ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 1-13. Η παραβολή του άδικου οικονόμου και σχετική διδασκαλία.
16.1 ῎Ελεγεν δὲ καὶ πρὸς τοὺς μαθητάς(1) αυτού,
῎Ανθρωπός τις ἦν πλούσιος ὃς εἶχεν οἰκονόμον(2), καὶ οὗτος διεβλήθη(3)
αὐτῷ ὡς(4) διασκορπίζων τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ(5).
1. Ο Ιησούς έλεγε στους μαθητές του: «Κάποιος πλούσιος είχε έναν διαχειριστή
που του τον κατηγόρησαν ότι σπαταλά την περιουσία του.
Χρησιμοποιεί ο Κύριος δύο παραβολές για να διδάξει, πώς πρέπει να
διαχειρίζεται ο καθένας τον επίγειο πλούτο. Η πρώτη από αυτές απευθύνθηκε
προς τους μαθητές, αισθάνθηκαν όμως οι Φαρισαίοι (σ. 14), ότι εφαρμοζόταν
και σε αυτούς. Η δεύτερη φαίνεται να απευθύνθηκε κατ’ ευθείαν
προς τους Φαρισαίους. Και οι δύο πάντως διδάσκουν ότι τα πλούτη συνεπάγουν
ευθύνες και κινδύνους. Είναι μάλλον παρακαταθήκη που την εμπιστεύτηκε
ο Θεός στους πλουσίους, παρά ιδιοκτησία τους· και η χρήση του πλούτου
στον κόσμο αυτόν επιδρά τα μέγιστα στην στον μέλλοντα βίο κατάσταση αυτού
που απέκτησε τον πλούτο (p). Στην παραβολή αυτή, όπως και στις άλλες,
ο Κύριος χρησιμοποιεί το παράδειγμα των αδίκων για να κεντρίσει τον ζήλο των πιστών.
Πράγματι εν μέσω μιας συμπεριφοράς ηθικά αξιοκατάκριτης, οι κακοί αναπτύσσουν
συχνά ικανότητες δραστηριότητας, συνέσεως και επιμονής,
οι οποίες παρουσιάζονται κατάλληλες στο να ταπεινώσουν και να ενθαρρύνουν τους δικαίους.
Η παραβολή του άδικου οικονόμου είναι το αριστούργημα του είδους αυτού της διδασκαλίας (g).
Η παραβολή αυτή προκάλεσε πολλές δυσκολίες στους ερμηνευτές.
Το μεγάλο σημείο της δυσκολίας είναι κυρίως το ότι ο Κύριoς μας φαίνεται
να επαινεί και να προβάλλει σε μίμηση την ολοφάνερα απατηλή συμπεριφορά
καταχραστή διαχειριστή, ο οποίος επρόκειτο να αντικατασταθεί.
Η δυσκολία όμως αυτή προέρχεται από πλάνη. Και μάλιστα πρώτον από την παραγνώριση
ή παρερμηνεία του γενικού σκοπού της παραβολής, ο οποίος είναι να τονιστεί
η αναγκαιότητα δραστηριότητας και ετοιμότητας και ταχύτητας ενέργειας
για να επιτύχει κάποιος τις ευλογίες της σωτηρίας. Ασθενείς προσπάθειες,
διστακτικές αποφάσεις και χλιαρές ενέργειες, αυτά είναι που αποδοκιμάζονται
από την παραβολή. Έπειτα υποτέθηκε, ότι στην παραβολή επιδοκιμάζονται
οι καταχρήσεις του απατεώνα οικονόμου· ενώ επαινούνται απλώς το επινοητικό,
η ταχύτητα της ενέργειας και η δραστηριότητα στην εξασφάλιση των μέσων
για την συντήρησή του στο μέλλον (ο). Έγιναν απόπειρες για σύνδεση
των 2 αυτών παραβολών με τις προηγούμενες 3 και με τις ακόλουθες άλλες
3. Σύνδεση πραγματική με τις προηγούμενες δεν φαίνεται πιθανή.
