Η άκτιστη θεία χάρις του Κυρίου μας ως μητέρα συμπαρίσταται και όχι μόνον μας σώζει από όλα μας τα δεινά, αλλά παρηγορεί και το πνεύμα μας με τη γλυκύτητα της παρουσίας της και μας εμπνέει θάρρος για νέες άμυνες και επιθέσεις. Στα παθήματα και γενικά τις δοκιμασίες πλατύνεται το πνεύμα μας και αυξάνει η πνευματική γνώσις. «Στη θλίψη μου με έσωσες χαρίζοντας ανακούφιση στη ψυχή μου» (Ψαλμ. 4, 1).

Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός

Στην πνευματική μας πορεία, υπάρχει κάτι που είναι ο μεγαλύτερος σκόπελος. Και είναι τόσο πολύ σημαντικό, γιατί αυτό, εάν το προσέξει ο άνθρωπος, πολλά κερδίζει. Εάν όμως δεν το προσέξει, πολύ ζημιώνεται. Ο σκόπελος αυτός λέγεται αποθάρρυνση, απογοήτευση και βρίσκεται μέσα στην πρακτική υφή της ζωής μας. Όπως και άλλες φορές είπαμε, οι αρχές και οι γραμμές βάσει των οποίων γίνεται το ξεκίνημά μας, είναι η ορθή πίστη και η αγαθή προαίρεση. Η πρακτική όμως, η κατ’ ενέργειαν, η ενεργοποιός μερίδα του ανθρώπου, είναι εκείνη η οποία τον αποδεικνύει πιστό, δηλαδή επισφραγίζει την ομολογία του. Μέσα σε αυτή την πρακτική, ο άνθρωπος είτε προβιβάζεται και επιτυγχάνει, είτε υποβιβάζεται και χάνει. Το σημείο εκείνο το οποίο είναι τόσο επωφελές για μας, έγκειται σε τούτο, στο να μην χάνουμε το θάρρος μας, αλλά να συνεχίζουμε, παρ’ όλες τις δυσχέρειες και τις επιπλοκές που υπάρχουν μέσα στην ενεργητικότητα της πρακτικής.

Η αμαρτία επιδιώκει να απατήσει τον άνθρωπο, διότι η φύση της, αν την ερευνήσουμε, είναι απάτη. Στην ουσία δεν υπάρχει κακό, αλλά το νόημα είναι που το μεταβάλλει. Επειδή ακριβώς μεταβαλλόμενη διά του νοήματος μία πράξη γίνεται ένοχη, εάν δεν καλυφθεί από την πρόφαση της απάτης, δεν πλανάται ο νους του ανθρώπου. Όπως δεν είναι δυνατό να βαδίσει κανείς στην καταστροφή του και στην απώλειά του, βλέποντας τον προκείμενο κίνδυνο. Για να αψηφά τον κίνδυνο, πρέπει αυτός να συγκαλυφθεί με κάποιο τρόπο, ούτως ώστε να απατήσει τον άνθρωπο και να πέσει στην παγίδα. Αυτός είναι ο απατηλός τρόπος της προβολής της αμαρτίας, του κακού, και με αυτό τον τρόπο συλλαμβάνεται ο άνθρωπος, ελέγχεται ως άπιστος και ότι οι υποσχέσεις του προς τον Θεό, ότι θα τον αγαπά εξ όλης της ψυχής, είναι ψεύτικες.

Ένας μεγάλος ισχυρός παράγοντας, ο οποίος είναι ο συντελεστής της επιτυχίας μας, είναι ακριβώς το να κρατήσει ο άνθρωπος το θάρρος του. Μου δόθηκε αφορμή από τη βιογραφία του μεγάλου Πατέρα μας Νήφωνος, Επισκόπου Κωνσταντιανής, ο οποίος πολλά έχει να μας διδάξει στο θέμα του θάρρους. Σε αυτό έχει ιδιαίτερη επίδοση.

Καθένας από τους μεγάλους και κορυφαίους Πατέρες, έχει μία επίδοση ιδιαίτερη, παρ’ όλο που όλοι έχουν φθάσει στο τέρμα της κατά άνθρωπον τελειότητας. Εν τούτοις κατά ένα ιδιαίτερο φυσικά τρόπο πέτυχαν περισσότερο σε ένα τομέα, τον οποίο και εκφράζουν. Ειδικά στο πρόσωπο αυτού του μεγάλου φωστήρα, βρίσκεται ακριβώς αυτός ο παράγοντας του θάρρους. Στην πραγματικότητα αποθάρρυνση δεν υπάρχει, για τον εξής λόγο. Το εάν είμεθα πιστοί, και ιδίως αν ακολουθούμε αυτό τον ιδιαίτερο δρόμο που οδηγεί -ανθρωπίνως – στην τελειότητα, δεν είναι αυτό τυχαίο, ούτε εξ ιδιαιτέρας μόνο προθέσεως. Οι περισσότεροι από εμάς βρεθήκαμε στη ζωή αυτή καθαρά από ένα θαυματουργικό τρόπο της επεμβάσεως της Χάριτος του Θεού. Αυτός μας οδήγησε, γιατί ακριβώς μας είχε προορίσει. Έχοντας επίγνωση ότι είμαστε προσκεκλημένοι, προορισμένοι και ήδη δικαιωμένοι, δεν τίθεται πλέον θέμα αποθαρρύνσεως, δεν τίθεται θέμα έρευνας και αμφιβολίας. Τώρα γεννιέται το δεύτερο θέμα, το πρακτικότατο. Στην ώρα που γίνεται η μάχη, ενδέχεται ο άνθρωπος να πέσει.

