Αγίου Γρηγορίου Παλαμά: Ομιλία στην Κοίμηση της Θεοτόκου
Αν ο θάνατος των οσίων είναι τίμιος και η μνήμη δικαίου συνοδεύεται από εγκώμια (Παρμ. 10,7), πόσο μάλλον τη μνήμη της αγίας των αγίων, δια της οποίας επέρχεται όλος ο αγιασμός στους αγίους, δηλ. τη μνήμη της αειπάρθενης και Θεομήτορος, πρέπει να την επιτελούμε με τις μεγαλύτερες ευφημίες;
Αυτό πράττουμε εορτάζοντας την επέτειο της αγίας κοιμήσεως ή μεταστάσεώς της (μεταβιώσεως), που αν και με αυτή είναι λίγο κατώτερη από τους αγγέλους, όμως ξεπέρασε σε ασύγκριτο βαθμό και τους αγγέλους και τους αρχαγγέλους και όλες τις υπερκόσμιες δυνάμεις με την εγγύτητά της προς τον Θεό και με τα από παλαιά γραμμένα και πραγματοποιηθέντα σ' αυτή θαυμάσια.
Ο θάνατός της είναι ζωηφόρος, μεταβαίνοντας σε ουράνια και αθάνατη ζωή, και η μνήμη τούτου είναι χαρμόσυνη εορτή και παγκόσμια πανήγυρις, που όχι μόνο ανανεώνει τη μνήμη των θαυμασίων της Θεομήτορος, αλλά και προσθέτει την κοινή και παράδοξη συνάθροιση των ιερών Αποστόλων από κάθε μέρος της γης για την πανίερη κηδεία της, με θεολήπτους και θεοφάντορας ύμνους, με τις αγγελικές επιστασίες και χοροστασίες και λειτουργίες γι' αυτήν.
Οι Απόστολοι προπέμπουν, ακολουθούν, συμπράττουν και συνεργούν με όλη τη δύναμη μαζί με εκείνους που εγκωμιάζουν το ζωαρχικό και θεοδόχο εκείνο σώμα, το σωστικό φάρμακο του γένους μας, το σεμνολόγημα όλης της κτίσεως.
Ενώ ο ίδιος ο Κύριος Σαβαώθ και Υιός αυτής της αειπάρθενης, είναι αοράτως παρών και αποδίδει στη μητέρα την εξόδιο τιμή. Σε αυτού τα χέρια εναπέθεσε και το θεοφόρο πνεύμα της, δια του οποίου έπειτα από λίγο μεταθέτει και το συνδεδεμένο προς εκείνο σώμα σε χώρο αείζωο και ουράνιο.
Διότι μόνο αυτή, βρισκόμενη ανάμεσα στον Θεό και σ' ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, τον μεν Θεό κατέστησε υιόν ανθρώπου, τους δε ανθρώπους έκανε υιούς Θεού, ουρανώσασα τη γη και θεώσασα το γένος.
Και μόνο αυτή απ’ όλες τις γυναίκες αναδείχθηκε μητέρα του Θεού εκ φύσεως πάνω από κάθε φύση· υπήρξε βασίλισσα κάθε εγκοσμίου και υπερκοσμίου κτίσματος με τον άφραστο τόκο της.
Τώρα έχοντας και τον ουρανό κατάλληλο κατοικητήριο, ως ταιριαστό της βασίλειο, στον οποίο μετατέθηκε σήμερα από τη γη, στάθηκε και στα δεξιά του παμβασιλέως «εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη πεποικιλμένη», με διάχρυσο ιματισμό ντυμένη και στολισμένη, όπως λέγει ο προφήτης (Ψαλμ. 44,10). Διάχρυσος ιματισμός σημαίνει ότι το θεαυγές σώμα της ήταν στολισμένο με τις παντοειδείς αρετές. Διότι μόνο αυτή κατέχει τώρα μαζί με το θεοδόξαστο σώμα και με τον Υιό, τον ουράνιο χώρο. Δεν μπορούσε πραγματικά γη και τάφος και θάνατος να κρατεί έως το τέλος το ζωαρχικό και θεοδόχο σώμα της και αγαπητό ενδιαίτημα του ουρανού και του ουρανού των ουρανών.
Αποδεικτικό για τους μαθητές στοιχείο περί της αναστάσεώς της από τους νεκρούς γίνονται τα σινδόνια και τα εντάφια, που μόνα απέμειναν στον τάφο και βρέθηκαν από εκείνους που ήλθαν να τη ζητήσουν, όπως συνέβη προηγούμενα με τον Υιό και δεσπότη. Δεν χρειάσθηκε να μείνει και αυτή επίσης για λίγο πάνω στη γη, όπως ο Υιός της και Θεός, γι' αυτό αναλήφθηκε αμέσως προς τον υπερουράνιο χώρο από τον τάφο.
Με την ανάληψή της η Θεομήτωρ συνήψε τα κάτω με τα άνω και περιέλαβε το παν με τα γύρω της θαυμάσια, ώστε και το ότι είναι ελαττωμένη πολύ λίγο από τους αγγέλους, γευόμενη τον θάνατο, αυξάνει την υπεροχή της σε όλα. Και έτσι είναι η μόνη από όλους τους αιώνες και από όλους τους αρίστους που διαιτάται με το σώμα στον ουρανό μαζί με τον Υιό και Θεό.
