Του Αββά Αρσενίου λστ.

Έλεγαν για τον Αββά Αρσένιο, ότι αρρώστησε κάποτε στη Σκήτη και πήγε ο πρεσβύτερος και τον έφερε στην εκκλησία και τον έβαλε σε στρωσίδι, με μικρό μαξιλάρι κάτω από την κεφαλή του. Και να, ένας από τους γέροντες όπου ήλθε να τον επισκεφθεί, σαν τον είδε στο στρωσίδι και με το μαξιλάρι από κάτω, σκανδαλίσθηκε και είπε:

- «Αυτός λοιπόν είναι ο Αββάς Αρσένιος και σε τέτοια είναι ξαπλωμένος;».
Τον παίρνει τότε κατά μέρος ο πρεσβύτερος και του λέγει:
- «Τι δουλειά έκανες όταν ζούσες στο χωριό σου;».
Και εκείνος του αποκρίνεται:
- «Τσοπάνης ήμουν».
- «Και πως,λέγει ο άλλος, περνούσες τη ζωή σου;».
- «Μέσα σε πολύ κόπο». αποκρίνεται, Και του ξαναλέγει:
- «Και τώρα πως τα περνάς στο κελλί σου;». Και αποκρίνεται:
- «Πιο αναπαυτικά». Και του λέγει ο πρεσβύτερος τότε:
- «Βλέπεις αυτόν τον Αββά Αρσένιο; Όταν ζούσε στον κόσμο, σύμβουλος βασιλέων ήταν και χίλιοι δούλοι, χρυσοζωσμένοι και με φορέματα ολομέταξα και ακριβά, του παράστεκαν. Και κάτωθέ του βρίσκονταν πολύτιμα στρωσίδια. Ενώ εσύ, όντας τσοπάνης, δεν είχες στον κόσμο την ανάπαυση όπου έχεις τώρα εδω. Και αυτός, τις απολαύσεις όπου είχε στον κόσμο, εδώ δεν τις έχει. Να λοιπόν όπου συ αναπαύεσαι και εκείνος ταλαιπωρείται».

Σαν τα άκουσε λοιπόν αυτά, ένιωσε κατάνυξη και έβαλε μετάνοια, λέγοντας: - «Συγχώρησέ με, Αββά αμάρτησα. Αληθινά, αυτό είναι: Εκείνος ήλθε για να ταπεινωθεί και εγώ για να αναπαυθώ».
Και, ωφελημένος, ο γέρων έφυγε.

(Είπε Γέρων… εκδ. Αστήρ)

«Το θαύμα της αναστάσεως ενός νεκρού που έκανε ο αββάς Μακάριος»
Έτσι, καθώς θυμάμαι, εξαιτίας των περιστάσεων, ο αββάς Μακάριος, ο πρώτος που κατοίκησε στην έρημο της Σκήτης, ανέστησε ένα νεκρό.
Ενας αιρετικός, οπαδός του αιρετικού Ευνομίου, πάσχιζε να κατασρέψει την ορθόδοξη πίστη με διαλεκτικά τεχνάσματα. Οι πιστοί της Εκκλησίας, οι οποίοι έβλεπαν να απειλούνται από φοβερή λαίλαπα –γιατί ήδη ένα μεγάλο πλήθος είχε δελεασθεί από τις δοξασίες του Ευνομίου– ζήτησαν βοήθεια από τον αββά Μακάριο. Ο Αββάς, βλέποντας τον ορατό πλέον πνευματικό κίνδυνο που απειλούσε τους χριστιανούς, αποφάσισε να επέμβει.
Συναντήθηκε λοιπόν ο Αββάς με τον αιρετικό και αυτός του επιτέθηκε με πλήθος συλλογισμών και επιχειρημάτων. Ο αββάς Μακάριος αναμετρήθηκε μαζί του εκθέτοντας την αλήθεια της Εκκλησίας, ενώ αυτός επιχειρούσε να τον παρασύρει μέσα στα ακανθώδη μονοπάτια της Αριστοτέλειας φιλοσοφίας. Η συζήτηση μάκραινε χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι ο όσιος Μακάριος αποφάσισε να δώσει τέλος σ΄αυτές τις άκαρπες συζητήσεις με τον εξής σύντομο και αποστολικό λόγο που λεέι:
- «Η βασιλεία του Θεού δεν στερεώνεται στις ψυχές με την ευγλωττία, αλλά με θεία δύναμη». (Α΄ Κορ. 4,20). Εμπρός λοιπόν, είπε στον αιρετικό, πάμε στους τάφους και στον πρώτο νεκρό που θα βρεθεί μπροστά μας, ας επικαλεστούμε το Όνομα του Κυρίου κι ας δείξουμε, καθώς λεέι και η Αγία Γραφή, την πίστη μας με έργα. Ο Θεός θα μας φανερώσει ασφαλώς που βρίσκονται τα σημάδια της αληθινής πίστης. Δεν πρόκειται να φανερωθεί η αλήθεια με τις μάταιες συζητήσεις, αλλά με τη δύναμη των θαυμάτων και με την κρίση Εκείνου που δεν είναι δυνατόν να λαθέψει.
Ο αιρετικός άκουσε αυτά τα λόγια και, καταντροπιασμένος που νικήθηκε μπροστά σ’ όλο το λαό που τον περικύκλωνε, προσποιήθηκε αμέσως ότι δέχεται να συμμετάσχει και σ΄ αυτού του είδους την αναμέτρηση με τους όρους που του πρότεινε ο Αββάς και υποσχέθηκε ότι την επόμενη μέρα θα ήταν εκεί.
Την άλλη μέρα όλοι βιάζονταν να φθάσουν στο ορισμένο μέρος, λαχταρώντας να δουν ένα τέτοιο θέαμα. Περίμεναν για πολύ. Αυτός όμως, έχοντας συνείδηση της απιστίας του, όχι μόνο κρύφτηκε από το φόβο του, αλλά και εγκατέλειψε χωρίς καθυστέρηση τη χώρα. Ο αββάς Μακάριος, αφού τον περίμενε μέχρι την Ενάτη ώρα, με όλο το πλήθος που είχε εκεί συρρεύσει κι αυτός δεν φαινόταν πουθενά, κατάλαβε ότι οι τύψεις της συνειδήσεως του έκαναν τον αιρετικό να αποφασίσει να αποφύγει τη συνάντηση. Πήρε λοιπόν μαζί του το πλήθος των ανθρώπων, που ο αιρετικός είχε οδηγήσει σε λανθασμένο δρόμο πίστης, και κατευθύνθηκε πρός τους τάφους, όπως είχαν συμφωνήσει την προηγούμενη ημέρα.
Στην Αίγυπτο υπάρχει μια συνήθεια, την οποία ακολουθούν οι κάτοικοι αναγκαστικά, εξαιτίας των πλημμυρών του Νείλου. Κάθε χρόνο υπερχειλίζει ο ποταμός και για μεγάλο χρονικό διάστημα η χώρα καλύπτεται σ΄ όλη την έκτασή της από τα νερά. Η περιοχή τότε μοιάζει με τεράστια θάλασσα, την οποία μόνο με βάρκα μπορεί κανείς να τη διασχίσει. Έτσι οι κάτοικοι αναγκάζονται να ταριχεύουν τους νεκρούς με τα πιο δυνατά αρώματα και να τους τοποθετούν σε μικρά κελιά, αρκετά υπερυψωμένα, εφόσον η γη είναι συνεχώς υγρή από τα νερά του ποταμού και δεν επιτρέπει την ταφή τους. Γιατί η δύναμη της πλημμύρας είναι τέτοια που, αν θάψουν εκεί ένα νεκρό, το νερό θα τον βγάλει πάλι στην επιφάνεια.
Σταμάτησε λοιπόν ο όσιος Μακάριος μπροστά σ΄ έναν από τους πιο παλαιούς τάφους και είπε:
- «Άνθρωπέ μου, αν αυτός ο αιρετικός είχε έλθει εδώ μαζί μου και αν εγώ σε είχα καλέσει στο Όνομα του Χριστού του Θεού μου, πες μου θα είχες σηκωθεί, μπροστά σ΄ όλο αυτό το πλήθος, το οποίο αυτός ο απατεώνας παρά λίγο να οδηγήσει στον όλεθρο;».
Ο νεκρός σηκώθηκε και απάντησε:
«Ασφαλώς, θα είχα σηκωθεί».
Τον ρώτησε τότε ο αββάς Μακάριος, τι ήταν όταν ζούσε, σε ποιά εποχή έζησε και αν είχε ακούσει ποτέ κάτι για τον Χριστό. Εκείνος απάντησε ότι είχε ζήσει την εποχή των πιο αρχαίων βασιλέων και ότι δεν είχε ακούσει ούτε καν το Όνομα του Χριστού.
«Κοιμήσου εν ειρήνη», του είπε τότε ο αββάς Μακάριος, περιμένοντας «την κοινήν Ανάστασιν».
Η αρετή λοιπόν και το χάρισμα του αββά Μακαρίου θα παρέμεναν για πάντα κρυμμένα –όσο βέβαια εξαρτιόταν από τον ίδιο– αν δεν ήταν η ανάγκη μιας ολόκληρης επαρχίας που κινδύνευε κι αν η μεγάλη του πίστη και η ειλικρινής αγάπη του για τον Χριστό δεν τον είχαν τόσο πολύ πιέσει, ώστε να αναγκασθεί να κάνει αυτό το θαύμα. Γιατί δεν έκανε ασφαλώς το θαύμα ο Αββάς για να επιδειχθεί ή γιατί τον είχε παρακινήσει η κενοδοξία του. Η αγάπη του Χριστού και ο κίνδυνος που διέτρεχαν οι πιστοί της Εκκλησίας τον ανάγκασαν να το κάνει.
(αββά Κασσιανού, Συνομιλίες…τόμος Β σελ. 139-141, εκδ. Ετοιμασία)

