Να προσευχόμαστε καθημερινά και διαρκώς ακόμη και την ώρα που περπατάμε στο δρόμο, εργαζόμαστε ή όταν πέφτουμε στο κρεβάτι να αναπαυθούμε, μετά μία κουραστική μέρα.

Να δοξάζουμε τον Θεό για το έργο Του και να ζητάμε το έλεος Του.

Η προσευχή και η κατάνυξη αποτελούν όπλο και θωρακίζουν τον πιστό απέναντι στο κακό, που νοιώθει αδύναμο να δράσει και φεύγει άπρακτο.

Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος

«Ο θυμός καθ’ εαυτόν είναι φυσικός. Όπως τα νεύρα στο σώμα. Είναι και αυτός νεύρον ψυχής και οφείλει να τον μεταχειρίζεται ο καθείς εναντίον των δαιμόνων, ανθρώπων αιρετικών, και παντός κωλύοντος από την οδόν του Θεού.

Εάν όμως θυμώνεις κατά των ομοψύχων αδελφών ή, εκτός εαυτού γενόμενος, χαλάς τα έργα των χειρών σου, γίνωσκε ότι κενοδοξίαν νοσείς και κάμνεις παράχρησιν του νεύρου της ψυχής. Απαλλάττεσαι δε διά της αγάπης προς πάντας και αληθούς ταπεινώσεως.

Διά τούτο όταν σοι έλθει θυμός, κλείσε το στόμα σου δυνατά και μη ομιλήσεις εις τον υβρίζοντα ή ατιμάζοντα ή ελέγχοντα ή πολυειδώς σε πειράζοντα άνευ λόγου.

Ο άνθρωπος είναι πλασμένος ήμερος και λογικός και επομένως ο θυμός δεν αρμόζει ουδέποτε εις την φύσιν του, ενώ, με την αγάπην πάντοτε ευδοκιμεί και υποτάσσεται. Με το καλό και με την αγάπην, μπορείς να κάμεις πολλούς να ημερέψουν και αν κανείς είναι καλοπροαίρετος, τον κάμνεις ογλήγορα να συμμορφωθεί, να γένη Άγγελος Θεού».

«Μη ζητήσεις ποτέ σου να ευρείς το δίκαιον, διότι τότε έχεις το άδικον. Αλλά μάθε να υπομένεις ανδρείως τους πειρασμούς, οιουσδήποτε και αν επιτρέψει ο Κύριος.

Χωρίς πολλές δικαιολογίες, να λέγεις «Ευλόγησον»! Και χωρίς να σφάλλεις, να μετανοείς ότι έσφαλες.

Εν επιγνώσει ψυχής και όχι απ’ έξω, δι΄έπαινον, να λέγεις πως έσφαλες και μέσα να κατακρίνεις. Μη ζητάς εις τις θλίψεις σου παράκληση από τους ανθρώπους, διά να παρακληθείς από τον Θεόν. Μη νομίζεις ανάπαυσιν οπόταν ομιλήσεις, εάν ζητήσεις να ευρείς το δίκαιον. Το δίκαιον είναι να υπομείνεις ανδρείως τον επερχόμενον πειρασμόν διά να βγης νικητής καν έπταισες ή δεν έπταισες. Ει δε και λέγεις, «μα διατί;», μάχεσαι τον Θεόν, τον αποστείλαντα λυπηρά διά την εμπαθή σου κατάσταση».

Η περίοδος μέχρι τα Χριστούγεννα είναι ιδιαίτερα ευλογημένη από το Θεό, γιατί μας οδηγεί λειτουργικά και εορταστικά προς την κυρία ημέρα, όπου η Oρθόδοξη Εκκλησία εορτάζει το γεγονός της γεννήσεως του Χριστού.

Όπως όλες οι γιορτές της Εκκλησίας μας έτσι και τα Χριστούγεννα δεν έχουν ένα χαρακτήρα μόνο αναμνηστικό, αλλά κύριος σκοπός είναι να μετάσχει ο άνθρωπος μέσα σ' αυτή τη χάρη, που δίνει ο Θεός δια των εορτών της Εκκλησίας μας.

Είναι παρατηρημένο μέσα από την πείρα των Αγίων και των Πατέρων της Εκκλησίας μας ότι αυτές οι μέρες διακρίνονται για την υπερβάλλουσα χάρη η οποία διαχέεται από τον Θεό και το Άγιο Πνεύμα στους πιστούς και είναι σταθμοί μέσα στη ζωή μας από τους οποίους μπορούμε να αντλήσουμε αυτή τη χάρη και την κοινωνία του Αγίου Πνεύματος.

Βέβαια, καθημερινά εορτάζουμε το μυστήριο της γεννήσεως του Θεού Λόγου και μετέχουμε σε όλη τη ζωή του Κυρίου με την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας.

Η Εκκλησία μας, μας παρέδωσε κάποια πράγματα τα οποία τηρώντας τα βοηθούμαστε να προχωρήσουμε πνευματικά. Πρώτα μας ετοιμάζει με την περίοδο της νηστείας. Η νηστεία βοηθά τον άνθρωπο να ξεκολλήσει το μυαλό του από τα γήινα πράγματα, βοηθά τον νου του στην προσευχή, σπρώχνει την καρδία στην αναζήτηση της Θείας Χάριτος, κινεί την καρδία εις προσευχή και ένωση μετά του νοός, καθαρίζει το σώμα από τις ροπές προς τα πάθη και την αμαρτία. Γενικά ως μέσο, το οποίο ο ίδιος ο Χριστός μας παρέδωσε, θεωρείται από τους Πατέρες ότι είναι από τα πρώτα και βασικά όπλα στον πνευματικό αγώνα. Βέβαια, νηστεία δεν είναι μόνο των φαγητών. Είναι η νηστεία από όλες μας τις επιθυμίες, στα έξοδα, ενδύματα, εκδηλώσεις, στο τι ακούμε και στο τι βλέπουμε.

Εφόσον είναι καιρός νηστείας είναι και καιρός ελεημοσύνης. Οι πρώτοι χριστιανοί κατά τη νηστεία διέθεταν το υπόλοιπο των χρημάτων που τους περίσσευε από τα καθημερινά πράγματα για ελεημοσύνη.

