ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 16

Στίχ. 1-13. Η παραβολή του άδικου οικονόμου και σχετική διδασκαλία.
16.1 ῎Ελεγεν δὲ καὶ πρὸς τοὺς μαθητάς(1) αυτού,
῎Ανθρωπός τις ἦν πλούσιος ὃς εἶχεν οἰκονόμον(2), καὶ οὗτος διεβλήθη(3)
αὐτῷ ὡς(4) διασκορπίζων τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ(5).
1. Ο Ιησούς έλεγε στους μαθητές του: «Κάποιος πλούσιος είχε έναν διαχειριστή
που του τον κατηγόρησαν ότι σπαταλά την περιουσία του.
Χρησιμοποιεί ο Κύριος δύο παραβολές για να διδάξει, πώς πρέπει να
διαχειρίζεται ο καθένας τον επίγειο πλούτο. Η πρώτη από αυτές απευθύνθηκε
προς τους μαθητές, αισθάνθηκαν όμως οι Φαρισαίοι (σ. 14), ότι εφαρμοζόταν
και σε αυτούς. Η δεύτερη φαίνεται να απευθύνθηκε κατ’ ευθείαν
προς τους Φαρισαίους. Και οι δύο πάντως διδάσκουν ότι τα πλούτη συνεπάγουν
ευθύνες και κινδύνους. Είναι μάλλον παρακαταθήκη που την εμπιστεύτηκε
ο Θεός στους πλουσίους, παρά ιδιοκτησία τους· και η χρήση του πλούτου
στον κόσμο αυτόν επιδρά τα μέγιστα στην στον μέλλοντα βίο κατάσταση αυτού
που απέκτησε τον πλούτο (p). Στην παραβολή αυτή, όπως και στις άλλες,
ο Κύριος χρησιμοποιεί το παράδειγμα των αδίκων για να κεντρίσει τον ζήλο των πιστών.
Πράγματι εν μέσω μιας συμπεριφοράς ηθικά αξιοκατάκριτης, οι κακοί αναπτύσσουν
συχνά ικανότητες δραστηριότητας, συνέσεως και επιμονής,
οι οποίες παρουσιάζονται κατάλληλες στο να ταπεινώσουν και να ενθαρρύνουν τους δικαίους.
Η παραβολή του άδικου οικονόμου είναι το αριστούργημα του είδους αυτού της διδασκαλίας (g).
Η παραβολή αυτή προκάλεσε πολλές δυσκολίες στους ερμηνευτές.
Το μεγάλο σημείο της δυσκολίας είναι κυρίως το ότι ο Κύριoς μας φαίνεται
να επαινεί και να προβάλλει σε μίμηση την ολοφάνερα απατηλή συμπεριφορά
καταχραστή διαχειριστή, ο οποίος επρόκειτο να αντικατασταθεί.
Η δυσκολία όμως αυτή προέρχεται από πλάνη. Και μάλιστα πρώτον από την παραγνώριση
ή παρερμηνεία του γενικού σκοπού της παραβολής, ο οποίος είναι να τονιστεί
η αναγκαιότητα δραστηριότητας και ετοιμότητας και ταχύτητας ενέργειας
για να επιτύχει κάποιος τις ευλογίες της σωτηρίας. Ασθενείς προσπάθειες,
διστακτικές αποφάσεις και χλιαρές ενέργειες, αυτά είναι που αποδοκιμάζονται
από την παραβολή. Έπειτα υποτέθηκε, ότι στην παραβολή επιδοκιμάζονται
οι καταχρήσεις του απατεώνα οικονόμου· ενώ επαινούνται απλώς το επινοητικό,
η ταχύτητα της ενέργειας και η δραστηριότητα στην εξασφάλιση των μέσων
για την συντήρησή του στο μέλλον (ο). Έγιναν απόπειρες για σύνδεση
των 2 αυτών παραβολών με τις προηγούμενες 3 και με τις ακόλουθες άλλες
3. Σύνδεση πραγματική με τις προηγούμενες δεν φαίνεται πιθανή.
Μάλλον υποδηλώνεται εδώ, ότι πρόκειται για νέα έναρξη. Ιδεατά όμως μπορεί
να βρεθεί σύνδεση. Οι δύο αυτές παραβολές δηλαδή, όπως και οι 3 που προηγήθηκαν
αναφέρονται σε ειδικά ελαττώματα των Φαρισαίων. Οι 3 πρώτες στιγμάτιζαν
την αποκλειστικότητα, την αυταρέσκεια και την εναντίον των άλλων περιφρόνησή τους,
ενώ με τις δύο αυτές κατακρίνεται η εγωιστική και τρυφηλή χρήση του πλούτου τους.
Πιο δύσκολη παρουσιάζεται η σύνδεση των 2 αυτών παραβολών
με τις άλλες 3 που τις ακολουθούν. Θα μπορούσαν παρ’ όλα αυτά να συνδεθούν
με την έννοια της δικαιοσύνης. Έτσι οι 5 αυτές παραβολές θα μπορούσαν
να τιτλοφορηθούν ως εξής: ο άδικος κριτής, ο αυτοδικαιούμενος Φαρισαίος
και ο αυτοδικαιούμενος δούλος (p). Πώς θα εξηγήσουμε τις λεπτομέρειες της παραβολής;
Ή, άνθρωπο πλούσιο θα δεχτούμε τον κύριο του κόσμου, τον ιδιοκτήτη του σύμπαντος
τον οποίο ο Ιησούς αντιπροσώπευσε εδώ (g)·
«τον φιλάνθρωπο Θεό που δεν έχει καμία ανάγκη» (Ζ),
ο οποίος αφαιρεί την διαχείριση του πλούτου κατά τον χρόνο κοντά στην ώρα του θανάτου,
με τη σκέψη του οποίου ωθείται σε σκέψεις συνετές αυτός που διαχειρίστηκε
κακώς τον πλούτο (g)· «διότι μετά θάνατον δεν μπορεί κάποιος να εργαστεί» (Ζ).
Ή, πιο σωστά, πρέπει και εδώ να λάβουμε υπ’ όψιν, ότι «δεν πρέπει όλα τα μέρη
των παραβολών να τα πολυεξετάζουμε με λεπτομέρεια» (Θφ),
