Ανέβηκαν πρόσφατα (17/2/22 & 15/3/22) στο youtube δύο βίντεο που αναφέρονται στην τελετή του Αγίου Φωτός. Ο δημοσιογράφος έχει ήδη εκδώσει και βιβλίο για το εν λόγω θέμα από το 2019. Επειδή με τα βίντεο θα προκληθεί δικαιολογημένος θόρυβος, θα είχα να πω κάποιες ταπεινές σκέψεις απευθυνόμενος σε όσους ζητούν Πνευματική καθοδήγηση από τον γράφοντα. Δεν εκφράζω καμία θέση επίσημη της Εκκλησίας. Μόνο τη δική μου.
Η μαρτυρία του Σκευοφύλακα Επισκόπου από τη συνέντευξη, η οποία δόθηκε το 2018, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί εύκολα παρά μόνο από κάποιον προκατειλημμένο· εκτός και αν αποδειχτεί ότι ο Επίσκοπος αυτός στα εν λόγω βίντεο δεν λέει την αλήθεια [δεν έχει πάντως διαψευστεί επισήμως, όσο γνωρίζουμε, από το 2018]. Σε αυτή την περίπτωση, όλα τα παρακάτω γραφόμενα είναι άκυρα και τα παίρνει πίσω ο γράφων. Ταπεινά πάντως θεωρώ ότι ο Σκευοφύλακας δεν χειρίστηκε σωστά τη συνέντευξη, χρησιμοποίησε κάποιες λανθασμένες και άστοχες φράσεις και τελικά άφησε κενά σημαντικά.
Η μαρτυρία λέει ότι την ώρα που εισέρχεται ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων στον Άγιο Τάφο, είναι ήδη αναμμένα δύο καντήλια πάνω στον Τάφο. Αυτό φαίνεται και στο βίντεο (του Α΄ μέρους). Ο ίδιος ο Σκευοφύλακας, με φανερή δυσκολία ή και αμηχανία, παραδέχεται ότι τα ανάβει ο ίδιος. Άρα έχουμε, για πρώτη φορά, τόσο δημόσια μαρτυρία προσώπου όχι τρίτου, αλλά που έχει κυρίαρχο ρόλο στην Τελετή! Δεν θεωρώ ότι πρέπει να τον κατηγορήσουμε ως αναξιόπιστο, διότι έχουμε και άλλους αρχιερείς του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων οι οποίοι λένε, σε άλλα βίντεο, ότι το φως ανάβει με τρόπο φυσικό, αλλά καθαγιάζεται από την Ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης.
Αυτή η μαρτυρία διαφοροποιείται, δυστυχώς, σαφώς από μία ευρεία – καθολική σχεδόν – λαϊκή άποψη. Η άποψη αυτή πάντως, η λαϊκή (το ότι δηλαδή δεν υπάρχει καμία αναμμένη εστία φωτός στον Άγιο Τάφο) πρέπει να ομολογήσουμε ότι δεν αναφερόταν ποτέ στα επίσημα κείμενα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων! Ποτέ δηλαδή το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων δεν είπε ΕΠΙΣΗΜΩΣ ΨΕΜΑΤΑ, ότι «η κανδήλα είναι σβηστή», αλλά ποτέ δεν είπε ΕΠΙΣΗΜΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ότι "η κανδήλα είναι αναμμένη". Ξέραμε λοιπόν όλοι σχεδόν, δεκαετίες τώρα, ότι μέσα στον Τάφο δεν υπάρχει καμία εστία φωτός και ότι γίνεται και εξονυχιστικός έλεγχος στον Πατριάρχη πριν μπει μέσα για την αφή του φωτός. Ακόμη πάντως και αν γίνεται αυτός ο έλεγχος νωρίς το πρωί του Μ. Σαββάτου, όμως στις 12.30 μ.μ., ο Σκευοφύλακας ομολογεί ότι αυτός, ο τελευταίος που εισέρχεται, ανάβει τις 2 καντήλες, μετά σφραγίζεται ο Τάφος και ο Πατριάρχης εισερχόμενος τις βρίσκει αναμμένες. Βεβαίως ο Σκευοφύλακας δεν μπορεί να μαρτυρήσει τίποτα για τη στιγμή της αφής, αφού δεν είναι μέσα στον Τάφο εκείνη την ώρα. Δεν ξέρει, επομένως, αν ο Θεός κάνει ή όχι θαύμα στον Πατριάρχη, κάτι το οποίο ίσως ο Θεός το κάνει, ασχέτως κανδήλας. Άρα δεν μπορεί ούτε αυτός να αποκλείσει το θαύμα. Αυτό όμως, δυστυχώς, δεν το ανέφερε στη συνέντευξη…
Ας δούμε ποια θεολογική απάντηση θα μπορούσαμε να δώσουμε μετά από αυτά τα νέα δεδομένα. Ο Χριστιανός δεν έχει ανάγκη κανένα θαύμα για να πιστέψει. Η Ανάσταση του Κυρίου μας φτάνει και μας περισσεύει. Αυτήν γιορτάζουμε και εκεί πρέπει να δίνουμε όλο το βάρος και όχι σε θαύματα και τελετές. Οπότε ακόμα και αν δεν ισχύει η επικρατούσα άποψη για την θαυματουργική αφή του Φωτός, αυτό δεν μας σκανδαλίζει καθόλου, ούτε μας ταράζει! Διότι δεν στηρίζουμε εκεί κάτι. Καμία σημασία δεν έχει αν βγαίνει ή δεν βγαίνει το Άγιο Φως το Μ. Σάββατο. Πρόβλημα έχουν μόνο αυτοί που στήριξαν εκεί την πίστη τους και θέλουν να βλέπουν θαύματα.