Άλλο πνευματικό όπλο είναι, η εξομολόγηση. Προσερχόμαστε στο μυστήριο της Εξομολογήσεως, για να καθαρίσουμε την ψυχή μας από όλα όσα ως άνθρωποι έχουμε προσλάβει μέσα στα καθημερινά μας γεγονότα και τις περιπέτειες της καθημερινής μας ζωής. Ο Θεός δεν απαιτεί να γίνουμε αναμάρτητοι, γιατί αυτό είναι έξω από τη φύση μας. Μέσα στην αδυναμία μας βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πάθη, αμαρτίες, αδυναμίες και τις ελλείψεις μας. Γιατί αμαρτία δεν είναι μόνο η παράβαση του νόμου του Θεού, αλλά είναι και η έλλειψη της αγάπης μας προς τον Θεό, η βίωση της στροφής της ψυχής μας προς τον Θεό. Το ότι δηλαδή καλούμεθα να αγαπήσουμε απόλυτα τον Θεό και όμως δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε είναι η ουσία της αμαρτίας μας.

Πέραν της νηστείας, ελεημοσύνης και εξομολόγησης ένα άλλο πνευματικό όπλο είναι η προσευχή. Αυτό το διάστημα αν ο χριστιανός γεμίσει τον χρόνο του με προσευχή, κυρίως με τη μονολόγηστη της νοεράς προσευχής και την επίκληση του ονόματος του Χριστού, θα έχει συνεχή κοινωνία με τον Θεό, η οποία ετοιμάζεις την καρδία προς την κοινωνία με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος.

μείζονα από τα χαρίσματα
Αν εγκαταλείψης τα άσχημα θέατρα και έρχεσαι πλέον στην εκκλησία, είναι σαν να γιατρεύτηκε το κουτσό σου πόδι. Αν πάρης τα μάτια σου από πορνικά θεάματα και από κάλλος ξένου προσώπου, είναι σαν να γιατρεύτηκαν τα τυφλά σου μάτια. Αν δεν ακούς πλέον σατανικά τραγούδια, αλλά ακούς πνευματικά άσματα, είναι σαν να γιατρεύτηκε η κουφαμάρα σου. Αυτά είναι τα μέγιστα θαύματα. Αυτά είναι τα καταπληκτικά σημεία.
Ε.Π.Ε. 10,414
και βίος
Πρόσεξε το χορό των αγίων· δεν έλαμψαν με τα θαύματά τους... Η ζωή τους είναι αυτή που λάμπει παντού, που προσελκύει τη χάρι του Αγίου Πνεύματος... Τα θαύματα, αν δεν προσέχουμε, πολλές φορές όχι μόνο δεν ωφελούν, αλλά και βλάπτουν;
Ε.Π.Ε. 10,820εξ.
και ζωή αγίων
Ποιο είναι προτιμότερο, η επίδειξις θαυμάτων ή η ακρίβεια αγίας ζωής; Ολοφάνερο είναι, ότι το δεύτερο είναι πιο ωφέλιμο. Διότι από τον άγιο βίο ξεκινούν τα θαύματα και σ’ αυτόν καταλήγουν. Και αυτός, που παρουσιάζει άριστο βίο, αποσπά τη χάρι να ενεργή θαύματα. Και όποιος το χάρισμα αυτό παίρνει, γι’ αυτό το παίρνει, για να διορθώση τη ζωή των άλλων. Και ο Ιησούς Χριστός γι’αυτό πραγματοποίησε τόσα θαύματα, για να φανή η αξιοπιστία Του και να προσέλκυση τους ανθρώπους κοντά Του, δηλαδή, να εισαγάγη την αγιότητα στη ζωή.
Ε.Π.Ε. 10,824
μεγάλα
Ένας αγράμματος και αμαθής (όπως ο ψαράς της Γαλιλαίας) λέει πράγματα, που κανένας στη γη δεν επινόησε ποτέ, και όχι μόνο λέει καταπληκτικά πράγματα, αλλά και πείθει τους ανθρώπους (και το πρώτο μόνο αν συνέβαινε, πάλι θα επρόκειτο για μεγάλο θαύμα). Και ακόμα περισσότερο· προσφέρει μεγαλύτερη απόδειξι για το ότι μιλάει θεόπνευστα λόγια, το γεγονός ότι πείθει όσους τον ακούν δια μέσου των αιώνων. Ποιος, λοιπόν, δεν θαυμάζει τη δύναμι, που κρύβεται μέσα σ’ αυτόν (το μαθητή του Χριστού); Το φαινόμενο των Αποστόλων αποτελεί μέγιστο τεκμήριο, ότι τίποτε δικά τους δεν επιβάλλουν.
Ε.Π.Ε. 12,444-446
με μέσον;
Δεν έπρεπε να θεωρηθούν ύποπτα τα θαύματα που γίνονταν. Έπρεπε να παρακληθή ο Χριστός (στο γάμο της Κανά) από τους έχοντες ανάγκη και όχι από τη μητέρα Του. Διατί; Διότι όσα γίνονται με την παράκλησι των οικείων, όσο μεγάλα και αν είναι, υποτιμώνται πολλές φορές από τους παρόντες. Όταν όμως όσοι έχουν ανάγκη, αυτοί παρακαλούν, τότε το θαύμα απαλλάσσεται από την υποψία και οι έπαινοι είναι καθαροί και η ωφέλεια μεγάλη.
Ε.Π.Ε. 13,40
Χριστού και φύσεως
Τέτοια είναι τα θαύματα του Χριστού, που γίνονται ωραιότερα και καλύτερα από όσα επιτελεί η φύσις. Το ίδιο συνέβαινε και σ’ άλλες περιπτώσεις· όταν π.χ. αποκαθιστούσε ένα ανάπηρο σωματικό μέλος, γινόταν ισχυρότερο από το αντίστοιχο υγιές. Και στο γάμο της Κανά ο οίνος έγινε εξαιρετικώτερος· και αυτό το βεβαιώνουν και οι υπηρέτες και ο γαμπρός και ο αρχιτρίκλινος.
Ε.Π.Ε. 13,60
σημεία μετά την Ανάστασι
Ο Θεός θαυματουργεί. Δες, το πώς. Το ότι έβγαλε τον Πέτρο από τη φυλακή, είναι σημείο δικό Του. Το ότι ωδήγησε τον Φίλιππο στον ευνούχο, δικό Του σημείο. Το ότι προσήλκυσε τον Παύλο, είναι σημείο Του. Το ότι αποκάλυψε τον εαυτό Του στο Στέφανο, είναι δικό του θαύμα.
Ε.Π.Ε. 15,558
με το κήρυγμα
Επειδή κάθε τόσο οι Ιουδαίοι ζητούσαν θαύματα και την εμφάνισι της αναστάσεως, και έχασκαν πολύ μπροστά σ’ ένα θαύμα, λέει ο Κύριος, ότι και ο προφήτης δεν υποσχέθηκε τέτοια σημεία, αλλά τόνιζε, ότι έπρεπε να πιστέψουμε ακούγοντας το κήρυγμα.
Ε.Π.Ε. 17,358
και κήρυγμα
Αν τότε δεν γίνονταν θαύματα, πώς θα έπειθαν με το κήρυγμά τους, άνθρωποι, που συνεχώς καταδιώκονταν και φυλακίζονταν; Πώς θα αντιμετώπιζαν ολόκληρα έθνη, και θα έπειθαν με το κήρυγμά τους;
Ε.Π.Ε. 18,154
τότε και σήμερα
Και τότε έπρεπε να γίνουν και τώρα δεν χρειάζονται να γίνωνται... Εξ άλλου και οι Απόστολοι τότε δεν έπειθαν μόνο με τα θαύματα, αλλά και με το διάλογο.
Ε.Π.Ε. 18,156
ιστορικά
Αν ζητάς θαύματα, και τώρα βλέπεις θαύματα, άλλου είδους βέβαια. Βλέπεις τις μύριες προφητείες για μύρια γεγονότα. Βλέπεις την επιστροφή στο Χριστό της οικουμένης. Βλέπεις το πώς εξημερώθηκαν οι βάρβαροι. Βλέπεις το πώς τα άγρια ήθη μετεβλήθηκαν. Βλέπεις την αύξησι της Εκκλησίας.
Ε.Π.Ε. 18,158
όχι απόδειξις αγιότητας
Ο Θεός δεν ενήργησε δια του Βαλαάμ, δια του Φαραώ, δια του Ναβουχοδονόσορα; Ο Καϊάφας δεν προφήτευσε, χωρίς να κατανοή όσα έλεγε;... Τα σημεία πολλές φορές δεν γίνονται γι’ αυτούς, που τα κάνουν, αλλά προς χάριν άλλων. Άρα γίνονται σημεία και δι’ αναξίων.
Ε.Π.Ε. 18,218
η διδασκαλία;
Ο πιστός δεν έχει ανάγκη να δη σημείο, αλλά χρειάζεται μόνο διδασκαλία και κατήχησι.
Ε.Π.Ε. 18α,494

