν την οργή του (b). Η οργή του βασιλιά εξάπτεται τόσο, ώστε χωρίς να αναμείνει απάντηση ή κάποια απολογία από τον σκληρό δούλο παρέδωσε αυτόν στους βασανιστές (ο).
(2)   «Δεν διέταξε πλέον να πουληθεί αυτός και τα δικά του, αλλά τον παρέδωσε στους βασανιστές για να υποστεί το χειρότερο λόγω της πονηρίας του» (Ω). Δεν παρέδωσε αυτόν απλώς στους φύλακες (b).
Από καιρού εις καιρόν κακοποιούσαν τον οφειλέτη που κρατούνταν στη φυλακή, αναγκάζοντας αυτόν να αποκαλύψει μυστικούς τυχόν πόρους. Ό,τι αργότερα κατά τον ε΄ μ.Χ. αιώνα απαγορευόταν, θεωρούνταν επιτρεπόμενο σε μοναρχία της ανατολής του α΄ αιώνα. Εξάλλου η περίπτωση του σκληρού αυτού οφειλέτη δεν ήταν συνηθισμένη. Η σκληρότητα που έδειξε άξιζε να τύχει σκληρής ανταπόδοσης (L). «Επειδή δηλαδή δεν έγινες καλύτερος με την ευεργεσία, απομένει στην τιμωρία να σε διορθώσει» (Χ).
(3)   «Δηλαδή παντοτινά· διότι ουδέποτε θα το εξοφλήσει» (Χ).
(4)   «Παρόλο βεβαίως που είναι αμετάκλητα τα χαρίσματα και οι δωρεές του Θεού· αλλά τόσο μεγάλη ήταν η δύναμη της κακίας, ώστε και αυτόν το νόμο να τον καταργήσει. Όταν λοιπόν θέλεις να μνησικακείς κατάλαβε ότι στον εαυτό σου μνησικακείς, όχι σε άλλον· ότι τα δικά σου αμαρτήματα δένεις τελείως, όχι τα του πλησίον. Διότι εσύ μεν, ό,τι τυχόν κάνεις εις βάρος αυτού, ως άνθρωπος το κάνεις και στην παρούσα ζωή· ο Θεός όμως… περισσότερο εσένα θα τιμωρήσει, και με τιμωρία την αιώνια και την εκεί» (Χ).
Υπάρχουν αμαρτήματα, τα οποία δίκαια θεωρούμε μιαρά –οι παραβάσεις της έκτης ή εβδόμης ή ογδόης εντολής. Δεν είμαστε όμως συνηθισμένοι να σκεφτόμαστε, ότι το να φυλάμε σαν θησαυρό την ανάμνηση των αδικημάτων, τα οποία νομίζουμε ότι μας έκαναν οι άλλοι, μπορεί να είναι αμάρτημα μεγαλύτερο από κάποια από τα παραπάνω (p).

Ματθ.18,35 Οὕτω(1) καὶ ὁ πατήρ μου(2) ὁ ἐπουράνιος ποιήσει(3) ὑμῖν, ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν(4) τὰ παραπτώματα αὐτῶν.
Ματθ.18,35 Έτσι θα κάνει και σ’ εσάς ο ουράνιος Πατέρας μου, αν ο καθένας σας δε συγχωρεί τα παραπτώματα του αδερφού του μ’ όλη του την καρδιά».
(1)   «Εσύ λοιπόν τα άλλα μεν στοιχεία της παραβολής μην τα περιεργάζεσαι, διότι συμπεριλήφθηκαν για να είναι πιο πειστική ως διήγηση· αλλά αυτό μόνο μάθε με σαφήνεια από αυτήν, ότι τα προς το Θεό αμαρτήματά μας είναι μυριοπλάσια σε σχέση με τα αμαρτήματα των αδελφών σε εμάς… και κάθε ένας που αμαρτάνει σε εμάς, μάς χρωστά εκατό δηνάρια, δηλαδή λίγο και ασήμαντο χρέος σε σύγκριση με τα μύρια τάλαντα. Και ότι εμείς που χρωστάμε τόσα πολλά στο Θεό, εάν φανούμε άσπλαχνοι προς αυτούς που χρωστούν μικρά σε εμάς, ανατρέπουμε και όσα μας συγχώρεσε προηγουμένως όταν παρακαλέσαμε, και στο εξής χωρίς συμπάθεια θα μας ζητηθούν οι ευθύνες για όλα» (Ζ).
(2)   «Δεν λέει ο Πατέρας σας, αλλά ο Πατέρας μου. Διότι δεν αξίζει να ονομάζεται ο Θεός πατέρας ενός τέτοιου ανθρώπου, τόσο πονηρού και μισάνθρωπου» (Χ). Ή, «ανέθεσε στον Πατέρα την εξουσία της κόλασης, και για να μην φανεί ότι κομπάζει ο ίδιος, και για να δείξει ταυτόχρονα ότι μία εξουσία έχουν και οι δύο» (Ζ).
(3)   Θα παραδώσει δηλαδή στους βασανιστές (αγγέλους), και στην παρούσα και στη μέλλουσα ζωή (δ).
(4)   «Με την έννοια: με την καρδιά και όχι με το στόμα μόνο» (Ζ).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ’ (19)

Στιχ. 1-12. Το διαζύγιο.

Ματθ.19,1 Καὶ ἐγένετο(1) ὅτε ἐτέλεσεν(2) ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους μετῆρεν(3) ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας(4) καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας πέραν τοῦ Ἰορδάνου(5).
Ματθ.19,1 Όταν ο Ιησούς τελείωσε αυτά τα λόγια, αναχώρησε από τη Γαλιλαία και ήρθε στα σύνορα της Ιουδαίας, στην απέναντι όχθη του Ιορδάνη.
Προς στιγμήν και οι τρεις συνοπτικοί συναντιούνται ακόμη μία φορά. Ματθ. ιθ 1,2=Μάρκ. ι 1 και παράπλευρα με αυτά μπορούμε να τοποθετήσουμε το Λουκ. ιζ 11. Το τρίτο και τέταρτο ευαγγέλιο εκθέτουν μεγάλο μέρος υλικού, που ανήκει σε αυτήν την περίοδο της δημόσιας δράσης του Χριστού (p). Σύμφωνα με τον Λουκά (ιζ 11) ο Ιησούς «περνούσε διαμέσου Σαμάρειας και Γαλιλαίας». Δηλαδή απέφυγε τον μέσω Περαίας δρόμο, ο οποίος ήταν και ο φυσικός δρόμος προς Ιεροσόλυμα.
Ο Burkitt συμβιβάζοντας στο σημείο αυτό τις αφηγήσεις του Μάρκου και Ματθαίου με αυτήν του Λουκά εισηγήθηκε τη γνώμη, ότι όταν ο Ιησούς μαζί με τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη διέσχιζε την Σαμάρεια με το σκοπό να αποφύγει το έδαφος της δικαιοδοσίας του Αντίπα, ο Πέτρος και οι άλλοι μαθητές ακολούθησαν τον μέσω Περαίας δρόμο. Όταν λοιπόν ο Πέτρος και οι άλλοι μαζί του μαθητές έφθασαν στην Ιεριχώ και ήλθαν στη διάβαση του ποταμού, βρήκαν τον Ιησού να τους περιμένει «στα όρια της Ιουδαίας πέραν του Ιορδάνου», δηλαδή στη δυτική όχθη (S).
Και χωρίς να έχει κάποιος υπερφυσική πρόβλεψη, θα ήταν δυνατόν σε αυτόν να αντιληφθεί ότι η αποστολή του Ιησού ως προς τους συμπολίτες του δεν είχε τύχει της πρέπουσας αποδοχής και ότι μόνος τρόπος, για να σωθεί ο Ιησούς, απέμενε η φυγή. Αλλά ήταν αδύνατον αυτός να φύγει. Γνώριζε τις Γραφές, ειδικά αυτές που αφορούσαν σε αυτόν ως Μεσσία (Λουκ. κδ 27), όσο κανείς άλλος. Γνώριζε, ότι ο Μεσσίας θα υφίστατο πάθημα και με αυτό θα κατακτούσε τον κόσμο. Οι Γραφές έπρεπε να εκπληρωθούν και με άλλα λόγια έπρεπε να γίνει το θέλημα του Θεού.
(1)   Τα λόγια με τα οποία αρχίζει το κεφάλαιο αυτό είναι αποκλειστικά του Ματθαίου. Δες ζ 28. Μετά την παρουσίαση κάποιου συνόλου λόγων του Κυρίου συνηθίζει ο Ματθαίος να μεταβαίνει στο αμέσως επόμενο αντικείμενο της αφήγησής του με τη φράση «και έγινε μόλις τελείωσε» (ια 1,ιγ 53,κστ 1)(p).
(2)   =τελείωσε, συμπλήρωσε (δ).
(3)   Κυριολεκτικά φέρνω από τόπο σε τόπο, μεταφέρω. Εδώ απέρχομαι, αναχωρώ (g).
(4)   Είναι η τελευταία από τη Γαλιλαία αναχώρησή του. Μέχρι το χρόνο μετά την Ανάστασή του δεν θα επισκεφτεί πάλι αυτήν. «Μολονότι συνεχώς απέφευγε την Ιουδαία εξαιτίας του φθόνου εκείνων, τώρα επισκέπτεται πλέον αυτήν συχνά, επειδή το πάθος του πλησίαζε» (Χ).
(5)   Ο οποίος χωρίζει την Ιουδαία από την Περαία· επομένως ήλθε στα όρια της Ιουδαίας στην Περαία δίπλα στις όχθες του Ιορδάνη (δ).

Ματθ.19,2 καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν(1) αὐτοὺς(2) ἐκεῖ.
Ματθ.19,2 Πλήθος πολύ τον ακολούθησε, κι εκεί τους θεράπευσε.
(1)   «Ούτε με τη διδασκαλία των λόγων συνεχώς ασχολείται, ούτε με τη θαυματουργία των σημείων· αλλά άλλοτε μεν κάνει αυτό, άλλοτε δε εκείνο, ποικίλλοντας έτσι τα μέσα σωτηρίας εκείνων που έμεναν κοντά του και τον ακολουθούσαν, ώστε από μεν τα θαύματα να φαίνεται αξιόπιστος διδάσκαλος για όσα έλεγε, από δε την διδασκαλία με τα λόγια να αυξήσει το κέρδος τους που προερχόταν από τα θαύματα. Και αυτό ήταν το να τους οδηγήσει προς τη γνώση του Θεού» (Χ).
(2)   «Ολόκληρα πλήθη λαού προσπερνάνε με μία κουβέντα οι μαθητές, χωρίς να αναφέρουν ονομαστικά τον καθένα από τους θεραπευμένους… διδάσκοντας την αποφυγή της καύχησης» (Χ). «Κάνει αυτό ευεργετώντας και εκείνους και μέσω εκείνων και πολλούς άλλους· διότι η διόρθωση της ασθένειας αυτών, γινόταν αφορμή θεογνωσίας σε άλλους» (Ω).

Ματθ.19,3 Καὶ προσῆλθον αὐτῷ οἱ Φαρισαῖοι(1) πειράζοντες(2) αὐτὸν καὶ λέγοντες αὐτῷ· εἰ ἔξεστιν ἀνθρώπῳ ἀπολῦσαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ(3) κατὰ πᾶσαν αἰτίαν(4);
Ματθ.19,3 Τον πλησίασαν τότε οι Φαρισαίοι και, για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, του είπαν: «Επιτρέπεται να χωρίσει κανείς τη γυναίκα του για οποιονδήποτε λόγο;»
(1)   «Πάλι βλέποντας τα θαύματα και τη δύναμή του έγιναν σαν θηρία· και επειδή δεν μπορούσαν να κατηγορήσουν τις πράξεις, πλησιάζουν να πειράξουν με λόγια, μήπως και μπορέσουν ίσως να τον πιάσουν από κάπου» (Ζ).
(2)   Εδώ με την έννοια του ερευνώ με δόλο την γνώμη κάποιου ή την καρδιά (g).
«Νόμιζαν ότι θα τον αποστόμωναν με τις ερωτήσεις τους, αν και βέβαια είχαν ήδη λάβει απόδειξη της δύναμής του. Όταν συζήτησαν πολλά για το Σάββατο, όταν είπαν ότι βλασφημεί, ότι έχει δαιμόνιο, όταν μάλωσαν τους μαθητές που βάδιζαν δια μέσου των σπαρτών, όταν μίλησαν για τα άπλυτα χέρια, σε όλες τις περιπτώσεις αφού έκλεισε τα στόματά τους και έφραξε την αναίσχυντη γλώσσα τους, τους απομάκρυνε έτσι από κοντά του. Αλλά όμως ούτε έτσι δεν απομακρύνονται, διότι τέτοιο πράγμα είναι η πονηρία και τέτοιο πράγμα ο φθόνος, αναίσχυντο και θρασύ. Διότι και αν ακόμη αποστομωθεί αμέτρητες φορές, αμέτρητες φορές επιτίθεται και πάλι» (Χ).
(3)   ἀπολῦσαι = να χωρίσει από το δεσμό του γάμου (ο).
«Με κακοήθεια ρωτούν λες και δεν είχε διδάξει για αυτό, έτσι ώστε, αν μεν πει ότι επιτρέπεται, να αντιπαραθέσουν ότι και πως παλαιότερα δίδαξες ότι δεν επιτρέπεται; Αν όμως πει ότι δεν επιτρέπεται, να του αντιπροβάλλουν το νόμο» (Ζ). Ήταν γνωστό ότι καταδίκαζε το διαζύγιο και φαινόταν έτσι να αντιτίθεται στο μωσαϊκό νόμο, ο οποίος επέτρεπε αυτό (Δευτερ. κδ 1). Υπήρχε λοιπόν στο ζήτημα αυτό έδαφος, στο οποίο φαντάζονταν, ότι θα παρεχόταν βάσιμη αιτία να τον κατηγορήσουν (p).
(4)   Αραμαϊκός τρόπος έκφρασης=για οποιαδήποτε αφορμή (L). Το ζήτημα συζητιόταν μεταξύ των σχολών του Χιλλέλ και του Σιαμμαΐ, όπου ο μεν πρώτος υποστήριζε, ότι μπορεί κάποιος να διώξει τη σύζυγό του εάν δεν του άρεσε για οποιαδήποτε αιτία, ενώ ο τελευταίος περιόριζε το δικαίωμα του διαζυγίου σε μόνη την αιτία της μοιχείας (S).

Ματθ.19,4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς(1)· οὐκ ἀνέγνωτε(2) ὅτι ὁ ποιήσας(3) ἀπ᾿ ἀρχῆς(4) ἄρσεν καὶ θῆλυ(5) ἐποίησεν αὐτοὺς,
Ματθ.19,4 Κι αυτός τους απάντησε: «Δε διαβάσατε πως ο δημιουργός από την αρχή τούς έκανε άντρα και γυναίκα; Και είπε,
(1)   «Δεν είπε, τι με πειράζετε υποκριτές, αν και μετά από αυτά το λέει. Αλλά εδώ δεν το λέει αυτό. Γιατί τέλος πάντων; Για να φανερώσει μαζί με τη δύναμή του και την ημερότητα» (Χ). «Διότι ούτε πάντοτε ελέγχει, για να δείξει τη μακροθυμία του και να διδάξει τους μαθητές με μακροθυμία να υπομένουν τις ύβρεις· ούτε πάντοτε μακροθυμεί, για να μην νομίσουν οι πονηροί ότι διαφεύγουν της προσοχής του και για να αναχαιτίσει την πονηρία» (Ζ).
(2)   Η παράθεση από το Γένεση α 27. «Δες σοφία διδασκάλου. Διότι ενώ ρωτήθηκε αν επιτρέπεται, δεν είπε αμέσως ότι δεν επιτρέπεται» (Χ), «για να μην τους δώσει αφορμή φιλονικίας και ταραχής» (Ζ), «αλλά πριν από την απόφασή του, το έκανε αυτό φανερό από την δημιουργία, δείχνοντας ότι και αυτό ήταν πρόσταγμα του Πατέρα του» (Χ).
(3)   «Και δες πως λέει… Εάν εσύ προβάλλεις τον Μωϋσή, εγώ σου λέω τον δεσπότη του Μωϋσή» (Χ).
«Αυτό το έλεγξε ο Σωτήρας με ανθρώπινο τρόπο, σύμφωνα με το διδασκαλικό σχήμα, χωρίς να αποκαλύπτει για τον εαυτό του ότι είναι ο δημιουργός Λόγος· ούτε μεν χωρίζει από τον κτίστη τον Υιό που έκτισε, αλλά με το όνομα του Πατέρα συμπεριέλαβε και τον Λόγο, αφού βεβαίως όλα έγιναν από αυτόν και ούτε ένα δεν έγινε χωρίς αυτόν» (Απ.).
Η ερώτηση έχει έτσι τοποθετηθεί, ώστε υπονοείται απάντηση καταφατική (ο). Αυθεντική γραφή ο κτίσας, το οποίο έχει μέσα του κάτι το ευγενικό και δεν εκφράζει το αόριστο «ποιήσας» που καταντά και περιττολογία λόγω του «εποίησε» που ακολουθεί (L).
(4)   «Και μαζί με αυτό, λέει ο Κύριος, φέρνω ως επιχείρημα και το χρόνο. Διότι ο Θεός από την αρχή, τούς δημιούργησε αρσενικό και θηλυκό· και αυτός ο νόμος είναι πολύ παλαιός, έστω και αν φαίνεται ότι εισάγεται τώρα από εμένα» (Χ). Επανέρχεται στην ίδια την αρχή της ανθρωπότητας, στην αρχή του γάμου, όπως αυτός συστάθηκε από τον Δημιουργό. Προφανώς εκεί βρίσκεται ο τέλειος τύπος του θείου αυτού θεσμού (F).
(5)   «Δηλαδή έναν άνδρα και μία γυναίκα, ώστε ο ένας να έχει την μία. Διότι αν ήθελε, ώστε ο άνδρας αυτήν μεν να την αφήσει και να πάρει πάλι άλλη, θα έφτιαχνε από την αρχή περισσότερες γυναίκες. Επειδή όμως δεν έπλασε περισσότερες, επομένως θέλει να μην χωρίζει ο άνδρας τη γυναίκα του» (Ζ).

Ματθ.19,5 καὶ εἶπεν(1) ἕνεκεν τούτου(2) καταλείψει(3) ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα(4) καὶ κολληθήσεται(5) τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται(6) οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν(7);
Ματθ.19,5 γι’ αυτό θα εγκαταλείψει ο άντρας τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα ενωθεί με τη γυναίκα του, και θα γίνουν οι δύο ένας άνθρωπος.
(1)   Είπε δηλαδή ο Θεός μέσω του Αδάμ (b). «Τίποτα δεν εμποδίζει το ίδιο ρητό να είναι και του Αδάμ προφητεία, που του ενέπνευσε ο Θεός, και πάλι του Θεού πρόσταγμα που ειπώθηκε μέσω του Αδάμ· δηλαδή, και είπε ο Αδάμ αφού εμπνεύστηκε από το Θεό και πάλι, και είπε ο Θεός, μιλώντας μέσω του Αδάμ» (Ζ).
(2)   «Επειδή δηλαδή πλάσθηκε η γυναίκα από την πλευρά του άνδρα. Διότι γράφτηκε σχετικά με αυτό το πρόσταγμα που δηλώθηκε πιο πάνω» (Ζ). Στο γάμο ο δεσμός είναι φυσικός και ηθικός (b).
(3)   Δημιούργησε ο Θεός σχέση μεταξύ του άνδρα και της συζύγου του στενότερη και περισσότερο δεσμευτική από τη σχέση μεταξύ γονέως και παιδιού (p). Λέει πατέρα και μητέρα, παρόλο που ούτε ο Αδάμ είχε γίνει ακόμη πατέρας, ούτε η Εύα μητέρα (b). Προληπτικά λέει αυτά ο θεοδίδακτος Αδάμ (δ).
(4)   Ήδη λοιπόν από τότε η ίδια γυναίκα δεν μπορούσε να είναι μητέρα και σύζυγος του ίδιου άνδρα. Έτσι εγκαθιδρύθηκε η αρχή των απαγορευμένων βαθμών στο γάμο (b).
(5)   «Και δεν νομοθέτησε να έλθει απλώς προς την γυναίκα, αλλά και να προσκολληθεί, φανερώνοντας με τον τρόπο της λέξης το αδιάσπαστο» (Χ).
(6)   «Και ζήτησε και άλλη μεγαλύτερη σύνδεση· Διότι θα γίνουν οι δύο, λέει, μία σάρκα» (Χ).
(7)   «Δηλαδή ένα σώμα με τον σύνδεσμο της ένωσης, δηλαδή την συνδετική σχέση» (Ζ).

Ματθ.19,6 ὥστε(1) οὐκέτι(2) εἰσὶ δύο, ἀλλὰ σάρξ μία(3). ὃ(4) οὖν ὁ Θεὸς συνέζευξεν(5), ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω.
Ματθ.19,6 Συνεπώς δεν είναι πια δύο αλλά ένας άνθρωπος. Ό,τι λοιπόν συνένωσε ο Θεός, δεν πρέπει να το χωρίζει ο άνθρωπος».
(1)   «Αφού διάβασε σε αυτούς που τον πείραζαν το θείο πρόσταγμα» (Ζ), «με εξουσία λοιπόν και αυτός ερμηνεύει και νομοθετεί λέγοντας, ώστε…» (Χ). Ώστε=το συμπέρασμα το οποίο βγαίνει από τα παραπάνω λόγια (δ).
(2)   Δεν είναι πλέον δύο, όπως ήταν πριν (b). «Και όπου βεβαίως υπάρχει ομόνοια και συμφωνία και αρμονία του άνδρα με τη γυναίκα και της γυναίκας με τον άνδρα, του μεν ως αρχηγού, της δε ως υπάκουης στο λόγο του Θεού «αυτός θα κυριεύσει σε σένα», αληθινά μπορούμε να πούμε για αυτούς ότι δεν είναι πλέον δύο» (Ω).
(3)   «Μετά την σύνδεση οι δύο σύζυγοι γίνονται ένα σώμα» (Ζ). «Όπως ακριβώς λοιπόν είναι βδελυρό πράγμα να κόβει κανείς την σάρκα, έτσι είναι παράνομο και το να χωρίσει την γυναίκα» (Χ).
(4)   Δεν λέει «αυτούς που» ή «αυτά που», αλλά «αυτό που», διότι ήδη είναι μία σάρκα (b).
(5)   Συνέδεσε σε ένα, συνένωσε (δ). «Και επειδή ο Θεός συνένωσε, για αυτό υπάρχει χάρισμα σε αυτούς που συνενώθηκαν από το Θεό· επειδή το ήξερε αυτό ο Παύλος λέει ότι είναι εξίσου χάρισμα και η αγνή αγαμία και ο σύμφωνα με το λόγο του Θεού γάμος, λέγοντας· Θέλω βεβαίως όλοι οι άνθρωποι να είναι όπως και εγώ, αλλά ο καθένας έχει το δικό του χάρισμα από το Θεό, άλλος μεν έτσι, άλλος πάλι αλλιώς» (Ω).
«Και δεν σταμάτησε σε αυτό, αλλά και τον Θεό πρόσθεσε λέγοντας, αυτό που ο Θεός συνένωσε, ο άνθρωπος να μην το χωρίζει· δείχνοντας ότι αυτό που γίνεται είναι αντίθετο και με τη φύση και με το νόμο· με τη φύση μεν διότι κόβεται μία σάρκα, με το νόμο δε διότι ενώ ο Θεός συνένωσε και διέταξε να μην χωρίζουν, εσείς επιτίθεστε μαζί να κάνετε αυτό» (Χ).

Ματθ.19,7 λέγουσιν αὐτῷ· τι(1) οὖν Μωσῆς(2) ἐνετείλατο(3) δοῦναι βιβλίον ἀποστασίου(4) καὶ ἀπολῦσαι αὐτήν;
Ματθ.19,7 Του λένε: «Γιατί τότε ο Μωυσής πρόσταξε να της δίνει γραπτό διαζύγιο και να τη χωρίζει;»
(1)   «Με την έννοια του, γιατί» (Ζ). Από την ένσταση αυτή φαίνεται, ότι οι Φαρισαίοι κατανόησαν πλήρως ότι οι λόγοι του Χριστού αντιτίθενται στην έκδοση διαζυγίου για κάθε αιτία (ο).
(2)   Εναντίον των παραπάνω λόγων της Γένεσης οι πειραστές επικαλούνται το κύρος του Μωϋσή προβάλλοντας το Δευτερ. κδ 1 (S).
(3)   Η έννοια της ερώτησης=Πώς συμβιβάζεται η διαφωνία αυτή μεταξύ του νόμου του Μωϋσή και του νόμου στην Εδέμ; Πρέπει παρ’ όλα αυτά να σημειωθεί, ότι οι Φαρισαίοι μιλούν εδώ για παράγγελμα του Μωϋσή, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται μόνο για ανοχή και άδεια και όχι για εντολή (ο). Όπως είναι συνταγμένο γραμματικά το χωρίο Δευτ. κδ 1, δεν παραγγέλλει να δίνεται βιβλίο αποστασίου, αλλά θεωρεί αυτό ότι ήδη έχει εισαχθεί στην πράξη και γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις (a).
(4)   Οι Ο΄ χρησιμοποιούν την ίδια φράση (b). «Έτσι λένε το έγγραφο του διαζυγίου» (Ζ).

Ματθ.19,8 λέγει αὐτοῖς· ὅτι Μωσῆς πρὸς(1) τὴν σκληροκαρδίαν(2) ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι(3) τὰς γυναῖκας ὑμῶν· ἀπ᾿ ἀρχῆς(4) δὲ οὐ γέγονεν οὕτω.
Ματθ.19,8 Τους λέει: «Ο Μωυσής επέτρεψε να χωρίζετε τις γυναίκες σας, γιατί είστε σκληρόκαρδοι· αρχικά όμως δεν ήταν έτσι τα πράγματα.
(1)   Φροντίζοντας, έχοντας υπ’ όψη την σκληροκαρδία σας (g).
(2)   «Ούτε τον Μωϋσή τον αφήνει να κατηγορείται· επειδή αυτός ήταν που έδωσε το νόμο, αλλά τον απαλλάσσει από την κατηγορία και ρίχνει όλη τη ευθύνη στο δικό τους κεφάλι» (Χ). Για την σκληρότητα, ωμότητά σας (δ), για «διάφορες αιτίες για τις οποίες μισούσαν τις συζύγους και δεν συμφιλιώνονταν με αυτές. Νομοθέτησε δηλαδή να χωρίζουν αυτές, για να μην φονεύονται» (Ζ). «Έτσι ώστε, συζώντας λόγω ακολασίας με άλλες, να μην φονεύουν τις προηγούμενες γυναίκες. Επειδή δηλαδή ήταν σκληροί, θα φόνευαν τις γυναίκες αν αναγκάζονταν να τις έχουν στο σπίτι» (Θφ).
Ο Μωϋσής διαπραγματεύεται το γάμο ως αστικό θεσμό, και έτσι ανέχεται κάποιες ελαστικότητες σε σχέση με τη διάλυσή του. Ο Κύριος όμως ο οποίος ήλθε να συμπληρώσει το νόμο αποκαθιστώντας αυτόν στην πνευματικότητά του, κηρύττει το γάμο αδιάλυτο (ο).
(3)   Εκείνο, το οποίο ο Μωϋσής από ανάγκη επέτρεψε και ανέχθηκε ήταν κακό μη χειρότερο. Προλάμβανε άλλο κακό χειρότερο, το οποίο η σκληροκαρδία των Ιουδαίων ήταν ενδεχόμενο να δημιουργήσει (ο).
(4)   «Με τα ίδια τα πράγματα ο Θεός από την αρχή νομοθέτησε σε εμάς τα αντίθετα» (Χ). «Διότι αν από την αρχή ήθελε αυτό ο Θεός, δεν θα έπλαττε ένα μεν άνδρα και μία γυναίκα, ούτε θα πρόσταζε οι δύο να είναι μία σάρκα» (Ζ).

Ματθ.19,9 λέγω δὲ ὑμῖν(1) ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μὴ ἐπὶ πορνείᾳ(2) καὶ γαμήσῃ ἄλλην, μοιχᾶται(3· καὶ ὁ ἀπολυμένην γαμήσας μοιχᾶται(4).
Ματθ.19,9 Σας βεβαιώνω πως όποιος χωρίσει τη γυναίκα του, για άλλον λόγο εκτός από πορνεία, και παντρευτεί άλλη, διαπράττει μοιχεία. Αλλά και όποιος παντρευτεί χωρισμένη γυναίκα διαπράττει μοιχεία».
(1)   «Ο Μάρκος λέει ότι αυτά ειπώθηκαν προς τους μαθητές» (Ζ). Ή, συνήθως ο Ματθαίος αποσιωπά την λεπτομέρεια της εισόδου του Ιησού στο σπίτι. Δες θ 1,ιε 15,ιζ 19 (p). Ή, «ειπώθηκαν πρώτα στους Φαρισαίους, έπειτα και προς τους μαθητές κατ’ ιδίαν» (Ζ).
(2)   «Πρόσταξε να διώχνουν μόνο αυτήν που πόρνευσε, δηλαδή μοίχευσε λόγω της σύγχυσης της τεκνογονίας και για την αμφιβολία ποιανού θα είναι το παιδί, επειδή κάθε μεν άλλη αιτία μπορεί να θεραπευτεί, αυτή όμως μόνη δεν επιδέχεται θεραπεία» (Ζ). «Αυτήν που πόρνευσε όμως επιτρέπει ο Χριστός να την απομακρύνει κάποιος· διότι βεβαίως διέλυσε την ίδια τη φυσική συνένωση» (Απ.).
(3)   Κάποιοι μεγαλογράμματοι κώδικες παραλείπουν το «και ἀπολελυμένην γαμήσας μοιχᾶται».
(4)   Η έννοια του όλου στίχου: «Εάν παντρευτεί άλλη, είτε μη χωρισμένη από άλλον, είτε και χωρισμένη, κάνει μοιχεία» (Ζ).
«Το να μην είναι μαζί με τη γυναίκα του, το ονομάζει μοιχεία· αυτός όμως που άφησε τη δική του, δεν είναι μαζί με τη δική του. Για αυτό κάνει μοιχεία με αυτήν, δηλαδή με την δεύτερη, την οποία την βάζει μαζί με αυτήν που ενώθηκε με αυτόν σύμφωνα με τη φύση, εάν (η πρώτη) εγκαταλείψει τον δικό της άντρα (που κάνει κάτι τέτοιο)» (Απ.).

Ματθ.19,10 λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ· εἰ οὕτως ἐστὶν ἡ αἰτία(1 τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τῆς γυναικός, οὐ συμφέρει γαμῆσαι(2).
Ματθ.19,10 Του λένε τότε οι μαθητές του: «Αν τέτοια είναι η σχέση του άντρα με τη γυναίκα, καλύτερα να μην παντρευτεί κανείς».
(1)   Ή, αναφέρεται στα του σ. 3 («αν επιτρέπεται στον άνθρωπο να χωρίσει τη γυναίκα του για κάθε λόγο»)=Εάν η αιτία ή ο λόγος του διαζυγίου του άνδρα με τη γυναίκα είναι έτσι, δηλαδή εάν περιορίζεται ο λόγος του διαζυγίου μόνο στην αιτία της πορνείας (a). «Εάν μία μόνο είναι η αιτία… η οποία χωρίζει, εννοώ δηλαδή η μοιχεία» (Ζ).
Ή, πρέπει το αιτία να το πάρουμε με την έννοια του λατινικού causa=εάν έτσι πρέπει να θεωρήσουμε τη θέση του άνδρα απέναντι στη γυναίκα του (L). «Εάν για αυτό συνδέθηκαν, για να είναι ένα και να μείνουν αδιάσπαστοι σε όλη τη ζωή, ώστε και αν ακόμη είναι κακιά η γυναίκα, να μην τολμούν να την διώχνουν… Αιτία δηλαδή… λέει την αδιάσπαστη ένωση» (Θφ). Εάν έτσι έχουν τα πράγματα με τον άνδρα και τη σύζυγό του (g). Και οι δύο ερμηνείες σοβαρές.
(2)   «Διότι πράγματι φαινόταν ότι είναι πάρα πολύ βαρύ να έχουν μία γυναίκα γεμάτη από κάθε κακία και να ανέχονται να έχουν κλεισμένο μέσα στο σπίτι τους για πάντα ένα ανήμερο θηρίο» (Χ). «Πώς δηλαδή θα μπορούσε να υπομείνει κάποιος τις άλλες κακίες της αναίσχυντης γυναίκας;» (Ζ). «Δεν συμφέρει να παντρευτεί· διότι είναι ελαφρύτερο να μην παντρευτεί, αλλά να μάχεται και να παλεύει με τις φυσικές επιθυμίες, παρά να ανέχεται πονηρή γυναίκα» (Θφ).

Ματθ.19,11 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς(1)· οὐ πάντες(2) χωροῦσι(3) τὸν λόγον(4) τοῦτον(5), ἀλλ᾿ οἷς(6) δέδοται(7)·
Ματθ.19,11 Κι αυτός τους είπε: «Αυτό δεν το μπορούν όλοι, αλλά μόνο εκείνοι που τους το έδωσε ο Θεός.
(1)   «Δεν είπε, ναι είναι ελαφρύτερο… για να μην νομίσουν ότι είναι νόμος το πράγμα» (Χ).
(2)   Ο Κύριος αντιθέτει τα λόγια αυτά με την γενική πρόταση των μαθητών ότι «δεν συμφέρει ο γάμος» (b).
(3)   Χωράει= όχι απλώς να κατανοεί, αλλά και να βάζει σε πράξη. Παριστάνεται το ανθρώπινο πνεύμα που έχει νόηση και βούληση, ως αγγείο που μπορεί να χωρέσει μέσα του και να δεχτεί μέσω του νου, και να εφαρμόσει με τη θέληση αυτό (δ). «Δεν το δέχονται όλοι… δεν μπορούν όλοι να το βαστάξουν» (Ζ).
(4)   «Τον λόγο σχετικά με το να μην παντρευτεί κάποιος» (Ζ).
(5)   «Διότι είναι μεγάλο πράγμα η αγαμία και λίγοι το αντέχουν» (Ζ).
(6)   Χαρακτήρισε ο Κύριος το γάμο ως θείο θεσμό, αλλά με αυτό δεν κήρυξε αυτόν και σε όλους υποχρεωτικό (L). Υπάρχουν και αυτοί που είναι διατεθειμένοι να ζήσουν ζωή πνευματικότερη παραμένοντας άγαμοι (p), για να υπακούσουν σε κάποια θρησκευτική κλήση (a).
(7)   «Εκείνοι μόνο δέχονται και βαστάζουν αυτόν το λόγο, αυτοί στους οποίους έχει δοθεί το δώρο αυτό από το Θεό» (Ζ). «Είπε αυτό υψώνοντας το πράγμα της παρθενίας και επαινώντας το και δείχνοντας ότι είναι μεγάλο και με αυτόν τον τρόπο ελκύει και προτρέπει να διαλέξουν μάλλον την παρθενία» (Σχ).
«Μας διδάσκει ότι είναι δώρο που δίνεται από το Θεό η πλήρης καθαρότητα και δεν έρχεται μόνο με την άσκηση, αλλά δίνεται από το Θεό με πολλές προσευχές» (Ω). Το γνώρισμα αυτών που πήραν το χάρισμα αυτό είναι η δύναμη της θέλησης, η οποία εκδηλώνεται με την αμετάκλητη απόφαση της αγαμίας και την εκτέλεση της απόφασης με την σκληραγωγία του σώματος (δ).
«Έλεγε… σε όσους έχει δοθεί… για να δείξει ότι χρειάζεται για αυτό το πράγμα πολλή ουράνια βοήθεια αυτός που μπήκε σε αυτό το αγώνισμα, την οποία βοήθεια οπωσδήποτε θα απολαύσει αυτός που το θέλει… Διότι αν δίνεται μόνο από ψηλά και τίποτα δεν συνεισφέρουν αυτοί που ασκούν την παρθενία, τότε ήταν περιττό να υποσχεθεί σε αυτούς τη βασιλεία των ουρανών και να τους ξεχωρίσει από τους άλλους ευνούχους» (Σχ).