Tου Αββά Φωκά: Έλεγε ο Αββάς Φωκάς, οπού ανήκε στο Κοινόβιο του Αββά Θεογνίου του Ιεροσολυμίτη: «Όταν έμενα σε Σκήτη, υπήρχε εκεί κάποιος Αββάς Ιάκωβος, νέος την ηλικία, στα Κελλιά, όπου είχε τον ίδιο πνευματικό και κατά σάρκα πατέρα. Είχαν δε τα Κελλιά δύο εκκλησίες, μια των Ορθοδόξων, όπου και κοινωνούσε, και μια των αιρετικών. Επειδή λοιπόν ο Αββάς Ιάκωβος είχε τη χάρη της ταπεινοφροσύνης, όλοι τον αγαπούσαν, και τα μέλη της Εκκλησίας και οι χωρισμένοι απ΄ αυτή. Του έλεγαν λοιπόν οι ορθόδοξοι:
- «Τον νου σου, Αββά Ιάκωβε, μη σε ξεγελάσουν οι αιρετικοί και σε ελκύσουν στην κοινότητά τους».

Επίσης και οι αιρετικοί τού έλεγαν:
- «Γνώριζε, Αββά Ιάκωβε, ότι, κοινωνώντας με τους διφυσίτες, χάνεις την ψυχή σου. Γιατί είναι Νεστοριανοί και συκοφαντούν την αλήθεια».

Ο δε Αββάς Ιάκωβος, όπου ήταν ακέραιος και στενοχωρήθηκε με όσα άκουε από τις δυο πλευρές και δεν ήξερε πλέον τι να κάμη, πήγε να παρακαλέσει τον Θεό. Απέκρυψε λοιπόν τον εαυτό του σε απόμερο κελλί, έξω από τη λαύρα, όπου ντύθηκε τα εντάφια του, σαν να επρόκειτο να πεθάνη. Γιατί συνηθίζουν οι Αιγύπτιοι πατέρες, το πλεχτό ένδυμα, όπου λαμβάνουν το μοναχικό σχήμα, καθώς και το κουκούλι, να τα φυλάνε έως θανάτου και μ’ αυτά να ενταφιάζονται. Τα φορούν δε μοναχά κάθε Κυριακή, όταν μεταλαμβάνουν, και ευθύς ύστερα τα μαζεύουν. Πηγαίνοντας λοιπόν σ’ εκείνο το κελλί, παρακαλούσε τον Θεό και εξαντλήθηκε από τη νηστεία και έπεσε κατάχαμα και έμεινε εκεί πεσμένος. Και έλεγε ότι πολλά είχε πάθει εκείνες τις μέρες από τους δαίμονες, προπαντός κατά διάνοια. Αφού δε πέρασαν σαράντα μέρες, βλέπει να μπαίνει στο κελλί ένα παιδί χαρωπό και να του λέγη:
- «Αββά Ιάκωβε; τι κάνεις εδώ;».

Ευθύς δε, φωτισμένος και παίρνοντας δύναμη από τη θέα του παιδιού, τού είπε:
- «Κύριε, συ γνωρίζεις τι έχω. Εκείνοι μου λέγουν: Μην αφήσης την Εκκλησία. Και οι άλλοι μου λέγουν: Σε πλανούν οι διφυσίτες. Και εγώ έχοντάς τα χαμένα και μη ξέροντας τι να κάμω, ήλθα εδώ».

Του λέγει ο Κύριος:
- «Όπου είσαι, καλά είσαι».
Και ευθύς, μ’ αυτά τα λόγια, βρέθηκε στο κατώφλι, της αγίας Εκκλησίας των Ορθοδόξων, οπού ακολουθούσαν τη Σύνοδο».

