ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 15

Στίχ. 11-32. Η παραβολή του ασώτου υιού
15.27 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ ὅτι ῾Ο ἀδελφός σου ἥκει(1), καὶ ἔθυσεν ὁ πατήρ σου
τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν(2), ὅτι ὑγιαίνοντα αὐτὸν ἀπέλαβεν(3).
27 Εκείνος του είπε: “γύρισε ο αδερφός σου, κι ο πατέρας σου έσφαξε
το σιτευτό μοσχάρι, γιατί του ήρθε πίσω γερός”.
(1) =έχει έλθει (δ).
(2) Κανείς λόγος δεν γίνεται για την στολή, το δαχτυλίδι και τα υποδήματα,
αλλά μόνο για το μοσχάρι το σιτευτό και αυτό, διότι τα άσματα και οι χοροί,
για τα οποία ο μεγαλύτερος ρωτά, γίνονταν τη στιγμή που τρωγόταν το μοσχάρι (ο).
(3) Ο δούλος στην απάντησή του αντικαθιστά τις λέξεις του πατέρα: νεκρός ην…
και απολωλός…με την τελείως απλή αυτή φράση, η οποία και μόνη άρμοζε
στα χείλη του δούλου: επειδή τον πήρε πίσω υγιή (g). Το υγιή πιο σωστό
είναι να μην το πάρουμε με ηθική έννοια (= «απέβαλε την νόσο με την μετάνοια» Ζ),
διότι για αυτό ο δούλος δεν θα ήταν σε θέση να εκφέρει γνώμη,
αλλά με τη σημασία της σωματικής υγείας. Όλοι στο σπίτι γνώριζαν,
πόσο ο πατέρας ενδιαφερόταν και αγωνιούσε για την ασφάλεια και υγεία του γιου του (p).

15.28 ὠργίσθη δὲ καὶ οὐκ ἤθελεν(1) εἰσελθεῖν.
ὁ ουν πατὴρ αὐτοῦ ἐξελθὼν(2) παρεκάλει(3) αὐτόν.
28 Αυτός τότε θύμωσε και δεν ήθελε να μπει μέσα.
Ο πατέρας του βγήκε και τον παρακαλούσε,
(1) Είναι αξιοσημείωτη η αλλαγή των χρόνων στα δύο αυτά ρήματα.
Δεν ήθελε με επιμονή να μπει. Ο παρατατικός σημαίνει πεισματική
και συνεχιζόμενη κατάσταση (p). Η άρνηση αυτή ζωγραφίζει θαυμάσια
την δυσαρέσκεια των Φαρισαίων, οι οποίοι δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση
με τους αμαρτωλούς, ούτε κάποιο μέρος στη χαρά για την σωτηρία τους με την μετάνοια (g).
(2) «Ο φιλάνθρωπος πατέρας όμως βγαίνει και τον παρακαλεί
και του εξηγεί πάλι την αιτία της ευφροσύνης» (Θφ). «Σαν φιλότεκνος και σοφός
που είναι και αυτόν που επέστρεψε τιμά και αυτόν που έμεινε έξω παρακαλεί» (Ζ).
Δείχνει και στους δύο γιους την ίδια τρυφερότητα. Το «βγήκε» εδώ είναι παράλληλο
με το «έτρεξε» του σ. 20 (p). Θα μπορούσε να πει δίκαια:
«Εάν δεν θέλει να έλθει, αφήστε τον να στέκεται έξω· κλείστε του την πόρτα
και ας πάει να περάσει τη νύχτα του όπου του αρέσει.
Δεν μπορώ να κάνω ό,τι θέλω στο σπίτι μου; Και δεν ήταν δικό μου
το μοσχάρι το σιτευτό»; Αλλά όχι· ο πατέρας δεν στέλνει στον μεγαλύτερο
κάποιον δούλο, αλλά βγαίνει ο ίδιος και παρακαλεί τον γιο του.
Δείχνεται έτσι η αγαθότητα και συγκατάβαση του Θεού.
Πόσο μειλίχιος και μακρόθυμος και ανεκτικός δείχνεται ο ουράνιος Πατέρας
και στους ανθρώπους που τον προκαλούν. Πώς μιλά στον Κάιν και πώς ζητά
να τον πείσει ότι άδικα λυπήθηκε, επειδή δεν έγιναν δεκτές οι θυσίες του (Γεν. δ 6).
Και πώς «για σαράντα χρόνια υπέμεινε την διαγωγή τους στην έρημο» (Πράξ. ιγ 18).
Και ειδικότερα πόσο μειλίχια συζητά με τον Ιωνά και με συλλογισμούς
ζητά με το παράδειγμα της κολοκύθας να πείσει αυτόν,
ότι δίκαια λυπήθηκε το λαό της Νινευΐ.
(3) Παρατατικός όπως και το προηγούμενο «δεν ήθελε». Συνεχώς και αυτός
παρακαλούσε αυτόν να μπει (p). Το διάβημα αυτό του πατέρα,
ο οποίος βγήκε και προσκαλούσε τον γιο του να μπει, πραγματοποιούνταν
στη συνομιλία αυτή ανάμεσα στον Ιησού και τους ακροατές του Φαρισαίους (g).

