(Του Hans Kung Ομότιμου καθηγητού Οικουμενικής Θεολογίας Πανεπιστημίου Τυβίγγης)

«Διαφορετική είναι η συμπεριφορά μας με «εξω-κοσμικές» εικοτολογίες (=πιθανολογίες), οι οποίες χωρίς κάποια εμπειρικά δεδομένα αξιώνουν να δεχτούμε τελείως χωρισμένες από το δικό μας σύμπαν χωροχρονικές δομές, επομένως άλλα «σύμπαντα», μάλιστα ένα «πολυσύμπαν».

Στην εικοτολογούσα φαντασία οι θεωρίες για τους πολλούς κόσμους δεν θέτουν όρια και έτσι έχει κανείς το βάσανο της εκλογής ή την εκλογή του βασάνου:

-        Πρέπει άραγε κανείς, μαζί με τους Adrej Linde και Alexander Vilenkin, να δεχτεί μία απεριόριστη φάση επέκτασης, μέσα στην οποία αναπτύσσονται πολλά σύμπαντα από χωριστές αρχικές εκρήξεις;

-        Ή πρέπει κανείς, μαζί με τους Alan Guth,Edward Harrison και Lee Smolin, να υποθέσει ότι σε μια μαύρη τρύπα μπορεί να γεννηθεί ένα νέο σύμπαν, που εκτείνεται σε μια νέα περιοχή χρόνου και χώρου και δεν είναι σε μας προσιτό;

-        Ή πρέπει κανείς μαζί με τους Liza Randell & Raman Sandrum, να υποθέσει ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν άλλα σύμπαντα χωρισμένα από μας σε διαστάσεις εκτός του χώρου και να επιδρούν το ένα πάνω στο άλλο με τη βαρύτητα ή και όχι;…

Είναι αυτονόητο πως δεν θα πρέπει να είναι πάνω από 10% περίπου οι φυσικοί, που εκπροσωπούν τη θεωρία περί πολλών κόσμων. Και ένας τόσο επιφανής φυσικός όπως ο Steven Weinberg κατέστησε γνωστό ότι είναι

«πολύ απασχολημένος και επομένως δεν έχει χρόνο για ασήμαντα πράγματα όπως η διδασκαλία περί πολλών κόσμων»(27).

Φιλικότερα, αλλά όχι λιγότερο απερίφραστα, ο φυσικός της Γοττίγγης Hubert Goenner γράφει για τη «γνωσιοθεωρητικά ύποπτη έρευνα για το πολυσύμπαν»:

«Η διαδικασία της πυρηνοποίησης επιμέρους «κόσμων» σύμφωνα με μια θεωρητική άποψη πρέπει να συνεχίζεται διαρκώς. «Γονείς»-κόσμοι σχηματίζουν «μωρά-σύμπαντα [Baby-Universen]». Βεβαίως δεν θα ήταν δυνατόν να αφήσουν ένα σινιάλο. Φυσικά τέτοια σενάρια είναι δυνατά και γεμάτα από φαντασία· αλλά όταν καταρχήν δεν μπορούν να εξετάζονται με μετρήσεις, δεν ανήκουν στην φυσικοεπιστημονική κοσμολογία» (28)….

Με όλα αυτά διερωτάται κανείς, μήπως δεν θα ήταν κάπως απλούστερο και πλέον αξιόπιστο, αντί της ουτοπίας των «συμπάντων, που αναπαράγουν τον εαυτό τους», να δεχτούμε την άποψη του Fred Hoyle, για να αφήσουμε να προκαλούμεθα από την πανάρχαια αντίληψη περί ενός ακριβώς σύμπαντος, που δεν δημιουργεί το ίδιο τον εαυτό του; (32)…

Κατά ευχάριστο τρόπο έρχεται ο Martin Rees να μιλήσει για το θεμελιώδες ζήτημα και απορρίπτει την «τύχη» ως εξήγηση της «Φυσικής», που όμοια με τη θεία πρόνοια έχει οδηγήσει στους γαλαξίες, στ’ αστέρια, στους πλανήτες και στα 92 χημικά στοιχεία του περιοδικού πίνακα».

