(Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μεγάλου Βασιλείου, Χαρώνη Βασιλείου)
Α') ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
989.Ακόμη λοιπόν και το να κοινωνεί κανείς καθημερινά το άγιο Σώμα και Αίμα του Χρίστου είναι καλό και ωφέλιμο, εφόσον ο Ίδιος λέει σαφώς: «Εκείνος που τρώει τη Σάρκα μου (με το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας) και πίνει το Αίμα μου έχει ζωή αιώνια»1. Γιατί ποιος αμφιβάλλει ότι το να μετέχει κανείς συνεχώς στη ζωή (που είναι ο Χριστός) δεν είναι τίποτε άλλο παρά να ζει μια πλούσια και γεμάτη από όλα τα είδη των αγαθών ζωή; Εμείς πάντως κοινωνούμε τέσσερις φορές την εβδομάδα, δηλαδή Κυριακή, Τετάρτη, Παρασκευή και Σάββατο, αλλά επίσης και τις άλλες ήμερες, όταν υπάρχει μνήμη κάποιου Αγίου. Εξάλλου το να εξαναγκάζεται κανείς στις περιόδους διωγμού, εφόσον δεν υπάρχει ιερεύς και μάλιστα λειτουργός, να λαμβάνει με τα δικά του χέρια την θεία Κοινωνία, είναι περιττό να αποδείξω ότι αυτό δεν είναι καθόλου αξιόμεμπτο, αφού την πρακτική αυτή έχει κατοχυρώσει μακρά συνήθεια με τα ίδια τα γεγονότα. Πράγματι όλοι όσοι μονάζουν στην έρημο, όπου δεν υπάρχει ιερεύς, μεταλαμβάνουν μόνοι τους από τη θεία Κοινωνία που διατηρούν στα ερημητήρια τους. Στην Αλεξάνδρεια δε και σ’ όλη την Αίγυπτο ακόμη και κάθε λαϊκός έχει συνήθως Κοινωνία στο σπίτι του και μεταλαμβάνει οποτεδήποτε θέλει... "Άλλωστε και στην Εκκλησία ο ιερεύς παραδίδει την αγία Μερίδα και εκείνος που την δέχεται την κρατεί με όλη την ελευθερία και έτσι την πλησιάζει στο στόμα του με το δικό του χέρι. Το ίδιο είναι λοιπόν κατ’ ουσίαν, είτε μία Μερίδα δεχθεί κανείς από τον ιερέα είτε πολλές Μερίδες μαζί 2. [Επιστ. 93, Προς Καισαρίαν Πατρικίαν περί Κοινωνίας, ΕΠΕ3, 502-504 ΒΕΠ55,124-125ΜG 32, 484-485). Ι.Ιω. 6,54.
2. Οι πληροφορίες, που παρέχει ο Μ. Βασίλειος στην παρούσα επιστολή και αφορούν τη συμμέτοχη των Χριστιανών στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας κατά την εποχή του, είναι πολύτιμες: α) Επιτρέπει και θεωρεί ωφέλιμη την καθημερινή Κοινωνία στους πιστούς, που, όπως η ευγενής Καισαρία, το ποθούσαν, β) Μας πληροφορεί ότι στην Επισκοπή του οι Χριστιανοί κοινωνούσαν κάθε εβδομάδα την Κυριακή, την Τετάρτη, την Παρασκευή και το Σάββατο, καθώς και στις μνήμες των Αγίων. γ) Δεν γίνεται κανένας λόγος για νηστεία των λαϊκών πριν από τη θεία Κοινωνία. Οι πιστοί λαϊκοί κοινωνούσαν και την Κυριακή, χωρίς να νηστεύουν το Σάββατο, αφού το Σάββατο δεν γίνεται νηστεία ο) Οι μοναχοί είχαν στα κελιά τους Μερίδες της θείας Κοινωνίας και κοινωνούσαν, όταν το επιθυμούσαν. ε) Στη ν Αίγυπτο ακόμη και οι λαϊκοί είχαν στα σπίτια τους θεία Κοινωνία και κοινωνούσαν μόνοι τους, στ') Η μερίδα του αγίου Άρτου, εμβαπτισμένη στο Αίμα του Χριστού, εδίδετο από τον ιερέα στα χέρια του πιστού, ο οποίος την πλησίαζε στο στόμα του και κοινωνούσε μόνος του. Η αγία Λαβίδα άρχισε να χρησιμοποιείται αργότερα. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο σοφός Ιεράρχης είναι υπέρμαχος της συνεχούς θείας Μεταλήψεως.
Β) ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ
990.Είναι αναγκαία για την κληρονομιά της αιώνιας ζωής η μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Χρίστου.(Ηθικά, όρος ΚΑ', ΒΕΠ53, 58-ΜG31, 7370).1.Ιω. 6,53-54.
