(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, "Περί προσευχής", Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.241-242)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 14-18. Επιτίμηση των Φαρισαίων.
16.17 Εὐκοπώτερον(1) δέ(2) ἐστιν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν παρελθεῖν(3)
ἢ τοῦ νόμου(4) μίαν κεραίαν πεσεῖν(5).
17 Είναι πιο εύκολο να εξαφανιστεί ο ουρανός και η γη, παρά να μείνει
απραγματοποίητος κι ο πιο ασήμαντος λόγος του νόμου.
(1) Δες Ματθ. ε 18 και τις εκεί σημειώσεις.
(2) Το δε είναι αντιθετικό=Παρ’ όλα αυτά όμως ο νόμος και το κύρος του
δεν καταργήθηκε (g). «Επειδή είπε ότι ο νόμος και οι προφήτες ήταν μέχρι τον Ιωάννη,
για να μην θεωρήσει κάποιος ότι έχουν απορριφθεί και καταργηθεί, για αυτό πρόσθεσε,
ότι δεν θα πέσει από το νόμο» ούτε κόμμα (Κ).
(3) «Πιο εύκολα θα αφανιστούν ο ουρανός και η γη, παρά θα πέσει το ελάχιστο
από όσα είναι στην Γραφή» (Ζ). Πιο εύκολο είναι, λέει, να φύγει ο ουρανός και η γη,
χωρίς να έχει ακόμη προστάξει ο Θεός να γίνει αυτό, παρά να πέσει
ένα κόμμα από το νόμο» (Κ). Παρόλο που τα θεμέλια της γης και οι στύλοι
του ουρανού είναι στερεά και αδιάσειστα στηριγμένα, όμως και η γη και ο ουρανός
θα φύγουν μία ημέρα. Προκειμένου όμως για το νόμο ούτε το ελάχιστό του δεν θα φύγει.
Ο ηθικός νόμος επιβεβαιώθηκε και επικυρώθηκε και από το Χριστό
και τα καθήκοντα που ορίζει θα παραμείνουν ως καθήκοντά μας αιωνίως
και οι αμαρτίες που απαγορεύονται από αυτόν, θα είναι αιωνίως αμαρτίες.
Ο τελετουργικός από την άλλη νόμος τελειοποιήθηκε με το ευαγγέλιο
και οι σκιές του εκπληρώθηκαν με τα χρώματα του ευαγγελίου.
(4) «Μερικές φορές νόμο εννοεί όλη γενικά τη θεόπνευστη Γραφή,
δηλαδή τα βιβλία του Μωϋσή και των προφητών» (Κ).
(5) Ο λόγος αυτός του Κυρίου παρουσιάζεται πολύ περισσότερο να ισχύει
προκειμένου για την όλη Γραφή, ως βιβλίο θεόπνευστο. Από τότε που ο Ιωάννης
έγραψε την Αποκάλυψή του στο σπήλαιο της Πάτμου και ο Παύλος
κήρυξε στο μισθωμένο στη Ρώμη διαμέρισμα το ευαγγέλιο, ο κόσμος ανατράπηκε·
παλαιά πέρασαν και όλα στη γη άλλαξαν εκτός από ένα.
Ο χρόνος ο οποίος εξασθενίζει και οδηγεί στα γηρατειά τα πάντα,
ενίσχυσε και δυνάμωσε περισσότερο το κύρος της Βίβλου.
Και όπως από χρόνο σε χρόνο τα δέντρα προσθέτουν στους κορμούς τους
και από έναν νέο δακτύλιο, έτσι και κάθε γενιά πρόσθεσε μέχρι τώρα
και θα προσθέσει και στο μέλλον την μαρτυρία της για αυτήν την αλήθεια:
«Ξεράθηκε το χορτάρι και το άνθος του έπεσε· ο λόγος όμως του Κυρίου
μένει στον αιώνα» (Α΄Πέτρ. α 24,25).

