Έλεγχος
με επιείκεια
Δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε ούτε να ελέγχουμε, αλλά να νουθετούμε. Όχι να κατηγορούμε, αλλά να συμβουλεύουμε. Να μην επιτιθέμεθα με ζήλεια και μανία, αλλά να διορθώνουμε με φιλοστοργία. Διότι δεν κάνεις κακό στον άλλον, αλλά τον εαυτό σου παραδίνεις στη χειρότερη τιμωρία, αφού κρίνοντας τον άλλον, δεν τον σπλαχνίζεσαι για τα αμαρτήματά του. Όποιος κρίνει με σπλαχνικότητα και επιείκεια τα σφάλματα και τα αμαρτήματα των άλλων, αποταμιεύει με την κρίσι του αυτή μεγάλη για τον εαυτό του συγγνώμη. Δηλαδή, στον πορνεύοντα να μη του πω, ότι είναι κακό πράγμα η πορνεία, ούτε να διορθώσω αυτόν που κάνει αισχρές πράξεις; Και βέβαια να τον διορθώσης, όχι όμως σαν αντίπαλος, αλλά σαν γιατρός, που παρασκευάζει φάρμακα.
Ε.Π.Ε. 10,68-70
με αγάπη
Οι γιατροί καυτηριάζουν την πληγή και δεν κατηγορούνται γι’ αυτό, μολονότι μερικές φορές δεν πετυχαίνει η επέμβασίς τους. Οι άρρωστοι, έστω και αν πονάνε, που χειρουργούνται, θεωρούν τους γιατρούς ως ευεργέτες τους, κι ας τους προκαλούν πόνο. Πολύ περισσότερο πρέπει να αισθάνεται έτσι όποιος δέχεται έλεγχο για το καλό του. Να δέχεται τις επεμβάσεις του άλλου ως ιατρού και όχι ως εχθρού. Αλλά και όσοι ελέγχουμε, ας το κάνουμε με πολλή αγάπη, με πολλή σύνεσι.
Ε.Π.Ε. 18α,754
μεταξύ σου και αυτού
Όπως παραγγέλλει ο Χριστός, να μη διαπομπεύης με τον έλεγχό σου τον άλλον, αλλά πήγαινε μεταξύ σας να πήτε. Και πάλι όχι για να τον κατηγορήσης ούτε επεμβαίνοντας, αλλά μιλώντας του με πόνο και συμπάθεια για την αμαρτία του. Και συγχρόνως να είσαι και συ έτοιμος να παραδώσης το εαυτό σου σε έλεγχο, όταν διαπράττης κάποιο αμάρτημα.
Ε.Π.Ε. 18α,754
και εγκώμιο
Πλησίασε αυτόν που αμαρτάνει, και πες του κάποιο μικρό εγκώμιο, από τα αλλά, τα καλά που οπωσδήποτε έχει. Ανάμιξε το εγκώμιο με τους ελέγχους.
Ε.Π.Ε. 18α,760-762
προς διόρθωσι
Αν κάποιος είναι θρασύς και βρωμιάρης, δεν πρέπει να τον διορθώσουμε, ούτε να τον ελέγξουμε; Να τον ελέγξης και να τον διορθώσης, όχι όμως για να τον κατακρίνης. Πρόσεχε, μήπως κάνης ό,τι έκανε εκείνος ο Φαρισαίος και πάθης και συ τα ίδια.
Ε.Π.Ε. 18α,768
Προδρόμου
Ήθελε ο Πρόδρομος να διορθώση την κατάστασι δια του Ηρώδη. Γι’ αυτό εκείνον ήλεγξε. Και ούτε και αυτόν αυστηρώς ήλεγξε. Ο λόγος του Προδρόμου ήταν μάλλον διδακτικός, παρά ελεγκτικός· παιδαγωγικός, παρά τιμωρητικός· ρυθμιστικός, παρά ξευτελιστικός· διορθωτικός, παρά παρεμβατικός. Αλλά, όπως έχω πει, εχθρός στον κλέφτη είναι το φως, και ο άγιος είναι ανυπόφορος και μόνο που φαίνεται.
Ε.Π.Ε. 20,94
με τρόπο καλό
Με αυτό τον τρόπο, που μιλάει ο Παύλος, και ο έλεγχος γινόταν ευπρόσδεκτος, αλλά και το εγκώμιο δεν τους έκανε να επαναπαύωνται.
Ε.Π.Ε. 22,102
των δημοσίως αμαρτανόντων
Όπως ακριβώς είναι βλαβερό το να κατακρίνης απλώς, έτσι και το να μη τιμωρής για τα δημόσια αμαρτήματα. Διότι έτσι ανοίγεις δρόμο στους άλλους να επιχειρούν τα ίδια.
Ε.Π.Ε. 23,392
με παραμυθία μαζί
Ο έλεγχος αυτός καθ’ εαυτόν είναι αφόρητος, όταν δεν συνοδεύεται με παρηγοριά. Όπως ακριβώς συμβαίνει με την εγχείρησι. Αν και είναι σωτήρια, αν δεν υπάρχουν τα ανακουφιστικά, επειδή έχει πολλούς πόνους ο άρρωστος, δεν ανέχεται να τεμαχίζεται. Το ίδιο και εδώ.
Ε.Π.Ε. 23,634
ύβρις;
Δεν είναι πάντοτε κακό το να ελέγχης κάποιον· κακό είναι το να βρίζης (να κακολογής) χωρίς λόγο. Γι’ αυτή τη βρι¬σιά και ο Χριστός ώρισε τιμωρία (Ματθ. ζ'1). Διότι, οποίος στην κατάλληλη περίστασι με τον κατάλληλο τρόπο ελέγχει, μοιάζει με το γιατρό, που αποκόπτει στην κατάλληλη περίστασι και αφαιρεί με το νυστέρι τη σαπίλα.
Ε.Π.Ε. 33,372
και παραίνεσις
Συμβαίνει με τα τραύματα και τους γιατρούς το εξής: Τα πιο υποφερτά γιατρεύονται με ηπιώτερα φάρμακα. Τα σάπια όμως και τα ανίατα, που βλάπτουν και το υπόλοιπο σώμα, έχουν ανάγκη χειρουργικής επεμβάσεως και καυτηριάσεως. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τα αμαρτήματα. Άλλα απαιτούν συνεχή νουθεσία και παράκλησι, αλλά όμως έχουν ανάγκη αυστηρών ελέγχων. Γι’ αυτό ακριβώς και ο απόστολος Παύλος έδωσε εντολή να μη συμβουλεύουμε πάντοτε, αλλά και να ελέγχουμε αυστηρά: «Για το λόγο αυτό, Τίτε, να τους ελέγχης πολύ αυστηρά».
Ε.Π.Ε. 34,158

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 151-154)