(Είπε γέρων… εκδ. Αστήρ)

Του αββά Μακαρίου του Αιγυπτίου

γ’ . Ο Αββάς Μακάριος, όταν κατοικούσε στην πανέρημο, ήταν μόνος εκέι σαν αναχωρητής, παρά κάτω δε άλλη έρημος ήταν με περισσότερους αδελφούς. Παρατηρούσε δε ο γέρων την οδό. Και βλέπει τον σατανά να ανεβαίνει, μεσχήμα ανθρώπου, για να περάσει απ’ αυτόν, Φαινόταν δε σαν να φορούσε στιχάρι λινό, χιλιοτρυπημένο. Και από κάθε τρύπα, κρεμόταν μικρό δοχείο. Και του λέγει ο μεγάλος γέρων:
«Που πας;». Και του απαντά:
«Πηγαίνω να πειράξω τους αδελφούς». Ο δε γέρων είπε:
«Και γιατί έχεις επάνω σου αυτά τα δοχεία;». «Φαγητά κουβαλώ στους αδελφούς».

Και ο γέρων είπε: «Μα όλα αυτά;». Αποκρίθηκε:
«Ναι. Άν το ένα δεν αρέσει σε κάποιον, του φέρνω άλλο. Και αν ούτε αυτό, του δίνω άλλο. Οπωσδήποτε, ένα τουλάχιστον θα του αρέσει». Και λέγοντας αυτά, απομακρύνθηκε. Ο δε γέρων έμεινε φυλάγοντας με τα μάτια τους δρόμους, έως ότου εκείνος ξανα γύρισε. Και σαν τον είδε ο γέρων, του λέγει: «Είθε να σωθείς». Και εκείνος αποκρίθηκε:
«Πως μπορώ να σωθώ;». Τον ρωτά ο γέρων: «Γιατί;». Και του απαντά: «Αφού όλοι μου φέρθηκαν άσχημα και κανείς τους δεν με ανέχεται». Του λέγει ο γέρων:
«Κανένα φίλο δεν έχεις εκεί;». Και εκείνος αποκρίθηκε: «Ναι, ένα μόνο έχω φίλο εκεί, αλλά παρ’ όλο ότι μου είναι ευνοικά διατεθειμένος, όταν με βλέπει, στρέφεται σαν ανέμη». Του λέγει ο γέρων:
«Και ποιό το όνομα του αδελφού αυτού; ».
Απαντά: «Θεόπεμπτος». Και λέγοντας, έφυγε. Σηκώνεται ο Αββάς Μακάριος και πηγαίνει στην παρά κάτω έρημο. Και σαν το άκουσαν οι αδελφοί, πήραν βάγια και βγήκαν να τον υποδεχθούν. Και, έτσι, ο καθένας τους ευτρεπιζόταν, νομίζοντας ότι στον ίδιο θα κατέλυε ο γέρων. Αλλά εκείνος ρωτούσε ποιός είχε το όνομα Θεόπεμπτος στο όρος.

Και σαν τον βρήκε, εισήλθε στο κελλί του. Ο δε Θεόπεμπτος τον υποδέχθηκε με χαρά. Μόλις δε βρέθηκαν μόνοι, λέγει ο γέρων:
«Πως είσαι αδελφέ;». Και αυτός αποκρίθηκε: «Καλά, με τις ευχές σου». Του λέγει ο γέρων:
« Μήπως έχεις πόλεμο από τους λογισμούς;». Και απαντά: «Καλά είμαι». Γιατί ντρεπόταν να πει την αλήθεια. Του λέγει ο γέρων:
«Να, τόσα έτη είμαι ασκητής και όλοι με τιμούν και όμως και εμένα τον γέροντα δεν με αφήνει ήσυχο το πνεύμα της σαρκικής αμαρτίας» .
Αποκρίθηκε λέγοντας και ο Θεόπεμπτος: «Πίστεψε, Αββά, και σ’ εμένα».

Ο δε γέρων προφασιζόταν ότι και άλλοι λογισμοί τον πολεμούσαν, έως ότου τον κάνει να ομολογήσει. Ύστερα του λέγει:
«Πως νηστεύεις;». Και του απαντά: «Έως την ενάτη ώρα».
Του λέγει ο γέρων: «Να μένεις στη νηστεία και στην άσκηση έως το βράδυ. Και να αποστηθίζεις το Ευαγγέλιο και τις άλλες Γραφές. Και αν σου ανεβεί λογισμός, ποτέ μην προσέχεις κάτω, αλλά πάντοτε άνω, Και ευθύς ο Κύριος σε βοηθά». Και αφού ευλόγησε ο γέρων τον αδελφό, βγήκε στη δική του έρημο. Και περιμένοντας με προσοχή, πάλι βλέπει εκείνο τον δαίμονα και του λέγει:
«Που πηγαίνεις πάλι;». Και εκείνος απαντά: «Να πειράξω τους αδελφούς». Και έφυγε.

Και σαν ξανα γύρισε, του λέει ο άγιος: «Πως τα πέρασες με τους αδελφούς;». Του απαντά: «Άσχημα». Και ο γέρων του λέγει: «Γιατί;». Και εκείνος αποκρίνεται:
«Επιθετικοί είναι όλοι. Και το μεγαλύτερο κακό είναι ότι και εκείνος όπου είχα φίλο και με υπάκουε, και αυτός δεν ξέρω πως χάλασε και δεν με ακούει, αλλά έγινε πιο επιθετικός από όλους. Έτσι, ορκίσθηκα να μην ξανα πατήσω εκεί, παρά ύστερα από καιρό». Και λέγοντας έτσι, έφυγε, αφήνοντας τον γέροντα. Και ο άγιος εισήλθε στο κελλί του.

(Γεροντικόν, εκδ. Αστήρ σελ. 148-149)

Η προέλευση της γυναίκας από τη πλευρά του άνδρα και όχι από οποιοσδήποτε άλλο μέρος του ανθρωπινού σώματος είναι σημαντική. Διότι δείχνει ότι δημιουργήθηκε για να δοθεί στο πλευρό του άνδρα της ως βοηθός και συνεργός του. Παράλληλα την αναδεικνύει σε ον ομοούσιο, ισότιμο και ομότιμο μ΄ αυτόν και αποκλείει κάθε δικαίωμα περί πρωτείου έναντι αυτής. Η πατερική άποψη , η όποια στην προέλευση αυτή διακρίνει όχι την υποτίμηση αλλά την αναγνώριση της ισότητας της γυναίκας με τον άνδρα, εκφράζεται εναργώς από τον Βασίλειο Σελευκείας· «ισότιμον διαπλάσωμεν άνθρωπον, ίσην αυτω κατά την δοξαν συζεύξωμεν, μη λειπέσθω κατά την ομοτιμίαν το γύναιον». Περαιτέρω υποδηλώνει την ηθική και κοινωνική σχέση των δυο φύλων, την εξάρτηση της γυναίκας από τον άνδρα και τη στενή και αδιάσπαστη σχέση μεταξύ τους¹⁷⁰.