Ο ίδιος προσθέτει ότι

«το σύμπαν μας αναπτύχθηκε από μία απλή αρχή –μία πρωταρχική έκρηξη-, για την οποία υπήρξε αποφασιστική μία κατάλληλη σύντομη συνταγή. Αλλά αυτή η συνταγή φαίνεται ότι ήταν πολύ ειδική» (33) –αυτό με λίγα λόγια αφήνει ο Rees να εννοηθεί ως εξήγηση για τη «δημιουργία». Παρά ταύτα δυστυχώς: Αντί αυτός να συζητήσει επιστημονικά για τη μοντέρνα κατανόηση της δημιουργίας, ξεπερνά τη σκέψη περί δημιουργίας χωρίς συζήτηση, για να χαρίσει όλη του την προσοχή στην υπόθεση ενός «ειδικού σύμπαντος, που ανήκει σε ένα σύνολο είτε πολυσύμπαν» (34). Πρόκειται για μια νέα περίπτωση της «ενστικτώδους αντίθεσης»….

Ο Frank Tipler, καθηγητής της Μαθηματικής Φυσικής στη Νέα Ορλεάνη και συγγραφέας του μπεστ σέλερ Μία Φυσική της αθανασίας, στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1960 ως σπουδαστής είχε παρακολουθήσει δύο σεμινάρια στον καθηγητή Steven Weinberg στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασσαχουσέτης (ΜΙΤ). Μετά την ανακάλυψη της «ακτινοβολίας του υποβάθρου» των μικροκυμάτων τα κοσμολογικά μοντέλα βρέθηκαν στο κέντρο της συζήτησης. Κατά τον Tipler ο Weinberg πρέπει να έχει πει στους φοιτητές του:

«Εκ των δύο κοσμολογικών μοντέλων –της θεωρίας της πρωταρχικής έκρηξης και της θεωρίας της σταθερής κατάστασης- προτιμώ την τελευταία, διότι αυτή μοιάζει ελάχιστα προς τη διήγηση [του βιβλίου] της Γενέσεως. Είναι λυπηρό ότι αυτή η θεωρία αντικρούεται με την ανακάλυψη της κοσμικής ακτινοβολίας του υποβάθρου» (36). Προφανώς πρόκειται για μια περίπτωση «ενστικτώδους αντίθεσης».

Ακόμη και 30 χρόνια αργοτερα ο Tipler εκφράζει την έκπληξή του, διότι ένας φυσικός και αργότερα κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, όπως ο Weinberg, ήταν έτοιμος τότε να αμφισβητήσει την ισχύ της καθιερωμένης Πυρηνικής Φυσικής, της Γενικής Θεωρίας της σχετικότητας και της Κβαντομηχανικής, μόνο και μόνο για να μην είναι υποχρεωμένος ως δεδηλωμένος αθεϊστής να δεχτεί τη διήγηση της Γενέσεως για την αρχή του «ουρανού και της γης». Μπορεί βέβαια η ενστικτώδης αντίθεση του Weinberg μπροστά στις διηγήσεις της Γενέσεως να μην έχει να κάνει μόνο με προκατειλημμένη κριτική της Θρησκείας, με προσωπικά βιώματα ή με την ιουδαϊκή του ιδιοτυπία, αλλά περισσότερο ίσως με μια βιαστική χρησιμοποίηση της θεωρίας της πρωταρχικής έκρηξης ως οργάνου από φονταμενταλιστές χριστιανούς στις ΗΠΑ για να αποδείξουν ότι «η Βίβλος έχει δίκιο»……

