59. Ποια είναι η περί δύο καταστάσεων του Λόγου θεωρία;
Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε πολύ νωρίς στην αρχαία Εκκλησία κυρίως από τους Απολογητές (Ιουστίνο και Τατιανό) και άλλους. Ήθελαν να εξηγήσουν τη σχέση του Λόγου προς τον Πατέρα, που είναι η πηγή και η αιτία της θεότητας.
Κατά τη θεωρία (Τατιανός) ο ποιητής του κόσμου είναι ο Πατήρ. Πριν από τη δημιουργία των κτισμάτων ο Λόγος βρισκόταν σε ιδιωματική κατάσταση, δηλαδή ήταν απλό ιδίωμα, χωρίς προσωπική υπόσταση. Ήταν λόγος ενδιάθετος. Όμως λίγο πριν από τη δημιουργία, προπηδά από τους κόλπους του Πατρός και εισέρχεται στο στάδιο της προσωπικής του καταστάσεως. Γίνεται έργο «πρωτότοκον» της βουλής του Πατρός. Δια του προσωπικού πλέον Λόγου ο Πατήρ δημιουργεί τον κόσμο. Κατά τον Τατιανό ο Λόγος δεν προέρχεται «κατ’ αποκοπήν», δεν είναι δηλαδή κομμάτι της ουσίας του Πατρός, αλλά «κατά μερισμόν», κατά μετάδοσιν, αφήνοντας ανέπαφη την ουσία του Πατρός. Έφερε και παράδειγμα: όπως από μια δάδα ανάβονται πολλά φώτα, χωρίς αυτά να μειώνουν το αρχικό φώς, έτσι και ο Λόγος προέρχεται από τον Πατέρα, χωρίς η φύση του τελευταίου να υφίσταται μείωση από την προβολή.
Περιττό να πούμε ότι τα διδάγματα αυτά είναι πολύ επικίνδυνα, δυνάμενα να οδηγήσουν στην αρειανική κακοδοξία. Οι Απολογητές φυσικά δεν προχώρησαν στο στάδιο αυτό. Έθεσαν βέβαια σε αμφιβολία την αιωνιότητα και την προσωπική υποστατική αυτοτέλεια του Λόγου, δεν προχώρησαν όμως σε άρνηση της θεότητας του.
(Ανδρέου Θεοδώρου «Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, σελ. 80-81)