«Στο σύνολο των εκκλησιών». Δεν είναι κι αυτό μικρό˙ γιατί είναι μεγάλη η δύναμη και του συνόλου, δηλαδή των εκκλησιών.
Πρόσεχε πόσο μεγάλη ήταν η δύναμη του συνόλου των εκκλησιών. Η προσευχή της Εκκλησίας απελευθέρωσε τον Πέτρο από τη φυλακή, άνοιξε το στόμα του Παύλου, ενώ η κοινή απόφαση αυτών αποτελεί αξιόλογο εφόδιο και στολίδι γι’ αυτούς. Γι’ αυτό κι όποιος πρόκειται να χειροτονήσει, ζητάει και τις ευχές των πιστών, κι αυτοί εγκρίνουν την επιλογή και επιδοκιμάζουν φωναχτά, πράγματα που είναι γνωστά στους μυημένους˙ γιατί οι αμύητοι δεν επιτρέπεται να τα ξέρουν όλα. Και υπάρχουν περιπτώσεις που δε διαφέρει καθόλου ο ιερέας από τον πιστό, όπως για παράδειγμα την ώρα της θείας Κοινωνίας, που όλοι απολαμβάνουμε τα ίδια με τον ίδιο τρόπο. Όχι όπως γινόταν στην Παλαιά Διαθήκη, όπου άλλα έτρωγε ο ιερέας και άλλα οι υπόλοιποι, και απαγορευόταν να μετέχει ο λαός σε όσα μετείχε ο ιερέας. Αυτό δε γίνεται τώρα, αλλ’ ένα σώμα βρίσκεται μπροστά σ’ όλους και ένα ποτήρι. Και στις προσευχές βλέπει κανείς ότι ο λαός συμμετέχει πολύ. Γιατί προσεύχονται και για όσα γίνονται και για τους αμαρτωλούς τόσο ο ιερέας όσο και ο λαός και όλοι λένε την ίδια προσευχή, προσευχή γεμάτη φιλανθρωπία. Και όταν δε δεχόμαστε μέσα στον ιερό ναό εκείνους που δεν επιτρέπεται να μετάσχουν στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, πρέπει να γίνει ιδιαίτερη προσευχή και όλοι μαζί γονατίζουμε στο έδαφος και σηκωνόμαστε όρθιοι όλοι μαζί. Όταν επίσης πρόκειται να μεταλάβουμε, όλοι ανταλλάσσουμε ασπασμούς. Κι όταν πάλι τελείται το πιο θαυμαστό μυστήριο, εύχεται ο ιερέας στο λαό, και ο λαός στον ιερέα, αφού η φράση, «μετά του πνεύματός σου», δε σημαίνει τίποτα άλλο, παρά αυτό ακριβώς. Και η ευχαριστία επίσης είναι κοινή. Γιατί δεν ευχαριστεί μόνο ο ιερέας, αλλά και όλος ο λαός. Αφού αρχίζει εκείνος, έπειτα συμφωνούν όλοι ότι αυτό γίνεται σωστά και δίκαια και μετά αρχίζει η ευχαριστία.
Και γιατί θαυμάζεις που ο λαός προσεύχεται μαζί με τον ιερέα, αφού και μαζί με τα ίδια τα Χερουβίμ και τις ουράνιες δυνάμεις ψάλλει τους ιερούς εκείνους ύμνους προς το Θεό; Όλα αυτά τα είπα, για να είναι σεμνοί όλοι οι πιστοί, για να κατανοήσουμε ότι όλοι είμαστε ένα σώμα και έχουμε τόση διαφορά μεταξύ μας, όση το ένα μέλος του σώματος από το άλλο, και να μη θεωρούμε υπεύθυνους για όλα τους ιερείς, αλλά και οι ίδιοι να φροντίζουμε σαν να είμαστε εμείς άρχοντες, αφού η Εκκλησία είναι το κοινό σώμα μας. Γιατί αυτό μας εξασφαλίζει μεγαλύτερη σιγουριά και περισσότερο ζήλο για τη αρετή. Άκουσε τώρα πώς ζητούσαν τη γνώμη των πιστών και για άλλα ζητήματα κατά τη εποχή των Αποστόλων. Όταν δηλαδή επρόκειτο να χειροτονήσουν τους επτά διακόνους, συνεννοήθηκαν πρώτα με το λαό. Το ίδιο έκαμε και ο Πέτρος για το Ματθία. Συνεννοήθηκε με όλους τους τότε παρόντες, άνδρες και γυναίκες. Γιατί η Εκκλησία δεν είναι για να φουσκώνουν τα μυαλά των αρχόντων, ούτε για να γίνονται δουλοπρεπείς οι υπόλοιποι, αλλά είναι εξουσία πνευματική, που έχει μάλιστα το πλεονέκτημα ότι οι άρχοντες φορτώνονται με περισσότερους κόπους και μεγαλύτερες φροντίδες και δε ζητούν περισσότερες τιμές. Πρέπει να διοικούν την Εκκλησία σαν ένα σπίτι, σαν ένα σώμα. Έτσι πρέπει να σκεπτόμαστε όλοι. Όπως βέβαια και το βάπτισμα είναι ένα και η τράπεζα μία και η πηγή μία και η κλίση μία και ο Πατέρας ένας.