Ιούδας
άλλο τι ήταν, άλλο τι έκανε!
Και ο Ιούδας έγινε προδότης, αλλ΄ αυτό δεν αποτελεί στίγμα του όλου έργου της αποστολής, αλλά κατηγορία εκείνου μόνο. Εγώ σου μιλάω όχι για πρόσωπα, αλλά για πράγματα. Δες πόσοι γιατροί αποδείχτηκαν φονιάδες και έδωσαν στους αρρώστους δηλητήρια, αντί για φάρμακα. Και όμως κατηγορώ όχι την ιατρική τέχνη, αλλ’ εκείνον που χειρίζεται κακώς την τέχνη.
Ε.Π.Ε. 8α, 398
και φιλαργυρία
Ο δαίμονας, αν και περιφρόνησε τους ανθρώπους, αλλά υποχώρησε αμέσως στο πρόσταγμα του Χριστού και βγήκε από το σώμα του ανθρώπου. Ο φιλάργυρος όμως Ιούδας ούτε στο πρόσταγμα του Κυρίου υποχωρεί. Να, κάθε μέρα ακούει το Χριστό να λέη: «Δεν μπορείτε να δουλεύετε συγχρόνως στο Θεό και στο μαμωνά». Κι όμως δεν πείθεται (ο Ιούδας). Όχι διότι είναι ισχυρότερος του Χριστού, αλλά διότι ο Χριστός δεν θέλει να συνετίζη χωρίς τη θέλησί μας.
Ε.Π.Ε. 10,270
και φιλαργυρία
Μία παρθενία, έστω και αν έχη όλα τα άλλα, αν είναι τελείως έρημος από ελεημοσύνη, απορρίπτεται μετά των πόρνων, και θέτει τον ανελεήμονα μαζί με τον απάνθρωπο. Και είναι φυσικό. Διότι ο μεν πόρνος ηττήθηκε από τον έρωτα της σάρκας, ενώ ο παρθένος από τον έρωτα των χρημάτων. Και φυσικά ο έρωτας της σάρκας δεν είναι ίσος με εκείνον των χρημάτων. Είναι πολύ ισχυρότερος και κατά πολύ πιο τυραννικός. Όσο, λοιπόν, πιο ανίσχυρος είναι ο ανταγωνιστής, τόσο πιο ασυγχώρητοι είναι όσοι νικήθηκαν από αυτόν.
Ε.Π.Ε. 12,80
άτοπος των χρημάτων
Πω πω τι κακό κάνουν τα χρήματα, ή μάλλον ο έρωτας των χρημάτων! Όλα τα έχουν ανατρέψει. Για τους πολλούς τα πάντα είναι φλυαρίες και παραμύθια μόνο τα χρήματα υπάρχουν.
Ε.Π.Ε. 18,460
αθεράπευτο το πάθος του
Και αν η ασθένεια του άλλου είναι αγιάτρευτη, συ έχεις εντολή να κάνης το πρέπον. Άλλωστε και ο Ιούδας ήταν αγιάτρευτα άρρωστος, και όμως δεν εγκατέλειψε τη θεραπεία του ο Θεός.
Ε.Π.Ε. 18α,402
κακό παράδειγμα
Και ο Ιούδας ήταν απόστολος. Και όμως καμμιά δικαιολογία από αυτό δεν έχουν οι ιερόσυλοι και οι φιλάργυροι. Ούτε μπορεί κάποιος ένοχος από αυτούς να λέη, ότι και ένας απόστολος ήταν κλέφτης και ιερόσυλος και προδότης... Ας αφήσουμε τον ένα και τον άλλον και ας κοιτάξουμε τον εαυτό μας. Άλλωστε καθένας μας θα δώση λόγο στον Θεό για τον εαυτό του.
Ε.Π.Ε. 18,624
και δι’ αυτού ενήργει η χάρις
Αν η χάρις ενεργούσε δια του Ιούδα, πολύ περισσότερο θα ενεργήση δια των ιερέων.
Ε.Π.Ε. 23,492
κακή η μετάνοιά του
Μετανόησε και ο Ιούδας, αλλ’ όχι σωστά, διότι κρεμάστηκε. Μετανόησε και ο Ησαύ. Ή, καλύτερα, αυτός δεν μετανοήσε, διότι τα δάκρυά του δεν ήταν δάκρυα μετανοίας, αλλά μάλλον διαβολικής ενεργείας και θυμού.
Ε.Π.Ε. 25,316
θα σωζόταν, αν μετανοούσε
Είναι ολοφάνερο, ότι και τον προδότη Ιούδα, αν έδειχνε την πρέπουσα μετάνοια, θα τον δεχόταν ο Χριστός. Αλλ’ ο Ιούδας δεν θέλησε να δεχτή το φάρμακο της μετανοίας, αφού τον κατάπιε η υπερβολική λύπη, η απελπισία.
Ε.Π.Ε. 30,104
κλητός, χωρίς καλή προαίρεσι
Και Ιούδας ήταν ένας από τους δώδεκα και αυτός ήταν κλητός από τον Ιησού Χριστό. Και όμως, ούτε το ότι ανήκε στους δώδεκα ούτε το ότι ήταν κλητός, τον ωφέλησε, επειδή η προαίρεσις του δεν ήταν ετοιμασμένη για την αρετή. Όλα τα είχε: και μυήθηκε στο κήρυγμα του Χριστού, και μετέσχε στο Μυστικό Δείπνο, και τη χάρι είχε πάρει, ώστε να ασταίνει νεκρούς, και να καθαρίζει λεπρούς, και να βγάζη δαιμόνια, και τα λόγια του Κυρίου περί ακτημοσύνης είχε ακούσει, και τόσο καιρό βρισκόταν κοντά στο Χριστό. Και όμως καθόλου ο Ιούδας δεν βελτιώθηκε, αν και απήλαυνε τόσο αγάπη.
Ε.Π.Ε. 31,538
οικονομία στον φιλάργυρο!
Επειδή ήξερε ο Χριστός, ότι ο Ιούδας ήταν φιλάργυρος και θα καταστρεφόταν με τέτοιο έρωτα για τα λεφτά, όχι μόνο δεν τον τιμώρησε τότε, αλλά και για να μαλακώση το πάθος του, του εμπιστεύτηκε τα χρήματα των φτωχών, ώστε να χορτάση τη φιλοχρηματία του και να μη φτάση στο βάραθρο το φρικτό. Με το μικρότερο κακό ήθελε να προλάβη το μεγαλύτερο.
Ε.Π.Ε. 31,538
και Ιώβ
Οι απρόσεκτοι και αχάριστοι δεν κερδίζουν ούτε από εκείνα που ωφελούν, ενώ οι ευγνώμονες και καλόψυχοι ωφελούνται πάρα πολύ και από όσα σκανδαλίζουν άλλους. Αυτό το βλέπουμε στην περίπτωσι του Ιούδα και του Ιώβ. Ο Ιούδας δεν σώθηκε ούτε από το Χριστό, που έσωσε όλη την οικουμένη. Ο Ιώβ δεν ζημιώθηκε ούτε από το διάβολο, που έχει καταστρέψει τόσους πολλούς. Ο Ιώβ, που έπαθε άπειρα κακά, στεφανώθηκε. Ο Ιούδας, που είδε τόσα θαύματα και έκανε και ο ίδιος θαύματα, που ανάστησε νεκρούς, που έβγαζε δαιμόνια, που άκουσε τόσα για τη βασιλεία των ουρανών και για την κόλασι, που πήρε μέρος και κοινώνησε στο μυστικό δείπνο, που απόλαυσε τόσο μεγάλη εύνοια και πρόνοια πιο πολύ από τον Πέτρο και τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, έγινε προδότης.
Ε.Π.Ε. 33,590-592
εγκατέλειψε το Μυστικό Δείπνο
Τι κάνεις, άνθρωπέ μου; Μπροστά σου βρίσκεται παρών ο Χριστός, παραστέκουν οι άγγελοι, εκτίθεται η φρικτή τράπεζα του Μυστικού Δείπνου, οι αδελφοί σου ζουν το μυστήριο και ετοιμάζονται να κοινωνήσουν, και συ εγκαταλείπεις την ιερή σύναξι και φεύγεις; Θέλετε να σας πω τίνος έργο κάνουν και αυτοί που αναχωρούν από τη λατρευτική σύναξι πριν να συμπληρωθή η ιερή ακολουθία, και αυτοί που δεν απευθύνουν τους ευχαριστήριους ύμνους στο τέλος της θείας Κοινωνίας; Αν ο Ιούδας δεν έβγαινε απ’ την ιερή σύναξι του Μυστικού Δείπνου, δεν θα γινόταν προδότης. Ο Ιούδας, που εγκατέλειψε το Τραπέζι, τάχθηκε με τους αντίχριστους Ιουδαίους. Οι άλλοι Μαθητές, που παρέμειναν στο Τραπέζι, αφού ύμνησαν με το Δεσπότη Χριστό, βγήκαν μαζί Του. Βλέπεις, ότι η ευχαριστία μετά τη θεία Κοινωνία γίνεται σύμφωνα με την πράξι των Μαθητών και του Χριστού, που ύμνησαν το Θεό μετά τη θεία Ευχαριστία;
Ε.Π.Ε. 35,516-518

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 425-428)

