Αυξομείωση μεγέθους γραμμάτων.
19 Ιουν

Ο άγιος Ιούδας ο Θαδδαίος και η προέλευση της δήθεν «θαυματουργικής» προσευχής

Γράφτηκε από τον 

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στην Εκκλησία μας ένα περίεργο φαινόμενο. Ποιο είναι αυτό; Ξαφνικά, αρκετοί χριστιανοί μας να τιμούν και να ευλαβούνται τον άγιο Ιούδα τον Θαδδαίο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα:
– Να κατασκευάζονται στο όνομά του παρεκκλήσια και προσκυνητάρια.
– Να αγιογραφούνται ιερές εικόνες του.
– Να τελούν πολλοί ιεροί Ναοί πανηγυρικούς εσπερινούς και θείες Λειτουργίες στις 18 και 19 Ιουνίου (κάποιοι έφτασαν στο σημείο να υποστηρίζουν πως έχουν ακόμα και ιερά λείψανα του αγίου, τα οποία τοποθετούν προς προσκύνηση. Λείψανα, φυσικά, αγνώστου και αμφιβόλου προελεύσεως).
– Να γίνεται λόγος για χιλιάδες «θαύματα» του αγίου.
– Να γραφτούν ακόμα και συνταγές για «θαδδαιόπιτες».
Αιτία όλων των παραπάνω είναι η εμφάνιση και ραγδαία εξάπλωση, με τη βοήθεια και του διαδικτύου, της λεγόμενης «προσευχής προς τον άγιο Ιούδα τον Θαδδαίο».
Η εν λόγω προσευχή επιγράφεται ως εξής: «Προσευχή εννεαημέρου, προς τον Άγιο Ιούδα τον Θαδδαίο. Λέγεται, όταν συναντάμε προβλήματα ή όταν δεν φαίνεται να υπάρχει βοήθεια και έχουμε σχεδόν απελπιστεί. Οι προσευχές του εννεαημέρου πρέπει να λέγονται επτά (7) φορές την ημέρα, επί εννέα (9) συνεχείς ημέρες. Οι προσευχές εισακούγονται την εννάτη και πριν και ποτέ μέχρι τώρα δεν απέτυχαν. Θα λάβετε τη χάρη που ζητάτε, όσο απραγματοποίητη κι αν φαίνεται».
*
Προτού ασχοληθούμε με το περιεχόμενο της προσευχής, είναι πολύ σημαντικό να δούμε ποιος ήταν ο άγιος Ιούδας ο Θαδδαίος. Είναι γεγονός πως τα βιογραφικά στοιχεία που έχουμε είναι λίγα και συγκεχυμένα. Και το πρόβλημα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, από τη στιγμή που το πρόσωπο του αποστόλου Ιούδα του Θαδδαίου ταυτίζεται με το πρόσωπο του Ιούδα του αδελφοθέου.
Για την κατανόηση του ζητήματος θα μας βοηθήσουν αρκετά τα όσα γράφει ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Πατρώνος, στο βιβλίο του Μαθητεία και αποστολικότητα. Στο κεφάλαιο, του εν λόγω βιβλίου, «Ποιοι ήσαν οι Δώδεκα»[1], γίνεται αναφορά στους καταλόγους των ονομάτων των Δώδεκα μαθητών του Χριστού, όπως αυτοί απαντώνται στην Καινή Διαθήκη[2].
Διαβάζουμε: «Οι κατάλογοι των δύο πρώτων Ευαγγελιστών, του Ματθαίου και του Μάρκου, συμφωνούν απόλυτα στην καταγραφή των ονομάτων, με ελάχιστες μόνο διαφορές κυρίως ως προς τη σειρά κατάταξής τους. Και αυτή εκφράζει βασικά την παράδοση του κατά Μάρκον Ευαγγελίου. Η παράδοση του Λουκά προβάλλεται στα δύο ιερά κείμενα του Γ΄ Ευαγγελίου και των Πράξεων των Αποστόλων. Οι κατάλογοι των δύο αυτών κειμένων συμφωνούν και πάλι απόλυτα ως προς τα ονόματα, με τις ανάλογες διαφορές επίσης μόνο ως προς τη σειρά κατάταξής τους.
Το κύριο πρόβλημα στις δύο αυτές παραδόσεις βρίσκεται στην καταγραφή του ονόματός του μαθητή Θαδδαίου από τους Ευαγγελιστές Ματθαίο και Μάρκο, και αντ’ αυτού του ονόματός του Ιούδα του Ιακώβου που αναφέρει η παράδοση του Λουκά. Αλλά επειδή δεν γνωρίζουμε τίποτε περισσότερο για τα δύο (;) αυτά πρόσωπα παρά μόνο τα ονόματά τους, δεν έχει μεγάλη σημασία να αναζητήσει κανείς ποιος από τους δύο τελικά ανήκει στην ομάδα των δώδεκα μαθητών του Ιησού. Είναι εντυπωσιακή η σιωπή και των τεσσάρων Ευαγγελιστών σχετικά με τα δύο αυτά πρόσωπα, και το επισημαίνουμε εδώ για ανάλογο προβληματισμό.