Αλάνθαστος άνθρωπος δεν υπάρχει, και ιδίως όταν είναι ακόμα ατελής και εμπαθής. Πολλά πράγματα δεν τα γνωρίζει, σε άλλα δε είναι αδύνατος. Αλλά και απειρία έχει και άνισο πόλεμο διεξάγει, διότι οι εχθροί μας είναι πνεύματα, δεν είναι όπως εμείς, σώματα, τα οποία υφίστανται, κατά κάποιο τρόπο, διάφορες τροπές και αλλοιώσεις. Όλα αυτά, και τα τόσα άλλα, τα οποία άλλες φορές ερμηνεύσαμε, είναι εκείνα που μας προκαλούν ολισθήματα, αποτυχίες και γενικά λάθη.

Ο διάβολος, ο οποίος είναι πονηρός και γνωρίζει τη σημασία της αποθαρρύνσεως πόσο ισχυρή είναι, δίνει το μεγαλύτερο βάρος εδώ, κατά τη γνώμη των Πατέρων, στο να προκαλέσει αποθάρρυνση, μετά το λάθος του αγωνιστή. Να του κόψει το θάρρος, γιατί το θάρρος είναι όπως στο σώμα το κεφάλι, που είναι το κεντρικότερο μέρος από το οποίο και εξαρτάται ολόκληρο το σώμα. Έτσι και στην ενεργητικότητα του ανθρώπου, το μεγαλύτερο μέρος είναι ακριβώς το θάρρος, ο ζήλος, η ορμή, από όπου πηγάζει η ενέργεια.

Το θέμα της μετανοίας και της πρακτικής πίστεως δεν είναι αφηρημένο, είναι συγκεκριμένο. Πιστεύει κανείς και βαδίζει· και όχι μόνο βαδίζει, αλλά εντατικά αγωνίζεται, επιμένει και κτυπά, περιμένοντας ότι θα του ανοίξουν. Όταν όμως χάσει το θάρρος; Τότε σταματά, δεν βαδίζει πλέον, ούτε κτυπά, ούτε ζητά, ούτε παρακαλεί και, κατά κάποιο τρόπο, παραδίδεται άνευ όρων. Είναι πάρα πολύ μεγάλης σημασίας το θέμα του θάρρους, στο να το κρατά κανείς και να το ανακτά, όταν το βλέπει να κινδυνεύει και ποτέ να μην το προδίδει.

Η αμαρτία ποτέ δεν εμφανίζεται όπως είναι, γυμνή, αφηρημένη, γιατί εάν εμφανισθεί έτσι, δεν απατά εύκολα το νου του ανθρώπου, ώστε να αμαρτήσει. Έρχεται καλυμμένη από μία πρόφαση και με το δόλο αυτό απατά τον άνθρωπο.

Ξέροντάς το λοιπόν αυτό, ποτέ δεν προδίδουμε το θάρρος μας υπό οποιανδήποτε μορφή και αν γλιστρήσουμε. Ακόμη, να πει κανείς, και στην πιο φανερή αφορμή, που νομίζει ότι είναι απόλυτα υπαίτιος -αν ήθελα, δεν το πάθαινα-, και στην πιο προφανή ακόμα πρόφαση που εξ υπαιτιότητάς του ο άνθρωπος αμαρτάνει, δεν πρέπει να χάνει το θάρρος του, δηλαδή και εκεί που αμαρτάνει από δική του απροσεξία. Στη βιογραφία αυτού του μεγάλου φωστήρα, είναι τόσο καταφανές, ώστε πράγματι προκαλεί σε όλους κατάπληξη. Στο πώς, όχι απλώς σε παρεμπίπτουσες και λανθάνουσες καταστάσεις που του προκαλούσαν, με κάποιο τρόπο, ήττα, αλλά και στις προφανέστερες, να μην υποχωρεί και χάνει το θάρρος του. Βρίσκαμε αυτόν τον φωστήρα να μεγαλουργεί και βλέπουμε την ανταπόκριση της Χάριτος του Θεού, στο πόσο εναγκαλίζεται και θεωρεί αθλητή αυτόν, ο οποίος, αν και τραυματισμένος, δεν παραδίδεται.