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 15

Στίχ. 11-32. Η παραβολή του ασώτου υιού
15.25 Ἦν δὲ(1) ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ πρεσβύτερος ἐν ἀγρῷ(2)·
καὶ ὡς ἐρχόμενος ἤγγισε τῇ οἰκίᾳ, ἤκουσεν συμφωνίας καὶ χορῶν(3),
25 »Ο μεγαλύτερος γιος του βρισκόταν στο χωράφι· και καθώς ερχόταν
και πλησίαζε στο σπίτι, άκουσε μουσικές και χορούς.
(1) Το δεύτερο τμήμα (σ. 25-32) περιλαμβάνει την συνομιλία του μεγαλύτερου
γιου με τον δούλο (σ. 25-28) και την συνομιλία του με τον πατέρα του (σ. 28-32).
«Εδώ είναι το πολυθρύλητο ζήτημα. Πώς ο γιος φαίνεται φθονερός,
ο οποίος έζησε ευάρεστα, κατά τα άλλα, και είχε δουλέψει στον πατέρα;
Το οποίο θα λυθεί, αν βεβαίως κάποιος αναλογιστεί την παραβολή,
για ποιο λόγο ειπώθηκε· οπωσδήποτε δηλαδή ειπώθηκε επειδή γόγγυζαν
οι καθαροί και που δικαίωναν τους εαυτούς τους Φαρισαίοι στον Κύριο,
που δεχόταν πόρνες και τελώνες… Με την παραβολή λοιπόν αυτή ο Κύριος
διδάσκει ως προς αυτή τη γνώμη των Φαρισαίων, ότι ακόμη και αν ήταν
δίκαιοι οι ίδιοι… να μην δυσανασχετούν με το ότι γίνονται δεκτοί οι αμαρτωλοί» (Θφ).
(2) Ήταν στον αγρό πράττοντας το καθήκον του, αλλά όχι με πνεύμα αγάπης.
Αυτό εξηγεί, γιατί δεν ήταν παρών, όταν ο αδελφός του επέστρεφε (p).
(3) Συμφωνία σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι η αρμονία στην ωδή· ομοίως λοιπόν
και σε ωδή και σε όργανο (αυλό κλπ.) ή όργανα, όπως εδώ, όπου η συμφωνία ήταν
αυτή των μουσικών οργάνων, στον ήχο των οποίων χόρευαν, όπως συνηθιζόταν
στα μεγάλα και επίσημα συμπόσια (δ).

15.26 καὶ προσκαλεσάμενος ἕνα τῶν παίδων(1) ἐπυνθάνετο τί εἴη(2) ταῦτα.
26 Φώναξε, λοιπόν, έναν από τους υπηρέτες και ρώτησε να μάθει τι συμβαίνει.
(1) «Παίδες λέει τώρα τους δούλους» (Ζ). Χρησιμοποιούνται στην παραβολή
3 όροι για να δηλώσουν το υπηρετικό προσωπικό, «μίσθιοι, δούλοι, παίδες»
το οποίο υποδηλώνει τα πλούτη του πατέρα (ο). Δεν μπαίνει αμέσως στο σπίτι
και δεν παίρνει ως δεδομένο ότι εκείνο που έκανε ο πατέρας, ήταν ορθό.
Ίσως λοιπόν αυτό υποδηλώνει κακή διάθεση αυτού του γιου.
Παρ’ όλα αυτά το να πληροφορηθεί τι συνέβαινε, ήταν φυσικό και για τις ζητούμενες
αυτές πληροφορίες δεν θα ήταν ίσως επικριτέος (p).
(2) Υπάρχει και η γραφή τι αν είη. Ό,τι γινόταν εκείνη τη στιγμή
ήταν κάτι έκτακτο, που δεν γινόταν κάθε μέρα. Εάν λοιπόν είχαν γίνει προσκλήσεις,
ο μεγαλύτερος θα το γνώριζε. Βρίσκεται λοιπόν μπροστά σε απρόοπτο
και για αυτό ρωτά «τι τάχα ήταν αυτά» (L)=σαν τι να είναι αυτά· τι σήμαιναν αυτά.