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 339-342)

Μετάνοια: ο πιο σίγουρος δρόμος για την ευχή

-Γέροντα, ο Άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ γράφει να λέμε την ευχή αργά και να κάνουμε
αργά τις μετάνοιες.
-Κάθε Άγιος λέει για την ευχή τον τρόπο με τον οποίο βοηθήθηκε ο ίδιος.
Γ’ αυτό πολλές φορές παρεξηγείται και η νοερά προσευχή. Οι Νηπτικοί Πατέρες
με τα βιώματα που είχαν, βρίσκονταν σε συνεχή επαφή με τον Θεό και μπορούσαν,
ακολουθώντας τον τρόπο που τους βοηθούσε περισσότερο, να προσεύχωνται σωστά.
Αν όμως εγώ προσπαθώ να εφαρμόσω αυτά που γράφουν οι Πατέρες, π.χ. κλίση της κεφαλής
στο στήθος, κράτημα της αναπνοής κ.λπ., μόνον και μόνο για να νιώσω ηδονή,
αγαλλίαση ή το κάνω από υπερηφάνεια, για να γίνω Νηπτικός Πατέρας, τότε
δεν μπορώ να κάνω προκοπή.
-Γέροντα, βοηθούν τα διάφορα βιβλία που αναφέρονται στην νοερά προσευχή;
-Βοηθούν όσους έχουν ταπείνωση. Όσους όμως έχουν υπερηφάνεια και βάζουν στόχο
σε τόσο διάστημα να φθάσουν σε μέτρα πνευματικά, να γίνουν Νηπτικοί Πατέρες,
δεν τους βοηθούν. Ήρθαν μια μέρα κάποιοι στο Καλύβι και μου λένε:
«Ήρθαμε να μας διδάξεις την ευχή, γιατί είσαι από αυτούς που έχουν την νοερά προσευχή».
«Να με σβήσετε εμένα από τον κατάλογό σας, τους είπα. Εγώ τίποτα άλλο δεν κάνω,
παρά μόνο ζητώ το έλεος του Θεού».
-Γέροντα, μερικά πρακτικά μέσα που αναφέρουν οι Πατέρες για την ευχή δεν βοηθούν;
-Όλα αυτά είναι βοηθητικά μέσα για την συγκέντρωση του νου, και βοηθούν, μόνον
όταν ο άνθρωπος βάλη μπροστά την ταπείνωση, την μετάνοια, την συντριβή αν όμως πάρω
ένα σκαμνί, γείρω έτσι το κεφάλι στο στήθος και πω ότι θα αρχίσω να λέω την ευχή
τόσες φορές όσες αναφέρει Προσκυνητής, χωρίς να έχω εργασθεί στην μετάνοια, τότε
θα μείνω μόνο σ’ αυτά τα εξωτερικά και η εργασία που θα κάνω θα
είναι εξωτερική. Το πολύ πολύ να αποκτήσω μια εξωτερική συνήθεια να λέω την ευχή.
Ενώ, αν καλλιεργήσω πρώτα την ταπείνωση, την μετάνοια, και πάρω μετά μερικά από αυτά
που αναφέρουν οι Πατέρες, για να τα χρησιμοποιήσω ως βοηθητικά, τότε θα βοηθηθώ.
Όποιος ξεκινάει έτσι για την εργασία της ευχής, δεν μπορεί να πλανηθεί,
ενώ ο άλλος τρόπος μπορεί να οδηγήσει και σε πλάνη.
-Μπορεί, Γέροντα, να αποκτήσει κανείς την ευχή, χωρίς να διαβάσει Νηπτικούς Πατέρες
και χωρίς να ακολουθήσει κάποιες μεθόδους;
-Και βέβαια μπορεί, αν απλά και ταπεινά λέει την ευχή. Γιατί μερικοί σκαλώνουν στις μεθόδους
και μένουν εκεί δεν προχωρούν παραπέρα. Κάνουν δηλαδή την μέθοδο σκοπό,
ενώ η μέθοδος είναι απλώς βοηθητικά μέσο.
-Γέροντα, να μας λέγατε πώς είναι το βύθισμα στην ευχή;
-Το γλυκό βύθισμα; Δεν ξεκινάει κανείς γι’ αυτό. Ναι, Γέροντα, δεν ξεκινάει για να νιώσει αυτό,
αλλά ποιός αγώνας πρέπει να προηγηθεί;
-Βασικά να μην υπάρχη ιδιοτέλεια, να υπάρχη αρχοντιά, θυσία.
Ο πιο σίγουρος δρόμος είναι να καλλιεργήσει κανείς την ευχή με τον αρχοντικό τρόπο.
Να σκέφτεται δηλαδή τις μεγάλες ευεργεσίες του Θεού και την δική του μεγάλη αχαριστία απέναντι
στον Θεό. Τότε πιέζεται μόνη της
η ψυχή ταπεινά από φιλότιμο και ζητάει το έλεος του Θεού με πόνο.
Έτσι αυξάνει συνεχώς η ανάγκη για έλεος του Θεού, κα η ευχή γίνεται καρδιακή
και φέρνει σιγά σιγά στην ψυχή την γλυκύτητα της θείας παρηγοριάς στην αρχή,
και αργότερα την θεία αγαλλίαση.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.173-176)

