25. Πώς κρίνεται το Filioque από ιστορική εκκλησιαστική άποψη;
Η εισαγωγή του στο Ιερό Σύμβολο της Πίστεως είναι πραξικοπηματική και αυθαίρετη. Οι όροι των οικουμενικών συνόδων είναι μνημεία αυθεντικά, αλάθητα και αμετακίνητα. Κανένας ιδιώτης ούτε και τοπικές σύνοδοι δεν έχουν το δικαίωμα, έστω και στο ελάχιστο, να τους μεταβάλλουν και να τους τροποποιήσουν. Μόνον άλλη οικουμενική σύνοδος μπορεί να το επιχειρήσει. Την άποψη αυτή κατοχυρώνει επίσημα η Γ' Οικ. Σύνοδος σε όσα αποφαίνεται: «Μηδενί εξείναι έτέραν πίστιν προφέρειν, ηγουν συγγράφειν η συντιθέναι παρά την όρισθείσαν παρά των 'Αγίων Πατέρων των εν Νίκαια συνελθόντων εν Άγίω Πνεύματι». Έτσι είδε το πράγμα και ο πρόεδρος της συνόδου Κύριλλος, ο οποίος σε επιστολή του προς τον Ιωάννη Αντιόχειας λέγει, ότι δεν επιτρέπεται «λέξιν άμείψαι των έγκειμένων εκείσε η μίαν γούν παραβήναι συλλαβήν»1. Η κακοποίηση του όρου της Γ' Οίκ. Συνόδου από τους παπικούς, εξωφρενική και ανεπίτρεπτη, επέφερε σάλο στην οικουμενική Εκκλησία, την οποία τελικά κατάφερε να διασχίσει.
26. Θεολογικά γιατί είναι αξιοκατάκριτο το Filioque;
Διότι καταστρέφει τη μοναρχία στη θεότητα και επιφέρει σύγχυση στα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων.
Η μοναρχία στη θεότητα αποτελεί κορυφαία στιγμή του τριαδικού δόγματος της πίστεως, γύρω από την οποία διεξήχθησαν ισχυροί αγώνες στην αρχαία Εκκλησία. Το «Monarhiam tenemus» είναι γνωστό σύνθημα των αγώνων αυτών. Όπως είδαμε στα προηγούμενα, ο Πατήρ θεωρείται ως η πηγαία θεότητα. Απ’ αυτόν πηγάζουν τα αλλά δύο πρόσωπα της Τριάδος, ο Υιός δια της γεννήσεως και το Πνεύμα δια της εκπορεύσεως. Στην τάξη αυτή της Τριάδος διασφαλίζονται τόσο η ενότητα της φύσεως όσο και η ισοτιμία των προσώπων της Τριάδος. Έτσι ενόησε το πράγμα από παλαιά η Ορθόδοξη θεολογία. Το Filioque όμως αναιρεί την τάξη αυτή. Δεν καταστρέφει μεν την ενότητα της φύσεως, καταστρέφει όμως την τάξη των τριαδικών σχέσεων των προσώπων. Καταλύει τη μοναρχία στη θεότητα, εισάγοντας διαρχία στις σχέσεις της τριαδικής θεότητας. Αντί της μίας αρχής από την οποία ανελίσσεται η 'Αγία Τριάδα, έχουμε δύο αρχές. Ο Πατήρ παύει να είναι η μόνη πηγή της θεότητας, στην οποία τώρα προστίθεται ως παράλληλη πηγή και ο Υιός. Η εισαγωγή όμως και δεύτερης πηγής φέρει αναστάτωση και σύγχυση στα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων. Το υποστατικό ιδίωμα του Υιού δεν είναι πια μόνο η γέννηση, αλλά και η εκπόρευση του δε 'Αγίου Πνεύματος η εκπόρευση δεν είναι εκ μόνο του Πατρός αλλά και εκ του Υιού.
Στη βάση αυτή της συγχύσεως των υποστατικών ιδιωμάτων διερωτάται κανείς γιατί η σύγχυση να μην επεκταθεί και περαιτέρω, δηλαδή ο Υιός να μη γεννά τον Πατέρα και το Πνεύμα να μην εκπορεύει τον Υιόν κ.λ.π.; Που θα χαράξουμε τη διαχωριστική γραμμή και που θα σταματήσουμε στην κατάλυση του δόγματος της 'Αγίας Τριάδος;
(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 40-41)