δωρεά
Η θεία Κοινωνία είναι δωρεά, δεν είναι αμοιβή. Είναι χάρισμα, δεν είναι ανταπόδοσις.
Ε.Π.Ε. 18α,236
κληρικοί και λαϊκοί
Υπάρχουν περιπτώσεις, που δεν διαφέρει καθόλου ο ιερέας από τον απλό πιστό, όπως για παράδειγμα την ώρα της θείας Κοινωνίας. Όλοι απολαμβάνουμε τα ίδια με τον ίδιο τρόπο. Ένα Σώμα βρίσκεται μπροστά σε όλους και ένα Ποτήριο.
Ε.Π.Ε. 19,486
με ευλάβεια
Το ίδιο σώμα βρίσκεται μπροστά σε όλους, το ίδιο, το ένα ποτήριο. Και στις προσευχές βλέπει κανείς, ότι ο λαός συμμετέχει πολύ. Διότι προσεύχονται και για όσα γίνονται, αλλά και για όλους τους ανθρώπους, τους αμαρτωλούς, τόσο ο ιερέας, όσο και ο λαός. Και όλοι λένε την ίδια προσευχή, προσευχή για να μας ελεήση ο Θεός. Και όταν πρόκηται να κοινωνήσουμε, ανάξιοι όντες, άλλη πρέπει να κάνουμε προσευχή. Όλοι μαζί γονατίζουμε στο έδαφος και υστέρα σηκωνόμαστε όρθιοι. Όταν επίσης πρόκηται να μεταλάβουμε, όλοι ανταλλάσσουμε ασπασμούς.
Ε.Π.Ε. 19,486
στις μεγάλες γιορτές;
Βλέπω πολλούς να συμμετέχουν στην κοινωνία του σώματος του Χριστού, αλλ’ όπως έτυχε, από συνήθεια περισσότερο και για το νόμο, παρά με το νου και την καρδιά. Λένε: Αν έρθη ο καιρός της αγίας Τεσσαρακοστής, σε όποια κατάστασι και αν βρίσκεται κάποιος, μπορεί να συμμετέχη στα μυστήρια. Το ίδιο όταν έρθη η ημέρα των Χριστουγέννων. Και όμως δεν είναι ο καιρός, δηλαδή η γιορτή των Χριστουγέννων ή η Μεγάλη Σαρακοστή, που καθιστά τους ανθρώπους άξιους να προσέρχωνται στα μυστήρια, αλλ’ η ειλικρίνεια και η καθαρότητα της ψυχής. Με τέτοια ψυχή να προσέρχεσαι πάντα. Χωρίς αυτήν ουδέποτε.
Ε.Π.Ε. 20,484
μια η θυσία, παντού όλος ο Χριστός
Πάντοτε προσφέρουμε τον ίδιο Χριστό, όχι σήμερα άλλο πρόβατο και αύριο άλλο, αλλά πάντοτε το ίδιο. Ώστε μια είναι η θυσία. Ένας παντού ο Χριστός. Και εδώ είναι ολόκληρος και εκεί ολόκληρος. Ένα σώμα.
Ε.Π.Ε. 25,36-38
όχι το πότε, αλλά το πώς
Ποιους θα αποδεχτούμε στη θεία Κοινωνία; Όσους μια φορά προσέρχονται; Όσους πολλές φορές; Όσους λίγες φορές; Ούτε αυτούς που μεταλαμβάνουν μια φορά, ούτε όσους πολλές ή λίγες φορές προσέρχονται, αλλά ποιους; Όσους μεταλαμβάνουν με καθαρή συνείδησι, με καθαρή καρδιά, με βίο ανεπίληπτο. Αυτοί ας πλησιάζουν πάντοτε. Οι άλλοι ούτε μια φορά.
Ε.Π.Ε. 25,38
όχι μόνο τη Σαρακοστή
Σαράντα μέρες διαθέτεις για την υγεία της ψυχής; Ίσως ούτε και σαράντα. Και περιμένεις να εξιλεώσης τον Θεό; Παίζεις, άνθρωπε; Αυτά τα λέω, όχι για να σας εμποδίσω από την προσέλευσί σας μια φορά το χρόνο στη θεία Κοινωνία, αλλ’ επειδή θέλω συνεχώς να προσέρχεστε στη μετάληψι των αγίων. Γι’ αυτό και ο ιερέας προσφωνεί την ώρα εκείνη και καλεί τους αγίους να προσέλθουν, επικρίνοντας και με τα λόγια αυτά εκείνους, που απροετοίμαστοι προσέρχονται.
Ε.Π.Ε. 25,40
καταφρονητές
Ο Θεός σε έκανε παιδί Του, και συ θες να γίνης δούλος; Θέλησε ο Χριστός να εγκατασταθή μέσα σου, και συ τον ευτελίζεις με κραιπάλες και μέθες; Ας τα ακούσουμε όσοι ανάξια μεταλαμβάνουμε των αχράντων Μυστηρίων. Ας τα ακούσουμε όσοι ανάξια πλησιάζουμε στην τράπεζα εκείνη.
Ε.Π.Ε. 25,82-84
αναξίως, μεγάλη αμαρτία
Κοινωνάμε των φρικτών μυστηρίων ανάξια όταν έχουμε μνησικακία ή κατακρίνουμε τους άλλους. Μερικοί δε από μας και μεθάνε. Καθένα απ’ αυτά τα αμαρτήματα και μόνο του είναι ικανό να μας αποκλείση από τη βασιλεία των Ουρανών. Όταν μάλιστα συνυπάρχουν όλα μαζί, τότε πώς θ’ απολογηθούμε που προσερχόμαστε τόσο ανάξια; Έχουμε ανάγκη από πολλή μετάνοια, αγαπητοί, από πολλή προσευχή, από πολλή ευψυχία, από πολλή προσοχή.
Ε.Π.Ε. 18α,202
όλοι μαζί, με ομόνοια
Η τράπεζα προσφέρεται κοινή σε όλους, και στον πλούσιο και στο φτωχό. Δεν απολαμβάνει αφθονότερα ο πλούσιος. Δεν είναι μικρότερη η προσφορά στο φτωχό. Η ίδια τιμή για όλους. Το ίδιο προσέρχονται όλοι. Και ο λειτουργός δεν κάνει συστολή των τιμίων Δώρων μέχρις ότου κοινωνήσουν όλοι από την πνευματική τράπεζα. Όλοι οι ιερείς στέκουν και βοηθούν (στη μετάδοσι των Δώρων).
Ε.Π.Ε. 27,270