Η ευχή να γίνεται με κόπο

-Γέροντα, προτιμώ να κάθομαι στο κελλί και να λέω την ευχή παρά να πηγαίνω στην διακονία.
-Βρέ, τι πάθαμε! Νιρβάνα θα κάνης; Ο Ορθόδοξος Μοναχισμός δεν είναι νιρβάνα. Κατάλαβες;
Ο μοναχός δεν είναι τεμπέλης, να μη δουλεύει και να κάθεται να λέει μόνον την ευχή.
Αν θέλη να κάθεται συνέχεια, θα είναι σαν αυτούς που κάνουν γιόγκα για αυτοσυγκέντρωση.
Ο μοναχός, και μάλιστα ο νέος, πρέπει να είναι σπίρτο, να έχη λεβεντιά, να τρέχει
σε ό,τι του ζητάει η υπακοή.
-Και μετάνοιες, Γέροντα, δυσκολεύομαι να κάνω.
-Εντάξει τότε, μετάνοιες να μην κάνης, διακονία να μην κάνης, να κάθεσαι και να λες την ευχή!
Τι προκοπή θα κάνης μετά; Ο Αββάς Ισαάκ λέει ότι η προσευχή που γίνεται χωρίς σωματικό
κόπο είναι έκτρωμα, δεν είναι προσευχή .
-Γέροντα, δεν μπορώ να σταθώ πολλή ώρα όρθια να κάνω κομποσχοίνι, ύστερα
από λίγο γονατίζω και λέω την ευχή γονατιστή.
-Κάνε πρώτα το δύσκολο και, όταν κουραστείς, κάνε τα πιο εύκολα.
Αν δεν μπορής να σταθείς όρθια, γονάτισε. Αν δεν μπορής γονατιστή, κάθισε.
Κι αν δεν μπορής ούτε καθιστή, ξάπλωσε και λέγε την ευχή. Αρκεί ο νους σου να είναι στον Θεό.
Αυτό το λέει και ο Αββάς Ισαάκ.
-Γέροντα, γιατί οι Πατέρες λένε να κάθεσαι σε σκαμνί, όταν λες την ευχή;
-Γιατί εννοείται ότι έχεις κάνει τον κανόνα σου, τις μετάνοιές σου κλπ., και,
επειδή κουράστηκες, κάθεσαι λίγο και λες την ευχή, για να μπορής να προσευχηθής
και στην συνέχεια. Ύστερα, στις Ακολουθίες και στο διακόνημά σου θα είσαι για αρκετό
διάστημα όρθια, πράγμα που κουράζει. Αν στέκεσαι πάλι όρθια στο κελλί, για να προσευχηθής,
θα αποκάμεις. Γι’ αυτό κάθεσαι λίγο και λες την ευχή. Οι Πατέρες όμως δεν εννοούν ότι,
για να πούμε την ευχή, πρέπει να καθόμαστε. Το να καθίσεις, για να πεις την ευχή,
ενώ μπορείς να σταθείς όρθιος, δεν το θεωρώ σωστό, είναι τραλαλά, άσχετα αν νομίζεις
ότι αισθάνεσαι κάποια γλυκύτητα. Ο Γέρο Αρσένιος ο Σπηλαιώτης έλεγε:
«Όταν λέω την ευχή όρθιος, πολλή ευωδία αισθάνομαι. Όταν λέω την ευχή καθιστός, λίγη ευωδία».
-Γέροντα, όταν κάνω μετάνοιες ή κάνω όρθια κομποσχοίνι, συγκεντρώνεται πιο εύκολα ο νους μου
δηλαδή ο κόπος με συγκεντρώνει.
-Πηγαίνει ο νους στην εργασία που κάνεις. Όπως, όταν πονάς, πάει εκεί ο νους, γιατί ο πόνος
τραβά τον νου, έτσι και όταν κάνης μετάνοιες, πάει ο νους εκεί. Αλλά και πάλι, αν ο νους σου
ήταν καθαρά στον Χριστό, δεν θα θυμόσουν ούτε πόσες μετάνοιες έκανες.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.171-173)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 15