«έτσι ώστε ο λόγος να μην λυπήσει με το περιττό αυτούς που αγαπούν την ακρόαση,
βαδίζοντας πέρα από το μέτρο» (Κ) και «καταστήσουμε τον λόγο σκοτεινό
με το να δώσουμε ίσως εξηγήσεις άξιες για γέλια λόγω της ανάγκης
του ερμηνευτικού αδιεξόδου» (Θφ). «Διότι αν θα ήθελε κάποιος να εξηγήσει με σαφήνεια,
ποιος θα μπορούσε να εννοηθεί ο άνθρωπος που έχει τον άξιο κατηγορίας οικονόμο
ή και ποιος ίσως είναι αυτός που τον κατηγόρησε και ποιοι είναι αυτοί
που είναι ένοχοι για οφειλές και που κάνουν τις μειώσεις των χρεών
και για ποια αιτία ο μεν λέγεται ότι χρωστά λάδι, ο δε στάρι, θα καταστήσει
τον λόγο σκοτεινό ταυτόχρονα και περιττό. Επομένως δεν είναι παντού
και οπωσδήποτε όλα τα μέρη της παραβολής χρήσιμα να εξηγήσουν αυτά που δηλώθηκαν,
αλλά πρέπει να τα πάρουμε ως εικόνα αναγκαίου πράγματος, η οποία αμυδρά
υποδηλώνει αυτό που αποσκοπεί στην ωφέλεια των ακροατών» (Κ).
Μπορούμε λοιπόν να παραμερίσουμε όλες τις λεπτομέρειες της παραβολής,
θωρώντας ότι δεν υπονοούν κάποιο ωφέλιμο νόημα, αλλά ότι παίρνονται
μόνο για συμπλήρωση της εικόνας, ή για βαθύτερη εντύπωση της παραβολής
στη μνήμη των ακροατών. Θα έπρεπε όμως να σημειωθεί, ότι ο οικονόμος
προνοεί για το μέλλον του με αγαθά και χρήματα, τα οποία δεν είναι δικά του,
αλλά μόνο του τα εμπιστεύθηκαν στην οικονομία και διαχείρισή του.
Αλλά και ο πλούτος, από τον οποίο καλείται ο Χριστιανός να θησαυρίσει στους ουρανούς,
δεν είναι δικός του, αλλά αποτελεί παρακαταθήκη που του εμπιστεύτηκε ο Θεός.
Η μέθοδος της παραβολής είναι ομοιότατη με αυτήν του άδικου κριτή (ιη 2).
Και στις δύο έχουμε επιχείρημα από το ισχυρότερο. Σε εκείνη το επιχείρημα είναι:
Εάν ένας άδικος κριτής θα υποχωρήσει στις άκαιρες και επίμονες ενοχλήσεις
μίας ξένης και άγνωστης σε αυτόν, πόσο μάλλον ο δίκαιος και στοργικός Πατέρας
θα εισακούσει τις θερμές προσευχές των παιδιών του; Εδώ το επιχείρημα είναι:
Εάν ένας άδικος οικονόμος επαινέθηκε από τον επίγειο κύριό του για την σύνεση,
την οποία έδειξε εξασφαλίζοντας μελλοντική περίθαλψη στον εαυτό του με εκμετάλλευση
των ξένων χρημάτων που διαχειριζόταν, πόσο μάλλον ένας δίκαιος δούλος θα επαινεθεί
από τον ουράνιο Κύριό του για την προνοητικότητα και σύνεσή του, χάρις
στην οποία εξασφάλισε στον εαυτό του πλούτο αιώνιο και ουράνιο με την καλή χρήση
του επίγειου πλούτου που του εμπιστεύτηκε; (p).
(1) Οι μαθητές αυτοί δεν ήταν οι 12, οι οποίοι άφησαν τα πάντα και θα μπορούσαν
συνεπώς να συγκαταριθμηθούν με αυτούς που έπιασαν φίλους από τον μαμωνά (b),
αλλά κάποιος ευρύτερος κύκλος από τους ακροατές του.
(2) «Λέγονται οικο-νόμοι από το ότι νέμουν (μοιράζουν) στον καθένα τα δικά του» (Κ).
Ο οικονόμος αυτός, διαχειριστής ξένης περιουσίας, μπορούσε να είναι και ένας δούλος.
Εδώ πρόκειται μάλλον για ελεύθερο (p). Ο,τιδήποτε και αν έχουμε, ανήκει στο Θεό
και είναι εξ΄ ολοκλήρου δικό του. Εμείς έχουμε μόνο τη χρήση του, η οποία πρέπει
πάντοτε να είναι σύμφωνη με τις οδηγίες του μεγάλου μας Κυρίου και για δόξα του.
Είμαστε διαχειριστές της δικής του ιδιοκτησίας και μία ημέρα θα κληθούμε
να λογοδοτήσουμε για τη διαχείρισή μας.
(3) Η χρήση του διαβάλλω με την έννοια εχθρικής πληροφορίας, υποθετικά αληθινής,
δεν είναι συνηθισμένη στους κλασσικούς. Το ρήμα υπονοεί κατηγορώ εν απουσία
του κατηγορουμένου (Δαν. γ 8,στ 24,Β Μακ. γ 11,Δ Μακ. δ 1 (p).
(4) Το «ως» δεν αποκλείει ότι η κατηγορία ήταν αληθινή. Άλλωστε ο ίδιος ο οικονόμος
δεν αρνήθηκε ούτε ανασκεύασε αυτήν (p).
(5) «Αυτό πρώτα μαθαίνουμε, ότι δεν είμαστε κύριοι χρημάτων·
διότι τίποτα δικό μας δεν έχουμε· αλλά είμαστε οικονόμοι ξένων που μας τα εμπιστεύτηκε
ο δεσπότης, για να τα διαχειριστούμε καλά» (Θφ). «Διαχειρίζονται λοιπόν όχι σωστά,
σκορπίζοντας κατά κάποιο τρόπο αυτά που τους έδωσε ο δεσπότης , όσοι τα δαπανούν
μόνο για τις δικές τους απολαύσεις και δεν νοιάζονται καθόλου να σπλαχνιστούν
τους αδελφούς, αλλά φροντίζουν μόνο για τη δική τους αλαζονεία» (Κ).