Υπάρχει ωστόσο και η βαθύτερη θεολογική σημασία της προέλευσης της γυναίκας, η οποία έγκειται όχι τόσο στην ένωση ανδρός και γυναικός και τη γαμική τους κοινωνία όσο στο γεγονός της προέλευσης ολόκληρου του ανθρώπινου γένους από μία και την αυτή ρίζα, από ένα και μόνον άνθρωπο, τον Αδάμ, και όχι από δυο χωριστά πλασμένους ανθρώπους και απ΄ αλλήλων διακρινομένους. Πρόκειται για τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησιάς μας περί της κοινής καταγωγής και της ενότητας του ανθρώπινου γένους –«εποίησεν εξ ενός παν έθνος ανθρώπων» (Πραξ. 17,26) -και της απορρέουσας απ΄ αυτήν ισότητας και αδελφότητας όλων των ανθρώπων, πάνω στις οποίες βασίζονται η μετάδοση και η καθολικότητα της αμαρτίας, που κατέστησαν αναγκαίο το απολυτρωτικό έργο του Χριστου¹⁷¹.
Η αναφορά στη πλευρά του άνδρα, απ όπου διαπλάσσεται η γυναίκα έχει για ορισμένους ερμηνευτές αλληγορική σημασία. Τη σημασία αυτή, κατ΄ αυτούς, αποδίδει εύστοχα ένα ομιλητικό midrash, σημειώνοντας ότι «όπως ακριβώς το πλευρό του άνδρα οργανικό του μέλος βρίσκεται πλάι του και συνάπτεται στο σώμα του, έτσι και η καλή γυναίκα στέκεται στο πλευρό του συζύγου της για να είναι βοηθός -σύντροφός του και η ψυχή της είναι προδεδομένη στη δική του»¹⁷²…..

Οι πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς είδαν στο γεγονός της δημιουργίας της γυναίκας από την πλευρά του άνδρα να προεικονίζεται η ίδρυση της Εκκλησίας από την πλευρά του νέου Αδάμ, του Χριστού . Γι΄ αυτούς, ο τρόπος αυτής της δημιουργίας από το πλευρό του ανδρικού σώματος και όχι από άλλο μέρος του είναι ενδεικτική ισοτιμίας, υποταγής και φιλοστοργίας. Ο πατριάρχης Γεννάδιος αναφέρει σχετικώς· «ούτε εκ τινός μέρους των έμπροσθεν, ίνα μη δόξη προς αντίστασιν αυτω διαπλάττειν αυτήν· ͘ουτ’ αυ πάλιν εκ των όπισθεν, ινα μη ατιμωτέρα λογίζοιτο, αλλά εκ της πλευράς της μεταξύ πως εχούσης… το μέσον ισοτιμίας και υποταγής». Ομοίως ο Θεοδώρητος Κύρου παρατηρεί· «τι δήποτε από της πλευράς του Αδάμ την γυναίκα διέπλασε; ίνα….φυσικήν τίνα φιλοστοργίαν αυτοίς περί αλλήλους εμφυσήση»¹⁷⁶. Αναλόγως εκφράζεται και ο ι. Αυγουστίνος «ούτε εκ των οστών της κεφαλής του ανδρός, ούτε εκ των οστών των ποδών έπλασε την γυναίκα, ίνα ούτε άρχουσα, ούτε δούλη είναι του ανδρός».

Στην Κ. Διαθήκη έξαλλου ο τρόπος δημιουργίας της γυναίκας, πέρα από τον πλούσιο συμβολικό του χαρακτήρα, εκτίθεται και ως γεγονός, που φανερώνει την παντοδυναμία του Θεού, την ενότητα του ανθρωπίνου γένους και τα καθήκοντα της αγάπης και της αμοιβαιότητας των συζύγων μεταξύ τους, τα οποία απορρέουν απ’ αυτή την ενότητα και στηρίζονται στον ηθικό νόμο της ισότητας και της αδελφότητας. Επ’ αυτών είναι σαφής η αναφορά της «πλην ούτε γυνή χωρίς ανδρός, ούτε ανήρ χωρίς γυναικός εν Κυρίω· ͘ώσπερ γαρ η γυνή εκ του ανδρός, ούτως και ο ανήρ δια της γυναικός τα δε πάντα εκ του Θεού» (Α΄Κορ.11,12).

Παραλλάσσοντας ελαφρώς τις πατερικές ερμηνείες εν προκειμένω ο Μ. Henry σημειώνει συναφώς· «Δεν έπλασε ο Θεός τη γυναίκα από το κεφάλι του άνδρα, για να υπερισχύει αυτού, ούτε από τα πόδια του, για να είναι υποδεέστερη του, αλλά από την πλευρά του, για να είναι ίση μ’ αυτόν, κάτω από το βραχίονά του, για να την προστατεύει και κοντά στη καρδιά του για να την αγαπά».¹⁷⁷
(Σταύρου Καλαντζάκη, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός… σελ.440-442,444-445 εκδ. Πουρναρά)

Τα ευαγγέλια δεν είχον σκοπόν να εκθέσωσι λεπτομερώς την όλην ζωήν του Ιησού. Αναφέρουσι μόνον την δημόσιαν Αυτού δράσιν (αρχομένην από του 30ου έτους) και ταύτην ουχί λεπτομερώς, αλλά κεφαλαιωδώς (βλ. Ιωαν. κα΄ 25). Μόνον δε εισαγωγικώς περιγράφουσι τα της Γεννήσεως, Περιτομής Αυτού κ.τ.λ.. Η ζωή του Ιησού, μέχρι του τριακοστού έτους, ήτο καθαρώς ιδιωτική εν τω οικογενειακώ Αυτού περιβάλλοντι, μη έχουσα αντικειμενικόν ενδιαφέρον. διό και οι Ευαγγελισταί αντί άλλης περιγραφής λέγουσιν επιγραμματικώς: «Το δε παιδίον ηύξανε και εκραταιούτο πνεύματι πληρούμενον σοφίας και χάρις Θεού ην επ΄αυτό» (Λουκ. β΄40). Έν δε γεγονός, όντως αξιόλογον, όπερ παρουσιάζει η περίοδος αύτη, δεν παραλείπωσι να αναφέρουσι ούτοι. Είναι δε τούτο η εν τω Ναώ συνδιάλεξις Αυτού μετά των σοφών του Ισραήλ.

Τινές υπεστήριξαν, ότι κατά την περίοδον ταύτην μετέβη εις τας Ινδίας προς σπουδήν, άλλοι δε, ότι εμαθήτευσε παρά τοις Εσσαίοις. Ταύτα όμως αποκλείονται δια τους εξής κυριωτέρους λόγους:
α) Τι εχρειάζετο τας σπουδάς ο Ιησούς, όστις, 12ετής ων, κατέπληξεν εν τω Ναώ τους πάντας;
β) Διατί οι συμπατριώται Αυτού ηπόρουν και έλεγον: «Πώς ούτος οίδε γράμματα μη μεμαθηκώς», και «πόθεν τούτω η σοφία αύτη και αι δυνάμεις»; (βλ. Ιωαν. ζ΄15 και Ματθ. ιγ΄54). Ήτο δυνατόν να αγνοώσι την μετάβασιν Αυτού εις τας Ινδίας και τας σπουδάς Αυτού; γ) Πώς οι εχθροί Αυτού Φαρισαίοι δεν έρριψαν κατ΄Αυτού την κατηγορίαν ταύτην, εφ΄όσον διετείνετο ότι ήτο Υιός του Θεού;
δ) Πώς οι Μαθηταί Αυτού και οι πρώτοι οπαδοί εδέχθησαν να υποστώσι φρικτά μαρτύρια χάριν Αυτού, εφ΄όσον εγνώριζον ότι Ούτος δεν ήτο εκ Θεού, αλλ΄ήτο κοινός λαοπλάνος, οφείλων την διδασκαλίαν και τα θαύματα Αυτού εις Ινδικάς ή Εσσαϊκάς επιδράσεις.