Γ) ΤΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ ΕΚΕΙΝΩΝ ΠΟΥ ΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΣΥΧΝΑ
991.Ποιο είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα εκείνων που τρώνε τον Άρτο και πίνουν από το Ποτήριο του Κυρίου; Το να διατηρούν συνεχή και αδιάκοπη τη μνήμη του Κυρίου, που πέθανε και αναστήθηκε για μας. [Ηθικά, όρος Π, κβ, ΒΕΠ 53,131- 991,869Β).
Δ') ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΑΥΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΛΗΡΙΚΟΥΣ
992. Δεν είναι δυνατόν χωρίς νηστείας Ιερουργίας να αποτολμήσει (ο ιερεύς) να τελέσει τη θεία Λειτουργία.(Περί νηστείας Α \ 6, ΕΠΕ 6, 34-ΒΕΠ54,14-ΜG 31,172Β).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο ανωτέρω κείμενο γίνεται λόγος για τη λεγόμενη ευχαριστιακή νηστεία, νηστεία από φαγητό και ποτό που διαρκούσε από τα μεσάνυχτα μέχρι την ώρα της θείας Λειτουργίας. Τούτο ίσχυε για τους λειτουργούς , κατ’ επέκταση όμως η ανωτέρω νηστεία τηρείται σήμερα και από τους λαϊκούς που πρόκειται να κοινωνήσουν [ βλ. τον κανόνα ΜΗ ‘ της Συνόδου της Καρθαγένης, Πηδάλιον, έκδ. Αστέρος, σ. 487 και κανόνας θ’ αγ. Νικηφόρου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Πηδάλιον, σ. 727.] Με τα ανωτέρω συμφωνεί, όπως μας βεβαίωσε, και ο καθηγητής της Λειτουργικής Ιωάννης Φουντούλης. Η ανωτέρω ωραία παράδοση δεν τηρείται από τους Καθολικούς οι οποίοι κοινωνούν, αφού πάρουν πριν από τρεις ώρες το πρωινό τους.
Ε') ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΤΑΙ ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΞΙΑ ΜΕΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ
993. Δεν ωφελείται τίποτε οποίος δεν κατανοεί το σκοπό για τον όποιον έχει δοθεί η μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, όταν προσέρχεται στη Θεία Κοινωνία. Εκείνος δε που μεταλαμβάνει ανάξια καταδικάζεται1.(Ηθικά, όροςΚΛ: ΒΕΠ53, 59-ΜG31, 740Α).1.Α'Κορ. 11,27-29.
Ζ') ΜΕ ΠΟΙΑ ΔΙΑΘΕΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΟΒ' 995. Με τι είδους φόβο ή με ποια διάθεση οφείλουμε να μεταλαμβάνουμε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Το φόβο μας τον διδάσκει ο απόστολος Παύλος, λέγοντας: «Εκείνος που τρώει και πίνει ανάξια τα Τίμια Δώρα, τρώει και πίνει καταδίκη για τον εαυτό του»1. Την πεποίθηση δε αυτή τη δημιουργεί: η πίστη στους λόγους του Κυρίου, που είπε : «Αυτό που σάς δίνω τώρα είναι το Σώμα μου, που σε λίγο παραδίδεται θυσία πάνω στο Σταυρό για τη σωτηρία σας. Αυτό να κάνετε πάντοτε, για να ενθυμείσθε τη θυσία μου»2, και η μαρτυρία του ευαγγελιστή Ιωάννη, που ανέφερε πρώτα τη δόξα του Λόγου και ύστερα πρόσθεσε τον τρόπο της ενανθρωπήσεως, όταν είπε ότι «ο Λόγος (ο Υιός του Θεού) έγινε άνθρωπος και κατασκήνωσε ανάμεσά μας, και εμείς είδαμε τη δόξα του, θεία δόξα που είχε από τον Πατέρα του σαν Υιός του Θεού μονογενής, γεμάτος χάρη και αλήθεια»3, και ο απόστολος Παύλος επίσης, που έγραψε ότι «ο Χριστός, αν και είχε την ίδια ουσία και τα ίδια ιδιώματα με το Θεό Πατέρα του, δεν θεώρησε ότι είχε από αρπαγή την ισότητά του προς το Θεό, αλλά άδειασε τον εαυτό του από την άπειρη δόξα της θεότητας του και πήρε μορφή δούλου, αφού έγινε όμοιος με