Η «θαυματολαγνεία» και το να κυνηγάμε να δούμε θαύματα, δεν φανερώνει υγιή πίστη. Θαύματα κατά «παραγγελία» από το Θεό, προγραμματισμένα την ώρα και ημέρα που εμείς θέλουμε, δεν είναι διδασκαλία ούτε της Αγίας Γραφής ούτε των Πατέρων. Θαύμα θα κάνει ο Θεός μόνο αν και όποτε Αυτός θέλει. Άλλωστε κανείς από τους γνωστούς μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας δεν μιλά για την τελετή του Αγίου Φωτός. Πουθενά και κανείς. Άρα κακώς δόθηκε τέτοια έκταση και σημασία σε αυτήν την τελετή!
Η καθαγιαστική ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης, όντως δεν μιλά για θαυματουργική αποστολή του Αγίου Φωτός εξ ουρανού κλπ., αλλά υπονοεί ξεκάθαρα ότι το Φως λαμβάνεται από την ακοίμητη κανδήλα του Τάφου [«ἐκ τοῦ ἐπί τούτον τόν φωτοφόρον σου Τάφον ἐκκαιομένου φωτός εὐλαβῶς λαμβάνοντες, διαδίδομεν τοῖς πεστεύουσιν εἰς Σέ»].
Το κρίσιμο ερώτημα τώρα. Γίνεται θαύμα το Μ. Σάββατο; Έχουμε πολλές μαρτυρίες πιστών, στις οποίες δυστυχώς δεν αναφέρθηκε ο Σκευοφύλακας ενώ θα έπρεπε οπωσδήποτε να το κάνει ώστε να μην φανεί ότι αποκλείει το θαύμα. Μαρτυρίες που δηλώνουν ότι έξω από το Ιερό Κουβούκλιο, τους άναψε από μόνο του το κερί τους ή διπλανών τους και είδαν το άγιο Φως σαν ένα γαλάζιο χρώμα ή και με άλλες μορφές, το οποίο ανάβει καντήλια στο Ναό κλπ.. Αυτές τις μαρτυρίες δεν μπορούμε να τις αποκλείσουμε σε καμία περίπτωση. Έχουμε επίσης και το θαυμάσιο βιβλίο του κ. Σκαρλακίδη «Άγιο Φως», το οποίο περιέχει σπουδαία περιστατικά εμφάνισης του Αγίου Φωτός στον Πανάγιο Τάφο μέσα στην Ιστορία. Το υπερφυσικό Φως της Αναστάσεως είναι πραγματικότητα στην Εκκλησία μας και μάλιστα στα Ιερά Προσκυνήματα. Άρα μπορεί κάλλιστα ο Θεός αν θέλει να στείλει όντως το Άγιο Φως Του εκείνη την ώρα. Και το έχει κάνει. Μπορεί να το στείλει και μέσα στον Τάφο στον Πατριάρχη, ακόμη και αν είναι ήδη αναμμένες οι κανδήλες, και έξω από τον Τάφο. Μπορεί όμως και να μην το στείλει, ούτε στον Πατριάρχη (οπότε τότε εκείνος το ανάβει από την κανδήλα) ούτε σε κανέναν. Πού είναι το πρόβλημα σε αυτό; Τι μας πειράζει; Θέλουμε «σώνει και καλά» θαύμα; Το θαύμα μπορεί να γινόταν τους προηγούμενους αιώνες και να συνεχίζει να γίνεται αλλά όχι με επαναληψιμότητα κάθε χρόνο. Αυτό οδήγησε ίσως, μία δική μου εικασία, τους Πατριάρχες – κάποιας παλαιότερης εποχής – να βάζουν τις κανδήλες στο εσωτερικό του Αγίου Τάφου. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατόν να διασφαλιστεί η έξοδος του Πατριάρχη με το Άγιο Φως ανελλιπώς κάθε χρόνο. Αυτό δεν αναιρεί το ενδεχόμενο ότι το θαύμα κάποτε μπορεί να γίνονταν ή κάποιες φορές συνεχίζει να συμβαίνει και στις ημέρες μας. Δεν θεωρώ δηλαδή ότι τόσα χρόνια όλο αυτό ήταν μόνο επινόηση της φαντασίας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και αποτελεί ένα καθολικό ψέμα.