(αρχιμ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Άρθρα, μελέται…. Τόμος Α σελ. 295)

Πήγαν κάποτε τρεις γέροντες στον αββά Αχιλλά. Και ο ένας από αυτούς είχε φήμη κακή. Λέγει ένας από τους γέροντες:
- «Αββά, φτιάξε μου ένα δίχτυ».
Και εκείνος τού απαντά:
- «Δεν σου φτιάχνω».
Και ο άλλος είπε:
- «Δος μας ένα δείγμα αγάπης, για να σε μνημονεύουμε στη Μονή».
Και αποκρίνεται:
- «Δεν ευκαιρώ».
Του λέει και ο άλλος, όπου είχε την κακή φήμη:
- «Σ’ εμένα φτιάξε ένα δίχτυ, για να έχω κάτι από τα χέρια σου, Αββά».
Και του αποκρίνεται ευθύς και του λέει:
- «Εγώ θα σου φτιάξω».
Και του λέγουν, ιδιαίτερα, οι δύο γέροντες:
- «Πώς εμείς σε παρακαλέσαμε και δεν θέλησες να μας κάνεις το χατήρι και σε εκείνον προθυμοποιήθηκες;».
Τους λέγει ο γέρων:
- «Σας αρνήθηκα και δεν λυπηθήκατε, όπου δεν ευκαιρούσα. Σ’ αυτόν όμως αν είχα αρνηθεί, θα έλεγε ότι έχοντας ακουστά την αμαρτία μου ο γέρων δεν θέλησε να μου κάνει το χατήρι. Και έτσι, ευθύς κόβουμε το σχοινί. Τον καλοκάρδισα λοιπόν για να μην πέσει σε απόγνωση»
(Είπε Γέρων… Το Γεροντικόν, εκδ. Αστήρ. σελ. 42-43)

«…Το συμπέρασμα εκ των αναλογιών τούτων προκύπτει αυτόδηλον. Εάν η μεταξύ πλανητών και γης ομοιότης είναι τόσο στενή, εάν και οι αστέρες εκείνοι διατελούν (βρίσκονται) υφ’ ας και η γη συνθήκας, εάν και εκεί υπάρχουν έτη και μήνες και ημέραι και νύκτες και χειμών και θέρος και ατμόσφαιρα και νέφη και βροχαί και συστήματα ξηράς και συστήματα (δεν είναι απίθανον) θαλάσσης και πάσαι τέλος πάντων αι συνθήκαι, υπό τας οποίας εδώ κάτω συντηρείται και προάγεται η ζωή, πώς είναι δυνατόν να είναι οι όγκοι εκείνοι τα ενδιαιτήματα της νεκρώσεως;

Παρατηρήσατε πόση οικονομία εις τον ιδικόν μας πλανήτη επέδειξεν ο Θεός και πώς ουδέ ο ελάχιστος χώρος υπάρχει ακατοίκητος. Πανταχού η ζωή είναι εγκατεσπαρμένη. Πανταχού η ύλη είναι όχι το φορείο, αλλά ο φορεύς της υπάρξεως. Εις τας ερήμους ενδιαιτάται (ζει) ο λέων. Εις τους πόλους η άρκτος (αρκούδα) και η φώκια. Εις τον πυρίκαυστον ισημερινόν ο πίθηκος και το κολίβριον. Εις την επιφάνειαν του δυσώδους έλους μυριάδες μυριάδων εντόμων. Εις μίαν ψεκάδα ύδατος εκατομμύρια μικροοργανισμών. Και εις αυτά ακόμη τα δηλητήρια και τα ισχυρότατα οξέα η ζωή δεν είναι άγνωστος. Και πώς λοιπόν ο Θείος Νους ο οποίος εδείχθη φειδωλότατος (οικονόμος ως προς το χώρο) ως προς τον πλανήτην μας, υπήρξε άσωτος (σπάταλος ως προς το χώρο) όσον αφορά τους λοιπούς;

Να υποτεθεί άραγε ότι όλοι οι τεράστιοι ούτοι όγκοι, από τους οποίους τινές εκατονταπλάσιοι της γης και χιλιοπλάσιοι, ανηρτήθησαν (κρεμάστηκαν) εκεί επάνω δια να φαιδρύνουν (φωτίσουν) ελάχιστα πως (κάπως) τας μαύρας μας νύκτας με την ασθενεστάτην λάμψιν των; Αλλά διατί μάλλον να μην προστεθή αντί πάντων τούτων, μία περιπλέον (παραπάνω) σελήνη εις την υπάρχουσαν, οπότε και η σπατάλη του υλικού θα απεφεύγετο και ο σκοπός καλλίτερον θα επιτυγχάνετο; Έπειτα προς τι αι σελήναι να προστεθούν ως αναγκαία εξαρτήματά των; Ημείς εμάθομεν εκ των Γραφών ότι η ιδική μας σελήνη εδόθη εις τη γην δια να άρχη (εξουσιάζει) της νυκτός και λαμπρύνει αυτήν με την παρουσίαν της.
Τίνα λόγο υπάρξεως έχουν αι σελήναι του Διός και του Κρόνου και του Ουρανού και του Ποσειδώνος, αφού δεν έχουν να φωτίσουν κανέναν; Αλλά τί λέγω; Εκεί επάνω έχει τις δωμάτια επιπλωμένα, αίθουσας φωταγωγημένας, οικήματα προς κατοικίαν έτοιμα, και ουδείς υπάρχει ο οικών;

Μία τοιαύτη υπόθεσις μου φαίνεται δυσπαράδεκτος, ως διισταμένη (αντιτιθέμενη) προς την ανεξάντλητον του Θεού Σύνεσιν και Τέχνην. Ενώ πολύ λογικότερον και θεοπρεπέστερον ευρίσκω, οσάκις ανυψώνω τα βλέμματα προς τους κόσμους εκείνους, να βαυκαλίζομαι (=ξεγελιέμαι,παραμυθιάζομαι) από την γλυκείαν πίστιν ότι και εκεί επάνω πτερουγίζουν ψυχαί και εκεί επάνω πάλλουν καρδίαι και εκεί επάνω ζουν αδελφοί μου και εκεί επάνω ως από θυσιαστηρίου αναθρώσκουν (ανεβαίνουν) καπνοί και αίνοι υπέρ του Τρισενδόξου Γεχωβά».

(πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Καλλινίκου (+ 1940), Θαυμαστός ο Θεός εν τοις έργοις αυτού, σελ. 17-18, έκδοση 1910 με ελαφρά μετάφραση δική μας)

«Παράδεισον εν Εδέμ». Ο τόπος τον οποίο ο Θεός προορίζει για κατοικία του πρώτου ανθρώπου ονομάζεται παράδεισος. Έτσι αποδίδει η μετάφραση των Ο΄ το κοινού γένους εβρ. ον.gan, που σημαίνει κήπος και μάλιστα περιφραγμένος. Ο όρος παράδεισος είναι εξελληνισμένος τύπος της περσικής (αρχαίας Βακτριανής) λέξης pairidaeza, που δηλώνει αρχικά έναν περιφραγμένο χώρο και αργότερα έναν τόπο αναψυχής. Εισάγεται δε στην εβραϊκή με τη μορφή pardes, που απαντά στην Π.Διαθήκη ⁵⁵ και δηλώνει επίσης περιφραγμένο χώρο και ειδικά κήπο (56).

Το βιβλικό κείμενο στον παρόντα στ. 8, όπως και στο 10, παρουσιάζει το χώρο αυτό του παράδεισου ενταγμένο σε μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της γης, που την αποκαλεί Εδέμ ͘ «παράδεισον εν Εδέμ» (gan be ̔edheen, κήπον εν Εδέν). Αλλού όμως τον εμφανίζει ως ανεξάρτητο χώρο, ο οποίος ταυτίζεται με την Εδέμ ̇ «gan ̔edhen» κήπος της Εδέν). Αυτό συμβαίνει μόνο στο ΜΚ (Γεν.2,15.3,23̇͘ ̇24), γιατί οι Ο΄ αντί «κήπος της Εδέν» έχουν «παράδεισος της τρυφής». Η αντικατάσταση του κυρίου ον. Εδέμ από το ουσ. τρυφή στη μετάφραση των Ο΄εξηγείται ασφαλώς από το ομοιόσχημο, ομόηχο και ομόστικτο των δυο λέξεων, οι οποίες εκφέρονται με την ιδία λ. ̔edhen, που σημαίνει τέρψη, ηδονή, ευφροσύνη και τρυφή.

Ετυμολογικά ο όρος Εδέμ συνδέεται με τη σουμεριακή-ακκαδική λ. edinu, η οποία σημαίνει κυρίως πεδιάδα, λειμώνας και χρησιμοποιείται ως γεωγραφικός προσδιορισμός για την πεδινή περιοχή, που εκτείνεται μεταξύ των ποταμών Τίγρητος και Ευφράτου στη Νότια Μεσοποταμία. Η αναφορά σε μια τέτοια περιοχή της Ανατολής, όπου καταλήγει το τόξο της Εύφορης Ημισελήνου, μας μεταφέρει στην εικόνα της όασης στην έρημο, ο οποία δεν φαίνεται ν΄απέχει πολύ από τον παράδεισο, όπως περιγράφεται στο ι. κείμενο.

Πράγματι, οπουδήποτε γίνεται λόγος περί παράδεισου στην Π. Διαθήκη ⁵⁷, εμφανίζει την ιδία εικόνα, την εικόνα δηλ. μιας καλώς γνωστής περιοχής, η οποία διακρίνεται για την περισσή ομορφιά της, τη γονιμότητα και την ευφορία της, το κάλλος και τη μεγαλοπρέπεια των δέντρων της και γενικά για τις ανέσεις της. Η εικόνα αυτή για τον άνθρωπο της Διαθήκης συνδέεται με την όαση, η οποία αποτελεί πηγή ζωής για τον οδοιπόρο της ερήμου. Δεν υπήρχε άλλωστε άλλη καταλληλότερη απεικόνιση του παράδεισου από μίαν όαση, η οποία στη συνείδηση του νομάδα ανατολίτη ήταν πάντοτε συνδεδεμένη με την επιβίωσή του. Και τούτο διότι, κινούμενος μέσα στις άνυδρες και καυτές αχανείς ερήμους, προσδοκούσε εναγωνίως να συναντήσει μια όαση, η οποία με τη δροσιάτου νερού και τη σκιά των δέντρων της θʾ αναζωογονούσε τον ίδιο και τα ζώα του.

Για το λόγο αυτό οι Ο’ της προσδίδουν τη σημασία της τρυφής, στην οποία αντικατοπτρίζεται η ζωή των απολαύσεων και της μακαριότητας. Έτσι εισηγούνται στον ισραηλίτη την ιδέα του «παραδείσου (κήπου) της τρυφής»⁵⁸, ο οποίος στη σκέψη του ταυτίζεται με τον «παράδεισον του Θεού ή Κυρίου» (gan ʼElohim ή Yahweh)⁵⁹. Και τούτο λόγω της σύνδεσης της Εδέμ με την κατοικία του Θεού, που υπαινίσσεται η μαρτυρία της Γενέσεως ότι οι πρωτόπλαστοι «ήκουσαν της φωνής Κυρίου του Θεού περιπατούντος εν τω παραδείσω το δειλινόν» (3,8).
Παρόλα αυτά το πιθανότερο είναι ότι ο ι. συγγραφέας εδώ περιγράφει το τόπο κατοικίας του πρώτου ανθρώπου έχοντας δεδομένη την ύπαρξή του πάνω στη γη και δεν πρόκειται για μυθολογική ουτοπία (60). Φαίνεται δε να τον εντοπίζει , αορίστως και ασαφώς, κάπου στη Μεσοποταμία, όπως υπαινίσσεται η μνεία των γνωστών ποταμών Τίγριτος και Ευφράτου της περιοχής αυτής (Γεν.2,14).

«Επί της γης» τόν εντοπίζουν επίσης οι πατέρες της Εκκλησιάς. Ο Θεόφιλος Αντιόχειας αναφέρει ότι «ο παράδεισος γη εστί και επί της γης πεφύτευται»⁶¹. Ο ι. Χρυσόστομος θεωρεί ότι η τοποθέτηση ονόματος στο τόπο αυτό αρκεί για αποτρέψει τυχόν σκέψεις περί του «μη είναι εν τη γη τον παράδεισον αλλ’ εν τω ουρανω και μυθολογίας τινάς τοιαύτας ονειροπολείν»⁶². Παρεμφερώς εκφράζεται και ο Επιφάνιος Κύπρου ̇ «πηγή ανέβαινεν εξ Εδέμ ͘ ουκ είπεν ʿκατέβαινενʾ, ινα μη νομίσωμεν εν ουρανω είναι τον παράδεισον»⁶³. Ενώ ο Καισάριος τονίζει σαφώς «ο παράδεισος εμοί αισθητός δοκεί υπάρχειν και επι γης»⁶⁴. Σαφής είναι και η θέση του Μεθοδίου Ολύμπου ͘ «ο παράδεισος… .εκ ταύτης εστί γης προδήλως τόπος εξαίρετος ⁶⁵». Ομοίως και ο Προκόπιος Γαζαίος σημειώνει «ουκουν επι της γης ο παράδεισος» και συνεχίζει ͘ «αν αυτός δεν αποτελεί μέρος του κόσμου», τότε πώς ο Θεός τοποθέτησε εκεί «τον γήινον και πλαστόν άνθρωπον;»⁶⁶. Ανάλογη είναι και η άποψη του Μ. Βασιλείου, όπως εμφαίνεται από έναν ειδικό περί του παραδείσου λόγο του ⁶⁷, στον οποίο κατά τρόπο θαυμαστό και υπέροχο περιγράφει λεπτομερώς το κάλλος και τον πλούσιο φυσικό του διάκοσμο, ο οποίος είναι ανάλογος με το ευγενές θείο δημιούργημα, που πρόκειται να φιλοξενήσει.

