(Παιδαγωγική Ανθρωπολογια Μεγάλου Βασιλείου, Χαρώνη Βασιλείου). 

A) Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΘΛΙΨΕΩΝ
1085. Βρίσκει δε η θλίψη κάθε δίκαιο και ευσεβή λόγω των ασχολιών του βίου. Γιατί εκείνος που αποφεύγει την πλατειά και ευρύχωρη οδό και βαδίζει τη στενή και γεμάτη δυσκολίες, περνάει συχνά δοκιμασίες. Ζωηρά διατύπωσε το λόγο ο προφήτης Δαβίδ, όταν είπε: «Στις ακατάπαυστες θλίψεις που μας βρήκαν, (καταφύγιό μας είναι ο παντοδύναμος Θεός)1. Γιατί οι θλίψεις μας κυριεύουν σαν ζωντανά ζώα, που μας ασκούν στην υπομονή, δια μέσου της υπομονής δοκιμάζουν και μορφώνουν το χαρακτήρα μας και δια μέσου της δοκιμής μας ασκούν στην ελπίδα2. Γι’ αυτό και ο απόστολος λέει: «Είναι ανάγκη, λόγω της ηθικής μας καταστάσεως, να δοκιμαστούμε με πολλές θλίψεις, για να εισέλθουμε στη βασιλεία του Θεού»3. Και ο Δαβίδ λέει: «Είναι πολλές οι θλίψεις, που δοκιμάζουν οι δίκαιοι (οι ευσεβείς) στη ζωή τους»4.3Αλλά εκείνος που θα υπομείνει με γενναιότητα και αταραξία τον πειρασμό που προκαλεί η θλίψη θα πει : ««Σ’ όλες αυτές τις δοκιμασίες νικούμε θριαμβευτικά με τη βοήθεια του Χρίστου που μας αγάπησε (και γι’ αυτό δεν μας αφήνει απροστάτευτους στους κινδύνους και στις δύσκολες περιστάσεις ταυ βίου)»5. Και τόσο πολύ απέχει από το να απηυδήσει και να αποκάμει στις θλίψεις (ο απόστ. Παύλος και κάθε ευσεβής), ώστε τις υπερβολικές δοκιμασίες να τις θεωρεί αφορμή καυχήσεως και να λέει: «Όχι μόνον ελπίζουμε, αλλά και καυχόμαστε στις θλίψεις μας»6. «Γι’ αυτό δεν θα φοβηθούμε, όταν σείεται από τα θεμέλια η γη και βουνά ολόκληρα γκρεμίζονται στα βάθη των θαλασσών»7. Ο προφήτης Δαβίδ (με τα λόγια αυτά) μας βεβαιώνει ότι η πεποίθηση και εμπιστοσύνη στο Χριστό είναι μεγάλο στήριγμα, γιατί, κι αν τα πάντα γίνουν άνω κάτω, κι’ αν η γη περιστρέφεται από τους σεισμούς, κι’ αν τα βουνά εγκαταλείψουν τη θέση τους και μετατοπιστούν στη μέση της θάλασσας, δεν θα φοβηθούμε, γιατί έχουμε το Θεό καταφύγιο και δύναμη και βοηθό στις υπερβολικές δοκιμασίες που μας βρήκαν. Ποιου ανθρώπου η καρδιά είναι τόσο απτόητη, ποιου οι λογισμοί είναι τόσο ατάραχοι, ώστε σε τόσο μεγάλη σύγχυση να έχει το νου του σταθερά στραμμένο προς το Θεό και λόγω της ελπίδας του προς αυτόν, να μην τα χάνει σε κανένα από όσα συμβαίνουν. Εμείς όμως δεν ανεχόμαστε την οργή ενός ανθρώπου και όταν μας επιτεθεί ένα σκυλί ή κάποιο άλλο θηρίο, δε στρεφόμαστε προς το Θεό, που είναι βοηθός μας στις θλίψεις μας, αλλά από το φόβο μας στρεφόμαστε και στηριζόμαστε στον εαυτό μας. ‘’ Βούιξαν και ταράχτηκαν αφρισμένα τα κύματα των θαλασσών. ΄΄[ Εμείς όμως δε φοβόμαστε.»] Όταν λοιπόν σείεται η γη και τα νερά των θαλασσών ηχούν και αναβράζουν από το βυθό, τα βουνά δε μετατοπίζονται και κλονίζονται εξαιτίας της υπερβολικής δυνάμεως του Κυρίου, τότε λέγει ο Δαβίδ, η καρδιά μας μένει απτόητη και ατάραχη, γιατί στηρίζει σταθερή και βεβαία την ελπίδα της στον παντοδύναμο Θεό.(Εις ΜΕ’ Ψαλμ, 3, ΕΠΕ5, 302-304).1. Ψαλμ. 45,2.  2. Ρωμ. 5,34.  3. Πράξ. 14,22.  4. Ψαλμ. 33,20. 5. Ρωμ. 8,37.  6. Ρωμ. 5,3.  7. Ψαλμ. 45,3.