ο παθιασμένος άνθρωπος
Από που μπορώ να πω ότι έχεις ψυχή; Από το ότι βαδίζεις; Κάτι τέτοιο όμως το κάνουν και τα ζώα. Από το ότι τρως και πίνεις; Αλλ’ αυτό κάνουν και τα θηρία. Ότι στέκεις όρθιος στα δυο σου πόδια; Αλλά κάτι τέτοιο δείχνει ότι είσαι ανθρωπόμορφο θηρίο. Όταν όλα τα του θηρίου έχης, αλλά στη διάστασι διαφέρης, τότε μάλλον κατατρομάζεις, και νομίζω πως είναι τέρας το φαινόμενο.
Ε.Π.Ε. 19,188
παρά φύσιν
Τα ζώα κυριεύεται το καθένα από ένα ελάττωμα. Ο άνθρωπος έχει μέσα του συναγμένα όλα τα πάθη και καταντά αλογώτερος από τα άλογα ζώα. Και μόνο; Γίνεται αγριώτερος από κάθε θηρίο. Τα θηρία, μολονότι κατά φύσιν είναι άγρια, πολλές φορές με τη φροντίδα του ανθρώπου εξημερώνονται. Ο κακός όμως, μολονότι είναι άνθρωπος και μπορεί να μετατρέπη την αγριότητα των ζώων σε ημερότητα, θα δώση λόγο. Τη δική του κατά φύσι πραότητα την εξωθεί σε παρά φύσιν αγριότητα.
Ε.Π.Ε. 26,130-132
ο διώκτης Σαύλος
Κανένας χριστιανός δεν τολμούσε να τον δη, τότε που μας πολεμούσε. Ήταν γεμάτος από τόσα φονικά αισθήματα κι από τόση σατανική μανία. Γι’ αυτό όλοι τον απέφευγαν και απομακρύνονταν, όπου συνέβαινε να τον συναντήσουν. Δεν τολμούσαν ούτε να τον αντικρύσουν. Τόσο πολύ είχε γίνει θηριώδης για τους πιστούς.
Ε.Π.Ε. 26,418
ο διάβολος
Ας αποσπάσουμε τον άνθρωπο από το φάρυγγα του θηρίου. Άλλωστε ο απόστολος (Παύλος) παρουσίασε το διάβολο ως δήμιο.
Ε.Π.Ε. 31,88
η γαστέρα
Η τρυφηλότητα είναι θηρίο, φοβερό θηρίο και ατίθασο.
Ε.Π.Ε. 34,620
ο ποιμένας;
Τι πιο θαυμαστό και παράδοξο από τον Παύλο υπάρχει; Ο λύκος έγινε ποιμένας. Αυτός, που ρουφούσε το αίμα των προβάτων, αυτός μετά συνεχώς έχυνε το δικό του αίμα για τη σωτηρία των προβάτων.
Ε.Π.Ε. 36,554
οι σταυρωτές
Όταν τον ανέβασαν γυμνό πάνω στο Σταυρό, έχοντας μαστιγωθή και βασανιστή, ούτε τότε τα άγρια θηρία συγκινήθηκαν. Αντίθετα, έγιναν πιο μανιακοί και επέτειναν τα βασανιστήρια και αυξανόταν η χλεύη.
Ε.Π.Ε. 37,378
Θηριωδία
προ Χριστού
Τίποτε χειρότερο δεν υπάρχει από την ανθρώπινη θηριωδία, όπως εκδηλωνόταν προ της παρουσίας του Χριστού. Σαν εχθροί και αντίπαλοι συμπεριφέρονταν μεταξύ τους. Πατέρες έσφαζαν τα παιδιά τους. Μητέρες ερωτεύονταν τα παιδιά τους. Τίποτε όρθιο, ούτε φυσικός ούτε γραπτός νόμος. Όλα είχαν ανατραπή.
Ε.Π.Ε. 24,106
Θησαυρός
της Εκκλησίας
Αυτοί είναι οι θησαυροί και τα κειμήλια της Εκκλησίας. Εκείνο το «Πούλησε τα υπάρχοντά σου και μοίρασέ τα στους φτωχούς και έλα να μ’ ακολουθήσης» (Ματθ. ιθ' 21), που είπε ο Χριστός, καιρός να λεχτή και προς τους προεστώτες της Εκκλησίας, για τα κτήματα της Εκκλησίας. Δεν μπορούν οι της Εκκλησίας ν’ ακολουθούν το Χριστό, αν έχουν φροντίδες για πλούτη και βιοτικά. Δυστυχώς τώρα λειτουργοί του Θεού, αφιερωμένοι, ασχολούνται με τρύγους και θερισμούς, με αγοροπωλησίες και με έσοδα.
Ε.Π.Ε. 12,292
όστρακινο σκεύος
Αυτό ακριβώς είναι το αξιοθαύμαστο και μέγιστο δείγμα της δυνάμεως του Θεού, το ότι σκεύος πήλινο μπόρεσε να εκπέμψη τόση μεγάλη λαμπρότητα και να φυλάξη τόσο μεγάλο θησαυρό. Πραγματικά τότε προ πάντων φανερώνεται η δύναμις του Θεού, όταν με ευτελή πράγματα κατορθώνη μεγάλα.
Ε.Π.Ε. 19,246
ο Παύλος
Οι βασιλιάδες και οι άρχοντες του κόσμου κατασκευάζουν μεγάλα οικοδομήματα για να κρύψουν τους θησαυρούς τους. Ο Χριστός όμως έκανε το αντίθετο. Έβαλε το θησαυρό Του όχι σε πέτρινο, αλλά σε χωματένιο σκεύος. Αν ο θησαυρός είναι σπουδαίος, γιατί το σκεύος είναι αδύνατο; Αλλά γι’ αυτό ακριβώς είναι αδύνατο το σκεύος, επειδή είναι σπουδαίος ο θησαυρός. Αυτός ο θησαυρός (η αλήθεια του Χριστού) δεν ασφαλίζεται απ’ το σκεύος, αλλ’ ασφαλίζει το σκεύος (τον Παύλο).
Ε.Π.Ε. 33,142
άσυλος η ελεημοσύνη
Δεν μπορούν να κλέψουν το θησαυρό των αρετών και της ελεημοσύνης.
Ε.Π.Ε. 37,38

