Κεφάλιο 27, στίχος 45. Από της 3ης πρωινής ώρας του Ιουδαϊκού ωρολογίου, ήτοι 9ης σημερινής, ο Ιησούς ήτο προσηλωμένος επί του σταυρού. Η 6η ώρα επομένως, ήτο η 12η μεσημβρινή ημετέρα. Από της ώρας αυτής, επομένως, της 12ης μεσημβρινής, «σκότος εγένετο επί πάσαν την γην έως ώρας ενάτης», ήτοι έως της 3ης απογευματινής. Αυτός ο υπολογισμός του χρόνου υπό του Ματθαίου, αντιτίθεται σ’ εκείνον του Ιωάννου 19,14 «ώρα ην ως έκτη» (μεσημέρι), ότε ο Πιλάτος «λέγει τοις Ιουδαίοις, ίδε ο βασιλεύς υμών» και «παρέδωκεν αυτόν αυτοίς ίνα σταυρωθή». Εάν ακολουθήσωμεν την άποψιν ότι ο Ιωάννης ακολουθεί το Ρωμαϊκό ωρολόγιο, τότε κερδίζομε μίαν ώραν, οπότε δεν ακριβολογούμε. Εφ΄ όσον όμως αι περίοδοι της ημέρας υπολογίζονται ειδικώς σύμφωνα με τις ώρες της προσευχής, 3, 6, 9, 12, δυνάμεθα να εννοήσωμε τις ώρες ως εξής: η 3η ώρα (9η πρωινή) είχεν ήδη παρέλθει και επλησίαζε την 6ην ώραν (12η μεσημβρινή), η οποία εθεωρείτο ιερά υπό των Ιουδαίων, ιδιαιτέρως κατά τα Σάββατα και τις εορτές. Ανάλογη είναι η δήλωση του Μάρκου 15,25: «ην δε ώρα τρίτη και εσταύρωσαν αυτόν». Όπως δε ο Ματθαίος, ούτω και ο Μάρκος υπολογίζουν την μαστίγωση του Ιησού ως μέρος της σταυρώσεως, η οποία εγένετο μεταξύ της 3ης και της 6ης ώρας (τ.έ. 9-12 σημερινής). Κατά τον χρόνον τούτον, δεν ήτο δυνατόν να είχε γίνει κανονική έκλειψις του ηλίου, διότι το Πάσχα εωρτάζετο κατά τη διάρκεια πανσελήνου. Επί πλέον, ο Λουκάς αναφέρει την συσκότηση του ηλίου (23,45• «του ηλίου εκλιπόντος») μετά τη συσκότιση της γης. Εντεύθεν, είναι εμφανές ότι ούτος αποδίδει τη συσκότιση, η οποία εξηπλώθη σ’ ολόκληρη τη γη, όχι εις έκλειψιν του ηλίου, αλλ΄ εις μυστηριώδη πύκνωσιν της ατμόσφαιρας• «Και ην ήδη ωσεί ώρα έκτη και σκότος εγένετο εφ΄ όλην την γην έως ώρας ενάτης του ηλίου εκλιπόντος» (Λουκ. 23,44-45).
Οι Εκκλησιαστικοί συγγραφείς του 1ου αιώνος αναφέρονται εις δήλωσιν η οποία απαντά στο έργο του Φλέγοντος, ενός χρονογράφου επί Αυτοκράτορος Αδριανού (117-138 μ.Χ.), επί του γεγονότος τούτου. Ο Φλέγων ήτο απελεύθερος του ειδωλολάτρου Αυτοκράτορος Αδριανού και έγραψε μίαν «Συλλογήν Ολυμπιονικών και Χρονικών», στην οποίαν αναφέρει ότι: «Τω Δ έτι της ΣΒ Ολυμπιάδος εγένετο έκλειψις ηλίου μεγίστη των εγνωσμένων πρότερον, και νυξ ώρα έκτη της ημέρας εγένετο, ώστε και αστέρας εν ουρανώ φανήναι. Σεισμός τε μέγας κατά Βιθυνίαν γενόμενος τα πολλά Νικαίας κατεστρέψατο». Το ίδιο απόσπασμα παρατίθεται υπό Ιουλίου του Αφρικανού (222 μ.Χ.), στο Χρονικόν του Συγγέλλου, 257, κατά το οποίον, «Φλέγων ιστορεί επί Τιβερίου Καίσαρος εν πανσελήνω (σημ. στο μέσον του μηνός) έκλειψιν ηλίου γεγονέναι, τελείαν από ώρας έκτης μέχρις εννάτης». Ο αυτός Ιούλιος Αφρικανός παραθέτει επίσης και τον Εθνικόν ιστορικόν Θάλλον αναφέροντα την ιδίαν έκλειψιν του ηλίου και λέγοντα• «τούτο το σκότος έκλειψιν του ηλίου Θάλλος αποκαλεί εν τρίτη των ιστοριών». Ο Καιοαρείας Ευσέβιος (Αποσπάσματα εκ των Χρονικών