Ματθ.19,12 εἰσὶ γὰρ(1) εὐνοῦχοι(2) οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρὸς ἐγεννήθησαν οὕτω(3). καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων(4), καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνούχισαν ἑαυτοὺς(5) διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν(6). ὁ δυνάμενος(7) χωρεῖν(8) χωρείτω.
Ματθ.19,12 Υπάρχουν ευνούχοι που γεννήθηκαν έτσι από τη μάνα τους, υπάρχουν ευνούχοι που τους ευνούχισαν οι άνθρωποι, και υπάρχουν ευνούχοι που μόνοι τους ευνουχίστηκαν, για χάρη της βασιλείας των ουρανών. Όποιος μπορεί να βαδίζει αυτόν το δρόμο ας τον βαδίσει».
(1)   Ο στίχος εξηγεί το τι σημαίνει το «σε όποιους δόθηκε». Υπάρχουν μερικοί, στους οποίους έχει δοθεί η πνευματική ικανότητα να αναγνωρίσουν την αλήθεια αυτού του λόγου. Διότι όπως ακριβώς υπάρχουν φυσικοί ευνούχοι, έτσι υπάρχουν και πνευματικοί τέτοιοι (a).
(2)   Από το ευνήν (κρεβάτι) έχω, φυλάσσω, όπως και το πολιούχος, από το πόλη έχω, φυλάσσω (δ). «Απαριθμεί τρία είδη ευνούχων, από τα οποία το μεν πρώτο δεν είναι άξιο κατηγορίας, το δεύτερο άξιο κατηγορίας και το τρίτο επαινετό» (Ζ).
(3)   Είναι ευνούχοι από τη φύση (b), έχουν από τη γέννηση ελαττωματικά τα γενετήσια όργανα (δ), «οι οποίοι και είναι αγνοί χωρίς κέρδος» (Θφ).
(4)   «Έκοψαν με ξυράφι τα γεννητικά όργανα» (Ζ). «Το να κόβουν τα μέλη ήταν από την αρχή έργο δαιμονικής ενέργειας και σατανικής επιβουλής για να καταστρέψουν το πλάσμα του Θεού» (Χ), «και να βλάψουν το πλάσμα αυτό με δύο τρόπους, και με την αναπηρία και με το να εμποδίζουν την προθυμία της ελεύθερης βούλησης για τα αγαθά» (Σχ). Ευνουχίστηκαν από τους ανθρώπους, για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θαλαμηπόλοι και υπεύθυνοι στους γυναικωνίτες ή ως τραγουδιστές κλπ. (b).
(5)   «Λέγοντας ότι ευνούχισαν τους εαυτούς τους δεν εννοεί το κόψιμο των μελών, αλλά την καταστροφή των πονηρών λογισμών» (Σχ). Με αυτοπροαίρετη αποχή από το γάμο (b), «με το ξυράφι της αγνότητας έκοψαν τον οίστρο της επιθυμίας και με τον έρωτα της παρθενίας μάραναν τελείως τον έρωτα της συνουσίας» (Ζ).
«Διότι όχι τόσο το κόψιμο του μέλους όσο το χαλινάρι του λογισμού μπορεί να ηρεμεί αυτά τα κύματα και να φέρνει γαλήνη… Και άλλοι μεν λένε ότι ο οίστρος αυτός βλαστάνει από τον εγκέφαλο, ενώ άλλοι από τα κάτω μέρη της κοιλιάς. Εγώ όμως θα μπορούσα να πω ότι δεν βλαστάνει από πουθενά αλλού, παρά από την ακόλαστη διάθεση και την αμελημένη διάνοια· διότι εάν αυτή είναι αγνή, δεν υπάρχει καμία βλάβη από τις φυσικές παρορμήσεις» (Χ).
«Αυτό όμως που είναι άξιο αποδοχής, είναι, αν κάποιος παίρνοντας το λόγο που είναι ζωντανός και ενεργής και κοφτερότερος από κάθε δίκοπο μαχαίρι, και το μαχαίρι του πνεύματος, όπως το ονόμασε ο Απόστολος, κόψει το παθητικό μέρος της ψυχής, χωρίς να αγγίξει το σώμα… Είναι όμως μεγάλη δύναμη να αντέξει κάποιος τον ευνουχισμό από τον λόγο της ψυχής, τον οποίο δεν μπορούν όλοι, αλλά αυτοί στους οποίους δόθηκε. Και έχει δοθεί σε όλους όσους ζήτησαν από το Θεό το λογικό μαχαίρι και το χρησιμοποίησαν όπως έπρεπε, για να ευνουχίσουν τους εαυτούς τους για τη βασιλεία των ουρανών» (Ω).
(6)   Είτε για να μπουν ευκολότερα σε αυτήν, είτε για να εργαστούν στη βασιλεία του Θεού. Δες Α΄Κορ. ζ (L), για να αφιερώσουν τους εαυτούς τους εξολοκλήρου στη θεωρία και διάδοση της θείας αλήθειας (b).
(7)   «Αφήνει το πράγμα στην ελεύθερη απόφαση των ανθρώπων» (Ζ), «και δεν αφήνει το πράγμα να κλειστεί σε ανάγκη νόμου» (Χ). «Διότι δεν αναγκάζει να παρθενεύουμε, ούτε το γάμο καταργεί, αλλά βάζει την παρθενία σε πρώτη θέση» (Θφ).
(8)   Αυτός που μπορεί με το νου να κατανοήσει και με την ψυχή να κάνει δικό του και να εγκολπωθεί και με την πράξη να ασκήσει (g).

Στιχ. 13-15. Ο Ιησούς ευλογεί τα παιδιά.

Ματθ.19,13 Τότε προσηνέχθη(1) αὐτῷ παιδία(2), ἵνα ἐπιθῇ αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ προσεύξηται(3)· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν(4) αὐτοῖς.
Ματθ.19,13 Έφεραν τότε στον Ιησού παιδιά για να τα ευλογήσει βάζοντας τα χέρια του πάνω τους και να προσευχηθεί γι’ αυτά, αλλά οι μαθητές τους μάλωσαν.
(1)   «Ήρθαν από την πίστη των γονέων».
(2)   «Βρέφη είπε ο Λουκάς» (Ζ).
(3)   Δηλαδή για να ευλογήσει αυτά. Πρόκειται για παλαιότατη συνήθεια. Η πράξη της ευλογίας («να βάλει πάνω τους τα χέρια») θα συνοδευόταν και από προσευχή (S). Εάν ζητούσαν από τον Κύριο το βάπτισμα, και αυτό αναμφίβολα θα παρείχε σε αυτά (b). Ο Ιησούς συχνά επέθετε τα χέρια πάνω σε εκείνους, τους οποίους θεράπευε. Για αυτό και οι γονείς των παιδιών σκέφτηκαν, ότι θα ήταν πλεονέκτημα για τα παιδιά τους, εάν έβαζε πάνω τους τα χέρια ο μέγας Ιατρός (p).
«Επειδή είχαν μάθει από πριν τη δύναμή του, αυτοί που προσφέρουν τώρα στο σωτήρα τα παιδιά ή τα βρέφη, το έκαναν αυτό, έτσι ώστε με το να βάλει πάνω τους τα χέρια του και με την προσευχή για τα παιδιά και τα βρέφη και με το άγγιγμα, να διώξει μεν τα χειρότερα, και να δημιουργηθεί μέσα τους δύναμη μεταδοτική και διαρκής για το μέλλον που θα εμποδίζει να τους αγγίξουν τα αντίθετα κακά» (Ω).
(4)   «Δηλαδή εμπόδιζαν… Εμπόδιζαν βεβαίως και εκείνους και αυτά, τιμώντας τον διδάσκαλο» (Ζ). Ίσως επίσης και διότι «πλησίαζαν όχι με κόσμιο τρόπο και με θόρυβο και για αυτό εμποδίζουν οι μαθητές, και επειδή ταυτόχρονα νόμιζαν ότι ελαττώνεται το αξίωμα του διδασκάλου με το να του φέρνουν τα παιδιά» (Θφ).
Οι περισσότεροι από τους μαθητές φαίνεται να ήταν άγαμοι. Και οι άγαμοι, εάν δεν είναι ταπεινόφρονες, ώστε να θυμούνται τα παιδικά τους χρόνια, δεν είναι τόσο ευνοϊκοί στα μικρά παιδιά. Πάντως θεώρησαν οι μαθητές, ότι η φροντίδα για τα μικρά παιδιά δεν συμβιβαζόταν με την αξία του Διδασκάλου. Αλλά ο Κύριος συγκαταβαίνει και μέχρι τα μικρά παιδιά. Δες ιη 2,3 (b).

Ματθ.19,14 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν(1)· ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με· τῶν γὰρ τοιούτων(2) ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.19,14 Ο Ιησούς όμως είπε: «Αφήστε τα παιδιά και μην τα εμποδίζετε να ’ρθούν κοντά μου, γιατί η βασιλεία του Θεού ανήκει σε ανθρώπους που είναι σαν κι αυτά».
(1)   «Ο Μάρκος μάλιστα είπε, ότι και αγανάκτησε εναντίον αυτών που εμπόδιζαν» (Ζ). Η φράση αυτή πουθενά αλλού δεν χρησιμοποιήθηκε για τον Κύριο και δηλώνεται με αυτήν η βαθειά απαρέσκεια, την οποία ο Κύριος δοκίμασε βλέποντας τους μαθητές να εμποδίζουν τα παιδιά (p). Πριν υπερασπίστηκε το θεσμό του γάμου. Τώρα υπερασπίζεται τα δικαιώματα των παιδιών (b).
(2)   «Δεν είπε ότι αυτών είναι η βασιλεία των ουρανών, αλλά των τέτοιων, αυτών που μιμούνται την απλότητά τους» (Ζ). «Αυτών που με την ελεύθερη θέλησή τους κάνουν αυτά, τα οποία τα παιδιά έχουν από τη φύση τους» (Σχ).
«Διότι πράγματι η ψυχή του παιδιού είναι καθαρή από όλα τα πάθη. Δεν μνησικακεί σε όσους το λύπησαν αλλά τους πλησιάζει σαν φίλους. Και όσο ξύλο και αν φάει από τη μητέρα του, αυτήν επιζητά και από όλους αυτήν προτιμά. Και αν ακόμη του δείξεις μία βασίλισσα με το στέμμα της, δεν την βάζει πάνω από τη μητέρα του που φορά κουρέλια…
Διότι γνωρίζει να διακρίνει το δικό του και το ξένο όχι από την φτώχεια και τον πλούτο, αλλά από την αγάπη. Και τίποτα περισσότερο από τα αναγκαία δεν επιζητά, αλλά τόσο μόνο όσο να χορτάσει με το γάλα του μαστού και μετά αφήνει τη θηλή. Το παιδί δεν λυπάται για όσα εμείς· όπως για ζημιά χρημάτων και τα τέτοια, ούτε χαίρεται πάλι με όσα εμείς, με αυτά τα φθαρτά. Δεν κατακυριεύεται από πάθος για τα κάλλη των σωμάτων» (Χ).

Ματθ.19,15 καὶ ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτοῖς(1) ἐπορεύθη ἐκεῖθεν(2).
Ματθ.19,15 Κι αφού τα ευλόγησε, έφυγε από ’κει.
(1)   «Ο Μάρκος είπε ότι και αφού τα αγκάλιασε αυτά, βάζοντας τα χέρια πάνω τους, τα ευλογούσε. Το έκανε αυτό εκπληρώνοντας το αίτημα αυτών που τα έφεραν» (Ζ). Αυτή η ομιλία για τα παιδιά και ευλογία του Σωτήρα δείχνει καθαρά, ότι το προπατορικό αμάρτημα δεν αφαίρεσε τελείως το καλό στον άνθρωπο, αλλά αχρείωσε μόνο τη φύση του με την υπερηφάνεια και τον εγωισμό (δ).
(2)   «Αφού με το άγγιγμα άφησε μέσα στα παιδιά δύναμη, έφυγε από τα παιδιά, που δεν μπόρεσαν όμοια με τους μαθητές να ακολουθούν τον Ιησού» (Ω).

Στιχ. 16-26. Ο πλούσιος νέος.

Ματθ.19,16 Καὶ ἰδοὺ εἷς(1) προσελθὼν εἶπεν αὐτῷ· διδάσκαλε ἀγαθέ(2), τί ἀγαθὸν ποιήσω(3) ἵνα ἔχω ζωὴν αἰώνιον;
Ματθ.19,16 Πλησίασε κάποιος τον Ιησού και τον ρώτησε: «Αγαθέ Διδάσκαλε, τι καλό να κάνω για ν’ αποκτήσω αιώνια ζωή;»
(1)   «Αυτόν ο Λουκάς τον είπε άρχοντα, δηλαδή των Ιουδαίων» (Ζ). Δεν γνωρίζουμε με ποια σημασία μπήκε το άρχοντας από τον Λουκά. Ίσως λόγω του μεγάλου πλούτου του ονόμασε έτσι το νέο, για να σημάνει ότι ήταν υπολογίσιμος παράγοντας στην κοινωνία (p).
«Κάποιοι μεν κατηγορούν το νέο αυτό ως κάποιον ύπουλο και πονηρό… εγώ όμως δεν θα μπορούσα να μην πω ότι ήταν φιλάργυρος και δούλος των χρημάτων, επειδή και ο Χριστός τον έλεγξε ότι είναι τέτοιος· ύπουλο όμως καθόλου» (Χ).
«Διότι αν ήταν έτσι δεν θα τον συμπαθούσε ο Κύριος όταν έριξε το βλέμμα του σε αυτόν. Αλλά στα άλλα μεν ήταν καλός και επιθυμούσε τη ζωή την αιώνια, αλλά το αγκάθι της φιλαργυρίας κατέστρεψε το γόνιμο χωράφι της ψυχής του» (Ζ).
(2)   Αυθεντική γραφή: διδάσκαλε, τί αγαθόν.
(3)   Ο πλούσιος βρίσκεται στην παλαιά νομική άποψη, σύμφωνα με την οποία οφείλει να πράξει κάτι και όχι οφείλει να είναι κάτι. Παρ’ όλα αυτά έχει προχωρήσει κάποιο βήμα, αφού αναγνωρίζει, ότι δεν αρκεί μόνη η αποχή από τις παραβάσεις (p).

Ματθ.19,17 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ(1)· τί με λέγεις ἀγαθόν(2); οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός(3). εἰ δὲ θέλεις εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν, τήρησον(4) τὰς ἐντολάς.
Ματθ.19,17 Ο Ιησούς του είπε: «Γιατί με ονομάζεις αγαθό; Κανένας δεν είναι αγαθός, παρά μόνο ένας, ο Θεός. Αν θέλεις πάντως να μπεις στη ζωή, τήρησε τις εντολές».
(1)   Αυθεντική γραφή που μαρτυρείται και από τους κώδικες σιναϊτικό, βατικανό, όπως και από τον Ωριγένη: «τι με ρωτάς για το αγαθό; ένας είναι ο αγαθός» = «ο μεν Ματθαίος έγραψε αυτά, σαν να ρωτήθηκε ο Σωτήρας για αγαθό έργο με την ερώτηση τι αγαθό να πράξω· ενώ ο Μάρκος και ο Λουκάς λένε ότι ο Σωτήρας είπε, τι με λες αγαθό; κανείς δεν είναι αγαθός παρά μόνο ένας, ο Θεός» (Ωριγένης).
Σύμφωνα με τη γραφή αυτή, η έννοια της φράσης είναι: Γιατί με ρωτάς για το αγαθό; Ένας είναι ο αγαθός, δηλαδή το αγαθό δεν είναι κάποια ανεξάρτητη και περιορισμένη ποσότητα στη ζωή. Είναι ιδιότητα χαρακτήρα και μάλιστα του θείου χαρακτήρα. Η αγαθότητα λοιπόν αυτή της θείας φύσης έχει αποκαλυφθεί στις εντολές (a).
Ζωή αιώνια μπορεί να εξασφαλίσει όχι κάποια ορισμένη πράξη, οσοδήποτε έξοχη και ξεχωριστή, αλλά μόνο ο έξοχος χαρακτήρας. Σαν τη γνωστότερη λοιπόν περίληψη για το ποιος πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτός, ο Ιησούς αναφέρει τις εντολές, στις οποίες ο Θεός αποκάλυψε τη θέλησή του (p).
(2)   «Επειδή τον πλησίασε σαν να ήταν απλός άνθρωπος και ένας από τους πολλούς και διδάσκαλος των Ιουδαίων· για αυτό λοιπόν και ως άνθρωπος συζητά μαζί του» (Χ). «Γιατί με λες αγαθό, αφού είμαι άνθρωπος σύμφωνα με τη δική σου αντίληψη;» (Ζ).
«Διότι εκείνος, τόν νόμιζε άνθρωπο μόνο και όχι Θεό. Αν δηλαδή, λέει, με νομίζεις άνθρωπο και όχι Θεό, μη με λες αγαθό» (Α).
«Διότι κανείς από τους ανθρώπους δεν είναι αγαθός με την κύρια έννοια· και διότι είμαστε ευμετάβλητοι μιας και μετακινούμαστε από το αγαθό· και διότι συγκρινόμενη η ανθρώπινη αγαθότητα με αυτήν του Θεού, θεωρείται πονηρία» (Θφ).
«Διότι δεν θα μπορούσε με τον τρόπο που λέγεται αγαθός ο Θεός, με τον ίδιο τρόπο να λεχθεί αγαθός ο άνθρωπος ο οποίος από τον αγαθό θησαυρό της καρδιάς του προσφέρει αγαθά» (Ω). «Νομίζω λοιπόν ότι αυτός που εκτελεί το πρόσταγμα «απομακρύνσου από το κακό και κάνε το καλό», ως προς αυτά μεν που κάνουν οι υπόλοιποι άνθρωποι, κάνει το αγαθό, ως προς το αληθινά αγαθό όμως, όπως ακριβώς δεν θα δικαιωθεί μπροστά στο Θεό κάθε ζωντανός άνθρωπος, αφού κάθε ανθρώπινη δικαιοσύνη αποδεικνύεται ως μη δικαιοσύνη, όταν γίνει αντιληπτή η δικαιοσύνη του Θεού, κατά τον ίδιο τρόπο ούτε αγαθός θα είναι μπροστά στον αγαθό Θεό καθένας που θα μπορούσε να ονομαστεί αγαθός σε σύγκριση με τα κατώτερα από εκείνα» (Ωριγένης).
(3)   «Όταν λέει «κανείς δεν είναι αγαθός», δεν το λέει αυτό για να αποκλείσει τον εαυτό του από το ότι είναι αγαθός… Διότι δεν είπε, τι με λες αγαθό; Δεν είμαι αγαθός· αλλά (είπε) κανείς δεν είναι αγαθός· δηλαδή κανείς από τους ανθρώπους. Αλλά και αυτό ακόμη όταν το λέει, δεν το λέει αποστερώντας ούτε τους ανθρώπους από την αγαθότητα· αλλά το λέει σε σύγκριση με την αγαθότητα του Θεού» (Χ).
«Δεν το είπε αυτό κατηγορώντας όλη την ανθρώπινη φύση για πονηρία, αλλά συγκρίνοντας την αγαθότητα που υπάρχει στους ανθρώπους με αυτήν του Θεού» (Σειρές,Χ)· «επειδή το αγαθό με την κύρια έννοια δεν αναφέρεται σε κανέναν παρά μόνο στο Θεό» (Ω).
«Διότι μόνος κυρίως αγαθός είναι ο Θεός» (Ζ). «Δηλαδή εκ φύσεως μεν αγαθός είναι μόνος ο Θεός, ενώ από ελεύθερη διάθεση (θέληση) αγαθός είναι μόνο αυτός που μιμείται το Θεό» (Σειρές,Χ).
(4)   Με το τήρησε δηλώνει συνεχή ενέργεια, όχι κάποια απλή και μεμονωμένη πράξη, η οποία μπορεί να έχει αρχή και τέλος (τι να κάνω αγαθό)(a). Τήρησε στη ζωή σου, σε όλο το βίο σου (δ). Αυθεντική γραφή τήρει=φύλαγε διαρκώς.

Ματθ.19,18 λέγει αὐτῷ· ποίας(1); ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε· τὸ οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ κλέψεις(2), οὐ ψευδομαρτυρήσεις,
Ματθ.19,18 Ποιες;» του λέει. Κι ο Ιησούς είπε: «Το μη σκοτώσεις, μη μοιχεύσεις, μην κλέψεις, μην ψευδομαρτυρήσεις,
Ματθ.19,19 τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα(3), καὶ ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν(4).
Ματθ.19,19 τίμα τον πατέρα και τη μητέρα σου και αγάπα τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου».
(1)   «Λέει ποιές; Όχι με σκοπό να τον πειράξει, Θεός φυλάξοι· αλλά επειδή νόμιζε ότι άλλες είναι εκείνες οι εντολές, εκτός από τις εντολές του νόμου, που θα του χάριζαν την αιώνια ζωή· πράγμα που ήταν σημάδι ανθρώπου που έχει πάρα πολύ μεγάλη επιθυμία» (Χ).
Ο νέος έχοντας αναμφίβολα υπ’ όψη τα 613 ιδιαίτερα παραγγέλματα, σε όσα οι γραμματείς και ραββίνοι υπολόγιζαν ότι έχει ο μωσαϊκός νόμος, βρέθηκε σε απορία για το ποιες εντολές εννοούσε ο Κύριος (F).
(2)   Ο Ματθαίος συμφωνεί με τον Μάρκο ως προς τη σειρά των εντολών, που είναι συνηθισμένη και σε μας: ου φονεύσεις, ου μοιχεύσεις, ου κλέψεις. Αλλά ο Λουκάς σύμφωνα με τον Βατικανό κώδικα στο Δευτ. ε 17, αντιστρέφει τη σειρά αυτή, όπως και ο Παύλος στο Ρωμ. ιγ 19 και ο Nash πάπυρος. Τόσο ο Φίλων (περί Δεκαλόγου 24), όσο και ο Τερτυλλιανός (de Pudic 5) βασίζουν επιχείρημα πάνω στο ότι προηγείται η μοιχεία από το φόνο.
Ο Ιάκωβος (β 11) φαίνεται να δέχεται την ίδια σειρά. Το ότι ο Λουκάς συμφωνεί με τον Παύλο δεν είναι καθόλου εκπληκτικό (p). Ο Ματθαίος ακολουθεί τη σειρά του μασωριτικού κειμένου της Εξόδου και του Δευτερονομίου και των Ο΄ σύμφωνα με τον Αλεξανδρινό κώδικα (a).
(3)   Και οι 3 συνοπτικές αφηγήσεις παρουσιάζουν τον Κύριο να βάζει στη σειρά τελευταίο το παράγγελμα που αφορά στους γονείς. Αυτό έγινε για έμφαση, διότι το παράγγελμα αυτό δεν τηρούνταν στις μέρες του Κυρίου συνηθέστατα με τη λέξη Κορβάν. Δες Ματθ. ιε 4 (p).
(4)   Αποτελεί περίληψη των εντολών της δεύτερης πλάκας (του δεκαλόγου) και προέρχεται από το Λευϊτ. ιθ 18 (p). Ο Κύριος πρόσθεσε και το χωρίο αυτό βάζοντας τον πλούσιο στο δρόμο της τέλειας αγάπης και οδηγώντας τον στην πλήρη απόσπαση από τον πλούτο (L). «Οι μεν άλλες εντολές λοιπόν έχουν νομοθετηθεί σε ένα μέρος στο βιβλίο της Εξόδου· το «θα αγαπήσεις τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου» σε άλλο μέρος και έτσι φανερά στο Λευϊτικό» (Σχ).

Ματθ.19,20 λέγει αὐτῷ ὁ νεανίσκος· πάντα ταῦτα ἐφυλαξάμην(1) ἐκ νεότητός μου· τί ἔτι ὑστερῶ(2);
Ματθ.19,20 Όλα αυτά τα τηρώ από πολύ μικρός», του λέει ο νεαρός. «Σε τι ακόμα υστερώ;»
(1)   Με αγαθή συνείδηση μπορούσε ο νέος να δώσει αυτήν τη βεβαίωση κρίνοντας τον εαυτό του σύμφωνα με το γράμμα των 5 εντολών τις οποίες ο Κύριος του πρόβαλλε (p). Παρουσιάζεται όμως τελείως επιπόλαιη και ελαφριά αυτή η κρίση του νέου. «Συνενώνοντας την αμάθεια με την υπεροψία, είπε, τι ακόμα υστερώ» (Κ).
«Διότι θα απορήσει κάποιος, αν μιλούσε ειλικρινά ο νέος. Διότι αφού είχε κτήματα πολλά πώς αγαπούσε τον πλησίον όπως τον εαυτό του; Διότι πράγματι θα τα μοίραζε αυτά σε αυτούς που είχαν λίγα ή τίποτα. Τι μπορούμε να πούμε λοιπόν; Ότι κατόρθωσε και αυτήν την εντολή, όπως μπορούσε τότε να την κατορθώσει. Διότι αγαπούσε μεν τον πλησίον όπως τον εαυτό του, αλλά τόσο μόνο, ώστε να μην κάνει σε αυτόν κάτι βλαβερό, όχι όμως ώστε και να μοιραστεί με αυτόν το δικό του πλούτο» (Ζ).
(2) =Σε τι δηλαδή υστερώ ως προς το πλήρες μέτρο της τέλειας αρετής και δικαιοσύνης (δ). «Σε τι υστερώ; Λέγοντας αυτό όμως φανέρωσε ότι επιθυμεί μεγαλύτερη αρετή. Για αυτό και, όπως λέει ο Μάρκος, ο Ιησούς βλέποντάς τον, τόν συμπάθησε και του είπε, ένα σου λείπει. Τον κοίταξε δηλαδή ήμερα· τον συμπάθησε όμως, επειδή λαχταρούσε πολύ τη σωτηρία, παρόλο που ήταν δεμένος με τις αλυσίδες της φιλαργυρίας» (Ζ).
Ίσως ο νέος ανέμενε να του ειπωθεί κάποιο δύσκολο έργο, το οποίο τα μεγάλα πλούτη του θα έκαναν εύκολο σε αυτόν (p).

Ματθ.19,21 ἔφη αὐτῷ ὁ Ἱησοῦς(1)· εἰ θέλεις(2) τέλειος(3) εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα(4) καὶ δὸς πτωχοῖς(5), καὶ ἕξεις θησαυρὸν(6) ἐν οὐρανῷ(7), καὶ δεῦρο(8) ἀκολούθει μοι(9).
Ματθ.19,21 Ο Ιησούς του απάντησε: «Αν θέλεις να γίνεις τέλειος, πήγαινε πούλησε τα υπάρχοντά σου και δώσε τα χρήματα στους φτωχούς, και θα έχεις θησαυρό κοντά στο Θεό· κι έλα να με ακολουθήσεις».
(1)   Ο Κύριος απάντησε αμέσως στην ερώτηση ούτε επιβεβαιώνοντας ούτε αναιρώντας την κρίση του νέου για το παρελθόν του (p).
«Επειδή ο σωτήρας μας ήθελε ήρεμα και χωρίς μίσος να ελέγξει εκείνο τον πλούσιο ότι δεν έλεγε την αλήθεια με το να πει, ότι είχε τηρήσει την εντολή «θα αγαπήσεις τον πλησίον όπως τον εαυτό σου», είπε σε αυτόν το, «αν θέλεις να είσαι τέλειος πήγαινε πούλησε τα υπάρχοντά σου και δώστα στους φτωχούς». Διότι έτσι θα φανείς ότι λες την αλήθεια ότι έχεις τηρήσει την εντολή «θα αγαπήσεις τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου»» (Ω).
(2)   «Αφήνει το παν στη διάθεσή του… επικαλύπτοντας την εντύπωση ότι είναι βαριά η συμβουλή» (Χ).
(3)   «Διότι είναι πράγματι ατελείς αυτοί που κατορθώνουν τις νομικές εντολές, αφού και αυτές είναι ατελείς λόγω της ασθένειας των Ιουδαίων» (Ζ). Τέλειος είναι εκείνος, στον οποίο δεν λείπει τίποτα για να μπει στην αιώνια ζωή (b).
«Αν είναι τέλειος αυτός που έχει όλες τις αρετές και δεν κάνει κάτι από κακία, πώς θα μπορούσε να γίνει τέλειος αυτός που πούλησε τα υπάρχοντά του και τα έδωσε στους φτωχούς; Διότι ας υποθέσουμε ότι κάποιος το έχει κάνει αυτό, πώς όμως πάλι θα μπορούσε να γίνει αμέσως πράος, αν τύχει να πέφτει εύκολα στην οργή;… Με ποιό λοιπόν τρόπο αυτός που έδωσε τα υπάρχοντα και τα μοίρασε στους φτωχούς θα είναι έξω από κάθε επιθυμία;… Αυτός που πειθόμενος στα λόγια του Χριστού, αντάλλαξε τον πλούτο με τη φτώχεια για να γίνει τέλειος, αμέσως θα βοηθηθεί όπως και οι Απόστολοι του Χριστού ώστε να γίνει σοφός εν Χριστώ και ανδρείος και δίκαιος και συνετός και έξω από κάθε πάθος» (Ω).
(4)   Δύο μέρη υπάρχουν στην απάντηση που δόθηκε στο νέο· το ένα να πουλήσει τα υπάρχοντά του και να δώσει αυτά στους φτωχούς και το άλλο να ακολουθήσει το Χριστό. Το ένα είναι προπαρασκευαστικό του άλλου (p). Πρόκειται για παράγγελμα και όχι για συμβουλή. Είναι απαραίτητη η συμμόρφωση με αυτό και όχι προαιρετική. Είναι όμως ειδική και όχι καθολική και γενική. Είναι σύμφωνη με την ιδιοσυγκρασία της ψυχής του νέου προς τον οποίο απευθύνθηκε. Διότι και πολλοί άλλοι ακολούθησαν το Χριστό, στους οποίους δεν δόθηκε αυτή η παραγγελία. Είναι δυνατόν κάποιος να γίνει τέλειος, την ίδια ώρα που έχει και πλούτη. Και είναι δυνατόν να δώσει κάποιος τα πάντα στους φτωχούς και παρ’ όλα αυτά να μείνει μακριά από την τελειότητα (b).
Δεν λέει εδώ ο Κύριος, οποιοσδήποτε, αλλά εσύ, και βλέπει κάποιος αμέσως από την αρχή ότι ο νέος ρωτούσε για τον εαυτό του. Πρόκειται λοιπόν για κλήση ειδική, η οποία θα απευθυνόταν και σε πολλούς άλλους, χωρίς όμως να αποτελεί και καθήκον για όλους (L), αλλά μόνο για τους καλεσμένους. Η πρόσκληση αυτή γίνεται και προς κάθε φιλάργυρο που δεν έχασε το σπέρμα της πίστης, ο οποίος, για να γίνει μαθητής του Κυρίου, τέλειος δηλαδή ηθικός άνθρωπος, οφείλει να αποβάλλει από τον εαυτό του τον τύραννο Μαμμωνά (δ).
Το παράγγελμα να προβεί στη θυσία του πλούτου του, ήταν το φάρμακο το οποίο απαιτούσε η ψυχή του νέου. Είχε πολλή προσκόλληση στα πλούτη και σε όσα αποκτούνται με τον πλούτο και λίγη συμπάθεια για το φτωχό. Μέχρι τώρα οι αρετές του ήταν αρνητικές μάλλον παρά θετικές. Ήταν ελεύθερος από μεγάλες αμαρτίες, αλλά στερούνταν ανώτερου ιδανικού. Το να ζήσει μαζί με τον Ιησού Χριστό και να διδαχτεί από αυτόν θα ήταν η άριστη θεραπεία για το νέο και θα οδηγούσε αυτόν στην αιώνια ζωή (p).
Η αυτοθυσία την οποία ο Κύριος επέβαλε στον πλούσιο νέο επιβεβαιώνει κατ’ αρχήν το καθήκον κάθε πλουσίου να υπηρετεί τον φτωχό. Η ειδική μορφή την οποία η υπηρεσία και βοήθεια αυτή πρέπει να παίρνει ποικίλλει σύμφωνα με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής (Swete). Δεν υποχρεώνεται μεν κάθε πιστός να πουλήσει τα υπάρχοντά του και να τα μοιράσει στους φτωχούς, το πνεύμα όμως της αγάπης και της αυτοθυσίας, το οποίο ζητήθηκε από το νέο, ζητιέται από κάθε ακόλουθο του Ιησού (ο).
(5)   «Δεν αρκεί επομένως το να περιφρονούμε τα χρήματα, αλλά πρέπει και να θρέψουμε φτωχούς» (Χ).
(6)   Η κληρονομία της Βασιλείας ονομάζεται θησαυρός σε αντίθεση με τα εγκόσμια αγαθά. Θέλεις να είσαι πλούσιος; Ζήτησε τον θησαυρό αυτόν (b).
(7)   Λέγεται σε αντίθεση με τα γήινα υπάρχοντα του νέου (ο). «Θησαυρό στον ουρανό ονομάζει τη φυλαγμένη εκεί για τους άξιους αμοιβή των κατορθωμάτων» (Ζ).
(8)   Όταν ο νέος θα ελευθέρωνε τον εαυτό του από τα δεσμά, τα οποία τον είχαν δέσει στη γη, τότε θα έμπαινε στη στενή πύλη και την τεθλιμμένη οδό, η οποία θα τον οδηγούσε στη ζωή (Ματθ. ζ 14) και θα ήταν έτοιμος να ακολουθήσει το Χριστό.
(9)   Στην περίπτωση του νέου εφαρμοζόταν και κατά γράμμα. Ο Κύριος διείδε σε αυτόν πρόσωπο, από το οποίο μπορούσε να προέλθει και άλλος απόστολος, ένας Βαρνάβας, εάν όχι Παύλος. Και επιζήτησε να ενδυναμώσει τον συμπαθή αλλά ασθενή αυτόν χαρακτήρα.
«Έλα να με ακολουθήσεις, με την έννοια του βάδιζε στα ίχνη του δικού μου τρόπου ζωής, ακολούθησε τις εντολές μου» (Ζ).
«Πρέπει να ακολουθεί κάποιος το Χριστό, δηλαδή να κάνει όλα όσα προστάζει, να είναι έτοιμος για σφαγές και καθημερινό θάνατο. Επομένως από το να ρίξει τα χρήματα, πολύ μεγαλύτερο ήταν αυτό το πρόσταγμα, το να χύσει και το ίδιο του το αίμα. Αλλά σε αυτό δεν βοηθά λίγο το να απαλλαχτεί κάποιος από τα χρήματα» (Χ).

Ματθ.19,22 ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος(1) τὸν λόγον ἀπῆλθε λυπούμενος(2)· ἦν γὰρ ἔχων(3) κτήματα(4) πολλά(5).
Ματθ.19,22 Μόλις άκουσε την απάντηση ο νεαρός, έφυγε λυπημένος, γιατί είχε μεγάλη περιουσία.
(1)   Λόγω της δυσκολίας της πραγματοποίησης του παραγγέλματος, ίσως επίσης και διότι έβλεπε, ότι η θέλησή του ήταν ασθενής. Δεν ανέμενε ποτέ τόσο αυστηρή απάντηση και δεν φανταζόταν, ότι θα ερχόταν σε αδυναμία να κάνει ό,τι ο αγαθός διδάσκαλος θα του ζητούσε. Δεν λέγεται όμως, ότι αγανάκτησε ή ότι έδωσε με οργή κάποια απάντηση. Επέστρεψε στα πλούτη του, τα οποία και πριν δεν τον ικανοποιούσαν, και τα οποία πολύ περισσότερο δεν θα τον ικανοποιούσαν τώρα.
«Σε αυτόν που πλησίασε με χαρά και επιθυμία, επειδή διέταξε ο Χριστός να πετάξει τα χρήματα, τόσο πολύ κατέθλιψε το νου του» ώστε εκείνος «αφού σιώπησε και έγινε κατσουφιασμένος και δυσαρεστημένος, έτσι έφυγε» (Σχ).
(2)   «Λυπούμενος με λύπη του κόσμου, η οποία προξενεί θάνατο» (Ω).
(3)   ἦν ἔχων, σημαίνει μόνιμη και συνεχή κατοχή. Δεν ήταν κάποιος από τους νεόπλουτους, που αιφνίδια έγιναν πλούσιοι, αλλά από αρκετό χρόνο ήταν κάτοχος κτημάτων πολλών (ο).
(4)   Ακίνητη περιουσία (b).
(5)   «Όσο είχε πολλά, τόσο υποδουλωνόταν σε αυτά» (Ζ). «Διότι δεν κυριεύονται το ίδιο αυτοί που έχουν λίγα και αυτοί που είναι βουτηγμένοι σε πολλή περιουσία· διότι τότε γίνεται πιο τυραννικός ο έρωτας» (Χ). «Έγινε λοιπόν η πολυκτημοσύνη αιτία της λύπης και της ανυπακοής» (Ζ).
Δεν θα ήταν άραγε δυνατόν ο Κύριος να φανεί προς το νέο πιο συγκαταβατικός; Όχι. Μαθητές που προβάλλουν τους όρους τους (Ματθ. η 21) προσελκύονται μεν εύκολα, αλλά και χάνονται εύκολα. Εάν ο Χριστός χαλάρωνε τους όρους με σκοπό να κερδίσει το νέο, ήταν δυνατόν για κάποιο χρόνο να έχει ένα επιπλέον ενθουσιώδη ακόλουθο, με τον κίνδυνο όμως αργότερα να έχει έναν δεύτερο Ιούδα (p).

Ματθ.19,23 Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι δυσκόλως(1) πλούσιος(2) εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
Ματθ.19,23 Τότε ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Σας βεβαιώνω πως δύσκολα θα μπει πλούσιος στη βασιλεία του Θεού.
(1)   Ο νέος αυτός, όταν είχε ήδη τα πόδια του στο δρόμο, αποσύρθηκε λόγω του πλούτου του (b). Ο πειρασμός του πλούτου είναι μεγάλος και διότι στραβώνει τη συνείδηση για απόκτηση και αύξησή του με κάθε μέσο και επειδή προσηλώνει το νου στα γήινα και φθαρτά και επειδή κλείνει την καρδιά του πλουσίου προς τον πάσχοντα αδελφό (δ). Τα πλούτη γεννάνε άμετρη αλαζονεία, αυτοπεποίθηση, αγάπη προς την επίδειξη, αδιαφορία για τα συμφέροντα των άλλων και το χειρότερο απορρόφηση και φροντίδα για επιπλέον αύξηση του πλούτου (ο).
Παρ’ όλα αυτά «δεν είπε ότι πλούσιος δεν θα μπει στη βασιλεία των ουρανών, διότι αν είχε πει αυτό, θα είχε αποκλείσει τον πλούσιο από τη βασιλεία των ουρανών. Αλλά λέει ότι ο πλούσιος δύσκολα θα μπει, φανερώνοντας τη δυσκολία μεν για τη σωτηρία του πλουσίου, όχι όμως και το αδύνατο» (Ω).
(2)   Λέει αυτά «όχι κατηγορώντας τα χρήματα, αλλά αυτούς που είναι κυριευμένοι από αυτά. Αν όμως πλούσιος δύσκολα, πόσο μάλλον ο πλεονέκτης. Εάν δηλαδή το να μη δώσεις το δικό σου, είναι εμπόδιο για τη βασιλεία, το να παίρνεις και των άλλων, κατάλαβε πόση φωτιά μαζεύει» (Χ).