Από την άλλη πλευρά η ιωάννεια παράδοση, όπως εκτίθεται στο Δ΄ Ευαγγέλιο φαίνεται μάλλον να κλίνει προς την πλευρά του Ιούδα, του υιού Ιακώβου, τον οποίο αναφέρει και η παράδοση του Λουκά. Και ο Λουκάς, όπως γνωρίζουμε, είναι περισσότερο προσεκτικός στη χρήση των πηγών του. Ο Ιωάννης μεταξύ των μαθητών του Ιησού αναφέρει πράγματι το όνομα κάποιου Ιούδα, χωρίς όμως τη διευκρίνιση ότι ήταν υιός του Ιακώβου, όπως έκαναν οι προηγούμενοι του Ευαγγελιστές. Αυτόν τον Ιούδα τον διακρίνει παράλληλα από τον άλλο Ιούδα, τον Ισκαριώτη, για να μη γίνει σύγχυση με την ενδιαφέρουσα υπογράμμιση: ‘’Ἰούδας οὐχ ὁ Ἰσκαριώτης’’ (Ιω. 14, 22). Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι ο Ευαγγελιστής Ιωάννης δεν αναφέρει καθόλου τον Θαδδαίο, τον οποίο μνημονεύουν ο Ματθαίος και ο Μάρκος, και αυτό είναι ένα ισχυρό στοιχείο υπέρ της συμπερίληψης του Ιούδα Ιακώβου στον κατάλογο των μαθητών του Κυρίου».[3]
Για το ίδιο θέμα, είναι αρκετά σαφής ο καθηγητής Ιωάννης Παναγόπουλος στα όσα γράφει στο βιβλίο του Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη. Αναλύοντας την Καθολική Επιστολή του Ιούδα μας λέει τα εξής: «Ως συγγραφέας της Επιστολής μας φέρεται ο αδελφός του Ιακώβου Ιούδας. Πρόκειται για τον αδελφόθεο Ιούδα, τον οποίον γνωρίζουμε μόνο από τους καταλόγους των αδελφών του Κυρίου (Ματθ. 13, 55 και Μάρ. 6, 3), χωρίς να υπάρχει στην Καινή Διαθήκη κάποια ιδιαίτερη πληροφορία γι’ αυτόν. Ο ίδιος διαχωρίζεται σαφώς από τον κύκλο των αποστολών (στίχος 17 της Επιστολής), αποφεύγει να ονομάσει τον εαυτό του αδελφό του Κυρίου και προτιμά να εμφανισθεί ως αδελφός του γνωστού Ιακώβου. Στον αποστολικό κατάλογο του Λουκά (Λουκ. 6, 16 και Πράξ. 1, 13) συναριθμείται στους αποστόλους και ο ‘’Ἰούδας Ἰακώβου’’. Ωστόσο η γενική εδώ δηλώνει σαφώς τον υιό του Ιακώβου, τον οποίο η μεταγενέστερη παράδοση γνωρίζει ως Ιούδα Θαδδαίο. Κατά τη γενική πληροφορία του Παύλου (Α΄ Κορ. 9, 5), ίσως έδρασε ως περιοδεύουν ιεραπόστολος (στην Παλαιστίνη, Συρία και Αραβία, όπως βεβαιώνει μεταγενέστερα ο Νικηφόρος Κάλλιστος, MPG 145, 864)[4]».
Τέλος, ο αείμνηστος καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας αναφερόμενος στον συγγραφέα της Καθολικής Επιστολής του Ιούδα παραθέτει τα ακόλουθα: «Ο συγγραφέας ονομάζει τον εαυτό του αδελφό του Ιακώβου αλλά όχι και απόστολο. Δεν είναι λοιπόν ο Ιούδας αυτός από τους δώδεκα αποστόλους, εκείνος που είναι γνωστός και με το επώνυμο Θαδδαίος ή Λεββαίος· αλλά είναι ένας από τους νομιζόμενους αδελφούς του Κυρίου, από τους γιους δηλαδή που είχε αποκτήσει ο Ιωσήφ από γυναίκα με την οποία είχε συζευχθεί προτού μνηστευθεί τη Θεοτόκο».[5]
Κατόπιν όλων αυτών, συμπεραίνουμε πως στην Καινή Διαθήκη έχουμε τρία πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν με το όνομα «Ιούδας». Ο ένας είναι ο Ισκαριώτης, που πρόδωσε τον Χριστό, ο δεύτερος είναι ο γιος του Ιακώβου, που ανήκε στον κύκλο των Δώδεκα και ονομαζόταν επίσης Θαδδαίος ή Λεββαίος, και ο τρίτος είναι ο Ιούδας ο αδελφόθεος, ο αδελφός του Ιακώβου του αδελφοθέου, αδελφός, και αυτός, του Χριστού, ο οποίος έγραψε την Καθολική Επιστολή που υπάρχει στην Καινή Διαθήκη. Οι ορθόδοξοι θεολόγοι διαχωρίζουν σαφώς τα δύο πρόσωπα, άλλος, δηλαδή, είναι ο Ιούδας ο Θαδδαίος και άλλος ο Ιούδας ο αδελφόθεος. Αντιθέτως, οι ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όπως θα δούμε και πιο κάτω, ταυτίζουν τα δύο πρόσωπα.
*
Στην ορθόδοξη Εκκλησία και οι δύο «Ιούδες» τιμώνται ως άγιοι. Πότε, λοιπόν, εορτάζει ο ένας και πότε ο άλλος; Ο άγιος Ιούδας ο αδελφόθεος, τιμάται κάθε χρόνο στις 19 Ιουνίου. Ο άγιος Ιούδας ο Θαδδαίος τιμάται στις 21 Αυγούστου.
Αφού, λοιπόν, ο άγιος Ιούδας ο Θαδδαίος εορτάζει στις 21 Αυγούστου, τότε γιατί πολλοί χριστιανοί σπεύδουν στους ιερούς Ναούς στις 19 Ιουνίου, την ημέρα δηλαδή που εορτάζει ο άγιος Ιούδας ο αδελφόθεος; Γιατί δεν γνωρίζουν, τελικά, ούτε και οι ίδιοι ποιον ακριβώς εορτάζουν. Είναι αλήθεια πως ακόμα και στα ημερολόγια της Εκκλησίας δεν είναι ξεκάθαρο το πότε είναι η εορτή του ενός και πότε του άλλου. Πράγματι, στο Ιερατικόν (λειτουργικό βιβλίο που χρησιμοποιούν οι κληρικοί για την τέλεση των ιερών ακολουθιών) στο παράρτημα του «Εορτολογίου», στις 19 Ιουνίου αναγράφεται πως εορτάζει ο «Ιούδας ο απόστολος», χωρίς κάποιον άλλο προσδιορισμό, και στις 21 Αυγούστου ο «απόστολος Θαδδαίος», επίσης χωρίς άλλη διευκρίνιση[6].
Προβληματικό είναι, επίσης, και το περιεχόμενο των ιερών ακολουθιών των δύο αγίων, όσον αφορά στο ποιος ήταν ο ένας και ποιος ο άλλος, στα λειτουργικά βιβλία Μηναία (19 Ιουνίου και 21 Αυγούστου). Πιστεύουμε πως η Εκκλησία, λόγω και των διαστάσεων που έχει λάβει το ζήτημα της τιμής του αγίου Ιούδα του Θαδδαίου, πρέπει να διορθώσει τα λειτουργικά της βιβλία και να προσδιορίσει με σαφήνεια το πότε τιμώνται οι εν λόγω άγιοι.