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 358-361)

κοινό δείπνο
Η θεία Ευχαριστία της Κυριακής πρέπει να είναι κοινό δείπνο. Διότι τα δώρα του Κυρίου μας δεν μπορεί του ενός μεν να είναι, του άλλου δε να μην είναι. Είναι κοινά όλων.
Ε.Π.Ε. 21,538
Κυριακό δείπνο
Το άριστο το κάλεσε δείπνον. Διότι σ’ εκείνο το δείπνον βρίσκονταν όλοι μαζί στο τραπέζι, μολονότι η απόστασις ανάμεσα σε πλουσίους και φτωχούς δεν είναι όση η απόστασις ανάμεσα στο Διδάσκαλο και στους μαθητές· αυτή είναι άπειρη. Κι όχι απλώς η απόστασις μεταξύ του Διδασκάλου και των μαθητών, αλλ’ η απόστασις μεταξύ του Διδασκάλου και του προδότη. Και ο προδότης (Ιούδας) ήταν μαζί· δεν τον έδιωξε ο Διδάσκαλος. Έκανε και αυτόν ακόμα μέτοχο της συνάξεως και κοινωνό των μυστηρίων Του.
Ε.Π.Ε. 18α,190
για όλους Όλος
Να προσέρχεσαι για να ευχαριστής για όσα απήλαυσες. Αλλά και συ ν’ ανταποδίδης ευγνωμοσύνη και να μην αποχωρίζης τον εαυτό σου από τον πλησίον. Διότι και ο Χριστός σε όλους εξ ίσου έδωσε με τους λόγους, «Λάβετε, φάγετε». Εκείνος έδωσε εξίσου σε όλους το Σώμα του, ενώ συ ούτε το απλό ψωμί δεν μοιράζεσαι εξ ίσου με τους άλλους; Για όλους ο Χριστός εξ ίσου μοιράστηκε, και έγινε σώμα εξ ίσου για όλους.
Ε.Π.Ε. 18α,198
θεία Ευχαριστία
Όταν μιλάω για ευλογία, την ευχαριστία λέω. Και όταν μιλάω για ευχαριστία, ξετυλίγω όλο το θησαυρό της ευεργεσίας του Θεού και υπενθυμίζω τις μεγάλες εκείνες δωρεές. Διότι και μεις, όπως με το άγιο Ποτήριο μιλάμε για τις άφατες ευεργεσίες του Θεού που απολαύσαμε, έτσι προσεγγίζουμε και κοινωνάμε, ευχαριστώντας, διότι απάλλαξε το ανθρώπινο γένος από την πλάνη, διότι, ενώ ήμασταν μακριά, μας έφερε κοντά, διότι μας ανέδειξε αδελφούς Του και συγκληρονόμους Του. Για όλα αυτά και τα παρόμοια με ευχαριστία προσερχόμαστε στη θεία Κοινωνία.
Ε.Π.Ε. 18α,200
και ελεημοσύνη
Αν, λοιπόν, προσέρχεσαι στη θεία Ευχαριστία, να μη κάνης τίποτε ανάξιο της Ευχαριστίας. Να μην εξευτελίζης τον αδελφό σου. Να μη περνάς αδιάφορος μπροστά από τον πεινασμένο. Να μη μεθάς. Να μη προσβάλλης την Εκκλησία. Διότι προσέρχεσαι να ευχαριστήσης για όσα απήλαυσες. Να ανταποδίδης, λοιπόν, και συ την ευεργεσία· να μην αποχωρίζης τον εαυτό σου από τον πλησίον. Ο Χριστός εξ ίσου έδωσε το Σώμα του σε όλους, ενώ συ ούτε το φυσικό ψωμί δεν μοιράζεις εξ ίσου. Τεμαχίστηκε ο άγιος Άρτος εξ ίσου για όλους. Για όλους εξ ίσου έλαβε σώμα και θυσιάστηκε Εκείνος.
Ε.Π.Ε. 18α,200
ποτήριο και Ποτήριο
Υπήρχε ποτήριο και στην Παλαιά Διαθήκη, οι θυσίες και το αίμα των ζώων. Μετά τη θυσία, αφού έβαζαν το αίμα σε ποτήριο και σε φιάλη, ράντιζαν. Επειδή, λοιπόν, αντί αίματος ζώων καθιέρωσε σαν θυσία το δικό Του αίμα, για να μη ταραχθή κανένας όταν ακούση αυτό, υπενθύμισε την παλαιά εκείνη θυσία.
Ε.Π.Ε. 18α,200
ο αναξίως κοινωνών
Όπως ακριβώς τότε οι στρατιώτες δεν κέντησαν την πλευρά, για να πιουν από το λυτρωτικό αίμα, αλλά για να το εκχύσουν, έτσι και όσοι ανάξια προσέρχονται, τίποτε δεν ωφελούνται από το άγιο Ποτήριο.
Ε.Π.Ε. 18α,202
και πριν και μετά τη θεία Κοινωνία
Είναι ανάγκη και στα δυο να σωφρονούμε, και πριν και μετά τη θεία Κοινωνία. Και μάλιστα μετά, όταν έχουμε δεχτή μέσα μας το Νυμφίο. Προτού να κοινωνήσης, να προσέχης, για να είσαι άξιος να Τον λάβης. Ύστερα, για να μη φανής ανάξιος Εκείνου, που τον πήρες μέσα σου. Πήρες το Σώμα του Χριστού, και δεν φρίττεις κάνοντας έργα σκοτεινά;
Ε.Π.Ε. 18α,206
αναξίως, αναιδώς
Όταν μιλάω για εμπαθείς επιθυμίες, εννοώ και τις επιθυμίες των σωμάτων και τις των χρημάτων και τις του θυμού και της μνησικακίας, και όλες τις εμπάθειες. Και πρέπει αυτός, που προσέρχεται, αφού απαλλαγή από όλα αυτά, τότε ν’ αγγίζη την καθαρή εκείνη θυσία.
Ε.Π.Ε. 18α,214
απροετοίμαστα, τις μεγάλες γιορτές
Δεν επιδιώκουμε να προσέλθουμε, αφού προετοιμαστούμε και καθαρίσουμε τα κακά από τους εαυτούς μας και αφού γεμίσουμε από κατάνυξι, αλλ’ όταν είναι γιορτή, οπότε προσέρχονται όλοι!
Ε.Π.Ε. 18α,214

