Πότε εμφανίσθηκε το αστέρι και πότε ήρθαν οι Μάγοι κατά τη γέννηση του Κυρίου;
Όταν κάποιος μελετά τα πρώτα κεφάλαια των ιερών Ευαγγελιστών Ματθαίου και Λουκά, νομίζει ότι υπάρχει διαφωνία μεταξύ τους. Προκύπτουν δε τρία αλληλοεξαρτώμενα ζητήματα, τα οποία απαιτούν λύση και απάντηση:
1) Πότε εμφανίστηκε στην Ανατολή το αστέρι που οδήγησε τους Μάγους στην Βηθλεέμ; Εμφανίστηκε πριν την Γέννηση του Κυρίου για να συμπέσει ο ερχομός των Μάγων με αυτήν, ή εμφανίστηκε συγχρόνως με την Γέννηση, οπότε οι Μάγοι ήλθαν αφού πέρασε αρκετός χρόνος από τη Γέννηση;
2)Πώς, ενώ γνωρίζουμε ότι ο Κύριος γεννήθηκε σ’ ένα σταύλο, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος αναφέρει ότι οι Μάγοι ήλθαν και τον βρήκαν «εις την οικίαν» με την Μητέρα Του;
3)Πώς εξηγείται η διαφορά της διηγήσεως των δύο Ευαγγελιστών σχετικά με το ζήτημα της φυγής στην Αίγυπτο;
Εξηγούμεθα σαφέστερα:
Και οι δύο Ευαγγελιστές αναφέρουν ότι ο Κύριος γεννήθηκε στη Βηθλεέμ. Κατόπιν, ο Ματθαίος αναφέρει την αναχώρηση του Κυρίου με την μητέρα του και τον Ιωσήφ από τη Βηθλεέμ στην Αίγυπτο.
Αντιθέτως ο Λουκάς, αναφέρει γι’ αυτούς ότι μετά 40 ημέρες πήγαν στην Ιερουσαλήμ (για τον «Καθαρμό»), και έπειτα ότι πήγαν στην Ναζαρέτ, λέγοντας: «Και ως ετέλεσαν άπαντα τα κατά τον νόμον Κυρίου, υπέστρεψαν εις την Γαλιλαίαν, εις την πόλιν εαυτών Ναζαρέτ»(Και όταν έκαναν όλα όσα όριζε ο νόμος του Κυρίου, επέστρεψαν στη Γαλιλαία, στην πόλη τους τη Ναζαρέτ.) (Λουκ. β’, 39). Δημιουργείται η απορία: Αφού ο Λουκάς αναφέρει ότι μετά την Υπαπαντή, εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ, τότε πότε έγινε η φυγή από τη Βηθλεέμ στην Αίγυπτο; Ασφαλώς όχι πριν από την Υπαπαντή, διότι δεν επέστρεψαν από την Αίγυπτο σε 40 ημέρες ώστε να γίνει και η Υπαπαντή, αλλά μετά από αρκετό χρόνο. Πρέπει λοιπόν η φυγή στην Αίγυπτο να έγινε μετά την Υπαπαντή.
Να, όμως το αδιέξοδο: Ο Λουκάς λέει ότι μετά την Υπαπαντή ο Κύριος με την Μητέρα Του και τον Ιωσήφ εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ, ενώ η φυγή έγινε από τη Βηθλεέμ. Πότε λοιπόν έγινε η φυγή;
Θα λύσουμε αυτό το θέμα, αφού αρχίσουμε πρώτα από το αστέρι.
Ο ιερός Χρυσόστομος θεωρεί ότι αυτό εμφανίσθηκε πριν από τη Γέννηση. «Προ πολλού χρόνου», λέγει ο ιερός Πατέρας, «δοκεί μοι ο αστήρ φανήναι»(Νομίζω ότι το αστέρι εμφανίσθηκε πριν αρκετό χρόνο) (Migne 57, 76). Και σε άλλο σημείο: «Προ πολλού του χρόνου (προ της Γεννήσεως) δείκνυσιν εαυτόν ο αστήρ» (Αυτόθι).
