Ταπείνωση είναι το αψήφιστο για κάθε πράγμα, το να κόψεις σε όλα το θέλημα σου και να δέχεσαι ατάραχα αυτά που έρχονται από έξω• αυτή είναι η αληθινή ταπείνωση, στην οποία δεν βρίσκει τόπο η κενοδοξία. Δεν πρέπει ο ταπεινόφρονας να ασχολείται με το να ταπεινολογεί, αλλά αρκεί να λέγει, ‘συγχώρεσε με’ ή προσευχήσου για μένα’• ούτε να καταφεύγει από μόνος του σε ταπεινά πράγματα. Διότι και τα δύο φέρουν κενοδοξία και δεν αφήνουν κάποιον να προκόψει• αλλά το να διαταχθείς και να μη φέρεις αντίρρηση, αυτό οδηγεί στην προκοπή.
Οι εξουθενώσεις γίνονται με δύο τρόπους• η μια από την καρδιά, και η άλλη από τους ονειδισμούς που έρχονται από έξω. Γι’ αυτό η εξουθένωση από την καρδιά δεν έχει πολύν κόπο, όσο η εξουθένωση από τους ανθρώπους που δημιουργεί στην καρδιά μεγαλύτερο πόνο• το να πληγώνει κανείς την καρδιά του είναι συντριβή καρδιάς.
279.Ερώτηση του ιδίου πρός τον ίδιο
Εάν κανείς επαινείται από κάποιον, δεν οφείλει να απαντήσει με μετριοφροσύνη;
Απόκριση: Η σιωπή ωφελεί περισσότερο• διότι εάν απαντήσει, φαίνεται σαν να δέχεται τον έπαινο, και αυτό είναι κενοδοξία. Επίσης και εκείνο από το οποίο φαίνεται ότι μετριοφρονεί κατά την απάντηση, είναι κενοδοξία• διότι αυτά που νομίζει ότι τα λέγει για τον εαυτό του, εάν τα ακούσει από άλλον, δεν μπορεί να τα βαστάξει.
280. Ερώτηση του ιδίου πρός τον ίδιο.
Αλλά συμβαίνει εκείνος, νομίζοντας από τη σιωπή ότι δέχθηκε τον έπαινο, να σκανδαλισθεί• τι λοιπόν πρέπει να κάμνει;
Απόκριση Ιωάννη: Για τα μη φανερά οφείλει ο αγωνιζόμενος ν’ αφήσει το Θεό να πληροφορήσει εκείνον που ακούει. Διότι από που γνωρίζει ότι δεν οικοδομήθηκε μάλλον με τη σιωπή του, επειδή δεν δέχθηκε τον έπαινο, και νομίζει ότι σκανδαλίσθηκε; Εάν όμως αυτός του το φανερώσει, τότε με ταπεινοφροσύνη οφείλει να τον πληροφορήσει λέγοντας• ‘συγχώρησέ με, αδελφέ, διότι και εγώ δεν αναγνωρίζω κανένα καλό στον εαυτό μου• και γι’ αυτό δεν βρήκα τι να σου απαντήσω. Αλλά στο όνομα του Κυρίου, προσευχήσου για μένα’.
282. Ερώτηση
Και πώς βρίσκουμε μερικούς από τους αγίους να απαντούν με μετριοφροσύνη όταν επαινούνται;
Απόκριση: Οι πατέρες, επειδή έφθασαν το μέτρο που είπε ο Κύριος, «όταν τα κάνετε όλα αυτά, πέστε ότι είμαστε αχρείοι δούλοι», και επειδή απαντούν θεωρώντας πραγματικά τους εαυτούς τους έτσι όπως είναι, ακόμα κι αν ακούσουν αυτά από άλλον, δεν δυσανασχετούν αλλά και ευλογούν αυτόν, επειδή λέγει την αλήθεια.
(Βαρσανουφίου Έργα, ΕΠΕ, Φιλοκαλία, τομ. 18B, σελ.113-117)