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 356-358)

Θεία Κοινωνία
και ειρήνη
Η θυσία της Λειτουργίας γίνεται για την ειρήνη με τους άλλους, και συ δεν πετυχαίνεις να έχης ειρήνη με όλους, αν και βρίσκεσαι στη Λειτουργία; Τότε σου είναι ανώφελη η μετάληψις χωρίς την αρετή της ειρήνης. Κάνε πρώτα αυτό, να έχης ειρήνη με τους άλλους, που γι’ αυτό προσφέρεται η θυσία, και τότε θ’ απολαύσης σωστά τη θ. Λειτουργία. Άλλωστε γι’ αυτό ήρθε στον κόσμο ο Υιός, για να συμφιλιώση τον άνθρωπο με το Θεό.
Ε.Π.Ε. 5,620-622
ευχαριστία
Το μυστήριο, που κάθε ήμερα τελούμε στη σύναξί μας, ονομάζεται Ευχαριστία. Διότι είναι ανάμνησις πολλών ευεργεσιών, και διότι είναι η σύνοψις όλης της φροντίδας του Θεού, που ετοιμάζει να Τον ευχαριστούμε με όλα.
Ε.Π.Ε. 10,158
ενωμένοι
Ενωθήκαμε με το Χριστό στην πνευματική τράπεζα. Ας ενωθούμε και με την αγάπη, αφού πάντοτε μετέχουμε του Σώματος του Δεσπότου.
Ε.Π.Ε. 10,408
όχι απροετοίμαστα
Κανένας απάνθρωπος ας μη προσέλθη στη θεία Κοινωνία. Κανένας σκληρός και ανελέητος. Κανένας τελείως ακάθαρτος. Τα λέω και σε σας, που μεταλαμβάνετε, αλλά και σε σας που διακονείτε τα μυστήρια. Δεν είναι μικρή η ευθύνη σας, αν επιτρέψετε σε κάποιον να μετάσχη της τραπέζης αυτής, ενώ ξέρετε ότι έχει διαπράξει πονηρία και δεν έχει μετανοήσει. Το αίμα του θα ζητηθή από τα δικά σας χέρια. Και αν ακόμα είναι στρατηγός, εμπόδισέ τον. Και αν ακόμα είναι ύπαρχος, εμπόδισέ τον. Και αν ακόμα είναι αυτός ο βασιλιάς, εμπόδισε, αν προσέρχεται ανάξια. Έχεις μεγαλύτερη από εκείνον εξουσία.
Ε.Π.Ε. 12,218
μάννα
Όπως ακριβώς συ τρως το Σώμα του Δεσπότου, έτσι και εκείνοι το μάννα. Και όπως συ πίνεις το Αίμα, έτσι και εκείνοι το νερό, που ξεπήδησε από την πέτρα. Διότι, αν και ήσαν αισθητά τα διδόμενα, παρείχοντο και πνευματικά. Έτσι μαζί με το σώμα έτρεφαν και την ψυχή και την ωδηγούσαν στην πίστι.
Ε.Π.Ε. 18α,50
ευχαριστία
Το ποτήριο, που ευλογείται στη θεία Λειτουργία, είναι κοινωνία του Αίματος του Χριστού. Όταν λέω ευλογία, εννοώ ευχαριστία. Όταν μιλάω για ευχαριστία, ξεδιπλώνω όλο το θησαυρό των ευεργεσιών του Θεού και θυμάμαι όλες τις μεγάλες Του δωρεές. Γι’ αυτό και μεις μπροστά στο άγιο Ποτήριο αναφέρουμε τις άφατες ευεργεσίες του Θεού και όλα όσα έχουμε από το Θεό απολαύσει. Έτσι προσφέρουμε την αναίμακτη λατρεία και κοινωνούμε, ευχαριστώντας που απήλλαξε ο Θεός από την πλάνη το γένος των ανθρώπων. Ήμασταν μακριά και μας έφερε κοντά Του. Ενώ ήμασταν χωρίς ελπίδα και ζούσαμε ως άθεοι, μας έκανε αδελφούς και συγκληρονόμους. Ευχαριστώντας γι’ αυτά και τα παρόμοια, προσερχόμαστε στο Ποτήριο.