*
Το μείζων πρόβλημα, όμως, δεν είναι το θέμα της τιμής του αγίου Ιούδα. Το πότε, δηλαδή, εορτάζει ο Ιούδας ο Θαδδαίος και πότε ο Ιούδας ο αδελφόθεος. Το κυρίαρχο πρόβλημα είναι η προέλευση και το περιεχόμενο της δήθεν «θαυματουργικής» προσευχής προς τον άγιο Ιούδα τον Θαδδαίο, από την οποία, όπως είπαμε και στην αρχή, ξεκίνησαν όλες οι στρεβλώσεις.
Με το περιεχόμενο της προσευχής αυτής, ασχολήθηκε η Εστία Πατερικών Μελετών[7]. Στη συνέχεια θα παραθέσουμε το πολύ κατατοπιστικό κείμενο, όπως αυτό αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα www.orthros.eu, με κάποιες μικρές τροποποιήσεις[8]:
[«Προσευχή» στόν Ἅγιο Ἰούδα τόν Θαδδαῖο ἤ ἔντεχνα σχεδιασμένη παγίδα πιστῶν μετά κεκαλυμμένης μαγείας;
Ἐρώτηση:
Μοῦ ἔδωσαν ἕνα φυλλάδιο μέ μία προσευχή τό ὁποῖο σᾶς ἀποστέλλω, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Προσευχή στόν Ἅγιο Ἰούδα τό Θαδδαῖο». Ἐγγυᾶται ἀποτελέσματα γιά ὅ,τι ζητήσει κανείς. Δέν μοῦ ἀρέσει τό γεγονός ὅτι λέει πώς πρέπει «οἱ προσευχές νά ἀπαγγέλλονται 6 φορές τήν ἡμέρα ἐπί 9 ἡμέρες. Παρακαλῶ σχολιάστε, πρόκειται περί πλάνης; Εὐχαριστῶ ἐκ τῶν προτέρων».
«Αγιώτατε Απόστολε, Άγιε Ιούδα Θαδδαίε, πιστέ υπηρέτη και φίλε του Ιησού, η Ορθοδοξία, σ’ όλον τον κόσμο σε τιμά και σε επικαλείται ως Προστάτη των απελπισμένων υποθέσεων, αυτών για τις οποίες έχει χαθεί κάθε ελπίδα. Προσευχήσου για μένα. Είμαι τόσο απελπισμένος/η και μόνος/η. Σε ικετεύω κάνε χρήση αυτής της ιδιαίτερης Χάρης που σου έχει δοθεί, να φέρνεις ορατή και γρήγορη βοήθεια όπου δεν υπάρχει καμμία σχεδόν ελπίδα βοηθείας. Βοήθησέ με τούτη την ώρα της ανάγκης, για να μπορέσω να λάβω την παρηγοριά και την βοήθεια της Αγίας Τριάδος, σ’ όλες μου τις ανάγκες, δοκιμασίες, και βάσανα – (εδώ εκφράζετε το αίτημά σας) – και να μπορώ να υμνώ τον Χριστό μαζί με σένα και με όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς.
Υπόσχομαι, ω ευλογημένε Άγιε Ιούδα Θαδδαίε, να ενθυμούμαι πάντοτε αυτή τη μεγάλη Χάρη. Να σε τιμώ πάντοτε, ιδιαίτερα ως τον πιο δυνατό προστάτη μου, και μ’ ευγνωμοσύνη να ενθαρρύνω την ευλάβεια προς εσένα. Αμήν.
Είθε το όνομα της Αγίας Τριάδος να λατρεύεται και να υμνείται απ’ όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, στους αιώνες των αιώνων, Αμήν.
Είθε το όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, να υμνείται και να δοξάζεται τώρα και παντοτινά, Αμήν.
Άγιε Ιούδα Θαδδαίε δεήσου για μας και άκουσε τις προσευχές μας, Αμήν.
Ας είναι ευλογημένο το όνομα του Ιησού Χριστού.
Ας είναι ευλογημένο το όνομα της Υπεραγίας και Αειπαρθένου Μαρίας.
Ας είναι ευλογημένος ο Άγιος Ιούδας ο Θαδδαίος. Σ’ όλο τον κόσμο και σ’ όλους τους αιώνες, Αμήν.
Πάτερ ημών…
Χαίρε Μαρία Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά Σου. Ευλογημένη συ εν γυναιξί και ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας σου, ο Ιησούς.
Υπεραγία Θεοτόκε πρέσβευε υπέρ ημών των αμαρτωλών νυν και αεί και την ώρα του θανάτου ημών, Αμήν».
«** Π Ρ Ο Σ Ε Υ Χ Η Ε Ν Ν Ε Α Η Μ Ε Ρ Ο Υ **
Αυτή η προσευχή λέγεται όταν συναντάμε προβλήματα ή όταν δεν φαίνεται να υπάρχει βοήθεια και έχουμε σχεδόν απελπιστεί.
Οι προσευχές του εννεαημέρου πρέπει να απαγγέλονται εξ (6) φορές την ημέρα, επί εννέα (9) συνεχείς ημέρες. Οι προσευχές εισακούγονται την εννάτη και πριν και ποτέ μέχρι τώρα δεν απέτυχαν. Θα λάβετε τη Χάρη που ζητάτε, όσο απραγματοποίητη κι αν φαίνεται.
Διαδώστε την ευλάβεια στον Άγιο Ιούδα τον Θαδδαίο. Ο Άγιος Απόστολος Ιούδας έχει γράψει μία Επιστολή η οποία ευρίσκεται στην Καινή Διαθήκη, πριν από την Αποκάλυψη του Ιωάννου. Την διαδίδετε και αυτή με την παρούσα Ευλογία».