Γιατί λοιπόν είμαστε διαιρημένοι, αφού είναι τόσα εκείνα που μας ενώνουν; Γιατί είμαστε διασπασμένοι; Δυστυχώς αναγκάζομαι να θρηνήσω πάλι για όσα πολλές φορές έχω θρηνήσει. Η κατάστασή μας είναι αξιοθρήνητη. Τόσο διασπασμένοι είμαστε μεταξύ μας, ενώ πρέπει να είμαστε ενωμένοι σαν ένα σώμα. Γιατί έτσι θα μπορέσει να ωφεληθεί ακόμη κι ο ανώτερος από τον κατώτερο. Αφού κι ο Μωυσής έμαθε από τον πενθερό του κάτι που δεν ήξερε , πολύ περισσότερο θα μπορούσε να ωφεληθεί η Εκκλησία σε παρόμοια περίπτωση. Και τι είναι εκείνο, που ήξερε ο άπιστος και δεν το ήξερε ο πνευματικός ηγέτης; Έγινε όμως αυτό, για να μάθουν όλοι οι σύγχρονοί του ότι ήταν άνθρωπος, που, αν και σχίζει τη θάλασσα, αν και χωρίζει την πέτρα, έχει ανάγκη της βοήθειας του Θεού, και ότι τα θαύματά του δεν οφείλονταν στην ανθρώπινη φύση του, αλλά στη δύναμη του Θεού. Και τώρα, αν κάποιος δε λέει τα ωφέλιμα, ας σηκωθεί κάποιος κι ας τα πει. Κι αν είναι ο πιο ασήμαντος, επικρότησε τη γνώμη του, αν λέει κάτι το ωφέλιμο. Κι αν είναι ο πιο αξιοκαταφρόνητος, μην τον προσβάλεις. Γιατί κανένας δεν απέχει τόσο από τους συνανθρώπους του, όσο ο πενθερός από το Μωυσή, που δεν περιφρόνησε τα λόγια του, αλλά δέχθηκε τη γνώμη του και υπάκουσε, την έγραψε, και δεν ντράπηκε να την παραδώσει στην ιστορία, καταστέλλοντας έτσι τον εγωισμό των πολλών. Γι’ αυτό τα άφησε σα γραμμένα σε στήλη. Γιατί γνώριζε ότι αυτή η ιστορία θα είναι ωφέλιμη σε πολλούς.
Ας μην περιφρονούμε λοιπόν εκείνους που δίνουν σωστές συμβουλές, κι αν ακόμη είναι απλοί άνθρωποι και καταφρονημένοι, κι ας μην έχουμε την αξίωση να γίνουν οπωσδήποτε όσα εμείς συμβουλεύουμε, αλλ’ ας επικροτούμε όλοι εκείνα που θα θεωρηθούν ωφέλιμα. Γιατί πολλοί από εκείνους που δεν έχουν καλήν όραση, βλέπουν καλύτερα από εκείνους που έχουν καλή, γιατί μελετούν και επιστρατεύουν τις ικανότητές τους. Μη λες, ‘τι μου ζητάς να σου δώσω συμβουλή, αφού δεν κάνεις αυτά που σου λέγω;’ Τέτοιον έλεγχο δεν τον κάνουν οι σύμβουλοι, αλλά οι τύραννοι. Γιατί ο σύμβουλος έχει δικαίωμα μόνο να πει τη γνώμη του, αν όμως κριθεί πιο ωφέλιμη μια άλλη γνώμη και επιμένει ο σύμβουλος να γίνουν όσα εκείνος συμβούλευσε, τότε δεν είναι σύμβουλος, αλλά, όπως είπα πιο πάνω, είναι τύραννος.
Ας μη συμπεριφερόμαστε λοιπόν έτσι. Ας καθαρίσουμε την ψυχή μας από κάθε εγωισμό και ανοησία, κι ας επιδιώκουμε όχι πώς να επικρατήσει μόνο η γνώμη μας, αλλά πώς να επικρατήσει η πιο ωφέλιμη γνώμη, έστω κι αν δεν την εκφράσαμε εμείς. Γιατί δε θα είναι μικρό το κέρδος μας αν δεχθούμε τις γνώμες των άλλων, στην περίπτωση που εμείς δεν μπορέσαμε να βρούμε τη σωστή λύση. Έτσι και ο Θεός θα μας αμείψει και δόξα θα αποχτήσουμε με τον τρόπο αυτό. Γιατί, όπως εκείνος που συμβούλευσε τα ωφέλιμα θεωρήθηκε φρόνιμος, έτσι κι εμείς, αν τα δεχθούμε, θα μας επαινέσουν για τη φρονιμάδα μας και για τη σύνεσή μας. Έτσι μπορούν να ωφεληθούν περισσότερο και το σπίτι και η πόλη και η Εκκλησία που διοικούνται με αυτόν τον τρόπο.(ΕΠΕ 19,485-491)