Ε.Π.Ε. 18α,82-84
κλάσις του Άρτου
«Τον κόβουμε τον άρτο». Αυτό είναι δυνατό να το δη κανείς στη θεία Ευχαριστία. Στο Σταυρό όμως όχι, αλλά το αντίθετο από αυτό. Διότι για εκείνο το Σώμα λέει, «οστούν απ’ Αυτόν δεν θα συντριβή». Αλλ’ αυτό, που δεν έπαθε πάνω στο Σταυρό, αυτό πάσχει για σένα στην προσφορά. Ανέχεται να κατακόπτεται, για να μας γεμίση όλους.
Ε.Π.Ε. 18α,86
αξίως και αναξίως
Η θυσία απαιτεί να προσερχώμαστε με ομόνοια και θερμή αγάπη. Ως αετοί του πνεύματος να πετάμε σε ουράνιο χώρο. Μάλλον δε και πάνω από τον ουρανό. Διότι η Τράπεζα αυτή είναι για τους αετούς, όχι για τις καρακάξες.
Ε.Π.Ε. 18α,96
με αγάπη και ευλάβεια
Ας προσερχώμαστε με θερμότητα προς Αυτόν και με πυρακτωμένη αγάπη, για να μην υποστούμε μεγαλύτερη τιμωρία. Ας ανορθώσουμε τους εαυτούς μας και ας φρίξουμε και ας δείξουμε πολύ περισσότερη ευλάβεια. Διαφορετικά, αν απροετοίμαστοι και χωρίς δέος προσερχώμαστε στο Μυστήριο, θα επισωρεύσουμε φωτιά πάνω στα κεφάλια μας.
Ε.Π.Ε. 18α,102
εφόδιο ζωής αιωνίου
Όπως είναι κίνδυνος το να προσερχώμαστε απερίσκεπτα, έτσι το να μη κοινωνούμε στις θείες Λειτουργίες, είναι πνευματική πείνα και θάνατος. Διότι η άγια Τράπεζα είναι ενίσχυσις της ψυχής, είναι η συγκράτησις του μυαλού μας, είναι ο τρόπος να παρουσιαστούμε στο Θεό, είναι η ελπίδα μας, η σωτηρία μας, το φως μας, η ζωή μας. Φτάνοντας στην εκεί ζωή με αυτή την αναίμακτη θυσία, με πολλή παρρησία θα παρουσιαστούμε στα ιερά πρόθυρα, ασφαλισμένοι από παντού, σαν να φοράμε χρυσή πανοπλία.
Ε.Π.Ε. 18α,104
υποδοχή
Είδες πώς βλέπεις το τιμιώτερο από όλα τα πράγματα της γης; Και όχι μόνο βλέπεις, αλλά και αγγίζεις; Και όχι μόνο αγγίζεις, αλλά και τρώγεις; Και αφού το απολαύσεις, πηγαίνεις στο σπίτι σου. Καθάριζε, λοιπόν, την ψυχή σου, ετοί¬μαζε τη διάνοιά σου για την υποδοχή αυτών των μυστηρίων.
Ε.Π.Ε. 18α,104
για όλους
Λέει ο Παύλος: «Όταν συνέρχεστε στη σύναξι, μερικοί σαν να μην έρχωνται στο Κυριακό δείπνο». Η σύναξις της εκκλησίας είναι σύναξις αγάπης και αδελφότητας. Σ’ εκείνον τον μυστικό δείπνο ήσαν όλοι μαζί συμμετέχοντες.
Ε.Π.Ε. 18α,190

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 352-356)