Έξαλλου και η φράση «παράδεισον εν Εδέμ κατά ανατολάς» καθιστά σαφές ότι η Εδέμ ήταν τοποθεσία και όχι σύμβολο. Το ίδιο διακρίνεται και στην περιγραφή του παραδείσου στους στ. 11-14, η όποια τείνει να τον παρουσιάσει ως πραγματικό μέρος -μεγάλης εκτάσεως μάλιστα (68)- και όχι ως συμβολικό ή μυθολογικό υπαινιγμό ⁶⁹. Εκείνο πάντως που εντυπωσιάζει από την περιγραφή αυτή είναι ο ποταμός που πηγάζει από την Εδέμ, ποτίζει τον παράδεισο και διατρέχει εξερχόμενος απ’ αυτόν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει προφανώς ότι η Εδέμ αποτελεί το κέντρο του κόσμου και την πηγή της ζωής των κατοίκων του. Ανάλογο υπαινιγμό συναντούμε και στον Ωριγένη, ο οποίος αναφέρει ότι «ο παράδεισος ή ο κήπος του Κυρίου Εδέμ καλείται ͘και φασίν αυτόν μέσον είναι του κόσμου, ως κόρην οφθαλμού».⁷⁰

Σε σχέση με τη θεολογική σημασία του παραδείσου παρατηρούνται τα εξής: Ο ι. συγγραφέας, αναφερόμενος στον παράδεισο, δεν προτίθεται να παράσχει πληροφορίες για μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της γης, που τη θεωρούσε ως τόπο κατοικίας του πρώτου ανθρώπου. Σκοπός του είναι να περιγράψει τη ζωή της ευδαιμονίας και της μακαριότητας του ανθρώπου αυτού σ΄έναν εξαίσιο και θαυμαστό τόπο, να δώσει όσο γίνεται πληρέστερα και παραστατικότερα την εικόνα της αρχικής απλότητας, αγνότητας και αθωότητάς του σ΄ ένα ιδανικό περιβάλλον, που θα του εξασφάλιζε την αρμονική σχέση του με το Θεό και την κτίση.

Συνεπώς, οποιαδήποτε προσπάθεια αναζήτησης της Εδέμ στο γεωγραφικό χάρτη της γης ή ταύτισή της με κάποια συγκεκριμένη περιοχή της είναι μάταια. Διότι εδώ έχουμε ενώπιόν μας έναν άνθρωπο, η ιδεώδης αρχέγονος κατάσταση του οποίου απαιτούσε ένα εξίσου ιδεώδες περιβάλλον για τη διαμονή και εργασία του, μη υποκείμενο ασφαλώς σε συγκεκριμένους τοπικούς περιορισμούς. Το γεγονός πάντως ότι ο παράδεισος εν μέρει μόνον προσδιορίζεται στην ορατή γη –όπως μαρτυρεί η αναφορά των γνωστών ποταμών Τίγρητος και Ευφράτου– και εν μέρει μόνον μένει απροσδιόριστος -όπως δείχνουν τα ονόματα των άγνωστων ποταμών Φισών και Γεών (Γεν.2,11) ,τα οποία δεν αντιστοιχούν στη γεωγραφία καμιάς γνωστής περιόδου- υπαινίσσεται εμμέσως πλην σαφώς ότι ο βιβλικός συγγραφέας οραματίζεται στην επίγεια μορφή του παραδείσου τον ουράνιο πνευματικό παράδεισο. Αυτός έχει ετοιμασθεί για μόνιμη κατοικία του ανθρώπου και δεν μπορεί να ταυτισθεί με κάποιο συγκεκριμένο γήινο τόπο.

Προς επίρρωσιν τούτου ο Θεόφιλος Αντιόχειας αναφέρει ότι «ο παράδεισος μέσος του κόσμου και του ουρανού γεγένηται»⁷¹, όπως ακριβώς και ο άνθρωπος ως διφυής κείται στο μεθόριό τους. Ομοίως και ο Ιω. Δαμασκηνός ⁷², φρονεί ότι, όπως ο άνθρωπος δημιουργήθηκε αισθητός και νοητός συγχρόνως, έτσι και ο παράδεισος , «το ιερώτατον τέμενος», όπως τον αποκαλεί, είναι αισθητός και νοητός συνάμα. Διευκρινίζει δε περαιτέρω ότι ο άνθρωπος διαμένει σωματικά στον αισθητό παράδεισο, αλλά ψυχικά διατρίβει στο νοερό, σ΄έναν «υπέρτερο και περικαλλέστερο τόπο», όπου συνοικεί με το Θεό, δέχεται τη χάρη του και απολαμβάνει τους γλυκείς καρπούς της θέας του. Έτσι επιτυγχάνεται η «θεια μέθεξη», η μετοχή του δηλ. στη ζωή του Θεού, η οποία δεν διαφέρει ουσιαστικά από τη γεύση των καρπών του δέντρου της ζωής. Συναφώς εκφράζεται και ο Νικήτας Στηθάτος³, ο οποίος ομιλεί «περί νοητού και αοράτου παραδείσου», του πρώτου κειμένου στην Εδέμ και του δευτέρου στο εσωτερικό του ανθρώπου.

Στην Κ. Διαθήκη, ως γνωστόν, ο παράδεισος προσλαμβάνει πνευματική έννοια και χρησιμοποιείται για το συμβολισμό της ουράνιου μακαριότητας. Υπό το πνεύμα αυτό ερμηνεύονται οι λόγοι του εσταυρωμένου Κυρίου προς τον ένα εκ των δυο ληστών ̇ «αμην λέγω σοι , σήμερον μετ΄εμού εση εν τω παραδείσω» (Λουκ.23,43). Στην αρπαγή του απ. Παύλου «έως τρίτου ουρανού», ή άλλως «εις τον παράδεισον» (Β’Κορ.12, 24) ο ουρανός συμπίπτει με τον παράδεισο. Από κοινού δεν εκφράζουν το μέγιστο πνευματικό ύψος στο οποίο μπορεί να φθάση ο άνθρωπος για να προσεγγίσει το Θεό και να μπει μέσα στο κλίμα της αιωνιότητας(74). Είναι η ανώτερη πνευματική κατάσταση, η οποία δεν μπορεί να ταυτισθεί με κάποιο συγκεκριμένο τόπο.