Ματθ.19,24 πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν(1), εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον(2) διὰ τρυπήματος(3) ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον(4) εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν(5).
Ματθ.19,24 Και σας το επαναλαμβάνω: Είναι ευκολότερο να περάσει καμήλα από βελονότρυπα, παρά να μπει πλούσιος στη βασιλεία του Θεού».
(1)   «Αφού είπε ότι είναι δύσκολο, συνεχίζοντας δείχνει, ότι είναι και αδύνατον, και όχι απλώς αδύνατο, αλλά και σε υπερβολικό βαθμό αδύνατο, και αυτό το έκανε φανερό με το παράδειγμα της καμήλας και της βελόνας» (Χ).
(2)   «Διότι είναι μεν αδύνατον η καμήλα, το ζώο, να περάσει μέσα από την τρύπα της βελόνας· από αυτό όμως, εκείνο είναι πιο αδύνατο» (Ζ). Και στο Ταλμούδ βρίσκεται επίσης η φράση «να περάσει ο ελέφαντας μέσα από την τρύπα της βελόνας»· επομένως και εδώ ο Σωτήρας παριστάνει το αδύνατο με την εικόνα αυτή, παίρνοντας το μεγαλύτερο φορτηγό ζώο και κηρύσσοντας ευκολότερο το να μπει αυτό από τη μικρότατη γνωστή τρύπα παρά να σωθεί ο πλούσιος (δ).
(3)   Αυθεντική γραφή τρήματος.
(4)   «Όπως ακριβώς δηλαδή η τρύπα της βελόνας δεν χωρά την καμήλα και για την μεγάλη στενότητα αυτής και για το μεγάλο όγκο εκείνης, έτσι και η οδός που οδηγεί στη ζωή δεν χωρά τον πλούσιο και για την στενότητα αυτής και για τον όγκο αυτού» (Ζ).
Σε αυτήν «την παραβολή ο μεν πλούσιος παρομοιάζεται με καμήλα, όχι μόνο γιατί το ζώο είναι ακάθαρτο όπως δίδαξε ο νόμος, αλλά και για την όλη του κυρτότητα· η βασιλεία των ουρανών όμως παρομοιάζεται με τρύπα βελόνας για να φανερώσει ότι είναι πολύ στενή και υπερβολικά τεθλιμμένη η είσοδος της βασιλείας των ουρανών για τον πλούσιο» (Ω).
(5)   «Αφού τοποθέτησε το πράγμα ήδη κάπως κοντά και στα πρόθυρα του αδυνάτου, δείχνει ότι δεν θα ναι τυχαίος ο μισθός για όσους είναι πλούσιοι και μπορούν να φιλοσοφούν. Για αυτό και είπε ότι αυτό είναι έργο Θεού, για να δείξει, ότι χρειάζεται τη χάρη αυτός που πρόκειται να κατορθώσει αυτό» (Κ).

Ματθ.19,25 ἀκούσαντες δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐξεπλήσσοντο σφόδρα λέγοντες· τίς ἄρα δύναται σωθῆναι(1);
Ματθ.19,25 Όταν τ’ άκουσαν οι μαθητές του, ένιωσαν μεγάλη κατάπληξη κι έλεγαν: «Τότε ποιος μπορεί να σωθεί;»
(1)   Είναι δυνατόν οι 12 να είχαν ακόμη το φρόνημα, ότι η επίγεια ευμάρεια είναι σημάδι ευσέβειας, διότι ο Θεός υποσχέθηκε να ευλογήσει την περιουσία του θρησκευόμενου. Αλλά εν πάση περιπτώσει η πείρα είχε διδάξει αυτούς ότι σχεδόν όλοι οι άνθρωποι αγαπούν τα πλούτη, είτε κατέχουν είτε προσπαθούν να αποκτήσουν αυτά. Εάν λοιπόν ο πλούσιος αποκλείεται από τη βασιλεία, τότε ποιός μπορεί να σωθεί; (p).
Λιγότερο πιθανή ερμηνεία: «θορυβούνταν όχι για τους εαυτούς τους, διότι ήταν φτωχοί, αλλά για τους πλούσιους. Διότι άρχισαν να αποκτούν σπλάχνα δασκάλων και να λυπούνται υπερβολικά για την απώλεια των ανθρώπων» (Ζ).

Ματθ.19,26 ἐμβλέψας(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· παρὰ ἀνθρώποις τοῦτο ἀδύνατόν(2) ἐστι, παρὰ δὲ Θεῷ(3) πάντα(4) δυνατά ἐστι.
Ματθ.19,26 Ο Ιησούς τους κοίταξε και είπε: «Αυτό είναι αδύνατο για τους ανθρώπους· για το Θεό όμως όλα είναι δυνατά».
(1)   «Αφού λοιπόν με το ήμερο και πράο βλέμμα του παρηγόρησε τη γεμάτη από ταραχή σκέψη τους και διέλυσε την αγωνία τους (διότι αυτό δήλωσε ο ευαγγελιστής λέγοντας «εμβλέψας») τότε και με τα λόγια του, τούς ανεβάζει το ηθικό» (Χ).
Κοίταξε, δηλαδή με προσοχή παρατήρησε αυτούς, για να επιστήσει την προσοχή τους στο βαρυσήμαντο λόγο (δ). Ο Ιησούς δίδαξε πολλά και με το βλέμμα του και με την έκφραση του προσώπου του (b).
(2)   «Στους πλούσιους ανθρώπους, αυτό, δηλαδή το να σωθούν, είναι αδύνατον· επειδή δηλαδή είναι δεμένοι δυνατά με τις αλυσίδες της φιλαργυρίας, αδυνατούν αυτοί από μόνοι τους να ελευθερωθούν από αυτήν την τυραννία» (Ζ). Στους ανθρώπους, ως ανθρώπους αφημένους στις δικές τους δυνάμεις (F).
(3)   «Είπε ότι αυτό είναι έργο του Θεού, για να δείξει, ότι χρειάζεται πολλή χάρη αυτός που πρόκειται να το κατορθώσει… Διότι δεν είπε «τα αδύνατα στους ανθρώπους είναι δυνατά στο Θεό» για αυτόν το λόγο, για να απελπιστείς και να παραιτηθείς με τη σκέψη ότι είναι αδύνατα, αλλά τα είπε με σκοπό, ώστε, αφού κατανοήσεις το μέγεθος του κατορθώματος, να σπεύσεις με ευκολία στον αγώνα και επικαλούμενος και τη βοήθεια του Θεού στους καλούς αυτούς αγώνες σου, να πετύχεις την αιώνια ζωή» (Χ).
(4)   Άρα και το να σωθεί ο πλούσιος. Η θεία παντοδυναμία φαίνεται όχι μόνο στο βασίλειο της φύσης, αλλά και σε αυτό της χάρης και δόξας (b).
«Κάνει φανερό ότι, όπως από μόνο του μεν είναι αδύνατον η καμήλα να περάσει από τρύπημα βελόνας, είναι δυνατόν όμως όσο εξαρτάται από το Θεό, έτσι και ο πλούσιος, όσο εξαρτάται από αυτόν, είναι αδύνατον να μπει στη βασιλεία των ουρανών, για το Θεό όμως που όλα είναι δυνατά, και αυτό είναι δυνατόν σε αυτόν, ο οποίος με απερίγραπτη δύναμη ή λεπταίνει την παχύτητα του κακού, ή κάνει σε αυτόν ευρύχωρη τη στενότητα της εισόδου… Τις μεθόδους του πώς ο Θεός θα τα κάνει αυτά δυνατά, μόνο αυτός θα μπορούσε να τις ξέρει και ο Χριστός του και αυτός στον οποίο θα αποκαλύψει ο υιός του» (Ω).
«Λένε κάποιοι, ότι αν όλα είναι δυνατά στο Θεό, άρα είναι δυνατόν στο Θεό και το κακό. Προς τους οποίους λέμε ότι το κακό δεν φανερώνει δύναμη αλλά αδυναμία. Για αυτό και… ο Παύλος λέει, ενώ ήμασταν ασθενείς, δηλαδή αμαρτωλοί. Αλλά και αλλιώς, σύμφωνα με το θεολόγο Γρηγόριο, αρχή του κακού είναι η αμέλεια του αγαθού· πώς όμως θα μπορούσε να αμελήσει το αγαθό η αυτοαγαθότητα;» (Ζ).

Στιχ. 27-30. Οι αμοιβές σε όσους άφησαν τα πάντα για τον Χριστό.

Ματθ.19,27 Τότε ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος(1) εἶπεν(2) αὐτῷ· ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα(3) καὶ ἠκολουθήσαμέν(4) σοι· τί ἄρα ἔσται ἡμῖν(5);
Ματθ.19,27 Μίλησε τότε ο Πέτρος και του είπε: «Να, εμείς αφήσαμε τα πάντα και σε ακολουθήσαμε. Τι θα γίνει μ’ εμάς;»
(1)   Χαρακτηριστικά ο Πέτρος παίρνει το λόγο εκ μέρους των 12. Θα ήθελε να βεβαιωθεί, εάν εκείνο το οποίο είναι δυνατόν μόνο στο Θεό, έγινε δυνατόν και για αυτούς (p).
«Αυτό το είπε ο Πέτρος, επειδή κατάλαβε μεν το λόγο που είπε ο Ιησούς, «αν θέλεις να είσαι τέλειος… και έλα ακολούθησέ με», και επειδή είδε το νέο που άκουσε αυτά να φεύγει με λύπη… και επειδή κατανόησε και τη δυσκολία που υπάρχει στο να μπει στη βασιλεία των ουρανών ο πλούσιος, όπως ακριβώς και αυτός δεν έκανε εύκολο πράγμα με το να αφήσει τα πάντα και να ακολουθήσει το σωτήρα, για αυτό είπε αυτά εδώ τα λόγια» (Ω).
(2)   Με κάθε απλότητα (b).
(3)   «Ποιά όλα, μακάριε Πέτρο; Το καλάμι; Το δίχτυ; Την τέχνη; Αυτά είναι τα όλα που μου λες;» (Χ). «Ναι, λέει, αυτά που είχα και όσα είχα. Διότι η προαίρεσή μου ήταν πλήρης» (Ζ). Αυτά τα λίγα, είναι το ίδιο όλα για τον εργάτη, όσο και τα πολλά για τον σατράπη (b).
«Για να μάθεις και εσύ ο φτωχός ότι σε τίποτα δεν μειονεκτείς από την φτώχεια, εάν έχεις φρόνημα υψηλό» (Σχ).
«Διότι όπως ακριβώς στο δόσιμο, ο Θεός δικαιώνει, αποδεχόμενος όχι αυτό που δίνεται, αλλά τη διάθεση αυτού που δίνει, και περισσότερο αποδέχεται αυτόν που έδωσε λιγότερο, αλλά με τελειότερη διάθεση, από αυτόν που έδωσε περισσότερο από τα περισσότερα που έχει και με διάθεση κατώτερη (όπως είναι φανερό από αυτά που γράφτηκαν για το μεγάλο δόσιμο των πλουσίων και των δύο λεπτών, τα οποία η χήρα έβαλε για τους φτωχούς στο γαζοφυλάκιο) έτσι και σε αυτούς που για την αγάπη στο Θεό άφησαν όσα είχαν, …δεν είναι οπωσδήποτε περισσότερο αποδεκτός αυτός που άφησε τα περισσότερα από αυτόν που άφησε τα λιγότερα, και μάλιστα όταν τύχει να άφησε κάποιος τα λιγότερα με όλη την ψυχή του, σε αντίθεση με αυτόν που φαίνεται ότι περιφρόνησε τα περισσότερα.
Παρόλο λοιπόν που ο Πέτρος μαζί με τον αδελφό του Ανδρέα άφησαν μικρά και ασήμαντα… αλλά δεν λογαριάστηκαν μικρά από το Θεό που ήξερε ότι έκαναν αυτό με τέτοια διάθεση, ώστε και αν ακόμα είχαν πολλά κτήματα και περισσότερα υπάρχοντα, δεν θα κυριεύονταν από αυτά ούτε θα εμποδιζόταν η ορμή τους, επειδή ήθελαν να ακολουθήσουν τον Ιησού» (Ω).
(4)   «Πρόσεξε και πώς με ακρίβεια απαντά, όπως ο Χριστός ζήτησε. Διότι πράγματι αυτός (ο Κύριος) δύο πράγματα ζήτησε από τον πλούσιο, να δώσει στους φτωχούς τα υπάρχοντα και να τον ακολουθήσει. Για αυτό και αυτός τα δύο αυτά προβάλλει, το ότι άφησε και το ότι ακολούθησε» (Χ).
(5)   Τι αγαθό θα έχουμε στη μέλλουσα ζωή; Το έσται=θα γίνει, θα συμβεί, θα δοθεί (δ). «Τι άραγε θα είναι σε μας για αμοιβή;» (Ζ).

Ματθ.19,28 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι(1), ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ(2), ὅταν καθίσῃ(3) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθίσεσθε(3) καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους(4) κρίνοντες(5) τὰς δώδεκα φυλὰς(6) τοῦ Ἰσραήλ.
Ματθ.19,28 Κι ο Ιησούς τους απάντησε: «Σας βεβαιώνω πως εσείς που με ακολουθήσατε, όταν θα καθίσει ο Υιός του Ανθρώπου στο μεγαλόπρεπο θρόνο του, στον καινούριο κόσμο, θα καθίσετε κι εσείς σε δώδεκα θρόνους, για να κρίνετε τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ.
(1)   «Δεν είπε εσείς μόνο, αλλά και πρόσθεσε: οι οποίοι με ακολουθήσατε, ώστε και τον Ιούδα να αποκλείσει και τους μεταγενέστερους μαθητές να προσελκύσει» (Χ).
«Διότι είπε, αυτοί που ακολούθησαν, δηλαδή οι μέχρι τέλους, ενώ εκείνος (ο Ιούδας) δεν ήταν μέχρι τέλους» (Θφ). Οι μαθητές είχαν συμμετάσχει στις στερήσεις του Μεσσία και θα συμμετείχαν και στις δόξες της βασιλείας του (p).
(2)   «Παλιγγενεσία λέει τώρα την ανάσταση των νεκρών διότι θα ζήσουν πάλι» (Ζ)=δεύτερη γέννηση και ανάπλαση ή ανακαίνιση της κτίσης (δ). Θα γίνει νέα δημιουργία, στην οποία ο δεύτερος Αδάμ θα είναι αρχηγός, όταν ο όλος μικρόκοσμος της ανθρώπινης φύσης με την ανάσταση, και ο μακρόκοσμος του σύμπαντος θα γεννηθούν ξανά. Δες Πράξ. γ 21,Αποκ. κα 5,Ματθ. κστ 29 (b). Από μία οπτική η υπόσχεση για παλιγγενεσία είχε την αρχή της εκπλήρωσής της κατά την Πεντηκοστή (S).
(3)   Το μέσο ρήμα χρησιμοποιείται για τους μαθητές, το ενεργητικό (καθίση) για τον Κύριο. Στην αρχή της κρίσης οι μαθητές θα στέκονται όρθιοι. Δες Λουκ. κα 36,Β΄Κορ. ε 10. Έπειτα, όταν θα απαλλαχτούν από κάθε κατηγορία, θα καθίσουν μαζί του. Δες Α΄ Κορ. στ 2 (b).
(4)   «Με τους δώδεκα θρόνους έκανε ολοφάνερη την τότε ανάπαυση και ιδιαίτερη τιμή των δώδεκα μαθητών και την κοινωνία της βασιλείας του… Είπε ότι τότε θα αναπαυθείτε και θα τιμηθείτε περισσότερο από όλους και θα βασιλέψετε μαζί μου» (Ζ).
«Διότι οι θρόνοι δεν φανερώνουν ότι θα καθίσουν, διότι μόνος αυτός είναι που πρόκειται να κάτσει και να κρίνει· αλλά με τους θρόνους φανέρωσε την τιμή και την απερίγραπτη δόξα» (Σχ). Τον θρόνο του Ιούδα πήρε άλλος (b).
(5)   Ή, «με την έννοια του καταδικάζοντας» (Ζ), «όπως ακριβώς είπε, ότι η βασίλισσα του νότου θα καταδικάσει την γενιά εκείνη και οι Νινευίτες πάλι ότι θα καταδικάσουν αυτούς» (Χ)· «όχι επειδή θα δικάζουν, αλλά επειδή ο δικαστής από την πίστη εκείνων θα καταδικάσει αυτούς· επειδή και αυτοί και εκείνοι ανατράφηκαν με τους ίδιους νόμους και τα ίδια ήθη, και όμως εκείνοι μεν πίστεψαν ενώ εκείνοι απίστησαν» (Ζ).
«Διότι η όλη ζωή των δικαίων θα κρίνει τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ που δεν πίστεψαν και θα κρίνουν βεβαίως οι Απόστολοι, και όσοι μιμήθηκαν με ζήλο και κατόρθωσαν τον αποστολικό τρόπο ζωής, αυτούς που είχαν μεν ευγενική καταγωγή (επειδή ήταν Ισραηλίτες) αλλά δεν έπραξαν τα αντάξια της καταγωγής τους. Ίσως λοιπόν το μεν «μέσα από εσάς κρίνεται ο κόσμος» που ειπώθηκε στους Κορινθίους, να λέγεται προς τους πιστούς που προήλθαν από τα έθνη, ενώ το «θα κάτσετε και εσείς σε δώδεκα θρόνους κρίνοντας τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ», να λέγεται προς τους αποστόλους και τους μιμητές του αποστολικού τρόπου ζωής, οι οποίοι θα κρίνουν αυτούς που από όλο τον κόσμο έχουν την πιο ευγενή καταγωγή, δηλαδή τον Ισραήλ» (Ω).
Ή, το κρίνω με την έννοια του εξουσιάζω, κυβερνώ, προΐσταμαι μαζί με την εξουσία της απονομής του δικαίου, επειδή στους βασιλιάδες και τους άρχοντες ανήκε το να απονέμουν το δίκαιο (g).
Ή, η κρίση και καταδίκη θα γίνει όχι μόνο με τη σύγκριση και αντίθεση των αποστόλων με τις δώδεκα φυλές, αλλά στο ζήτημα αυτό θα ενεργήσουν ως επίτροποι του Σωτήρα μας οι απόστολοι, αναγγέλλοντας στους Ιουδαίους την εναντίον τους απόφαση του Σωτήρα και τους λόγους της (δ).
(6)   Τους συγχρόνους Ιουδαίους και ομοφύλους τους, «τη γενιά εκείνη» (Ζ), στην οποία αρχικά στάλθηκαν οι απόστολοι (b). Για μας σήμερα οι 12 αυτές φυλές εκπροσωπούν όλο τον κόσμο. Αλλά ο Σωτήρας σταματά στην άποψη, την οποία το τότε παρόν εμφάνιζε (L).

Ματθ.19,29 καὶ πᾶς(1) ὃς ἀφῆκεν οἰκίας(2) ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα(3) ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου(4), ἑκατονταπλασίονα(5) λήψεται(6) καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει.
Ματθ.19,29 Κι όποιος άφησε σπίτια ή αδερφούς ή αδερφές ή πατέρα ή μητέρα ή γυναίκα ή παιδιά ή χωράφια για χάρη μου, θα πάρει εκατό φορές περισσότερα και θα κληρονομήσει την αιώνια ζωή.
(1)   Όχι μόνο οι απόστολοι, για τους οποίους ο Πέτρος έθεσε στον Κύριο το ερώτημα, αλλά και κάθε άλλος (b) ο οποίος για να μπει στην υπηρεσία του Χριστού, άφησε… (ο).
(2)   Εννοεί όχι μόνο το κτίριο, αλλά όλους ανεξαιρέτως τους οικείους, την οικογένεια ολόκληρη, η οποία λόγω της πίστης ήλθε σε αντίθεση και τον έδιωξε· έπειτα αναφέρει το καθένα από τα μέλη της οικογένειας (δ).
(3)   «Δεν λέει αυτό για να διασπούμε απλώς τους γάμους, αλλά ώστε και από την ίδια τη σύζυγο να προτιμούμε και αυτόν και το ευαγγέλιο και τη βασιλεία του Θεού. Αυτό ισχύει και για κάθε άλλη συγγένεια και κοντινή σχέση» (Ζ).
«Δεν προστάζει λοιπόν ο Κύριος να χωριζόμαστε έτσι απλά από τους δικούς μας, αλλά όταν εμποδίζουν προς την ευσέβεια» (Θφ).
«Νομίζω ότι εδώ υπαινίσσεται και τους διωγμούς. Επειδή δηλαδή υπήρχαν πολλοί πατέρες που τραβούσαν τα παιδιά προς την ασέβεια και γυναίκες τους άνδρες· όταν αυτά προστάζουν, λέει, ας μην είναι για σας ούτε γυναίκες ούτε πατέρες» (Χ). Ο ενικός γυναίκα θα μπορούσε να σημειωθεί ως τεκμήριο εναντίον της πολυγαμίας. Διότι για εκείνα, από τα οποία θα μπορούσαν να υπάρχουν περισσότερα από ένα (αδελφοί, παιδιά) χρησιμοποίησε πληθυντικό (b).
(4)   Δηλαδή λόγω του ότι ομολογεί και κηρύττει το όνομα του Χριστού (b). Καθορίζει το ελατήριο των θυσιών που ανέφερε, χωρίς το οποίο αυτές δεν έχουν καμία αξία (ο).
(5)   «Με την έννοια του πολλαπλάσια» (Ζ).
(6)   «Και αυτό εκπληρώθηκε. Διότι εγκαταλείποντας το καλάμι και το δίχτυ, έγιναν κυρίαρχοι των περιουσιών όλων των ανθρώπων, των αξιών των σπιτιών και των κτημάτων και αυτών ακόμα των σωμάτων όσων πίστεψαν» (Χ).
«Και αδελφούς μεν και αδελφές απέκτησαν όλους τους αγίους και όλες τις αγίες, ενώ πατέρες όλους όσους τους νοιάζονταν με στοργή και τους φρόντιζαν και τους σπλαχνίζονταν· διότι αυτά είναι τα γνωρίσματα του πατέρα· μητέρες πάλι είχαν όλες όσες ήταν όμοιες… και παιδιά όλους τους μαθητές» (Ζ).
Αναφέρονται μεν οι χριστιανικές υποσχέσεις στη μέλλουσα ζωή και σε αυτήν εκπληρώνονται, αλλά εξίσου και στην εκκλησία τώρα προγευόμαστε αυτές, έχοντας τα αντίτυπα των τέλειων και αληθινών εκείνων αγαθών (δ).

Ματθ.19,30 (1)Πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ ἔσχατοι πρῶτοι(2).
Ματθ.19,30 Πολλοί θα βρεθούν από πρώτοι τελευταίοι, κι άλλοι από τελευταίοι πρώτοι».
(1)   Η φράση βρίσκεται εδώ, στο Ματθαίο μόνο και στο Μάρκο. Ο Λουκάς τοποθετεί αυτήν αλλού, στο ιγ 30, ενώ από την άλλη ο Ματθαίος επαναλαμβάνει αυτήν και πιο κάτω (κ 16). Συμπεραίνουμε από εδώ, ότι πρόκειται για λόγο, τον οποίο ο Κύριος είπε όχι μόνο μία φορά (p).
(2)   Η έννοια του όλου στίχου: «Πολλοί που φαίνονται πρώτοι στην παρούσα ζωή, θα είναι τελευταίοι στη μέλλουσα, και αντιθέτως πολλοί που θεωρούνται τελευταίοι εδώ, θα είναι εκεί πρώτοι» (Ζ).
Ή, «επειδή δεν πιστεύουν όλοι τον ίδιο χρόνο, αλλά άλλοι μεν πρώτα, άλλοι πάλι ύστερα, προβάλλει παραβολή που παρηγορεί αυτούς που έρχονται αργότερα και βάζει μέσα τους προθυμία» (Ζ).
Το πρώτοι δηλαδή αναφέρεται ή στο χρόνο της προσέλευσης ή στη θέση, την οποία φαίνεται κάποιος να κατέχει στην πάνω στη γη βασιλεία του Θεού, ή και στην κοινωνία γενικά. Μάλλον το δεύτερο. Ο λόγος μπορεί να αναφέρεται στον πλούσιο νέο, ο οποίος κατείχε ανώτερη θέση στην κοινωνία λόγω του πλούτου του, και η έννοιά του λοιπόν είναι: πολλοί, οι οποίοι στον κόσμο αυτόν κατέχουν θέση μεταξύ των πρώτων, θα είναι έπειτα μεταξύ των τελευταίων, διότι δεν θέλησαν να θυσιάσουν τα επίγεια πλεονεκτήματα, για να κερδίσουν την αιώνια ζωή. Ενώ άλλοι, που θυσίασαν τα πάντα και έταξαν εδώ τους εαυτούς τους μεταξύ των άσημων και τελευταίων, θα βρεθούν εκεί μεταξύ των πρώτων (p).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ’ (20)

Στιχ. 1-16. Η παραβολή των εργατών του αμπελώνα.

Ματθ.20,1 (1)Ὁμοία γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν(2) ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ(3), ὅστις ἐξῆλθεν(4) ἅμα πρωΐ(5) μισθώσασθαι(6) ἐργάτας εἰς τὸν ἀμπελῶνα(7) αὐτοῦ.
Ματθ.20,1 Η βασιλεία των ουρανών μοιάζει μ’ έναν γαιοκτήμονα, που βγήκε νωρίς το πρωί να προσλάβει εργάτες για το αμπέλι του.
«Είναι παραβολή αυτό που λέγεται, για αυτό δεν πρέπει όλα όσα είναι στις παραβολές να τα περιεργαζόμαστε κατά λέξη, αλλά αφού μάθουμε το σκοπό για τον οποίο φτιάχτηκε, αυτόν να παίρνουμε και να μην πολυεξετάζουμε τίποτα παραπέρα» (Χ).
«Από όλη αυτήν την παραβολή λοιπόν, τα καίρια σημεία πρέπει μόνο να ερμηνεύσουμε, τα άλλα όμως να μην τα περιεργαζόμαστε» (Ζ).
Η παραβολή αυτή συναγωνίζεται αυτήν του άδικου οικονόμου στον αριθμό των δυσκολιών τις οποίες συναντά κάποιος σε αυτήν και στον αριθμό των ερμηνειών, οι οποίες προτάθηκαν για αυτήν. Και στις δύο όμως αυτές παραβολές οι δυσκολίες προκλήθηκαν από την επιμονή να ερμηνευτούν και αυτές οι λεπτομέρειες των παραβολών. Αλλά σε κάθε μία από αυτές υπάρχει ένα κύριο δίδαγμα που υπονοείται στην όλη αφήγηση, ενώ όλες οι άλλες λεπτομέρειες αποτελούν απλώς το βάθος και το πλαίσιο της εικόνας. Και ενδέχεται μεν και οι λεπτομέρειες αυτές του βάθους (φόντου) και του πλαισίου να έχουν μερικές φορές κάποια έννοια και σημασία. Δεν πρέπει όμως να επιμένουμε στο να ερμηνεύσουμε αυτές, αναζητώντας σε αυτές διδάγματα παράλληλα με το κύριο δίδαγμα της παραβολής, ούτε πρέπει να εκπληττόμαστε, εάν οι ερμηνείες αυτές μας οδηγούν σε αμηχανία (p). Κύρια ιδέα που εκφράζεται με την παραβολή αυτή είναι ότι οι αμοιβές στο μεσσιανικό θείο σχέδιο, δεν είναι αμοιβές οφειλής αλλά αμοιβές χάρης (ο).
(1)   Το κύριο δίδαγμα της παραβολής είναι: ή, «φτιάχτηκε αυτή η παραβολή για να κάνει προθυμότερους αυτούς που στα έσχατα γεράματα μεταβάλλονται και γίνονται καλύτεροι» (Χ) και «για να μην απογοητεύονται αυτοί, αλλά να ξέρουν ότι μπορούν και με σύντομη φροντίδα να σωθούν» (Ζ).
«Δηλώνεται λοιπόν ότι, αυτοί μεν που από παιδιά και πρώτη ηλικία κλήθηκαν στο να εργάζονται τα έργα της βασιλείας του Θεού, είναι αυτοί που μισθώθηκαν από το πρωί, ενώ αυτοί που ήρθαν στη θεοσέβεια μετά την παιδική ηλικία είναι αυτοί που έφτασαν από την τρίτη ώρα, αυτοί επίσης που ήρθαν όντας ήδη άνδρες, είναι αυτοί που στέλνονται στον αμπελώνα την έκτη ώρα· αυτοί που οδηγούνται σε μεγάλη ηλικία στη θεοσέβεια είναι αυτοί της ενάτης ώρας… ενώ αυτοί που ήρθαν ήδη γέροντες κοντά στο θάνατο, δηλώνονται με αυτούς που καλέστηκαν στην ενδεκάτη… Επειδή λοιπόν δεν εξετάζεται ο χρόνος, που έζησε με πίστη κάποιος, αλλά η διάθεση, για αυτό σε όλους όσους έκαναν τα επιβαλλόμενα από την ώρα που καλέστηκαν, δίνεται ο ίδιος μισθός της σωτηρίας» (Ω).
Και οι Απόστολοι και όλοι οι οποίοι πρώτοι κλήθηκαν στη διακονία του ευαγγελίου, παίρνοντας την αμοιβή τους, χαριστικά την παίρνουν, όπως και αυτοί που κλήθηκαν στη βασιλεία κατά την τελευταία περίοδο της ζωής τους ή σε μεταγενέστερη εποχή του βίου της Εκκλησίας (ο).
Ή, ο Θεός σε όλα τα πιστά παιδιά του όλων των εποχών της χριστιανικής εκκλησίας μία και την ίδια επιφυλάσσει αμοιβή, διότι δεν θα υπάρχει καμία διαφορά στο χρόνο (δ).
Ή, με την παραβολή πληροφορεί ο Χριστός τους πρώτους και παλαιότερους μαθητές, ότι άλλοι οι οποίοι θα γίνονταν μαθητές του αργότερα (όπως ο Παύλος), θα απολάμβαναν τα ίδια προνόμια και αμοιβές, τα οποία και οι πρώτοι απόστολοι που συνδέθηκαν μαζί του (a).
«Δεν θα μπορούσε κάποιος χωρίς πειστικότητα να στοχαστεί ότι ο Παύλος μεν… μία ώρα εργάστηκε και ίσως περισσότερο από όλους τους πριν από αυτόν» (Ω).
Ή, ο Θεός τηρεί τις υποσχέσεις του προς εκείνους οι οποίοι υπηρετούν αυτόν, παραμένει όμως Κύριος στον κόσμο του. Είναι ο μόνος κριτής για το τι ο καθένας από τους δούλους του πρέπει να πάρει. Κανείς δεν παίρνει λιγότερο από το υποσχημένο, πολλοί όμως θα πάρουν περισσότερο. Και στα μεν μάτια των ανθρώπων φαίνεται αυτό εκ πρώτης όψεως άτοπο. Αλλά ο Θεός δεν θα δει ως άνθρωπος (p). Η πρώτη και η τρίτη εκδοχή πιο σοβαρές.
Η παραβολή έχει μέσα της αυστηρό έλεγχο εναντίον αυτών που οδηγούνται από μεμψίμοιρο και ζηλιάρικο πνεύμα, οι οποίοι θεωρούν ως έργο αξιομισθίας την διακονία τους στον αμπελώνα του Κυρίου, ή αποβλέπουν σε κάποια άλλη αμοιβή από εκείνην η οποία είναι αμοιβή εξ’ ολοκλήρου της χάριτος (ο).
(2)   Για την όλη φράση δες Ματθ. ια 16,ιγ 24 (a). Σημαίνει τη χριστιανική οικονομία που άρχισε στη γη και τελειώνει στους ουρανούς. Μπορεί η όλη φράση να μεταφραστεί: Οι παρεχόμενες αμοιβές στη βασιλεία του Χριστού και ο τρόπος, με τον οποίο ο Θεός φέρεται προς αυτούς που καλεί στη διακονία του μπορεί να εξομοιωθεί με τον τρόπο, με τον οποίο κάποιος οικοδεσπότης μεταχειρίστηκε και αντάμειψε τους εργάτες του (ο).
(3)   Δες ιγ 52. Τον κύριο του σπιτιού. Σπίτι εδώ είναι η εκκλησία του Χριστού (δ).
(4)   Με αυτό φανερώνεται η πρωτοβουλία του Θεού Πατέρα, που φρόντισε να προσλάβει με αμοιβή (τη σωτηρία τους) εργάτες για τον αμπελώνα του (δ).
(5)   =Με το που έγινε πρωί, ημέρα (δ). Κατά τον καιρό του τρυγητού υπάρχει ζήτηση εργατών και ο οικοδεσπότης θα έπρεπε πολύ νωρίς το πρωί να φροντίσει για εξεύρεσή τους (S).
(6)   «Πολύ λογικά είπε «να μισθώσει»· διότι μισθός επιφυλάσσεται στους εργάτες, η σωτηρία του καθενός» (Ζ). Παρ’ όλα αυτά δεν πρέπει να ζητάμε την κατά γράμμα και στις λεπτομέρειες εξήγηση της παραβολής. Διότι οι άνθρωποι μεν μισθώνουν τους εργάτες, ο Θεός όμως ουδέποτε μισθώνει τους δούλους του (ο).
(7)   Ο αμπελώνας έχει πολλές όμοιες χρήσεις στις Γραφές. Δες Ησ. α 8, ε 1,Ιερεμ. ιβ 10, Άσμα α 6,η 11 (S). «Αμπελώνας μεν λέει ότι είναι οι προσταγές και οι εντολές του Θεού· χρόνος της εργασίας ο τωρινός βίος· εργάτες όσοι με διάφορους τρόπους καλούνται στα θεία προστάγματα» (Χ). Ή, εννοεί τους Αποστόλους και τους υπόλοιπους Ιουδαίους, τους οποίους από τον Πατέρα ο ίδιος ο Σωτήρας κάλεσε (δ).

Ματθ.20,2 καὶ συμφωνήσας(1) μετὰ τῶν ἐργατῶν ἐκ δηναρίου(2) τὴν ἡμέραν ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ.
Ματθ.20,2 Συμφώνησε με τους εργάτες να τους πληρώσει ένα δηνάριο την ημέρα, και τους έστειλε στο αμπέλι του.
(1)   Συμφωνία έγινε με εκείνους οι οποίοι μισθώθηκαν νωρίς. Οι άλλοι εμπιστεύτηκαν την καλοσύνη του οικοδεσπότη (p).
(2)   Εκ δηναρίου= από ένα δηνάριο. Για το δηνάριο δες ιη 28. Ήταν ισότιμο με την ελληνική δραχμή, την οποία ο Τωβίτ (ε 14) έλαβε ως ημερομίσθιό του και η λέξη, όπως και πολλές άλλες λατινικές, μπήκε σε ιουδαϊκή χρήση (a). Νόμισμα αργυρό ισότιμο με 10 και μετέπειτα με 16 ασσάρια (g).

Ματθ.20,3 καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην(1) ὥραν εἶδεν ἄλλους ἑστῶτας ἐν τῇ ἀγορᾷ(2) ἀργούς(3),
Ματθ.20,3 Όταν γύρω στις εννιά βγήκε στην αγορά, είδε άλλους να στέκονται εκεί χωρίς δουλειά,
(1)   Οι ώρες υπολογίζονται από την ανατολή του ηλίου κατά την ισημερία. Πρόκειται λοιπόν εδώ περίπου για τις εννιά πριν το μεσημέρι (L).
(2)   Οι εργάτες δεν είχαν μισθωθεί και για αυτό είχαν συγκεντρωθεί στην αγορά, αναμένοντας να μισθωθούν από κάποιον (S).
(3)   Με το αργούς υποδηλώνει ο Σωτήρας, ότι χωρίς τον πνευματικό προορισμό του Χριστιανού και την ηθική εργασία για σωτηρία, η ζωή εδώ του ανθρώπου περνά με αργία και άσκοπα (δ). Η παραβολή δεν μιλά για ανθρώπους οι οποίοι από δική τους διάθεση αναβάλλουν να μπουν στην υπηρεσία του Θεού.

Ματθ.20,4 καὶ ἐκείνοις εἶπεν· ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς(1) εἰς τὸν ἀμπελῶνα, καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον δώσω(2) ὑμῖν.
Ματθ.20,4 και τους είπε: “πηγαίνετε και εσείς στο αμπέλι και θα σας δώσω ό,τι είναι δίκαιο”.
(1)  Όχι κουρασμένοι και δυνατοί εργάτες ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμοι (p). Κλήθηκαν στον αμπελώνα αργότερα από τους άλλους, θα επιδίδονταν όμως στη συνέχιση του έργου με δραστηριότητα, την οποία οι πρώτοι λόγω της κούρασης που ήλθε δεν μπορούσαν να δείξουν.
(2)   «Πρέπει να προσέξουμε όχι με βιασύνη και το ότι συμφώνησε μεν ο οικοδεσπότης σε αυτούς που πήρε νωρίς το πρωί το ένα δηνάριο, σε αυτούς όμως που κλήθηκαν την τρίτη ώρα δεν κατονόμασε συγκεκριμένα το μισθό, αλλά είπε «ό,τι είναι δίκαιο θα σας δώσω». Ας προσέξουμε επίσης ότι το ίδιο έκανε και σε αυτούς που κλήθηκαν την έκτη και την ενάτη ώρα» (Ω).
Επιφύλαξε στον εαυτό του την εκτίμηση του έργου τους (δ). Πάντως δεν έπρεπε να περιμένουν ένα δηνάριο, αλλά το ποσό που αντιστοιχούσε με το χρόνο, στον οποίο άρχισαν να εργάζονται (L).

Ματθ.20,5 οἱ δὲ ἀπῆλθον(1). πάλιν ἐξελθὼν περὶ ἕκτην καὶ ἐνάτην(2) ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως(3).
Ματθ.20,5 Έφυγαν κι αυτοί για το αμπέλι. Όταν ξαναβγήκε κατά τις δώδεκα και κατά τις τρεις, έκανε το ίδιο.
(1)   Και αυτοί και όσοι κλήθηκαν μετέπειτα πήγαν στον αμπελώνα αμέσως μόλις κλήθηκαν. Μάλιστα για αυτούς που κλήθηκαν κατά την ενδεκάτη ώρα αναφέρεται ξεκάθαρα, ότι έμεναν αργοί, διότι δεν δόθηκε σε αυτούς νωρίτερα ευκαιρία να εργαστούν (p).
(2)   Έκτη ώρα είναι το μεσημέρι, ενώ ενάτη η τρίτη απογευματινή.
(3)   Δηλαδή συμφώνησε και με άλλους επιφυλάσσοντας στον εαυτό του την εκτίμηση της εργασίας τους (δ).