1086. Επίσης λέμε κακό, εκείνο που είναι για μας κουραστικό και οδυνηρό στις αισθήσεις, δηλαδή τη σωματική αρρώστια, τις πληγές του σώματος, τη στέρηση των αναγκαίων, την έλλειψη εκτιμήσεως, τη χρηματική ζημιά και την εγκατάλειψη των συγγενών. Το καθένα από αυτά στέλνεται από το φρόνιμο και αγαθό Κύριο προς το συμφέρον μας.Αφαιρεί δηλαδή τον πλούτο από αυτούς που τον χρησιμοποιούν κακώς, για να καταστρέφει το όργανο της αδικίας. Στέλνει την αρρώστια, γιατί είναι ωφελιμότερο να έχουμε δεμένα τα μέλη μας παρά να έχουμε αχαλίνωτες ορμές προς την αμαρτία. Οι θάνατοι έπειτα έρχονται, όταν συμπληρωθούν τα όρια της ζωής, τα οποία όρισε από την αρχή η δίκαιη κρίση του Θεού, που προβλέπει από μακριά το συμφέρον του καθενός μας. Πείνα και ξηρασίες και πλημμύρες είναι επίσης κοινές πληγές που πλήττουν τις πόλεις και τα έθνη, για να περιορίζουν τον πλεονασμό του κακού."Όπως λοιπόν ο γιατρός είναι ευεργέτης, ακόμη κι όταν προκαλεί πόνους και άλγη (γιατί πολεμάει την αρρώστια και όχι τον άρρωστο), έτσι και ο Θεός είναι αγαθός γιατί εξασφαλίζει εξολοκλήρου τη σωτηρία μας με μερικά βάσανα .[Ότι ουκ εστίν αίτιος των κακών ο Θεός, 3, ΕΠΕ 7, 9294 ΒΕΠ 54, 90).

Ο ΘΕΟΣ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΜΑΣ 

1087. Ο Θεός είναι αγαθός και αίτιος όλων των αγαθών, με κανένα δε τρόπο δεν είναι αίτιος του κακού, έστω κι αν εμείς δοκιμάζουμε, για να διορθωθούμε, δριμύτερη τη θεραπεία Γιατί ο Θεός, που είναι γιατρός των ανθρώπινων ψυχών, χορηγεί, ανάλογα με τη φύση της αρρώστιας, αρκετή δύναμη στα φάρμακα, για να καθαρίσει, όταν χρειαστεί, και την πιο βαθειά κακία. Αυτό λοιπόν αφού συνειδητοποιήσουμε, Ας ευχαριστούμε πάντοτε το Θεό, κι Ας απαλλασσόμαστε από την αμέλεια, ακόμη κι αν αισθανόμαστε σκληρότερη τη θεραπεία. Η υπομονή δε της δοκιμασίας μέσα στους πειρασμούς είναι γνώρισμα εξαιρετικά λίγων ανθρώπων, που ακολουθούν το πρότυπο του Αβραάμ. [Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. 34, 2, ΕΠΕ9, 544).

ΧΩΡΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΑ ΑΙΩΝΙΑ ΣΤΕΦΑΝΙΑ
1088. Εάν λοιπόν θέλεις να βασιλέψεις στο μέλλον, εδώ μην επιζητείς άνεση και τιμή, αλλά, κι αν θλίβεσαι προς το παρόν για χάρη του λόγου, δηλαδή της αλήθειας, γνώριζε ότι θα βασιλέψεις στο μέλλον. Γιατί αυτός ο μισθός έχει ορισθεί ως ανταμοιβή για τη θλίψη που υποφέρουμε εδώ για το καλό. Εάν όμως δεν θλίβεσαι, μην περιμένεις εκεί στεφάνια, γιατί εδώ δεν κατέβαλες τους αγώνες και τους κόπους που έχουν ορισθεί για τα στεφάνια.   (Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. ΚΑ', 1, ΕΠΕ9,522ΒΕΠ57,57).
ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΉΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΥ
1089. Θυμηθείτε τους παλιούς αγίους, ότι δηλαδή κανείς απ' αυτούς δεν αξιώθηκε να πάρει τα στεφάνια της υπομονής με την καλοπέραση και τις κολακείες των άλλων, αλλά όλοι έδειξαν τη γνησιότητά τους, περνώντας μέσα από το καμίνι μεγάλων θλίψεων και διωγμών.    (Έπιστ. 139, Αλεξανδρεύσιν, 2, ΕΠΕ 3,66ΒΕΠ55,166).
ΓΙΑΤΙ Ο ΘΕΟΣ ΤΙΣ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΣΤΟΥΣ ΔΥΝΑΤΟΥΣ
1090. Ο Θεός που κυβερνάει και διευθετεί τα προβλήματα της ζωής μας, σ’ εκείνους που έχουν τη δύναμη και την αντοχή να αντιμετωπίζουν τα (δύσκολα) αγωνίσματα, παρέχει μεγαλύτερες ευκαιρίες επιτυχίας και προόδου (επιτρέποντας προς τούτο συχνές θλίψεις).   [Επιστ. 209, Ανεπίγραφος επί απολογία , ΕΠΕ3, 398ΒΕΠ55, 243).
ΟΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΑΠΟΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΉ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ
1091. «Θα συναθροιστούν δύο η τρεις πόλεις σε μία, για να πιουν νερό και δεν θα ξεδιψάσουν, γιατί δεν έπιστρέψανε σε μένα, λέει ο Κύριος»1. ”Ας καταλάβουμε λοιπόν ότι ο Θεός μας έστειλε αυτές τις τιμωρίες, γιατί απομακρυνθήκαμε άπΤ αυτόν και δείξαμε αμέλεια. Δεν επιδιώκει να μας συντρίψει, αλλά προσπαθεί να μας διορθώσει, όπως κάνουν για τα παιδιά τους οι καλοί πατέρες, που ανατρέφουν με επιμέλεια τα παιδιά τους, θυμώνουν και εξανίστανται κατά των νεαρών παιδιών τους, όχι γιατί επιθυμούν να προξενήσουν σ’ αυτά κάποιο κακό, αλλά για να τα οδηγήσουν από τη νηπιακή αδιαφορία και τις νεανικές παρεκτροπές στην επιμέλεια. Παρατηρείστε λοιπόν πώς το πλήθος των αμαρτιών μας έβγαλε από τη φυσική τους πορεία τις εποχές του έτους και άλλαξε κατά τρόπο αλλόκοτο τις καταστάσεις των καιρών... Ενώ παίρνουμε από το Θεό τόσα αγαθά, στους άλλους δεν δίνουμε απολύτως τίποτε. Επαινούμε την ευεργεσία, την στερούμε όμως από εκείνους που την έχουν ανάγκη. Ενώ είμαστε δούλοι και ελευθερωνόμαστε, δεν συμπονούμε τους συνδούλους μας, όταν πεινούμε τρεφόμαστε, ενώ το φτωχό τον παραβλέπουμε. Ενώ έχουμε πλούσιο χορηγό και ταμία, το Θεό, γίναμε τσιγκούνηδες και αμέτοχοι στις ανάγκες των φτωχών. Τα πρόβατά μας είναι πολύτοκα (πολύ γόνιμα), οι γυμνοί όμως είναι περισσότεροι από τα πρόβατα. Οι αποθήκες λόγω του πλήθους των αποθηκευμένων προϊόντων φαίνονται στενές, αλλά εμείς εκείνον που στεναχωρείται από τη φτώχεια, δεν τον ελεούμε. Γι’ αυτό μας απειλεί η δίκαιη κρίση. Γι’ αυτό και ο Θεός δεν ανοίγει το χέρι του (να μας δώσει τα αγαθά του), γιατί εμείς αποκλείσαμε τη φιλαδελφία. Γι΄ αυτό τα χωράφια είναι ξερά , γιατί ψυχράνθηκε η αγάπη μας.[Εν λιμώ και αυχμώ, 2, ΕΠΕ 7,132 ΒΕΠ54, 78).
Ο ΘΕΟΣ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΤΑ ΛΥΠΗΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟ ΜΑΣ
1092. Γι’ αυτό οι άπιστοι καταφεύγουν στους δαίμονες και στα είδωλα, γιατί με τη σύγχυση που τους προξένησε ο διάβολος, έχασαν τη γνώση του αληθινού Θεού. Αλλά και εκείνοι που γνωρίζουν καλά το Θεό, συχνά σφάλλουν οπό θέμα της διακρίσεως των πραγμάτων, γιατί τα αιτήματα που κάνουν προς το Θεό για τα συμφέροντά τους, τα κάνουν με τρόπο που δείχνει απαιδευσιά (αμορφωσιά) ζητούν μερικά ως αγαθά, ενώ δεν είναι για το συμφέρον τους πολλές φορές, και άλλοτε αποφεύγουν ως κακά αλλά που είναι προς αυτούς ωφέλιμα. Παράδειγμα, είναι κάποιος άρρωστος. Αποφεύγοντας τον πόνο που προκαλεί η αρρώστια, εύχεται να βρει! την υγεία του. Έχασε χρήματα; Είναι περίλυπος για τη ζημιά. Και όμως πολλές φορές και η αρρώστια είναι ωφέλιμη, όταν πρόκειται να διαπαιδαγωγήσει τον αμαρτωλό και η υγεία είναι βλαβερή, όταν χρησιμοποιείται από εκείνον που είναι υγιής ως μέσον, για να αμαρτήσει. Έτσι και τα χρήματα ήδη σε μερικούς έγιναν τα μέσα που τους παρέσυραν στην ακολασία. Και η φτώχεια σωφρόνισε (συγκράτησε) πολλούς που είχαν πάρει κακό δρόμο. Ούτε λοιπόν να αποφεύγεις όσα δεν πρέπει να αποφεύγεις, ούτε να καταφεύγεις σε εκείνο που δεν πρέπει. Αλλά ένα μόνον πράγμα πρέπει να αποφεύγεις, την αμαρτία, και μία πρέπει να είναι η καταφυγή σου, αν θέλεις να σωθείς από τα κακά, ο Θεός. (Εις ΜΕ’ Ψαλμ, 1, ΕΠΕ5, 298300ΒΕΠ52,106-107).