Ιησούς του Ναυή
ένας εναντίον μυριάδων
Φέρτε σε πόλεμο ένα εκατομμύριο ανθρώπους κι έναν άγιο. Και θα δούμε ποιος θα νικήση. Φυσικά ο άγιος. Βγήκε τότε ο Ιησούς του Ναυή σε πόλεμο. Μόνος τα κατώρθωσε όλα, ώστε οι άλλοι σε τίποτα δεν ωφέλησαν. Ο πολύς όχλος, αγαπητέ, όταν δεν εφαρμόζη το θέλημα του Θεού, καθόλου δεν διαφέρει από το μηδέν.
Ε.Π.Ε. 15,242
τύπος του Χριστού
Το όνομα του Ιησού του Ναυή ήταν τύπος του Χριστού. Γι’ αυτό, λοιπόν, εξ αιτίας αυτής της ονομασίας, που ο Ιησούς είχε προτυπωτικά, σεβάστηκε όλος ο κόσμος αυτή την ονομασία. Λοιπόν, άλλος δεν ωνομάστηκε Ιησούς; Ο του Ναυή για το σκοπό αυτό ωνομάστηκε, για να είναι προτύπωσις του Ιησού Χριστού. Άλλωστε είχε άλλο όνομα πριν· λεγόταν Αυσής. Γι’ αυτό αλλάχτηκε το όνομα, επειδή αποτελούσε προτύπωσι και προφητεία. Ο Ιησούς του Ναυή ωδήγησε το λαό στη γη της επαγγελίας, όπως ο Ιησούς (Χριστός) ωδήγησε το λαό στον ουρανό. Δεν ωδήγησε ο νόμος στη γη της επαγγελίας, αφού ούτε ο Μωυσής εισήλθε, αλλ’ έμεινε έξω. Όχι ο νόμος, αλλά η χάρις είχε τη δύναμι να μας εισαγάγη στη σωτηρία.
Ε.Π.Ε. 25,228
Ιλαρός
δότης (ελεήμων)
Στο σημείο αυτό νομίζω, ότι «ιλαρόν» ονομάζει τον ανοιχτοχέρη. Αλλ΄ ο Παύλος το είπε έτσι με την έννοια της πρόθυμης προσφοράς.
Ε.Π.Ε. 19,502
Ιμάτια
καθαρά της ψυχής
Δεν έχεις ανάγκη να αγοράσης ιμάτιο. Εκείνος σου το δίνει δωρεάν, για να μη προβάλης σαν πρόφασι τη φτώχεια. Λοιπόν, κράτα καθαρό αυτό το ιμάτιο που έλαβες
Ε.Π.Ε. 30,554
Ιός
ασεβών δογμάτων
Σερβίρουν ύπουλα και λαθραία το δηλητήριο των δυσσεβών δογμάτων.
Ε.Π.Ε. 34,360
Ιουδαίοι
πολεμούν τον Παύλο
Βλέπεις πόσο οι Ιουδαίοι πολεμούν τον Παύλο. Κάνουν τα πάντα και επαναστατούν, ώστε να τον θανατώσουν.
Ε.Π.Ε. 24,202
άθλιοι· περιφρονούν τα αιώνια
Είναι άθλιοι και ταλαίπωροι οι Ιουδαίοι. Τόσα πολλά από τους ουρανούς ήρθαν στα χέρια τους και τα αρνήθηκαν και τα απέρριψαν με πολλή μανία.
Ε.Π.Ε. 34,102
άθλιοι και ταλαίπωροι
Να μην εκπλήττεστε, που αποκάλεσα άθλιους τους Ιουδαίους. Διότι πραγματικά και άθλιοι είναι και ταλαίπωροι. Περιφρόνησαν και απέρριψαν με απερισκεψία τα τόσα αγαθά, που δέχτηκαν τα χέρια τους από τον Ουρανό. Απέρριψαν το γεγονός, ότι πρώτα σ’ αυτούς ανέτειλε ο Ήλιος της δικαιοσύνης. Όμως εκείνοι αποστράφηκαν την ακτίνα Του και βρίσκονται και τώρα στο σκοτάδι. Αντίθετα, εμείς που άλλοτε ζούσαμε στο σκοτάδι, ελκύσαμε πάνω μας το φως και απαλλαγχτήκαμε από το σκοτάδι της πλάνης.
Ε.Π.Ε. 34,102
έθνος αναίσχυντο
Τέτοιο, ω Ιουδαίε, είναι το έθνος σας από τα παλιά χρόνια, αδιάντροπο και εριστικό και φροντίζει πάντοτε να αντιμάχεται και ολοφάνερα ακόμα γεγονότα.
Ε.Π.Ε. 34,284
αποστασία τους
Πολλές φορές επιχειρήσατε να φονεύσετε το Μωυσή, άλλοτε λιθοβολώντας τον, άλλοτε καταδιώκοντας τον με χίλιους δυο τρόπους. Και συνεχίζετε να βλασφημήτε τον Θεό. Και προσφέρατε θυσία στον Βεελφεγώρ (Αριθμ. κεφ. 25). Και θυσιάστηκε γυιούς και θυγατέρες σας στα δαιμόνια (Ψαλμ. 105,37). Και διαπράξατε κάθε είδους ασέβεια και αμαρτία. Ο προφήτης, ως εκπρόσωπος του Θεού, λέει: «Σαράντα χρόνια ανέχτηκα με δυσαρέσκεια τη γενιά αυτή και είπα, πάντοτε πλανιώνται θεληματικά με την καρδιά τους» (Ψαλμ. 94,10). Πώς, λοιπόν, δεν σας αποστράφηκε τότε ο Θεός, αλλά και μετά τις παιδοκτονίες και μετά την ειδωλολατρία και μετά τη μεγάλη σας αχαριστία και απερίγραπτη αγνωμοσύνη, και άφησε να βρίσκεται μαζί σας προφήτης ο Μωυσής, που επιτελούσε σημεία θαυμαστά και παράδοξα;
Ε.Π.Ε. 34,298
τιμωρούνται
Είναι ολοφάνερο και στους πιο ανόητους ακόμα, ότι σεις οι Ιουδαίοι έχετε τέτοια πάνω σας τιμωρία, επειδή παρανομήσατε στο Σωτήρα και προστάτη της οικουμένης, στον Κύριο Ιησού Χριστό. Τώρα βέβαια απέχετε από ακάθαρτα αίματα και τηρείτε τα σάββατα· τότε όμως δείχνατε αδιάφοροι για την ημέρα εκείνη. Και ο Θεός με το στόμα του προφήτη Ιερεμία σας υποσχόταν, ότι θα λυπηθή την πόλι σας, αν σταματούσατε να σηκώνετε στα χέρια σας φορτία τη μέρα του Σαββάτου (Ιερ. ιζ' 21) και ούτε έτσι συμφιλιώνεται μαζί σας. Διότι το αμάρτημά σας αυτό (κατά του Ιησού) υπήρξε μεγαλύτερο από όλα, ώστε να είναι περιττός ο λόγος για άλλες αμαρτίες.

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 421-424)

Ας γίνει λοιπόν και σ’ αυτό οδηγός μας ο Δαβίδ κι ας πάρει συγχορευτή του τον Απόστολο. Γιατί στον ψαλμό αυτόν, που η αρχή του μας προσφέρει την αγαλλίαση για τον Κύριο λέγοντας, «ελάτε να υψώσομε φωνές αγαλλίασης στον Κύριο», δεν οδηγούμαστε μ’ αυτό στη δοξολογία του αγίου Πνεύματος, αλλά πολύ περισσότερο διδασκόμαστε για τη θεότητά του στα υπόλοιπα. Θα σας αναφέρω τα ίδια τα λόγια του Προφήτη, με τα οποία συμφωνεί και ο μέγας Απόστολος– «αν σήμερα ακούσετε τη φωνή του, μη σκληρύνετε τις καρδιές σας, όπως έγινε τον καιρό που με πίκραναν οι προπάτορές σας στην έρημο, θέλοντας να υποβάλουν σε πειρασμό και δοκιμασία τη δύναμή μου».

Αυτά έχοντας στο νου του ο θείος Απόστολος λέει· «γι’ αυτό, κα­θώς λέει το άγιο Πνεύμα»· και αφού είπε αυτό, πρόσθεσε αυτά τα λόγια του Προφήτη, αποδίδοντάς τα στο πρόσωπο του αγίου Πνεύματος. Ποιος είναι λοιπόν αυτός που υπέβαλαν σε πειρασμό οι προπάτορές τους στην έρημο; Ποιος εί­ναι εκείνος που τον εξόργισαν; Μάθε το από τον ίδιο τον Προφήτη που λέει– «υπέβαλαν σε πειρασμό το Θεό τον Ύψιστο». Ο Απόστολος όμως, προτάσσοντας το πρόσω­πο του αγίου Πνεύματος, αποδίδει σ’ εκείνο τα λόγια αυτά λέγοντας· «γι’ αυτό, καθώς λέει το άγιο Πνεύμα, την ημέρα του πειρασμού στην έρημο στον οποίο με υπέβαλαν οι προ­πάτορές σας».