Στίχ. 11-32. Η παραβολή του ασώτου υιού
15.20 καὶ(1) ἀναστὰς(2) ἦλθεν(3) πρὸς τὸν πατέρα αυτοῦ(4).
ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος(5) εἶδεν αὐτὸν(6) ὁ πατὴρ αὐτοῦ
καὶ ἐσπλαγχνίσθη(7) καὶ δραμὼν(8) ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ
καὶ κατεφίλησεν(9) αὐτόν.
20 Σηκώθηκε, λοιπόν, και ξεκίνησε να πάει στον πατέρα του.
»Ενώ ήταν ακόμη μακριά, τον είδε ο πατέρας του, τον σπλαχνίστηκε,
έτρεξε, τον αγκάλιασε σφιχτά και τον καταφιλούσε.
(1) Με το που το είπε, το έκανε (b). «Πρόσθεσε στην καλή απόφαση και την πράξη» (Σχ.).
«Διότι δεν πρέπει μόνο να αποφασίζουμε καλά, αλλά και να πράττουμε τα αποφασισμένα» (Ζ).
Δεν σταμάτησε να αποχαιρετίσει έστω και τυπικά τους φίλους του·
δεν έριξε νοσταλγικό βλέμμα προς τα πίσω, όπως η σύζυγος του Λωτ.
Το βλέμμα του στηρίχτηκε σταθερά προς το πατρικό σπίτι (ο). Έβαλε αμέσως
σε ενέργεια την αγαθή απόφασή του, χωρίς κάποια αναβολή. Όταν το σίδερο
ήταν ζεστό, το χτύπησε με βιασύνη και δεν ανέβαλλε για καταλληλότερο
χρόνο την πραγματοποίηση της απόφασής του. Το συμφέρον μας απαιτεί γρήγορα
να συμμορφωνόμαστε με τις πεποιθήσεις μας. Εφόσον πούμε: θα σηκωθούμε και θα πάμε,
πρέπει αμέσως να σηκωνόμαστε και αμέσως να πάμε. Ο άσωτος σηκώθηκε αμέσως και βάδισε
χωρίς να σταματήσει στα μισά του δρόμου με την πρόφαση ότι κουράστηκε και
έχει ανάγκη ανάπαυσης. Προχώρησε χωρίς διακοπή και μολονότι ήταν και αδύνατος
και κουρασμένος έφερε σε τέλειο πέρας ό,τι είχε αποφασίσει.
(2) Η επανάληψη του αναστάς προσδίδει σοβαρή σημασία στο ρήμα (L).
(3) «Αντί να πει ερχόταν» (Ζ).
(4) Παλαιότερη γραφή: εαυτού. Κάθε λέξη σε όσα ακολουθούν είναι γεμάτη έλεος και συμπάθεια.
Σημείωσε ειδικά το εαυτού (=του δικού του πατέρα), το μακράν απέχοντος, το εσπλαχνίσθη,
το δραμών, το επέπεσε, το κατεφίλησε (p).
(5) Μπορεί κάποιος από αυτό να εικάσει, ότι ο πατέρας του ασώτου κάθε μέρα ανέβαινε
σε κάποιο ύψωμα ή έπαιρνε τέτοια στάση ώστε να μπορεί και σε μακρινή απόσταση να ερευνά,
μήπως φαίνεται κάπου ο γιος του να επιστρέφει. Παρόλο όμως που κάθε μέρα διαψευδόταν
αυτή η ελπίδα και προσδοκία του, ο πατέρας δεν έπαυε να παρατηρεί (ο).
«Τι διαπεραστικό βλέμμα γεμάτο συμπάθεια! Με το που σκέφτηκε κάποιος να μετανοήσει,
αμέσως τον είδε αυτός, ο οποίος είναι έτοιμος πάντα για υποδοχή αυτών που επιστρέφουν,
και αμέσως από την αρχή της μετάνοιας, τούς βοηθάει» (Ζ). «Διότι δεν ανέμενε τον γιο
να έλθει μέχρις αυτόν, αλλά προφταίνει και τον αγκαλιάζει» (Θφ).
«Πρόλαβε η ευεργεσία την μετάνοια» (Σχ.). Ο Θεός διακρίνει και τον ασθενέστερο στεναγμό
της παραπλανημένης καρδιάς και αμέσως μόλις η καρδιά αυτή κάνει ένα βήμα προς αυτόν,
κάνει και αυτός 10 βήματα για συνάντησή της (g).
(6) Που γύρναγε πειναλέος και γυμνός (b). Ο πατέρας δεν έπαυσε να αναμένει τον γιο του.
Για αυτό και τώρα διακρίνει αυτόν από μακριά (g).
(7) «Διότι ήταν πατέρας και όχι μόνο αυτό, αλλά και Θεός ελέους» (Ζ).
(8) Έξω από το σπίτι. Οι πατέρες κάτω από τις συνηθισμένες περιστάσεις δεν είναι
διατεθειμένοι να τρέξουν για προϋπάντηση των παιδιών (b). Τώρα όμως μολονότι ο γιος
δεν είχε πει τίποτα ακόμη και ο πατέρας δεν γνώριζε με ποιες διαθέσεις επέστρεφε αυτός,
τρέχει προς αυτόν, θεωρώντας αρκετό το ότι επέστρεψε (p).
«Από την υπερβολική χαρά, δεν τον περίμενε να έλθει, αλλά τον προϋπάντησε,
και όχι με απλό τρόπο, αλλά τρέχοντας, για να φανεί η σφοδρότητα της αγάπης» (Ζ)
(9) Η πρόθεση κατά=φίλησε αυτόν θερμά «σαν γιο ποθητό, αυτόν που μέχρι να μετανοήσει
ήταν μιαρός και σιχαμερός» (Ζ). Έχουμε λοιπόν εδώ μάτια ελέους και ευσπλαχνίας.
Ο πατέρας είδε τον γιο, την ώρα που αυτός ήταν ακόμη πολύ μακριά.
Σαν από κάποιον ψηλό πύργο περιέστρεφε διαρκώς τα μάτια ο πατέρας αναζητώντας στο βάθος
του δρόμου, τον οποίο είχε ακολουθήσει ο άσωτος φεύγοντας από το πατρικό σπίτι,
μήπως ξαναφανεί και πάλι αυτός να επιστρέφει. Υποδηλώνει αυτό τον πόθο του ουράνιου
Πατέρα να επιστρέψουν οι αμαρτωλοί και την προθυμία του να δεχτεί αυτούς.
Έχουμε ακόμη σπλάχνα συμπάθειας και ελέους. Ο πατέρας βλέποντας την αθλιότητα του γιου
του δεν εξοργίζεται εναντίον του, αλλά τον σπλαχνίζεται. Δεν έρχεται στο νου του,
πόσο το οικογενειακό του όνομα εξευτελίστηκε από την ανάξια συμπεριφορά του κουρελιάρη
ήδη γιου του που κατάντησε σε έσχατη αθλιότητα. Η πατρική του στοργή συγκινεί ολόκληρη
την καρδιά του και «τον είδε ο πατέρας και τον σπλαχνίστηκε». Έχουμε επιπλέον και πόδια
σπλαχνικά, εξαιτίας των οποίων παρουσιάζεται ο πατέρας «να τρέχει» προς τον γιο του,
το οποίο υποδηλώνει, πόσο γρήγορος είναι ο Θεός στο να εκδηλώνει το έλεός του.
Ο άσωτος ερχόταν αργά κάτω από το βάρος της ντροπής και του φόβου.
Αλλά ο στοργικός πατέρας σπεύδει σε συνάντησή του για να δώσει θάρρος σε αυτόν.
Έχουμε ακόμη και αγκαλιά και χέρια σπλαχνικά. Ανοίγουν και απλώνονται αυτά για να σφίξουν
με θερμότητα τον γιο που γύρισε. «Έπεσε ο πατέρας στον τράχηλό του».
Παρόλο που ήταν ένοχος και θα περίμενε για αυτό μαλώματα, παρόλο που ήταν βρώμικος ακόμη
και ακάθαρτος, διότι πρόσφατα είχε φύγει από τον τόπο της χοιροβοσκής.
Οποιοσδήποτε άλλος θα σιχαινόταν να τον αγγίξει και μόνο η πατρική στοργή παραβλέπει
τα πάντα και ωθεί τον πατέρα να σφίξει θερμά στην αγκαλιά του τον γιο του που έφτασε
σε τέτοια αθλιότητα. Αλλά έχουμε και χείλια ελέους και ευσπλαχνίας.
Τα χείλια που στάζουν μέλι και ανέκφραστη γλυκύτητα εναποθέτουν φίλημα στοργικό
στον τράχηλο του ασώτου. Το φίλημα όχι μόνο βεβαίωσε τον άσωτο ότι με χαρά και ευφροσύνη
χαιρετιζόταν η επάνοδός του, αλλά και τον πληροφόρησε ότι όλα τα περασμένα συγχωρέθηκαν
σε αυτόν και λησμονήθηκαν από τον πατέρα του.