Τα ίδια πιστεύει και Νικηφόρος ο Κάλλιστος λέγοντας: «Αστέρα κατιδόντες (οι Μάγοι)… επιτέλλοντα ήδη προ δύο μάλιστα των ενιαυτών, και ουχί μετά δύο της γεννήσεως έτη»(Είδαν οι Μάγοι το αστέρι να τους δίνει εντολή πριν δύο χρόνια και όχι μετά δύο χρόνια από τη γέννηση) (Migne 145, 669).
Κατ’ αρχήν προχωρήσαμε έχοντας ως βάση αυτή τη γνώμη, καταλήξαμε όμως σε λάθος. Βρεθήκαμε μπροστά σε αδιέξοδο. Και αυτό γιατί η βάση που στηριχθήκαμε δεν ήταν σωστή.
Εάν το αστέρι φάνηκε πριν από τη Γέννηση, οι Μάγοι θα ήλθαν τις ημέρες αμέσως μετά την Γέννηση. Τότε όμως, αμέσως μετά την αναχώρηση των Μάγων, το θείο Βρέφος θα έφευγε στην Αίγυπτο και δεν θα γινόταν η Υπαπαντή. Ίσως να πει κάποιος, ότι το αστέρι φάνηκε μεν πριν από τη Γέννηση, αλλά οι Μάγοι ήλθαν αμέσως μετά την Υπαπαντή, και όχι πριν απ’ αυτή. Ναι, αλλά τότε ο Κύριος θα βρισκόταν στη Ναζαρέτ, όπως λέει ο Λουκάς, και δεν θα τον εύρισκαν στη Βηθλεέμ.
Δεν είναι λοιπόν σωστή αυτή η γνώμη και επομένως σωστή είναι η δεύτερη κατά την οποίαν το αστέρι φάνηκε συγχρόνως με τη Γέννηση και οι Μάγοι ήλθαν μετά από δύο περίπου χρόνια. Με αυτή τη γνώμη συμφωνεί και ο Καισαρείας Ευσέβιος, λέγοντας ότι «διετής χρόνος παρεληλύθει από της Ιησού Γεννήσεως και επί την άφιξιν των ειρημένων (δηλ. των Μάγων)»(Οι Μάγοι ήλθαν αφού είχαν περάσει από τη Γέννηση του Ιησού δύο χρόνια)(Migne 22, 933).
Και η γνώμη όμως αυτή δεν λύνει αυτομάτως το ζήτημα. Πρέπει να μεσολαβήσει και μία υπόθεση. Τί όμως να υποθέσουμε; Να υποθέσουμε ότι ο Λουκάς λέγοντας «και ως ετέλεσαν άπαντα τα κατά τον νόμον Κυρίου, υπέστρεψαν εις την Γαλιλαίαν, εις την πόλιν εαυτών Ναζαρέτ»(Και όταν έκαναν όλα όσα όριζε ο νόμος του Κυρίου, επέστρεψαν στη Γαλιλαία, στην πόλη τους τη Ναζαρέτ), δεν εννοεί ότι επέστρεψαν αμέσως, αλλά ότι η επιστροφή έγινε μετά παρέλευση αορίστου χρονικού διαστήματος, οπότε μπορούμε να δεχθούμε ότι μετά την Υπαπαντή επανήλθαν στην Βηθλεέμ, κατόπιν αναχώρησαν για την Αίγυπτο και έπειτα από όλα αυτά πήγαν στην Ναζαρέτ;
Αυτό είναι βεβιασμένο. Μεταξύ του «ως ετέλεσαν» και του «υπέστρεψαν», υπάρχει στενότατη χρονική σχέση που δεν επιτρέπει ούτε την μεσολάβηση αρκετού χρόνου, ούτε την παρεμβολή τέτοιου γεγονότος, όπως είναι η φυγή στην Αίγυπτο.