Η Θεομήτωρ είναι ο τόπος όλων των χαρίτων και πλήρωμα κάθε καλοκαγαθίας και εικόνα κάθε αγαθού και κάθε χρηστότητος, αφού είναι η μόνη που αξιώθηκε όλα μαζί ανεξαίρετα τα χαρίσματα του Πνεύματος και μάλιστα η μόνη που έλαβε παράδοξα στα σπλάχνα της Εκείνον στον οποίο βρίσκονται οι θησαυροί όλων των χαρισμάτων. Τώρα δε με τον θάνατό της προχώρησε από εδώ προς την αθανασία και δίκαια μετέστη και είναι συγκάτοικος με τον Υιό στα υπερουράνια σκηνώματα και από εκεί επιστατεί με τις ακοίμητες προς αυτόν πρεσβείες εξιλεώνοντας αυτόν προς όλους μας.
Είναι τόσο πολύ πλησιέστερη από τους πλησιάζοντας τον Θεό, όχι μόνο από τους ανθρώπους, αλλά και από αυτές τις αγγελικές ιεραρχίες. Γι' αυτές τις αγγελικές ανώτατες ταξιαρχίες ο Ησαΐας γράφει «τα Σεραφίμ στέκονταν γύρω του» (Ήσ. 6,2) και ο Δαβίδ λέγει «παρέστη η βασίλισσα στα δεξιά σου» (Ψαλμ. 44,10).
Βλέπετε τη διαφορά της στάσεως; Από αυτή μπορείτε να καταλάβετε και τη διαφορά της, κατά την αξία της τάξεως. Διότι τα Σεραφίμ ήταν γύρω από τον Θεό, πλησίον δε στον Ίδιο μόνο η παμβασίλισσα και μάλιστα στα δεξιά του. Αυτή είναι φωτός φαιδροτέρα, παραδείσων θείων ευανθεστέρα, κόσμου παντός ορατού και αοράτου κοσμιωτέρα. Γι' αυτό, όπου κάθισε ο Χριστός στον ουρανό, δηλ. στα δεξιά της μεγαλοσύνης, εκεί στέκεται και αυτή τώρα που ανέβηκε από τη γη στον ουρανό.
Ποιος δεν γνωρίζει ότι η Παρθενομήτωρ είναι εκείνη η βάτος που ήταν αναμμένη αλλά δεν καταφλεγόταν (Εξ. 3,2); Και αυτή η λαβίδα, που πήρε το Σεραφίμ, τον άνθρακα από το θυσιαστήριο (Ψαλμ. 6,6), που συνέλαβε δηλαδή απυρπολήτως το θείο πυρ και κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να έλθει προς τον Θεό. Επομένως, μόνη αυτή είναι μεθόριο της κτιστής και της άκτιστης φύσεως. Και κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να προσεγγίσει τον Θεό, ειμή δι' αυτής που είναι αληθινά η θεαυγής λυχνία που καταυγάζει· «ο Θεός γαρ εν μέσω αυτής, και ου σαλευθήσεται», δηλ. στο μέσον είναι ο Θεός και δεν κλονίζεται, λέγει ο προφήτης (Ψαλμ. 45,6).
Ποιος θα αγαπούσε τον Υιό και Θεό περισσότερο από τη Μητέρα, η οποία όχι μόνο μονογενή τον γέννησε με άρρητο τρόπο, αλλά και μόνη της αυτή χωρίς ανδρική ένωση, ώστε να είναι το φίλτρο διπλάσιο (μη μοιραζόμενο με άλλο πρόσωπο).
Όπως λοιπόν μόνο δι' αυτής ο Υιός επεδήμησε προς εμάς, φανερώθηκε και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους, ενώ πριν ήταν αθέατος, έτσι και στον μελλοντικό ατελεύτητο αιώνα κάθε πρόοδος και αποκάλυψη θείων μυστηρίων χωρίς Αυτή θα είναι αδύνατος.
Δια μέσου της Θεομήτορος θα υμνούν τον Θεό γιατί αυτή είναι η αιτία, η προστάτιδα και πρόξενος των αιωνίων. Αυτή είναι θέμα των προφητών, αρχή των Αποστόλων, εδραίωμα των μαρτύρων, κρηπίδα των διδασκάλων, η ρίζα των απορρήτων αγαθών, η κορυφή και τελείωση κάθε αγίου.
Ω Παρθένε θεία και τώρα ουρανία, πώς να περιγράψω όλες σου τις αρετές; Πώς να σε δοξάσω, τον θησαυρό της δόξας; Εσένα και η μνήμη μόνο αγιάζει αυτόν που τη χρησιμοποιεί.
Μετάδωσε λοιπόν πλούσια τα χαρίσματά σου σε όλο τον λαό σου, Δέσποινα, δώσε τη λύση των δεινών μας· μετάτρεψε όλα προς το καλύτερο με τη δύναμή σου, δίδοντας στο σώμα και στην ψυχή μας άφθονη τη χάρη σου για να δοξάζουμε τον προαιώνιο Λόγο που σαρκώθηκε από σένα για μας, μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους ατελεύτητους αιώνες. Αμήν.
[Πηγή: Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Λόγος ΛΖ', εις την πάνσεπτον κοίμησιν της πανυπεράγνου δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, PG 151, 460-472. Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, τομ. 10 (Θεσ/νίκη: «Γρηγόριος ο Παλαμάς»). Αποσπάσματα].