Εν πάση περιπτώσει είναι αξιοθαύμαστο, πώς κοσμολόγοι, για το ζήτημα των προϋποθέσεων της αρχής του κόσμου, με πολύπλοκες μαθηματικές εργασίες προσπαθούν να άρουν στοιχειώδεις φιλοσοφικές διατυπώσεις, όπως λ.χ. «Ex nihilo nihil fit- Εκ του μηδενός τίποτα δεν γίνεται». Εντούτοις μερικοί προσπαθούν με κάθε σοβαρότητα να παρακάμψουν με κυκλοτερή κίνηση το πρόβλημα της γένεσης του κόσμου κατασκευάζοντας ένα σύμπαν, το οποίο λειτουργεί ως η μητέρα του! Πρόκειται για την αυτοπαραγωγή του σύμπαντος:

«it created itself (=δημιούργησε αυτό το ίδιο τον εαυτό του)(Richard Gott-Li-Xin Li)(44). Θα μπορούσε κανείς εδώ να αναφωνήσει: «Τι ωραία!».

Μπροστά στην αυτοπεποίθηση με την οποία προβάλλονται τέτοιες θεωρίες, θυμάμαι τα λόγια, που πρέπει να έχει πει ο Ρώσος κάτοχος του βραβείου Νόμπελ για τη Φυσική Λεβ Λαντάου (1908-1968):

«Οι κοσμολόγοι πλανώνται συχνά, αλλά ποτέ δεν αμφιβάλλουν».

Ένα επιφανές μέλος της ήδη αναφερθείσας επιστημονικής συζήτησης φυσικών και θεολόγων, που οργανώθηκε από μένα στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης, ο θεωρητικός φυσικός Herbert Pfister, την 14η Φεβρουαρίου 2001 έκλεισε το αποχαιρετιστήριο μάθημά του στο Πανεπιστήμιο Τυβίγγης με τη θέση:

«Η Θεωρητική Φυσική πάσχει τώρα από μια υπέρμετρη χρήση μαθηματικών-θεωρητικών δομών και από έλλειψη καινοτόμων πειραμάτων της σκέψης… Σήμερα αντιθέτως ολόκληρες στρατιές λεγομένων φυσικών ασχολούνται ήδη περισσότερο από 10 χρόνια π.χ. με τις θεωρίες των υπερχορδών, που προβάλλουν 11 ή και ακόμη περισσότερες διαστάσεις, με τις θεωρίες Μ ή με τις ομάδες Ε 8 χΕ8 και SO (32) κλπ., χωρίς να έχουν παραγάγει έως τώρα ένα μοναδικό καταρχήν δοκιμαστέο, για να μην πούμε επιτυχώς δοκιμασθέν, δεδομένο» (45)…

Στην αρχή της τρίτης χιλιετίας δεν είναι εκπληκτικό, ότι ο ήδη μνημονευθείς κάτοχος του βραβείου Νόμπελ για τη Φυσική Steven Weinberg ακριβώς αναφέρεται στην Έδδα (αρχαιογερμανικοί μύθοι) αντί στη Βίβλο. Ήθελε, όπως ακούσαμε, σε κάθε περίπτωση να αποφεύγει την πρόκληση των βιβλικών διηγήσεων περί δημιουργίας στο βιβλίο της Γενέσεως.

«Μερικοί κοσμολόγοι από φιλοσοφικές αιτίες βρίσκουν αυτό το μοντέλο ενός ταλαντευόμενου σύμπαντος ελκυστικό, προπάντων φυσικά, επειδή αυτό –όπως το μοντέλο της διαρκούς κατάστασης- αποφεύγει επιδέξια το πρόβλημα της Γένεσης»» (29)

(Hans Kung, Η αρχή των πάντων, αποσπάσματα από σελίδες 136-144 & 216, εκδ. Ουρανός όπου και οι πηγές των παραπομπών, μετάφραση και σχόλια Ευαγγέλου Θεοδώρου, Ομοτίμου καθηγητού Θεολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, επιλογή αποσπασμάτων και υπογραμμίσεις π. Νικόλαος Πουλάδας)