Και έτσι πρέπει. Διότι στην πραγματικότητα το γεγονός είναι ένα. Κάνει κάποιος μια έρευνα στον εαυτό του την ώρα που γλίστρησε και έπεσε και συνετρίβη· σταματά μία στιγμή και λέει: – Καλά, τώρα εγώ αρνήθηκα τον Θεό; Μέσα μου αλλοιώθηκε κάτι και απεφάσισα ότι θα παύσω να είμαι χριστιανός; Τώρα μέσα μου γεννήθηκε κάτι, που με έπεισε ότι δεν πρέπει να πιστεύω στο Θεό, ούτε πρέπει να τον ακολουθώ; Μη γένοιτο κάτι τέτοιο. Ούτε ως σκέψη δεν είναι δυνατό να υπάρχει μέσα μου αυτό. Μάλλον καραδοκώ και αναμένω να με αξίωσει η Χάρις Του, ακόμα και να πεθάνω. Όχι μόνο να αγωνίζομαι, αλλά, εάν δοθεί αφορμή, να πεθάνω μόνο για την δική Του ομολογία. Αυτό δεν αλλοιώθηκε μέσα μου ποτέ, δεν άλλαξε· πώς λοιπόν τώρα, επειδή γλίστρησα, αποθαρρύνομαι και προδίδω την αγάπη του Θεού; Απάτη είναι. Ήταν μεγάλο το τραύμα, ήταν μεγάλο το γλίστρημα. Μέσα στα μυστήρια του τρόπου της ενεργείας της Χάριτος έγινε, κατά κάποιο τρόπο, αυτός ο πρακτικός τρόπος, που αυτή την ώρα δεν ερευνώ. Φυσικά λαμβάνοντας τη μομφή επάνω μου, και ξέροντας ότι εξ υπαιτιότητάς μου αποσύρθηκε η Χάρις, που με παιδαγωγεί στο να με κάνει συνετότερο, ευλαβέστερο, θερμότερο και προσεκτικότερο. Με παρέδωσε η Θεία Χάρις σε αυτή την πτώση – δεν αποθαρρύνομαι γι’ αυτό το πράγμα – δεν τρομάζω, διότι αν και ξέρω την ευτέλειά μου και ελεεινολογώ τον εαυτό μου ότι δεν είμαι τίποτε, πιστεύω ότι εκείνο που με κρατεί είναι η Χάρις του Θεού. Έτσι δεν χάνω το θάρρος μου. Όχι ότι αισθάνομαι στον εαυτό μου καμμιά ικανότητα – ποτέ αυτό δεν το σκέφθηκα ούτε και θα το σκεφθώ – αλλά έχοντας αποδείξεις της ελεημοσύνης του Θεού απέναντί μου μέχρι σήμερα, στέκομαι ακίνητος και λέω ότι ο χθές Θεός και σήμερα και αύριο είναι ο ίδιος. Δεν έκανε λάθος ο Θεός, όταν με κάλεσε όχι βέβαια για την ικανότητά μου, αλλά για την υπερβολή της αγάπης Του σ’ εμένα τον αμαρτωλό και ορκίσθηκε στον εαυτό Του ότι «δεν θέλω τον θάνατο του αμαρτωλού μέχρι να επιστρέψει και να ζήσει»(Ιεζεκ. 18,23). Αυτός ο Πανάγαθος Θεός και Πατέρας, κάλεσε και μένα, τον ανύπαρκτο, το ασθενές, το μωρό, το εξουθενημένο και με βαστάζει από τότε που με κάλεσε μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει βαρεθεί, και αύριο ο ίδιος είναι, και μεθαύριο ο ίδιος είναι, αφού μένω και εγώ ο ίδιος. Μένω πιστός στην ομολογία μου. Δεν πρόκειται να υποχωρήσω. Δεν με απασχολεί το πώς εγλίστρησα, άλλωστε έχω και πείρα της ευτέλειάς μου ποίος είμαι». Βλέπετε λογικά πώς τοποθετείται το πράγμα;

Άρα λοιπόν ο Άγιος αυτός, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο αγωνίστηκε, δεν είναι γιατί ήταν εξαίρεση. Ακριβώς την θέση των πραγμάτων τόνισε. Ότι ποτέ κανείς δεν πρέπει να αποθαρρύνεται, γιατί η αποθάρρυνση, όπως είπα, είναι η μεγαλύτερη χαρά του σατανά, διότι βλέποντας αυτός την αποθάρρυνση αποκτά προσωπικότητα, ενώ δεν έχει ούτε θέση, ούτε τόπο, ούτε προσωπικότητα. Ως οντότητα υπάρχει, δεν εννοώ αυτή την προσωπικότητα. Προσωπικότητα εννοώ, ότι δεν έχει θέση, δεν έχει μέτρο να σταθεί απέναντί μας. Ναι, διότι «έρχεται ο κυρίαρχος αυτού του κόσμου, που δεν έχει πάνω μας καμιά εξουσία» (Ιωάν. 14,30) και «έφθασε η ώρα που ο άρχοντας αυτού του κόσμου θα διωχθεί έξω απ’ αυτόν»(Ιωάν. 12,31). Όταν όμως βλέπει τον άνθρωπο ότι αποθαρρύνεται και υποχωρεί, τότε αυτός παίρνει θέση. Τότε αρχίζει να πιστεύει ότι όντως τον υπολόγισε ο άνθρωπος, τον φοβήθηκε και παρέδωσε τα όπλα του. Αυτό είναι ψέμμα. Βλέπετε πόση μεγάλη σημασία έχει;