Δεν ευσταθεί λοιπόν αυτή η υπόθεση, ούτε και οι άλλες που αρχικά διατυπώσαμε. Η μόνη υπόθεση η οποία λύνει και εξηγεί την διαφορά, χωρίς να έχει τίποτε το βεβιασμένο, είναι, όπως νομίζουμε, η παρακάτω:
Όπως γνωρίζουμε, η Βηθλεέμ ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Ιωσήφ. Είναι φυσικό και λογικό λοιπόν να την επισκεπτόταν πολύ συχνά με την «οικογένειά» του. «Ην εικός, ου μόνον δεύτερον, αλλά και πλειστάκις επιφοιτάν αυτούς τω τόπω (δηλ. τη Βηθλεέμ)»(Ήταν εύλογο, όχι μόνο για δεύτερη φορά, αλλά πολλές φορές να επισκέπτονται την περιοχή) λέγει ο Ευσέβιος ο Καισαρείας (Migne 22, 936). Και ο Κάλλιστος λέγει, ότι ο Ιωσήφ και οι «οικογενείς» του έμεναν τόσον στη Ναζαρέτ, όσον και στη Βηθλεέμ. «Και εν αμφοτέραις γαρ διατρίβοντες ήσαν· το πορισμόν τινα, ως γε εικάζειν, εκατέρωθεν έχειν»(Και έμεναν στις δύο πόλεις· όπως νομίζω για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία και από τις δύο)(Migne 145, 669). Πιθανώς να είχε εκεί και μικρή πατρική περιουσία ο Ιωσήφ.
Ο Λουκάς αφού αναφέρει τον Κύριο ως νήπιο μετά τον «καθαρισμό» να βρίσκεται στη Ναζαρέτ, έρχεται έπειτα στο 12ο έτος της ηλικίας του. Δεν λέει τίποτε δηλαδή για το διάστημα που μεσολάβησε από τη μετάβαση στη Ναζαρέτ (που έγινε μετά την Υπαπαντή), μέχρι το 12ο έτος της ηλικίας του Κυρίου. Το διάστημα αυτό μένει ανοικτό για κάθε λογική υπόθεση που δεν είναι αντίθετη σε ολόκληρο το πνεύμα της Γραφής. Δεν αποκλείει καμιά υπόθεση αυτή η αποσιώπηση.
Νομίζουμε λοιπόν, ότι ο Ιωσήφ με την Θεοτόκο και τον Κύριο, αφού έμειναν για λίγο στη Ναζαρέτ, ήλθαν και πάλιν στην Βηθλεέμ. Κατ’ αυτόν ακριβώς τον χρόνο της δεύτερης (μετά την απογραφή) μεταβάσεως και παραμονής στη Βηθλεέμ, γίνεται ο ερχομός των Μάγων και η μετά την αναχώρησή τους φυγή στην Αίγυπτο.
Σ’ αυτήν την υπόθεση, δεν είναι καθόλου αντίθετη η διήγηση του Ματθαίου για τους Μάγους και τη φυγή στην Αίγυπτο.
Ολόκληρη την περιγραφή της Γεννήσεως του Κυρίου για τον Ματθαίο, περικλείει η φράση «και ουκ εγίνωσκεν αυτήν (ο Ιωσήφ), έως ου έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εκάλεσε το όνομα αυτού Ιησούν»(και δεν είχε καμιά σχέση μαζί της ωσότου γέννησε τον γιό της τον πρωτότοκο και τον ονόμασε Ιησού). Κατόπιν, επειδή ήθελε να διηγηθεί τα περί των Μάγων, παραλείπει τις λεπτομέρειες της Γεννήσεως, παραλείπει την Περιτομή, παραλείπει επίσης και την Υπαπαντή και έρχεται αμέσως στους Μάγους.
Μεταξύ των άλλων παραλείψεων μπορούμε να αναφέρουμε και την μετάβαση μετά την Υπαπαντή στη Ναζαρέτ (που αναφέρει ο Λουκάς), και την μετάβαση πάλι στη Βηθλεέμ.