Πνευματική έννοια προσδίδουν στον παράδεισο και οι πατέρες της Εκκλησίας στη θεολογική σκέψη των οποίων, εκτός από συγκεκριμένος τόπος στη γη, ήταν και κατάσταση πνευματική. Η κατάσταση αυτή πριν από την τελική κρίση του Θεού αντικατοπτρίζει την ανάπαυση και πνευματική ανάψυξη των δικαίων.

Ενώ μετά την κρίση του, την ευφροσύνη που νιώθουν από τη θεωρία της θειας δόξας του και τη μετοχή τους σ΄αυτήν. Ηταν αισθητός και νοητός συγχρόνως. «Τον παράδεισον νοουμεν μεν σωματικώς, αλληγορούμεν δε και πνευματικώς», τονίζει ο Μ. Βασίλειος στο ομώνυμο έργο του⁷⁵. Επίσης ο Ιω. Δαμασκηνός υπογραμμίζει»· όπως ο άνθρωπος αισθητός άμα και νοητός δεδημιουργήται, ούτω το τούτου ιερώτατον τέμενος, αισθητόν αμα και νοητόν». Συνδέοντάς τον, κατά το παράδειγμα των Ο’, με την ετυμολογική σημασία της εβρ.λ΄edhen, τον ταυτίζουν ως ενδιαίτημα του πρώτου ανθρώπου όχι μόνο με την τέρψη και την ευχαρίστηση, που του γεννούσε το φυσικό του κάλλος, αλλά και με την κατάσταση της πνευματικής χαράς και εσωτερικής αγαλλίασης που απολάμβανε σ΄αυτόν από τη θεά της δόξας του Θεού.

Γενικά στη διδασκαλία της χριστιανικής Εκκλησίας θεωρείται ως ο τόπος της αιώνιας διαμονής των σεσωσμένων, ως η κατάσταση της αιώνιας μακαριότητας των δικαίων, οι οποίοι κατά τη μέλλουσα κρίση θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού. Ωστόσο ο παράδεισος τόσο ως τόπος όσο και ως περιεχόμενο της μακαριότητας της και ευδαιμονίας, αν και απρόσιτος στον πεπερασμένο νου του ανθρώπου , δεν παύει ν΄ αποτελεί το αντικείμενο της πίστεως και της ελπίδας του.

«Κατά ανατολάς». Η φράση δεν προσδιορίζει κάποιο συγκεκριμένο μέρος στο γεωγραφικό ορίζοντα της αρχαίας Ανατολής. Απλώς δείχνει προς την κατεύθυνση της. Συνεπώς, η Εδέμ και μετ΄αυτης ο παράδεισος βρίσκονται στ’ ανατολικά της χώρας του Ισραήλ, στην ανατολική της πλευρά, και όχι ο παράδεισος στο ανατολικό μέρος της Εδέμ. Η προσοχή πάντως του ι. συγγραφέα επικεντρώνεται όχι στον καθορισμό, γεωγραφικά , της περιοχής του παραδείσου, αλλά στην τοποθέτηση του συμβάντος σε μια απομεμακρυσμένη και άγνωστη τοποθεσία».

(Σταύρου Καλαντζάκη, «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός…» σελ. 367-375 εκδ. Πουρναρά, 2001, τα νούμερα παραπέμπουν στις πηγές που δεν αναγράφονται εδώ. Οι υπογραμμίσεις δικές μας)

Στην οικογένεια που συχνότατα πήγαινε ο Παππούς (άγιος Νικόλαος Πλανάς), τον χώρο τους εντός της αυλής τον είχε νοικιάσει ένας τσαγκάρης κομουνιστής, εκ των σημαινόντων στελεχών. Το μίσος του προς όλους, και εξαιρετικώς προς τους ιερείς, δεν είχε όρια. Εκεί που εργαζόταν παραληρούσε μονολογώντας, από πού θα αρχίσει με την παρέα του να σφάζουν τους παππάδες.

Και έλεγε:
- «Πρώτα – πρώτα, θα σφάξουμε τους παπάδες της Ζωοδόχου Πηγής».
Και έλεγε συνέχεια και για τους άλλους. Όπως σας είπα αυτός εργαζόταν εντός της αυλής. Ο Παππούς με την καλοσύνη του πήγε κοντά του και του λέει:
- «Καλησπέρα, παιδί μου».
Εκείνος, χωρίς να σηκώσει το κεφάλι του από την δουλειά του, κάτι μουρμούρισε. Το άλλο Σάββατο πήγε πάλι ο Παππούς:
- «Καλησπέρα, Λουκά μου».
Εκείνος του απάντησε «καλησπέρα», και πάλι χωρίς να σηκώσει το κεφάλι του. Σε τρίτη επίσκεψη, του λέει πάλι ο Παππούς:
- «Καλησπέρα, Λουκά μου, τι κάνεις παιδί μου»;
Εδέησε να πει «καλά, παππού».

Συνέχεια ο Παππούς να τον επισκέπτεται εκεί που δούλευε, ώσπου έσπασε ο πάγος. Σηκώνεται από τη δουλειά του, τού ασπάζεται με σεβασμό το χέρι, και λέει σε μας:
- «Όταν θα σκοτώσουν τους παπάδες, εγώ θα πω για τον παπα-Νικόλα να μην τον σκοτώσουν. Και όχι μόνο θα πω, αλλά θα τον περιφρουρήσω».

Κατόπιν όταν ερχόταν ο Παππούς, έσπευδε αυτός να τον συναντά και να του φιλά το χέρι. Ούτε ήξερε ο Παππούς τις προθέσεις του, ούτε από κομμουνισμό είχε ιδέα, ούτε και την μεταβολή του κατάλαβε -έτσι νομίζουμε εμείς.- Ποιος ξέρει πώς έβλεπε αυτός με το διορατικό της ψυχής του.
Λοιπόν, ο κομμουνιστής αυτός, όσα κηρύγματα και αν άκουγε και όσες συμβουλές να του έλεγαν, τίποτα από αυτά δεν θα μπορούσε να επιδράσει στην πωρωμένη ψυχή του, όσο η αγαθότητα του πολιού αυτού γεροντάκου, με το να τον επισκέπτεται όρθιος κάθε φορά, αδιαφορώντας αν αυτός κατ’ αρχήν τον περιφρονούσε. Με την ευχούλα του Παππούλη μετανόησε. Και όταν σε λίγο καιρό αρρώστησε με μία ασθένεια (παράλυση των κάτω άκρων των ποδιών του) και πέθανε σε ηλικία 30 ετών, εκοιμήθη ως καλός χριστιανός και χωρίς να… σκοτώσει κανέναν.

Αυτήν την επίδραση είχε η φυσιογνωμία του Παππού σε όσους τον γνώριζαν. Και για αυτό δεν είχε εχθρό κανέναν. Μόνο τον σατανά, αλλά και αυτόν τον εκμηδένιζε δια της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, που είχε εγκατασταθεί στην ψυχή του».

(Ο άγιος παπα-Νικόλας Πλανάς, εκδόσεις Αστήρ σελ. 62-63)