Ματθ.20,6 περὶ δὲ τὴν ἑνδεκάτην(1) ὥραν ἐξελθὼν εὗρεν ἄλλους ἑστῶτας ἀργούς, καὶ λέγει αὐτοῖς· τί ὧδε ἑστήκατε ὅλην τὴν ἡμέραν ἀργοί(2);
Ματθ.20,6 Κατά τις πέντε, βγήκε και βρήκε κι άλλους να κάθονται, και τους ρωτάει: “γιατί κάθεστε εδώ άνεργοι όλη την ημέρα;”
(1)   Εάν πάρουμε την παραβολή ότι αναφέρεται σε αυτούς που καλούνται σε διαφορετικές ηλικίες, τότε «πρωί, δηλαδή πρώτη ώρα, είναι η ηλικία αυτών που κλήθηκαν στις εντολές από τη νηπιακή ηλικία, ενώ τρίτη ώρα η ηλικία των εφήβων, έκτη των ανδρών, ενάτη των γερόντων και ενδεκάτη αυτών στα βαθιά γεράματα, δηλαδή αυτών που τους απομένει λίγος χρόνος ζωής» (Ζ).
(2)   Κρύβεται κάποιος ελαφρός τόνος μομφής στα λόγια αυτά, σαν εκείνοι, στους οποίους απευθύνονται, να ήταν διατεθειμένοι να σπαταλήσουν το χρόνο τους σε αργία (ο).

Ματθ.20,7 λέγουσιν αὐτῷ· ὅτι οὐδεὶς ἡμᾶς ἐμισθώσατο(1). λέγει αὐτοῖς· ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς(2) εἰς τὸν ἀμπελῶνα, καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον λήψεσθε(3).
Ματθ.20,7 “Κανένας δε μας πήρε στη δουλειά”, του απαντούν. “Πηγαίνετε”, τους λέει, “κι εσείς στο αμπέλι μου και θα πάρετε ό,τι δικαιούσθε”.
(1)   «Ήταν μεν πρόθυμοι να εργαστούν, κανείς όμως δεν τους μίσθωσε» (Ω).
(2)   Καλεί και αυτούς στην καταλληλότερη για αυτούς ώρα, κατά την οποία είναι πλήρως προετοιμασμένοι και ώριμοι να δεχτούν την κλήση. «Οι μεν πρωί, οι άλλοι τρίτη, οι άλλοι έκτη, οι άλλοι ενάτη ώρα, οι άλλοι ενδεκάτη, όταν επρόκειτο να υπακούσουν» (Χ). «Διότι είναι αδύνατον να έλθουν όλοι στον ίδιο χρόνο και στην ίδια ηλικία. Τότε λοιπόν βρίσκει τον καθένα, όταν αυτός πρόκειται να υπακούσει» (Ζ).
«Αυτό και ο Παύλος δηλώνοντάς το έλεγε· όταν λοιπόν ευδόκησε ο Θεός που με ξεχώρισε από την κοιλιά της μητέρας μου. Πότε όμως ευδόκησε; Όταν επρόκειτο να υπακούσει… Έτσι κάλεσε και τον ληστή, αν και μπορούσε και προηγουμένως να τον καλέσει· αλλά εκείνος δεν θα υπάκουε… το ότι δηλαδή όλους, όσο βεβαίως εξαρτάται από αυτόν, θα τους καλούσε από την πρώτη ώρα, το δήλωσε και η παραβολή που είπε, ότι από το πρωί βγήκε για να μισθώσει» (Χ).
(3)   Ο σιναϊτικός κώδικας, ο βατικανός και κάποιοι άλλοι παραλείπουν το «καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον λήψεσθε». Δεν μπορεί να γίνει λόγος για ημερομίσθιο, εφόσον η εργασία που θα πρόσφεραν αυτοί οι εργάτες παρείχε σε αυτούς δικαίωμα σε μετριότατη αμοιβή (F).

Ματθ.20,8 ὀψίας(1) δὲ γενομένης λέγει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος τῷ ἐπιτρόπῳ(2) αὐτοῦ· κάλεσον τοὺς ἐργάτας καὶ ἀπόδος αὐτοῖς τὸν μισθόν(3), ἀρξάμενος ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ἕως τῶν πρώτων(4).
Ματθ.20,8 Όταν βράδιασε, λέει ο ιδιοκτήτης του αμπελιού στο διαχειριστή του: “φώναξε τους εργάτες και πλήρωσέ τους το μεροκάματο, αρχίζοντας από τους τελευταίους ως τους πρώτους”.
(1)   Δηλαδή η 12η ώρα ή η 6 μ.μ. (S). Προφητικός υπαινιγμός για την έσχατη κρίση. «Βράδυ, είναι η συντέλεια» (Θφ) για την όλη εκκλησία, το τέλος της ζωής του καθενός για τους επί μέρους πιστούς (ο).
(2)   Δηλαδή σε αυτόν που του έχει ανατεθεί η διοίκηση του σπιτιού (δ). Εισήχθη απλώς για συμπλήρωση του όλου πλαισίου της παραβολής και δεν πρέπει να εξηγηθεί αλληγορικά ότι σημαίνει τον Μεσσία (S). Σύμφωνα με το Λευϊτ. κδ 15 ο εργάτης έπρεπε να πληρώνεται το ημερομίσθιό του κάθε μέρα, χωρίς να αναβάλλεται για την επομένη η ανταμοιβή του κόπου του (S).
(3)   Τον γνωστό σε σένα μισθό (δ), δηλαδή το δηνάριο για τον καθένα (L).
(4)   «Έτσι ώστε πρώτοι μεν να πάρουν οι της ενδεκάτης, δεύτεροι οι της ενάτης, τρίτοι οι της έκτης και μετά από αυτούς τέταρτοι οι της τρίτης και τελευταίοι οι του πρωινού» (Ω). Η σειρά αυτή της πληρωμής ήταν ασυνήθιστη (S). Αλλά προτιμήθηκε αυτή διότι ήταν ανάγκη κατά τη σειρά της παραβολής να δουν οι πρώτοι τι παίρνουν οι τελευταίοι (δ).

Ματθ.20,9 καὶ ἐλθόντες οἱ περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν ἔλαβον ἀνὰ(1) δηνάριον(2).
Ματθ.20,9 Ήρθαν λοιπόν αυτοί που έπιασαν δουλειά στις πέντε και πήραν από ένα δηνάριο.
(1)   Ο καθένας από ένα δηνάριο.
(2)   «Για να μάθουν, ότι είναι δυνατόν και σε σύντομο χρόνο να κερδίσουν το παν» (Σχ).

Ματθ.20,10 ἐλθόντες δὲ οἱ πρῶτοι(1) ἐνόμισαν ὅτι πλείονα λήψονται(2), καὶ ἔλαβον καὶ αὐτοὶ ἀνὰ δηνάριον(3).
Ματθ.20,10 Ήρθαν και οι πρώτοι και νόμισαν πως θα πάρουν περισσότερα· πήραν όμως κι αυτοί από ένα δηνάριο.
(1)   Δηλαδή αυτοί που εργάστηκαν από την πρώτη ώρα. Οι στο ενδιάμεσο εργάτες, δηλαδή αυτοί που κλήθηκαν και ξεκίνησαν εργασία την τρίτη, έκτη και ενάτη δεν παραπονέθηκαν διότι έβλεπαν ότι έπαιρναν και αυτοί ολόκληρο ημερομίσθιο (b).
(2)   Μέλλοντας χρόνος σχετικά με την σκέψη και ιδέα τους που προηγήθηκε (L).
(3)   «Αν και αυτοί που ήρθαν πρώτοι, όσον αφορά το μέτρο της κούρασης πρόσφεραν περισσότερο, αλλά όχι όσον αφορά και το μέτρο της πρόθεσης. Διότι αυτοί μεν δεν πίστεψαν ούτε μπήκαν πιο πριν, παρά μόνο αφού τούς συμφωνήθηκε ο μισθός· οι άλλοι όμως ήλθαν στην εργασία χωρίς συμφωνία, το οποίο είναι γνώρισμα μεγαλύτερης πίστης. Και οι μεν βρέθηκαν να έχουν φθονερή φύση και γεμάτη γογγυσμούς, ενώ οι άλλοι δεν κατηγορούνται για τίποτα τέτοιο. Και σε αυτούς μεν αυτό που δινόταν ήταν μισθός, ενώ στους άλλους η χάρη» (Γ).

Ματθ.20,11 λαβόντες(1) δὲ ἐγόγγυζον(2) κατὰ τοῦ οἰκοδεσπότου
Ματθ.20,11 Όταν το πήραν, άρχισαν να διαμαρτύρονται εναντίον του γαιοκτήμονα:
(1)   Δεν μπορούσαν να αρνηθούν την αμοιβή, εφόσον το ποσό αυτό είχαν συμφωνήσει (ο).
(2)   «Σχηματίζει η παραβολή τους πρώτους να γογγύζουν και να αποστομώνονται, όχι επειδή στη βασιλεία των ουρανών θα υπάρχει φθόνος. Διότι αν και εδώ που είναι οι δίκαιοι θυσιάζουν τις ζωές τους για τους ανθρώπους, πολύ περισσότερο εκεί βλέποντας αυτούς να σώζονται χαίρονται. Αλλά αυτού του είδους ο γογγυσμός και η αποστόμωση επινοήθηκε μόνο για να τονίσει με έμφαση την φιλανθρωπία του Θεού σε αυτούς που έρχονται στο τέλος» (Ζ) και «για να διδάξει αυτούς ότι τόση τιμή θα απολαύσουν, που θα μπορούσε και φθόνο να γεννήσει στους άλλους» (Χ).

Ματθ.20,12 λέγοντες ὅτι οὗτοι οἱ ἔσχατοι μίαν ὥραν ἐποίησαν(1), καὶ ἴσους ἡμῖν(2) αὐτοὺς(3) ἐποίησας τοῖς βαστάσασι τὸ βάρος(4) τῆς ἡμέρας καὶ τὸν καύσωνα(5).
Ματθ.20,12 “αυτοί οι τελευταίοι”, έλεγαν, “εργάστηκαν μία ώρα και τους εξίσωσες μ’ εμάς, που υπομείναμε το μόχθο και τον καύσωνα μιας ολόκληρης μέρας;”
(1)   Όπως και σε εμάς το ποιω θεωρείται=έκαναν μία ώρα στον αμπελώνα (δ).
(2)   Μιλούν και για εκείνους οι οποίοι ήλθαν κατά τις ενδιάμεσες ώρες και οι οποίοι, αν και βάσταξαν λιγότερο βάρος, υπέστησαν όμως τον καύσωνα της ημέρας (b).
(3)   Οι οποίοι εργάστηκαν μόνο μία ώρα και με τη δροσιά του απογεύματος (L).
(4)   =Ο κόπος λόγω της εργασίας (δ).
(5)   Η λέξη συναντιέται 15 φορές στους Ο΄ με την έννοια γενικώς θερμού ανέμου που πνέει (a), δηλαδή του νοτιοανατολικού, ο οποίος είναι ο πιο ενοχλητικός κατά την άνοιξη (L) και ονομάζεται σιρόκος (ο).

Ματθ.20,13 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν ἑνὶ αὐτῶν· ἑταῖρε(1), οὐκ ἀδικῶ σε· οὐχὶ δηναρίου συνεφώνησάς μοι;
Ματθ.20,13 Εκείνος όμως γύρισε σ’ έναν απ’ αυτούς και του είπε: “φίλε, δε σε αδικώ· δε συμφώνησες μαζί μου ένα δηνάριο;
(1)   Ο οικοδεσπότης έλαβε αφορμή να είναι δυσαρεστημένος. Χρησιμοποιεί παρ’ όλα αυτά λέξη που δηλώνει συγκατάβαση (L). Εταίρε, φίλε, σύντροφε· δείχνει την επιείκεια και φιλανθρωπία του οικοδεσπότη που δικαιούται να μαλώσει αυστηρά αυτόν που αναμιγνύεται άδικα στα δικά του (δ).

Ματθ.20,14 ἆρον(1) τὸ σὸν(2) καὶ ὕπαγε(3)· θέλω(4) δὲ τούτῳ τῷ ἐσχάτῳ δοῦναι ὡς καὶ σοί(5)·
Ματθ.20,14 Πάρ’ το και πήγαινε. Εγώ θέλω να πληρώσω αυτόν που ήρθε τελευταίος όσο κι εσένα.
(1)   Χωρίς σύνδεση για να δοθεί μεγαλύτερη δύναμη στο λόγο (δ).
(2)   Προφανής αντίθεση ανάμεσα σε αυτό και στο «τα δικά μου» που ακολουθεί στο σ. 15 (b)= αυτό που σου ανήκει κατά τη συμφωνία (δ).
(3)   Πήγαινε στο σπίτι σου. Κρύβει ο λόγος κάποια αυστηρότητα που εκφράζει απαρέσκεια (ο). Αξιοσημείωτο ότι το πήγαινε αυτό δεν ειπώθηκε σε αυτούς που ήλθαν κατά την ενδεκάτη (b).
(4)   Ο τόνος αυτής της λέξης είναι πολύ ισχυρός (b).
(5)   Δηλαδή την ίδια αμοιβή (δ).

Ματθ.20,15 ἢ οὐκ ἔξεστί μοι(1) ποιῆσαι ὃ θέλω(2) ἐν τοῖς ἐμοῖς; εἰ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός(3) ἐστιν ὅτι ἐγὼ ἀγαθός(4) εἰμι(5);
Ματθ.20,15 Δεν μπορώ τα λεφτά μου να τα κάνω ό,τι θέλω; Ή μήπως επειδή είμαι καλός, αυτό προκαλεί τη ζήλεια σου;”
(1)   Ή, δεν έχω ηθικό και νομικό δικαίωμα; (ο). Υπονοείται από έξω η απάντηση «βεβαίως σου επιτρέπεται να κάνεις» (δ).
(2)   Και το θέλω του προηγούμενου σ. και αυτό που επαναλαμβάνεται εδώ δηλώνουν την απεριόριστη κυριαρχία της θέλησης του Θεού. «Δείχνει, ότι το παν οφείλεται στη δική του φιλανθρωπία και λόγω αυτής δεν θα αποκλειστούν, αλλά θα απολαύσουν και αυτοί (που ήλθαν ύστερα) τα απόρρητα αγαθά» (Χ).
(3)   «Εάν το μάτι σου είναι φθονερό» (Ζ). Βάζει το μάτι αντί για τον όλο άνθρωπο, επειδή η θέα της ευτυχίας των άλλων διεγείρει συνήθως το φθόνο (ο).
(4)   Είναι αγαθός εκείνος, ο οποίος παραχωρεί περισσότερα από όσα απαιτεί η δικαιοσύνη (b). Η έννοια της όλης φράσης: Είσαι φθονερός επειδή εγώ είμαι αγαθός; (S). Μου επιτρέπεται και έχω δικαίωμα να κάνω ό,τι θέλω στα δικά μου. Εάν λοιπόν εσύ γογγύζεις, αυτό οφείλεται στο ότι η αγαθότητά μου έγινε για σένα αφορμή να εκδηλώσεις το φθόνο σου (L).
(5)   Προβλήθηκε ότι αυτοί που γόγγυσαν δεν τιμωρήθηκαν για τον γογγυσμό τους. Απλώς δέχονται κάποια ευγενική διαμαρτυρία και επίπληξη, δίνεται όμως σε αυτούς το ημερομίσθιό τους, όπως και στους άλλους. Αλλά η επίπληξη από το Θεό, είναι λοιπόν τίποτα; Μολονότι όμως ο Θεός δεν φέρνει σε αυτούς κάποια τιμωρία, παρ’ όλα αυτά αυτοί οι ίδιοι φέρνουν στους εαυτούς τους τιμωρία.
Παίρνουν την αμοιβή της εργασίας τους, αλλά έχασαν τη δύναμη του να απολαύσουν αυτήν και να χαρούν για αυτήν. Οι δυσαρεστημένοι δεν είναι ποτέ ευτυχείς και ο φθόνος είναι ένα από τα χειρότερα βασανιστήρια. Ο ουρανός δεν είναι ουρανός σε εκείνους οι οποίοι στερούνται την ουράνια διάθεση. Και οι γογγυστές αυτοί δεν θα ευχαριστηθούν ποτέ, εφόσον δεν θα δεχτούν την αμοιβή τους με ευγνωμοσύνη (p).

Ματθ.20,16 Οὕτως(1) ἔσονται οἱ ἔσχατοι πρῶτοι καὶ οἱ πρῶτοι ἔσχατοι(2)· πολλοὶ(3) γάρ εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί.
Ματθ.20,16 Έτσι θα βρεθούν οι τελευταίοι πρώτοι και οι πρώτοι τελευταίοι. Γιατί πολλοί είναι οι καλεσμένοι, λίγοι όμως οι εκλεκτοί».
(1)   Με αυτόν τον τρόπο, τον οποίο η παραβολή διδάσκει (δ).
(2)   Ή, όλοι όμοια θα λάβουν την αμοιβή της αιώνιας ζωής, είτε έγιναν μαθητές της βασιλείας σε παλαιότερη είτε έγιναν τέτοιοι σε νεώτερη περίοδο (a). Στην απονομή των αμοιβών καμία διάκριση δεν θα υπάρχει ανάμεσα στους πρώτους και τους τελευταίους. Οι αφοσιωμένοι δούλοι, που κλήθηκαν την ενδεκάτη, είναι δυνατόν να πάρουν ίση αμοιβή με τους αφοσιωμένους δούλους της πρώτης ώρας (p).
Ή, «τα λέει αυτά υπαινισσόμενος τους Ιουδαίους και όσους από τους πιστούς στην αρχή έλαμψαν, ύστερα όμως αμέλησαν την αρετή και πήγαν πίσω· καθώς και εκείνους πάλι που επέστρεψαν από την κακία στην αρετή και ξεπέρασαν πολλούς» (Χ). Εφόσον δεχτούμε ως αυθεντική την ακόλουθη φράση («διότι πολλοί είναι οι καλεσμένοι…») η δεύτερη εκδοχή είναι πιο σοβαρή.
(3)   Το τμήμα αυτό του σ. παραλείπεται από τον σιναϊτικό κώδικα, τον βατικανό και λίγους άλλους= «πολλοί μεν είναι αυτοί που καλούνται στην πίστη, λίγοι όμως αυτοί που ευαρεστούν» (Ζ). Η λέξη κλητός εδώ σημαίνει αυτόν που κλήθηκε και δέχτηκε την κλήση (b).

Στιχ. 17-28. Οι δύο αδελφοί ζητούν πρωτοκαθεδρίες.

Ματθ.20,17 (1)Καὶ ἀναβαίνων(2) ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα παρέλαβε τοὺς δώδεκα(3) μαθητὰς κατ᾿ ἰδίαν(4) ἐν τῇ ὁδῷ καὶ εἶπεν αὐτοῖς.
Ματθ.20,17 Καθώς ανέβαινε ο Ιησούς προς τα Ιεροσόλυμα, πήρε ιδιαιτέρως τους δώδεκα μαθητές και πηγαίνοντας τους είπε:
(1)   Συνήθως η προαναγγελία αυτή θεωρείται τρίτη, είναι όμως τέταρτη από αυτές που αναφέρονται (Ματθ. ιστ 21,ιζ 12,22), και είναι δυνατόν να υπήρξαν και άλλες (p).
«Επειδή δηλαδή ήταν λογικό αυτοί, μιας και δεν ήθελαν να συμβεί αυτό, να το ξεχνούν, τους το θυμίζει συνεχώς, γυμνάζοντας τη διάνοιά τους με τη συχνότητα της υπενθύμισης και μειώνοντας τη λύπη τους» (Χ).
(2)   Αξιομνημόνευτη πορεία και ανάβαση, κατά την οποία μεγάλες και ποικίλες συγκινήσεις εκδηλώθηκαν (b).
(3)  «Ο Ιούδας ήταν ακόμη ένας από τους δώδεκα. Και τον Ιούδα πήρε κατ’ ιδίαν… Διότι ήταν ακόμη άξιος να παίρνεται κατ’ ιδίαν μαζί με τους υπόλοιπους έντεκα… Είναι φανερό λοιπόν ότι έκρινε ότι και αυτός έπρεπε να είναι ένας από αυτούς που θα άκουγαν όσα θα πάθει ο διδάσκαλος, και δεν απογοητεύεται διότι ο Ιούδας αγνοούσε ακόμη αυτά που θα έκανε… Διότι νομίζω ότι ο διάβολος δεν είχε μπει ακόμη στην καρδιά του Ιούδα Σίμωνος Ισκαριώτη για να παραδώσει τον Ιησού» (Ω).
«Αναγκαστικά όμως μιλά στους μαθητές του ιδιαιτέρως. Διότι δεν έπρεπε να βγει προς τα έξω σε πολλούς ο λόγος σχετικά με αυτά, ούτε να ειπωθεί με σαφήνεια. Διότι αν οι μαθητές θορυβούνταν, ακούγοντας αυτά, πόσο μάλλον τα πλήθη του λαού» (Χ).
«Και προς τους πολλούς βεβαίως μίλησε, αλλά όχι με τέτοια σαφήνεια» (Ζ).
«Διότι είπε, γκρεμίστε αυτόν το ναό και σε τρεις μέρες θα τον ξαναχτίσω, και υπερφυσικό σημάδι δεν θα δοθεί παρά μόνο το σημάδι του Ιωνά του προφήτη, και πάλι, λίγο ακόμη χρόνο θα είμαι μαζί σας, και θα με ζητήσετε και δεν θα με βρείτε. Στους μαθητές όμως δεν μιλούσε έτσι, αλλά όπως ακριβώς τα άλλα τα έλεγε σαφέστερα, έτσι και αυτό το είπε. Γιατί όμως τους το έλεγε αυτό, εφόσον δεν επρόκειτο οι περισσότεροι να καταλάβουν το βαθύτερο νόημα αυτών των λόγων; Για να μάθουν μετά από αυτά, ότι ήρθε στο πάθος προγνωρίζοντας και με τη θέλησή του, και όχι αγνοώντας ούτε εξαναγκαζόμενος» (Χ).
«Αλλά και στους μαθητές δεν είπε από την αρχή με λεπτομέρεια για αυτά, αλλά πρώτα μεν αμυδρότερα, έπειτα φανερότερα, τώρα όμως, όταν εξασκήθηκαν πλέον με την προσδοκία του πάθους, προσθέτει λεπτομερέστερα και τα άλλα» (Ζ), «για να υποφέρουν ευκολότερα το πάθος και να μην τους ταράξει πάρα πολύ εάν αυτό ερχόταν απροσδόκητα» (Χ).

Ματθ.20,18 ἰδοὺ ἀναβαίνομεν(1) εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται(2) τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ γραμματεῦσι(3) καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ(4),
Ματθ.20,18 Ακούστε· τώρα που ανεβαίνουμε στα Ιεροσόλυμα, ο Υιός του Ανθρώπου θα παραδοθεί στους αρχιερείς και στους γραμματείς και θα τον καταδικάσουν σε θάνατο.
(1)   Αυτό δείχνει τη σταθερή και αμετάτρεπτη απόφαση του Κυρίου. Ελεύθερα και αυτοπροαίρετα ανεβαίνει προγνωρίζοντας το πάθος και όχι επιχειρώντας να κερδίσει το ιουδαϊκό έθνος και πεθαίνοντας ακούσια πάνω στην αποτυχία αυτής της επιδίωξής του (b). Πριν ο Χριστός έλεγε, ότι πρέπει (ιστ 21) ή ότι πρόκειται (ιζ 12,22) να πάθει. Ήδη όμως λέει, ότι ανεβαίνει στα Ιεροσόλυμα, όπου το πάθος θα λάβει χώρα (p).
«Μη νομίσεις ότι αυτά τα λόγια έρχονται σε αντίθεση… με το γεγονός ότι αναχώρησε ο Ιησούς όταν άκουσε ότι ο Ιωάννης παραδόθηκε στη φυλακή. Ισχυρίζομαι δηλαδή, ότι ούτε πάντα αρμόζει να αποφεύγουμε τους κινδύνους, ούτε πάντα να ριχνόμαστε με ορμή σε αυτούς. Ένας σοφός εν Χριστώ πρέπει να εξετάζει ποιος μεν καιρός απαιτεί αναχώρηση, και ποιος πάλι την προθυμία στον αγώνα χωρίς αναχώρηση και πολύ περισσότερο χωρίς φυγή» (Ω).
(2)   Από τον προδότη Ιούδα (δ).
(3)   Το συνέδριο των Ιουδαίων θα καταδίκαζε αυτόν (p). Έργο των γραμματέων ήταν να εξετάζουν και των αρχιερέων να αποφασίζουν (b).
(4)   Οι κλασικοί συγγραφείς συντάσσουν με αιτιατική= με τον θάνατό του, ή με απαρέμφατο (να πεθάνει), ενώ στην Κ.Δ. η δοτική είναι από έλλειψη του «να παραδοθεί». Δες και Β΄ Πέτρ. β 6 (δ).

Ματθ.20,19 καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσιν(1) εἰς τὸ ἐμπαῖξαι καὶ μαστιγῶσαι καὶ σταυρῶσαι(2), καὶ τῇ τρίτη ἡμέρᾳ ἀναστήσεται(3).
Ματθ.20,19 Θα τον παραδώσουν στους εθνικούς για να τον περιγελάσουν, να τον μαστιγώσουν και να τον σταυρώσουν· όμως την τρίτη μέρα αυτός θ’ αναστηθεί».
(1)   «Δηλαδή στους Ρωμαίους στρατιώτες του Πιλάτου που ηγεμόνευε στα Ιεροσόλυμα» (Ζ). Οι εθνικοί θα εκτελούσαν την απόφαση του συνεδρίου. Αυτό υπονοεί ότι θα σταυρωνόταν και δεν θα λιθοβολούνταν (p).
(2)   «Πιο πάνω μεν ειπώθηκε ότι ο σωτήρας πρόκειται να φονευτεί, εδώ όμως γράφτηκε και το είδος του θανάτου, η σταύρωση» (Ω). Είναι αξιοσημείωτη η λεπτομέρεια και ακρίβεια, με την οποία μιλά για το θάνατό του. Με ανθρώπινες απλώς προβλέψεις πιθανότερο παρουσιαζόταν το να πέσει ο Κύριος θύμα αιφνίδιας εξέγερσης του λαού λιθοβολούμενος επί τόπου όπως ο Στέφανος. Αλλά ο Κύριος προβλέπει υπερφυσικά τα του θανάτου του και προφητεύει αυτά (ο).
(3)   «Αφού είπε τα λυπηρά, λέει και το παρηγορητικό, έτσι ώστε, όταν δουν εκείνα, να προσδοκήσουν και αυτό» (Ζ).
Παρά την προφητεία αυτή όμως, οι μαθητές «ούτε την ανάσταση με σαφήνεια γνώριζαν, ούτε όσα επρόκειτο να κατορθώσει. Και αυτό ήταν κρυμμένο από αυτούς. Για αυτό και είχαν λύπη. Διότι είχαν μεν δει άλλους που αναστήθηκαν από άλλους· αλλά κάποιον που ανέστησε τον εαυτό του και τον ανέστησε έτσι, ώστε να μην πεθάνει πλέον, ουδέποτε είδαν» (Χ).

Ματθ.20,20 Τότε(1) προσῆλθεν αὐτῷ ἡ μήτηρ(2) τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου μετὰ τῶν υἱῶν αὐτῆς(3) προσκυνοῦσα(4) καὶ αἰτοῦσά τι(5) παρ᾿ αὐτοῦ.
Ματθ.20,20 Τον πλησίασε τότε η μητέρα των γιων του Ζεβεδαίου με τους γιους της και τον προσκύνησε ζητώντας του μια χάρη.
(1)   Σε πολύ ακατάλληλο χρόνο (b). Φαίνεται παράδοξο, ότι αμέσως μετά τη θλιβερή προαναγγελία, την οποία ο Ιησούς έκανε για το πάθος του, δύο από τους στενότερα συνδεδεμένους με αυτόν μαθητές, ενοχλούν αυτόν με την αίτηση πρωτείων στη Βασιλεία, την οποία έμελλε να εγκαθιδρύσει (p). Αλλά «τόσο πολύ δεν κατάλαβαν με σαφήνεια το λεγόμενο, ώστε να του κάνουν λόγο και για προεδρία» (Χ).
Άλλωστε «επειδή είπε ο Σωτήρας στους μαθητές, ότι όταν καθίσει ο γιος του ανθρώπου στο θρόνο της δόξας του, θα καθίσετε και εσείς σε δώδεκα θρόνους, οι γιοι του Ζεβεδαίου προσδόκησαν ότι θρόνο δόξας εννοεί το θρόνο της βασιλείας στα Ιεροσόλυμα. Και επομένως επειδή τώρα πάλι είπε ότι, να, ανεβαίνουμε στα Ιεροσόλυμα και τα εξής… ήλπισαν ότι πλησιάζει ήδη η βασιλεία του… Αμέσως λοιπόν κυριεύτηκαν από έρωτα προεδρίας» (Ζ),
(2)   Αυτή ήταν πιθανώς η Σαλώμη. Δες και Ματθ. κζ 56. Κατά τη γνώμη κάποιων από τους ερμηνευτές ήταν αδελφή της Παρθένου και σε αυτήν την περίπτωση η οικογενειακή συγγένεια έδωσε σε αυτήν το θάρρος να προβεί στην παράκληση (S). Η Σαλώμη συμπορευόταν από τη Γαλιλαία με τον Σωτήρα και τους μαθητές υπηρετώντας αυτούς, όπως ο Ματθαίος λέει στο κζ 55 και ο Μάρκος στο ιε 41 (δ).
(3)   «Ο Μάρκος λέει ότι μόνοι προπορεύονται μαζί με αυτόν» (Ζ). «Είναι φυσικό να έγιναν και τα δύο. Διότι παρέλαβαν τη μητέρα τους, με σκοπό να μεγαλώσουν την παράκλησή τους και με αυτόν τον τρόπο να συγκινήσουν το Χριστό» (Χ).
Ο Ματθαίος μπορεί εδώ να έχει πληροφορίες ανεξάρτητα από αυτές του Μάρκου, και η αφήγησή του παρουσιάζεται πιθανότερη. Διότι είναι πιθανότερο, ότι η μητρική φιλοδοξία της Σαλώμης παρέσυρε και τους δύο μαθητές στο να προβάλλουν την παράκληση αυτή στο Σωτήρα (p).
(4)   =Με βαθύ σεβασμό χαιρετίζει αυτόν (δ). Από την προσκύνηση και την ακόλουθη αίτηση φαίνεται, ότι η γυναίκα αυτή είχε πολύ μεγάλη ιδέα για την μεγαλειότητα του Κυρίου, αλλά είχε συγχρόνως και πολύ μικρή γνώση (b).
(5)   Η αίτησή της κατ’ αρχάς υποβλήθηκε αόριστα. Δηλαδή Κύριε, δώσε μου ό,τι θα ζητήσω από σένα (F).

Ματθ.20,21 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ· τί θέλεις; λέγει αὐτῷ· εἰπὲ ἵνα καθίσωσιν οὗτοι οἱ δύο υἱοί μου εἷς ἐκ δεξιῶν σου καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων σου(1) ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.
Ματθ.20,21 «Τι θέλεις;» τη ρώτησε. Εκείνη του λέει: «Πες να καθίσουν αυτοί οι δυο γιοι μου στη βασιλεία σου ένας στα δεξιά σου κι ένας στ’ αριστερά σου».
(1)   Οι σπουδαιότεροι υπουργοί κάποιου βασιλιά κάθονταν από δεξιά και από αριστερά του. Από δεξιά ήταν η ύψιστη τιμητική θέση (Γεν. μη 14, Πράξ. ζ 55)(S). Να πάρουν δηλαδή τις δύο τιμητικότερες θέσεις δίπλα στο βασιλιά και να έχουν έτσι εξαιρετική τιμή και δόξα πάνω από όλους τους άλλους Αποστόλους και αγίους (δ). Με τι ντροπή στα μετέπειτα χρόνια πρέπει να αναπολούσαν οι δύο αυτοί μαθητές το πνεύμα της κοσμικής φιλοδοξίας, το οποίο τους κυρίευε τότε (ο)!

Ματθ.20,22 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν(1)· οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε(2). δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον(3) ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν(4), ἢ τὸ βάπτισμα(5) ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι(6) βαπτισθῆναι; λέγουσιν αὐτῷ· δυνάμεθα(7).
Ματθ.20,22 Ο Ιησούς αποκρίθηκε: «Δεν ξέρετε τι ζητάτε. Μπορείτε να πιείτε το ποτήρι του πάθους που θα πιω εγώ ή να βαφτιστείτε με το βάπτισμα με το οποίο θα βαφτιστώ εγώ;» Του λένε: «Μπορούμε».
(1)   «Σε αυτούς απαντά λοιπόν, αφού αυτοί πρόβαλαν τη μητέρα τους στην αίτηση για χάρη τους» (Ζ). Άλλωστε δεν υπήρχε ανάγκη να παρακινηθεί από τους γιους της η Σαλώμη στην παράκλησή της προς τον Κύριο. Αυτή δεν θα αγνοούσε τους πόθους των παιδιών της και ενεργούσε για ικανοποίησή τους. Ο Κύριος όμως, ο οποίος τώρα διαβάζει τα βάθη της καρδιάς των μαθητών του, απευθύνεται σε αυτούς (L).
(2)   «Τι τέλος πάντων ζητούν; Άκουσε άλλον ευαγγελιστή που το αποκαλύπτει αυτό με σαφήνεια. Ζητούσαν αυτά, λέει, επειδή ήταν κοντά τα Ιεροσόλυμα και νόμιζαν ότι αμέσως θα αποκαλυφθεί η βασιλεία του Θεού. Νόμιζαν δηλαδή ότι η βασιλεία ήταν κοντά και ότι είναι αισθητή, και ότι αν απολάμβαναν αυτά που ζητούσαν, δεν θα υποστούν τίποτα από τα λυπηρά» (Χ).
Δεν γνωρίζετε τι είναι η δόξα μου, τι είναι το να καθίσει κάποιος δεξιά και αριστερά μου, σε ποιους δόθηκε αυτό και τι από πριν απαιτείται για αυτό (b). Ούτε η μητέρα ούτε οι γιοι αντιλήφθηκαν, ότι το πάθος και ο θάνατος, τον οποίο ο Μεσσίας προείπε για τον εαυτό του, ήταν η οδός προς την βασιλεία. Πρέπει κάποιος να πάθει για να βασιλεύσει (p).
«Δηλώνει ότι τίποτα πνευματικό δεν ζητούσαν, ούτε πάλι, εάν γνώριζαν αυτό που ζητούσαν, θα τολμούσαν να το ζητήσουν έτσι» (Χ).
(3)   Ενδιάμεση λέξη που δηλώνει και τα καλά και τα κακά τα οποία είτε χορηγούνται είτε πέφτουν πάνω μας (Ψαλμ. οδ 9,Ησ. να 17 κλπ.). Εδώ όμως το ποτήριο λαμβάνεται με τελείως ειδική έννοια, αυτήν του φοβερού θανάτου που έχει προοριστεί από τον Θεό Πατέρα για αυτόν, για εξιλασμό των αμαρτιών όλου του κόσμου (δ).
«Επειδή περίμεναν ότι ο καιρός εκείνος, θα ήταν καιρός όχι μόνο βασιλείας, αλλά και ανάπαυσης, και αυτό το μέρος διορθώνει, φανερώνοντας ότι ο καιρός αυτός είναι μάλλον καιρός θλίψης και σφαγής» (Ζ).
«Εσείς μεν, λέει, μου μιλάτε για τιμή και στεφάνια. Εγώ όμως σας μιλώ για αγώνες και ιδρώτες. Διότι δεν είναι αυτός ο καιρός των επάθλων ούτε τώρα θα φανεί η δόξα μου εκείνη, αλλά ο παρών καιρός είναι καιρός σφαγής και πολέμων και κινδύνων» (Χ).
«Ποτήρι δηλαδή λέει το μαρτύριο και το θάνατό του» (Θφ). Μπορείτε, τους ρωτά, να πιείτε το ποτήρι μου; Δηλαδή έχετε το θάρρος, τη σταθερότητα και τη γενναιότητα να συμμετάσχετε στις δοκιμασίες μου και τα παθήματά μου; Αυτό θα έπρεπε πρώτιστα να βάλετε στο νου σας πριν να ζητήσετε θέσεις διάκρισης στη βασιλεία μου (ο).
(4)   Το «μέλλω πίνειν» είναι ακριβέστερο από το πίνω (L). «Για να τους προσελκύσει, λέει «το οποίο εγώ πρόκειται να πιω», για να τους κάνει προθυμότερους στη σχέση τους με αυτόν» (Χ).
(5)   Η όλη φράση «ή το βάπτισμα… βαπτισθηναι» παραλείπεται από αρκετούς μεγαλογράμματους και κάποιους μικρογράμματους κώδικες. Το βάπτισμα εδώ λέγεται τροπικά για τις συμφορές και θλίψεις, από τις οποίες κάποιος από παντού κατακλύζεται (g). Ή, «βάπτισμα εννοεί το βάπτισμα με αίμα» (Ζ). «Βάπτισμα ονομάζει το θάνατό του, διότι είναι καθαρτικός για όλους μας» (Θφ).
Αξιοσημείωτη και η επόμενη: «Το μαρτύριο είναι δύο πράγματα, από τα οποία το μεν ένα αποκαλείται ποτήριο σωτηρίου και το άλλο βάπτισμα. Από την πλευρά μεν του ότι κάποιος υπομένει τους πόνους, είναι ποτήριο, το οποίο πίνεται από αυτόν που αντέχει όλα όσα του έρχονται, ο οποίος παίρνει πάνω του κατά κάποιο τρόπο και πίνει τους πόνους… Από την πλευρά δε του ότι παίρνει άφεση αμαρτιών αυτός που υπέμεινε, ονομάζεται βάπτισμα. Διότι αν το βάπτισμα υπόσχεται άφεση αμαρτιών… και άφεση αμαρτιών παίρνει και αυτός που υπέμεινε το βάπτισμα του μαρτυρίου, πολύ λογικό είναι να ονομάζεται το μαρτύριο βάπτισμα» (Ω).
(6)   «Λέγοντας ότι, το οποίο εγώ πίνω και το οποίο εγώ βαπτίζομαι, έκανε σαφές, ότι αυτός που δεν συμμετέχει στο πάθος του, δεν θα συμμετάσχει ούτε στη βασιλεία του» (Ζ).
(7)   «Όλα τα υπόσχονται από τον πόθο τους να πετύχουν το αίτημά τους» (Ζ). «Από την προθυμία αμέσως υποσχέθηκαν, χωρίς να γνωρίζουν ούτε αυτό που είπαν, αλλά προσδοκούσαν να ακούσουν αυτό που ζήτησαν» (Χ). Δεν ξέρουν ούτε τώρα επαρκώς τι απαντούσαν (b). Η απόκριση αυτή δείχνει πνεύμα προκατάληψης και αυτοπεποίθησης, μολονότι δεν θα μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει την ειλικρίνεια των δύο μαθητών (ο).