Αυτόν λοιπόν που ο προφήτης ονόμασε Θεόν, αυτός ο θείος Απόστολος λέει ότι είναι το άγιο Πνεύμα. Αν όμως δεν πιστεύεις, πρόσεξε ξανά αυτό που είπε– «γι’ αυτό, καθώς λέει το άγιο Πνεύμα, μη σκληρύνετε τις καρδιές σας, όπως έγινε τον καιρό που με παραπίκραναν οι προπάτορές σας στην έρημο θέλοντας να υποβάλουν σε πειρασμό και δοκι­μασία τη δύναμή μου». Αν λοιπόν το άγιο Πνεύμα λέει «με υπέβαλαν σε πειρασμό οι προπάτορές σας στην έρημο», ενώ ο Προφήτης διαβεβαιώνει ότι Εκείνος που δέχτηκε τον πειρασμό στην έρημο είναι Ύψιστος Θεός, έκλεισαν τα στό­ματα των Πνευματομάχων, που μιλούν άδικα κατά του Θεού, τη στιγμή που ο Απόστολος και ο Προφήτης κηρύσ­σουν με σαφήνεια με τους λόγους τους τη θεότητα του αγίου Πνεύματος, λέγοντας ο ένας, «υπέβαλαν σε πειρασμό τον Θεό τον Ύψιστο» και ότι είναι ο Θεός που απευθύνει τα λόγια αυτά στους Ισραηλίτες «στην έρημο με υπέβαλαν σε πειρασμό οι προπάτορές σας», ενώ ο μεγάλος Παύλος αποδίδει τους λόγους αυτούς στο άγιο Πνεύμα, ώστε να αποδει­χτεί με αυτά με σαφήνεια, ότι Θεός Ύψιστος είναι το άγιο Πνεύμα.

Βλέπουν άραγε οι εχθροί της δόξας του Πνεύματος την πύρινη γλώσσα των θείων λόγων που φωτίζει τα κρυμμένα, ή θα τους περιγελάσουν σαν ζαλισμένους από κρασί; Εγώ όμως ακόμα κι αν λένε αυτά εναντίον μας, σας συμβουλεύω, αδελφοί μου, να μη φοβηθείτε τα κακόλογα αυτών των ανθρώπων ούτε να νικηθείτε από τον εξευτελισμό τους. Μα­κάρι να έπιναν κάποτε κι αυτοί το κρασί αυτό, το νεοπάτητο αυτό κρασί, που χύθηκε από το πατητήρι, όπου πάτησε ο Κύριος με το Ευαγγέλιο, για να κάνει ποτό για σένα το αίμα του ίδιου του σταφυλιού. Μακάρι να ήταν κι αυτοί με­στοί από το νέο αυτό κρασί, που το είπαν μούστο, που δεν έπαθε από τους κάπηλους το ανακάτωμα με το αιρετικό νερό. Γιατί οπωσδήποτε θα γίνονταν πλήρεις και από το άγιο Πνεύμα, με το οποίο αποβάλλουν σαν αφρό από πάνω τους την παχιά ύλη της απιστίας όσοι πυρπολούνται από το Πνεύμα. Αλλά δεν μπορούν αυτοί να δεχθούν μέσα τους το μούστο, αφού περιφέρουν ακόμα το παλαιό ασκί, που, μη μπορώντας να κρατήσει αυτό το κρασί, σκάζει και δημιουρ­γεί την αίρεση.

Εμείς όμως, αδελφοί, όπως λέει ο προφήτης, «ελάτε να υψώσουμε στον Κύριο φωνές αγαλλίασης», πίνοντας και το γλυκό ποτό της ευσέβειας, όπως μας παρακινεί ο Έσδρας, και συμμετέχοντας στη χαρά των αποστόλων και των προ­φητών, κατά τη δωρεά του άγιου Πνεύματος, ας νιώσομε τη χαρά και την αγαλλίαση της ημέρας αυτής που έκανε ο Κύ­ριος, στο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίον ανήκει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.

(Γρηγορίου Νύσσης, Έργα. Ε.Π.Ε., τ. 11, σ. 51-61)

Αντώνιος (Bloom) Μητροπολίτης Σουρόζ
Μαΐου 13, 1990

Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος.

Όταν η Σαμαρείτιδα επέστρεψε βιαστικά στην πόλη της και κάλεσε όλους όσους ζούσαν κοντά της να δούν τον Χριστό, είπε: «Ελάτε! εδώ είναι ένας άνθρωπος που μου είπε όλα όσα έχω κάνει!» Και τα πλήθη συνέρρευσαν, κι άκουσαν όσα ο Χριστός είχε να πεί.

Κάποιες φορές σκεφτόμαστε, πόσο εύκολο ήταν γι’ αυτήν την γυναίκα να πιστέψει και πόσο εύκολο της ήταν, μετά από αυτήν την συγκλονιστική εμπειρία, να στραφεί στους άλλους και να πεί: «Ελάτε! Ακούστε κάποιον που μιλά όπως κανένας άλλος δεν μίλησε ποτέ, κάποιον, που χωρίς μια δική μου λέξη είδε στα βάθη της καρδιάς μου, στο σκοτάδι της ζωής μου και γνώριζε τα πάντα.

Αλλά αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα μας. Ο Χριστός δεν της είπε κάτι πολύ ιδιαίτερο. Της είπε ποια ήταν· ποια ήταν η ζωή της, πώς την έβλεπε ο Θεός. Αλλά αυτό μπορεί να μας το λέει κάθε μέρα στη ζωή μας, όχι σαν μια μυστική εμπειρία, όχι όπως συμβαίνει σε κάποιους αγίους, αλλά με τον απλούστερο δυνατό τρόπο.

Αν στραφούμε στο Ευαγγέλιο και το διαβάζουμε κάθε μέρα, ή το διαβάζουμε μια φορά για λίγο αλλά με πνεύμα ανοιχτό που δεν το έχουμε πάντα, πιθανόν να σκεφτούμε ότι ο Χριστός κρατάει μπροστά μας έναν καθρέφτη στον οποίο βλέπουμε τους εαυτούς μας όπως είναι: είτε με μια αγαλλίαση από αυτό που βλέπουμε, ή αντίθετα, συγκλονισμένοι από το γεγονός ότι είμαστε τόσο διαφορετικοί απ’ αυτό που φαίνεται ή που φανταζόμαστε ότι είμαστε.

Ο Χριστός είπε στη Σαμαρείτιδα: Φώναξε τον άνδρα σου! Κι αυτή είπε: «Δεν έχω άνδρα.» Κι ο Χριστός απάντησε: «Είπες την αλήθεια. Είχες πέντε άνδρες κι εκείνος που έχεις τώρα δεν είναι άνδρας σου περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο».
Κάποιοι πνευματικοί συγγραφείς έχουν σχολιάσει αυτό το εδάφιο λέγοντας ότι ο Χριστός ήθελε να της πει: Ναι, είχες δεθεί με όλα όσα οι πέντε αισθήσεις σου έδιναν, και διαπίστωσες ότι σε καμία δεν βρήκες ικανοποίηση, πληρότητα. Και τώρα ό,τι σου έχει απομείνει είναι ο εαυτός σου, το σώμα, το μυαλό σου και αυτό, δίχως πια να σε ικανοποιούν οι πέντε αισθήσεις σου, σου δίνει αυτήν την πληρότητα χωρίς την οποία δεν μπορείς να ζήσεις.