Τούτος ο κόσμος είναι ανάποδος. Όπως και να κάνεις, δεν τον ευχαριστάς. Ούτε στον ήλιο τον βρίσκεις, ούτε στον ίσκιο. Ο κάθε ένας λέγει το κοντό του και το μακρύ τους. Για ό,τι ενθουσιάζεται ο ένας, για ίδιο στενοχωριέται ο άλλος. Άλλη φορά μπορεί οι άνθρωποι να μην ήτανε όλοι σύμφωνοι, μα για τους πιο πολλούς το καλό ήτανε καλό και το κακό, κακό. Τώρα ο καθένας έχει σηκώσει μια παντιέρα και κάνει τον καπετάν Έναν….

Μα οι πιο πολλοί μποδίζονται από τιποτένια πράγματα: ο ένας θέλει να φαίνεται πιο «βαθυστόχαστος» από ο,τι είνε, ο άλλος θέλει να φαίνεται μοντέρνος, να μην τον πάρουνε για χωριάτη, ο άλλος φοβάται μην τον πάρουνε για «αφελή», για όχι «σοβαρόν» άνθρωπο, ο άλλος δεν θέλει να δυσαρεστήσει κάποιον, έτερος κολακεύει τις γυναίκες και κάνει τον «ιππότη» μιλώντας με ψεύτικη ευγένεια κ.λ.π. Όσοι είναι ίσιοι και απλοί, δεν έχουνε καμμιά σκοτούρα. Ζούνε μακρυά από λιβανίσματα από πονηριές ειδών – ειδών, από δυσπιστίες που φαρμακώνουνε τον άνθρωπο, από σκηνοθεσίες, από ψευτιές. Χαίρονται για τα καλά, για τα απλά, για τα αγνά, για τα σεμνά, για τα ταπεινά. Ενώ οι άλλοι ολοένα ταράζονται, ολοένα εξιχνιάζουνε. Πολλοί κατατρίβουνται με πράγματα που δεν έχουν καμμιά σημασία. Ρωτάνε, να πούμε, να μάθουνε για μένα τι σόι άνθρωπος είμαι, πώς είναι το σχέδιό μου, αν είμαι θαλασσινός και τούτο και κείνο. Αδελφέ μου αν σου αρέσει η συντροφιά μου, έλα εκεί που πηγαίνω, έλα να νοιώσεις μαζί μου τα ωραία έργα του Θεού, τον θησαυρό που έχουνε μέσα τους κρυμμένον οι απλοί άνθρωποι… Παράτησε πίσω σου την υποκρισία της ζωής κι έλα να δροσισθείς στη βρυσούλα που τρέχει κρυμμένη στη ρίζα του βουνού, κοντά στο παλιό ερημοκκλήσι. Τι κάθεσε κι εξετάζεις τα ανεξέταστα; Τι σε μέλλει αν είμαι την όψη έτσι ή αλλοιώς, εγώ και κάθε άλλος; Τι ρωτάς αν είμαι ψηλός ή κοντός, μαύρος ή άσπρος; Σ' αυτὰ που διαβάζεις βρίσκεται ο εαυτός μου, το πώς περπατώ, το πώς μιλώ, δηλαδή ο σαρκικός άνθρωπος. Ο άνθρωπος είναι πνεύμα όπως ο Θεός. Αυτό το πνεύμα να σε ενδιαφέρει, αυτό είναι πνεύμα όπως ο Θεός. Αυτό το πνεύμα να σε ενδιαφέρει, αυτό είναι η αληθινή σύσταση του ανθρώπου.

Απάνω απ' όλα να αγαπάμε την καλωσύνη. Να χαιρόμαστε νάμαστε καλοί και νοιώθουμε κοντά μας καλούς ανθρώπους. Κανένα πράγμα δεν είνε σαν την καλωσύνη. Το πρόσωπό της λαμποκοπά σαν τον ήλιο που χρυσώνει την πλάση το πρωί της έμορφης μέρας του καλοκαιριού. Τι ευλογημένοι που είναι οι καλοί άνθρωποι, οι πρόσχαροι, οι γλυκομίλητοι, οι απλοί, οι απονήρευτοι, οι πονετικοί, οι ταπεινοί! Τι αληθινός πλούτος μέσα σε μια τέτοια καρδιά! Και τι φτώχεια, τι μιζέρια, τι ασχήμια μέσα στις κακές ψυχές, στις εγωιστικές, κι ας φουσκώνουνε απ' έξω κι ας παραστένουνε τον πλούσιο! Πόσο ξεκουράζεται η ψυχή μας από τη δροσιά της καλωσύνης και πόσο κουράζεται η ψυχή μας από τον λίβα της κακίας.