Ματθ.20,23 καὶ λέγει αὐτοῖς· τὸ μὲν ποτήριόν μου πίεσθε(1), καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε(2)· τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου καὶ ἐξ εὐωνύμων μου(3) οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι(4), ἀλλ᾿ οἷς ἡτοίμασται(5) ὑπὸ τοῦ πατρός μου(6).
Ματθ.20,23 Τους απαντάει: «Το ποτήρι μου θα το πιείτε, και με το βάπτισμα των παθημάτων μου με το οποίο θα βαφτιστώ εγώ θα βαφτιστείτε. Το να καθίσετε όμως στα δεξιά μου και στ’ αριστερά μου δεν μπορώ να σας το δώσω εγώ, αλλά θα δοθεί σ’ εκείνους για τους οποίους έχει ετοιμαστεί από τον Πατέρα μου».
(1)   «Προφήτευσε σε αυτούς ότι και αυτοί θα σφαχτούν και θα αξιωθούν μαρτυρικού θανάτου» (Ζ). «Αυτό λοιπόν που λέει ο Χριστός σημαίνει το εξής. Θα πεθάνετε μεν για μένα και θα σφαχτείτε λόγω του κηρύγματος και θα συμμετάσχετε στο πάθος μου» (Χ). «Και για μεν τον Ιάκωβο όλοι ξέρουν ότι φονεύτηκε από τον Ηρώδη τον τετράρχη» (Ζ).
Από τον Ηρώδη Αγρίππα τον Α΄ γύρω στο 44 μ.Χ. Δες Πράξ. ιβ 2.
«Για τον Ιωάννη όμως, ο Χρυσόστομος ερμηνεύοντας το ευαγγέλιό του, στον πρώτο λόγο λέει, ότι και το ποτήριο του Χριστού ήπιε και το βάπτισμά του βαπτίστηκε. Διότι όσον αφορά τη διάθεσή του σφάχτηκε και αυτός, αφού υπέστη τις μαρτυρικές πληγές και έπαθε αμέτρητα δεινά για το Χριστό» (Ζ). Επειδή «ο βασιλιάς των Ρωμαίων, όπως η παράδοση διδάσκει, καταδίκασε τον Ιωάννη που έδινε μαρτυρία για τον λόγο της αλήθειας, σε εξορία στο νησί της Πάτμου» (Ω).
(2)   Ολόκληρη τη φράση «και το βάπτισμα… βαπτιθήσεσθε» τα αλεξανδρινά κείμενα και κάποια άλλα την παραλείπουν.
(3)   Ή «κανείς δεν θα καθίσει ούτε στα δεξιά του ούτε στα αριστερά του. Διότι ο θρόνος εκείνος είναι απλησίαστος σε όλους, δεν εννοώ τους ανθρώπους μόνο και τους αγίους και τους Αποστόλους, αλλά και στους αγγέλους και τους αρχαγγέλους και όλες τις ουράνιες δυνάμεις. Όπως βέβαια και ο Παύλος παρουσιάζει αυτό ως αποκλειστικό γνώρισμα του Μονογενούς Υιού με τα λόγια του· «Σε ποιόν από τους αγγέλους είπε ποτέ, κάθισε στα δεξιά μου;». Αλλά απάντησε στη σκέψη αυτών που τον ρώτησαν, συγκαταβαίνοντας στην ασθένειά τους» (Χ).
Και συνεπώς εδώ μιλά ο Κύριος χρησιμοποιώντας απλώς την ίδια μορφή έκφρασης, με την οποία υποβλήθηκε σε αυτόν η φιλόδοξη αίτηση των δύο αδελφών (ο).
Ή, πιο σωστά, «δείχνει ότι θα καθίσουν κάποιοι. Επειδή ζητούσαν προεδρία ανάμεσα στους μαθητές, ο Χριστός λοιπόν κάθισμα στα δεξιά και αριστερά του, ονομάζει την πρώτη σειρά ανάμεσά τους» (Ζ).
(4)   Ή, «πώς ο παντοδύναμος αδυνατεί να δώσει αυτήν; Δεν είναι, αυτό που είπε, σημάδι αδυναμίας, αλλά δικαιοσύνης. Επειδή δηλαδή ζητούσαν να τους χαριστεί η προεδρία, λέει, ότι δεν ανήκει σε εμένα να χαρίσω την πρώτη θέση· διότι αυτό σημαίνει τώρα το «να δώσω»· διότι είμαι δίκαιος και δεν κάνω διακρίσεις προσώπων· αλλά σε εκείνους ανήκει αυτή, λέει, στους οποίους ετοιμάστηκε από τον πατέρα μου· ετοιμάστηκε όμως σε αυτούς που δικαιούνταν να τύχουν αυτής» (Ζ).
Ή, δείχνει, ότι και σε αυτό η πρωτοβουλία ανήκει στον Πατέρα, την οποία ακολουθεί πάντοτε ο Υιός και το Πνεύμα. Μιλά λοιπόν και εδώ όπως και στο Ματθ. κδ 36 ο Σωτήρας ως άνθρωπος και δεν περιορίζει τη θεία του εξουσία, η οποία από τη φύση της είναι η ίδια με αυτήν του Πατέρα και απεριόριστη, αλλά εξαρτά αυτήν από την πρωτοβουλία του Πατέρα, ο οποίος στο καθετί ενεργεί αφού συσκεφτεί μαζί με τον Υιό και το Πνεύμα (δ).
Ως μεσίτης και Μεσσίας πάντοτε παρουσιάζεται υποτελής στον Πατέρα. Αυτό όμως όταν εννοείται σωστά καθόλου δεν αντιτίθεται με την μαρτυρία από άλλα χωρία της Γραφής, σύμφωνα με την οποία ο Υιός είναι ομοούσιος και ισοδύναμος με τον Πατέρα (ο). Και οι δύο ερμηνείες σοβαρές.
(5)   «Έχει ετοιμαστεί από τον Πατέρα μου. Σε ποιους όμως έχει ετοιμαστεί; Σε αυτούς που από τα έργα τους μπορούν να γίνουν λαμπροί» (Χ).
(6)   «Ταυτόχρονα τιμά και τον πατέρα, αλλά φανερώνει μαζί και τον εαυτό του, ότι μπορεί τα ίδια με τον πατέρα» (Ζ). Σε σχέση με τον περιορισμό, τον οποίο ο Κύριός μας θέτει εδώ στη δύναμή του, μπορούμε να συγκρίνουμε τους όμοιους περιορισμούς στα Μάρκ. ιγ 32 και Πράξ. α 7 (p).

Ματθ.20,24 καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα(1) ἠγανάκτησαν(2) περὶ(3) τῶν δύο ἀδελφῶν.
Ματθ.20,24 Όταν το άκουσαν αυτό οι υπόλοιποι δέκα μαθητές, αγανάκτησαν με τους δύο αδερφούς.
(1)   Ανάμεσά τους ήταν και ο ίδιος ο ειλικρινής ευαγγελιστής Ματθαίος (b).
(2)   Ίσως οι δέκα να περίμεναν ο Χριστός να αποδοκίμαζε αυστηρότερα τη φιλοδοξία των υιών Ζεβεδαίου. Αλλά και η ίδια η απόπειρα τού να πετύχουν με πλάγιο μέσο πλεονεκτήματα πάνω από τους υπόλοιπους συμμαθητές, ήταν αρκετή να προκαλέσει την αγανάκτησή τους εναντίον του Ιωάννη και Ιακώβου (p).
«Οι δύο μεν από τους δέκα μαθητές έδειξαν υπερηφάνεια, οι δέκα όμως φθόνησαν τους δύο μαθητές επειδή θέλησαν πρωτεία. Έτσι όλοι ήταν ατελείς, αφού δεν είχε ακόμη επιφοιτήσει το Πνεύμα σε αυτούς. Αλλά ύστερα παρατήρησέ τους καλά και θα τους δεις να είναι απαλλαγμένοι από κάθε πάθος και να επαινούν ο ένας τον άλλον και να παραχωρούν τα πρωτεία ο ένας στον άλλον» (Ζ).
(3)   =Για την ιδιοτελή τους αξίωση (δ).

Ματθ.20,25 ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος(1) αὐτοὺς εἶπεν(2)· οἴδατε(3) ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν(4) κατακυριεύουσιν(5) αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι(6) κατεξουσιάζουσιν(7) αὐτῶν.
Ματθ.20,25 Τότε ο Ιησούς τους κάλεσε και τους είπε: «Ξέρετε ότι οι ηγέτες των εθνών ασκούν απόλυτη εξουσία πάνω τους και οι άρχοντες τα καταδυναστεύουν.
(1)   «Επειδή θορυβήθηκαν και ταράχτηκαν, τους καθησυχάζει πριν να τους μιλήσει, με την πρόσκλησή του και με το ότι τους κάλεσε κοντά του. Διότι οι δύο, επειδή είχαν αποσπαστεί από την ομάδα των δέκα, στέκονταν πλησιέστερα προς αυτόν, συνομιλώντας με αυτόν ιδιαιτέρως. Για αυτό και οδηγεί κοντά του και τους άλλους» (Χ).
(2)   Η επιτίμηση προς τους δέκα που ακολουθεί, είναι το ίδιο ευγενική, όπως και η προς τους δύο αδελφούς, και ουσιαστικά είναι η ίδια με αυτήν που δόθηκε στο κεφ. ιη 2-5. Η οδός για ανύψωση είναι η οδός της ταπείνωσης και αυτός που επιθυμεί να εξουσιάζει πρέπει πρώτα να μάθει να υπηρετεί. Αυτό είναι πλήρης αντιστροφή της γενικώς επικρατούσας ιδέας για τις σχέσεις μεταξύ αρχόντων και αρχομένων. Ο άρχοντας πρέπει να υπηρετεί τους από κάτω του μάλλον, παρά εκείνοι αυτόν (p).
(3)   Το γεγονός αυτό είναι πασίγνωστο, ότι δηλαδή οι άρχοντες και οι ηγεμόνες των εθνών κατακυριεύουν σε αυτούς (δ).
(4)   «Δείχνει ότι είναι των εθνικών αυτού του είδους η συμπεριφορά, το να αγαπούν τα πρωτεία» (Χ). «Επειδή ξέρει ότι είναι τυραννικό πράγμα η φιλοπρωτία και χρειάζεται δυνατότερο χτύπημα, τούς χτυπά βαθύτερα ρίχνοντάς τους στη μοίρα των εθνικών και απίστων, αν θα ήθελαν να φιλοδοξούν» (Θφ).
(5)   Η πρόθεση «κατά» στο κατακυριεύουν και κατεξουσιάζουν τονίζει περισσότερο την έννοια των ρημάτων αυτών (b). «Μη αρκούμενοι στο ότι εξουσιάζουν αυτούς που υπέταξαν, θέλουν να τους εξουσιάζουν με μεγαλύτερη βία και να τους κυριεύουν πλήρως» (Ω).
(6)   Οι ανθύπατοι και οι σατράπες (p), αυτοί που έχουν μεγάλη εξουσία (δ).
(7)   «Οι μεγάλοι δεν σταματούν στο να εξουσιάζουν τους υπηκόους τους, αλλά ξεσηκώνονται εναντίον τους και τους καταδυναστεύουν» (Ω). Ο δεσποτισμός των αυτοκρατόρων και βασιλιάδων είναι μεγάλος, αλλά των ανθυπάτων και σατραπών είναι χειρότερος (p).

Ματθ.20,26 οὐχ οὕτως(1) ἔσται(2) ἐν ὑμῖν(3), ἀλλ᾿ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διάκονος(4),
Ματθ.20,26 Σ’ εσάς όμως δεν πρέπει να συμβαίνει αυτό, αλλά όποιος θέλει να γίνει μεγάλος ανάμεσά σας, πρέπει να γίνει υπηρέτης σας·
(1)   Όχι έτσι όπως στους δυνάστες του τωρινού αιώνα (δ).
(2)   =Πρέπει να είναι (δ).
(3)   =Μεταξύ σας (δ). Η έννοια των ακόλουθων φράσεων: «Εγώ νομοθετώ σε εσάς να αποκτήσετε το πρωτείο, από το να διακονείτε τους άλλους και να είστε δούλοι τους. Διότι αυτόν που ενεργεί έτσι, αυτόν εγώ ανακηρύσσω μεγάλο και πρώτο, και αυτός για μένα θα έχει το πρωτείο» (Ζ).
Υπάρχει ένα ορθό είδος άμιλλας στη Βασιλεία και αυτό είναι, ποιος θα μπορέσει να προσφέρει περισσότερες υπηρεσίες στους άλλους. Μπορεί να αποβεί ευγενής ανταγωνισμός το ποιος μπορεί πληρέστατα να αφιερώσει τον εαυτό του για ευεργεσία των άλλων. Αυτή είναι η μόνη οδός του να γίνει κάποιος μεγάλος ή να καταστεί πρώτος (p).
(4)   Διάκονος και όχι κύριος όπως οι δυνατοί αυτού του αιώνα (δ). «Αν θες να γίνεις μέγας, μη ζητάς να γίνεις μέγας και τότε θα είσαι μέγας» (Χ).

Ματθ.20,27 καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος(1), ἔσται ὑμῶν δοῦλος(2)·
Ματθ.20,27 κι όποιος από σας θέλει να είναι πρώτος, πρέπει να γίνει δούλος σας.
(1)   Έχοντας τα πρεσβεία από όλους του υπόλοιπους (δ).
(2)   «Διάλεξε την τελευταία σειρά και τότε θα απολαύσεις τα πρωτεία» (Χ).

Ματθ.20,28 ὥσπερ(1) ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου(2) οὐκ ἦλθε(3) διακονηθῆναι(4), ἀλλὰ διακονῆσαι(5) καὶ δοῦναι(6) τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον(7) ἀντὶ πολλῶν(8).
Ματθ.20,28 Όπως κι ο Υιός του Ανθρώπου δεν ήρθε για να τον υπηρετήσουν, αλλά για να υπηρετήσει και να προσφέρει τη ζωή του λύτρο για όλους».
(1)   «Ας είναι αυτός διάκονος και δούλος των άλλων, με τον ίδιο τρόπο που εγώ…» (Ζ). Το μέγιστο παράδειγμα, το οποίο θα μπορούσε να φέρει ή να σκεφτεί (b). «Ότι δεν τα λέω τυχαία αυτά, πάρε την απόδειξη των λόγων από όσα κάνω και πάσχω» (Χ). Ο παραπάνω αναφερόμενος νόμος της βασιλείας του Χριστού, επικυρώθηκε και δυναμώθηκε με το παράδειγμά του (ο).
(2)   Ο Μεσσίας (δ). «Διότι εγώ έκανα και κάτι περισσότερο. Ενώ ήμουν βασιλιάς των ουράνιων δυνάμεων, θέλησα να γίνω άνθρωπος» (Χ).
(3)   Υπονοεί την προΰπαρξη του υιού του ανθρώπου (p).
(4)   «Διότι παρόλο που και η πεθερά του Πέτρου και η Μάρθα η αδελφή του Λαζάρου και άλλες γυναίκες τον υπηρετούσαν» (Ζ), αυτός όμως δεν αξίωνε την διακονία τους. Άλλωστε δεν υπήρξε αυτό ο σκοπός της έλευσής του στον κόσμο. Οι χιλιάδες αυτών που θεράπευσε και δίδαξε, έκαναν πολύ μικρό τον αριθμό εκείνων, οι οποίοι τον διακόνησαν. Εάν όμως εκείνοι, τους οποίους υπηρέτησε κατά τον σύντομο δημόσιο βίο του, συμποσούνται σε χιλιάδες, τι θα έλεγε κάποιος για τα εκατομμύρια, τα οποία ευεργετήθηκαν με το θάνατό του.
(5)   «Για να υπηρετήσω τους άλλους, φροντίζοντας και θεραπεύοντας, άλλων μεν τις ψυχές, άλλων δε τα σώματα, άλλων πάλι και τις ψυχές και τα σώματα» (Ζ).
(6)   «Δεν σταμάτησα μέχρι το σημείο αυτό (το να υπηρετήσω), λέει, αλλά έδωσα και τη ζωή λύτρο» (Χ). «Ήρθα για να γίνω δούλος σας τόσο πολύ, ώστε και τη ζωή μου να δώσω λύτρο για χάρη πολλών» (Θφ). Το να δώσει την ψυχή του υπονοεί, ότι ο θάνατός του ήταν πράξη της ελεύθερής του θέλησης (p).
Σκάλα που ανεβαίνει (b). Για να γίνει κάποιος μεγάλος πρέπει να γίνει διάκονος πολλών, για να γίνει πρώτος πρέπει να γίνει δούλος, για να ανυψωθεί πάνω από όλους πρέπει να δώσει την ψυχή του για χάρη πολλών (p).
(7)   Λύτρο με το οποίο πολλοί απελευθερώνονται από δεσμά ή αιχμαλωσία ή ποινές ή θάνατο (p). Τίμημα, αντάλλαγμα για ελευθερία από τη δουλεία (δ).
«Έδωσε την ψυχή του λύτρο για χάρη πολλών διότι με τη θέλησή του παρέδωσε τον εαυτό του σε θάνατο υπέρ των ανθρώπων. Διότι πεθαίνοντας κατάργησε με πολύ καλή αφορμή τον τύραννο επειδή φόνευσε τον αναμάρτητο» (Ζ).
Γεννιέται το ερώτημα, σε ποιον δόθηκε το λύτρο; «Σε ποιον έδωσε την ψυχή του; Στον Πατέρα. Διότι φώναξε πεθαίνοντας· Πατέρα, στα χέρια σου παραδίδω το πνεύμα μου. Και όμως, δεν ήμασταν κυριευμένοι από τον Πατέρα αλλά από τον διάβολο. Κάθε λοιπόν λύτρο πέφτει στην εξουσία αυτού που εξουσιάζει κάποιον, και λυτρώνει τους κυριευμένους από το χέρι εκείνου· το λύτρο όμως που δόθηκε από το Χριστό επειδή διέφερε με τρόπο υπερφυσικό από κάθε λύτρο, λύτρωσε μεν αυτούς που ήταν κυριευμένοι, το ίδιο όμως δεν έπεσε στην εξουσία αυτού που τους κυρίευε, αφού δεν μπόρεσε αυτός (ο διάβολος) να πάρει αυτό» (Ζ).
(8)   Ή, «πολλούς τώρα λέει τους πάντες. Διότι για χάρη όλων έδωσε την ψυχή του και όλους τους λύτρωσε, έστω και αν πολλοί με τη θέλησή τους επέμειναν στη δουλεία» (Ζ).
Ή, το «πολλών» αντιτίθεται με τον έναν. Δεν θυσίασε τη ζωή του για τον εαυτό του, αλλά μία ζωή δόθηκε λύτρο για πολλές ψυχές (p). «Και αν υποθετικά όλοι πίστευαν σε αυτόν, θα έδινε την ψυχή του λύτρο για όλους» (Ω). Η «αντί» δηλώνει την αντιπροσωπευτική ιδιότητα του Σωτήρα, που αντιπροσωπεύει με το πάθος όλη την αμαρτωλή ανθρωπότητα (δ).

Στιχ. 29-34. Η θεραπεία δύο τυφλών.

Ματθ.20,29 Καὶ ἐκπορευομένων(1) αὐτῶν ἀπὸ Ἱεριχὼ(2) ἠκολούθησεν αὐτῷ ὄχλος πολύς.
Ματθ.20,29 Όταν έβγαιναν από την Ιεριχώ, τους ακολούθησε πολύς κόσμος.
Έχουμε πάλι εδώ αφήγηση που αναφέρεται και από τους τρεις συνοπτικούς. Δεν συμφωνούν όμως αυτές μεταξύ τους σε όλα. Ο Μάρκος και ο Λουκάς αναφέρουν μόνο έναν τυφλό, ενώ ο Ματθαίος αναφέρει δύο (p). Αλλά εδώ αυτόν μόνο θέλησε ο Μάρκος να αναφέρει, του οποίου η θεραπεία έκανε περίφημο το θαύμα, διότι αυτού ήταν πασίγνωστη η συμφορά της τύφλωσης (Αυ). Πράγματι ο Μάρκος αναφέροντας και το όνομα του τυφλού υποδηλώνει, ότι αυτός ήταν σε όλη την περίχωρο γνωστός και συνεπώς η θεραπεία του έγινε πιο αισθητή.
(1)   Έτσι αναφέρει και ο Μάρκος, αλλά ο Λουκάς μιλά για το θαύμα ότι σημειώθηκε την ώρα που ο Κύριος προσέγγιζε την Ιεριχώ (S) και όχι την ώρα που έβγαινε από την Ιεριχώ. Αυτό εξηγείται και συμβιβάζεται εύκολα, εάν δεχτούμε μαζί με τον Αμβρόσιο και κάποιους άλλους ότι οι τυφλοί παρουσιάστηκαν στον Ιησού από την άφιξή του στην Ιεριχώ, θεραπεύτηκαν όμως τη στιγμή που αναχωρούσε από εκεί (F).
(2)   Πόλη ευγενέστατη που παρήγε μέλι, βάλσαμο, μυροβάλαντο, ρόδα και άλλα ευώδη, και βρισκόταν όχι μακριά από τη βόρεια ακτή της Νεκράς θάλασσας, στη φυλή Βενιαμείν μεταξύ Ιεροσολύμων και Ιορδάνου και απείχε από αυτά μεν 150, ενώ από αυτόν 60 στάδια (g) δηλαδή 6 ώρες από τα Ιεροσόλυμα και 2 από τον Ιορδάνη. Σήμερα είναι ένα χωριό άθλιο, που ονομάζεται Ρίχα και έχει γύρω στους 300 κατοίκους (δ).

Ματθ.20,30 καὶ ἰδοὺ δύο τυφλοὶ καθήμενοι παρὰ τὴν ὁδόν, ἀκούσαντες ὅτι Ἰησοῦς παράγει(1), ἔκραξαν λέγοντες· ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, υἱὸς Δαυΐδ(2).
Ματθ.20,30 Δύο τυφλοί, που κάθονταν στην άκρη του δρόμου και άκουσαν πως περνάει ο Ιησούς, άρχισαν να φωνάζουν: «Κύριε, Υιέ του Δαβίδ, σπλαχνίσου μας!»
(1)   Αμετάβατο εδώ (L). «Αφού γνώρισαν από τη φήμη του οι τυφλοί τον Κύριο, άρπαξαν την ευκαιρία του κατάλληλου χρόνου, εφόσον άκουσαν μεν ότι περνά από το δρόμο και πίστεψαν ότι ο Ιησούς που καταγόταν κατά σάρκα από το σπέρμα του Δαβίδ, ήταν δυνατός ώστε να τους θεραπεύσει» (Θφ).
(2)   Στο Λουκά και το Μάρκο στην αρχή ονομάζεται ο Σωτήρας υιός Δαβίδ, και έπειτα Κύριος, ενώ εδώ και τα δύο μαζί (δ). Η φράση υιός Δαβίδ, συνηθισμένη στο Ματθαίο (α 1,20,θ 27,ιβ 23,ιε 22,κα 9,15,κβ 42). Υπονοεί πίστη στον Ιησού ως Μεσσία (p).
«Ας ακούσουμε αυτούς του τυφλούς, οι οποίοι ήταν καλύτεροι από πολλούς που βλέπουν. Διότι αν και ούτε οδηγό είχαν, ούτε μπορούσαν να τον δουν ότι έφτασε, παρ’ όλα αυτά όμως φιλονικούσαν να έλθουν προς αυτόν και άρχισαν να κράζουν με μεγάλη φωνή» (Χ).

Ματθ.20,31 ὁ δὲ ὄχλος ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα σιωπήσωσιν(1)· οἱ δὲ μεῖζον ἔκραξαν(2) λέγοντες· ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, υἱὸς Δαυΐδ.
Ματθ.20,31 Ο κόσμος τους μάλωνε να σωπάσουν. Αυτοί όμως φώναζαν ακόμα πιο δυνατά: «Κύριε, Υιέ του Δαβίδ, σπλαχνίσου μας!»
(1)   «Τους έκλεινε ο όχλος το στόμα, για να τιμήσει τον Ιησού επειδή δήθεν τον ενοχλούσαν» (Ζ). Ίσως ήθελαν να προλάβουν να μην ενοχληθεί ο Ιησούς από άκαιρες κραυγές. Είναι όμως δυνατόν να θεωρούσε ο όχλος ως άκαιρη τη διακήρυξη για τον Ιησού ότι είναι ο Μεσσίας (p).
(2)   «Επειδή ήταν πολύ θερμοί στην πίστη» (Θφ).
«Παρόλο που τους απαγόρευαν να μιλούν, περισσότερο φώναζαν. Διότι τέτοιο πράγμα είναι η καρτερική ψυχή· από αυτά τα ίδια τα εμπόδια υψώνεται. Ο Χριστός όμως άφηνε να μην τους επιτρέπουν να μιλούν, για να φανεί περισσότερο η προθυμία τους, και να μάθεις ότι με την αξία τους απόλαυσαν τη θεραπεία» (Χ).

Ματθ.20,32 καὶ στὰς ὁ Ἰησοῦς ἐφώνησεν(1) αὐτοὺς καὶ εἶπε· τί θέλετε ποιήσω ὑμῖν(2);
Ματθ.20,32 Ο Ιησούς στάθηκε, τους φώναξε και τους είπε: «Τι θέλετε να σας κάνω;»
(1)   «Εφώνησεν με την έννοια του κάλεσε» (Ζ).
(2)   «Για ποιό λόγο τους ρωτά;… Συνηθίζει παντού, πρώτα να κάνει ολοφάνερη την αρετή αυτών που θεραπεύει και να την αποκαλύπτει σε όλους, και τότε να κάνει τη θεραπεία. Για ένα λόγο μεν, για να οδηγήσει και τους άλλους σε ζήλο· για άλλο λόγο πάλι, για να δείξει ότι άξιζαν να απολαύσουν τη δωρεά» (Χ), «και για να μη νομίσει κάποιος ότι ενώ αυτοί άλλα ήθελαν να πάρουν, άλλα δίνει αυτός» (Σχ).

Ματθ.20,33 λέγουσιν αὐτῷ· Κύριε, ἵνα ἀνοιχθῶσιν ἡμῶν οἱ ὀφθαλμοί(1).
Ματθ.20,33 «Κύριε», του λένε, «ν’ ανοίξουν τα μάτια μας».
(1)   Η αίτηση αυτή δείχνει, ότι υπήρχε στους τυφλούς η αναγκαία πίστη (p). Αλλά και «η κραυγή και ο ερχομός τους εκεί» (Χ) «και το ότι δεν απομακρύνθηκαν ενώ τους έκλειναν το στόμα» (Ζ) «αρκούσε να κάνει φανερή σε όλους την πίστη τους. Για αυτό δεν ρωτά, αν πιστεύετε, το οποίο έκανε σε πολλούς» (Χ).

Ματθ.20,34 σπλαγχνισθεὶς(1) δὲ ὁ Ἰησοῦς ἥψατο(2) τῶν ὀφθαλμῶν(3) αὐτῶν, καὶ εὐθέως ἀνέβλεψαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί, καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ(4).
Ματθ.20,34 Ο Ιησούς τους σπλαχνίστηκε· άγγιξε τα μάτια τους, κι αμέσως απέκτησαν το φως τους και τον ακολουθούσαν.
(1)   Η συμπάθεια του Ιησού προκαλούνταν από κάθε ανθρώπινη αθλιότητα (b).
(2)   Έτσι ώστε με το άγγιγμα να εκδηλώσει τη θεία του θέληση για θεραπεία (δ).
(3)   Υπάρχει και η γραφή των ομμάτων, το οποίο συναντιέται στην Κ.Δ. μόνο εδώ και στο Μάρκ. η 23.
(4)   «Παρόλο που ήταν έλεος και χάρη, αναζητά τους άξιους. Ότι ήταν όμως άξιοι, είναι φανερό και από το ότι φώναξαν και από το ότι αφού πήραν δεν έφυγαν μακριά, το οποίο κάνουν πολλοί μετά τις ευεργεσίες δείχνοντας αχαριστία. Αλλά δεν ήταν εκείνοι τέτοιοι, αλλά ήταν και πριν τους δώσει καρτερικοί, και αφού τους έδωσε ευγνώμονες. Διότι πράγματι τον ακολούθησαν» (Χ).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ’ (21)

Στιχ. 1-17. Η θριαμβευτική είσοδος του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα.

Ματθ.21,1 Καὶ ὅτε ἤγγισαν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ἦλθον εἰς Βηθσφαγῆ(1) πρὸς τὸ ὄρος τῶν ἐλαιῶν(2), τότε ὁ Ἰησοῦς ἀπέστειλε δύο μαθητὰς(3)
Ματθ.21,1 Όταν πλησίαζαν στα Ιεροσόλυμα κι έφτασαν στην Βηθσφαγή, κοντά στο όρος των Ελαιών, ο Ιησούς έστειλε δύο μαθητές
Το τμήμα αυτό ονομάστηκε από κάποιους «η μεσσιακή κρίση». Ο Ιησούς επευφημήθηκε δημόσια ως ο Μεσσίας και κατόπιν αυτού θανατώθηκε. Αναστήθηκε όμως και εμφανίστηκε στους μαθητές του, στους οποίους υποσχέθηκε ότι θα ήταν μαζί τους «όλες τις ημέρες μέχρι τη συντέλεια του αιώνα». Η αφήγηση των κρίσιμων αυτών γεγονότων αποτελεί το πέμπτο και τελευταίο τμήμα του πρώτου ευαγγελίου.
Η χρονολογία των τελευταίων αυτών ημερών είναι αβέβαιη. Αλλά οι εγκυρότεροι από τους συγγραφείς είναι διατεθειμένοι να δεχτούν ως έτος των γεγονότων αυτών το 29 μ.Χ.. Αλλά και πάλι ο καθορισμός της ημερομηνίας και του μήνα παραμένει δύσκολο πρόβλημα. Είναι προφανές, ότι οι ευαγγελιστές κατά κανόνα δεν αποδίδουν μεγάλη σημασία στη χρονολογία. Ο Ματθαίος μάλιστα περιοριζόμενος στα ουσιώδη γεγονότα, δεν μας αναφέρει λεπτομέρειες του ταξιδιού. Δεν λέει τίποτα για την πορεία από τη Γαλιλαία στην Περαία (ιθ 1) ή για τα εκεί συμβάντα ή για την πορεία προς Ιεροσόλυμα (κ 17) ή από πού πέρασαν τον Ιορδάνη για να έλθουν στην Ιεριχώ (κ 29). Και τώρα επίσης δεν λέει τίποτα για το ταξίδι από Ιεριχώ στα Ιεροσόλυμα (p).
(1)   Τίποτα δεν γνωρίζουμε για την Βηθφαγή, ακόμα ούτε εάν ήταν μικρή πόλη ή κάποια περιοχή, διότι δεν αναφέρεται ούτε στην Π.Δ. ούτε στα απόκρυφα, ούτε στον Ιώσηπο. Στην Κ.Δ. αναφέρεται μόνο από τους συνοπτικούς, χωρίς να καθορίζεται από αυτούς η ακριβής τοποθεσία της, η οποία πάντως φαίνεται να ήταν κοντά ή και πάνω στο όρος των ελαιών (p). Γειτόνευε με τη Βηθανία (δες Λουκ. ιθ 29) και πιθανώς βρισκόταν στα δυτικά της (F). Βηθφαγή=οίκος άγουρων σύκων (a).
(2)   Το όρος αυτό βρίσκεται ανατολικά της Ιερουσαλήμ, από την οποία χωρίζεται με τον χείμαρρο των Κιδρών ή των Κέδρων. Το ύψος του είναι 2556 γαλλ. πόδια πάνω από τη θάλασσα και 416 γαλλ. πόδια πάνω από την κοιλάδα των Κιδρών. Πήρε το όνομα αυτό από την αφθονία των ελαιόδεντρων, από τα οποία καλυπτόταν (ο).
(3)   Τα ονόματα των δύο μαθητών δεν αναφέρονται. Αλλά οι λεπτομέρειες, τις οποίες μόνος ο Μάρκος παρέχει, υποδηλώνουν ότι ο ένας από αυτούς ήταν ο Πέτρος (p).

Ματθ.21,2 λέγων αὐτοῖς· πορεύθητε εἰς τὴν κώμην τὴν ἀπέναντι(1) ὑμῶν, καὶ εὐθέως(2) εὑρήσετε ὄνον δεδεμένην καὶ πῶλον μετ᾿ αὐτῆς(3)· λύσαντες ἀγάγετέ μοι.
Ματθ.21,2 λέγοντάς τους: «Να πάτε στο χωριό που είναι απέναντί σας, και θα βρείτε αμέσως ένα θηλυκό γαϊδούρι δεμένο, μαζί με το πουλάρι του. Να τα λύσετε και να μου τα φέρετε.
(1)   Δείχνει ότι το χωριό αυτό, ήταν αυτό που βρισκόταν μπροστά στους μαθητές, προς τους οποίους μιλούσε ο Σωτήρας. Ποια όμως ήταν, δεν λέει και δεν μπορούμε να μάθουμε κάτι για αυτό (δ). Ίσως ήταν η κοντά στη Βηθφαγή Βηθανία, όπου ο Ιησούς ήταν γνωστός σε περισσότερες από μία οικογένειες (S). Πιθανότερο όμως φαίνεται να ήταν η Βηθφαγή, διότι στη Βηθανία είχε ήδη διανυκτερεύσει ο Κύριος και από αυτή έφυγε. Πώς λοιπόν θα έστελνε πάλι τους μαθητές εκεί; (ο).
(2)   Δηλώνει χωρίς κόπο και έρευνα· στην είσοδό της (δ).
(3)   Ο Ματθαίος αναφέρει δύο ζώα, οι άλλοι συνοπτικοί ένα (S). Δεν λέει όμως τίποτα για το ότι στο πουλάρι δεν είχε ακόμη ανέβει κάποιος άλλος, όπως αναφέρουν οι άλλοι δύο. Εφόσον όμως παρουσιάζεται το πουλάρι ότι ήταν ακόμη με τη μητέρα του, γίνεται αυτονόητο, ότι είχε μικρή ακόμη ηλικία και δεν είχε μπει σε χρήση (L). Το πουλάρι θα χρησιμοποιούνταν για να ανέβει πάνω του ο θριαμβευτής. Έφεραν όμως κατά πάσα πιθανότητα μαζί του και τη μητέρα του, για να κάνουν αυτό περισσότερο υπάκουο, διότι κανείς ακόμη δεν είχε ανέβει πάνω του (F).

Ματθ.21,3 καὶ ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ τι, ἐρεῖτε ὅτι ὁ Κύριος(1) αὐτῶν χρείαν ἔχει· εὐθέως(2) δὲ ἀποστέλλει(3) αὐτούς(4).
Ματθ.21,3 Κι αν σας πει κανένας τίποτε, να του πείτε πως το χρειάζεται ο Κύριος. Κι αυτός θα τα στείλει αμέσως».
(1)   Ο ιδιοκτήτης φαίνεται να είχε γνωρίσει τον Ιησού και ίσως ήταν και μαθητής από αυτούς του ευρύτερου κύκλου. Διαφορετικά δεν θα γνώριζε, ποιος ήταν ο «Κύριος» και δεν θα υπάκουε χωρίς κάποια αντίρρηση.
(2)   Δεν θα χρειαστείτε πολλά λόγια (b).
(3)   Υπάρχει και η γραφή αποστέλλει. Ο ενεστώτας δηλώνει το βέβαιο και γρήγορο αυτού που θα συμβεί (b).
(4)   Η εντύπωση που παράγεται από τις αφηγήσεις και των τριών συνοπτικών είναι ότι ο Ιησούς είχε υπερφυσική γνώση, χάρις στην οποία προείπε τι θα συνέβαινε. Και οι τρεις συνοπτικοί εφιστούν την προσοχή στην ακριβή συμφωνία («καθώς») εκείνων, τα οποία είπε από πριν στους δύο μαθητές ο Ιησούς και εκείνων, τα οποία συνέβησαν. Ο Ματθαίος μάλιστα τονίζει αυτό, όπως θα δούμε «καθώς συνέταξεν αυτοίς ο Ιησούς».

Ματθ.21,4 τοῦτο(1) δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου(2) λέγοντος·
Ματθ.21,4 Αυτά έγιναν για να εκπληρωθεί εκείνο που είχε πει ο Θεός με τα λόγια του προφήτη:
(1)   «Αυτό· ποιό; Το ότι έστειλε τους μαθητές να φέρουν το γαϊδούρι και το πουλάρι» (Ζ).
(2)   «Προφήτη εδώ λέει το Ζαχαρία» (Ζ). Η παράθεση κατά το κύριο μέρος της προέρχεται από το Ζαχ. θ 9 (a), και γίνεται σύμφωνα με το εβραϊκό κείμενο, αλλά ελεύθερα, διότι ο ευαγγελιστής δανείζεται και από τη μετάφραση των Ο΄ και αποσιωπά αρκετές φράσεις του πρωτοτύπου (F).