Δεν είναι αυτό που μας λέει ο Χριστός στο Ευαγγέλιο, όταν μας παρουσιάζει αυτό που μπορούμε να είμαστε, όταν μας καλεί σ’ αυτό το μεγαλείο, που είναι το δικό μας μέσα από το Θεϊκό κάλεσμα· το μεγαλείο που ο Παύλος περιγράφει, καλώντας μας να φτάσουμε «εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού» – να γίνουμε άνθρωποι όπως Εκείνος, με τον ίδιο τρόπο, όπως ο Χριστός είναι πραγματικός άνθρωπος πλήρης από την σχέση Του με τον Θεό.

Έτσι λοιπόν, ας μάθουμε από αυτήν τη γυναίκα ότι προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους για να δεχθούμε το μήνυμα τούτου του κόσμου και να ολοκληρωθούμε, και να ανακαλύψουμε ότι τίποτα δεν μπορεί να μας γεμίσει, γιατί η ψυχή του ανθρώπου είναι πιο βαθιά από τα υλικά και τα ψυχολογικά πράγματα – μόνο ο Θεός μπορεί να γεμίσει αυτό το βάθος. Αν μπορούσαμε μόνο να το συνειδητοποιήσουμε, θα βρισκόμασταν ακριβώς στην θέση της Σαμαρείτιδας. Δεν μας χρειάζεται να συναντήσουμε τον Χριστό στο πηγάδι· το πηγάδι, βεβαίως είναι το Ευαγγέλιο, ο τόπος απ’ όπου ίσως πηγάζει το ύδωρ της ζωής – όχι ένα πραγματικό πηγάδι, εκείνο το πηγάδι είναι ένα σύμβολο. Το νερό που θα πιούμε είναι διαφορετικό.

Ας μιμηθούμε αυτή τη γυναίκα, ας συνέλθουμε, ας συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ολοκληρωθήκαμε από όλα όσα έχουν δεσμεύσει την ζωή μας· κι ας αναρωτηθούμε: «Ποιος είμαι σε σχέση με το όραμα του Θεού;». Και μετά μπορούμε να πάμε στους άλλους και να πούμε: Συνάντησα κάποιον που κρατούσε έναν καθρέφτη μπροστά στα μάτια μου, και είδα τον εαυτό μου όπως είμαι, και είπε για μένα: έλα και δες! Έλα – κι άκουσέ Τον! … Και άλλοι θα έρθουν, θ’ ακούσουν, και θα γυρίσουν να μας πουν: Δεν είναι πλέον η μαρτυρία σας που μας έκανε να πιστέψουμε – είδαμε με τα μάτια μας, ακούσαμε με τ’ αυτιά μας, γνωρίσαμε. Πιστεύουμε.

Αμήν

-Γέροντα, να μας εξηγήσετε αυτό που γράφει ο Αββάς Ισαάκ για τα δάκρυα:
« Άλλα δάκρυα καίουσι και ξηραίνουσι το σώμα και άλλα δάκρυα ευφραίνουσι και
τρέφουσιν αυτό και όσα μεν δάκρυα γεννώνται εκ της κατανύξεως της ταπεινής
καρδίας δια τας αμαρτίας, καίουσι και ξηραίνουσι το σώμα.
Τα της δευτέρας τάξεως δάκρυα προέρχονται εκ της γνώσεως και συνέσεως
τα οποία καλλωπίζουσι το πρόσωπον και τρέφουσι το σώμα».
-Τα πρώτα δάκρυα είναι δάκρυα μετανοίας. Πονάς βαθιά και ειλικρινά
για το σφάλμα σου και κλαις με ταπείνωση. Τα δάκρυα αυτά καταβάλλουν τον άνθρωπο,
αλλά έχουν και θεία παρηγοριά. Όταν όμως η ψυχή συμφιλιωθεί με τον Θεό,
έρχονται τα δάκρυα της ευγνωμοσύνης και της δοξολογίας, που είναι δάκρυα αγαλλιάσεως.
Τότε η ψυχή βρίσκεται σε άλλον χώρο, φτερουγίζει στην απαλή εκείνη γλυκύτητα,
την παραδεισένια. Στην δεύτερη αυτήν κατάσταση ο άνθρωπος και με λίγη τροφή περνάει.
Ευφραίνεται η καρδιά και το ελάχιστο που τρώει τον κρατάει,
αλλά και η έλλειψη ύπνου δεν τον βλάπτει. Δεν είναι ότι πιέζει τον εαυτό του,
για να μην κοιμηθεί, αλλά από την υπερβολική αγαλλίαση δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Φουντώνει ο θείος έρωτας στην καρδιά και δεν του κάνει καρδιά να κοιμηθεί.
Εκείνη η χαρά η μεγάλη αναπληρώνει πολύ ύπνο.
-Μπορεί, Γέροντα, να ψάλλει κανείς το «Χριστός γεννάται, δοξάσατε» με δάκρυα;
-Ναι, με πλημμύρα από δάκρυα, από ευγνωμοσύνη!
-Δηλαδή, Γέροντα, μπορεί να κλαίη κανείς, όταν δοξολογή τον Θεό;
-Ναι, αισθάνεται μία ανέκφραστη αγαλλίαση από ευγνωμοσύνη, που δεν κρατιέται
ο άνθρωπος, τινάζεται. Αυτό είναι το πραγματικό ξέσπασμα δοξολογίας.
Να κινηθείτε στην πνευματική σφαίρα, στην δοξολογία.
«Δόξα σοι ο Θεός, δόξα σοι ο Θεός» να λέτε συνέχεια. Μετά όλα θα σας συγκινούν,
για όλα θα νιώθετε μεγάλη ευγνωμοσύνη προς τον Θεό, και ο Θεός θα σας τρελάνει
με τις πολλές του ευλογίες.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.238-240)