Θέατρο
όχι ψυχαγωγία!
Παρακαλώ όλους σας, και σεις οι ίδιοι να αποφεύγετε τις βρώμικες επισκέψεις και παραμονές στα θέατρα, αλλά και και όσους συχνάζουν εκεί να τους απομακρύνετε. Διότι όσα συμβαίνουν εκεί δεν είναι ψυχαγωγία είναι ψυχοκτονία και καταστροφή και κόλασις.... Εξέτασε τον εαυτό σου, πως γίνεσαι όταν αναχωρής από την εκκλησία και πως όταν φεύγης από τα θέατρα, και σύγκρινε. Έτσι δεν θα χρειαστής καθόλου τα δικά μου λόγια.
Ε.Π.Ε. 7,614
γεμάτο αισχρότητα
Αν εδώ στο ναό, όπου ακούγονται ψαλμοί και προσευχές και λέγονται θεία λόγια και επικρατεί φόβος Θεού και πολλή ευλάβεια, πολλές φορές σαν κακούργος ληστής εισχωρεί η κακή επιθυμία, πώς όσοι κάθονται στο θέατρο και τίποτε το καλό δεν ακούνε και δεν βλέπουν, αλλά γεμίζουν το μυαλό τους με αισχρότητα πολλή και βλακεία και πολιορκούνται τα αυτιά τους και τα μάτια τους με το κακό, πώς μπορούν να ξεφύγουν την πονηρή επιθυμία; Και αν δεν μπορούν, τότε πώς θα καταφέρουν ν’ αποφύγουν τα εγκλήματα της μοιχείας;
Ε.Π.Ε. 8α,234
φωτιά παράλογου έρωτα
Στο θέατρο, όταν δουν την πόρνη να στολίζεται με χρυσά κοσμήματα, ο μεν φτωχός στενοχωριέται και θρηνεί, βλέποντας τη γυναίκα του να μην έχη τίποτε το παρόμοιο, οι δε πλούσιοι περιφρονούν τις γυναίκες τους και τις εγκαταλείπουν, λόγω του αισχρού και προκλητικού θεάματος. Όταν η πόρνη στο θέατρο προβάλλη προκλητικά τα ρούχα της, το βλέμμα της, τη φωνή της, το βάδισμά της, τα πάντα, φεύγουν από το θέατρο οι άντρες κυριευμένοι από τη φωτιά του αισχρού έρωτα και μπαίνουν στα σπίτια τους αιχμάλωτοι του πειρασμού.
Ε.Π.Ε. 11,666
ασελγείας
Τι κάνεις, άνθρωπε; Περιεργάζεσαι τα κάλλη των γυναικών και δεν φρίττεις που προβαίνεις σ’ αυτού του είδους τις αμαρτίες μέσα στο ναό; Για πορνείο την πέρασες την εκκλησία και ατιμότερη απ’ την αγορά; Έξω μεν στο δρόμο φοβάσαι και ντρέπεσαι να περιεργάζεσαι μια γυναίκα, ενώ στο ναό του Θεού, την ώρα μάλιστα που σου μιλάει ο Θεός και σε απειλεί, πορνεύεις και μοιχεύεις; Όλα αυτά σας τα μαθαίνουν τα θέατρα, που πηγαίνετε και είναι κέντρα ακολασίας.
Ε.Π.Ε. 11,800
σκληρό θέαμα, άξιο κολάσεως
Ρωτάς ακόμα, γιατί υπάρχει κόλασις; Μη ρωτάς, αν υπάρχη κόλασις. Να ρωτάς πώς υπάρχει μια μόνο κόλασις. Διότι πόσων κολάσεων άξιοι είναι όσοι συγκροτούν αυτό το άγριο και σκληρό θέατρο και γελάνε για πράγματα που θα έπρεπε να κλαίνε, και εκείνοι και σεις, και μάλιστα σεις που αναγκάζετε να γίνωνται τέτοιες ασχήμιες.
Ε.Π.Ε. 18,614
αισχρό της νύχτας
Τα θεατρικά έργα των ειδωλολατρών είναι γεμάτα από μοιχείες, ασέλγειες και ανηθικότητες. Γίνονταν νυχτερινά γλέντια βρωμερά και προσκαλούσαν και γυναίκες να τα παρακολουθήσουν. Πω πω αισχρά πράγματα! Τη νύχτα ξενυχτούσαν σε θέατρο και παρθένος κόρη καθόταν ανάμεσα σε παράφορους νεαρούς και μεθυσμένο όχλο. Πανηγύρι τους ήταν το σκοτάδι και όλα τα σκοτεινά και βρώμικα έργα, που τελούνταν από αυτούς.
Ε.Π.Ε. 24,108
η παρούσα ζωή
Τώρα είναι ο καιρός της δωρεάς. Ας μην απελπίζεται κανένας. Τότε θα είναι ο καιρός της απογνώσεως, όταν θα κλείνεται ο Νυμφώνας, όταν θα μπη ο Βασιλιάς να δη εκείνους που βρίσκονται μέσα, όταν θ’ απολαύσουν τη χαρά του παραδείσου εκείνοι που θ’ αξιωθούν. Δεν έφτασε ακόμα η ώρα. Το θέατρο της παρούσης ζωής ακόμα λειτουργεί. Ο αγώνας ακόμα συνεχίζεται. Το βραβείο ακόμα είναι αβέβαιο.
Ε.Π.Ε. 24,384
τότε και τώρα
Ο τωρινός καιρός είναι για μετάνοια. Εκείνος είναι για την κρίσι. Αυτός είναι για αγώνες, εκείνος για τα στεφάνια. Αυτός για κόπο, εκείνος για άνεσι. Αυτός για κούρασι, εκείνος για αμοιβή.
Ε.Π.Ε. 30,318
σπατάλη χρόνου
Θα ζητήσει λόγο ο Θεός για το πώς σπαταλήσαμε την κάθε μέρα. Τι θα πούμε; Τι θα απολογηθούμε, όταν θα μας ζητήση τις ευθύνες εκείνη την ημέρα;... Νοίκιασες από τον Θεό το σπίτι, δηλαδή, αυτή τη ζωή και δεν πλήρωσες το ενοίκιο. Και όχι μια μέρα, αλλά και την άλλη. Ενώ θα έπρεπε μετά την κούρασι της αμαρτίας της μιας μέρας, την άλλη να ξεκουραστής, εσύ και πάλι πήγαινες σε θέατρα, τρέχοντας από καπνό σε φωτιά, και ο καθένας σε άλλο βάραθρο πέφτουμε, πάντοτε χειρότερο.
Ε.Π.Ε. 31,316
η εκκλησία της λατρείας;
Η εκκλησία δεν είναι θέατρο, για ν’ ακούμε όσα λέγονται προς ευχαρίστησι. Πρέπει να φεύγουμε από τον εκκλησιασμό ωφελημένοι. Κερδισμένοι με μεγάλο κέρδος. Αν ερχώμαστε για να ψυχαγωγηθούμε για λίγο και φεύγουμε χωρίς να έχουμε αποκομίσει ωφέλεια από όσα λέχτηκαν, τότε άδικα ερχόμαστε.
Ε.Π.Ε. 31,644