Ἀπάντηση:
Ἀγαπητέ ἀναγνώστη, πρόκειται περί πλάνης…
Ἡ παροῦσα προσευχή μᾶς προβλημάτισε πολύ, γιά τούς ἑξῆς λόγους:
1. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο «πρέπει» νά ἐκτελεῖται, καί μάλιστα μέ ἐγγυημένα ἀποτελέσματα.
2. Τά λόγια καί ἡ μορφή της.
3. Ἡ προέλευσήτης, ἡ ὁποία δείχνει νά πηγάζει ἀπό προσευχή τῆς παπικῆς ἐκκλησίας.
1. Προβληματισμός γιά τόν τρόπο ἐκτέλεσης τῆς προσευχῆς:
Κατ’ἀρχάς ὅπως πολύ σωστά ἀναφέρεις, καμμία προσευχή δέν «ἐγγυᾶται» ἀποτελέσματα καί μάλιστα μέσα σέ ἕνα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, π.χ. σέ 9 συνεχεῖς ἡμέρες. Ποιός μπορεῖ νά πεῖ ΠΟΤΕ ὁ Θεός θά ἀποφασίσει νά πραγματοποιήσει τό αἴτημά μας; Εἶναι σάν νά ἐκβιάζω τόν Θεό νά ἐνεργήσει α) ὁπωσδήποτε β) γιά ὁποιοδήποτε θέμα καί γ) ὅποτε θέλω ΕΓΩ. Ἄρα κατεβάζω τόν Θεό στά δικά μου μέτρα καί σταθμά.
α) ὁπωσδήποτε:
Ὁ Κύριος ὅταν προσεύχεται στήν Γεθσημανῆ αἰτεῖται στόν Θεό Πατέρα «εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο». Ἐδῶ δέν λέει «ὁπωσδήποτε», λέει «εἰ δυνατόν». Ἄρα μᾱς διδάσκει ὁ Κύριος στήν Γεθσημανῆ (μαζί καί μέ ἄλλα), ὅτι δέν ἐκβιάζουμε τόν Θεό, ἀκόμα καί ἄν εἴμαστε καί ἐμεῖς «θεοί». Ἀκόμα, τό αἴτημα τοῦ Κυρίου δέν ἔγινε δεκτό, ἀποδεχόμενος ὁ Ἴδιος τό θέλημα τοῦ Πατρός. Μέσῳ τῆς προσευχῆς λοιπόν:
-αἰτούμεθα, δέν ἐκβιάζουμε,
-μπορεῖ νά γίνει ἀποδεκτό τό αἴτημά μας μπορεῖ καί ὄχι, (ἴσως καί νά μήν εἶναι γιά τό καλό μας – βλέπε καί ἑπόμενη παράγραφο),
-ἀποδεχόμαστε τό Θέλημα τοῦ Κυρίου.
β) γιά ὁποιοδήποτε θέμα:
Ὁ ἐμπνευστής τῆς «προσευχῆς» αὐτῆς προτείνει νά τήν λέμε «ὅταν συναντᾶμε προβλήματα, ὅταν δέν ἔχουμε βοήθεια καί ὅταν ἔχουμε ἀπελπισθεῖ».
Καί ἄν αὐτό τό ὁποῖο αἰτοῦμαι δέν εἶναι γιά τό καλό μου; Ἤ εἶναι γιά τό κακό τοῦ ἄλλου; Πάλι δουλεύει ἡ μυστήρια αὐτή «προσευχή τοῦ Ἰούδα»; Ἐγγυᾶται ἀποτελέσματα ἀνεξαρτήτως τοῦ αἰτήματος; Καί καλά, ἕνας Ὀρθόδοξος Χριστινός πού ζεῖ μέσα στήν ἐκκλησία, πού ζεῖ ἐν μετανοίᾳ, ἐξομολογεῖται, μεταλαμβάνει τῶν ἀχράντων μυστηρίων… πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν ἔχει βοήθεια «ἀπό κανένα» ἤ νά «ἔχει ἀπελπισθεῖ»; Μήπως ἑπομένως αὐτή ἡ «προσευχή» προσπαθεῖ ἐντέχνως νά βρεῖ «ὀπαδούς» σέ ὅσους Ὀρθοδόξους ἔχουν χαλαρή σχέση μέ τήν ἐκκλησία; Καί ἄν εἶναι ἔτσι, καί οἱ Ἰεχωβάδες τήν ἴδια μέθοδο τῆς χαλαρῆς σχέσης μέ τήν ἐκκλησία δέν χρησιμοποιοῦν γιά νά προσεγγίσουν κάποιους ἀφελεῖς Ὀρθοδόξους;
γ) ὅποτε θέλω ΕΓΩ.
Ὁ ἄνθρωπος σήμερα θέλει γρήγορες λύσεις σέ ὅλα. Ἐδῶ καί τώρα. Δέν λειτουργεῖ ἔτσι ἡ προσευχή. Ἔτσι λειτουργεῖ ἡ ματαιοδοξία καί πλεονεξία τοῦ ἀνθρώπου, ἀκόμα καί αὐτή ἡ μαγεία.
Χρειάζεται πολύ μεγάλη ἁγιότητα γιά νά ἐνεργήσει ὁ Κύριος ἄμεσα σέ ἕνα αἴτημα, καί πάλι ἐάν ὁ Κύριος θελήσει. Μήπως εἴμαστε καί ἐμεῖς Ἅγιοι;
Ἡ μοναδική στιγμή στήν Ἱστορία πού ἔγινε «προγραμματισμένη» ἐπίσκεψη τῆς Θείας Χάριτος ἦταν αὐτή τῆς Πεντηκοστῆς, διότι ὁ Κύριος εἶχε προειδοποιήσει τούς μαθητές του ὅτι θά τούς ἀποστείλει τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτό πού ἀναφέρει τό φυλλάδιο ὅτι «θά λάβετε τήν χάρη πού ζητᾶτε ὅσο ἀπραγματοποίητη καί ἄν φαίνεται(!)» θά μποροῦσε νά παραπέμψει ἀκόμα καί σέ πλάνη τύπου πεντηκοστιανῶν. Δηλαδή ὅσο χάρη καί νά ζητήσω θά τήν λάβω; Ἄρα μπορῶ νά φτάσω καί στήν θέωση ἔτσι ἁπλά; Ἄρα τί χρειαζόμαστε τήν διδασκαλία τῶν πατέρων, τήν μετάνοια, τήν Θεία Κοινωνία, τήν ἴδια τήν ἐκκλησία τοῦ Κυρίου; Εἰσερχόμαστε στόν παράδεισο «Θεωμένοι» μέσα σέ 9 ἡμέρες!! Ἔ καί κάποιος ἄλλος ὑποσχέθηκε «Θέωση» στήν Εὕα σέ μία στιγμή, καί βρέθηκε ἐκτός παραδείσου.