Β' - Χρονικός Κανών, ΒΕΠΕΣ 20,287 εξ.) παραθέτει την ανωτέρω μαρτυρίαν του Φλέγοντος και μάλιστα την συνδυάζει και με άλλες πληροφορίες και ιδιαιτέρως του Ιουδαίου ιστορικού Ιωσήπου, λέγων: «Ιησούς ο Χριστός ο Υιός του Θεού ο Κύριος ημών κατά τας περί αυτού προφητείας επί το πάθος προήει έτους ιθ΄ της Τιβερίου βασιλείας καθ΄ όν καιρόν και εν άλλοις μεν Ελληνικοίς υπομνήμασιν εύρομεν ιστορούμενα κατά λέξιν ταύτα• Ο ήλιος εξέλιπε, Βιθυνία εσείσθη, Νικαίας τα πολλά έπεσεν, α και συνάδει τοις περί το πάθος του Σωτήρος ημών συμβεβηκόσι. Γράφει δε και Φλέγων ο τας Ολυμπιάδας (συνάγων) περί των αυτών εν τω ιγ' ρήμασιν αυτοίς τάδε• Τω δ’ έτει της σβ' Ολυμπιάδος εγένετο έκλειψις ηλίου μεγίστη των εγνωσμένων πρότερον, και νυξ ώρας έκτη της ημέρας εγένετο, ώστε και αστέρας εν ουρανώ φανήναι• σεισμός τε μέγας κατά Βιθυνίαν τα πολλά Νικαίας κατεστρέψατο. Και ταύτα μεν ο δηλωθείς ανήρ. Τεκμήριον δ’ αν γένοιτο του κατά τόδε το έτος πεπονθέναι τον Σωτήρα η του Κυρίου Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου μαρτυρία, ήτις μετά το ιε' έτος Τιβερίου τριετή χρόνον της διδασκαλίας αυτού διαγενέσθαι μαρτυρεί. Κατά τους αυτούς δε χρόνους και Ιώσηπος ιστορεί εν ημέρα Πεντηκοστής κινήσεως και κτύπου ιερείς αντιλαβέσθαι πρώτον, έπειτα φωνής αθρόας ένδοθεν ακούσαι, από του εσωτάτου ιερού αυτοίς ειπούσης• «Μεταβαίνωμεν εντεύθεν».
Και άλλο δε τι ο αυτός αναγράφει Ιώσηπος• Ως Πιλάτου του ηγεμόνος κατά τον αυτόν χρόνον Καίσαρος τας εικόνας νύκτωρ εις το ιερόν, άσπερ ουκ ην θέμις, αναθέντος, μεγίστου θορύβου και στάσεως αρχήν εμβεβληκότος Ιουδαίοις• ένθεν επιστήσεις πόσαι το Ιουδαίων έθνος διεδέξαντο συμφοραί». Τον Φλέγοντα παραθέτει επίσης και ο Ωριγένης εις το έργον του «Κατά Κέλσου», τ. Β', XIV, XXXIII και LIX, έργον του, ΒΕΠΕΣ 9, 139, 149, 166, καθώς επίσης και οι Λατίνοι συγγραφείς Τερτυλλιανός και Ρουφίνος, οι οποίοι επικαλούνται τα Ρωμαϊκά αρχεία προς απόδειξιν της συσκοτίσεως του ηλίου κατά τον χρόνον του θανάτου του Χριστού. (Βλ. επ’ αυτού την εμπεριστατωμένην αστρονομικήν έρευναν του Η. Seyffarth, Chronologia Sacra, Leipzig 1846, σ. 130 εξ., 281 εξ., ο οποίος υπεραμύνεται της ορθότητος του έτους και της ημέρας της γεννήσεως του Ιησού Χριστού, και ορίζει ως ημέραν του θανάτου του επί του Σταυρού την 19ην Μαρτίου του έτους 33 μ.Χ. και θεωρεί ταύτην ως φυσικόν και υπερφυσικόν φαινόμενον, υπεραμύνεται δε και της ορθότητος της μελέτης του Φλέγοντος χαρακτηρίζων και αυτός την έκλειψιν του ηλίου ως «μεγίστην των εγνωσμένων πρότερον, προσθέτων ότι δεν δύναται να υπάρξη μεγαλυτέρα φυσική έκλειψις του ηλίου από την ολικήν έκλειψιν της ημερομηνίας εκείνης δεδομένου, ότι το Ιουδαϊκό Πάσχα εορτάζεται κατά τη διάρκεια Πανσελήνου, ότε η σελήνη δεν δύναται ν’ αποκρύψη τον ήλιον. Πράγματι, το σκότος της μεσημβρίας της 19ης Μαρτίου του 33 μ.Χ., καθ’ ην στιγμήν απέθνησκεν ο Ιησούς Χριστός επί του Σταυρού, ήτο «σκότος θεοποίητον».