Ματθ.21,5 εἴπατε τῇ θυγατρὶ Σιών(1), ἰδοὺ ὁ βασιλεύς(2) σου ἔρχεταί σοι πραΰς(3) καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὄνον(4) καὶ πῶλον(5) υἱὸν ὑποζυγίου(6).
Ματθ.21,5 Πέστε στην πόλη της Σιών: Έρχεται σ’ εσένα ο βασιλιάς σου πράος, καβάλα πάνω σε γαϊδούρι, πάνω σε πουλάρι, γέννημα υποζυγίου.
(1)   Η φράση αυτή συναντιέται στο Ησ. ξβ 11 (b). Προηγείται από το χωρίο που παρατίθεται από το Ζαχαρία ίσως για να προσδώσει μεγαλύτερη έμφαση στην προφητεία (p). Ως εισαγωγική προσφώνηση ο Ζαχαρίας έχει: Χαίρε σφόδρα θύγατερ Σιών, κήρυσσε θύγατερ Ιερουσαλήμ. «Κόρη της Σιών είναι η ίδια η Σιών, όπως γιος ανθρώπου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος· διότι είναι ιδίωμα και αυτό της εβραϊκής διαλέκτου. Σιών λοιπόν είναι η Ιερουσαλήμ» (Ζ). Σιών είναι το βουνό της Ιερουσαλήμ· ο πιο ψηλός από τους γύρω λόφους, πάνω στους οποίους ολόκληρη η πόλη χτίστηκε (δ).
(2)   «Βασιλιάς της Σιών είναι ο Χριστός, από τη μία ως Θεός και από την άλλη επειδή αναβλάστησε από βασιλική ρίζα, αυτήν του Δαβίδ, και επίσης και ως ευεργέτης της» (Ζ). Στο κεφάλαιο του Ζαχαρία, από το οποίο πάρθηκε η παράθεση, γίνεται λόγος για την ίδρυση της βασιλείας του Μεσσία μετά τη νίκη των εθνών. Ο βασιλιάς της Σιών έρχεται να ιδρύσει αυτήν τη βασιλεία. Το ρητό είναι καθαρά χριστολογικό όπως και οι ραββίνοι θεώρησαν αυτό (δ).
(3)   «Χωρίς να έχει ούτε στρατιωτική ακολουθία, ούτε ξιφοφόρους, ούτε ραβδούχους, αλλά δείχνει πολλή ημερότητα και επιείκεια» (Ζ).
(4)   Το γαϊδούρι σήμαινε ότι η είσοδος στην πόλη ήταν ειρηνική (p). Το άλογο είναι θυμώδες και πολεμοχαρές, το οποίο ο βασιλιάς της ειρήνης δεν θα προτιμούσε να χρησιμοποιήσει (b). «Όχι οδηγώντας άρματα όπως οι υπόλοιποι βασιλιάδες, όχι δημιουργώντας θόρυβο περιβαλλόμενος από δορυφόρους» (Χ).
(5)   «Δεν ανέβηκε σε γαϊδούρι και πουλάρι ξεχωριστά στο ένα και ξεχωριστά στο άλλο, ούτε σαν σε ζευγάρι, αλλά με τη φράση όνον και πώλον να εννοήσεις το πουλάρι. Ήταν γαϊδούρι μεν στη φύση, αλλά πουλάρι στην ηλικία» (Ζ). Δεν ανέβηκε δηλαδή σε ένα διάστημα του δρόμου στο γαϊδούρι, και σε άλλο στο πουλάρι, ούτε χρησιμοποίησε συγχρόνως και τα δύο ζώα συνδέοντάς τα, για να σύρουν κάποια άμαξα. Αλλά αναφέρει πρώτα γενικά το γαϊδούρι, και έπειτα επεξηγεί με το πώλον υιόν υποζυγίου.
«Ρώτησε λοιπόν τον Ιουδαίο· ποιός βασιλιάς ήλθε στα Ιεροσόλυμα καθισμένος πάνω σε γαϊδούρι; Αλλά δεν θα μπορούσε να πει, παρά αυτόν μόνο» (Χ).
(6)   Πουλάρι το οποίο αν και ήταν παιδί γαϊδουριού που βάσταξε ζυγό, παρ’ όλα αυτά σε αυτό δεν είχε ακόμη επιβληθεί τέτοιος (b).
«Παρόλο που πολλές φορές είχε πάει προηγουμένως στα Ιεροσόλυμα, αλλά ουδέποτε με τέτοια δόξα. Ποιά ήταν λοιπόν η αιτία; Τότε ήταν ακόμα στην αρχή του θείου σχεδίου και ούτε αυτός ήταν πολύ γνωστός σε όλους, ούτε ήταν κοντά ο καιρός του πάθους· για αυτό ακριβώς και αναμιγνυόταν με αυτούς με πιο αδιάφορο τρόπο και μάλλον κρύβοντας τον εαυτό του… Όταν όμως και της δύναμής του έδωσε απόδειξη ικανή, και ο σταυρός πλησίαζε, λάμπει πλέον περισσότερο και τα κάνει όλα με μεγαλύτερη μεγαλοπρέπεια, όλα εκείνα που επρόκειτο να τους καίνε. Διότι ήταν δυνατόν να γίνει αυτό και στην αρχή, αλλά δεν θα ήταν τόσο χρήσιμο ούτε τόσο ωφέλιμο» (Χ).
Σύμφωνα με την αλληγορική ερμηνεία: «το μεν πουλάρι είναι τύπος του νέου λαού από τα έθνη, ο οποίος, πριν από την πίστη στο Χριστό, ήταν αγύμναστος όσον αφορά το ζυγό του θείου νόμου. Το γαϊδούρι από την άλλη, είναι τύπος του παλαιού λαού των Ιουδαίων, που βρισκόταν κάτω από το ζυγό του νόμου. Και το μεν πουλάρι κουβαλά το Χριστό καθισμένο πάνω του, ενώ το γαϊδούρι ακολουθεί» (Ζ).
«Διότι αφού καθίσει ο Χριστός πάνω στα έθνη, τότε θα έλθουν και αυτοί παρακινούμενοι σε ζήλο» (Χ).

Ματθ.21,6 πορευθέντες δὲ οἱ μαθηταὶ καὶ ποιήσαντες καθὼς προσέταξεν(1) αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς,
Ματθ.21,6 Οι μαθητές πήγαν κι έκαναν όπως τους πρόσταξε ο Ιησούς:
(1)   Υπάρχει και η γραφή συνέταξε. Όπως πρόσταξε, βρήκαν δηλαδή το γαϊδούρι και το πουλάρι και τα έλυσαν (δ).
«Πρέπει όμως να προσέξουμε πόσα θαύματα γίνονται και πόσες προφητείες εκπληρώνονται. Είπε ότι θα βρείτε όνο, προείπε ότι κανείς δεν θα εμποδίσει, αλλά ότι αυτοί που θα ακούσουν θα σιωπήσουν. Αυτό όμως δεν είναι μικρό θαύμα, διότι αυτούς που δεν είχε δει ακόμη, τούς πείθει να στερηθούν τα δικά τους με ευγνωμοσύνη και όλα αυτά μέσω των μαθητών. Ας μη νομίσουμε λοιπόν ότι είναι μικρό αυτό που έγινε, διότι ήταν μεγάλο πράγμα οι φτωχοί και οι γεωργοί να στερούνται τα δικά τους. Εκπλήρωνε όμως και προφητεία» (Σχ).

Ματθ.21,7 ἤγαγον τὴν ὄνον καὶ τὸν πῶλον, καὶ ἐπέθηκαν ἐπάνω αὐτῶν(1) τὰ ἱμάτια αὐτῶν, καὶ ἐπεκάθισεν ἐπάνω αὐτῶν(2).
Ματθ.21,7 Έφεραν το γαϊδούρι και το πουλάρι του, έβαλαν πάνω τους τα ρούχα τους κι εκείνος κάθισε πάνω σ’ αυτά.
(1)   «Έβαλαν πάνω και στο γαϊδούρι και στο πουλάρι επειδή δεν ήξεραν σε ποιο από αυτά θέλει να κάτσει» (Ζ).
(2)   «Πάνω δηλαδή στα ρούχα που τοποθετήθηκαν πάνω στο πουλάρι» (Ζ).

Ματθ.21,8 ὁ δὲ πλεῖστος ὄχλος ἔστρωσαν ἑαυτῶν τὰ ἱμάτια ἐν τῇ ὁδῷ(1), ἄλλοι δὲ(2) ἔκοπτον κλάδους ἀπὸ τῶν δένδρων καὶ ἐστρώννυον ἐν τῇ ὁδῷ.
Ματθ.21,8 Οι πιο πολλοί από το πλήθος έστρωναν τα ρούχα τους στο δρόμο, ενώ άλλοι έκοβαν κι έστρωναν κλαδιά από τα δέντρα.
(1)   Το παράδειγμα των μαθητών που χρησιμοποίησαν αντί για σαμάρι τα ρούχα τους προς τιμήν του Μεσσία, ακολουθήθηκε από την πλειονότητα του λαού. Έστρωσαν αυτοί τα ρούχα τους αντί για χαλί στο δρόμο, ώστε από αυτά να περάσει ο Μεσσίας. Και μέχρι σήμερα συνηθίζεται αυτό ως γενική μορφή σεβασμού και τιμής (p).
(2)   Λιγότερο ενθουσιώδεις αυτοί (δ).

Ματθ.21,9 οἱ δὲ ὄχλοι(1) οἱ προάγοντες καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες ἔκραζον λέγοντες· (2)ὡσαννὰ(3) τῷ υἱῷ Δαυΐδ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος(4) ἐν ὀνόματι Κυρίου(5)· ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις(6).
Ματθ.21,9 Και το πλήθος, όσοι βάδιζαν μπροστά του κι όσοι ακολουθούσαν, κραύγαζαν: Δόξα στον Υιό του Δαβίδ! Ευλογημένος αυτός που έρχεται σταλμένος από τον Κύριο!
Δόξα στον ύψιστο Θεό!
(1)   Επειδή το Πάσχα ήταν κοντά, μεγάλος αριθμός προσκυνητών είχε εισρεύσει στα Ιεροσόλυμα για τη γιορτή. Από αυτούς άλλοι μεν γνώριζαν αρκετά τον Ιησού, ειδικά οι από τη Γαλιλαία προερχόμενοι. Άλλοι είχαν δει και ίσως είχαν ακούσει αυτόν. Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς που πήραν μέρος στη θριαμβευτική αυτή υποδοχή γνώριζαν πολύ λίγα για αυτόν και ίσως δεν είχαν δει αυτόν πριν. Ο μεγάλος λοιπόν ενθουσιασμός, τον οποίο εκδηλώνουν, δεν μπορούσε να έχει ισχυρό θεμέλιο.
Είναι πιθανόν, ότι όχι λίγοι από αυτούς που φωνάζουν τώρα το Ωσαννά, ανέκραξαν μετά από κάποιες μέρες το Σταύρωσον. Αυτό ήταν τόσο περισσότερο ενδεχόμενο να συμβεί, όσο αυτοί που τον επευφημούν ήδη ως Μεσσία, ανέμεναν ότι θα καθόταν σε θρόνο εγκόσμιο, για να αποκαταστήσει την αρχαία δόξα του Ισραήλ. Όταν λοιπόν είδαν, ότι τίποτα τέτοιο δεν συνέβαινε, επόμενο ήταν απογοητευμένοι να μεταστραφούν (p).
(2)   Επίκληση από το λειτουργικό ψαλμό ριζ σύμφωνα με τους Ο΄, την οποία απήγγειλαν κατά την εορτή της σκηνοπηγίας οι ιερείς κάθε ημέρα σαλπίζοντας γύρω από το ναό (δ).
(3)   Οι Ο΄ μεταφράζουν: Ω Κύριε σώσε λοιπόν, ω Κύριε ευόδωσε λοιπόν (b). «Το ωσαννά είναι εβραϊκή λέξη που σημαίνει άλλοτε μεν ύμνο, άλλοτε πάλι το «σώσε λοιπόν»» (Ζ). Στον ψαλμό το Ωσαννά είναι προσευχή=Σώσε, παρακαλούμε, ή δώσε σωτηρία τώρα. Η αρχική αυτή έννοια της λέξης μπορεί να αποδώσει καλό νόημα μαζί με το «στον υιό Δαβίδ», αλλά είναι δύσκολο την έννοια αυτή να τη συμβιβάσουμε με το ακόλουθο «εν τοις υψίστοις». Πιθανό είναι ότι η αρχική αυτή σημασία χάθηκε και στις δύο φράσεις και εδώ η έννοια είναι, δόξα στον υιό Δαβίδ, δόξα εν τοις υψίστοις, όπου η τελευταία αυτή φράση σημαίνει, ότι εκείνοι οι οποίοι είναι στους ουρανούς συνενώνονται στην κραυγή αυτή (p).
Οι επευφημίες Ωσαννά που υψώνονται στη γη προς τιμήν του Μεσσία ας αντηχήσουν και στους ουρανούς επαναλαμβανόμενες από τους αγγέλους (ο). Υπάρχει και η ερμηνεία: Είθε η βοήθεια να έλθει από τα ανώτερα ύψη του ουρανού όπου αναπαύεται ο Ιεχωβά (F). Άλλη εκδοχή λιγότερο πιθανή, σώσε λοιπόν λέμε σε σένα τον υιό Δαβίδ, σώσε λοιπόν εμάς, εσύ που μεσιτεύεις στα ύψιστα μέρη, δίπλα στο Θεό που κατοικεί σε αυτά (δ).
(4)   Από τον Ψαλμό ριζ 26. Αποτελεί χαιρετισμό που απευθύνεται στους προσκυνητές, όταν πλησίαζαν στο ναό και έτσι πρέπει να εννοηθεί και εδώ (S). Ευλογημένος=δοξασμένος με αίνους (ύμνους) (g).
(5)   Ή, ευλογημένος στο όνομα του Κυρίου (b), ή, πιο σωστά, εσύ που έρχεσαι στο όνομα του Κυρίου. Εδώ= «εσύ που έρχεσαι από το Θεό, εσύ που στάλθηκες από το Θεό» (Ζ). Ή, για να ιδρύσεις τη βασιλεία σου (δ).
(6)   Ή, λιγότερο πιθανή ερμηνεία, σώσε λοιπόν στα ύψιστα μέρη= μεσιτεύοντας δίπλα στο Θεό και Πατέρα (δ).
Ή, πιο σωστά, «Ύμνος στα ύψιστα μέρη, όπου υμνούν και οι ύψιστες δυνάμεις, δηλαδή οι άγγελοι, το Θεό, ο οποίος έστειλε σε εμάς βασιλιά και ανόρθωσε τη βασιλεία του Δαβίδ» (Ζ).
Ή, αυτοί που είναι στα ύψιστα μέρη του ουρανού ας λένε Ωσαννά (a).

Ματθ.21,10 καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐσείσθη(1) πᾶσα ἡ πόλις(2) λέγουσα(3)· τίς ἐστιν οὗτος(4);
Ματθ.21,10 Όταν μπήκε στα Ιεροσόλυμα, αναστατώθηκε όλη η πόλη. «Ποιος είναι αυτός;» ρωτούσαν.
(1)   «Σείστηκε με την έννοια του ταράχτηκε» (Ζ). Δηλώνει εσωτερικό σεισμό και ταραχή, συγκίνηση (δ). Η συγκίνηση λοιπόν υπήρξε εκτάκτως ζωηρή στην πρωτεύουσα (F).
(2)   Λέγεται για τους κατοίκους της πόλης (g).
(3)   Με έκπληξη (b).
(4)   Αυτό φανερώνει, ότι σε πολλούς από αυτούς που ήταν τώρα στα Ιεροσόλυμα ήταν άγνωστος προσωπικά (p).

Ματθ.21,11 οἱ δὲ ὄχλοι ἔλεγον(1)· οὗτός ἔστιν Ἰησοῦς ὁ προφήτης(2) ὁ ἀπὸ Ναζαρὲτ(3) τῆς Γαλιλαίας.
Ματθ.21,11 Το πλήθος έλεγε: «Αυτός είναι ο προφήτης Ιησούς, από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας».
(1)   Οι όχλοι που επευφημούν τον Ιησού, εξηγούν στους προσκυνητές που ρωτούν και σε άλλους, ξένους πιθανώς και οι οποίοι δεν γνώριζαν τα σχετικά με αυτόν (δ).
(2)   Παρά τις κραυγές που ακούστηκαν κατά τη θριαμβευτική είσοδο, δεν δίνεται η απάντηση ότι αυτός είναι ο Μεσσίας. Αυτό φαίνεται δεν το αποδέχονταν γενικώς όλοι όσοι συμμετείχαν στην υποδοχή. Σε διάφορα μέρη και ειδικά στη Γαλιλαία επικρατούσε η φήμη, ότι ήταν προφήτης. Δες Ματθ. ιστ 14 9 (p).
«Παρόλο που τον θεωρούσαν ανώτερο από προφήτη, όμως τον ονόμαζαν προφήτη, μη μπορώντας να σκεφτούν τίποτα το υψηλότερο λόγω των γνωρισμάτων του που άρμοζαν σε άνθρωπο» (Ζ). Ο Ιησούς πρώτα αναγνωρίστηκε ως προφήτης και έπειτα ως αρχιερέας και βασιλιάς (b).
Ή, ο προφήτης «τον οποίο είπε ο Μωϋσής… Διότι δεν είπαν, αυτός είναι προφήτης, αλλά ο προφήτης, δηλαδή εκείνος ο ελπιζόμενος» (Θφ). Ο προσδιορισμός όμως που επακολουθεί («ο από Ναζαρέτ της Γαλιλαίας») κάνει λιγότερο πιθανή αυτή την ερμηνεία.
(3)   Συνηθισμένη ονομασία του Ιησού (b). Ο από Ναζαρέτ ορμώμενος. Αναφέρουν δηλαδή και τον τόπο της μακροχρόνιας διαμονής του. Δες και Λουκ. κδ 19 (δ). Τόσο πολύ πείστηκε πλέον ο λαός για τη θεία του αποστολή, ώστε δεν σκανδαλίζεται από την αφανή και ταπεινή καταγωγή του (ο).

Ματθ.21,12 Καὶ εἰσῆλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν(1) τοῦ Θεοῦ(2), καὶ ἐξέβαλε πάντας(3) τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράζοντας(4) ἐν τῷ ἱερῷ(5), καὶ τὰς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν(6) κατέστρεψε(7) καὶ τὰς καθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστεράς(8),
Ματθ.21,12 Ο Ιησούς μπήκε στο ναό του Θεού κι έδιωξε όλους αυτούς που πουλούσαν και αγόραζαν στο χώρο του ναού, και αναποδογύρισε τα τραπέζια των αργυραμοιβών και τα καθίσματα αυτών που πουλούσαν περιστέρια.
Καθόλου απίθανο, ότι δύο φορές ο Κύριος καθάρισε το ναό από αυτούς που πουλούσαν και αγόραζαν σε αυτόν. Δεν πρέπει λοιπόν να εκπλήσσεται κάποιος, εάν ο Κύριος και στην αρχή της δημόσιας δράσης του, μολονότι ακόμα όχι επαρκώς γνωστός και μη συνοδευόμενος παρά από έναν ή δύο αφανείς φίλους του, αποτόλμησε και πέτυχε την από το ναό εκδίωξη αυτών που τον βεβήλωναν. Η πράξη αυτών που πουλούσαν και αγόραζαν στο ναό κατακρινόταν από τη συνείδηση όχι μόνο όλων των παρισταμένων, αλλά αυτών των ίδιων των βέβηλων του ναού και ο τρόπος του νεαρού μεταρρυθμιστή που πάτασσε την ασέβεια εκείνων, από κανέναν σοβαρά σκεπτόμενο δεν θα αποδοκιμαζόταν.
Βεβαίως η χρονολογία των συνοπτικών που τοποθετούν την εκδίωξη αυτή στο τέλος της δημόσιας δράσης του Κυρίου, παρουσιάζεται πιθανότερη από αυτήν του Ιωάννη.
Παρά ταύτα όμως τίποτα το απίθανο δεν εμφανίζει και αυτή η τελευταία. Τόσο μάλλον, όσο ο Ιωάννης έγραψε μετά τους συνοπτικούς και γνώριζε ότι στο σημείο αυτό θα παρουσίαζε κάποια φαινομενική ασυμφωνία με αυτούς. Εάν λοιπόν δεν επρόκειτο για άλλη τελείως διαφορετική κάθαρση του ναού, που αποσιωπήθηκε από τους συνοπτικούς, ο Ιωάννης θα πρόσθετε κάποια λέξη με την οποία θα υποδηλωνόταν η διόρθωση που γινόταν.
Ο Κύριος έκανε την πρώτη του διαμαρτυρία κατά της βεβήλωσης του ναού σε κάποια παλαιότερη επίσκεψη του ιερού τόπου και μετά από απουσία ενός ή περισσότερων ετών, επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ με συνοδεία αρκετού αριθμού Γαλιλαίων μαθητών, εκδήλωσε δυνατότερα την αγανάκτησή του και την αποδοκιμασία του αυτή (p).
(1)   «Δύο φορές τα έκανε αυτά ο Χριστός και σε διαφορετικούς καιρούς» (Ζ).
«Και είναι φανερό και από τους χρόνους και από την απάντηση. Και εκεί μεν λένε οι Ιουδαίοι· Τι σημάδι έχεις να μας δείξεις; Εδώ όμως σιωπούν, παρόλο που τους μάλωσε, διότι ήδη αυτός θαυμαζόταν από κάποιους. Αλλά αυτό είναι μεγαλύτερη κατηγορία για τους Ιουδαίους, ότι δηλαδή, παρόλο που αυτός έκανε αυτό και μία και δύο φορές, αυτοί συνέχιζαν ακόμη την καπηλεία και τον έλεγαν αντίθεο» (Χ).
Σύμφωνα με το Μάρκο ο Ιησούς μπήκε μεν στο ιερό την ίδια την ημέρα της θριαμβευτικής του εισόδου στα Ιεροσόλυμα, αλλά την κάθαρση του ναού την έκανε την επομένη. Έγινε δεκτό από πολλούς από τους νεώτερους, ότι ο Μάρκος ανταποκρίνεται ακριβέστερα στην πραγματικότητα των γεγονότων. Ο Ματθαίος κυρίως ενδιαφέρεται για αυτά τα ίδια τα γεγονότα και δεν ασχολείται πολύ με τις δευτερεύουσες λεπτομέρειες (L).
(2)   Ο σιναϊτικός κώδικας και ο βατικανός παραλείπουν αυτό. Η προσθήκη του δείχνει σε ποιον αμάρταναν και ποιον ύβριζαν οι βέβηλοι με την αναίσχυντη καπηλεία τους=στο ιερό, το οποίο είναι κτήμα του Θεού (δ).
(3)   Μεγάλο θαύμα. Και πολυάριθμο σώμα στρατιωτών δεν θα ριψοκινδύνευε να επιχειρήσει κάτι τέτοιο (b).
(4)   «Οι μεν πουλούσαν τα κατάλληλα για τη θυσία σε αυτούς που τα χρειάζονταν, εννοώ πρόβατα, και βόδια και περιστέρια… οι άλλοι αγόραζαν» (Ζ).
(5)   Στην αυλή των εθνών, όπου οι εθνικοί επιτρεπόταν να μπαίνουν για προσευχή (b).
(6)   «Κολλυβιστές είναι οι τραπεζίτες. Οι πολλοί τους ονόμαζαν καταλλάκτες (ανταλλάκτες χρημάτων). Διότι κόλλυβος είναι ο οβολός και κολλυβίζω λέγεται το ανταλλάσσω» (Ζ). Οι προσκυνητές που μαζεύονταν στα Ιεροσόλυμα από διάφορες χώρες, ήταν αναγκασμένοι να ανταλλάσσουν τα ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματά τους με ιουδαϊκά, προκειμένου να πληρώσουν τα δίδραχμα, δηλαδή το φόρο του ναού (S).
(7)   Με την έννοια του ανατρέπω (g).
(8)   «Ας μάθουν όμως και αυτοί που πουλάνε τα χαρίσματα του Πνεύματος και την ιερωσύνη, ότι αυτούς που πουλούσαν τα περιστέρια τους έβγαλε από το ναό με μαστίγιο ο Κύριος και ας σταματήσουν να μαζεύουν χρήματα για τους εαυτούς τους από χειροτονίες» (Κ).

Ματθ.21,13 καὶ λέγει αὐτοῖς· γέγραπται(1), ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς(2) κληθήσεται· ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ἐποιήσατε σπήλαιον λῃστῶν(3).
Ματθ.21,13 Και τους είπε: «Η Γραφή λέει: Ο οίκος μου πρέπει να είναι οίκος προσευχής· εσείς όμως τον κάνατε σπήλαιο ληστών».
(1)   Η παράθεση από το Ησαΐου νστ 7 σύμφωνα με τους Ο΄, ενώ η τελευταία φράση (σπήλαιο ληστών) υπαινίσσεται το Ιερ. ζ 11 σύμφωνα με τους Ο΄(S). «Στον Ιερεμία γράφεται· δεν είναι σπήλαιο ληστών ο οίκος μου» (Ζ).
(2)   Η προσευχή είναι το κύριο μέρος της δημόσιας λατρείας (δες Γ΄ Βασ. η). Για αυτό η προσευχή έχει μπει πριν τη διακονία του λόγου στο Πράξ. στ 4. Και οι συναγωγές επίσης ήταν τόποι και διδασκαλίας και προσευχής. Στο ναό γινόταν περισσότερο προσευχή, ενώ στις συναγωγές περισσότερο διδασκαλία (b).
(3)   «Ονόμασε ληστές αυτούς που καπηλεύονταν σε αυτόν, διότι αγαπούσαν το κέρδος όμοια με τους ληστές· διότι οι ληστές αγαπούν το κέρδος» (Ζ). Αυστηρή και παροιμιακή φράση που χρησιμοποιείται για τόπο ο οποίος δέχεται όλους τους άτιμους χαρακτήρες και όλα τα βέβηλα πράγματα (b).

Ματθ.21,14 Καὶ προσῆλθον αὐτῷ χωλοὶ καὶ τυφλοὶ(1) ἐν τῷ ἱερῷ(2) καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς(3).
Ματθ.21,14 Εκεί στο ναό τον πλησίασαν κουτσοί και τυφλοί, και τους θεράπευσε.
(1)   Η περίπτωση του από την κοιλιά της μάνας του κουτσού, που στεκόταν στη θύρα του ναού την ωραία, κάθε ημέρα (Πράξ. γ 2) δείχνει, ότι ήταν πιθανό να βρίσκονταν στο ιερό κατά τις ημέρες μάλιστα της γιορτής κουτσοί και τυφλοί ελπίζοντας να τύχουν ελεημοσύνης από τους προσκυνητές που συνέρρεαν στο ιερό. Αυτούς ο Ιησούς τους σπλαχνίστηκε (p).
(2)   Αξιοσημείωτη η επανάληψη της φράσης «στο ιερό» στους στίχους αυτούς (12-15). Ο ευαγγελιστής φαίνεται να θέλει να δώσει έμφαση στη σκηνή. Όλα αυτά τα επεισόδια που συνδέονταν με τη μεγάλη κρίση της δράσης και της ζωής του Μεσσία, έγιναν στον αγιότερο χώρο της αγίας πόλης (p). Από την άλλη «τυφλοί και κουτσοί» σύμφωνα με παροιμία που ενσωματώθηκε στη Βίβλο σύμφωνα με τους Ο΄(Β΄ Βασ. ε 8) «δεν θα μπουν στον οίκο του Κυρίου».
Βεβαίως οι εδώ κουτσοί και τυφλοί βρίσκονταν κοντά στην πύλη και αφού πλησίασαν το Μεσσία θεραπεύτηκαν αμέσως από αυτόν (L). Οι αντίπαλοι όμως του Ιησού βρήκαν αυτό αξιοκατάκριτο. Κανείς άλλος δεν ενήργησε θαύματα στο ναό. Αυτό είναι αποκλειστικό γνώρισμα του Μεσσία (b).
(3)   «Με τη θεραπεία ποικίλων νοσημάτων… φανερώνει και τη δύναμη και την εξουσία του» (Χ).

Ματθ.21,15 ἰδόντες δὲ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς(1) τὰ θαυμάσια(2) ἃ ἐποίησε καὶ τοὺς παῖδας κράζοντας(3) ἐν τῷ ἱερῷ καὶ λέγοντας, ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυΐδ(4), ἠγανάκτησαν(5)
Ματθ.21,15 Όταν είδαν οι αρχιερείς και οι γραμματείς τα θαύματα που έκανε, και τα παιδιά να φωνάζουν μέσα στο ναό και να λένε «δόξα στον Υιό του Δαβίδ», αγανάκτησαν
(1)   «Αυτοί όμως (αρχιερείς και γραμματείς) ούτε έτσι δεν πείθονταν, αλλά μαζί με τα υπόλοιπα θαύματα και ακούγοντας τα παιδιά να τον εξυμνούν, τους έπνιγε ο θυμός» (Χ). Η θέα των θαυμάτων διεγείρει ακόμα περισσότερο το φθόνο και την αγανάκτηση των εχθρών του Κυρίου (F).
(2)   Λέξη που λέγεται μοναδική φορά.
(3)   Το επεισόδιο των παίδων (όχι παιδίων όπως στο Ματθ. ιδ 21,ιη 3 και ιθ 13) που κράζουν το Ωσαννά στο ιερό και των μελών του συνεδρίου που αναφέρονται στον Ιησού με την αξίωση να σταματήσει αυτά (σ. 15, 16) δεν έχει το παράλληλό του στο Μάρκο, ο Λουκάς όμως αναφέρει κάτι σχετικό κατά τη θριαμβευτική είσοδο (ιθ 39,40). Από αυτό φαίνεται, ότι ο Ματθαίος και ο Λουκάς είχαν κάποιες πηγές πληροφοριών που δεν χρησιμοποιήθηκαν από το Μάρκο (p).
(4)   Τα παιδιά αυτά αναμφίβολα είχαν ακούσει τις κραυγές του πλήθους κατά τη θριαμβευτική είσοδο και μόλις είδαν τον Ιησού στο ιερό άρχισαν να επαναλαμβάνουν ό,τι άκουσαν. Η όλη σκηνή παρουσιάζεται εξόχως φυσική.
(5)   Ότι η ιουδαϊκή ιεραρχία, η οποία ανεχόταν ή και ενθάρρυνε το εμπόριο στο ιερό, επειδή έφερνε χρηματικά οφέλη σε αυτήν, αγανάκτησε στο άκουσμα της επανάληψης από τα παιδιά αυτά του Ωσαννά, χαρακτηρίζει αυτήν αρκετά. Αγανακτούν τώρα για τη βεβήλωση του ιερού χώρου!!

Ματθ.21,16 καὶ εἶπον αὐτῷ· ἀκούεις τί οὗτοι λέγουσιν(1); ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς· ναί· οὐδέποτε ἀνέγνωτε(2) ὅτι ἐκ στόματος(3) νηπίων καὶ θηλαζόντων(4) κατηρτίσω(5) αἶνον(6);
Ματθ.21,16 και του έλεγαν: «Δεν ακούς τι λένε αυτοί;» «Και βέβαια τ’ άκουσα», τους απάντησε ο Ιησούς. «Αλλά κι εσείς δε διαβάσατε ποτέ στην Γραφή, πως από το στόμα των νηπίων και των βρεφών έκανες να βγει τέλειος ύμνος;»
(1)   Αυτό σημαίνει πιθανώς, ότι όφειλε ο Ιησούς να αισθάνεται, ότι οι κραυγές έπρεπε να σταματήσουν και ότι ο ίδιος ενδεικνυόταν να παρέμβει για αυτό (p). =Πώς ανέχεσαι να ακούς τέτοια; (δ). Η ερώτηση κρύβει μομφή (ο).
«Διότι σχεδόν λένε· ενώ είσαι άνθρωπος, ανέχεσαι να δοξολογείσαι και να ανυμνείσαι ως Θεός και να δέχεσαι από τα παιδιά τις δοξολογίες που πρέπουν στο Θεό;» (Κ).
«Αν και βέβαια ο Χριστός έπρεπε να τους πει αυτά τα λόγια· δεν ακούτε τι λένε αυτοί; Διότι τα παιδιά εκείνα τον εξυμνούσαν ως Θεό» (Χ). «Ακούτε τι λένε τα παιδιά σας, που ουδέποτε με είδαν;» (Ζ).
(2)   Δεν διαβάσατε ποτέ με διάνοια πιστή και φωτισμένη…; (ο). «Επειδή στα φανερά έφερναν αντιρρήσεις, χρησιμοποιεί αυστηρότερα τη διόρθωση λέγοντας· ουδέποτε διαβάσατε;» (Χ). «Τόσο πολύ, λέει, απέχω από το να κλείσω το στόμα σε αυτούς που λένε τέτοια για μένα, ώστε φέρνω και τον προφήτη μάρτυρα και αποδεικνύω για εσάς ότι είστε ή αμαθείς ή φθονεροί» (Θφ).
Απαντά στην ερώτησή τους με άλλη ερώτηση (p). Το ρητό πάρθηκε από τον όγδοο ψαλμό σ. 3, στον οποίο ο προφητάναξ υμνώντας τα μεγαλεία του Θεού αναφέρει ότι και αυτά τα θηλάζοντα βρέφη αρχίζουν να υμνούν (δ).
(3)   «Και σωστά είπε, από το στόμα. Διότι αυτός ο λόγος δεν προερχόταν από το νου τους, αλλά από τη δική του δύναμη, η οποία έκανε μεγάλη και σπουδαία την ανώριμη γλώσσα των παιδιών… Τα μεν παιδιά λοιπόν, παρόλο που είχαν ανώριμη ηλικία, μιλούσαν με πολλή σαφήνεια και σε συμφωνία με τον ουράνιο τρόπο, ενώ οι άνδρες μιλούσαν με τρόπο γεμάτο παραφροσύνη και μανία» (Χ).
(4)   «Διότι δεν ήταν απλώς παιδιά, αλλά παιδιά νήπια και που θήλαζαν» (Ζ). Σύμφωνα με λαϊκή υπερβολή χαρακτηρίζει νήπια και θηλάζοντα τα παιδιά γενικά (όπως και εμείς λέμε για παιδί που ξεπέρασε και το δέκατο χρόνο ότι θηλάζει ακόμη)(δ).
(5)   «Με την έννοια του έκανες τέλειο από ατελές στόμα» (Ζ). «Έδειξες ολοκληρωμένο και τέλειο ύμνο, έστω και αν αυτά φαίνονται ατελή στην ηλικία» (Ζ).
(6)   Η αντίστοιχη λέξη στο πρωτότυπο σημαίνει πρώτα δύναμη. Για αυτό πολλοί από τους νεώτερους μετέφρασαν ως εξής=εξαιτίας των νηπίων και θηλαζόντων ετοίμασες δύναμη. Οι Ο΄ μεταφράζουν αντί για δύναμη, αίνο (ύμνος δοξολογικός)(δ). Η ιδέα του αίνου ήταν αναγκαία και βεβαίως βρίσκεται σε αυτό το δύσκολο χωρίο. Σε ολόκληρη την περικοπή ο άνθρωπος δοξολογεί το Θεό που τίμησε τον άνθρωπο (L).

Ματθ.21,17 καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς(1) ἐξῆλθεν ἔξω τῆς πόλεως εἰς Βηθανίαν(2) καὶ ηὐλίσθη(3) ἐκεῖ(4).
Ματθ.21,17 Τους άφησε και βγήκε έξω από την πόλη, στην Βηθανία, και διανυκτέρευσε εκεί.
(1)   «Αναχωρεί λόγω της έλλειψης αγάπης των Ιουδαίων στο Θεό» (Κ).
«Επειδή ήταν πολλά αυτά που τους θύμωναν, αυτά που έκαναν οι όχλοι, τα σχετικά με την εκδίωξη των εμπόρων, τα των θαυμάτων, τα των παιδιών, πάλι τους αφήνει, κατευνάζοντας έτσι το μέγεθος του πάθους, και επειδή δεν ήθελε να αρχίσει τη διδασκαλία του, μη τυχόν καιγόμενοι από το φθόνο τους δημιουργήσουν μεγαλύτερες δυσχέρειες στη διδασκαλία του» (Χ).
(2)   Όπου ήταν ανάμεσα σε φίλους και πιστούς ανθρώπους και δεν μπορούσαν οι αρχιερείς να κάνουν κάτι κακό εναντίον του (δ).
(3)   Συναντιέται η λέξη από τον Όμηρο και έπειτα και είναι συνηθισμένη και στους Ο΄(a). Σημαίνει αρχικά μένω σε αυλή, σε περιφραγμένο μέρος (δ), μάλιστα τη νύχτα· λέγεται για τα ζώα και τους βοσκούς. Γενικότερα σημαίνει διανυκτερεύω, όπως εδώ (g).
(4)   Σε ποιο σπίτι δεν αναφέρεται. Πιθανότατα όμως στο Λάζαρο και τις αδελφές του. Παρ’ όλα αυτά εφόσον ο Κύριος συνοδευόταν και από τους 12 μαθητές του, θα παρουσιάστηκε ανάγκη φιλοξενίας και άλλων οικογενειών, στις οποίες θα μοιράστηκαν σε ομάδες οι Απόστολοι (ο).

Στιχ. 18-22. Η συκιά που ξεράθηκε.