Πάντως όμως το γεγονός είναι ένα. Ότι το θέμα της αποθαρρύνσεως έχει πάρα πολύ μεγάλη βαρύτητα, ιδιαίτερα για μάς τους μοναχούς. Επειδή εμείς έχοντας περισσότερη ευχέρεια και πολεμώντας λεπτομερέστερα, ακριβώς βρισκόμαστε σε αυτά τα περιθώρια, στο να ελέγχουμε ακόμα και τις σκέψεις και τα νοήματα από τα οποία προέρχονται οι διάφορες ενέργειες· και επειδή βρισκόμαστε συνεχώς στη γραμμή του πυρός, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε αυτές τις ανασκοπήσεις και έρευνες για να ξέρουμε από πού ερχόμαστε και που πηγαίνουμε. Επομένως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί οι τρόποι της αποθαρρύνσεως είναι πάρα πολλοί και ο άνθρωπος χάνει το θάρρος του, χάνει το ζήλο του και μειώνει την μαχητικότητά του. Το ότι σκυθρωπάζει και αλλοιώνεται, όλα αυτά είναι είδος αποθαρρύνσεως, είναι είδος ηττοπάθειας. Όλα αυτά ο σατανάς τα εκμεταλλεύεται. Κανένα από όλα αυτά δεν πρέπει να έχει θέση. Δεν συμβαίνει απολύτως τίποτε. Στη γραμμή του πυρός, εκεί που υπάρχει συνεχής μάχη, δεν είναι παράδοξο να υπάρχουν πληγές.

Όπως μας παρέδωσαν οι Πατέρες, πολλές φορές και η ίδια ακόμη η Χάρις αφήνει τον άνθρωπο -θέλοντας να τον διδάξει και να τον ανεβάσει σε ψηλότερα επίπεδα πρακτικής εμπειρίας- τον αφήνει επίτηδες να κινδυνεύσει από την αμαρτία, για να ερεθίσει έτσι περισσότερο τον θυμό του εναντίον της. Και λαμβάνοντας πληγές ο άνθρωπος, μαθαίνει τους τρόπους από που συνέβησαν αυτά και τότε τον μεν Θεό αγαπά γνησίως, διότι βλέπει την στοργή Του, τον δε διάβολο βδελύσσεται αξίως, βλέποντας την κακότητά του και την πονηριά του και το αδίστακτό του στο να μας καταστρέψει.

Εκείνο το οποίο κατέχουμε και είναι για μας άγκυρα όλης της ελπίδας, αναμφισβήτητης και χειροπιαστής, είναι ότι παραμένει μαζί μας η Θεία Χάρις. Ο καθένας μας από την ημέρα της ευσέβειάς μας, από τότε δηλαδή που εισήλθαμε εκουσίως μέσα στους όρους της μετανοίας μέχρι σήμερα, ποτέ δεν μπορέσαμε, καμία ημέρα, να φυλάξουμε το θέλημα του Κυρίου. Και όμως δεν απομακρύνθηκε! Παραμένει μαζί μας, μάς δικαιώνει από την αγαθότητά Του και μόνο. Τα αμεταμέλητα χαρίσματα του Θεού σε μας είναι χειροπιαστά, δεν υπάρχει αμφιβολία. Δεν δικαιώνω την αμαρτωλότητα, ούτε συνιστώ τη ραθυμία. Αυτά είναι προδοσία. Τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει μέσα στην προαίρεση των χριστιανών και ο,τιδήποτε και αν συμβαίνει είναι εξ αιτίας της ατέλειάς τους.

Ο άνθρωπος που βρίσκεται στο γίγνεσθαι, είναι ατελής. Βαδίζει προς την τελειότητα ζητώντας περισσότερη επίδραση της Χάριτος και μόνιμη ενοίκηση μέσα του. Την αποκτά σιγά-σιγά με την ελεημοσύνη του Θεού, αγωνιζόμενος κατά των παθών του, ούτως ώστε να τα αποβάλει, για να βρει περισσότερη θέση μέσα του η Θεία Χάρις. Μέχρι που να γίνει αυτό, υφίσταται όλες τις αλλοιώσεις και τις τροπές.

Επιμένω στο θέμα της αποθαρρύνσεως, για να προσεχθεί πάρα πολύ. Εκείνος ο οποίος επεσήμανε αυτό τον τομέα και τον αξιολόγησε, επιτυγχάνει πάρα πολλά. Εκείνος ο οποίος δεν προσέχει και αφήνει ακάλυπτη την πλευρά αυτή και με το παραμικρό αποθαρρύνεται, οπισθοχωρεί και αφήνει το ζήλο του, αδικείται κατάφωρα, χάνει χωρίς να υπάρχει λόγος και μπορώ να πω φεύγει «χωρίς διώκοντος».

Γι’ αυτό με παράδειγμα τη βιογραφία και την παιδεία του μεγάλου αυτού Πατέρα, όλοι μας να γίνουμε περισσότερο ζηλωτές, περισσότερο μαχητές. Δεν υπάρχει μέσα στην μερίδα μας απογοήτευση και αποθάρρυνση. Και δεν υπάρχει, γιατί απλούστατα εμείς οι ίδιοι και τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε ότι ομολογούμε την πίστη και την αγάπη μας προς τον Θεό και ότι ουδέποτε την αρνούμαστε και ακόμα ξέρουμε την σύμπραξη και συμπαράσταση του Θεού σ’ εμάς, η οποία είναι αμετάβλητη, αμεταμέλητη και αναλλοίωτη.