Μα οι καλοί άνθρωποι είνε δυστυχισμένοι, υποφέρουνε, τυραννιούνται. Ναι. Ο σατανάς τους βασανίζει, τους ρίχνει σε συμφορές. Μα έτσι γίνουνται ακόμα πιο καθαροί, σαν το χρυσάφι που πέφτει στο χωνευτήρι. Ζούνε φτωχικά, μακρυά από δόξες, κρυμμένοι, μα ζούνε αληθινά. Να μην ζεις βουτηγμένος μέσα στην ψευτιά. Αυτό είνε που είπε ο Χριστός «Τι θα ωφελήσει τον άνθρωπο αν κερδίσει όλον τον κόσμο και ζημιωθεί την ψυχή του;» Αυτός, ο φτωχός, ο παραπεταμένος, κέρδισε την ψυχή του. Αφού κέρδισε την ψυχή του, τι έχασε; Ό,τι έχασε είνε τιποτένιο μπροστά σ' αυτὸ που κέρδισε. Κι ο άλλος ο χοντροπετσιασμένος από τη σαρκική καλοπέραση, από τα σπορ, από τα λουτρά, από τις γυναίκες, από τις διάφορες ματαιότητες, τι κέρδισες άραγε, αφού έχασε την ψυχή του; Πόσοι και πόσοι ύστερα από μια ζωή γεμάτη λογής–λογής σαρκικές απολαύσεις, κοσμικές τυμπανοκρουσίες, πλούτη, ρεκλάμες κλπ., έρχονται σ' έναν λογαριασμό και ξεζαλίζουνται απ' αυτὰ τα σπιρτόζα πιοτά και νοιώθουνε τη γύμνια τους και ζητάνε τον εαυτό τους που βρίσκεται; Μα δεν υπάρχει πια. Ερημιά, ξέρακας της απελπισίας ζώνει τους εγωιστές! Τρομάζουνε με τη μοναξιά τους μόλις τη νοιώσουνε. Από πάνω τους ο ουρανός είναι έρημος, αδειανός, η γη έρημη, οι άνθρωποι καρδιές έρημες, γιατί ποτέ τους δεν γνοιασθήκανε γι' αυτές, και έτσι κόπηκε κάθε τρυφερή ανταπόκριση μαζί τους. Στο τέλος καταλαβαίνουμε οι τέτοιοι πως με τα λεπτά δεν αγοράζουνται όλα τα πάντα. Και πως, ίσια – ίσια, όσα δεν αγοράζουνται με τα λεφτά αυτά είνε που έχουνε την πιο μεγάλη αξία. Και πως απ' αυτὰ έχουνε μεγάλη ανάγκη, απ' αυτὰ που δεν αγοράζουνται. Σε ποιο μέρος πουλάνε την ησυχία της ψυχής, την αγνότητα, την απλότητα, την κρυφή χαρά που νοιώθει ο άνθρωπος κοντά στον Θεό σε στιγμή που ζει κρυμμένος από τον κόσμο, την πραότητα, την αγάπη; Δεν τα πουλάνε σε κανένα από τα μαγαζιά κι απὸ τα παζάρια για το διάφορο, την απονιά για τους άλλους, την ψευτιά κάθε λογής, κι όσα πάνε μαζί μ αυτά, δηλαδή τον εγωισμό, την περηφάνεια, την καταλαλιά μ' έναν λόγο το χοντροπέτσιασμα της ψυχής…

Τι μεγαλομανία σ' έχει πιάσει, αδελφέ μου, και δεν βρίσκεις ησυχία και χτίζεις πατώματα απάνω στα πατώματα, κι έχεις δυο τρία αυτοκίνητα και κότερα και κάθε λογής μάταια πράγματα! Γύρισε και κύτταξε και τον αδελφό σου, να δροσισθεί η ψυχή σου με την ευλογημένη καλωσύνη, που την ξεράνανε τα τσιμέντα, οι ψεύτικες κουβέντες, οι συμφεροντολογικές παρέες, οι συνοφρυωμένες αξιοπρέπειες. Αν δεν μπορείς να κάνεις θυσίες, τουλάχιστον να συχαθείς την αδικία. Μην αδικείς. Η αδικία είναι σιχαμερή στρίγγλα, χωρίστρα των ανθρώπων, ανθρωποκτονία σαν τον πατέρα τον σατανά.

Τι θα δίνανε πολλοί απ' αυτούς, που κερδίσανε τον κόσμο και χάσανε την ψυχή τους, για να νοιώσουνε ό,τι νοιώθουνε οι άλλοι που δεν χάσανε την ψυχή τους! Αν τύχει να ξεκόψει κανένας τέτοιος από ψεύτικη παρέα του και βρεθεί στη συντροφιά των απλών, των αχάλαστων, νοιώθει πως ζει αληθινά και σαν απογευθεί τα αγνά αισθήματα ύστερα από τη ψευτιά, καταλαβαίνει τέτοια χαρά, που κάνει σαν τον άνθρωπο που ξαναγεννήθηκε, σαν τυφλός που είδε το φως του. Κάτι τέτοιοι δεν ξεκολλάνε πια οι κακόμοιροι από τη συντροφιά των απλών, των γκαρδιακών ανθρώπων. Αλλά για να ξεμακρύνει από τα ψεύτικα πρέπει νάχει λίγη ψυχή. Αλλοιώς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ψευτιά. Ο άμμος της Σαχάρας, όση βροχή κι αν πέσει απάνω του, δεν φυτρώνει τίποτα.

Αν πεις πάλι σε έναν από τους άλλους, τους φτωχούς, να περάσει μισή ώρα με την παρέα των κοσμικών, καλύτερα έχει να το βάλεις στο μπουντρούμι, παρά να βλέπει και ν' ακούγει εκείνα τα ψεύτικα κομπλιμέντα, τις ανάλατες συζητήσεις, τα κρύα χωρατά. Στη συναναστροφή που κάνουνε αυτοί οι ψευτισμένοι, θαρρείς πως τους χωρίζει ένας τοίχος τον έναν από τον άλλον. Ενώ οι άλλοι, που ζούνε μακρυά από τον κόσμο, νοιώθουνε πως οι καρδιές τους γίνονται ένα, πως ακουμπά ο ένας απάνω στον άλλον και ξεκουράζεται. Αγαπά και αγαπιέται, χαίρεται και δίνει χαρά. Από πάνω από τη συντροφιά των σαρκικών ανθρώπων στέκεται ο διάβολος και τους κάνει να μιλάνε ολοένα για λεφτά και για τα όμοια, για να μη γροικήσουνε ούτε το φαγί που τρώνε. Από πάνω από τη συντροφιά των ταπεινών στέκεται ο Θεός, κι όλα είνε ευλογημένα.

Πετάξετε από πάνω σας την ψευτιά. Ανοίξετε τα πανιά, να τα φουσκώσει ο καθαρός αγέρας του πελάγου. Να δροσισθεί η ψυχή σας, να νοιώσετε πως ζητά αληθινά κι όχι ψεύτικα.