Το όλο θέαμα βεβαίως και σκηνικό που βλέπουμε επί δεκαετίες στις οθόνες μας, οι πανηγυρισμοί, οι αλαλαγμοί, προφανώς υπονοούν ότι όλοι αυτοί χαίρονται εκεί διότι έγινε οπωσδήποτε (!) θαύμα. Ότι τα κεριά του Πατριάρχη είναι δεδομένο (!) ότι ανάβουν θαυματουργικά και όχι ότι απλώς καθαγιάζεται το φυσικό φως. Τότε θα έπρεπε να πανηγυρίζουμε και να αλαλάζουμε και όταν καθαγιάζουμε και το νερό του Αγιασμού. Άρα, μην γελιόμαστε, όλα παρουσιάζονται ως επαναλαμβανόμενο ετήσιο θαύμα! Επίσης τι νόημα έχουν το σφράγισμα του Τάφου, ο αστυνομικός που μπαίνει μέσα μαζί με τον Πατριάρχη κλπ.; Αυτά υπονοούν ότι διαφυλάσσουμε το να μην ανάψει κανείς τίποτα μέσα στον Τάφο ώστε το Φως να ανάψει με το θαύμα.
Το μεγάλο λάθος λοιπόν που έγινε είναι ότι παρουσιάστηκε και διδάχτηκε παραδοσιακά ότι τα κεριά του Πατριάρχη ανάβουν αποκλειστικά και «εξαναγκαστικά» με θαύμα. Το επόμενο τεράστιο λάθος είναι ότι, για να «στηριχτεί» αυτό το θαύμα, φτιάχτηκε ολόκληρη επιχειρηματολογία σχετικά με το ότι όλα μέσα στον Τάφο είναι σβησμένα, κάτι το οποίο δεν είναι αλήθεια, κατά την σαφή ομολογία του Σκευοφύλακα.
Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων είναι ένα μαρτυρικό Πατριαρχείο και αγωνίζεται θεοφιλώς να κρατήσει τα Ιερά προσκυνήματα σε αντίξοες συνθήκες. Όλοι το σεβόμαστε αυτό και αναγνωρίζουμε την πολύ δύσκολη θέση του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχει σοβαρή ευθύνη ηθική για το ότι δεν φρόντισε, το ίδιο και εγκαίρως, να αποδομήσει, να αποκαθάρει αυτόν τον «μύθο», το ότι δηλαδή όλα είναι σβηστά στον Πανάγιο Τάφο, άρα μόνο θαυματουργικά θα ανάψουν τα κεριά του Πατριάρχου. Αντιθέτως, κατά την ταπεινή μας άποψη, συντηρούνταν αυτή η άποψη με μία κρυψίνοια και έναν φόβο.