ΜΕ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ Ο ΘΕΟΣ ΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ
1093. Τον κυβερνήτη τον δοκιμάζει και τον καταρτίζει η τρικυμία, τον αθλητή το στάδιο, το στρατηγό η παράταξη σε μάχη, το μεγαλόψυχο και γενναίο η συμφορά, τον δε Χριστιανό οι πειρασμοί και οι δοκιμασίες. Οι λύπες φανερώνουν τη γνήσια ψυχή, όπως η φωτιά το καθαρό χρυσάφι. Είσαι φτωχός; Μην κυριεύεσαι από αθυμία. Γιατί η υπερβολική στενοχώρια γίνεται αιτία της αμαρτίας. Η μεν λύπη καταποντίζει το νου, η αμηχανία προκαλεί ζάλη, η δε αμφιβολία των λογισμών (γιατί να βασανίζομαι); γεννάει την αχαριστία. Να έχεις την ελπίδα σου στο Θεό. Μήπως νομίζεις ότι δεν βλέπει τη στενοχώρια σου; Κρατάει την τροφή στα χέρια, αλλά αναβάλλει να σου τη δώσει, γιανά δοκιμάσει τη σταθερότητά σου, για να γνωρίσει τις διαθέσεις σου, μήπως είναι όμοιες με τις διαθέσεις των ακόλαστων και αχάριστων. Γιατί και εκείνοι, όσο είναι η τροφή στο στόμα τους επευφημούν, κολακεύουν, ύπερθαυμάζουν. Μόλις όμως για λίγο αναβληθεί το τραπέζι (η παροχή ευεργεσιών), εκτοξεύουν σαν πέτρες τις βλαστήμιες εναντίον εκείνων που προ ολίγου, λόγω της απολαύσεως, προσκυνούσαν ως θεούς. [Εν λιμώ και αυχμώ 5,ΕΠΕ7, 144-146,ΒΕΠ54,317]
1094. «Όσο ο εξωτερικός μας άνθρωπος (το σώμα μας) φθείρεται από τις αρρώστιες και τις δοκιμασίες, τόσο περισσότερο ο εσωτερικός άνθρωπος, η ψυχή μας ανανεώνεται και γίνεται νεώτερη»1. Δεν σκοτώνει λοιπόν άλλον και άλλον ζωοποιεί, αλλά τον ίδιο, με αυτά που τον σκοτώνει, τον ζωοποιεί, και με αυτά που τον πληγώνει, τον θεραπεύει, σύμφωνα με την παροιμία που λέει: «Συ μεν θα χτυπήσεις το σώμα του με το ραβδί, θα σώσεις όμως την ψυχή του από το θάνατο»2. Πληγώνεται λοιπόν η σάρκα, για να θεραπευτεί η ψυχή» θανατώνεται η αμαρτία, για να ζήσει η δικαιοσύνη. Το δε ρητό: «Κατέβασε και έριξε ο Κύριος τα κακά και τις συμφορές στις πύλες της Ιερουσαλήμ»3. Εξηγείται μόνο του. Ποιά κακά; Ο κρότος των αρμάτων και των καβαλαρέων.’’Όταν δε ακούσεις ‘, ότι ’Δεν υπάρχει κάποιο κακό που να μην το έκαμε ο Κύριος, να σκέπτεσαι το όνομα του κακού,ότι δηλαδή ο λόγος υπονοεί την κάκωση,που στέλνεται στους αμαρτωλούς, για τη διόρθωση των πλημμελημάτων τους. Γιατί η Γραφή λέει ‘’ Σε εταλαιπώρησα και σε άφησα να πεινάσεις, για να σε ευεργετήσω’’4,για να σταματήσω την αδικία, προτού εξαπλωθεί υπερβολικά, όπως το ρεύμα [του ποταμού] που συγκρατείται με κάποιο ισχυρό φράγμα και τοίχωμα.
1.Β’.Κορ.4,16 2.Παροιμ.23,14 3.Μιχ.1,12 4. Δευτ.8,3 ("Ότι ουκ εστίν αίτιος των κακών ο Θεός , ΕΠΕ7,98100ΒΕΠ54,92)..
ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΕΥΣΕΒΕΙΣ
1095. Ούτε τους γεωργούς παραξενεύουν οι κόποι της γεωργικής ζωής, ούτε για τους ναύτες είναι απροσδόκητη η θαλασσινή τρικυμία, ούτε στους μισθωτούς εργάτες είναι παράδοξος ο ίδρωτας το καλοκαίρι, ούτε βέβαια σε εκείνους που διάλεξαν την ευσεβή ζωή1 είναι απρομελέτητες οι θλίψεις στον παρόντα κόσμο2.(Έπιστ. 18, Μακαρίω και Ιωάννη, ΕΠΕ2, 368ΒΕΠ55, 38).  1. Β' Τιμ. 3,12: «Πάντες οι θέλοντες εύσεβώς ζην... διωχθήσονται».   2. Τω. 16, 33: «Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε».
1096. Να γνωρίζουμε ότι ο Κύριος ή δεν θα μας αφήσει να δοκιμαστούμε περισσότερο από όσο μπορούμε να υποφέρουμε1, ή όπως τότε ο Κύριος άλλοτε μεν έκανε λάσπη και πρόσταζε τον ασθενή να νιφτεί στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ2, άλλοτε δε εκδήλωνε τη θέλησή του, λέγοντας: «Θέλω, καθαρίσου»3. Μερικούς τους άφηνε να παλεύουν με τις βαρείες αρρώστιες τους, για να τους κάμει με την πικρή πείρα δοκιμασμένους και γνήσιους. Το ίδιο κάνει και με μας, άλλοτε βρίσκεται δίπλα μας και μας βοηθάει αόρατα και χωρίς να τον αντιλαμβανόμαστε, όταν πεισθεί ότι αυτό είναι συμφέρον της ψυχής μας, και άλλοτε καταδέχεται να χρησιμοποιήσει υλικά μέσα για τα παθήματα μας Έτσι με την παράταση της θεραπείας της αρρώστιας, κάνει επίμονη (μόνιμη) τη μνήμη της ευεργεσίας ή, όπως είπα, μας παρέχει κάποιο πρότυπο, για να φροντίσουμε με ζήλο για την ψυχή μας.