Μάλλον υποδηλώνεται εδώ, ότι πρόκειται για νέα έναρξη. Ιδεατά όμως μπορεί
να βρεθεί σύνδεση. Οι δύο αυτές παραβολές δηλαδή, όπως και οι 3 που προηγήθηκαν
αναφέρονται σε ειδικά ελαττώματα των Φαρισαίων. Οι 3 πρώτες στιγμάτιζαν
την αποκλειστικότητα, την αυταρέσκεια και την εναντίον των άλλων περιφρόνησή τους,
ενώ με τις δύο αυτές κατακρίνεται η εγωιστική και τρυφηλή χρήση του πλούτου τους.
Πιο δύσκολη παρουσιάζεται η σύνδεση των 2 αυτών παραβολών
με τις άλλες 3 που τις ακολουθούν. Θα μπορούσαν παρ’ όλα αυτά να συνδεθούν
με την έννοια της δικαιοσύνης. Έτσι οι 5 αυτές παραβολές θα μπορούσαν
να τιτλοφορηθούν ως εξής: ο άδικος κριτής, ο αυτοδικαιούμενος Φαρισαίος
και ο αυτοδικαιούμενος δούλος (p). Πώς θα εξηγήσουμε τις λεπτομέρειες της παραβολής;
Ή, άνθρωπο πλούσιο θα δεχτούμε τον κύριο του κόσμου, τον ιδιοκτήτη του σύμπαντος
τον οποίο ο Ιησούς αντιπροσώπευσε εδώ (g)·
«τον φιλάνθρωπο Θεό που δεν έχει καμία ανάγκη» (Ζ),
ο οποίος αφαιρεί την διαχείριση του πλούτου κατά τον χρόνο κοντά στην ώρα του θανάτου,
με τη σκέψη του οποίου ωθείται σε σκέψεις συνετές αυτός που διαχειρίστηκε
κακώς τον πλούτο (g)· «διότι μετά θάνατον δεν μπορεί κάποιος να εργαστεί» (Ζ).
Ή, πιο σωστά, πρέπει και εδώ να λάβουμε υπ’ όψιν, ότι «δεν πρέπει όλα τα μέρη
των παραβολών να τα πολυεξετάζουμε με λεπτομέρεια» (Θφ),
«έτσι ώστε ο λόγος να μην λυπήσει με το περιττό αυτούς που αγαπούν την ακρόαση,
βαδίζοντας πέρα από το μέτρο» (Κ) και «καταστήσουμε τον λόγο σκοτεινό
με το να δώσουμε ίσως εξηγήσεις άξιες για γέλια λόγω της ανάγκης
του ερμηνευτικού αδιεξόδου» (Θφ). «Διότι αν θα ήθελε κάποιος να εξηγήσει με σαφήνεια,
ποιος θα μπορούσε να εννοηθεί ο άνθρωπος που έχει τον άξιο κατηγορίας οικονόμο
ή και ποιος ίσως είναι αυτός που τον κατηγόρησε και ποιοι είναι αυτοί
που είναι ένοχοι για οφειλές και που κάνουν τις μειώσεις των χρεών
και για ποια αιτία ο μεν λέγεται ότι χρωστά λάδι, ο δε στάρι, θα καταστήσει
τον λόγο σκοτεινό ταυτόχρονα και περιττό. Επομένως δεν είναι παντού
και οπωσδήποτε όλα τα μέρη της παραβολής χρήσιμα να εξηγήσουν αυτά που δηλώθηκαν,
αλλά πρέπει να τα πάρουμε ως εικόνα αναγκαίου πράγματος, η οποία αμυδρά
υποδηλώνει αυτό που αποσκοπεί στην ωφέλεια των ακροατών» (Κ).
Μπορούμε λοιπόν να παραμερίσουμε όλες τις λεπτομέρειες της παραβολής,
θωρώντας ότι δεν υπονοούν κάποιο ωφέλιμο νόημα, αλλά ότι παίρνονται
μόνο για συμπλήρωση της εικόνας, ή για βαθύτερη εντύπωση της παραβολής
στη μνήμη των ακροατών. Θα έπρεπε όμως να σημειωθεί, ότι ο οικονόμος
προνοεί για το μέλλον του με αγαθά και χρήματα, τα οποία δεν είναι δικά του,
αλλά μόνο του τα εμπιστεύθηκαν στην οικονομία και διαχείρισή του.