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 349-352)

και συναγωγή
Αν δεν επιτρέπης να πηγαίνουν στο θέατρο, πολύ περισσότερο πρέπει να το κάνης αυτό προκειμένου για τη συναγωγή των Ιουδαίων. Στην πρώτη περίπτωσι πρόκειται για αμαρτία, στη δεύτερη είναι ασέβεια. Και τα λέμε αυτά όχι φυσικά για να τους αφήνετε να πηγαίνουν στα θέατρα, αφού και αυτό είναι κακό, αλλά για να εμποδίζετε πολύ περισσότερο την είσοδο στη συναγωγή.
Ε.Π.Ε. 34,220
Θεάνθρωπος Χριστός
μέχρι πότε ως Θεάνθρωπος;
Μη νομίσης, ότι θ’ ατονήση ο Χριστός, επειδή θα καταργήση κάθε αρχή και εξουσία... Έως ότου κάνη όλα αυτά, πρέπει αυτός να βασιλεύη... Δεν διακόπτεται δε η βασιλεία Του, αλλ’ επικρατεί και ισχύει και μένει, μέχρις ότου πετύχη τα πάντα.
Ε.Π.Ε. 18α,612
Όμοιος με μας
Τι, λοιπόν, σημαίνει το «γενόμενος όμοιος προς τους ανθρώπους»; Πολλά μεν χαρακτηριστικά είχε δικά μας, πολλά όμως δεν είχε, όπως: Δεν γεννήθηκε από σχέσι ανδρός και γυναικός και αμαρτία δεν έπραξε. Αυτά υπήρχαν στο Χριστό, ενώ δεν υπάρχουν σε κανένα άνθρωπο. Δεν ήταν μόνο αυτό, που φαινόταν, αλλά και Θεός. Φαινόταν μεν άνθρωπος, όμως δεν ήταν όμοιος με τα πολλά των ανθρώπων. Βέβαια ως προς τη σάρκα ήταν όμοιος με μας. Γι’ αυτό λέει, «όμοιος προς τους ανθρώπους». Διότι εμείς μεν είμαστε ψυχή και σώμα. Εκείνος δε Θεός και ψυχή και σώμα. Γι’ αυτό λέει, «όμοιος»
Ε.Π.Ε. 21,538
μεσίτης
Ο μεσίτης οφείλει να βρίσκεται σε σχέσι και με τους δυο, που είναι μεσίτης. Το έργο του μεσίτη αυτό είναι, το να έχη σχέσι και κοινωνία και με τους δυο, των οποίων είναι μεσίτης. Αν όμως κοινωνή με τον ένα, και με τον άλλον δεν έχη καμμιά σχέσι, τότε καθόλου δεν είναι μεσίτης. Αν, λοιπόν, ο Χριστός δεν μετέχη της φύσεως του Πατρός, τότε δεν είναι μεσίτης.
Ε.Π.Ε. 23,232
αχώριστες οι δυο φύσεις
Όταν μιλάω για ανθρώπινη φύσι, εννοώ αυτήν που είναι ενωμένη με τη Θεότητα. Δεν την χωρίζω, αλλ’ αφήνω να σκέπτεται κανείς αυτά που πρέπει.
Ε.Π.Ε. 24,526
Θεαρέσκεια
δεν εξαπατάται ο Θεός
Όποιος θέλει να πείση ανθρώπους, μετέρχεται πολλά δόλια και απατηλά και διεστραμμένα. Χρησιμοποιεί απάτη και ψέματα, για να κερδίση τη γνώμη των ακροατών του. Όποιος όμως θέλει να πείση τον Θεό και προσπαθεί να αρέση σε Εκείνον, χρησιμοποιεί απλότητα και καθαρότητα νου και ψυχής. Άλλωστε δεν είναι δυνατόν να εξαπατήση κανείς τον Θεό. Δεν αγωνιζόμαστε να κερδίσουμε τη δόξα των ανθρώπων και να αρέσουμε στους ανθρώπους. Στον Θεό προσπαθούμε να αρέσουμε.
Ε.Π.Ε. 20,204

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 348-349)