Στον χώρο της δοξολογίας υπάρχουν δυο καταστάσεις.
Αν ο άνθρωπος δεν πέραση από την πρώτη, δεν μπορεί να φθάση στην δεύτερη.
Στην πρώτη κατάσταση έχει κανείς πίκρες αλλά όλα τα παίρνει δεξιά.
Βάζει καλό λογισμό, ρίχνει το βάρος στον εαυτό του ταπεινώνεται,
μετανοεί και ευχαριστεί για όλα τον Θεό: «Θεέ μου, λέει, Σε ευχαριστώ,
εξ΄ αμαρτιών μου τα περνώ αυτά. Μου χρειάζονται και περισσότερα,
αλλά δεν αντέχω. Σε παρακαλώ, δώσε μου υπομονή και δύναμη, για να αντέξω»,
τότε βομβαρδίζεται από την θεία παρηγοριά και περνά στην δεύτερη κατάσταση.
Στην δεύτερη κατάσταση βρίσκονται όσοι έχουν περάσει το στάδιο της μετάνοιας
και ένιωσαν την θεία παρηγοριά που φέρνει η άφεση των αμαρτιών,
πέρασαν δηλαδή από το χαροποιόν πένθος και έφθασαν στην δοξολογία.
Τότε ο άνθρωπος δεν έχει πίκρες, αλλά νοιώθει μια θεία αγαλλίαση,
μια ευγνωμοσύνη πρός τον Θεό, που δεν μπορεί να την αντέξει.
Λέει συνέχεια το, «δόξα σοι ο Θεός», ευχαριστεί τον Θεό για τις μεγάλες
του ευεργεσίες, για την μεγάλη του αγάπη, και μετά μόνη της η ψυχή κινείται
στην ευχή, στην δοξολογία του Θεού ή ζητά συγχώρηση από τον Θεό,
γιατί δεν ανταποκρίθηκε στις ευλογίες του.
-Γέροντα, ο Πάπα-Τύχων πώς προσευχόταν;
-Ο Πάπα-Τύχων είχε φθάσει στον χώρο της δοξολογίας και αντί για την ευχή
είχε την δοξολογία. Συνέχεια άκουγε κάνεις από το στόμα του το «δόξα σοι ο Θεός,
δόξα σοι ο Θεός», και όλες σχεδόν οι ημέρες του χρόνου ήταν γι’ αυτόν Διακαινήσιμες,
αφού ζούσε πάντα την πασχαλινή χαρά.
Όσοι βρίσκονται στην προχωρημένη αυτή κατάσταση έχουν συνέχεια Πάσχα, Ανάσταση!
Καμπάνες, σήμαντρα, τάλαντα, όλα μαζί χτυπούν χαρμόσυνα.
«Αινείτε Αυτόν εν κυμβάλοις ευήχοις, αινείτε Αυτόν εν κυμβάλοις αλαλαγμού».
Όλη την ημέρα δοξολογούν τον Θεό και χτυπά σαν καμπάνα η καρδιά τους.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.237-238)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 14-18. Επιτίμηση των Φαρισαίων.
16.16 ῾Ο(1) νόμος καὶ οἱ προφῆται έως ᾽Ιωάννου(2)·
ἀπὸ τότε ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ(3) εὐαγγελίζεται(4)
καὶ πᾶς εἰς αὐτὴν βιάζεται(5).
16 Ο νόμος και οι προφήτες προφήτεψαν ως τον Ιωάννη το Βαπτιστή.
Από τότε το χαρμόσυνο μήνυμα για τη βασιλεία του Θεού κηρύττεται,
κι ο καθένας σπεύδει να μπει σ’ αυτήν.
(1) Για τη σύνδεση των σ. 16-18 με τα συμφραζόμενα, προβλήθηκαν διάφορες εκδοχές.
«Φαίνονται δηλαδή αυτά ότι είναι αυτοτελή στο νόημα και δεν έχουν καμία σχέση
με τα προηγούμενα που λέχθηκαν, αλλά σε αυτόν που προσέχει δεν θα φαινόντουσαν
ότι είναι ανακόλουθα, αλλά πολύ σχετικά με τα προηγούμενα» (Θφ).
Ή «κρύβει με την ασάφεια το λυπηρό και κάνει κάπως έμμεση την προαναγγελία
αυτών που θα συμβούν σε αυτούς που διάλεξαν να μην τον υπακούνε.
Ο Μωϋσής δηλαδή… και ο νόμος, λέει, έδειχναν με σκιές και τύπους,
ότι θα υπομείνω τον θάνατο του σώματος… Δεν είναι καθόλου παράξενο λοιπόν…
όταν δείξετε ανυπακοή στα λόγια μου· διότι μέχρι τον Ιωάννη τον Βαπτιστή
εκτείνεται ο λόγος της προφητείας σχετικά με μένα και με εσάς» (Κ).
Ή «επειδή αυτός μεν εισηγήθηκε την ακτημοσύνη με όσα είπε παραπάνω…
για να μην του πει κάποιος χλευάζοντάς τον, όπως ακριβώς οι Φαρισαίοι, Τι λες εσύ;
Αντίθετα με τον νόμο; Εκείνος και στον πλούτο ευλογεί και εσύ διδάσκεις ακτημοσύνη;
Για αυτό λέει· Ο νόμος και οι προφήτες είχαν τον καιρό τους μέχρι τον Ιωάννη…
Από τη στιγμή όμως που ο Ιωάννης… ήλθε στον κόσμο… δεν είναι πλέον ο καιρός
των αγαθών της γης, αλλά κηρύττεται η βασιλεία των ουρανών» (Θφ).
Πιο σωστή ίσως η επόμενη ερμηνεία. Αντί να δικαιώνεστε μπροστά στους ανθρώπους,
προσπαθήστε να δικαιωθείτε μπροστά στο Θεό. Το να δικαιωθεί κάποιος μπροστά
στο Θεό είναι απαραίτητο και κατεξοχήν επείγον τώρα, που η βασιλεία του Θεού
ιδρύθηκε μεταξύ των ανθρώπων. Οι τύποι του νόμου ήδη εκπληρώθηκαν
και η αποκλειστικότητά του καταργήθηκε. Όχι μόνο οι Ιουδαίοι, αλλά ο καθένας
τώρα μπορεί να βιάσει τον εαυτό του για να πετύχει τη σωτηρία του.
Οι ηθικές όμως εντολές του νόμου διατηρούν αιώνιο το κύρος τους και κανείς
δεν μπορεί να το καταργήσει. Τα συχνά λοιπόν διαζύγιά σας παραβιάζουν
το πνεύμα του νόμου (p).
(2) Δες Ματθ. ια 12 και τις εκεί σημειώσεις. Ο νόμος και οι προφήτες παραχώρησαν
τη θέση τους στην κλήση της θείας χάρης, η οποία προσκαλεί όλους τους αμαρτωλούς
να μπουν στη νέα κατάσταση της βασιλείας (g).
(3) «Εδώ βασιλεία ουρανών ονομάζει την δικαίωση μεσώ της πίστης, το ξέπλυμα της
αμαρτίας… τον αγιασμό μέσω του Πνεύματος… το χάρισμα της υιοθεσίας,
την ελπίδα της δόξας που πρόκειται να δοθεί στους αγίους» (Κ).
(4) «Δεν προφητεύεται πλέον με σκοτεινό τρόπο, αλλά φανερά καταγγέλλεται» (Ζ),
«αφού ήλθε στο προσκήνιο ο Βαπτιστής και λέει, Ετοιμάστε τον δρόμο του Κυρίου,
και παρουσιάζει ήδη παρόντα τον Αμνό του Θεού που σηκώνει την αμαρτία του κόσμου» (Κ).
(5) Στο μεν Ματθ. ια 12 είναι με παθητική έννοια, ενώ εδώ με μέση όπως το
χρησιμοποιούν οι κλασικοί συγγραφείς. Και το «καθένας» πρέπει να το πάρουμε
με την έννοια, ότι ο Ιουδαίος δεν έχει πλέον αποκλειστικά δικαιώματα (p).
«Κάθε συνετός σε αυτήν βιάζει τον εαυτό του» (Ζ). «Καθένας που έγινε ακροατής
και εραστής των ιερών κηρυγμάτων, βιάζει τον εαυτό του για να μπει·
δηλαδή αφού χρησιμοποιήσει κάθε προθυμία και όλη τη δύναμη, επιθυμεί να μπει
μέσα σε αυτήν την ελπίδα» (Κ). Αυτοί που θέλουν να κατακτήσουν τον ουρανό
πρέπει να κοπιάσουν, πρέπει να αγωνιστούν εναντίον του ρεύματος των δικών τους
παθών και επιθυμιών και των πειρασμών και ωθήσεων από τον κόσμο.