("Οροι κατά πλάτος, ερώτ. ΝΕ', 2, ΕΠΕ8,398ΒΕΠ 53,213 ).1. Α'Κορ. 10,13. 2.Ιω.9,67. 3.Ματθ. 8,3.
ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΚΑΚΟ
1097. Την αρρώστια και τη φτώχεια και την ασημότητα και το θάνατο, και όσα είναι λυπηρά για τους ανθρώπους, δεν πρέπει να τα καταλογίζουμε ως κακά, γιατί ούτε και τα αντίθετα απ αυτά τα συγκαταλέγουμε ανάμεσα στα μέγιστα αγαθά. Απ’ αυτά αλλά μεν υπάρχουν εκ φύσεως, αλλά δε φαίνεται ότι βρίσκουν πολλούς για το πνευματικό τους συμφέρον.1
(Εις Εξαήμερον, όμιλ Ε, 5, ΕΠΕ 4, 82ΒΕΠ51,199ΜΟ 29, 40).   1. «(Ο Θεός παιδεύει) επί το συμφέρον, εις το μεταλαβείν της αγιότητος αυτού» (Έβρ. 12,10).
ΣΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ Η ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΑΡΕΤΉ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
1098. Πληροφορήθηκα ότι σε λύπησε ο θάνατος ενός παιδιού. Η στέρησή του είναι φυσικό βέβαια να είναι λυπηρή σε σένα τον παππού του.3Αλλά για έναν άνδρα που έχει φθάσει σε τέτοιο σημείο αρετής και γνωρίζει καλά τη φύση των ανθρώπινων πραγμάτων τόσο από την πολυετή πείρα όσο και από την πνευματική διδασκαλία, είναι επόμενο να μην είναι τόσο αφόρητος ο χωρισμός των συγγενών. Γιατί ο Κύριος δεν ζητεί τα ίδια από μας (τους Χριστιανούς) και από τους άλλους ανθρώπους. Πράγματι, εκείνοι μεν ζουν μια συνηθισμένη ζωή, εμείς όμως ως κανόνα της συμπεριφοράς μας χρησιμοποιούμε την εντολή του Κυρίου και τα προηγούμενα παραδείγματα των μακαρίων (αγίων) ανδρών, των οποίων η μεγαλοφυής σκέψη εκδηλωνόταν κυρίως στις δύσκολες περιστάσεις.     [Επιστ. 206, Ελπιδίω έπισκόπω παραμυθητική, ΕΠΕ2,150ΒΕΠ55, 239240).
1099. "Ότι είναι το καμίνι για το χρυσάφι, αυτό είναι για όσους προσπαθούν να αποκτήσουν κάποια αρετή, η θλίψη, που δοκιμάζουν, για την ελπίδα οπό Θεό.
(Επιστ 183, Πολιτευομένοις Σαμοσάτων, ΕΠΕ1, 290 ΒΕΠ 55, 200).
Ο ΘΕΟΣ ΤΙΣ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣ ΑΥΤΟΝ
1100. Ο Κύριος που κυβερνάει τη ζωή μας, σύμφωνα με την ανέκφραστη σοφία του, έχει ορίσει να συμβαίνουν οπωσδήποτε προς το συμφέρον των ψυχών μας τα γεγονότα της ζωής μας, με τα οποία σε σένα έκαμε τη ζωή οδυνηρή... Οι θλίψεις αυτές δεν επιτρέπονται άσκοπα στους δούλους του Θεού από τον προστάτη μας Κύριο, αλλά για δοκιμασία της αληθινής αγάπης προς τον κτίστη μας Θεό. "Όπως δηλαδή οι μόχθοι των αγώνων φέρνουν στους αθλητές τα στεφάνια της νίκης, έτσι και οι δοκιμασίες στους πειρασμούς οδηγούν τους Χριστιανούς στην τελειότητα, εάν δεχθούμε όσα επιτρέπει ο Κύριος με την πρέπουσα υπομονή και με κάθε ευχαριστία Τα πάντα κατευθύνονται από την αγαθότητα του Κυρίου. Δεν πρέπει να υποδεχόμαστε τίποτε από όσα μας συμβαίνουν σαν λυπηρό, έστω και αν προς το παρόν θίγει την ασθένεια μας. Γιατί, και αν αγνοούμε τους λόγους για τους οποίους κάθε ένα από τα γεγονότα επιτρέπεται σε μας από τον Κύριο ως καλό, πρέπει να έχουμε την πεποίθηση ότι οπωσδήποτε αυτό γίνεται προς το συμφέρον, είτε το δικό μας για την ανταμοιβή της υπομονής, είτε της ψυχής του νεκρού που έφυγε, μήπως δηλαδή με την παραμονή της στη ζωή αυτή μολυνθεί από την κακία που επικρατεί σ’ αυτόν τον κόσμο. (Έπιστ. 101, Παραμυθητική, ΕΠΕ 3, 448450 ΒΕΠ55, 133134).