Ματθ.21,18 Πρωΐας δὲ ἐπανάγων(1) εἰς τὴν πόλιν ἐπείνασε(2)·
Ματθ.21,18 Ξαναπηγαίνοντας ο Ιησούς το πρωί στην πόλη, πείνασε.
Ο Ματθαίος συμπτύσσει τη διήγηση, την οποία ο Μάρκος κάνει με περισσότερες λεπτομέρειες. Παρέχει ακριβώς ό,τι ήταν αναγκαίο για να βγει το μάθημα από την ενέργεια αυτή του Χριστού, και τίποτα παραπάνω.
(1)   Με την έννοια του αμετάβατου επιστρέφω (L).
(2)   Αναχώρησαν πολύ πρωί, άρα χωρίς να φάνε κάτι την ημέρα εκείνη (L), και πολύ πιθανώς ούτε την προηγούμενη, την οποία πέρασε ολόκληρη διδάσκοντας στο ιερό (δ). «Πώς πεινά το πρωί; Όταν επέτρεψε στη σάρκα, τότε αυτή φανερώνει και το πάθος της» (Χ). Πεινά αν και ήταν ο βασιλιάς της δόξας. Δες σ. 5. Ταπείνωση που καταπλήσσει! (b).

Ματθ.21,19 καὶ ἰδὼν συκῆν μίαν(1) ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ἦλθεν ἐπ᾿ αὐτήν(2), καὶ οὐδὲν εὗρεν ἐν αὐτῇ εἰ μὴ φύλλα μόνον(3), καὶ λέγει αὐτῇ· μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰῶνα(4). καὶ ἐξηράνθη(5) παραχρῆμα ἡ συκῆ(6).
Ματθ.21,19 Βλέποντας στο δρόμο μια συκιά, ήρθε κοντά της, μα δε βρήκε παρά μόνο φύλλα· και της λέει: «Ποτέ πια να μην ξαναβγάλεις καρπό!» Κι αμέσως ξεράθηκε η συκιά.
(1)   Λιγότερο πιθανή εκδοχή, τη μοναδική συκιά στον τόπο εκείνο (b)· πιθανότερο, κάποια συκιά (δ).
(2)   Ή, εφόσον και οι δύο ευαγγελιστές λένε σε εμάς, ότι ο Κύριός μας πείνασε, ήλθε στο δέντρο περιμένοντας, λόγω της πληθώρας των φύλλων του, να βρει κάποιο καρπό σε αυτό, παρόλο που, όπως λέει ο Μάρκος, δεν ήταν καιρός σύκων. Στη συκιά οι καρποί βγαίνουν πριν τα φύλλα. Το δέντρο λοιπόν για το οποίο γίνεται λόγος με την πληθώρα των φύλλων του διακήρυττε ότι είχε καρπό, ενώ στην πραγματικότητα δεν είχε. Προφανώς ο Κύριος δεν χρησιμοποιεί εδώ την υπερφυσική του γνώση. Και μόνο όταν πλησίασε το δέντρο αντιλήφθηκε ότι αυτό δεν είχε παρά φύλλα μόνο (p).
Η εμφάνιση των φύλλων οδήγησε τον Ιησού στην ιδέα, ότι ήταν δυνατόν να υπήρχε κάποιος πρόωρος καρπός στο δέντρο, και ο οποίος να ήταν φαγώσιμος και σε αυτόν το μήνα Απρίλιο. Και κατά τρόπο φυσικό από την πείνα του, αλλά και διανοητικά από τη διάψευση της προσδοκίας του να βρει καρπό… δηλώνεται η πραγματική ανθρώπινη φύση του Κυρίου (S).
«Αγνοεί την ώρα της καρποφορίας του δέντρου… Πώς όμως δεν ξέρει τον καιρό των σύκων, ότι δηλαδή κατά το Πάσχα δεν θα μπορούσε να βρεθεί στο δέντρο καρπός κατάλληλος για φάγωμα;… Αυτά τα λόγια και τις διαθέσεις που έχουν μέσα τους ανθρώπινο πάθος και είναι πιο ταπεινές, θα τις αποδώσουμε στην ανθρώπινη φύση, και θα συμφωνήσουμε ότι η φύση του Θεού ερχόμενη σε επαφή με τα ανθρώπινα πάθη, έμεινε χωρίς αλλαγή και χωρίς πάθος» (Γν). Ή «άλλος ευαγγελιστής λέει ότι δεν ήταν ακόμη καιρός· αν όμως δεν ήταν καιρός, πώς άλλος ευαγγελιστής λέει, ήλθε μήπως τυχόν και βρει καρπό σε αυτήν; Άρα γίνεται φανερό ότι αυτό ήταν σκέψη των μαθητών του, αφού ακόμα ήταν πνευματικά ατελείς… Όπως ακριβώς λοιπόν αυτό ήταν σκέψη των μαθητών του, έτσι και ήταν δική τους σκέψη το να νομίζουν ότι για αυτό την καταράστηκε, επειδή δηλαδή δεν είχε καρπό» (Χ).
«Αυτά επινοούνται από συγκατάβαση, για να βρει μια καλή αφορμή και να έλθει στη θαυματουργία» (Ζ). Ο Σωτήρας ήξερε, ότι η συκιά δεν είχε, ούτε μπορούσε να έχει τότε καρπό, αλλά ζητά αυτά επειδή ήθελε αλληγορικά και συμβολικά να δείξει, ότι πρέπει ο άνθρωπος τους καρπούς της βασιλείας του Θεού να τους κάνει πάντοτε για το Θεό (δ).
Την πρώτη ερμηνεία προτιμούν πολλοί από τους νεώτερους, τη δεύτερη εισηγούνται οι γύρω από τον Χ.
(3)   «Δεν βρήκε τίποτα φαγώσιμο σε αυτήν, αλλά μόνο φαινομενική ζωή· διότι στη συκιά υπήρχαν φύλλα χωρίς καρπούς» (Ω). «Συκιά ανθισμένη με φύλλα μόνο, είναι η συναγωγή των Ιουδαίων που δεν έχει μεν καρπό δικαιοσύνης, αλλά προβάλλει μόνο σαν φύλλα την επίδειξη των πλανεμένων ηθών» (Ζ).
Ο Σωτήρας χαρακτηρίζοντας τη συκιά ως εκπρόσωπο της ιουδαϊκής συναγωγής, ζητούσε και είχε την αξίωση να βρει καρπό· αλλά δεν βρήκε παρά φύλλα, εξωτερική δηλαδή θεοσέβεια (δ). Ως σύμβολο ηθικού και θρησκευτικού χαρακτήρα το δέντρο ήταν προσωποποίηση του απατεώνα και υποκριτή. Για αυτό λοιπόν και ο Κύριος εκφέρει συμβολική καταδίκη εναντίον του (p).
(4)   Και στις δύο αφηγήσεις, και του Ματθαίου και του Μάρκου, η συκιά καταδικάζεται όχι τόσο διότι ήταν άκαρπη, αλλά διότι προσωποποιούσε το ψεύδος (p). Εφόσον στο δέντρο αυτό ο καρπός φυτρώνει πρώτος και μετά φυτρώνουν τα φύλλα, η εμφάνιση των φύλλων εξαπατούσε από μακριά τον θεατή, μαρτυρώντας ψεύτικα, ότι θα υπήρχαν και καρποί.
«Επειδή παντού μεν ευεργετούσε, δεν τιμωρούσε όμως κανέναν, αλλά έπρεπε να δώσει απόδειξη και της τιμωριτικής του δύναμης, για να μάθουν και οι μαθητές και οι Ιουδαίοι, ότι αν και μπορούσε να ξεράνει τους σταυρωτές του, εκούσια συγχωρεί και δεν ξεραίνει» (Χ), «με λόγο μόνο ξεραίνει τη συκιά» (Ζ).
«Δεν ήθελε όμως να το δείξει αυτό σε ανθρώπους, αλλά έδωσε την απόδειξη της τιμωριτικής του ενέργειας στο φυτό. Όταν λοιπόν γίνει κάτι αντίστοιχο σε τόπους ή σε φυτά ή σε ζώα, μην πολυεξετάζεις, ούτε να λες· πώς λοιπόν είναι δίκαιο που ξεράθηκε η συκιά αφού δεν ήταν καιρός σύκων; Διότι αυτό είναι δείγμα της χειρότερης ανοητολογίας· αλλά και το θαύμα βλέπε και θαύμαζε και δόξαζε τον θαυματουργό» (Χ).
«Τιμωρήθηκε δηλαδή το δέντρο όχι επειδή αμάρτησε, αλλά για να μάθουν όσοι τον ακολουθούσαν, ότι ο Χριστός μπορεί και να τιμωρεί» (Ζ). Η Π.Δ. περιέχει πολλά θαύματα εκδίκησης. Η ευαγγελική ιστορία στο τέλος της αυτό και μόνο προβάλλει (b).
Τι συμβολίζει η καταδίκη της συκιάς;=Καταδικάζει τη συναγωγή σε παντοτινή αποξήρανση. Αυτή έως τώρα είχε τοποθετηθεί ώστε να είναι φως εθνών (Ησ. μθ 6), αφού στερήθηκε όμως, λόγω απιστίας, τη χάρη του Θεού Σωτήρα, έγινε έρημη από αυτήν τη χάρη και άκαρπη εκκλησία (δ).
(5)   Η εξωτερική της εικόνα αλλοιώθηκε. Τα φύλλα της άρχισαν να μαραίνονται ή και να πέφτουν (b).
(6)   «Αμέσως ξεράθηκε η συκιά που δεν ήταν έτοιμη να φέρει καρπό» (Ω). «Ξεραίνει το υγρότερο από τα άλλα φυτά, για να γίνει και μεγαλύτερο το θαύμα»» (Ζ).

Ματθ.21,20 καὶ ἰδόντες(1) οἱ μαθηταὶ ἐθαύμασαν λέγοντες· πῶς παραχρῆμα(2) ἐξηράνθη ἡ συκῆ(3);
Ματθ.21,20 Όταν το είδαν οι μαθητές, απόρησαν και είπαν: «Πώς ξεράθηκε αμέσως η συκιά;»
(1)   «Είδαν όχι αμέσως, αλλά την αυριανή. Διότι λέει ο Μάρκος, ότι «και όταν βράδιασε, βγήκε έξω από την πόλη. Και το πρωί περνώντας από εκεί είδαν τη συκιά ξεραμένη από τις ρίζες»» (Ζ). Είναι δυνατόν η συκιά να ξεράθηκε αμέσως μόλις οι Απόστολοι έστρεψαν τα νώτα απομακρυνόμενοι από αυτήν, και εκδηλώθηκε η έκπληξή τους την επομένη (L).
(2)   Σε αντίθεση με τη φυσική αποξήρανση, η οποία είναι προοδευτική και αργή (L).
(3)   Όσον αφορά στην ανόητη ένσταση που προβάλλεται από κάποιους για την κατάρα εναντίον δέντρου αψύχου, σαν να ήταν αυτό ένοχο αμαρτίας, μπορούμε να απαντήσουμε, ότι και αμέτρητα δέντρα εάν ξεραίνονταν, τίποτα δεν θα άξιζαν σε σχέση με τη σωτηρία των ανθρώπων, στους οποίους με την αποξήρανση αυτή θα εντυπωνόταν βαθειά σωτήριο μάθημα. Ότι εξόχως εντυπωτικό μάθημα συμπεραίνεται από την αποξήρανση αυτή της συκιάς, κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί (ο).
Πυρκαγιά μπορεί να καταστρέψει όχι μόνο ανώφελα αλλά και επιζήμια δάσος ολόκληρο. Και τίθεται λοιπόν ζήτημα για ένα δέντρο, του οποίου η ζωή θυσιάστηκε για την ωφέλεια γενεών ολόκληρων;

Ματθ.21,21 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν(2) καὶ μὴ διακριθῆτε(3), οὐ μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν τῷ ὄρει τούτῳ(4) εἴπητε, ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν(5), γενήσεται(6)·
Ματθ.21,21 Ο Ιησούς τους αποκρίθηκε: «Σας βεβαιώνω, αν έχετε πίστη χωρίς ν’ αμφιβάλλετε, όχι μόνο θα κάνετε το θαύμα με τη συκιά, αλλά κι αν πείτε σ’ αυτό το βουνό, “σήκω και πέσε στη θάλασσα”, θα γίνει.
(1)   Συχνά ο Κύριος οδηγεί τους μαθητές από το θαυμασμό τους για τα θαύματα σε ωφελιμότερα για τη σωτηρία. Δες Λουκ. ι 20 (b). Η εφαρμογή της τύχης της υποκρίτριας συκιάς στην τύχη της υποκρίτριας πόλης Ιερουσαλήμ δεν παρουσίαζε άμεση σοβαρότητα, και ο καιρός θα έκανε αυτήν σαφή στους μαθητές μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Υπήρχε περισσότερο επείγον και άμεσο δίδαγμα, και ήταν αυτό η πίστη στη δραστικότητα της προσευχής (p).
«Τι λοιπόν λέει; Και εσείς μεγαλύτερα θα διαπράξετε, εάν θέλετε να πιστεύετε και να έχετε το θάρρος σας στην προσευχή» (Χ).
(2)   Πίστη εδώ όπως στο ιζ 20 σημαίνει εμπιστοσύνη στη θεία δύναμη συνδυασμένη με την πεποίθηση, ότι αυτός που έτσι πιστεύει μπορεί να κάνει χρήση της θείας δύναμης για επιτέλεση θαυμάτων (a). Εάν έχετε πίστη=πεποίθηση στη δύναμη και αγαθότητα του Θεού (p).
(3)   Η φύση της πίστης γίνεται φανερή με το αντίθετο προς αυτήν, το οποίο είναι η αμφιβολία (b). «Διάκριση, και οι δύο (και ο Ματθαίος και ο Μάρκος) ονομάζουν το δισταγμό» (Ζ). Το μη διακριθήναι=μην έρθετε σε εσωτερική αμφιβολία και δισταγμό, να μην αμφιβάλλετε (δ). Το διακρίνομαι έχει και την έννοια του αντιτίθεμαι με τον εαυτό μου, διστάζω, αμφιβάλλω, όπως και εδώ (g).
(4)   Δηλαδή στο βουνό που αναφέρθηκε στο σ. 1, δηλαδή στο όρος των Ελαιών. Παροιμιακή έκφραση (b). Το σήκωμα και η μετακίνηση βουνών ήταν μεταφορά για να δηλώσει τη μέγιστη δυσκολία και ο Κύριος δεν είναι απίθανο να χρησιμοποίησε εδώ σχήμα λόγου γνωστό στους μαθητές. Αλλά όπως, όταν λέει «στο βουνό αυτό» υπονοεί το όρος των Ελαιών, έτσι είναι δυνατόν τώρα να θυμήθηκε το Ζαχ. ιδ 4 «… στο όρος των ελαιών που είναι απέναντι από την Ιερουσαλήμ από ανατολικά και θα σχιστεί το όρος των ελαιών, το μισό του προς την ανατολή και το μισό προς τη θάλασσα» (p).
(5)   Η οποία βρισκόταν μακριά από την Ιερουσαλήμ (b).
(6)   «Δεν θα κάνετε μόνο αυτό (δηλ. την αποξήρανση της συκιάς), αλλά και βουνά θα μετακινήσετε και άλλα περισσότερα θα κάνετε, εάν έχετε θάρρος στην πίστη και την προσευχή» (Χ).

Ματθ.21,22 καὶ πάντα(1) ὅσα ἐὰν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ(2) πιστεύοντες(3), λήψεσθε.
Ματθ.21,22 Κι όλα όσα ζητήσετε στην προσευχή με πίστη, θα τα λάβετε».
(1)   «Με το «όλα» μην θεωρήσεις απλώς όλα, αλλά όσα αξίζουν» (Ζ). Γνήσια πίστη δεν ζητά παρά μόνο τέτοια αιτήματα (ο).
(2)   Θαύματα συντελούνται με τις προσευχές του πιστού (b).
(3)   Όλη την έμφαση την έχει το πιστεύοντες (δ)=με πεποίθηση στη δύναμη και αγάπη του Θεού, ότι θα δώσει το αίτημα (a). Ο Παύλος αποδεικνύει ότι η πίστη μόνη δεν κάνει τον Χριστιανό. Απαιτείται μαζί της και η αγάπη (Α΄Κορ. ιγ 2). Ο Μάρκος προσθέτει εδώ (ια 25) «όταν στέκεστε να προσευχηθείτε συγχωρέστε εάν έχετε κάτι εναντίον κάποιου», και με αυτό αποβλέπει στην αλήθεια που κηρύττει ο Παύλος.
Ο λόγος αυτός που προστίθεται από τον Μάρκο δεν υπάρχει ανάγκη να θεωρηθεί ότι παρεμβλήθηκε ύστερα. Είναι πλήρως επίκαιρος ως προειδοποίηση εναντίον της υπόθεσης, ότι και κατάρες εναντίον των ομοίων μας θα επιβεβαιωθούν από το Θεό. Του Χριστού η συμβολική κατάρα εναντίον του άκαρπου δέντρου, δεν σημαίνει, ότι επιτρέπεται και εμείς να εκφράζουμε εκδικητικές επικλήσεις ο ένας εναντίον του άλλου. Μόνο εάν οι προσευχές μας αναφέρονται σε αγαθά αιτήματα, η πίστη θα εξασφαλίσει την εκπλήρωσή τους (p).

Στιχ. 23-27. Αποστομωτικές απαντήσεις προς τους Φαρισαίους.

Ματθ.21,23 Καὶ ἐλθόντι αὐτῷ εἰς τὸ ἱερὸν(1) προσῆλθον αὐτῷ διδάσκοντι οἱ ἀρχιερεῖς(2) καὶ οἱ πρεσβύτεροι(3) τοῦ λαοῦ λέγοντες· ἐν ποίᾳ(4) ἐξουσίᾳ ταῦτα(5) ποιεῖς(6), καὶ τίς σοι ἔδωκε τὴν ἐξουσίαν ταύτην(7);
Ματθ.21,23 Όταν ο Ιησούς ήρθε στο ναό και δίδασκε, τον πλησίασαν οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι του λαού και του είπαν: «Με ποια εξουσία τα κάνεις αυτά; Και ποιος σου έδωσε αυτή την εξουσία;»
(1)   Σύμφωνα με το Ματθαίο τα εξιστορούμενα εδώ, έγιναν την επομένη της θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού. Σύμφωνα με το Μάρκο η επόμενη ημέρα αυτής της εισόδου, καλύφθηκε από την εκδίωξη από το ιερό αυτών που το βεβήλωναν και το ερώτημα αυτό τέθηκε στον Ιησού την τρίτη ημέρα. Ο Ματθαίος δεν έθεσε μεταξύ των συγγραφικών του σκοπών τη χρονολογική ακρίβεια (L).
(2)   Από τα χρόνια του Αντιόχου του Επιφανούς, επειδή οι Σελευκίδες βασιλιάδες, και έπειτα και οι Ηρωδιανοί άρχοντες και οι Ρωμαίοι αξίωναν για τον εαυτό τους το δικαίωμα να αναδεικνύουν τους αρχιερείς, η αρχιερωσύνη ούτε στο γένος του Ααρών παρέμεινε ούτε ισόβια παρεχόταν σε κάποιον, αλλά ανέβαιναν και κατέβαιναν οι αρχιερείς κατά την αυθαιρεσία των βασιλιάδων ή αυτοκρατόρων.
Για αυτό από τον Ηρώδη τον μεγάλο μέχρι την άλωση των Ιεροσολύμων, σε διάστημα 107 ετών 28 άνδρες κατέλαβαν αλληλοδιαδόχως την αρχιερωσύνη (Ιωσ. Αρχ. 20,10). Αρχιερείς λοιπόν εννοούνται εκτός από τον εν ενεργεία και αυτοί που διατέλεσαν τέτοιοι, και μερικές φορές και αυτοί από τις οικογένειές τους, οι οποίοι ήταν υποψήφιοι για το αξίωμα αυτό (g).
(3)   Αυτοί που κάθονταν στο συνέδριο, οι οποίοι στα παλαιότερα χρόνια διαλέγονταν και από τους μεγαλύτερους στην ηλικία (g).
(4)   Με ποιου είδους εξουσία; (S). Με εξουσία θεία ή ανθρώπινη; Νόμιζαν ότι ο Ιησούς αφού ούτε ιερέας ούτε λευΐτης ήταν, δεν είχε δικαίωμα να διδάσκει (b).
(5)   Το «αυτά» περιλαμβάνει και τη διδασκαλία του Ιησού και την εκδίωξη από το ιερό αυτών που πουλούσαν και αγόραζαν (p). «Επειδή ήθελαν να διακόψουν τη διδασκαλία… του προβάλλουν την απομάκρυνση από το ναό των πωλητών» (Χ).
(6)   Όπως και με το ερώτημα για το φόρο («αν επιτρέπεται να δίνουμε κήνσο στον Καίσαρα») είχαν πρόθεση να παγιδεύσουν τον Ιησού. Εάν μεν αρνούνταν, ότι είχε βασιλική εξουσία, θα δυσφημούνταν στον όχλο. Εάν πάλι διεκδικούσε αυτήν, θα παραδιδόταν στον Πιλάτο (p).
(7)   «Εξουσία να βγάζεις έξω, ενώ δεν σου έχουν εμπιστευτεί καμία εξουσία στο ναό» (Ζ). «Δέχτηκες το διδασκαλικό θρόνο; Χειροτονήθηκες ιερέας ώστε να επιδείξεις τέτοια εξουσία;» (Χ). Ποιός σου έδωσε την εξουσία αυτή;

Ματθ.21,24 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς(1)· ἐρωτήσω ὑμᾶς κἀγὼ λόγον ἕνα(2), ὃν ἐὰν εἴητέ μοι, κἀγὼ ὑμῖν ἐρῶ ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.
Ματθ.21,24 Τους αποκρίθηκε ο Ιησούς: «Θα σας κάνω κι εγώ μια ερώτηση· αν μου απαντήσετε, θα σας πω κι εγώ με ποια εξουσία τα κάνω αυτά:
(1)   «Δεν τους απαντά απ’ ευθείας, δείχνοντας ότι αν ήθελαν να δουν την εξουσία του, μπορούσαν· αλλά τους ρωτά αυτός με τη σειρά του» (Χ). Εάν πλησίαζαν με πνεύμα άδολο και με ειλικρινή πόθο να γνωρίσουν την αλήθεια, θα έπαιρναν ευθεία απάντηση στην ερώτησή τους (ο). Ο σκοπός εκείνων ήταν να θέσουν τον Ιησού μπροστά σε δίλλημα, αλλά η απάντηση που δίνεται από αυτόν θέτει και αυτούς σε δίλλημα (p).
«Για να μην έλθει σε αντιλογία, ρώτησε με τη σειρά του, θέλοντας ταυτόχρονα και να ελέγξει αυτούς που τον ρωτούσαν, ότι ενήργησαν έξω από τη λογική με το να απιστήσουν στον Ιωάννη» (Ω).
(2)   Λόγο, που έχει άμεση σχέση με το ερώτημά σας (b). Η απάντηση του Χριστού δεν αποτελεί υπεκφυγή. Η απάντηση στο ερώτημα το οποίο τους έθετε, θα οδηγούσε με τρόπο φυσικό και σε απάντηση στο δικό τους ερώτημα. Άλλωστε αυτοί, ως διδάσκαλοι του Ισραήλ, έπρεπε να μιλήσουν πρώτοι (p). Εάν αυτοί είχαν αναγνωρίσει το βάπτισμα του Προδρόμου του, θα είχαν αναγνωρίσει και την εξουσία του Χριστού (b), διότι ο προφήτης αυτός είχε διακηρύξει μεσσία τον Ιησού (p).

Ματθ.21,25 τὸ βάπτισμα(1) Ἰωάννου πόθεν ἦν, ἐξ οὐρανοῦ(2) ἢ ἐξ ἀνθρώπων(3); οἱ δὲ διελογίζοντο παρ᾿ ἑαυτοῖς(4) λέγοντες· ἐὰν εἴπωμεν, ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ ἡμῖν, διατί οὖν οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ(5)·
Ματθ.21,25 Το βάπτισμα του Ιωάννη από πού προερχόταν; από το Θεό ή από τους ανθρώπους;» Αυτοί συζητούσαν μεταξύ τους κι έλεγαν: «Αν πούμε “από το Θεό”, θα μας πει, “γιατί τότε δεν το πιστέψατε;”
(1)   Δηλαδή η όλη αποστολή (b). Το βάπτισμα, στο οποίο συντελούνταν η όλη εργασία και το κήρυγμα του Ιωάννη (δ).
(2)   «Με την έννοια του: από ψηλά, από το Θεό» (Ζ). Παράδειγμα μετωνυμίας ευλαβικού χαρακτήρα (b).
(3)   «Με την έννοια: με εντολή ανθρώπων» (Ζ).
(4)   Οι διαλογισμοί τους αποκαλύφθηκαν από τους δισταγμούς τους, οι οποίοι επιβεβαίωναν τη στενόχωρη θέση, στην οποία έφερνε αυτούς το ερώτημα του Κυρίου (S).
(5)   «Διότι αν πίστευαν, δεν θα τα ρωτούσαν αυτά. Διότι εκείνος είπε για αυτόν, ότι δεν είμαι ικανός να λύσω το κορδόνι των υποδημάτων του, και, να ο αμνός του Θεού που κουβαλά την αμαρτία του κόσμου, και… αυτός που έρχεται από ψηλά είναι πάνω από όλους, και, ότι έχει το φτυάρι στο χέρι του και θα καθαρίσει τελείως το αλώνι του. Επομένως αν πίστευαν σε εκείνον, τίποτα δεν τους εμπόδιζε να μάθουν με ποια εξουσία κάνει αυτά» (Χ).

Ματθ.21,26 ἐὰν δὲ εἴπωμεν, ἐξ ἀνθρώπων, φοβούμεθα τὸν ὄχλον(1), πάντες γὰρ ὡς προφήτην(2) ἔχουσι(3) τὸν Ἰωάννην.
Ματθ.21,26 Αν πάλι πούμε, “από τους ανθρώπους”, φοβόμαστε τον κόσμο, γιατί όλοι τον Ιωάννη τον θεωρούν προφήτη».
(1)   =Φοβούμαστε μην μας κάνει κακό ο όχλος (δ). «Ω, πόσο δουλική ανθρωπαρέσκεια έχουν οι άθλιοι! Το μεν Θεό τον περιφρονούν, φοβούνται όμως τους ανθρώπους, και για χάρη αυτών κάνουν τα πάντα» (Ζ).
(2)   Που στάλθηκε από τον ουρανό (b). Ο λαός είχε επευφημήσει τον Ιωάννη με ενθουσιασμό ως προφήτη, και ίσως ο βίαιος θάνατός του, που τού συνέβη από τον Αντίπα, είχε κάνει εντονότερο τον ενθουσιασμό αυτό.
(3)   Με την έννοια του τιμώ (g).

Ματθ.21,27 καὶ ἀποκριθέντες τῷ Ἰησοῦ εἶπον· οὐκ οἴδαμεν(1). ἔφη αὐτοῖς καὶ αὐτός· οὐδὲ ἐγὼ(2) λέγω(3) ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ(4).
Ματθ.21,27 Απάντησαν, λοιπόν, στον Ιησού: «Δεν ξέρουμε». Τους είπε κι εκείνος: «Ούτε κι εγώ σας λέω με ποια εξουσία τα κάνω αυτά».
(1)   Αναγκαστική ομολογία εξόχως ντροπιαστικής άγνοιας (b). Κάνουν την ντροπιαστική ομολογία, ότι δεν μπόρεσαν ακόμη να σχηματίσουν γνώμη για το αν ο Ιωάννης ήταν ή δεν ήταν προφήτης.
(2)   «Έπρεπε να πουν, ότι και το βάπτισμα από το Θεό ήταν και ο Ιωάννης από το Θεό στάλθηκε. Επειδή όμως αποφεύγοντας τον έλεγχο, για να μη φανούν ότι απιστούν σε αυτόν, έκρυβαν την αλήθεια, λέει, ούτε εγώ σας λέω αυτό που θέλετε να μάθετε, όχι κρύβοντας όπως εσείς την αλήθεια, αλλά θεωρώντας σας ανάξιους της απάντησης» (Ζ).
(3)   «Δεν είπε, ούτε εγώ ξέρω, αλλά τι; Ούτε εγώ σας λέω» (Χ). «Η αλήθεια δεν μπορεί να πει ψέματα» (Ιε).
(4)   Γιατί να έλεγε σε αυτούς εάν ήταν ο Μεσσίας ή όχι; Εάν η σχετικά με αυτόν διακήρυξη του Ιωάννη δεν υπήρξε αρκετή να πείσει αυτούς, σε τι θα ωφελούσε η δική του διαβεβαίωση;

Στιχ. 28-32. Η παραβολή για τους δυο γιους.

Ματθ.21,28 Τί δὲ ὑμῖν δοκεῖ(1); ἄνθρωπός(2) τις εἶχε τέκνα δύο(3), καὶ προσελθὼν(4) τῷ πρώτῳ εἶπε· τέκνον(5), ὕπαγε σήμερον ἐργάζου ἐν τῷ ἀμπελῶνί μου(6).
Ματθ.21,28 Τι γνώμη έχετε τώρα γι’ αυτό που θα σας πω: Κάποιος είχε δύο παιδιά. Πάει λοιπόν στον πρώτο και του λέει: “παιδί μου, πήγαινε σήμερα κι εργάσου στο αμπέλι”.
(1)   Εισαγωγική φράση για την οποία δες ιζ 25,ιη 12,κβ 42. «Τι γνώμη έχετε; Για αυτά που θα πω δηλαδή. Επειδή δεν θέλησαν δηλαδή να πουν από πού ήταν το βάπτισμα του Ιωάννη… θέλει με παραβολή να τους βάλει να αποφασίσουν οι ίδιοι εναντίον του εαυτού τους ότι είναι ανυπάκουοι» (Ζ).
«Μόνος ο Ματθαίος έγραψε αυτήν την παραβολή, η οποία, κατά τη γνώμη μου, περιέχει τη διδασκαλία για τον Ισραήλ που ανυπάκουσε στο Θεό και για το λαό από τα έθνη που πίστεψε» (Ω).
(2)   «Με τον άνθρωπο υποδηλώνει το Θεό επειδή είναι φιλάνθρωπος» (Ζ).
(3)   Ή, «τα δύο αυτά παιδιά δηλώνουν αυτό που έγινε στα έθνη και στους Ιουδαίους» (Χ). «Και αυτός που δεν υποσχέθηκε μεν, αλλά πήγε, είναι ο λαός των εθνών, ενώ αυτός που υποσχέθηκε μεν αλλά δεν πήγε, ο λαός των Ιουδαίων» (Ζ). «Διότι πράγματι αυτοί, ενώ είπαν, όλα όσα τυχόν πει ο Θεός θα τα κάνουμε και θα τα ακούσουμε, με τις πράξεις παράκουσαν» (Χ). «Τα έθνη όμως δεν υποσχέθηκαν να ακούσουν το Θεό. Και όμως ύστερα υπάκουσαν πιστεύοντας το Θεό και το Χριστό» (Ζ).
Ή, πιο σωστά, είναι σαφές από τα λόγια, τα οποία ως συμπέρασμα φέρνει ο Χριστός (σ. 31 και εξής), ότι ο γιος που υποσχέθηκε υπακοή και παράκουσε είναι τα μέλη του συνεδρίου, ενώ οι κατάφωροι αμαρτωλοί όπως οι τελώνες και οι πόρνες εκπροσωπούνται από το γιο που αρνήθηκε υπακοή, τελικά όμως υπάκουσε.
«Αυτό θέλει να πει η παραβολή, ότι οι μεν τελώνες και οι πόρνες μετανοώντας και κάνοντας τα αρεστά στο Θεό, δικαιώνονται υπακούοντας τον Ιωάννη, έστω και αν κατ’ αρχήν παράκουαν το νόμο, ή μάλλον το Θεό. Οι Φαρισαίοι όμως που λένε ότι τηρούν το νόμο, μόνο με σκέτα λόγια, είναι απόβλητοι από το Θεό. Διότι η βασιλεία των ουρανών δεν είναι στα λόγια αλλά στα έργα» (Σχ).
(4)   Ήλθε προς· δηλαδή με καλή διάθεση (b).
(5)   Η λέξη εκφράζει εδώ όχι τόσο την πατρική στοργή όσο την αξίωση για υπακοή. Ο πατέρας έχει το δικαίωμα να κανονίζει που καθένα από τα παιδιά του θα εργαστεί (p).
(6)   Αυτό με συμβολική γλώσσα σημαίνει τις υπηρεσίες, τις οποίες ο Θεός ζητά από τους ανθρώπους. Το «σήμερα» όμως δεν υπονοεί, ότι αυτές είναι περιορισμένης διάρκειας, αλλά απλώς αποτελεί λεπτομέρεια της παραβολής προσαρμοσμένη σε αυτά που συμβαίνουν στους ανθρώπους κατά το παρόν (ο).

Ματθ.21,29 (1)ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· οὐ θέλω(2)· ὕστερον δὲ μεταμεληθεὶς ἀπῆλθε.
Ματθ.21,29 Αυτός του είπε: “δε θέλω”. Ύστερα όμως μετάνιωσε και πήγε.

(1)   Ο βατικανός κώδικας και κάποιοι από τους μικρογράμματους βάζουν πρώτα τον υιό που συμφώνησε μεν να πάει αλλά τελικά παράκουσε και μετά το γιο που αρνήθηκε μεν αρχικά αλλά τελικά μετάνιωσε και πήγε. Η αντιστροφή αυτή της σειράς των σ. επέφερε αναγκαία και την στο σ. 31 διαφορετική γραφή αντί για «ο πρώτος», που συναντιέται στους περισσότερους από τους κώδικες, το «ύστερος» ή «έσχατος».
Η αντιστροφή αυτή είναι αρχαία και οφειλόταν στην αρχαία εκδοχή, που υποστηρίζεται από τους Ω., Χ., Α. και Ιε., σύμφωνα με την οποία οι δύο γιοι εκπροσωπούν τους Ιουδαίους και τους εθνικούς. Εφόσον λοιπόν οι Ιουδαίοι, που ομολόγησαν υπακοή, αλλά τελικά απέρριψαν το Μεσσία, κλήθηκαν πριν τους εθνικούς, οι οποίοι παράκουσαν, αλλά δέχτηκαν το Μεσσία, ο γιος ο οποίος προθυμοποιήθηκε να μεταβεί, αλλά παράκουσε τελικά, μπήκε πρώτος.
Η σειρά όμως αυτή των στίχων του βατικανού, η οποία μαρτυρείται και από τις μεταφράσεις βοχαϊρική, αιθοπική και αρμενική, είναι λιγότερο πιθανή από την άλλη, που μαρτυρείται από τον Σιναϊτικό κώδικα και πολλούς άλλους μεγαλογράμματους, και τόσο περισσότερο όσο το «Εγώ Κύριε» που ακολουθεί στο σ. 30, είναι πλέον χωρίς έμφαση, αφού ο άλλος γιος δεν έχει ακόμα πει το δεν θέλω (p).
(2)   Σε αυτό το «δεν θέλω» αναφέρεται προφανώς αυτό που με μεγάλη έμφαση λέγεται από τον άλλο γιο στον ακόλουθο στίχο, Εγώ Κύριε. Το εγώ εκφράζει αντίθεση έντονη με την άρνηση του αδελφού.

Ματθ.21,30 καὶ προσελθὼν τῷ δευτέρῳ(1) εἶπεν ὡσαύτως. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· ἐγώ, κύριε(2)· καὶ οὐκ ἀπῆλθε.
Ματθ.21,30 Πάει και στον δεύτερο και του λέει τα ίδια. Εκείνος του αποκρίθηκε: “μάλιστα, κύριε”, αλλά δεν πήγε.
(1)   Ο οποίος από άλλη οπτική ονομάζεται στο Λουκ. ιε 25 πρεσβύτερος (b).
(2)   Εξυπακούετα: θα πάω (b). Το Κύριε εκφράζει υποταγή (p). Στο «εγώ» περιέχεται το: αφού αυτός δεν θέλει, εγώ θα πάω (δ).

Ματθ.21,31 τίς ἐκ τῶν δύο ἐποίησε τὸ θέλημα τοῦ πατρός(1); λέγουσιν αὐτῷ· ὁ πρῶτος(2). λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς(3)· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι(4) προάγουσιν(5) ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ.
Ματθ.21,31 Ποιος από τους δύο έκανε το θέλημα του πατέρα του;» «Ο πρώτος», του απαντούν. Τους λέει ο Ιησούς: «Σας βεβαιώνω πως οι τελώνες και οι πόρνες θα μπουν πριν από σας στη βασιλεία του Θεού.
(1)   «Αυτός τους ανάγκασε να βγάλουν την απόφαση, για να γίνουν αυτοκατάκριτοι»(Ζ).
(2)   Ο κώδικας του Βέζα και η Συριακή μετάφραση του Σινά, ενώ υποστηρίζουν την πιθανότερη σειρά των στίχων, στην οποία ο γιος που αρνήθηκε και μετάνιωσε μπαίνει πρώτος, παρουσιάζουν την ιεραρχία των Ιουδαίων να απαντά «ο ύστερος» αντί για το «ο πρώτος», και να επιδοκιμάζει έτσι τη διαγωγή του γιου, ο οποίος είπε: εγώ Κύριε· και δεν πήγε. Σύμφωνα με τη γραφή αυτή, αυτοί που αντιτίθονταν στο Χριστό, θέλοντας να εξουδετερώσουν το επιχείρημα που έβγαινε από την παραβολή, έδωσαν παράλογη απάντηση. Μολονότι ο Wellhausen και ο Merx δέχονται τη γραφή αυτή ως αυθεντική, δεν φαίνεται πιθανόν να υπήρξε στο αρχικό κείμενο (p).
(3)   «Όταν, χωρίς να καταλάβουν τα λεγόμενα, έβγαλαν την απόφαση, τότε αποκαλύπτει σε αυτούς το κρυμμένο» (Χ) και «μεταβαίνει στους τελώνες και τις πόρνες ελέγχοντάς τους περισσότερο» (Ζ). «Διότι αν μεν έλεγε απλώς, οι πόρνες σάς προλαβαίνουν, θα τους φαινόταν βαρύς ο λόγος· τώρα όμως που διακηρύττει αυτό μετά την απόφασή τους, φαίνεται ο λόγος του υποφερτός» (Χ).
(4)   «Τελώνες λέει αυτούς που μετανόησαν και βαπτίστηκαν, όταν ο Ιωάννης κήρυττε. Και πόρνες ομοίως» (Ζ).
(5)   Πιο πάνω στο σ. 9 αντιτίθεται με το ακολουθώ=προπορεύομαι. Εδώ=προλαβαίνω (g). «Προάγουν, με την έννοια του προλαβαίνουν» (Ζ). «Το «σας προλαβαίνουν», δεν το είπε με τη σημασία ότι θα ακολουθήσουν και αυτοί, αλλά με την έννοια ότι έχουν ελπίδα, εάν θέλουν» (Χ). «Πρόσεξε λοιπόν ότι με το «σας προλαβαίνουν στη βασιλεία του Θεού» δεν αποκλείει τον Ισραήλ να μπει κάποια στιγμή στη βασιλεία του Θεού. Διότι κανείς δεν προλαβαίνει αυτόν που δεν θα πάει καθόλου σε εκείνον τον τόπο, στον οποίο τον πρόλαβε» (Ω).
Αφήνεται αμφίβολο, εάν η ιουδαϊκή ιεραρχία θα μπει ή όχι στη βασιλεία του Θεού. Εάν μετανοήσουν και πιστέψουν θα μπουν. Αλλά οι αμαρτωλοί, οι οποίοι ήδη μετανόησαν, τους πρόλαβαν.