Πότε εμφανίσθηκε το αστέρι και πότε ήρθαν οι Μάγοι κατά τη γέννηση του Κυρίου;
Όταν κάποιος μελετά τα πρώτα κεφάλαια των ιερών Ευαγγελιστών Ματθαίου και Λουκά, νομίζει ότι υπάρχει διαφωνία μεταξύ τους. Προκύπτουν δε τρία αλληλοεξαρτώμενα ζητήματα, τα οποία απαιτούν λύση και απάντηση:
1) Πότε εμφανίστηκε στην Ανατολή το αστέρι που οδήγησε τους Μάγους στην Βηθλεέμ; Εμφανίστηκε πριν την Γέννηση του Κυρίου για να συμπέσει ο ερχομός των Μάγων με αυτήν, ή εμφανίστηκε συγχρόνως με την Γέννηση, οπότε οι Μάγοι ήλθαν αφού πέρασε αρκετός χρόνος από τη Γέννηση;
2)Πώς, ενώ γνωρίζουμε ότι ο Κύριος γεννήθηκε σ’ ένα σταύλο, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος αναφέρει ότι οι Μάγοι ήλθαν και τον βρήκαν «εις την οικίαν» με την Μητέρα Του;
3)Πώς εξηγείται η διαφορά της διηγήσεως των δύο Ευαγγελιστών σχετικά με το ζήτημα της φυγής στην Αίγυπτο;
Εξηγούμεθα σαφέστερα:
Και οι δύο Ευαγγελιστές αναφέρουν ότι ο Κύριος γεννήθηκε στη Βηθλεέμ. Κατόπιν, ο Ματθαίος αναφέρει την αναχώρηση του Κυρίου με την μητέρα του και τον Ιωσήφ από τη Βηθλεέμ στην Αίγυπτο.
Αντιθέτως ο Λουκάς, αναφέρει γι’ αυτούς ότι μετά 40 ημέρες πήγαν στην Ιερουσαλήμ (για τον «Καθαρμό»), και έπειτα ότι πήγαν στην Ναζαρέτ, λέγοντας: «Και ως ετέλεσαν άπαντα τα κατά τον νόμον Κυρίου, υπέστρεψαν εις την Γαλιλαίαν, εις την πόλιν εαυτών Ναζαρέτ»(Και όταν έκαναν όλα όσα όριζε ο νόμος του Κυρίου, επέστρεψαν στη Γαλιλαία, στην πόλη τους τη Ναζαρέτ.) (Λουκ. β’, 39). Δημιουργείται η απορία: Αφού ο Λουκάς αναφέρει ότι μετά την Υπαπαντή, εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ, τότε πότε έγινε η φυγή από τη Βηθλεέμ στην Αίγυπτο; Ασφαλώς όχι πριν από την Υπαπαντή, διότι δεν επέστρεψαν από την Αίγυπτο σε 40 ημέρες ώστε να γίνει και η Υπαπαντή, αλλά μετά από αρκετό χρόνο. Πρέπει λοιπόν η φυγή στην Αίγυπτο να έγινε μετά την Υπαπαντή.
Να, όμως το αδιέξοδο: Ο Λουκάς λέει ότι μετά την Υπαπαντή ο Κύριος με την Μητέρα Του και τον Ιωσήφ εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ, ενώ η φυγή έγινε από τη Βηθλεέμ. Πότε λοιπόν έγινε η φυγή;
Θα λύσουμε αυτό το θέμα, αφού αρχίσουμε πρώτα από το αστέρι.
Ο ιερός Χρυσόστομος θεωρεί ότι αυτό εμφανίσθηκε πριν από τη Γέννηση. «Προ πολλού χρόνου», λέγει ο ιερός Πατέρας, «δοκεί μοι ο αστήρ φανήναι»(Νομίζω ότι το αστέρι εμφανίσθηκε πριν αρκετό χρόνο) (Migne 57, 76). Και σε άλλο σημείο: «Προ πολλού του χρόνου (προ της Γεννήσεως) δείκνυσιν εαυτόν ο αστήρ» (Αυτόθι).
Τα ίδια πιστεύει και Νικηφόρος ο Κάλλιστος λέγοντας: «Αστέρα κατιδόντες (οι Μάγοι)… επιτέλλοντα ήδη προ δύο μάλιστα των ενιαυτών, και ουχί μετά δύο της γεννήσεως έτη»(Είδαν οι Μάγοι το αστέρι να τους δίνει εντολή πριν δύο χρόνια και όχι μετά δύο χρόνια από τη γέννηση) (Migne 145, 669).
Κατ’ αρχήν προχωρήσαμε έχοντας ως βάση αυτή τη γνώμη, καταλήξαμε όμως σε λάθος. Βρεθήκαμε μπροστά σε αδιέξοδο. Και αυτό γιατί η βάση που στηριχθήκαμε δεν ήταν σωστή.
Εάν το αστέρι φάνηκε πριν από τη Γέννηση, οι Μάγοι θα ήλθαν τις ημέρες αμέσως μετά την Γέννηση. Τότε όμως, αμέσως μετά την αναχώρηση των Μάγων, το θείο Βρέφος θα έφευγε στην Αίγυπτο και δεν θα γινόταν η Υπαπαντή. Ίσως να πει κάποιος, ότι το αστέρι φάνηκε μεν πριν από τη Γέννηση, αλλά οι Μάγοι ήλθαν αμέσως μετά την Υπαπαντή, και όχι πριν απ’ αυτή. Ναι, αλλά τότε ο Κύριος θα βρισκόταν στη Ναζαρέτ, όπως λέει ο Λουκάς, και δεν θα τον εύρισκαν στη Βηθλεέμ.
Δεν είναι λοιπόν σωστή αυτή η γνώμη και επομένως σωστή είναι η δεύτερη κατά την οποίαν το αστέρι φάνηκε συγχρόνως με τη Γέννηση και οι Μάγοι ήλθαν μετά από δύο περίπου χρόνια. Με αυτή τη γνώμη συμφωνεί και ο Καισαρείας Ευσέβιος, λέγοντας ότι «διετής χρόνος παρεληλύθει από της Ιησού Γεννήσεως και επί την άφιξιν των ειρημένων (δηλ. των Μάγων)»(Οι Μάγοι ήλθαν αφού είχαν περάσει από τη Γέννηση του Ιησού δύο χρόνια)(Migne 22, 933).
Και η γνώμη όμως αυτή δεν λύνει αυτομάτως το ζήτημα. Πρέπει να μεσολαβήσει και μία υπόθεση. Τί όμως να υποθέσουμε; Να υποθέσουμε ότι ο Λουκάς λέγοντας «και ως ετέλεσαν άπαντα τα κατά τον νόμον Κυρίου, υπέστρεψαν εις την Γαλιλαίαν, εις την πόλιν εαυτών Ναζαρέτ»(Και όταν έκαναν όλα όσα όριζε ο νόμος του Κυρίου, επέστρεψαν στη Γαλιλαία, στην πόλη τους τη Ναζαρέτ), δεν εννοεί ότι επέστρεψαν αμέσως, αλλά ότι η επιστροφή έγινε μετά παρέλευση αορίστου χρονικού διαστήματος, οπότε μπορούμε να δεχθούμε ότι μετά την Υπαπαντή επανήλθαν στην Βηθλεέμ, κατόπιν αναχώρησαν για την Αίγυπτο και έπειτα από όλα αυτά πήγαν στην Ναζαρέτ;
Αυτό είναι βεβιασμένο. Μεταξύ του «ως ετέλεσαν» και του «υπέστρεψαν», υπάρχει στενότατη χρονική σχέση που δεν επιτρέπει ούτε την μεσολάβηση αρκετού χρόνου, ούτε την παρεμβολή τέτοιου γεγονότος, όπως είναι η φυγή στην Αίγυπτο.