ΜΕ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ Ο ΘΕΟΣ ΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΑΣ ΠΡΟΣ ΑΥΤΟΝ
1101. "Ας αποδεχθούμε λοιπόν το δυσάρεστο που συνέβη γιατί με το να δυσανασχετούμε ούτε αυτό που έγινε διορθώνουμε, αλλά και τους εαυτούς μας καταστρέφουμε. "Ας μην κατηγορήσουμε τη δίκαια κρίση του Θεού. Είμαστε πολύ αμαθείς και δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις μυστικές και ανέκφραστες κρίσεις και αποφάσεις του. Τώρα ο Κύριος υποβάλλει σε δοκιμασία την αγάπη σου προς Αυτόν. Τώρα σου παρουσιάζεται η ευκαιρία με την υπομονή σου να καταταγείς στην τάξη των μαρτύρων.
(Επιστ. 6,2, ΕΠΕ2,350ΒΕΠ55,20).
ΓΙΑΤΙ Ο ΘΕΟΣ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΕΝΑΡΕΤΟΥΣ
1102. «Είναι πολλές οι θλίψεις των δικαίων και από όλες αυτές θα τους γλυτώσει ο Κύριος»4. Εκείνος δε που λέει ότι δεν αρμόζει στο δίκαιο και ευσεβή η θλίψη, δε λέει τίποτε άλλο παρά ότι δεν αρμόζει στον αθλητή ο αντίπαλος. Αλλά εάν ο αθλητής δεν αγωνίζεται με αντίπαλο, ποιές αφορμές (αιτίες) θα έχει για να στεφανωθεί; "Ήδη για τέταρτη φορά αναφέρει ο ψαλμός αυτός (ο 33ος) με ποιόν τρόπο γλυτώνει ο Κύριος από τις θλίψεις, εκείνους που θέλει να γλυτώσει. Πρώτο είπε: «Ζήτησα με πόθο τον Κύριο και με άκουσε με ευμένεια, και με γλύτωσε από όλες τις θλίψεις μου»5. Δεύτερο πάλι είπε: «Εγώ ο φτωχός και ταπεινωμένος εφώναξα δυνατά και ο Κύριος με άκουσε με ευμένεια και με έσωσε από όλες τις θλίψεις μου»6. Τρίτο είπε: «Ύψωσαν κραυγή ικεσίας οι δίκαιοι και ο Κύριος τους ακροάστηκε με ευμένεια, και τους γλύτωσε από όλες τις θλίψεις και τις δοκιμασίες τους»7. Και τελευταίο: «Είναι πολλές οι θλίψεις που θα δοκιμάσουν στη ζωή τους οι δίκαιοι και από όλες αυτές θα τους γλυτώσει ο Κύριος»8.(Εις ΛΓ’ Ψαλμ., 12, ΕΠΕ5, 246ΒΕΠ52,89-90).1. Ψαλμ. 33,20. 2. Β' Κορ. 4, 8. 3. Ιω. 16,33. 4. Ψαλμ. 33, 20.   5. Ψαλμ. 33,5. 6. Ψαλμ. 33, 7. 7. Ψαλμ. 33,18. 8. Ψαλμ. 33,20.
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Ο ΘΕΟΣ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ ΕΙΝΑΙ «ΑΡΡΗΤΟΙ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΛΗΠΤΟΙ»
1103. «Ο Θεός τις αβύσσους τις έκλεισε μέσα στο θείο θησαυροφυλάκιο»1... Μήπως λοιπόν ονομάζονται άβυσσοι οι λόγοι για τη θεία κρίση, που είναι ανέκφραστοι και ακατανόητοι από τις ανθρώπινες διάνοιες και μόνο στο Θεό είναι γνωστοί οι λόγοι, σύμφωνα με τους οποίους κυβερνάει το καθένα από τα όντα; Το ότι η κρίση του Θεού για το καθένα από τα κτίσματά του ονομάστηκε άβυσσος, το μάθαμε από άλλον ψαλμό που λέει: «Οι κρίσεις σου για τα ανθρώπινα είναι ανεξερεύνητες, όπως τα αβυσσώδη βάθη των ωκεανών»2." αν λοιπόν ζητάς επίμονα να μάθεις, γιατί του μεν αμαρτωλού η ζωή παρατείνεται, του δε ενάρετου συντομεύονται οι ημέρες της προσωρινής διαμονής του εδώ στη γη, γιατί ο άδικος ευημερεί, ο δε δίκαιος θλίβεται, γιατί το παιδί προτού να ωριμάσει αρπάχτηκε από το θάνατο, ποιά είναι η αιτία των πολέμων, γιατί γίνονται τα ναυάγια, οι σεισμοί, οι ξηρασίες, οι πολλές βροχές, γιατί έχουν δημιουργηθεί όσα βλάπτουν τον άνθρωπο, γιατί ο ένας είναι δούλος και ο άλλος ελεύθερος, γιατί ο ένας είναι πλούσιος και ο άλλος φτωχός (μεγάλη είναι η διαφορά ανάμεσα στις αμαρτίες και στις αρετές γιατί αυτή μεν η γυναίκα πουλήθηκε σε μαστροπό και αναγκαστικά αμαρτάνει, η άλλη δε πέτυχε από την αρχή καλή κυρία και ανατράφηκε με τις αρχές της παρθενίας), γιατί αυτή μεν ευεργετήθηκε, εκείνη δε καταδικάστηκε και ποια θα είναι η ανταπόδοση του Κριτή σε καθένα από αυτούς. Όταν όλα αυτά έλθουν στο νου σου, θυμήσου ότι οι κρίσεις και αποφάσεις του Θεού είναι άβυσσος, και επειδή είναι ασφαλισμένος στο θείο θησαυροφυλάκιο, δεν είναι εύκολα κατανοητές από οποιουσδήποτε. Και στον πιστό δόθηκε υπόσχεση από μέρους του Θεού ότι: «Θα σου δώσω θησαυρούς απόκρυφους, αόρατους»3. Όταν λοιπόν αξιωθούμε να γνωρίσουμε πρόσωπο με πρόσωπο4 την Αλήθεια, τότε θα δούμε και θα μάθουμε τις αβύσσους (τα μυστήρια) που κρύβονται στο θησαυροφυλάκιο του Θεού. (Ερμην. εις ΛΒ’ Ψαλμ, ΕΠΕ 5,178180ΒΕΠ52, 68).   1. Ψαλμ. 32,7. 2. Ψαλμ. 35,7. 3. Ησ. 45,3. 4. Α' Κορ. 13,12.