Δι’ ευχών του Αγίου Πατρός ημών Νήφωνος και της Κυρίας μας Θεοτόκου είθε να επιτύχουμε αισίως το σκοπό της ζωής μας. Αμήν.

(Γέροντος Ιωσήφ, Διδαχές από τον Άθωνα, Ψυχωφελή Βατοπαιδινά, σελ. 142-150)

Στήριξε το θάρρος σου στο Θεό, και να μην αρχίσεις την εργασία του καλού έργου με διψυχία, που οδηγεί στη χαυνότητα, για να μη φτάσει να γίνει ανώφελος ο κόπος σου και αφόρητη η εργασία της πνευματικής καλλιέργειάς σου. Άρχισε το αγαθό με ανδρεία και αδίστακτη πίστη στο Θεό.

Άγιος Ισαάκ ο Σύρος

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 1-13. Η παραβολή του άδικου οικονόμου και σχετική διδασκαλία.
16.2 καὶ φωνήσας αὐτὸν εἶπεν αὐτῷ(1), Τί τοῦτο ἀκούω περὶ σοῦ(2);
ἀπόδος τὸν λόγον τῆς οἰκονομίας σου(3), οὐ γὰρ δύνῃ(4) ἔτι οἰκονομεῖν.
2 Τον φώναξε λοιπόν και του είπε: “τι είναι αυτά που ακούω για σένα;
Δώσε λογαριασμό και παράδωσε τη διαχείρισή σου, γιατί δεν μπορείς πια να είσαι διαχειριστής”.
(1) Ο πλούσιος μιλά σαν για συμβάν απροσδόκητο (b). Σύμφωνα με αυτούς που
δέχονται ότι άνθρωπος εδώ είναι ο Θεός, το «είπε σε αυτόν» πρέπει να εξηγηθεί:
Ή «είπε σε αυτόν αυτά, μέσω των θείων Γραφών, οι οποίες διδάσκουν
για τη μέλλουσα κρίση και λογοδοσία» (Ζ). Ή, στην καθαίρεση αυτή του ένοχου
οικονόμου ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα το γεγονός, με το οποίο ο Θεός αφαιρεί
από εμάς την ελεύθερη διάθεση των αγαθών, τα οποία μας εμπιστεύτηκε.
Με τη φωνή: Θα πεθάνεις, όταν κυριεύεται από τη σκέψη του προσεχούς θανάτου του
και η συνείδησή του θίγεται σοβαρά από αυτήν, ειδοποιείται από το Θεό
ο κακός οικονόμος για αυτό που τον αναμένει (g).
(2) Τι είναι αυτό που ακούω για σένα; (δ). Περίμενα καλύτερα από σένα. Μιλά δηλαδή
ο κύριος με θλίψη, σαν να μην θέλει να απολύσει τον οικονόμο του,
αλλά σαν αναγκασμένος να πράξει αυτό, εφόσον ο οικονόμος δεν αποκρούει
τις εναντίον του κατηγορίες, αλλά με την σιωπή του δεν αρνείται αυτές.
(3) Δώσε τον οφειλόμενο σε μένα ως κύριό σου λογαριασμό της διαχείρισής σου·
σε ποια δηλαδή κατάσταση βρήκες, τι ενήργησες και πώς αφήνεις την περιουσία μου (δ).
Και από εμάς θα αφαιρεθεί η διαχείριση των αγαθών αυτού του κόσμου και δεν είναι
δυνατόν πάντοτε να απολαμβάνουμε αυτά. Θα έλθει ο θάνατος, ο οποίος θα αφαιρέσει
από εμάς την διαχείριση, αφαιρώντας από εμάς και την δυνατότητα, την οποία είχαμε,
όταν ζούσαμε, του να πράττουμε το αγαθό στους ομοίους μας με τα αγαθά αυτά.
Όταν όμως η διαχείριση αφαιρεθεί από εμάς, θα κληθούμε από το Θεό να δώσουμε λόγο
για το ποιοι οικονόμοι υπήρξαμε και πώς διαχειριστήκαμε τα αγαθά που μας εμπιστεύτηκε.
(4) Β΄ πρόσωπο οριστικής του ενεστώτα=δύνασαι. Υπάρχει και η γραφή: ου δυνήση.

-Γέροντα, πώς να προετοιμάζομαι για την Θεία Κοινωνία;

- Πάντοτε πρέπει να είναι έτοιμος κανείς, αλλά,
όταν πρόκειται να κοινωνήσει, καλά είναι να κάνη κάτι περισσότερο
από τα πνευματικά που κάνει συνήθως, για να ετοιμασθεί καλύτερα.
Πολύ θα σε βοηθήσει να διαβάζεις την Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως
και στο κελλί σου. Έτσι θα την καταλαβαίνεις καλύτερα και θα νιώθεις
περισσότερο την αμαρτωλότητα σου. Ακόμη μπορείς να ψέλνεις την πρώτη
ωδή του Μεγάλου Κανόνος, και από το Θεοτοκάριο την πρώτη ωδή του κανόνα
της Δευτέρας και της Τετάρτης του πλαγίου δευτέρου ήχου, κάνοντας μετάνοιες.