Εν πάση περιπτώσει, η ομόφωνος μαρτυρία και των τριών Συνοπτικών Ευαγγελίων καθαιρεί οιανδήποτε αμφιβολίαν ως προς την παγκόσμιον πίστην του «σκότους» τούτου ως αναντιρρήτου γεγονότος. Το σκότος εκείνο απέδειξε την κατάπληξη του φυσικού κόσμου εκ της φαυλότητος και της κακίας εκείνων που εσταύρωσαν τον 'Ήλιον της δικαιοσύνης και του κόσμου. Αλλ’ εκτός της εκλείψεως του ηλίου, η οποία ήτο η «μεγίστη των εγνωσμένων πρότερον», ο Φλέγων συνδυάζει ταύτην και με «σεισμόν μέγαν», πράγμα το οποίον θέτει ενώπιόν μας εν πρωτοφανές φυσικόν φαινόμενον. Πράγματι, ο συνδυασμός των δύο τούτων κολοσσιαίων φυσικών φαινομένων συνδέεται χωρίς αμφιβολία με το θάνατο του Ιησού Χριστού επί του σταυρού κατά τον πλέον άμεσον και μυστηριώδη τρόπον. Πράγματι, είναι γνωστόν, ότι η ζωή της γης έχει κάτι περισσότερον από την κίνησή της περί τον άξονά της• το επιπλέον τούτο είναι η γεολογική κίνησις και ανάπτυξις, η οποία θα συνεχίζεται μέχρι το τέλος του κόσμου. Θεολογικώς, η ανάπτυξις αυτή συναρτάται προς την ανάπτυξιν της Βασιλείας του Θεού, με την οποίαν αποτελούν παράλληλες οντότητες και συμφωνεί σε όλα τα κύρια σημεία με τις κύριες και αποφασιστικές περιόδους της Βασιλείας του Θεού. Κατά συνέπειαν, ο θάνατος του Υιού του Θεού συνωδεύθη από ένα εξόχως έκτακτο γεγονός στον φυσικό κόσμο. Το γεγονός, ότι τα γεγονότα αυτά, ως φυσικά φαινόμενα, προεκλήθησαν από φυσικά αίτια, δεν δύναται ν’ αμφισβητηθή. Διότι, όπως είναι ανεπίτρεπτο να θεωρήσωμε τα φαινόμενα της φύσεως ως απλά ή τυχαία συμβάντα της φύσεως, το ίδιο ανεπίτρεπτο είναι να τοποθετήσουμε τη φύση εκτός της ιδίας της φύσεως, ή να αρνηθούμε τη φυσική πλευρά του φυσικού φαινομένου! Επομένως, η συσκότιση του ηλίου, κατά τον θάνατο του Ιησού Χρίστου, πρέπει να συσχετισθή με τον θαυμαστό σεισμό, που σχετίζεται κατά θαυμαστό τρόπο με τον θάνατο του Υιού του Θεού.
Την στιγμή, κατά την οποίαν ο Δημιουργός του κόσμου και της ζωής αυτού απέθνησκε, συνεταράσσετο ολόκληρος ο φυσικός κόσμος. Όταν εγεννήθη ο Χριστός, η νύκτα εφωτίσθη από τις ακτίνες του υπέρλαμπρου αστέρος• και όταν απέθανε, η ημέρα εσκοτίσθη καθ’ ην στιγμήν ο ήλιος έλαμπε στο στερέωμα. [Κατά το Λεξικό Σουΐδα, εκδ. Ada Adler, τ. 1-5, Leipzig 1928-1938, όταν Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης (τότε Εθνικός) είδε την έκληψη του ηλίου εις Αίγυπτον, ανεφώνησε: «Ή Θεός πάσχει, και κόσμος συμπάσχει αυτώ, ή άλλως ο κόσμος σπεύδει εις καταστροφήν»]. Πρβλ. Θεοφυλάκτου, MPG 123,469• «Το γενόμενον σκότος, ουκ ην κατά φυσικήν ακολουθίαν, οίον από εκλείψεως ηλίου φυσικώς γενομένης• ουδέποτε γαρ τεσσαρεσκαιδεκαταίας ούσης της σελήνης, έκλειψις γίνεται ηλίου, αλλ΄ όταν η λεγομένη γέννα είη, τότε αι φυσικαί του ηλίου εκλείψεις γίνονται. Εν δε τη σταυρώσει, τεσσαρεσκαιδεκαταία ην η σελήνη πάντως• το γαρ Πάσχα των Εβραίων τότε ετελείτο• ώστε υπέρ φύσιν το πάθος, κοσμικόν δε ην το σκότος, ου μερικόν, ώσπερ εν Αιγύπτω, ίνα δειχθή ότι πενθεί η κτίσις επί τω πάθει του Κτίστου, και ότι από των Ιουδαίων απέστη το φώς. Οι αιτούντες δε εξ ουρανού σημείον ιδείν Ιουδαίοι, νυν βλεπέτωσαν τον ήλιον σκοτιζόμενον». Το σκότος διήρκεσεν από 6ης ώρας (ήτοι, 12ης μεσημβρινής), «έως ώρας ενάτης» (ήτοι, 3ης απογευματινής).
(Βούλγαρη Χρήστου, Ερμηνευτικόν Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγέλιον, Αποστολική Διακονία, σελ. 821-825)