Β') ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ. ΜΕ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ ΘΑ ΣΤΕΦΑΝΩΘΟΥΜΕ
1104. Λοιπόν, αδελφοί, όσο κι αν είναι βαρύς ο πειρασμός, ας υπομείνουμε τους κόπους και τις ταλαιπωρίες, γιατί «κανείς δεν στεφανώνεται»1 στους αγώνες, αν δεν πληγωθεί και δε σκονισθεί.  (Έπιστ. 240, Νικοπολίταις πρεσβυτέροις 2, ΕΠΕ3, 224ΒΕΠ55, 294)  1. Β' Τιμ. 2, 5: «Εάν δε και αθλή τις, ου στεφανούται, εάν μη νομίμως αθλήση».
ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΚΑΚΟ
1105. Εξαιτίας αυτού (του πλεονασμού του κακού) οι άρρωστοι των πόλεων και των εθνών, οι ξηρασίες των αέρων και οι ακαρπίες της γης, και οι σκληρές δοκιμασίες στη ζωή του καθενός περιορίζουν την αύξηση του κακού. "Ώστε όλα αυτά τα κακά που παραχωρούνται από το Θεό, προλαβαίνουν τη δημιουργία των αληθινών κακών (των κακών πράξεων). Γιατί και οι σωματικές κακώσεις και οι έξω από το σώμα δοκιμασίες έχουν επινοηθεί (και επιτρέπονται από το Θεό), για να απέχουμε από την αμαρτία. Ο Θεός λοιπόν καταστρέφει το κακό και δεν προέρχεται το κακό από το Θεό. Γιατί και ο γιατρός θεραπεύει την αρρώστια και δεν προκαλεί αυτός την αρρώστια στο σώμα. Οι εξαφανισμοί δε των πόλεων και οι σεισμοί και οι κατακλυσμοί και οι απώλειες των στρα τευμάτων και τα ναυάγια και όλες οι πολυάνθρωπες καταστροφές, που προκαλούνται είτε από τα γήινα φαινόμενα είτε από τη θάλασσα είτε από τον αέρα, είτε από τη φωτιά, είτε από οποιαδήποτε άλλη αιτία, γίνονται για το σωφρονισμό των υπόλοιπων (εκείνων που επιζούν). Γιατί ο Θεός σωφρονίζει με δημόσιες μάστιγες την πάνδημη κακία. Το κυρίως λοιπόν κακό είναι η αμαρτία, η οποία κυρίως αξίζει να ονομάζεται κακό και η οποία εξαρτάται από την ελεύθερη εκλογή μας. Στο χέρι μας είναι η να απέχουμε από την κακία ή να είμαστε μοχθηροί. Από τα υπόλοιπα κακά, αλλά παραχωρούνται από το Θεό ως αγωνίσματα, για να δείξουμε ανδρεία, όπως στον Ιώβ η στέρηση των παιδιών, η εξαφάνιση ολόκληρου του πλούτου μέσα σε μια στιγμή, η πληγή της λέπρας, αλλά δε για τη θεραπεία των αμαρτιών που διαπράχθηκαν, όπως στο Δαβίδ η ατίμωση (η καταισχύνη) του βασιλικού οίκου, γιατί τιμωριόταν για την παράνομη επιθυμία.
[Ότι ουκ έστιν αίτιος των κακών ο Θεός, 5, ΕΠΕ7,100102ΒΕΠ 54,92).
ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΣΤΕΦΑΝΩΝΕΤΑΙ, ΑΝ ΔΕΝ ΔΟΚΙΜΑΣΘΕΙ ΣΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ
1106.«... Και από όλες τις θλίψεις, τις όποιες υπέφερα, με γλύτωσε ο Κύριος»1 Ολόκληρη η ζωή του δικαίου και ενάρετου είναι γεμάτη θλίψεις. Και: «2 Στενή η πόρτα και γεμάτος δυσκολίες και κινδύνους ο δρόμος (που οδηγεί στην αιώνια ζωή). Και: «Είναι πολλές οι θλίψεις, που θα δοκιμάσουν στη ζωή τους οι ευσεβείς και δίκαιοι»3. Γι’ αυτό ο απ. Παύλος λέει: «Θλιβόμαστε σε κάθε τόπο και σε κάθε περίσταση 4» . Και ότι: «Πρέπει να υποστούμε εμείς οι Χριστιανοί πολλές θλίψεις, για να μπούμε στη Βασιλεία του Θεού5» . Γλυτώνει δε ο Θεός τους αγίους από τη θλίψη, όχι αφήνοντας τους χωρίς δοκιμασίες, αλλά χαρίζοντάς τους την υπομονή. Γιατί εφόσον: «Η θλίψη φέρνει την υπομονή, η δε υπομονή παράγει δοκιμασμένη αρετή» , εκείνος που δεν δέχεται τη θλίψη, στερεί τον εαυτό του από τη δοκιμασία (και επομένως και από την αρετή6 και τη σωτηρία). "Όπως λοιπόν κανείς δεν στεφανώνεται, αν δεν υπάρχει αντίπαλος, έτσι και κανείς δεν μπορεί να αποδειχτεί δοκιμασμένος στην αρετή παρά μόνον δια μέσου των θλίψεων. Από όλες λοιπόν τις θλίψεις μου με έσωσε ο Κύριος7» , όχι γιατί δεν με αφήνει να έχω θλίψεις, αλλά γιατί «μαζί με τον πειρασμό θα μας χαρίσει και τη διέξοδο, τη λύση, το τέλος του πειρασμού, ώστε να μπορούμε να τον υποφέρουμε8» . 
1.Ψαλμ.33,5 2.Ματθ.7,14 3.Ψαλμ.33,20 4.Β’Κορ.4,8 5.Πραξ.14,22 6.Ρωμ.5,3-4 7.Ψαλμ.33,5 8.Α’Κορ.10,13
ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ ΠΡΟΣΕΛΚΥΟΥΝ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
1107. Δώσε μας βοήθεια για να σωθούμε από τη θλίψη γιατί η σωτηρία που προσφέρουν οι άνθρωποι είναι μάταια1» . "Ώστε η έννοια του ψαλμού δε μας επιτρέπει ίσως ούτε να προφασιζόμαστε αρρώστια, αφού είναι βέβαιο ότι η θλίψη γίνεται πρόξενος της βοήθειας του Θεού.[ΝΘ’ Ψαλμ I ΕΠΕ5, 362ΒΕΠ 52, 127).1. Ψαλμ. 59,13.
ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΘΛΙΨΕΙΣ ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ
1108. «Να περιμένεις τη μια θλίψη πάνω στην άλλη καινά ελπίζεις συνεχώς. Περίμενε λίγο ακόμη, ακόμη λίγο»1. Έτσι συνηθίζει το Άγιο Πνεύμα να αναπαύει ψυχικά τα πνευματικά του παιδιά με την υπόσχεση, που θα πραγματοποιηθεί στο μέλλον. Γιατί μετά τις θλίψεις έρχεται η ελπίδα, και το αντικείμενο της ελπίδας βρίσκεται πολύ κοντά μας. Κι’ αν ακόμη υπολογίσει κανείς ότι ολόκληρη η ανθρώπινη ζωή θα είναι γεμάτη θλίψεις, το χρονικό αυτό διάστημα είναι ασήμαντο σε σύγκριση με εκείνον τον ατελεύτητο αιώνα, που είναι το αντικείμενο της ελπίδας μας.
[Επιστ. 140, Προς την Άντιοχέων Εκκλησίαν, 1, ΕΠΕ1, 336ΒΕΠ55, 167).1.Ησ.27,10
ΝΑ ΠΑΡΗΓΟΡΟΥΜΑΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ ΤΉΣ ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΕΩΣ
1109. Όταν λοιπόν κάποτε σου συμβεί κάποια δοκιμασία ανεπιθύμητη, τότε, αν έχεις πολύ καλά προετοιμασμένο το φρόνημά σου, δεν θα ταραχθείςέπειτα δε με την ελπίδα των μελλοντικών αγαθών θα κάμεις ελαφρότερα τα παρόντα λυπηρά και δυσάρεστα. “Όπως δηλαδή εκείνοι που έχουν βλαμμένα τα μάτια, αποφεύγουν να κοιτάζουν τα πολύ λαμπρά αντικείμενα και αναπαύουν τα βλέμματά τους στα άνθη και στην πρασινάδα, έτσι και η ψυχή δεν πρέπει συνεχώς να είναι προσηλωμένη στα λυπηρά ούτε να αφοσιώνεται στα παρόντα ανιαρά, αλλά να περιφέρει το βλέμμα της στη θεωρία των αληθινών αγαθών. Έτσι θα κατορθώσεις να χαίρεις πάντοτε, εάν ο βίος σου αποβλέπει πάντοτε προς το Θεό, η δε ελπίδα της ανταποδόσεως ανακουφίζει την ψυχή που υποφέρει από τα δυσάρεστα της ζωής.    (Περί ευχαριστίας, 7, ΕΠΕ 6,102104 ΒΕΠ54,45).