Ἕνας μεγαλόσχημος μοναχός κάνει δύο χιλιάδες ἤ καί περισσότερες μετάνοιες καθημερινά, χώρια τά κομποσκίνια, οἱ προσευχές κατ’ ἰδίαν, ἡ «ἀδιάλειπτη» προσευχή, ἡ συμμετοχή του στίς ἀκολουθίες κλπ. Γιά νά συγκρίνουμε τό «6 φορές τήν ἡμέρα ἐπί 9 ἡμέρες μέ τό π.χ 2000 μετάνοιες καί 100 κομποσκοίνια καί 2 ἀκολουθίες τήν ἡμέρα γιά 1,2, 10, 20, 50 χρόνια, ὅλη του τήν ζωή (τοῦ μοναχοῦ). Τί περιμένει; Νά τόν ἀκούσει ὁ Θεός τήν 1η ἡμέρα, τήν 10η, τόν 1ο χρόνο, πότε;
Τήν Θεία Χάρη δέν μπορεῖ νά τήν ἐκβιάζει κανείς. Ὁ Ἅγιος Σιλουανός ἔλαβε τήν χάρη σέ 2 μῆνες ἀπό τότε πού πῆγε στό Ἅγιο Ὅρος νά ἀσκητέψει, καί ὅταν πῆγε νά ἐξομολογηθεῖ στόν πνευματικό του γιά νά ἐπιβεβαιώσει ἄν τό ὅραμα πού εἶδε ἦταν ἐκ Θεοῦ ἤ ἐκ τοῦ Πονηροῦ, ὁ πνευματικός του, ἀφοῦ τοῦ ἐπιβεβαίωσε ὅτι ἦταν ἐκ τοῦ Θεοῦ, τοῦ ἀπεκάλυψε ὅτι τοῦ ἰδίου τοῦ εἶχε πάρει 40 χρόνια προσευχῆς γιά νά ἀξιωθεῖ τῆς Χάριτος. Σέ κάποιον λοιπόν παίρνει 2 μῆνες σέ κάποιον ἄλλο 40 χρόνια, σέ ἄλλον ποτέ.
2. Προβληματισμοί πού προκύπτουν ἀπό τά λόγια καί τήν μορφή τῆς ἰδίας τῆς προσευχῆς.
Ἐκ πρώτης ὄψεως ἡ προσευχή αὐτή δέν δείχνει κάτι τό ὕποπτο. Θά μποροῦσε ἐνδεχομένως κανείς, καλῇ τῇ πίστῃ, νά πεῖ αὐτή τήν προσευχή μία φορά στόν Ἅγιο Ἰούδα τόν Θαδδαῖο μέ τό αἴτημά του καί ἄν ὁ Κύριος ἀποφασίσει νά δώσει τήν ἀπάντησή του ἐν εὐθέτῳ χρόνῳ, μέ τήν μεσιτεία τοῦ Ἁγίου Ἰούδα τοῦ Θαδδαίου, ἄς εἶναι εὐλογημένο. Ὄχι ὅμως καί ἀκολουθώντας τίς ὁδηγίες περί 6 φορῶν τήν ἡμέρα ἐπί 9 ἡμέρες κλπ.
Σημεῖα πού προξενοῦν ἐντύπωση:
Ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας (ὅταν ὅλες οἱ ἐπίσημες παρακλήσεις ἔχουν συνταχθεῖ στήν καθαρεύουσα). Ἀλλά ἄς ἦταν καί στήν καθαρεύουσα, γιατί οἱ λέξεις «Ὀρθοδοξία/Ὀρθόδοξοι» ἀναφέρονται ἐπίμονα 3 φορές στίς λιγοστές (12 περίπου) γραμμές τῆς «προσευχῆς»; Μήπως ὁ ἐμπνευστής τῆς προσευχῆς αὐτῆς ἔχει ἄγχος νά δώσει «ταυτότητα» Ὀρθοδόξου;
Τό σημεῖο τῆς προσευχῆς: «νά σέ τιμῶ πάντα ὡς τόν πιό δυνατό προστάτη μου καί μέ εὐγνωμοσύνη νά ἐνθαρρύνω τήν εὐλάβεια πρός ἐσένα». Οὐδέποτε ἕνας Ἅγιος περιμένει ἀπό τόν πιστό ἀνταπόδοση, τί κερδίζει ὁ ὁποιοσδήποτε Ἅγιος ἀπό ἐμᾶς ἤ τήν ὑπόσχεσή μας νά τόν τιμοῦμε ἤ νά διαδίδουμε τό ὄνομά του; Ἔχει ἀνάγκη ἀνταπόδοσης, ἀναγνώρισης, ἤ δόξας; Ἰδιαίτερα «ἀνθρωποκεντρικό» καί ἐκκοσμικευμένο τό φρόνημα τοῦ συντάκτη τῆς προσευχῆς, ἐάν ὄχι ἑωσφορικό.
Ἡ ὁποιαδήποτε προσπάθεια νά δημιουργήσει κανείς ἕναν «τύπο» προσευχῆς βάσει τῆς ὁποίας ὁ Θεός πρέπει νά λατρεύεται ἐν γένει ἀπό τούς πιστούς εἶναι ἐπικίνδυνο καί ἐκτός παραδόσεως τῆς Ὀρθόδοξου πίστεως. Σύγχρονοι ὑμνογράφοι σάν τόν μακαριστό Ἁγιορείτη Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη, ἔλαβαν ἐπίσημα εὐλογία (ἄδεια), α) γιά νά συνθέσουν ακολουθίες και ὕμνους καί β) γιά νά τούς δημοσιεύσουν. Ἀλλιῶς θά ἦταν πολύ εὔκολο ὁ καθένας νά ἔκανε αὐθαιρέτως ὅ,τι ἤθελε (ὅπως καί οἱ προτεστάντες).