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 379-381)

Όταν προσβάλεις τον φίλο σου, ποιος μπορεί αυτή την προσβολή να ακυρώσει: Εσύ ή ο φίλος σου;

Είναι ξεκάθαρο, ότι εσύ δεν μπορείς, αλλά ο φίλος σου.
Όχι μόνον δεν μπορείς να ακυρώσεις μόνος σου την προσβολή προς τον φίλο σου, αλλά ούτε όλοι οι άνθρωποι, ούτε όλη η φύση μαζί μ’ όλους τους ανθρώπους δεν μπορεί να το κάνει. Αφού ο φίλος από σένα δέχτηκε προσβολή και την πήρε μαζί του. Η προσβολή, λοιπόν, βρίσκεται σ’ αυτόν και μ’ αυτόν. Και μόνο αυτός μπορεί να την ακυρώσει και την καταστρέφει.

Κάθε αμαρτία σε τελευταία ανάλυση, είναι προσβολή προς τον Θεό. Όλες οι προσβολές, όλες οι αμαρτίες της γης σπεύδουν προς τον Θεό, κραυγάζουν προς τον Θεό. Εκείνος τις δέχεται όλες και όλες τις κρατά. Ποιος μπορεί να τις αισθανθεί;

Ποιος, εκτός από Αυτόν, μπορεί να τις ακυρώσει ;

Όταν προσβάλεις τον φίλο σου, αυτός δέχθηκε την προσβολή, και την πήρε μαζί του. Μπορείς γι’ αυτή την προσβολή να νηστεύεις εκατό χρόνια, να εξαγνίζεσαι και να μετανιώνεις και να ασκείς όλες τις αρετές και κανέναν άλλον να μην προσβάλεις ποτέ πια, και όμως όλα αυτά να παραμείνουν μάταια. Εάν ο προσβεβλημένος φίλος σου δεν θελήσει να θέσει εκτός ισχύος την προσβολή και να την ακυρώσει, μόνος σου δεν μπορείς να σωθείς απ’ αυτή την αμαρτία ούτε στην αιωνιότητα. Η νηστεία σου, ακόμα και ο καθαρμός και η άσκηση σ’ όλες τις αρετές, μπορεί μόνο να υποκινήσει τον φίλο σου ώστε να την θέσει εκτός ισχύος, να πετάξει και να καταστρέψει την αμαρτία σου.

Όμως δεν έχεις εξουσία πια επάνω στην πεπραγμένη αμαρτία σου. Σ’ αυτό βρίσκεται η απέραντη φρίκη της αμαρτίας. Εφόσον η πεπραγμένη αμαρτία από σένα είναι ελεύθερη, ενώ εσύ δεν είσαι ελεύθερος απ’ αυτήν.

(Στοχασμοί περί καλού και κακού, Αγ. Νικολάου Βελιμίροβιτς, σελ. 158-159)

3,3 «αποθάνετε γαρ, και η ζωή υμών κέκρυπται συν τω Χριστώ εν τω Θεώ»

Στο βάπτισμα, με τον θάνατο του Χριστού, έχετε πεθάνει για τον κόσμο, έχετε νικήσει τον θάνατο, με τον σωτηριώδη θάνατό του.
Επίσης στο βάπτισμα αναστηθήκατε, με την ένθεη δύναμή του, για την αιώνια ζωή. Και από τότε η ζωή σας «κέκρυπται συν τω Χριστώ εν τω Θεώ» (313).
Από τότε, το μυστήριο της ζωής σας είναι σε Αυτόν, όπως είναι και η δύναμη, η αθανασία και η αιωνιότητα. Γιατί ο χριστιανός, γι’ αυτό είναι χριστιανός, επειδή ολόκληρος, με ολόκληρο το μυστήριο της ύπαρξής του, βρίσκεται στον Χριστό.