Ματθ.21,32 ἦλθε γὰρ(1) πρὸς ὑμᾶς Ἰωάννης ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης(2), καὶ οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ(3)· οἱ δὲ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι ἐπίστευσαν(4) αὐτῷ· ὑμεῖς δὲ ἰδόντες οὐ μετεμελήθητε(5) ὕστερον τοῦ πιστεῦσαι(6) αὐτῷ(7).
Ματθ.21,32 Ήρθε σ’ εσάς ο Ιωάννης κηρύττοντας την οδό της σωτηρίας, και δεν τον πιστέψατε· οι τελώνες όμως και οι πόρνες τον πίστεψαν. Κι εσείς, παρ’ όλο που τους είδατε, δε μετανοήσατε ούτε τότε για να τον πιστέψετε».
(1)   «Κάνει πιο σαφή το λόγο και διδάσκει, το πώς προλαβαίνουν» (Ζ).
(2)   Ή, «όχι με παραμελημένο τρόπο ζωής, αλλά βαδίζοντας το δρόμο της αρετής, για να φανεί και αξιόπιστος» (Ζ), «αλλά και ο βίος του ήταν ακατηγόρητος και η φροντίδα του πολλή» (Χ). Ή, η φράση δεν σημαίνει την ορθότητα και ακρίβεια της ζωής του Ιωάννου, αλλά τον ορθό τρόπο της ζωής, τον οποίο εγκαινίασε (p). Ο Ιωάννης ήλθε και ό,τι δίδαξε ήταν καλό και δίκαιο και κήρυττε τον τρόπο εκείνο της ζωής, τον οποίο η δικαιοσύνη ζητά (a). Και οι δύο ερμηνείες σοβαρές.
(3)   «Όταν συμβούλευε να μετανοείτε και να ετοιμάζεστε για υποδοχή της βασιλείας του Θεού» (Ζ). Ο Βαπτιστής ήλθε κηρύσσοντας δικαιοσύνη, καλώντας τους ανθρώπους στον αμπελώνα του Θεού με την οδό της μετάνοιας και δεν έδωσαν προσοχή στο κήρυγμά του (a). Η διδασκαλία του Ιησού μολονότι σύμφωνη με τις θεμελιώδεις αλήθειες του νόμου, μπορούσε κάπως να σκανδαλίσει τους Ιουδαίους άρχοντες. Καμία όμως καινοτομία ή νεωτερισμό δεν μπορούσαν να κατηγορήσουν στον Ιωάννη. Κήρυττε μετάνοια, θέμα κλασικό (L).
(4)   «Δεν μπήκαν παραμένοντας πόρνες, αλλά αφού υπάκουσαν και πίστεψαν και καθαρίστηκαν και μεταβλήθηκαν, έτσι μπήκαν. Άρα το ότι μπήκαν οι πόρνες, δεν ήταν μόνο θέμα χάρης, αλλά και δικαιοσύνης» (Χ).
(5)   Υπάρχει και η γραφή ουδέ μετεμελήθητε. Αξιόλογη=ούτε τότε, όταν είδατε τις πόρνες και τους τελώνες να πιστεύουν, μετανιώσατε. «Λέγοντας πρώτα για τους τελώνες και τις πόρνες, τότε είπε το δεν πιστέψατε, ελέγχοντας από τη φυσική σειρά των πραγμάτων το ασυγχώρητο της συμπεριφοράς τους… Διότι είναι μεν κακό και το να μην διαλέξει κάποιος από την αρχή το καλό, αλλά είναι άξιος μεγαλύτερης κατηγορίας όταν δεν μεταβάλλεται κιόλας» (Χ).
(6)   Ώστε να πιστέψετε σε αυτόν (δ).
(7)   Το επιχείρημα προϋποθέτει ότι το κήρυγμα του Ιωάννη και το κήρυγμα του Ιησού συναντιούνταν (L).

Στιχ. 33-46. Η παραβολή των κακών γεωργών.

Ματθ.21,33 Ἄλλην παραβολὴν(1) ἀκούσατε. ἄνθρωπός τις ἦν οἰκοδεσπότης(2), ὅστις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα(3) καὶ φραγμὸν(4) αὐτῷ περιέθηκε καὶ ὤρυξεν ἐν αὐτῷ ληνὸν(5) καὶ ᾠκοδόμησε πύργον(6), καὶ ἐξέδοτο αὐτὸν γεωργοῖς(7) καὶ ἀπεδήμησεν(8).
Ματθ.21,33 Ακούστε άλλη μια παραβολή: Ένας γαιοκτήμονας φύτεψε ένα αμπέλι, το περίφραξε, έσκαψε σ’ αυτό πατητήρι, έχτισε πύργο, το νοίκιασε σε γεωργούς και έφυγε για άλλον τόπο.
Η ιδέα της εργασίας στον αμπελώνα είναι κοινή τόσο στην προηγούμενη όσο και στην παρούσα παραβολή. Στην προηγούμενη παραβολή προβάλλει ο Κύριος στην ιεραρχία των Ιουδαίων την κατά το παρελθόν αξιοθρήνητη διαγωγή της. Στην παραβολή των κακών γεωργών αναφέρεται στο παρόν και στο μέλλον. Δείχνει ότι η επιβουλή τους κατά της ζωής του, είναι γνωστή σε αυτόν και προειδοποιεί αυτούς για τις συνέπειες, τις οποίες θα είχε η θανάτωσή του από αυτούς. Η παραβολή είναι μία από τις 3, οι οποίες μαρτυρούνται και από την τριπλή συνοπτική αφήγηση, ενώ οι άλλες δύο είναι του σποριά και του κόκκου του σιναπιού, και έχουν ληφθεί και οι 3 από την καλλιέργεια της γης.
(1)   «Πολλά υπαινίσσεται με αυτήν την παραβολή· την πρόνοια του Θεού που έδειξε σε αυτούς από ψηλά, την από την αρχή φονική τους διάθεση, το ότι δεν παρέλειψε τίποτα από όσα έπρεπε για τη φροντίδα τους, το ότι αν και έσφαξαν τους προφήτες, δεν τους αποστράφηκε, αλλά έστειλε και τον Υιό, το ότι είναι ένας και ο ίδιος ο Θεός της Καινής και της Παλαιάς Διαθήκης, το ότι ο θάνατός του κατόρθωσε μεγάλα πράγματα, το ότι οι Ιουδαίοι υπομένουν τη βαριά τιμωρία του σταυρού και του τολμήματός τους εκείνου· την κλήση των εθνών, τον ξεπεσμό των Ιουδαίων. Για αυτό και την τοποθετεί μετά την προηγούμενη, για να δείξει και από εκεί ότι το έγκλημά τους είναι μεγαλύτερο και πάρα πολύ ασυγχώρητο» (Χ).
(2)   Το οικοδεσπότης μετά το άνθρωπος, όπως στα ιγ 52,κ 1 (L).= ο οποίος είχε μεγάλη οικογένεια και από δούλους και από εργάτες κλπ. (b). «Με τον άνθρωπο ομοίως υπαινίσσεται το Θεό και πατέρα, επειδή είναι φιλάνθρωπος αλλά και για τη συνήθεια της παραβολής» (Ζ).
(3)    «Αμπελώνας που φυτεύτηκε από αυτόν είναι ο Ισραηλιτικός λαός, τον οποίο φύτεψε στη γη της επαγγελίας. Διότι λέει ο Δαβίδ (Ψαλμ. οθ 9): Μετέφερες αμπελώνα από την Αίγυπτο· έβγαλες έθνη και φύτεψες αυτήν» (Ζ). Η σύγκριση του Ισραήλ στην Π.Δ. με αμπελώνα είναι συνηθισμένη, και θα ήταν γνωστή στους ακροατές (S). Δες Ησ. ε 1-7, Ιερεμ. β 21,Ιεζ. ιε 1-6,ιθ 10-14,Ωσηέ ι 1 κλπ. (p). Γενικότερα όμως ισχύει η παραβολή και για όλες τις «ανθρώπινες ψυχές, στις οποίες (ο Κύριος) έβαλε φράχτη γύρω-γύρω την ασφάλεια των εντολών και τη φύλαξη των αγγέλων» (Β).
(4)   Οι λεπτομέρειες της εγκατάστασης της αμπέλου παρατίθενται σύμφωνα με το Ησ. ε 2 και εξής (L). Φανερώνει με αυτές του οικοδεσπότη «την πολλή φροντίδα… Διότι αυτά που ήταν των γεωργών, τα έκανε ο ίδιος· το ότι έβαλε φράχτη, το ότι φύτεψε τον αμπελώνα, τα άλλα όλα· και τους άφησε κάτι λίγο να κάνουν, να φροντίζουν τα υπάρχοντα και να διαφυλάξουν όσα τους δόθηκαν» (Χ).
Τα φραγμόν, ληνόν και πύργον ή δεν παίζουν κάποιο ρόλο στην παραβολή, για αυτό και παραλείπονται από το Λουκά (L), ή «φράχτης είναι ο νόμος, που δεν αφήνει τον Ισραήλ να αναμιχτεί με τα έθνη… λάκκος είναι το θυσιαστήριο, στο οποίο χυνόταν το αίμα, και πύργος είναι ο ναός λόγω της οχυρότητας και του ύψους του χτίσματος» (Ζ). «Διότι όταν βγήκαν από την Αίγυπτο, και νόμο έδωσε και πόλη ίδρυσε και θυσιαστήριο κατασκεύασε και ναό έχτισε» (Χ).
(5)   Λάκκος, κοίλωμα, στον οποίο τα σταφύλια πατιούνται (g). Συνήθως κατασκευαζόταν σε βράχο με δύο διαμερίσματα, από τα οποία το υψηλότερο ήταν ο ληνός, στο οποίο πατιούνταν τα σταφύλια, και το κατώτερο όπου συνέρρεε ο μούστος, ένα είδος πηγαδιού, που λεγόταν υπολήνιο (S).
(6)   Για χρήση αυτών που καλλιεργούσαν το αμπέλι και των φυλάκων του (S).
(7)   «Γεωργοί είναι οι αρχιερείς και οι γραμματείς και οι πρεσβύτεροι του λαού· διότι σε αυτούς εμπιστεύτηκε ο Θεός ως διδασκάλους αυτόν τον αμπελώνα» (Ζ). Σε αυτούς ανέθεσε τη διαπαιδαγώγηση του λαού (δ).
(8)   Δηλώνεται ο καιρός της θείας σιγής, κατά τον οποίο οι άνθρωποι ενεργούν κατά το αυτεξούσιό τους. Δες και κε 14 και Μάρκ. ιγ 34 (b). «Έδειξε μακροθυμία, δεν τους τιμωρούσε πάντοτε αμέσως μετά τη διάπραξη των αμαρτιών» (Χ). «Δίνει δηλαδή την εντύπωση ότι και κοιμάται και αναχωρεί ο Θεός, με το να μακροθυμεί και να μην απαιτεί αμέσως τις ευθύνες των αδικημάτων» (Θφ).

Ματθ.21,34 ὅτε δὲ ἤγγισεν ὁ καιρὸς τῶν καρπῶν(1), ἀπέστειλε τοὺς δούλους(2) αὐτοῦ πρὸς τοὺς γεωργοὺς(3) λαβεῖν τοὺς καρποὺς(4) αὐτοῦ.
Ματθ.21,34 Όταν πλησίαζε η εποχή της καρποφορίας, έστειλε τους δούλους του στους γεωργούς να πάρουν το μερίδιό του από τους καρπούς.
(1)   «Καρποί του αμπελώνα που αναφέρθηκε, είναι η φύλαξη των νομικών εντολών και οι αρετές» (Ζ). Υποκρύπτει εδώ και τον λόγο, για τον οποίο ο Μεσσίας δεν ήλθε νωρίτερα (b).
(2)   «Δούλοι είναι οι προφήτες, τους οποίους άλλους άλλοτε με διάφορους τρόπους τιμώρησαν, όταν στέλνονταν για να απαιτήσουν αυτού του είδους τη φύλαξη και τις αρετές» (Ζ).
(3)   Είχε στείλει συχνά τους δούλους του τους προφήτες, για να υπενθυμίσουν στους βασιλιάδες και ιερείς τις υποχρεώσεις τους προς αυτόν, αλλά αυτοί τους καταδίωξαν. Και μετά την αυστηρή τιμωρία της αιχμαλωσίας οι αρχιερείς και οι γραμματείς δεν άλλαξαν συμπεριφορά (p).
(4)   «Να πάρουν τον καρπό, δηλαδή την υπακοή, την απόδειξη με τις πράξεις» (Χ). Οι προφήτες ζητούσαν την προς το Θεό οφειλομένη υπακοή και αγάπη (ο).

Ματθ.21,35 καὶ λαβόντες οἱ γεωργοὶ τοὺς δούλους αὐτοῦ ὃν μὲν ἔδειραν(1), ὃν δὲ ἀπέκτειναν, ὃν δὲ ἐλιθοβόλησαν(2).
Ματθ.21,35 Οι γεωργοί όμως έπιασαν τους δούλους του, κι άλλον τον έδειραν, άλλον τον σκότωσαν κι άλλον τον λιθοβόλησαν.
(1)   Έδειραν, σκότωσαν, λιθοβόλησαν, κλιμακωτό, στο οποίο η τρίτη βαθμίδα είναι σκληρό είδος της δεύτερης (b).
(2)   «Αυτοί όμως και εδώ έδειξαν την κακία τους, όχι με το να μη δώσουν τον καρπό, αν και απόλαυσαν τόση φροντίδα, αλλά και με το να δυσανασχετήσουν προς αυτούς που ήλθαν. Διότι αυτοί που δεν είχαν να δώσουν, όχι μόνο δεν έπρεπε να αγανακτούν και να δυσανασχετούν, αλλά να παρακαλούν. Αυτοί όμως όχι μόνο αγανάκτησαν, αλλά γέμισαν και τα χέρια τους με αίμα· και αν και όφειλαν να τιμωρηθούν, αυτοί απαιτούσαν τιμωρία» (Χ).

Ματθ.21,36 πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους(1) πλείονας(2) τῶν πρώτων(3), καὶ ἐποίησαν αὐτοῖς ὡσαύτως.
Ματθ.21,36 Ξανάστειλε άλλους δούλους, περισσότερους από τους πρώτους και τους έκαναν τα ίδια.
(1)   «Ο Μάρκος και ο Λουκάς έγραψαν για τρεις αποστολές των προφητών, λέγοντας ότι στάλθηκε πρώτα ένας δούλος, έπειτα άλλος, έπειτα τρίτος. Δεν είναι αυτό όμως εναντίωση με το Ματθαίο. Διότι και εκείνος με τις δύο αποστολές, τις συμπεριέλαβε όλες, και αυτοί με τις τρεις ομοίως· αλλά εκείνος μεν τα λέει περιληπτικότερα, ενώ αυτοί λεπτομερέστερα, οι οποίοι και με τον ένα δούλο φανερώνουν όλους όσους στάλθηκαν στη μία αποστολή και στον ίδιο καιρό» (Ζ). «Και δεύτερους έστειλε και τρίτους, για να δειχτεί και η κακία αυτών και η φιλανθρωπία αυτού που έστειλε» (Χ).
(2)   Πιο πολυάριθμους, έτσι ώστε από τον αριθμό να δειλιάσουν οι γεωργοί (L). Περισσότερους στον αριθμό, αλλά αναμφίβολα και στην αρετή και την αξία (b).
(3)   Εισηγήθηκαν κάποιοι και την ερμηνεία, ότι ο Ματθαίος αναφέρει δύο ομίλους δούλων σύμφωνα με τη διαίρεση του ιουδαϊκού κανόνα. Δηλαδή τους αρχαίους προφήτες, από το Μωϋσή μέχρι τον Ηλία ή Ελισσαίο, και τους νεώτερους προφήτες (L).
«Άλλοι μετά από αυτούς δούλοι, περισσότεροι των πρώτων, είναι ο καιρός των πολλών προφητών, των οποίων τα ονόματα έχουν γραφτεί στο δεύτερο βιβλίο Παραλειπομένων και στον Ιερεμία και στους δώδεκα και στο Δανιήλ. Διότι θα μπορούσε κάποιος να πει ότι και ο Ανανίας, ο Αζαρίας και ο Μισαήλ έγιναν προφήτες» (Ω).

Ματθ.21,37 ὕστερον δὲ ἀπέστειλε πρὸς αὐτοὺς τὸν υἱὸν αὐτοῦ(1) λέγων· ἐντραπήσονται(2) τὸν υἱόν μου.
Ματθ.21,37 Τελευταίον τους έστειλε το γιο του με τη σκέψη: “θα σεβαστούν το γιο μου”.
(1)   «Γιατί δεν έστειλε αμέσως το γιο; Έτσι ώστε αφού κατηγορήσουν τον εαυτό τους για όσα έκαναν σε εκείνους, και αφού αφήσουν το θυμό τους, να ντραπούν εκείνον όταν έλθει» (Χ). Προβλήθηκε από κάποιους η ένσταση, ότι αν λάβουμε υπ’ όψη τα συνηθισμένα συναισθήματα στοργής, την οποία κάθε πατέρας αισθάνεται, παρουσιάζεται ως απίθανο, ότι ο πατέρας θα έστελνε το γιο του σε τόσο κακούς γεωργούς.
Αλλά ο πατέρας εδώ παρουσιάζεται ως πανάγαθος επιζητώντας να οδηγήσει σε ανάνηψη τους γεωργούς και για αυτό δεν θα παρέλειπε και την έσχατη έκκληση σε αυτούς με την αποστολή του γιου του. Εξάλλου στην παραβολή δεν αποσκοπείται να δειχτεί η σύνεση του πατέρα, αλλά η αδιόρθωτη γνώμη και κακία των Ιουδαίων και η μακροθυμία του Θεού (ο).
(2)   «Δεν το πε αυτό επειδή αγνοούσε, μη γένοιτο, αλλά θέλοντας να δείξει ότι είναι μεγάλο το αμάρτημα και στερημένο κάθε απολογίας. Διότι αυτός τον έστειλε αν και γνώριζε ότι θα τον φονεύσουν. Λέει όμως «θα ντραπούν το γιο μου», αναγγέλλοντας αυτό που όφειλε να γίνει» (Χ). «Σαν να έλεγε· ότι πρέπει αυτοί να ντραπούν το γιο μου» (Ζ).

Ματθ.21,38 οἱ δὲ γεωργοὶ ἰδόντες τὸν υἱὸν εἶπον ἐν ἑαυτοῖς· οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος(1)· δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτὸν καὶ κατάσχωμεν(2) τὴν κληρονομίαν(3) αὐτοῦ.
Ματθ.21,38 Οι γεωργοί όμως, όταν είδαν το γιο, είπαν μεταξύ τους: “αυτός είναι ο κληρονόμος. Εμπρός, ας τον σκοτώσουμε και ας αρπάξουμε την κληρονομιά του”.
(1)   Γνώρισαν αυτόν ως κληρονόμο και όμως αντιτάχτηκαν στα δικαιώματά του (b). Το εσκεμμένο και προμελετημένο της πράξης κάνει το φόνο πιο αποκρουστικό (ο). «Πρόσεξε, πώς ακριβώς προλέγει τα μέλλοντα! Και πράγματι, δεν τον φόνευσαν ως υιό Θεού, αλλά ως κληρονόμο του αμπελώνα, δηλαδή ως βασιλιά του Ισραήλ» (Ζ).
(2)   Με την έννοια: να πάρουμε δική μας. Υπάρχει και η γραφή σχωμεν.
(3)   «Έκαναν συμβούλιο, για να φονεύσουν αυτόν και να κυριαρχήσουν πλέον στην κληρονομιά του, δηλαδή στο λαό» (Ζ). Για να γίνουν κύριοι της συναγωγής, του ισραηλιτικού λαού, εκμεταλλευόμενοι και διευθύνοντας τη συνείδησή του σύμφωνα με τις ορέξεις και τα συμφέροντά τους (δ).

Ματθ.21,39 καὶ λαβόντες αὐτὸν ἐξέβαλον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος(1), καὶ ἀπέκτειναν(2).
Ματθ.21,39 Τον έπιασαν, λοιπόν, τον έβγαλαν έξω από τ’ αμπέλι και τον σκότωσαν.
(1)   «Πού συσκέπτονται να τον σκοτώσουν; Έξω από τον αμπελώνα» (Χ). «Δηλαδή έξω από την πόλη. Διότι έξω από αυτήν τον σταύρωσαν» (Ζ). «Είδες πώς προφητεύει και τον τόπο, όπου επρόκειτο να σφαχτεί;» (Χ).
(2)   «Ο Μάρκος λέει ότι πρώτα τον φόνευσαν και έπειτα τον έβγαλαν έξω από τον αμπελώνα… Το «έβγαλαν έξω» εκείνος το είπε με άλλη σημασία, με την έννοια «του στέρησαν», όπως αυτοί νόμιζαν» (Ζ).

Ματθ.21,40 Ὅταν οὖν ἔλθῃ(1) ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος, τί ποιήσει τοῖς γεωργοῖς ἐκείνοις(2);
Ματθ.21,40 Όταν λοιπόν έρθει ο ιδιοκτήτης του αμπελιού, τι θα κάνει σ’ εκείνους τους γεωργούς;»
(1)   Κανείς υπαινιγμός για την ανάσταση του Υιού ούτε για την ένδοξη επάνοδό του. Ο τόνος κυρίως πέφτει στην τύχη των γεωργών (L). Το έλθει είναι το αντίθετο του αποδήμησε=όταν συμπληρωθεί ο καιρός της μακροθυμίας του (δ). «Όταν έλθει, δηλαδή όταν ρίξει το βλέμμα του στην παρανομία, την οποία έκαναν οι Ιουδαίοι» (Θφ). Συγκαλυμμένη προφητεία για τη θεία επίσκεψη με οργή, που έπεσε στην Ιερουσαλήμ (p).
(2)   «Αυτούς ρωτά πάλι, έτσι ώστε αφού οι ίδιοι και εδώ βγάλουν την απάντηση εναντίον του εαυτού τους, να αποβούν αυτοκατάκριτοι» (Ζ).

Ματθ.21,41 λέγουσιν αὐτῷ· κακοὺς κακῶς(1) ἀπολέσει αὐτούς, καὶ τὸν ἀμπελῶνα ἐκδώσεται ἄλλοις γεωργοῖς(2), οἵτινες ἀποδώσουσιν αὐτῷ τοὺς καρποὺς ἐν τοῖς καιροῖς(3) αὐτῶν(4).
Ματθ.21,41 «Είναι κακοί», του λένε. «Γι’ αυτό θα τους εξολοθρεύσει με το χειρότερο τρόπο και θα νοικιάσει το αμπέλι σ’ άλλους γεωργούς, που θα του δίνουν τους καρπούς στην εποχή τους».
(1)   Παρονομασία εξόχως ελληνική (L). «Αφού είναι κακοί, θα τους τιμωρήσει πικρά» (Ζ)· θα τους εξοντώσει με κακό θάνατο (δ).
(2)   Ή, προλέγεται εδώ γενικά η πρόσκληση των εθνών και η μονιμότητα και καρποφορία της ανά τον κόσμο εκκλησίας (p). Ή, δόθηκε «το χωράφι σε άλλους, στους αγίους Αποστόλους δηλαδή και ευαγγελιστές, οι οποίοι επρόκειτο να αναδείξουν αυτό καρποφόρο και με ωραία άνθη» (Κ).
(3)   Δηλαδή στις διάφορες εποχές (b).
(4)   Το «αυτών» αναφέρεται στους καρπούς (b). «Και ο μεν Λουκάς λέει, ότι αυτός είπε αυτό που έπρεπε να πάθουν αυτοί και εκείνοι είπαν, μη γένοιτο… Ο Ματθαίος όμως λέει ότι οι ίδιοι έβγαλαν την απόφαση. Αλλά δεν είναι αυτό απόδειξη εναντίωσης. Διότι και τα δύο αυτά έγιναν» (Χ).
«Λογικό είναι ότι πρώτα αυτοί απάντησαν, έπειτα ο Χριστός είπε αυτό που εκείνοι είπαν, επιβεβαιώνοντας το λόγο τους… Επειδή δηλαδή πριν από αυτό αγνοούσαν, ότι για αυτούς ήταν η παραβολή, έβγαλαν απόφαση εναντίον του εαυτού τους· ύστερα όμως, όταν συμφώνησε με την απόφασή τους ο Χριστός, κατάλαβαν και είπαν, Μακάρι να μη γίνει κάτι τέτοιο» (Ζ).

Ματθ.21,42 λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· οὐδέποτε ἀνέγνωτε ἐν ταῖς γραφαῖς(1), λίθον(2) ὃν ἀπεδοκίμασαν(3) οἱ οἰκοδομοῦντες(4), οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας(5)· παρὰ Κυρίου ἐγένετο αὕτη(6), καὶ ἔστι θαυμαστὴ(7) ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν(8);
Ματθ.21,42 Τους λέει ο Ιησούς: «Ποτέ δε διαβάσατε στις Γραφές; Ο λίθος που τον πέταξαν σαν άχρηστον οι οικοδόμοι, αυτός έγινε αγκωνάρι·ο Κύριος το έκανε αυτό,
και είν’ αξιοθαύμαστο στα μάτια μας».
(1)   Δηλαδή στα κανονικά βιβλία της Π.Δ. Η προφητική εικόνα του λίθου που απορρίφθηκε πάρθηκε από τον ίδιο Ψαλμό (ριζ 22) από τον οποίο προέρχεται και η κραυγή Ωσαννά (S). Η παράθεση σύμφωνα με τους Ο΄ (b).
(2)   «Πέτρα ονομάζει τον εαυτό του» (Χ).
(3)   Δεν θεώρησαν αυτόν ούτε ως κατάλληλο για χτίσιμο λίθο ή ως άξιο μέλος της εκκλησίας (b). «Πώς όμως αποδοκίμασαν; Λέγοντας, Αυτός δεν είναι από το Θεό, αυτός πλανά τον όχλο, και πάλι, εσύ είσαι Σαμαρείτης και έχεις δαιμόνιο» (Χ), «και τελευταίο, που τον σταύρωσαν» (Ζ).
(4)   «Οικοδόμους λέει τους δασκάλους των Ιουδαίων» (Χ) «τους οποίους η παραβολή ονόμασε και γεωργούς» (Ζ). «Αυτοί που όφειλαν να ωφελούν τη συναγωγή των Ιουδαίων» (Αμμώνιος). «Αυτοί που αποδοκίμασαν την πέτρα που δίνει τη ζωή, την αλήθεια» (Ω).
(5)   Πήρε την πρώτιστη θέση στην οικοδομή (δ). Ή, «κεφαλή γωνίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος» (Ζ) «η κεφαλή της όλης οικοδομής, που συνδέει δύο γωνίες, την παλαιά και την καινή διαθήκη και τις οικοδομές των δύο λαών» (Ω). Όπως στην προηγούμενη παραβολή η θανάτωση του Υιού δεν εμπόδισε την εκδίωξη των κακών γεωργών
από το αμπέλι, έτσι και η άρνηση, να χρησιμοποιηθεί ο λίθος για χτίσιμο δεν εμπόδισε από το να υψωθεί αυτός στην αρμόζουσα σε αυτόν θέση για ντροπή αυτών που τον απέρριψαν (p). «Γωνία είναι η σύνδεση δύο τοίχων, το υπόλειμμα από τον Ισραήλ και η πληρότητα των εθνών, και λίθος που τα κρατά ενωμένα είναι ο Χριστός, η αλήθεια, ο οποίος έκανε τη γωνία» (Ω). «Όπως ακριβώς δηλαδή η πέτρα που κάνει τη γωνία στην οικοδομή συνδέει τον από εδώ τοίχο με τον από εκεί, έτσι και ο Χριστός, τούς συνέδεσε όλους σε μία πίστη» (Θφ).
«Αυτός πράγματι, ως κεφαλή της εκκλησίας που είναι, έγινε κεφαλή γωνίας, ενώνοντας και συνδέοντας στο ίδιο σημείο τις δύο διαθήκες» (Ω).
(6)   Ή, «σύμφωνα με το θέλημα του Θεού θα γίνει αυτή η γωνία, δηλαδή η σύνδεση των λαών και θα θαυμαστεί από όλους, όχι μόνο διότι θα είναι καλλωπισμένη με την ποικιλία των αρετών, αλλά και ως δυνατότερη από κάθε επιβουλή» (Ζ).
Ή, πιο σωστά, το «αύτη» ανταποκρίνεται στο εβραϊκό κείμενο με το ουδέτερο τούτο=τούτο το γεγονός, ότι δηλαδή ο λίθος που αποδοκιμάστηκε έγινε κεφαλή γωνίας (a).
Αξιόλογη και η: «Και είναι αυτή η κεφαλή, δώρο από τον Κύριο και έχει δοθεί στην όλη οικοδομή και είναι θαμαστή κεφαλή στα μάτια μας που μπορούμε να την βλέπουμε» (Ω).
(7)   Ή, ο λίθος αυτός είναι θαυμαστός λόγω της μεγάλης δόξας, της οποίας έτυχε (b). Ή, αυτό (το ότι είναι κεφαλή γωνίας) είναι θαυμαστό στα μάτια μας, που βλέπουμε τη λαμπρότητα και στερεότητα και τα χαρίσματα γενικά αυτού του λίθου (δ).
(8) Στα μάτια τα δικά μας, των πιστών (b).

Ματθ.21,43 διὰ τοῦτο(1) λέγω ὑμῖν ὅτι ἀρθήσεται ἀφ᾿ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ(2) καὶ δοθήσεται ἔθνει(3) ποιοῦντι τοὺς καρποὺς(4) αὐτῆς·
Ματθ.21,43 Γι’ αυτό σας βεβαιώνω πως ο Θεός θα σας αφαιρέσει το προνόμιο να είστε ο λαός της βασιλείας του, και θα το δώσει σ’ ένα λαό που θα παράγει τους καρπούς της βασιλείας».
(1)   Επειδή εσείς είστε οι οικοδόμοι, που αποδοκιμάσατε τον ακρογωνιαίο λίθο, για αυτό… (δ).
(2)   «Βασιλεία του Θεού λέει την παραφύλαξη του Θεού, από την οποία φρουρούνταν» (Ζ). Η φράση βασιλεία του Θεού σημαίνει την ιουδαϊκή θεοκρατία με τα προνόμια τα οποία συνεπαγόταν αυτή στον λαό που την κατείχε (S).
(3)   «Έθνος που κάνει τους άξιους καρπούς της είναι το γένος των Χριστιανών» (Ζ)=σε λαό που έχει συγκεντρωθεί από όλα τα έθνη (δ). Η εκδοχή της χριστιανικής κοινωνίας ως έθνους, μόνο εδώ συναντιέται στο ευαγγέλιο (a).
(4)   Τα αγαθά έργα, για τα οποία εμείς οι Χριστιανοί ως νέα κτίση κτισθήκαμε (δ).

Ματθ.21,44 (1)καὶ ὁ πεσὼν(2) ἐπὶ τὸν λίθον τοῦτον(3) συνθλασθήσεται(4)· ἐφ᾿ ὃν δ᾿ ἂν πέσῃ(5), λικμήσει(6) αὐτόν.
Ματθ.21,44 Όποιος πέσει πάνω σ’ αυτόν το λίθο θα τσακιστεί· και σ’ όποιον πάνω πέσει ο λίθος, θα τον κομματιάσει.
(1)   Ο σ. παραλείπεται από τον κώδικα του Βέζα, τη συριακή μετάφραση του Σινά και κάποια άλλα χειρόγραφα και θεωρήθηκε από κάποιους ως γλώσσα (κείμενο) που μπήκε στο κείμενο από το περιθώριο. Μαρτυρείται όμως από το σύνολο σχεδόν των κωδίκων.
(2)   Από την ιδέα του ακρογωνιαίου λίθου μεταβαίνουμε στην ιδέα λίθου, πάνω στον οποίο μπορεί κάποιος να σκοντάψει, και από αυτήν στην ιδέα λίθου, ο οποίος μπορεί να πέσει και να κονιορτοποιήσει εκείνον, πάνω στον οποίο πέφτει.
«Έπειτα για να μάθουν ότι, η ζημιά δεν σταματά στο ότι θα διωχτούν αυτοί, προσθέτει και τις τιμωρίες… Δύο απώλειες λοιπόν λέει εδώ· μία μεν από το ότι θα σκοντάψουν σε αυτόν και θα σκανδαλιστούν… και άλλη η απώλεια που θα προέλθει από την άλωση και τη συμφορά και την πανωλεθρία τους» (Χ).
(3)   «Αυτός που σκόνταψε σε αυτόν» (Ζ). Ο λίθος του σ. 42 έφερε στο νου τον λίθο του Ησ. η 14,15 («και δεν θα συναντήσετε στο δρόμο της ζωής σας το Θεό σαν λίθο προσκόμματος, σαν πέτρα επί της οποίας θα προσκρούσετε και θα πέσετε») και τον λίθο του Δανιήλ β 34,44-45 («Θα συντρίψει δε, και θα θρυμματίσει και θα λιχνίσει όλες τας άλλες βασιλείες…»)(a).
Πέφτει πάνω στο λίθο αυτό, αυτός που σκανδαλίζεται με αυτόν από την απιστία, την ώρα που το ευαγγέλιο κηρύττεται (b). Ή, αυτός που έρχεται εχθρικά εναντίον του λίθου για να τον καταστρέψει (δ).
(4)   Αυτός «τον εαυτό του θα βλάψει και όχι εκείνον (τον λίθο)» (Ζ)· θα συντριβεί (g)· τα οστά του και τα κρέατα θα συμπιεστούν και θα γίνουν όγκος άμορφος (δ). Ή, θα γίνει κομμάτια σαν σκεύος πήλινο που ρίχνεται εναντίον βράχου (F).
(5)   «Πάνω σε όποιον πέσει βαριά, δηλαδή με όποιον θα οργιστεί» (Ζ). Ο λίθος αυτός, δηλαδή ο Χριστός με τη δόξα του πέφτει πάνω σε εκείνον, ο οποίος πλήττεται από την αιφνίδια έλευσή του για κρίση (b).
(6)   «Θα θρυμματίσει και θα διασκορπίσει και θα εξολοθρεύσει αυτόν» (Ζ). Από το λικμός=το φτυάρι ή κόσκινο, κοσκινίζω, φτυαρίζω, όπως ο Ησύχιος έχει, και από αυτό= θα λεπτύνει, θα κάνει σαν σκόνη, θα αφανίσει, θα καταστρέψει ολοκληρωτικά (δ). Έχει παρθεί από το Δανιήλ β 44 και χρησιμοποιείται με την ίδια έννοια, όπως και στο χωρίο αυτό, δηλαδή του κόβω σε λεπτά τεμάχια ή του διασκορπίζω σαν σκόνη (a).

Ματθ.21,45 καὶ ἀκούσαντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι(1) τὰς παραβολὰς αὐτοῦ ἔγνωσαν ὅτι περὶ αὐτῶν λέγει·
Ματθ.21,45 Οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι άκουσαν τις παραβολές του και κατάλαβαν πως μιλάει γι’ αυτούς.
(1)   Όχι γενικά οι ακροατές, αλλά οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι, δηλαδή οι δύο κύριες μερίδες του συνεδρίου, διότι οι αρχιερείς κυρίως ήταν Σαδδουκαίοι.

Ματθ.21,46 καὶ ζητοῦντες αὐτὸν κρατῆσαι ἐφοβήθησαν τοὺς ὄχλους(1) ἐπειδὴ ὡς προφήτην(2) αὐτὸν εἶχον.
Ματθ.21,46 Κι ενώ ήθελαν να τον πιάσουν, φοβήθηκαν τα πλήθη, γιατί τον πίστευαν για προφήτη.
(1)   «Παντού τους ανθρώπους φοβούνται και όχι το Θεό» (Ζ).
(2)   «Οι όχλοι γύρω του, τόν θεωρούσαν ως ένα προφήτη του Θεού» (Ω). Πολλοί από το πλήθος είχαν την ιδέα αυτή τόσο για τον Ιησού, όσο και για τον Βαπτιστή. Εφόσον λοιπόν από τον Μαλαχία κανείς άλλος προφήτης δεν είχε εμφανιστεί, οι νέοι αυτοί αντιπρόσωποι του προφητικού χαρίσματος τιμούνταν πολύ από αυτούς που άκουσαν τη διδασκαλία τους και δεν ήταν κάτω από την επιρροή των Φαρισαίων. Ο Αντίπας φοβόταν να θανατώσει τον Ιωάννη. Και το συνέδριο τώρα φοβάται να θανατώσει τον Ιησού, μάλιστα τώρα, όταν λόγω του Πάσχα πολλοί από τη Γαλιλαία προσκυνητές είχαν συρρεύσει στα Ιεροσόλυμα.