Ἀναρωτιέται κανείς, χάθηκαν τόσες διαθέσιμες παρακλήσεις Ἁγίων, ἤ τῆς Παναγίας μας; Σέ ὅλο τό λατρευτικό μέρος τῆς ἐκκλησίας μας δέν μπορεῖ νά βρεῖ κανείς παρηγοριά, καί ὁ μόνος τρόπος γιά νά τήν βρεῖ εἶναι ἀπό ἕνα αὐθαιρέτως δημιουργημένο φυλλάδιο; Μία ἐγκεκριμένη παράκληση στό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἰούδα τοῦ Θαδδαίου θά ἦταν ὁπωσδήποτε προτιμότερη καί μέσα στήν λειτουργική τάξη τῆς Ἐκκλησίας.
3. Ἡ προέλευσή της, δείχνει νά πηγάζει ἀπό προσευχή τῆς παπικῆς ἐκκλησίας.
Βρήκαμε ἑκατοντάδες ἀναφορές στό διαδίκτυο (στήν Ἀγγλική γλώσσα) σχετικά μέ τήν προσευχή αὐτή. Ἴσως ἡ πιό ἐνδιαφέρουσα ἀναφορά εἶναι ἡ ἑξῆς: http://www.catholic-saints.info/catholic-prayers/prayer-to-saint-jude-thaddeus.htm καί μάλιστα γιά 2 λόγους:
Προλογεῖ: «Προσευχή πρός τόν Ἅγιο Ἰούδα τόν Θαδδαῖο, εὐχαριστηθεῖτε ἀπό τίς παρηγορητικές λέξεις αὐτῆς τῆς παραδοσιακῆς Καθολικῆς προσευχῆς!» («Prayer to Saint Jude Thaddeus, Enjoy the comforting words of this traditional Catholic Prayer»).
Τό Ἀγγλικό κείμενο εἶναι σχεδόν ἴδιο μέ τό Ἑλληνικό (!!!). Στό Ἑλληνικό ἔχει προστεθεῖ βέβαια «ἡ Ὀρθοδοξία, σ’ ὅλον τόν κόσμο σέ τιμᾶ», «ὑμνεῖται ἀπ’ ὅλους τούς Ὀρθόδοξους Χριστιανούς.». Φαίνεται δηλαδή νά πήραμε μία μή ὀρθόδοξη προσευχή καί νά τίς δώσαμε εὔκολα «ταυτότητα» ὀρθόδοξης!
Νομίζω πώς ὀφείλουμε νά συμπεράνουμε ὅτι ἡ προέλευση τῆς προσευχῆς αὐτῆς ΔΕΝ εἶναι Ὀρθόδοξη. Κάποιος τήν δανείστηκε ἀπό τούς αἱρετικούς, τήν μετέφρασε στήν νεοελληνική γλῶσσα καί τῆς ἔδωσε Ὀρθόδοξη «Ἰθαγένεια»!
Συμπέρασμα: Πρόκειται περί πλάνης. Μία προσευχή χωρίς στοιχεῖα Ὀρθόδοξης προέλευσης, ἀντιθέτως μέ στοιχεῖα παπικῆς. Ὁ τρόπος τοῦ ἐγγυημένου ἀποτελέσματος σέ συγκεκριμένο χρονικό διάστημα παραπέμπει στήν καλύτερη περίπτωση σέ ἀνθρωποκεντρική ἐκκοσμικεύση ἤ, στήν χειρότερη περίπτωση, σέ λευκή μαγεία.]
*
Με τα όσα αναφέραμε έως εδώ, δεν σημαίνει πως αρνούμαστε την τιμή προς το πρόσωπο του αγίου Ιούδα του Θαδδαίου. Κάθε άλλο. Αποτελεί χρέος όλων των χριστιανών η τιμή προς κάθε έναν από τους αγίους Αποστόλους, χάρις στο έργο των οποίων διαδόθηκε το Ευαγγέλιο του Κυρίου μας Ιησού Χριστό στον κόσμο.
Είναι όμως άλλο να τιμούμε και να εορτάζουμε τους αγίους της Εκκλησίας μας, ως πρόσωπα τα οποία αγάπησαν ολοκληρωτικά τον Χριστό και έφτασαν στη θέωση με τον χριστιανικό τους βίο, τον πνευματικό τους αγώνα, και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και με το μαρτύριό τους, και άλλο εμπλέκοντάς τους σε μεθόδους τελείως ξένες προς την ορθόδοξη Πίστη μας, οι οποίες φτάνουν και ξεπερνούν τα όρια της πλάνης.
Μακάρι ο Άγιος Θεός μας, με τις πρεσβείες των αγίων Αποστόλων, να μας φωτίζει όλους!
ΕΚ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ (ΑΛΙΜΟΥ)

[1] Πατρώνου Γ., Μαθητεία και αποστολικότητα, τ. Α΄, σσ. 88-109, εκδ. Δόμος, Αθήνα 19991.
[2] Βλ. Ματθ. 10, 2-4· Μαρκ. 3, 16-19· Λουκ. 6, 14-16, Πράξ. 1, 13.
[3] Στο ίδιο, σσ. 89-90.
[4] Παναγοπούλου Ιω., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σσ. 392-393, εκδ. Δέσποινα Μαυρομμάτη, Αθήνα 1994.
[5] Τρεμπέλα Παν., Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία, σ. 1043, εκδ. Σωτήρ, Αθήνα 2011.
[6] Ἱερατικόν, σ. 332 και σ. 334, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 2004.
[7]https://www.orthros.eu/%E1%BC%90%CF%81%CF%89%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%E1%BC%80%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/50-/399-lr-lr.html?fbclid=IwAR2P8RJMHN3b6VS7LfV2zqyBZK2g0my3uyqVVerjrr6zTwYprUunmBvEr_w
[8] Μέσα σε αγκύλες [ ] αναγράφεται το κείμενο της Εστίας Πατερικών Μελετών ως έχει.