Ο θάνατος δεν έχει πλέον εξουσία στον άνθρωπο, αλλά αυτός έχει εξουσία «επί του θανάτου», γιατί όλος ο άνθρωπος σαν χριστιανός, βρίσκεται στον μοναδικά Αθάνατο και Αναμάρτητο.
Έχετε πεθάνει για τον κόσμο, όπου υπάρχει ο θάνατος, έχετε πεθάνει για την αμαρτία, για κάθε «σαπρό», για κάθε «πεπερασμένο» και γήινο και έχετε αναστηθεί με τον Χριστό, έχετε ξαναζήσει με Αυτόν, σε ότι είναι ένθεο, αθάνατο και αιώνιο.
Μέχρις ότου ο άνθρωπος, δεν έχει «πεθάνει» για τον Χριστό και δεν έχει αναστηθεί με Αυτόν, η ζωή του όλη, είναι περιτριγυρισμένη και αιχμαλωτισμένη από τον θάνατο.
Όλη η ζωή του ανθρώπου που βαπτίζεται, «καθίσταται» ζωή «εν τω Χριστώ», η ζωή του όλη «κέκρυπται συν τω Χριστώ εν τω Θεώ» (3,3), προστατευμένη από κάθε κακό, από κάθε θάνατο, από κάθε διάβολο. Και απ’ αυτήν εδώ την ζωή, αισθάνεται την ουράνια, και ενώ ακόμη βρίσκεται στην γη, ζει την αιώνια ζωή.
Ζωή «συν τω Χριστώ εν τω Θεώ»! Ιδού, τι πρέπει πραγματικά να γίνει η ανθρώπινη ζωή.
Ένεκα «τούτου» ο Θεάνθρωπος «κατήλθε» στον κόσμο και δέχτηκε στον εαυτό του την ζωή μας, για να την οδηγήσει στον δικό του ένθεο προορισμό και σκοπό. Και ο ένθεος προορισμός της ζωής μας, ο ένθεος σκοπός της είναι η Θεοζωή. Τέτοια ήταν η ζωή μας στον παράδεισο: Θεοζωή.
Η αμαρτία όμως, την «διαχώρισε» και την απομάκρυνε από τον Θεό και την συνένωσε με τον διάβολο. Και από τότε η ζωή μας «κατέστη» διαβολοζωή.
Και ο Θεάνθρωπος «κατήλθε» στον κόσμο, για να απελευθερώσει την ζωή μας από την αμαρτία, τον θάνατο και τον διάβολο, και να την μετατρέψει από διαβολοζωή σε Θεοζωή.
Αυτό μπορούσε να το επιτελέσει μόνο ο Θεάνθρωπος, γιατί στον εαυτό του συνένωσε την ζωή μας με τον Θεό, ώστε η ζωή μας να «καταστεί», να γίνει Θεοζωή.
«Καθιστάμενος» άνθρωπος ο Θεός Λόγος, «κατέστη» ζωή μας, και με την ζωή του «κατέδειξε» τι είναι Θεοζωή. BOGOCOVEK = BOGOZIVOT, δηλαδή Θεάνθρωπος = Θεοζωή. Όλη η ζωή είναι από τον Θεό, «εν τω Θεώ», ένεκα του Θεού, με τον Θεό, «δια του Θεού».
Η Θεανθρώπινη ζωή του Χριστού, είναι η μοναδικά δίκαιη, η μοναδικά αληθινή, είναι η μόνη «νορμάλ», φυσιολογική ανθρώπινη ζωή.
Γι’ αυτό και η Εκκλησία είναι Θεανθρώπινο σώμα, με Θεανθρώπινη ζωή. Σε αυτήν η ζωή μας είναι Θεοζωή. Η ζωή μας «κέκρυπται συν τω Χριστώ εν τω Θεώ». Σε αυτήν εμείς οι άνθρωποι, οι πιστοί χριστιανοί, διαβιώνουμε την ζωή μας σαν Θεανθρώπινη ζωή. Η δική μας πλέον διαβίωση, είναι διαβίωση στους ουρανούς. «ημών γαρ το πολίτευμα εν ουρανοίς υπάρχει» (Φιλ. 3,20).