Σημειώνουμε, ότι αυτήν την υπόθεση εισηγείται πρώτος, από ότι τουλάχιστον είδαμε στην έρευνά μας, ο Ευσέβιος ο Καισαρείας που προαναφέραμε.
Κατά την δεύτερη λοιπόν επίσκεψη στη Βηθλεέμ από την απογραφή, έρχονται οι Μάγοι και προσκυνούν τον Κύριο. Μετά δε την αναχώρησή τους αναχωρεί και η Θεοτόκος με τον Κύριο και τον Ιωσήφ για την Αίγυπτο (σύμφωνα με τη διαταγή του Αγγέλου), για να διαφύγει το θείο Βρέφος τον κίνδυνο από τον θηριώδη Ηρώδη.
Πόσο χρόνο ακριβώς έμειναν στην Αίγυπτο δεν είναι γνωστό. Κατά τον Νικηφόρο τον Κάλλιστο, που προαναφέραμε, ο Κύριος «επί τρία έτη εν Αιγύπτω την φυγαδείαν ετίθει»(για τρία χρόνια έμεινε εξόριστος στην Αίγυπτο) (Migne 145, 673). Σύμφωνα με άλλους λιγότερα. Πάντως μετά τον θάνατον του Ηρώδη καλείται ο Ιωσήφ μετά από θεία εντολή να επιστρέψει από την Αίγυπτο και επιστρέφοντας εγκαθίσταται οριστικά πλέον στη Ναζαρέτ.
Όσον αφορά το δεύτερο ζήτημα (σταύλος – οικία), λύνεται πλέον αυτό εύκολα. Αφού δεχθήκαμε ότι η προσκύνηση των Μάγων έγινε στη δεύτερη επίσκεψη του Ιωσήφ και της Θεοτόκου με τον Κύριο στη Βηθλεέμ, είναι φυσικό να βρήκαν πλέον οικία, για να μείνουν, επειδή δεν υπήρχε πολύς κόσμος όπως συνέβη την πρώτη φορά, λόγω της απογραφής. «Σχολής ούσης εν τη Βηθλεέμ», όπως λέει ο Ευσέβιος, «ευπόρουν καταγωγίου»( Επειδή δεν είχε κόσμο η Βηθλεέμ ήταν εύκολο να βρουν σπίτι) (Migne 22, 936).
Συμπερασματικά και σαν περίληψη αναφέρουμε:
Το αστέρι ανέτειλε συγχρόνως με τη Γέννηση του Κυρίου. Οι Μάγοι ήλθαν στη Βηθλεέμ μετά παρέλευση δύο χρόνων περίπου από τη Γέννηση. Ο Κύριος μετά την Υπαπαντή του αναχωρεί για τη Ναζαρέτ. Αφού μένει εκεί για λίγο χρονικό διάστημα, επανέρχεται πάλιν στη Βηθλεέμ και έτσι τον βρίσκουν εκεί οι Μάγοι. Η δε επίσκεψη των Μάγων γίνεται σε σπίτι που κατοικούσε ο Κύριος. Αυτό δε, διότι δεν υπήρχε πλέον πολύς κόσμος στη Βηθλεέμ και αρκετά σπίτια ήσαν άδεια. Μετά δε την επίσκεψη των Μάγων ο Ιωσήφ με την Θεοτόκο και τον Κύριο αναχωρούν για την Αίγυπτο, απ’ όπου επιστρέφουν, μετά τον θάνατο του Ηρώδη, και εγκαθίστανται στη Ναζαρέτ.
Έτσι νομίζουμε ότι με ευκολία λύνεται το ζήτημα.
Αρχιμανδρίτου Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Αρθρα, Μελέται- Επιστολαί, τ. Α΄, εν Αθήναις 1981, σ. 503-506. (Μεταφορά στη νεοελληνική : Α. Χριστοδούλου, Θεολόγος)