Εύρεση

Δημοφιλή Θέματα (Α-Ω)

αγάπη (607) Αγάπη Θεού (348) αγάπη σε Θεό (248) αγάπη σε Χριστό (167) άγγελοι (69) Αγγλικανισμός (1) Αγία Γραφή (231) Αγιασμός (10) Άγιο Πνεύμα (98) Άγιο Φως (1) άγιοι (179) άγιος (198) αγνότητα (42) άγχος (36) αγώνας (105) αγώνας πνευματικός (275) αδικία (6) Αθανασία (7) Αθανάσιος ο Μέγας (4) αθεΐα (128) αιρέσει (1) αιρέσεις (363) αιωνιότητα (15) ακηδία (4) ακτημοσὐνη (14) αλήθεια (119) αμαρτία (345) Αμβρόσιος άγιος (3) άμφια (1) Αμφιλόχιος της Πάτμου (4) Ανάληψη Χριστού (4) Ανάσταση (146) ανασταση νεκρών (31) ανθρώπινες σχέσεις (324) άνθρωπος (304) αντίχριστος (11) Αντώνιος, Μέγας (5) αξιώματα (15) απἀθεια (5) απελπισία (11) απιστία (21) απληστία (5) απλότητα (16) αποκάλυψη (8) απόκρυφα (17) Απολογητικά Θέματα (1) αργολογία (3) αρετή (201) Αρσένιος Όσιος (5) ασθένεια (110) άσκηση (63) αστρολογία (2) Αυγουστίνος άγιος (3) αυταπάρνηση (31) αυτεξούσιο (2) αυτογνωσία (149) αυτοθυσἰα (26) αυτοκτονία (10) αχαριστία (6) Β Παρουσία (10) Β' Παρουσία (11) βάπτιση (17) βάπτισμα (32) Βαρβάρα αγία (1) Βαρσανουφίου Οσίου (31) Βασιλεία Θεού (34) Βασίλειος ο Μέγας (32) Βελιμίροβιτς Νικόλαος Άγιος (42) βία (4) βιβλίο (31) βιοηθική (10) βίος (2) Βουδδισμός (5) γαλήνη (2) γάμος (125) Γένεση (5) Γέννηση Κυρίου (14) Γεροντικόν (195) Γερόντισσα Γαβριηλία (1) Γεώργιος Άγιος (1) γηρατειά (11) γιόγκα (4) γλώσσα (64) γνώση (26) Γνωστικισμός (3) γονείς (134) Γρηγόριος Νεοκαισαρείας άγιος (1) Γρηγόριος Νύσσης Άγιος (2) Γρηγόριος ο Θεολόγος (20) Γρηγόριος ο Παλαμάς όσιος (10) γυναίκα (37) δάκρυα (58) δάσκαλος (24) Δεύτερη Παρουσία (29) Δημήτριος Άγιος (1) Δημιουργία (62) διάβολος (235) Διάδοχος Φωτικής όσιος (13) διαίσθηση (1) διακονία (4) διάκριση (148) διάλογος (5) δικαιο (4) δικαιοσύνη (39) Διονύσιος Αρεοπαγίτης Άγιος (2) Διονύσιος Κορίνθου άγιος (1) Δογματικα Θέματα (205) Δογματική Τρεμπέλα (1) δύναμη (71) Δωρόθεος αββάς (10) εγκράτεια (20) εγωισμός (250) εικόνες (34) Ειρηναίος Λουγδούνου άγιος (4) ειρήνη (56) εκκλησία (240) Εκκλησιαστική Ιστορία (24) Εκκλησιαστική περιουσία (3) έκτρωση (5) έλεγχος (17) ελεημοσύνη (115) ελευθερία (62) Ελλάδα (19) ελπίδα (61) εμπιστοσὐνη (59) εντολές (13) Εξαήμερος (2) εξέλιξης θεωρία (16) Εξομολόγηση (168) εξωγήινοι (13) εξωσωματική γονιμοποίηση (5) Εορτή (3) επάγγελμα (17) επιείκεια (2) επιμονἠ (52) επιστήμη (108) εργασία (80) Ερμηνεία Αγίας Γραφής (186) έρωτας (19) έρωτας θείος (9) εσωστρέφεια (1) Ευαγγέλια (195) Ευαγγέλιο Ιωάννη Ερμηνεία (33) Ευαγγελισμός (2) ευγένεια (16) ευγνωμοσὐνη (42) ευλογία (5) Ευμένιος Όσιος γέροντας (7) ευσπλαχνία (34) ευτυχία (65) ευχαριστία (54) Εφραίμ Άγιος Νέας Μάκρης (1) Εφραίμ Κατουνακιώτης Όσιος (42) Εφραίμ ο Σύρος όσιος (6) εχεμύθεια (1) ζήλεια (15) ζώα (46) ζωή (40) ηθική (14) ησυχία (32) θάνατος (310) θάρρος (100) θαύμα (260) θέατρο (5) Θεία Κοινωνία (179) Θεία Λειτουργία (130) θεία Πρόνοια (14) θἐλημα (57) θέληση (38) θεογνωσία (2) Θεόδωρος Στουδίτης όσιος (36) θεολογία (29) Θεός (333) Θεοφάνεια (6) Θεοφάνους Εγκλείστου Αγίου (6) θέωση (6) θλίψεις (282) θρησκείες (43) θυμός (100) Ιάκωβος Αδελφόθεος Άγιος (1) Ιάκωβος Τσαλίκης Όσιος (15) ιατρική (13) Ιγνάτιος Θεοφόρος (9) Ιγνάτιος Μπριαντσανίνωφ Άγιος (7) ιεραποστολή (49) ιερέας (177) ιερωσύνη (17) Ινδουισμός (14) Ιουδαίοι (1) Ιουλιανός Παραβάτης (2) Ιουστίνος άγιος (3) Ιουστίνος Πόποβιτς Άγιος (64) Ιππόλυτος άγιος (1) Ισαάκ ο Σύρος (5) Ισίδωρος Πηλουσιώτης όσιος (36) Ισλάμ (11) Ιστορία Ελληνική (12) Ιστορία Παγκόσμια (16) Ιστορικότης Χριστού (1) Ιωάννης Δαμασκηνός Άγιος (1) Ιωάννης Θεολόγος (3) Ιωάννης Κροστάνδης (332) Ιωάννης Χρυσόστομος (401) Ιωσήφ Ησυχαστής Άγιος (7) Καινή Διαθήκη Ερμηνεία (139) Καινή Διαθήκη κριτικό κείμενο NestleAland (5) Κανόνες Εκκλησίας (4) καρδιά (120) Κασσιανός Όσιος (4) κατάκριση (132) καταναλωτισμός (8) Κατηχητικό (4) καύση νεκρών (1) κενοδοξία (14) κήρυγμα (53) Κίνητρα (3) Κλήμης Αλεξανδρέας (1) Κλήμης Ρώμης άγιος (1) Κλίμακα (6) κλοπή (5) Κοίμησις Θεοτόκου (26) κοινωνία (167) κόλαση (50) Κόντογλου Φώτης (4) Κοσμάς Αιτωλός Άγιος (2) Κουάκεροι (1) ΚράτοςΕκκλησία (1) Κρίσις Μέλλουσα (49) Κυπριανός άγιος (1) Κύριλλος Άγιος (1) Κωνσταντίνος Άγιος (2) Λατρεία Θεία (75) λείψανα (9) λογική (1) λογισμοί (117) λόγος Θεού (22) Λουκάς Ευαγγελιστής Άγιος (1) Λουκάς Κριμαίας Άγιος (12) λύπη (60) μαγεία (19) μακροθυμία (5) Μανιχαϊσμός (1) Μάξιμος Ομολογητής (15) Μαρία Αιγυπτία Αγία (2) Μαρκίων αιρετικός (1) μάρτυρες (24) μεγαλοσὐνη (7) Μεθοδιστές (1) μελέτη (59) μετά θάνατον (44) μετά θάνατον ζωή (103) Μεταμόρφωση (11) μετάνοια (372) Μετάσταση (1) μετάφραση (13) Μετενσάρκωση (8) μητέρα (56) Μητροπολίτης Σουρόζ Αντώνιος (3) μίσος (12) ΜΜΕ (4) μνημόσυνα (9) μοναξιά (20) μοναχισμός (115) Μορμόνοι (1) μόρφωση (20) μουσική (8) Ναός (17) ναρκωτικά (4) Νέα ΕποχήNew Age (1) Νεκτάριος άγιος (27) νέοι (27) νεοπαγανισμός (11) νηστεία (67) νήψη (2) Νικηφόρος ο Λεπρός Άγιος (3) Νικόδημος Αγιορείτης Άγιος (3) Νικόλαος Άγιος (8) Νικόλαος Καβάσιλας Άγιος (3) Νικόλαος Πλανάς Άγιος (1) νους (55) οικονομία (2) Οικουμενισμός (4) ομολογία (3) ομορφιά (17) ομοφυλοφιλία (2) όνειρα (35) οραμα (25) οράματα (33) οργή (2) ορθοδο (1) Ορθοδοξία (295) όρκος (1) πάθη (270) πάθος (38) παιδεία (24) παιδιά (138) Παΐσιος Όσιος (381) Παλαιά Διαθήκη (7) Παλαιά Διαθήκη Ερμηνεία (10) παλαιοημερολογίτες (17) Παναγία (336) Παπαδόπουλος Στυλιανός (3) παράδειγμα (38) Παράδεισος (113) Παράδοση Ιερά (9) Παρασκευή Αγία (1) Παρθένιος ο Χίος Όσιος (2) Πάσχα (23) πατήρ Νικόλαος Πουλάδας (21) πατρίδα (9) Πατρολογία (19) Παύλος Απόστολος (4) πειρασμοί (28) Πεντηκοστή (12) περιέργεια (3) Πέτρος Απόστολος (1) πίστη (548) πλησἰον (69) πλούτος (75) Πνευματικές Νουθεσίες (93) πνευματική ζωή (279) πνευματικός πατέρας (121) πνευματισμός (10) ποίηση (21) πόλεμος (29) πολιτική (25) πολιτισμός (9) Πορφύριος Όσιος (273) πραότητα (7) προθυμἰα (28) Πρόνοια (5) Πρόνοια Θεία (91) προορισμός (16) προσευχή (816) προσοχή (51) προσπἀθεια (139) προτεσταντισμός (29) προφητείες (15) ραθυμία (18) Ρωμαιοκαθολικισμός (36) Σάββας Καλύμνου Άγιος (1) Σαρακοστή (12) σεβασμός (28) Σεραφείμ του Σαρώφ Όσιος (12) Σιλουανός Άγιος (3) σιωπή (14) σοφία (54) Σπυρίδων Άγιος (2) σταθερότητα (2) Σταυρός (86) Σταυροφορίες (4) Σταύρωση (53) συγχώρηση (97) συκοφαντία (3) Συμεών Νέος Θεολόγος όσιος (88) συμπὀνια (24) συναξάρι (2) συνείδηση (27) σχίσμα (34) σώμα (49) σωτηρία (57) Σωφρόνιος του Έσσεξ Άγιος (37) τάματα (2) ταπεινοφροσύνη (271) ταπείνωση (197) Τέλος Κόσμου (4) Τερτυλλιανός (1) Τεσσαρακοστή Μεγάλη (6) τέχνη (1) τιμωρία (21) Τριάδα Αγία (35) τύχη (2) υγεία (8) υλικά αγαθά (43) υπακοή (130) Υπαπαντή (2) υπαρξιακά (73) υπερηφἀνεια (55) υποκρισία (27) υπομονή (230) φανατισμός (5) φαντασία (5) φαντάσματα (3) φιλαργυρἰα (9) φιλαυτἰα (11) φιλία (31) φιλοσοφία (23) Φλωρόφσκυ Γεώργιος (3) φόβος (55) φὀβος Θεοὐ (26) φύση (1) φως (47) Φώτιος άγιος (1) χαρά (124) Χαράλαμπος Άγιος (1) χάρις θεία (122) χαρίσματα (39) Χειρόγραφα Καινής Διαθήκης (1) Χριστιανισμός (21) χριστιανός (101) Χριστός (366) Χριστούγεννα (70) χρόνος (36) ψαλμωδία (7) ψεύδος (24) ψυχαγωγία (10) ψυχή (278) ψυχολογία (25)