("Προς Κολασσαείς Επιστολή Αποστόλου Παύλου", Αγ. Ιουστίνου Πόποβιτς, σελ. 112-114)

«γνῶται τε τὴν ὑπερβάλλουσαν τῆς γνώσεως ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ»
(Εφες. γ΄, 19)

Η αγάπη που είναι υπερφυέστερη της λογικής μας, που ξεπερνά την αντίληψή μας, είναι η αγάπη του Χριστού. Κανείς δεν μπορεί να υποψιαστεί ούτε την ποιότητα, ούτε το μέγεθος αυτής της αγάπης, μέχρι να εγκατασταθεί σ’ αυτόν ο Χριστός. Μπορεί άραγε κάποιος να φανταστεί τη γεύση του μελιού, αν ποτέ το στόμα του δεν γεύτηκε το μέλι; Όταν με την πίστη εγκατασταθεί ο Χριστός στην καρδιά του ανθρώπου, τότε ο άνθρωπος αισθάνεται την απερίγραπτη γεύση της αγάπης του Χριστού, τη γλυκύτητα και το μεθυστικό άρωμά της και την άφθαστη ευρυχωρία της. Όπως ο άνθρωπος που έχει στην καρδιά του τον Χριστό αγγίζει το εύρος, το μήκος, το ύψος και το βάθος στη γνώση της Θείας σοφίας, κατά τον ίδιο τρόπο, έχοντας τον Χριστό στην καρδιά, αγγίζει την απέραντη θάλασσα της Θείας αγάπης του Χριστού.

Αδελφοί μου, πόσο ανεπαρκείς είναι οι λέξεις, όταν πρέπει να μιλήσουμε για την αγάπη του Χριστού – ποτέ και πουθενά δεν είναι τόσο ανεπαρκείς και αδύναμες απ’ όσο εδώ. Πράγματι, τι μπορεί να πει κανείς μπροστά σ’ αυτές τις πρωτάκουστες αποδείξεις της αγάπης Του; Μας δημιούργησε από αγάπη, ενσαρκώθηκε από αγάπη, από αγάπη δέχτηκε το χλευασμό και το θάνατο για χάρη μας, από αγάπη μας άνοιξε τον ουρανό και μας φανερώνει την προετοιμασμένη για μας αθάνατη δόξα! Αλλά κι αυτό που απαριθμήσαμε, είναι μόνο κάτι από τον ανεξάντλητο πλούτο της δόξας, της ομορφιάς και της ζωοδότριας τροφής, που ονομάζεται αγάπη του Χριστού. Ω, και να αξιωνόμασταν μέσω της πίστης ο Κύριος Ιησούς να κατοικήσει στην καρδιά μας, για να μπορέσουμε να γευτούμε την απερίγραπτη αγάπη Του!

Κύριε Ιησού Χριστέ, ζωή μας, σοφία μας και αγάπη μας, καθάρισον ημάς και σκήνωσον εν ημίν! Σοι πρέπει πάσα δόξα και ευχαριστία εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

(Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς. Οσίου Ιουστίνου Πόποβιτς. Γέροντος Θαδδαίου της Βιτόβνιτσα, Περί αγάπης λόγοι, εκδ. Παρρησία, Αθήνα 2016)