- Τι να κάνω, Γέροντα, την ώρα της Θείας Λειτουργίας, όταν δεν μπορώ
να ετοιμασθώ για να κοινωνήσω;

- Καλά, εκείνη την ώρα θα ετοιμασθείς; Αλλά και πάλι ο Χριστός δεν είναι
άδικος αν πράγματι κάτι, σε εμπόδισε και δεν μπόρεσες να ετοιμασθείς,
Εκείνος το ξέρει. Δεν λέω να μην κάνης τίποτε, αλλά να μην είναι ο εαυτός σου
εμπόδιο, όταν δεν κάνης. Καμμιά φορά ούτε την θεία Μετάληψη δεν προλαβαίνει
να διαβάσει κανείς και πάει να κοινωνήσει σαν κοσμικός.
Τότε να έχη ταπεινούς, λογισμούς. «Θεέ μου, να πη, βρίσκομαι
σε μια κοσμική κατάσταση, συγχώρεσε με». Ο Θεός βλέπει την καρδιά.
Πολλές φορές νομίζει κανείς ότι είναι έτοιμος και δεν είναι, και άλλοτε
νομίζει ότι δεν είναι έτοιμος και τότε είναι. Η καλύτερη ετοιμασία είναι
η ταπεινή αντιμετώπιση, η συντριβή, το φιλότιμο.
Για την Θεία Κοινωνία δεν προετοιμάζεται κανείς αλλάζοντας τα ρούχα
και πλένοντας τα δόντια. Το κυριότερο είναι να εξετάσει τον εαυτό του,
να δη: αισθάνεται την Θεία Κοινωνία ως ανάγκη; Είναι τακτοποιημένος;
Μήπως υπάρχει κάτι που τον εμποδίζει από την Θεία Κοινωνία και δεν το έχει εξομολογηθεί;
Για να νιώθουμε την Θεία Κοινωνία, πρέπει να υπάρχουν προϋποθέσεις.
Η καλύτερη προϋπόθεση είναι η ταπεινή προσπάθεια να κόψουμε τα πάθη μας,
για να μείνη στην καρδιά μας ο Χριστός. Αλλιώς ο Χριστός έρχεται με την
Θεία Κοινωνία μέσα μας, αλλά φεύγει αμέσως και δεν αισθανόμαστε τίποτε.
Όταν παραμένη ο Χριστός, γίνεται μία αλλοίωση στον άνθρωπο.
Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν μέσα τους τον Χριστό από την μία Θεία Κοινωνία
μέχρι την άλλη χωρίς διακοπή.

- Γέροντα, πολλές φορές, όταν ο ιερέας λέει: «Μετά φόβου Θεού, πίστεως
και αγάπης προσέλθετε», νιώθω ότι δεν είμαι έτοιμη να κοινωνήσω.

- Στα νοσοκομεία, μια ορισμένη ώρα, περνούν οι γιατροί, και οι νοσοκόμοι φωνάζουν:
«Νοσηλεία!». Τότε όλοι οι επισκέπτες βγαίνουν από τους θαλάμους και οι άρρωστοι
πηγαίνουν στα κρεβάτια τους και περιμένουν τον γιατρό, για να τον ενημερώσουν
για την κατάστασή τους και να τους δώση την ανάλογη θεραπεία. Έτσι κι εσύ,
όταν ο ιερέας λέει: «Μετά φόβου Θεού», να σκέφτεσαι ότι γίνεται νοσηλεία
και να προσέρχεσαι στην Θεία Κοινωνία με συναίσθηση της αμαρτωλότητος σου,
ζητώντας ταπεινά το έλεος του Θεού.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, "Περί προσευχής", εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σ. 213-214)

- Στην Θεία Λειτουργία Γέροντα, ένιωσα ότι ο Χριστός σταυρώθηκε για μένα και αναρωτήθηκα: «Εγώ τι έκανα για τον Χριστό;». Τι μπορώ να κάνω από ευγνωμοσύνη γι’ αυτό;

- Αρκεί να το νιώθεις. Ο Χριστός σταυρώθηκε, θυσιάσθηκε για μας και τώρα μας δίνει το Σώμα του και το Αίμα του. Πρέπει να φλέγεται κανείς, όταν τα σκέφτεται αυτά.

- Πώς θα νιώσω Γέροντα, το μεγάλο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας;

- Τα Μυστήρια βιούνται. Για να νιώσεις το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, πρέπει να πιστέψεις ότι εκείνη την ώρα είναι παρών ο Χριστός. Και όχι απλώς να το πιστέψεις, αλλά να το ζης.

- Γέροντα, τι θα με βοηθήσει, για να συγκεντρώνομαι στην Θεία Λειτουργία;

- Άγγελοι συμμετέχουν στην Θεία Λειτουργία. «Ταις αγγελικαίς αοράτως δορυφορούμενον...» ψάλλουμε. Να σκέφτεσαι τι γίνεται εκείνη την ώρα, να προσέχης στις αιτήσεις που κάνει ο ιερέας και να λες το «Κύριε ελέησον με» με την καρδιά σου. Βλέπω τι σπατάλη γίνεται! Σε μια Θεία Λειτουργία πόσες αδελφές λένε στα Ειρηνικά το «Κύριε ελέησον»; Το λένε οι ψάλτριες από το μουσικό βιβλίο και οι περισσότερες ευχαριστιέστε με το όμορφο «Κύριε ελέησον», χωρίς να συμμετέχη η καρδιά. Τι ωφελεί όμως, αυτό; Ακόμη κι αν λέτε την ευχή, αν δεν την λέτε με πόνο, και αυτό δεν ωφελεί.