Δεν ευσταθεί λοιπόν αυτή η υπόθεση, ούτε και οι άλλες που αρχικά διατυπώσαμε. Η μόνη υπόθεση η οποία λύνει και εξηγεί την διαφορά, χωρίς να έχει τίποτε το βεβιασμένο, είναι, όπως νομίζουμε, η παρακάτω:
Όπως γνωρίζουμε, η Βηθλεέμ ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Ιωσήφ. Είναι φυσικό και λογικό λοιπόν να την επισκεπτόταν πολύ συχνά με την «οικογένειά» του. «Ην εικός, ου μόνον δεύτερον, αλλά και πλειστάκις επιφοιτάν αυτούς τω τόπω (δηλ. τη Βηθλεέμ)»(Ήταν εύλογο, όχι μόνο για δεύτερη φορά, αλλά πολλές φορές να επισκέπτονται την περιοχή) λέγει ο Ευσέβιος ο Καισαρείας (Migne 22, 936). Και ο Κάλλιστος λέγει, ότι ο Ιωσήφ και οι «οικογενείς» του έμεναν τόσον στη Ναζαρέτ, όσον και στη Βηθλεέμ. «Και εν αμφοτέραις γαρ διατρίβοντες ήσαν· το πορισμόν τινα, ως γε εικάζειν, εκατέρωθεν έχειν»(Και έμεναν στις δύο πόλεις· όπως νομίζω για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία και από τις δύο)(Migne 145, 669). Πιθανώς να είχε εκεί και μικρή πατρική περιουσία ο Ιωσήφ.
Ο Λουκάς αφού αναφέρει τον Κύριο ως νήπιο μετά τον «καθαρισμό» να βρίσκεται στη Ναζαρέτ, έρχεται έπειτα στο 12ο έτος της ηλικίας του. Δεν λέει τίποτε δηλαδή για το διάστημα που μεσολάβησε από τη μετάβαση στη Ναζαρέτ (που έγινε μετά την Υπαπαντή), μέχρι το 12ο έτος της ηλικίας του Κυρίου. Το διάστημα αυτό μένει ανοικτό για κάθε λογική υπόθεση που δεν είναι αντίθετη σε ολόκληρο το πνεύμα της Γραφής. Δεν αποκλείει καμιά υπόθεση αυτή η αποσιώπηση.
Νομίζουμε λοιπόν, ότι ο Ιωσήφ με την Θεοτόκο και τον Κύριο, αφού έμειναν για λίγο στη Ναζαρέτ, ήλθαν και πάλιν στην Βηθλεέμ. Κατ’ αυτόν ακριβώς τον χρόνο της δεύτερης (μετά την απογραφή) μεταβάσεως και παραμονής στη Βηθλεέμ, γίνεται ο ερχομός των Μάγων και η μετά την αναχώρησή τους φυγή στην Αίγυπτο.
Σ’ αυτήν την υπόθεση, δεν είναι καθόλου αντίθετη η διήγηση του Ματθαίου για τους Μάγους και τη φυγή στην Αίγυπτο.
Ολόκληρη την περιγραφή της Γεννήσεως του Κυρίου για τον Ματθαίο, περικλείει η φράση «και ουκ εγίνωσκεν αυτήν (ο Ιωσήφ), έως ου έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εκάλεσε το όνομα αυτού Ιησούν»(και δεν είχε καμιά σχέση μαζί της ωσότου γέννησε τον γιό της τον πρωτότοκο και τον ονόμασε Ιησού). Κατόπιν, επειδή ήθελε να διηγηθεί τα περί των Μάγων, παραλείπει τις λεπτομέρειες της Γεννήσεως, παραλείπει την Περιτομή, παραλείπει επίσης και την Υπαπαντή και έρχεται αμέσως στους Μάγους.
Μεταξύ των άλλων παραλείψεων μπορούμε να αναφέρουμε και την μετάβαση μετά την Υπαπαντή στη Ναζαρέτ (που αναφέρει ο Λουκάς), και την μετάβαση πάλι στη Βηθλεέμ.
Σημειώνουμε, ότι αυτήν την υπόθεση εισηγείται πρώτος, από ότι τουλάχιστον είδαμε στην έρευνά μας, ο Ευσέβιος ο Καισαρείας που προαναφέραμε.
Κατά την δεύτερη λοιπόν επίσκεψη στη Βηθλεέμ από την απογραφή, έρχονται οι Μάγοι και προσκυνούν τον Κύριο. Μετά δε την αναχώρησή τους αναχωρεί και η Θεοτόκος με τον Κύριο και τον Ιωσήφ για την Αίγυπτο (σύμφωνα με τη διαταγή του Αγγέλου), για να διαφύγει το θείο Βρέφος τον κίνδυνο από τον θηριώδη Ηρώδη.
Πόσο χρόνο ακριβώς έμειναν στην Αίγυπτο δεν είναι γνωστό. Κατά τον Νικηφόρο τον Κάλλιστο, που προαναφέραμε, ο Κύριος «επί τρία έτη εν Αιγύπτω την φυγαδείαν ετίθει»(για τρία χρόνια έμεινε εξόριστος στην Αίγυπτο) (Migne 145, 673). Σύμφωνα με άλλους λιγότερα. Πάντως μετά τον θάνατον του Ηρώδη καλείται ο Ιωσήφ μετά από θεία εντολή να επιστρέψει από την Αίγυπτο και επιστρέφοντας εγκαθίσταται οριστικά πλέον στη Ναζαρέτ.
Όσον αφορά το δεύτερο ζήτημα (σταύλος – οικία), λύνεται πλέον αυτό εύκολα. Αφού δεχθήκαμε ότι η προσκύνηση των Μάγων έγινε στη δεύτερη επίσκεψη του Ιωσήφ και της Θεοτόκου με τον Κύριο στη Βηθλεέμ, είναι φυσικό να βρήκαν πλέον οικία, για να μείνουν, επειδή δεν υπήρχε πολύς κόσμος όπως συνέβη την πρώτη φορά, λόγω της απογραφής. «Σχολής ούσης εν τη Βηθλεέμ», όπως λέει ο Ευσέβιος, «ευπόρουν καταγωγίου»( Επειδή δεν είχε κόσμο η Βηθλεέμ ήταν εύκολο να βρουν σπίτι) (Migne 22, 936).
Συμπερασματικά και σαν περίληψη αναφέρουμε:
Το αστέρι ανέτειλε συγχρόνως με τη Γέννηση του Κυρίου. Οι Μάγοι ήλθαν στη Βηθλεέμ μετά παρέλευση δύο χρόνων περίπου από τη Γέννηση. Ο Κύριος μετά την Υπαπαντή του αναχωρεί για τη Ναζαρέτ. Αφού μένει εκεί για λίγο χρονικό διάστημα, επανέρχεται πάλιν στη Βηθλεέμ και έτσι τον βρίσκουν εκεί οι Μάγοι. Η δε επίσκεψη των Μάγων γίνεται σε σπίτι που κατοικούσε ο Κύριος. Αυτό δε, διότι δεν υπήρχε πλέον πολύς κόσμος στη Βηθλεέμ και αρκετά σπίτια ήσαν άδεια. Μετά δε την επίσκεψη των Μάγων ο Ιωσήφ με την Θεοτόκο και τον Κύριο αναχωρούν για την Αίγυπτο, απ’ όπου επιστρέφουν, μετά τον θάνατο του Ηρώδη, και εγκαθίστανται στη Ναζαρέτ.
Έτσι νομίζουμε ότι με ευκολία λύνεται το ζήτημα.
Αρχιμανδρίτου Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Αρθρα, Μελέται- Επιστολαί, τ. Α΄, εν Αθήναις 1981, σ. 503-506. (Μεταφορά στη νεοελληνική : Α. Χριστοδούλου, Θεολόγος)