Θα μπορούσε κάλλιστα να ειπωθεί επισήμως από το Πατριαρχείο το εξής: ""Η διαδικασία αφής του Αγίου Φωτός είναι η ακόλουθη: Πάνω στην πλάκα του ιερού Τάφου ανάβουν οι δύο κανδήλες από τον Σκευοφύλακα [σχόλιο δικό μου:φαντάζομαι ότι είναι και πρακτικός ο λόγος, διότι πώς αλλιώς θα βλέπει ο Πατριάρχης να διαβάσει στο ημίφως, αν δεν υπάρχει κάποια φλόγα;]· ο Πατριάρχης διαβάζει την καθαγιαστική Ευχή και αν και όταν ο Θεός κάνει το θαύμα Του και του ανάψει εκείνου τα κεριά, δεν χρειάζεται η κανδήλα· αν και όταν, όμως, ο Θεός δεν στέλνει, για λόγους που μόνο Εκείνος ξέρει, το Φως στον Πατριάρχη, τότε ο Πατριάρχης το ανάβει από την υπάρχουσα κανδήλα χωρίς κανένα θαύμα μέσα στο Κουβούκλιο! Εκτός του Ιερού Κουβουκλίου πάντως, είναι πολλά τα θαύματα του Αγίου Φωτός που έχουν βιώσει οι πιστοί"". Ούτε λοιπόν «καταναγκαστικό» και «κατά παραγγελία» θαύμα, ούτε όμως αποκλεισμός του θαύματος! Αυτό δεν θα ήταν καλό; Δεν θα έφτανε; Δεν θα τιμούσαμε και έτσι το Φως της Αναστάσεως;
Στο επιχείρημα κάποιων: «Μην πούμε την αλήθεια, μήπως σκανδαλιστεί ο κόσμος» ή «μη χαλάσουμε την πίστη του κόσμου», φράσεις που αναφέρει δυστυχώς και ο Σκευοφύλακας, απαντούμε ότι η θεολογική αλήθεια ελευθερώνει και δεν σκανδαλίζει. Αν οι κληρικοί, παντός βαθμού, κατηχούμε και διαφωτίζουμε σωστά θεολογικά το ποίμνιο περί θαυμάτων, τότε το ποίμνιο δεν σκανδαλίζεται. Σκανδαλίζονται μόνο οι θρησκόληπτοι. Τώρα όμως θα σκανδαλιστούν πάλι κάποιοι άνθρωποι με την προβληματική στάση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, γιατί δεν αποκάλυψε με σαφήνεια τα της Τελετής, έστω και αν υπήρχαν αγαθές προθέσεις. Πολλοί, φυσικά εκτός Εκκλησίας, ξέρουμε τι θα πουν: φράσεις όπως «Εμπόριο θαυμάτων…» και «όλα για τα λεφτά…». Ποιος όμως ευθύνεται για την δυσφήμιση αυτή της Εκκλησίας;…
Το άλλο επιχείρημα: «Άσε με να πιστεύω κάτι και ας είναι αυτό και ψέμα, αφού μου κάνει εμένα καλό» είναι άκρως υποτιμητικό για τη νοημοσύνη και την προσωπικότητά μας. Δεν είμαστε ανόητοι. Όχι, δεν θέλω να πιστεύω τίποτα, γενικά μιλώντας και όχι για το θέμα του αγίου Φωτός, αν δεν είναι η απόλυτη αλήθεια! Πιστεύω, προσωπικά, ότι κάποιες φορές σίγουρα έχει έλθει με θαυματουργικό τρόπο το Άγιο Φως από τον Πανάγιο Τάφο! Ο Κύριος έχει αποκαλυφθεί σε αγίους με διάφορους τρόπους, δεν μπορεί λοιπόν και να μην έχει δώσει σημάδια ύπαρξης στις ψυχές που επισκέπτονται με ευλάβεια, συγκίνηση, καθαρότητα και αγάπη τον Άγιο Του Τάφο. Δεν θεωρώ σε καμιά περίπτωση ότι αυτό είναι εγγενώς ένα διαχρονικό, στημένο ψέμα. Είμαι ωστόσο έτοιμος, άνετα, να δεχτώ και το ότι αυτό μπορεί να μην γίνεται με αυτόν τον μεθοδευμένο και τυπικό τρόπο και με τη συγκεκριμένη επαναληψιμότητα. Το θέμα δεν αφορά την πίστη αλλά τον χειρισμό του Πατριαρχείου.
Η τελετή του Αγίου Φωτός είναι θαυμάσια και συγκινητική και χωρίς θαύμα. Ας αφήσουμε το Θεό να κάνει αν θέλει Αυτός θαύμα σε όποιους θέλει. Ούτως ή άλλως και χωρίς κανένα θαύμα, το Άγιο Φως είναι καθαγιασμένο και από τον Πανάγιο Τάφο και την Ευχή την καθαγιαστική του Πατριάρχου και καλώς μεταφέρεται σε όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες ώστε να συνδεθούμε όλοι με το ίδιο το Φως του Τάφου.
Τέλος, αν το τυπικό της Τελετής προβλέπει ότι ο Σκευοφύλακας ανάβει την κανδήλα με τεχνητά μέσα και ίσως από την κανδήλα να ανάβει και ο Πατριάρχης, τι νόημα έχει να στηρίζουμε, όπως ίσως κάναμε, την αλήθεια της Ορθοδοξίας, απέναντι στα άλλα δόγματα, στο θαύμα του Αγίου Φωτός; Η αλήθεια της Ορθοδοξίας στηρίζεται στο ορθό δόγμα και το ορθό βίωμα των Αγίων μας!
π. Νικόλαος Πουλάδας