-Γέροντα, μερικές φορές νιώθω την ανάγκη να μείνω στο κελλί και να κάνω πνευματικά παρά να πάω στην Ακολουθία.
-Αυτό που θα γίνη στην Ακολουθία, μπορεί να γίνη άλλη ώρα;
Δεν μπορεί να γίνη. Ενώ αυτό που θα κάνης στο κελλί, μπορεί να γίνη και άλλη ώρα.
-Στην εκκλησία, Γέροντα, δεν νιώθω πάντα την αλλοίωση που νιώθω στο κελλί.
Κοίταξε η κατ’ ιδίαν προσευχή είναι προετοιμασία για την κοινή.
Η κοινή προσευχή από άποψη ποιότητος μπορεί να είναι κατώτερη από την κατ’ ιδίαν, γιατί στον ναό δεν μπορείς να κινηθείς ελεύθερα, όπως όταν είσαι μόνος.
Από άποψη όμως ισχύος είναι ανώτερη, γιατί προσεύχονται όλοι μαζί, και αλλού η προσευχή έχει πιο πολλή δύναμη, αλλού πιο πολλή θέρμη κ.λπ.
Αυτές λοιπόν τις δυο τρεις ώρες που γίνεται η Ακολουθία, πρέπει να είσαι κι εσύ εκεί στην εκκλησία, για να προσευχηθής μαζί με όλους.
Τι είπε ο Χριστός; «Όπου είναι δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα, εκεί είμι εν μέσω αυτών».
-Γέροντα, με αναπαύει πιο πολύ να μένω στο κελλί, επειδή στην Ακολουθία έχω περίσπαση.
-Η ανάπαυση που νιώθεις εκείνη την ώρα στο κελλί, δεν είναι πραγματική ανάπαυση.
Αν κάνης τον αγώνα σου μέσα στην εκκλησία και προσπαθήσεις να συγκεντρωθείς και να λες την ευχή, τότε θα κάνης σωστή δουλειά και θα βρεις την πραγματική ανάπαυση.
Να κάνης μια προσπάθεια να ξεπεράσεις τις δυσκολίες μέσα στις δυσκολίες αυτό πολύ θα σε βοηθήσει. Είναι σαν να εκπαιδεύεσαι στον στρατό με πραγματικές σφαίρες, πράγμα που σε κρατά σε εγρήγορση.
-Γέροντα, στην Ακολουθία ζορίζομαι, γιατί δεν μπορώ να λέω την ευχή και να παρακολουθώ συγχρόνως τις αναγνώσεις και τα ψαλτικά.
-Γιατί ζορίζεσαι; Βλέπω ότι έχεις αγωνία. Λες: «Θέλω να προχωρήσω στην νοερά προσευχή, θέλω να πλουτήσω...». Αυτό έχει μέσα κρυφό εγωισμό, Υπερηφάνεια. Όχι ότι δεν αγωνίζεσαι, εγώ σου τα λέω και λίγο υπερβολικά. Έχεις καλή διάθεση και ο Χριστός θα σε βοηθήσει.
Στάσου σαν παιδάκι μπροστά στον Θεό και μη σκέφτεσαι τίποτε. Κινήσου απλά, και θα δεις πόση Χάρη θα σου δώση ο Χριστός και η Παναγία. Μπαίνοντας στην εκκλησία να σκέφτεσαι πώς μπήκες μέσα στο καράβι, και άφησε τον εαυτό σου στα χέρια του Θεού να σε πάη όπου θέλει.
-Ο ύπνος, Γέροντα, με κλέβει στις Ακολουθίες και μερικές φορές δεν μπορώ να παρακολουθήσω καθόλου. Ύστερα μου λέει ο λογισμός: «Τι έγινε που πήγες στην Ακολουθία, αφού δεν προσευχήθηκες;».
-Και όταν νυστάζεις, και όταν σε κλέβει ο ύπνος, το καράβι ταξιδεύει.
Μέσα στο καράβι, άλλος χαζεύει, άλλος νυστάζει, άλλος κοιμάται, αλλά το καράβι προχωράει για τον προορισμό του. Εσύ να προσπαθείς να μην κοιμάσαι.
-Γέροντα, αν ο νους στην Ακολουθία δεν ασχοληθεί με την προσευχή, είναι κουραστική Ακολουθία.
-Ναι, γιατί τότε δεν τρέφεται ο άνθρωπος. Όταν ο νους δεν είναι στα θεία νοήματα, η Ακολουθία είναι απλώς μια σωματική άσκηση, ένας κόπος για την αγάπη του Θεού.
Πάντως, και αυτός που νυστάζει στην εκκλησία και αγωνίζεται να μην τον πάρη ο ύπνος, έχει μέγα ο μισθό.
Μήπως δεν είχε κρεβάτι στο κελλί του, να πάει να κοιμηθεί; {…}
-Την Ακολουθία, Γέροντα, δεν την χαίρομαι.
-Όλο χαρά να ζητάμε; Βρίσκεσαι στον ναό για τον Χριστό. Στέκεσαι στο στασίδι, ακουμπάς κιόλας τα χέρια και ξεκουράζεσαι λίγο. Να σκέφτεσαι: «Ο Χριστός έχει απλωμένα τα χέρια στον Σταυρό, ενώ εγώ ξεκουράζομαι κιόλας». Έτσι θα νιώσεις ανάπαυση.
-Γέροντα, στην Ακολουθία μπορούμε να καθόμαστε;
-Όποιος έχει κάποια δυσκολία, μπορεί να καθίσει λίγο. Όποιος όμως έχει κουράγιο, καλό είναι να στέκεται όρθιος. Αλλά αυτό να το αισθάνεστε και να το κάνετε από μέσα σας.
Όχι να λέτε «τώρα θα πάμε στην εκκλησία, θα σταθούμε έτσι, θα έχουμε σκυμμένο το κεφάλι, δεν θα κουνηθούμε». Αυτό είναι ένα πράγμα τυπικό, εξωτερικό.
-Πολλές φορές, Γέροντα, δεν μπορώ να συγκεντρωθώ μέσα στην εκκλησία, επειδή πονούν τα πόδια μου από την ορθοστασία. Τι να κάνω;
-Να θυμάσαι το τιμωρητικό ξύλο, στο οποίο έβαλαν τα πόδια του Χριστού και να λες «Δόξα τω Θεώ που πονάω». Τότε θα ξεχνάς τον δικό σου πόνο, η καρδιά σου θα γλυκαίνεται και θα λες καρδιακά την ευχή.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.207-210)