- Γέροντα, στις αγρυπνίες την ώρα της Θείας Λειτουργίας συνήθως λιγοστεύει το κουράγιο μου.

- Αυτό είναι και φυσικό, αλλά εδώ χρειάζεται αγώνας. Αν κάνεις λίγη υπομονή και βιάσης λίγο τον εαυτό σου, έρχεται η θεία βοήθεια και νιώθεις θεϊκή δύναμη. Έτσι ξεπερνάς, την κούραση και μετά δεν θέλεις ούτε να κοιμηθείς, έχεις τέτοια διάθεση για πνευματικά που κρατάει όλη την ημέρα.

- Στην Θεία Λειτουργία, Γέροντα, επιτρέπεται να καθίσει κανείς;

- Στην Θεία λειτουργία κανονικά δεν καθόμαστε. Αν δεν έχη κουράγιο κανείς μπορεί να καθίσει, όταν λέγεται ο Απόστολος. Αν όμως έχει σοβαρό πρόβλημα υγείας και δεν μπορεί να σταθή, τότε θα καθίσει. Εγώ σε Θεία Λειτουργία ποτέ δεν έχω καθίσει.

- Γέροντα την ώρα που ο ιερέας λέει «Τα σα εκ των σων» πώς προσεύχεσθε;

- Επειδή εκείνη την ώρα κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα, λέω σύντομα, νοερά, το «Βασιλεύ Ουράνιε», το «Ευλογητός εί Χριστέ…» και το «Ότε καταβάς…», και προσεύχομαι για θείο φωτισμό.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ. 211-212)