τους ανθρώπους. Και βρέθηκε έτσι κατά την εμφάνιση σαν απλός άνθρωπος, ταπείνωσε τον εαυτό του με το να γίνει υπάκουος στον Πατέρα του μέχρι θανάτου και μάλιστα θανάτου σταυρικού»4. Όταν λοιπόν πιστέψει η ψυχή στα λόγια αυτά και σε αλλά παρόμοια και της ίδιας σπουδαιότητας, και βεβαιωθεί για τη μεγαλειότητα της δόξας και θαυμάσει την υπερβολική ταπείνωση και υπακοή, ότι ο τόσο μεγάλος υπάκουσε στον Πατέρα του μέχρι θανάτου για να ζήσουμε εμείς, τότε νομίζω ότι κατορθώνει να αποκτήσει τη διάθεση αγάπης προς το Θεό και Πατέρα, «ο Οποίος δεν λυπήθηκε τον Υιό του, αλλά Τον παρέδωσε στο σταυρικό θάνατο για όλους μας»5, και την αγάπη προς το μονογενή του Υιό, ο Οποίος υπάκουσε μέχρι θανάτου για τη δική μας απολύτρωση και σωτηρία. Και μπορεί έτσι να υπακούσει στον απόστολο Παύλο, που περιγράφει ως κανόνα, για τους υγιείς στην πίστη, την αγαθή τους συνείδηση, όταν λέει: «Η αγάπη του Χριστού μας κρατάει όλους σφιχτά δεμένους, γιατί εκρίναμε τούτο ότι, εάν ένας, ο Χριστός, πέθανε για όλους, (ως αντιπρόσωπός μας), άρα όλοι πέθαναν. Και πέθανε για όλους, ώστε, όσοι ζουν, να μη ζουν πλέον για τον εαυτό τους, αλλά για Κείνον, που πέθανε και αναστήθηκε για χάρη τους»6. Τέτοια διάθεση και ετοιμασία οφείλει να έχει οποίος μεταλαμβάνει τον άρτον και τον οίνο (το Σώμα και το Αίμα του Χριστού).
(Όροι και επιτομήν, ΡΟΚ (172), ΕΠΕ9, 206-208-ΒΕΠ53, 299-ΜG 31,1196). 1. Α'Κορ. 11,29. 2. Λουκ. 22,19.3.Ιω. 1,14. 4. Φιλιπ. 2,6-8. 5. Ρωμ. 8,32.6.Β' Κορ. 5,14-15.
Η ] ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΜΕ ΟΛΟΨΥΧΑ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
996.’’ Γευθείτε, δοκιμάστε και θα πεισθείτε ότι είναι αγαθός ο Κύριος»1. Σε πολλά μέρη της Γραφής έχουμε παρατηρήσει ότι οι δυνάμεις της ψυχής έχουν τα ίδια ονόματα με τα εξωτερικά μέλη του σώματος. Επειδή δε ο Κύριός μας είναι αληθινός άρτος και η σάρκα του η αληθινή βρώση, είναι ανάγκη να αισθανθούμε εσωτερικά με την πνευματική γεύση την ηδονή (τη γλυκύτητα) της απολαύσεως του άρτου. "Όπως η γλυκύτητα του μέλιτος δεν μπορεί να περιγράφει με το λόγο σ’ εκείνους που δεν το έχουν ποτέ δοκιμάσει, όσο γίνεται αντιληπτή, από την ίδια την αίσθηση της γεύσεως, έτσι και η γλυκύτητα του ουράνιου λόγου δεν μπορεί να παραδοθεί με σαφήνεια και καθαρότητα δια μέσου της διδασκαλίας, αν δεν εξετάσουμε περισσότερο και βαθύτερα τα δόγματα της αληθείας (τις αλήθειες της πίστεως) και μπορέσουμε έτσι με την προσωπική μας πείρα να κατανοήσουμε την αγαθότητα και γλυκύτητα του Κυρίου. Είπε «γευθείτε» και όχι χορτάστε, γιατί τώρα γνωρίζουμε μόνον ένα μέρος της αλήθειας και βλέπουμε την αλήθεια «δι ‘εσόπτρου εν αινίγματι»2 (θαμπά σαν σε μεταλλικό καθρέπτη και τόσο ατελώς, ώστε να μας μένουν πολλά αινίγματα). Θα έλθει όμως κάποτε καιρός, κατά τον όποιον ο τωρινός αρραβώνας3 και το γεύμα αυτό της χάριτος θα το απολαύσουμε εμείς σε τέλειο βαθμό. [Εις ΛΓ Ψαλμ6,ΕΠΕ5,220-222-ΒΕΠ52,81-82-MG29,364]
1.Ψαλμ.33,9.Ο στίχος αυτός του Ψαλμού ψάλλεται στο κοινωνικό κατά τη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων.2.Α’Κορ.13,9,12 3.Εφεσ.1,14 Ο αρραβώνας που μας δόθηκε ως εγγύηση της αιώνιας κληρονομιάς είναι το Άγιο Πνεύμα. Βλ.και Α’Κορ.13,10-12.