(Κόντογλου Φ., 2000, «Ευλογημένο Καταφύγιο», Αθήνα, Εκδ. Ακρίτας, σελ. 275-280)

Ποια είναι η αιτία της υποκρισίας των πονηρών πνευμάτων, υποκρισίας φοβερής τόσο ως προς την αρχή της όσο και ως προς τις συνέπειές της;

Η αιτία είναι φανερή, και μπορούμε να τη διακρίνουμε καθαρά στον ίδιο μας τον εαυτό. Γιατί κι εμείς υποκρινόμαστε και γινόμαστε όμοιοι με τους δαίμονες, όταν ακολουθούμε τις κακές τους υποβολές. Κι αυτό οφείλεται στην πεσμένη μας φύση.

Ένα, λοιπόν, από τα χαρακτηριστικά της πτώσεώς μας είναι η τάση να κρύβουμε τις παραβάσεις μας και να δικαιολογούμε τον εαυτό μας. Αυτό έκαναν ο Αδάμ και η Εύα μετά την αθέτηση της θείας εντολής. Αυτό έκανε και ο πρωτότοκος γιος τους, ο Κάιν, μετά τον φόνο του αδελφού του Άβελ. Όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από την αρετή και παραμελεί τη διόρθωσή του, τόσο εντείνεται και γενικεύεται η τάση του να καταφεύγει στην υποκρισία.

Πίσω από το προσωπείο της υποκρισίας κρύβονται και οι πεσμένοι άγγελοι, οι δαίμονες, οι πιο φοβεροί, οι πιο πανούργοι, οι πιο αδιόρθωτοι εγκληματίες. Εγκληματούν, παίρνοντας τις μορφές αγίων αγγέλων, προφητών, μαρτύρων, αποστόλων, ακόμα και τη μορφή του ίδιου του Χριστού. Προσπαθούν να εκμεταλλευθούν τις διάφορες περιστάσεις, τον τρόπο σκέψεως του κάθε ανθρώπου, τις τάσεις και τις αναμνήσεις του.

Σε μερικούς ασκητές παρουσιάζουν σωρούς από χρυσάφι και ασήμι, καθώς και άλλα πολυτελή αντικείμενα, προκειμένου να ξεσηκώσουν μέσα τους τα πάθη της πλεονεξίας και της φιλαργυρίας. Σε άλλους ασκητές δείχνουν τραπέζια γεμάτα με λαχταριστά φαγητά και ποτά, και σε άλλους τεράστιες αίθουσες χορού, όπου πλήθος ανθρώπων χορεύουν χαρούμενα κάτω από τους ήχους μουσικών οργάνων. Σε άλλους, πάλι, παρουσιάζονται με μορφές γυναικών, που ξεσηκώνουν τη σαρκική επιθυμία με την ομορφιά και την προκλητική τους εμφάνιση.

Όταν οι δαίμονες θέλουν να εμπνεύσουν σε κάποιον τον φόβο, τότε εμφανίζονται με τις μορφές θηρίων ή δημίων ή δεσμοφυλάκων ή στρατιωτών με αστραφτερά όπλα και αναμμένους πυρσούς ή, πιο συχνά, προσώπων που κάποτε είχαν προξενήσει τρόμο στον ασκητή. Κάποιους προσπαθούν να τους πλανήσουν με δήθεν αγγελικούς ύμνους και δήθεν ουράνια μουσική, ενώ άλλους με φωνές και δήθεν θεϊκές προφητείες.

Σε άλλους εμφανίζονται με τις μορφές συγγενών και φίλων, που βρίσκονται μακριά. Και σε άλλους, τέλος, εμφανίζονται σαν ψυχές νεκρών, που η τύχη τους, τάχα, δεν έχει ακόμη αποφασιστεί και γι’ αυτό περιφέρονται στη γη, μην έχοντας κατάλυμα. Επιπλέον φτιάχνουν ένα ενδιαφέρον παραμύθι, που μπορεί να προκαλέσει την περιέργεια των επιπόλαιων ανθρώπων και να τους κάνει να πιστέψουν στο ψέμα, καθώς το παρουσιάζουν σαν την πιο καθαρή και ιερή αλήθεια.

Ο τελευταίος τρόπος πλάνης χρησιμοποιείται σήμερα από τα πονηρά πνεύματα σε υπερβολικό βαθμό. Ακόμα και άνθρωποι που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη των ίδιων των πονηρών πνευμάτων, πιστεύουν στις περιπλανώμενες ψυχές. Αυτό ακριβώς είναι που θέλουν οι δαίμονες. Σαν κλέφτες και φονιάδες, σχεδιάζουν και εκτελούν με μεγαλύτερη επιτυχία τα κακουργήματά τους, όταν εκείνοι που αποτελούν τους στόχους της κακίας τους δεν πιστεύουν στην ύπαρξή τους.

Ο όσιος Μακάριος ο Μέγας γράφει: «Πρέπει να παρακολουθεί κανείς από παντού με μεγάλη προσοχή τις απάτες, τις πανουργίες και τις κακουργίες του εχθρού. Γιατί, όπως το Άγιο Πνεύμα με το στόμα του Παύλου λέει ότι γίνεται τα πάντα για να σώσει τους πάντες (Α’ Κορ. 9:22), έτσι και το πονηρό πνεύμα με την κακία του πασχίζει να γίνει τα πάντα για να κολάσει τους πάντες» (Περί ελευθερίας νοός λόγος, 7).

[από το βιβλίο: Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσανίνωφ, Επισκόπου Καυκάσου και Μαύρης Θάλασσας, Έργα 5. Λόγος για τα πνεύματα – λόγος για τον θάνατο (αποσπάσματα). Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2014]

Η αδικία είναι μεγάλη αμαρτία. Όλες οι αμαρτίες έχουν ελαφρυντικά, η αδικία δεν έχει· μαζεύει οργή Θεού. Φοβερό!

Ο άδικος άνθρωπος, όπως και κάθε ένας που αισθάνεται ένοχος, εάν δεν ζητήσει συγχώρηση ταλαιπωρείται από τη συνείδησή του και επί πλέον από το γογγυσμό και την αγανάκτηση του αδικημένου. Δεν μπορεί να κοιμηθεί. Σαν να τον κτυπούν κύματα στριφογυρίζει και ανάπαυση δεν έχει. Είναι μυστήριο πράγμα το πώς το πληροφορείται! Όπως ένας όταν αγαπά κάποιον και τον σκέφτεται με την καλή έννοια, εκείνος το πληροφορείται, έτσι και σ’ αυτήν την περίπτωση ο γογγυσμός του άλλου τον αναστατώνει. Και μακριά να είναι, είτε στο Γιοχάνεσμπουργκ, είτε στην Αυστραλία, δεν μπορεί να ησυχάσει όταν αγανακτεί άλλος εξ αιτίας του.

Άγιος Γέροντας Παΐσιος