Θλίψεις
κέρδος από αυτήν
Ανάπαυσις ψυχής! Όταν μια ψυχή θλίβεται μεν από τις δοκιμασίες, αλλά με τις θλίψεις απαλλάσσεται από τα πάθη και τις βρωμιές, τότε έχει ευρυχωρία, ανάπαυσι. Διότι πολλοί, ενώ ευημερούν, έχουν παράνομους έρωτες σώματος, χρημάτων και άλλους πολύ ατόπους. Και όταν βρεθούν σε θλίψεις, ελευθερώνονται από όλα αυτά και αισθάνονται ανακούφισι.
Ε.Π.Ε. 5,132
και χαρά
Δεν είναι δυνατόν να ζη κάποιος συνεχώς σε θλίψεις. Άλλωστε δεν αντέχει και η ίδια η φύσις μας. Όμως, επειδή επιθυμούμε να ζούμε συνέχεια με χαρά, γι’ αυτό μας φαίνεται παντοτινή η θλίψις. Και όχι μόνο γι’ αυτό, αλλά και γι’ άλλο λόγο. Επειδή τα μεν ευχάριστα εύκολα τα ξεχνάμε, ενώ τα δυσάρεστα τα θυμόμαστε, γι’ αυτό νομίζουμε, ότι συνέχεια ζούμε μέσα στις θλίψεις.
Ε.Π.Ε. 11,162
ακόνη της ψυχής
Οι θλίψεις και οι δυσκολίες της ζωής είναι σαν την ακόνη. Μας τροχίζουν. Γι’ αυτό οι φτωχοί, ως επί το πλείστον, είναι πιο συνετοί από τους πλουσίους, επειδή ακριβώς δέχονται πλήγματα και κραδασμούς από τα κύματα της ζωής... Το σίδερο, όταν παραμένη πεταμένο κάτω, φθείρεται όταν όμως δουλεύεται, λάμπει. Έτσι και η ψυχή όταν κινήται. Και κίνησις της ψυχής είναι οι περιπέτειες της. Και η λύπη, όταν δεν είναι υπέρμετρη, κάνει καλό. Το ίδιο και η μέριμνα, το ίδιο και η φτώχεια. Διότι δυνατούς μας κάνουν και τα καλά και τα αντίθετα.
Ε.Π.Ε. 16β,270-272
παντού
Παντού θλίψις. Παντού στενοχώρια. Ήρθα στην Ασία και ένιωσα βάρος θλίψεως πάνω απ’ τη δύναμί μου. Ήρθα στην Τρωάδα, και δεν βρήκα τον αδελφό. Δεν ήρθα σε σας. Κι αυτό μου προξένησε όχι μικρή λύπη.
Ε.Π.Ε. 19,154-156
μόνο για την αμαρτία
Μόνο η λύπη για τις αμαρτίες είναι ωφέλιμη. Όποιος λυπάται γιατί έχασε χρήματα, δεν τα ξαναβρίσκει. Όποιος λυπάται για δικό του που πέθανε, δεν του ξαναδίνει τη ζωή. Όποιος λυπάται για αρρώστια, όχι μόνο δεν τη γιατρεύει, αλλά και την κάνει χειρότερη. Όποιος λυπάται όμως για τις αμαρτίες, αυτός μόνο καταφέρνει κάτι σπουδαιότερο απ’ τη λύπη. Εξαφανίζει τις αμαρτίες.
Ε.Π.Ε. 19,404
ευφροσύνης αφορμή
Και τα δυο, και η θλίψις και η χαρά με υπερβολή στους αγίους. Παράδοξο! Τόσο μεγάλη σοδειά ευχαριστήσεως προήλθε από τη θλίψι. Η θλίψις έγινε στους αγίους αφορμή θείας ευφροσύνης.
Ε.Π.Ε. 19,438
και στεφάνια
Όταν και οι μεν και οι δε κατ’ ανάγκην θλίβωνται, γιατί να μη προτιμήσουμε να μιμηθούμε αυτούς, που η ζωή της θλίψεως τους αποφέρει μύριους στεφάνους; Διότι και τους αγίους όλους ο Θεός έτσι τους ωδήγησε, δια θλίψεως και στενοχώριας. Και τους αγίους με τις θλίψεις ωφελεί, αλλά και τους άλλους, αφού τους συγκρατεί με τις θλίψεις στο να μη έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους.
Ε.Π.Ε. 20,46-48
όχι για δάκρυα, για ευχαριστίες
Υποφέρουν τέτοιες θλίψεις οι χριστιανοί, ώστε αυτές είναι άξιες όχι για δάκρυα ούτε για θρήνους, αλλά για ευχαριστίες στο Θεό.
Ε.Π.Ε. 23,22-24
ισχυροποιεί πίστι και αγάπη
Την αδύνατη αγάπη και πίστι οι θλίψεις την διασαλεύουν, ενώ την ισχυρή την κάνουν ισχυρότερη.
Ε.Π.Ε. 23,24
ανταποδίδει ο Θεός
Είναι ίση η ανταπόδοσις; Καθόλου. Πρόσεχε! Με όσα λέει, δείχνει πως όσο μεγαλύτερη είναι η θλίψις, τόσο πιο μεγάλη είναι η ανάπαυσις. Να και άλλη παρηγοριά: Όσοι είναι κοινωνοί στις θλίψεις του Χριστού, θα είναι και κοινωνοί στη δόξα, στην ανταπόδοσι.
Ε.Π.Ε. 23,28
εδώ, ανάπαυσις εκεί
Ας θεωρήσουμε όλη μας τη ζωή γεμάτη αγώνες. Και ποτέ δεν θα αιφνιδιαστούμε στις θλίψεις μας. Ο πυγμάχος δεν αιφνιδιάζεται, όταν στον αγώνα πάνω υποφέρη. Άλλος είναι ο καιρός της αναπαύσεως. Πρέπει μέσω της θλίψεως να γίνουμε τέλειοι. Αν και δεν υπάρχη τώρα διωγμός και παρόμοια θλίψις. Υπάρχουν όμως άλλες θλίψεις, που μας συμβαίνουν κάθε μέρα.
Ε.Π.Ε. 24,340
στους αγίους
Πρέπει τώρα να επιφέρουμε τη λύσι, που να αναφέρεται σε αγίους και υπέροχους και θαυμαστούς ανθρώπους. Βρέθηκαν όχι μόνο σε ασθένεια και πόνο σωματικό, αλλά δοκιμάστηκαν με φτώχεια, με πείνα, με φυλακίσεις, με βασανιστήρια, με καταδιώξεις, με συκοφαντίες και μ’ όλα εν γένει τα δεινά του βίου.
Ε.Π.Ε. 31,586
ελπίδα των μελλόντων
Η δοκιμασία με τις θλίψεις εγκρύπτει μέσα την ελπίδα των μελλόντων αγαθών. Παραμένοντας με υπομονή στους πειρασμούς, γινόμαστε ευέλπιδες για τα μέλλοντα.
Ε.Π.Ε. 31,608
κάθαρσις της ψυχής
Αν έχουμε μερικές κηλίδες, και αυτές εδώ θα τις καθαρίσουμε. Και στη γνωστή περικοπή, απαντώντας ο Θεός στον πλούσιο, δήλωνε: Εκείνος, ο φτωχός και βασανισμένος Λάζαρος, απέλαβε στην επίγεια ζωή τα κακά. Γι’ αυτό στην άλλη ζωή, παρηγορείται, όντας κεκαθαρμένος.
Ε.Π.Ε. 31,608
εξόφλησις αμαρτημάτων
Όσοι έχουν συνείδησι των πολλών τους αμαρτημάτων, κι όταν τους βρη φοβερή δοκιμασία, μπορούν και βρίσκουν την αίτια· αναλογίζονται τις αμαρτίες τους. Έτσι ξεφεύγουν από την ταραχή, που προκαλεί η απορία για τον πόνο.
Ε.Π.Ε. 37,408
πρόσκαιρες
Καλές μου κυρίες, καταννοήσατε ότι η θλίψις είναι φθαρτή και πρόσκαιρη, ενώ οι αμοιβές είναι συνεχείς και αιώνιες. Γι’ αυτό ας υπομείνετε τα πάντα με γενναιότητα, χωρίς να κλονίζεστε από τις δυσκολίες που συμβαίνουν.
Ε.Π.Ε. 38,70

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 382-385)