Αλλά και ο πλούτος, από τον οποίο καλείται ο Χριστιανός να θησαυρίσει στους ουρανούς,
δεν είναι δικός του, αλλά αποτελεί παρακαταθήκη που του εμπιστεύτηκε ο Θεός.
Η μέθοδος της παραβολής είναι ομοιότατη με αυτήν του άδικου κριτή (ιη 2).
Και στις δύο έχουμε επιχείρημα από το ισχυρότερο. Σε εκείνη το επιχείρημα είναι:
Εάν ένας άδικος κριτής θα υποχωρήσει στις άκαιρες και επίμονες ενοχλήσεις
μίας ξένης και άγνωστης σε αυτόν, πόσο μάλλον ο δίκαιος και στοργικός Πατέρας
θα εισακούσει τις θερμές προσευχές των παιδιών του; Εδώ το επιχείρημα είναι:
Εάν ένας άδικος οικονόμος επαινέθηκε από τον επίγειο κύριό του για την σύνεση,
την οποία έδειξε εξασφαλίζοντας μελλοντική περίθαλψη στον εαυτό του με εκμετάλλευση
των ξένων χρημάτων που διαχειριζόταν, πόσο μάλλον ένας δίκαιος δούλος θα επαινεθεί
από τον ουράνιο Κύριό του για την προνοητικότητα και σύνεσή του, χάρις
στην οποία εξασφάλισε στον εαυτό του πλούτο αιώνιο και ουράνιο με την καλή χρήση
του επίγειου πλούτου που του εμπιστεύτηκε; (p).
(1) Οι μαθητές αυτοί δεν ήταν οι 12, οι οποίοι άφησαν τα πάντα και θα μπορούσαν
συνεπώς να συγκαταριθμηθούν με αυτούς που έπιασαν φίλους από τον μαμωνά (b),
αλλά κάποιος ευρύτερος κύκλος από τους ακροατές του.
(2) «Λέγονται οικο-νόμοι από το ότι νέμουν (μοιράζουν) στον καθένα τα δικά του» (Κ).
Ο οικονόμος αυτός, διαχειριστής ξένης περιουσίας, μπορούσε να είναι και ένας δούλος.
Εδώ πρόκειται μάλλον για ελεύθερο (p). Ο,τιδήποτε και αν έχουμε, ανήκει στο Θεό
και είναι εξ΄ ολοκλήρου δικό του. Εμείς έχουμε μόνο τη χρήση του, η οποία πρέπει
πάντοτε να είναι σύμφωνη με τις οδηγίες του μεγάλου μας Κυρίου και για δόξα του.
Είμαστε διαχειριστές της δικής του ιδιοκτησίας και μία ημέρα θα κληθούμε
να λογοδοτήσουμε για τη διαχείρισή μας.
(3) Η χρήση του διαβάλλω με την έννοια εχθρικής πληροφορίας, υποθετικά αληθινής,
δεν είναι συνηθισμένη στους κλασσικούς. Το ρήμα υπονοεί κατηγορώ εν απουσία
του κατηγορουμένου (Δαν. γ 8,στ 24,Β Μακ. γ 11,Δ Μακ. δ 1 (p).
(4) Το «ως» δεν αποκλείει ότι η κατηγορία ήταν αληθινή. Άλλωστε ο ίδιος ο οικονόμος
δεν αρνήθηκε ούτε ανασκεύασε αυτήν (p).
(5) «Αυτό πρώτα μαθαίνουμε, ότι δεν είμαστε κύριοι χρημάτων·
διότι τίποτα δικό μας δεν έχουμε· αλλά είμαστε οικονόμοι ξένων που μας τα εμπιστεύτηκε
ο δεσπότης, για να τα διαχειριστούμε καλά» (Θφ). «Διαχειρίζονται λοιπόν όχι σωστά,
σκορπίζοντας κατά κάποιο τρόπο αυτά που τους έδωσε ο δεσπότης , όσοι τα δαπανούν
μόνο για τις δικές τους απολαύσεις και δεν νοιάζονται καθόλου να σπλαχνιστούν
τους αδελφούς, αλλά φροντίζουν μόνο για τη δική τους αλαζονεία» (Κ).