- Πολλοί άνθρωποι, Γέροντα, δεν θεωρούν απαραίτητο τον εκκλησιασμό.
- Δεν μπαίνουν στο βαθύτερο νόημα οι άνθρωποι, κόβουν το καλώδιο,
την επαφή με τον Θεό και μετά δεν μπορούν να βοηθηθούν.
Δυστυχώς οι περισσότεροι Χριστιανοί δεν ζουν μυστηριακά,
γι’ αυτό υπάρχει μια επίδραση δαιμονική.
Εγώ πάντοτε λέω στους λαϊκούς να εκκλησιάζονται, για να αγιάζονται.
Και μόνον αν σκεφτεί κανείς ότι μπαίνοντας στον ναό του Θεού μπαίνει
στο σπίτι του Θεού κι εκεί δέχεται την θεία Χάρη και αγιάζεται,
είναι αρκετό για να συγκλονισθεί. Μέσα στον ναό, μας παρακολουθούν ο Χριστός,
η Παναγία, οι Άγιοι, ζητούμε την βοήθεια τους, μπορούμε απλά να συνομιλούμε
μαζί τους. Εκεί μας δίνεται η δυνατότητα να ζήσουμε τα Μυστήρια.
Εκεί θυσιάζεται για μας ο Χριστός και μας δίνει το Σώμα και το Αίμα του.
Αυτό δεν πρέπει να μας συγκλονίζει;
- Γέροντα, τώρα με το πρόβλημα της υγείας μου δεν πηγαίνω στην εκκλησία
και μου λείπει η Ακολουθία.
- Τώρα χρειάζεται να κάνεις λίγη υπομονή. Εγώ, όταν ήμουν στο στρατό
και ήμασταν στις επιχειρήσεις πάνω στα βουνά, επτά μήνες είχα να δω εκκλησία.
Μια μέρα με έστειλαν κάτω στη Ναύπακτο, για να φτιάξω κάτι ασυρμάτους
και έπρεπε να γυρίσω αμέσως πίσω. Τακτοποίησα τους ασυρμάτους και
καθώς επέστρεφα, πέρασα έξω από μία εκκλησία που ήταν πάνω στον δρόμο,
ήταν Μεγάλη Σαρακοστή και έψαλλαν τους Χαιρετισμούς. Πώς να μπω μέσα;
Είχα τους ασυρμάτους που δεν μπορούσα να τους αφήσω δεν είχα και χρόνο.
Κάθισα μόνον πέντε λεπτά έξω από την εκκλησία. Με έπιασε ένα παράπονο!
Έκλαιγα σαν μικρό παιδί. «Θεέ μου, έλεγα, πώς κατάντησα! Από μικρός πήγαινα
στην εκκλησία, πριν πάη ο νεωκόρος. Και τώρα επτά μήνες έκανα να δω εκκλησία!».
- Γέροντα, όταν από την διακονία μου στο αρχονταρίκι πηγαίνω κατ’ ευθείαν στην εκκλησία,
δεν μπορώ να συγκεντρωθώ.
- Από το αρχονταρίκι πηγαίνεις στον ναό. Από τον ναό να πας στον Ουρανό
και μετά πιο εκεί, στον Θεό.
- Πώς γίνεται αυτό, Γέροντα; Σκέφτεται κανείς τη δόξα του Θεού;
- Ο ναός είναι το σπίτι του Θεού εδώ στην γη. Το πραγματικό όμως σπίτι του Θεού
είναι στον Παράδεισο, όπως και το δικό μας πραγματικό σπίτι είναι στον Παράδεισο.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.205-206)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 15

Στίχ. 11-32. Η παραβολή του ασώτου υιού
15.32 εὐφρανθῆναι δὲ καὶ χαρῆναι(1) ἔδει(2),
ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος(3) νεκρὸς ἦν καὶ ανέζησεν,
καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη(4).
32 Έπρεπε όμως να ευφρανθούμε και να χαρούμε, γιατί ο αδερφός σου
αυτός ήταν νεκρός κι αναστήθηκε, ήταν χαμένος και βρέθηκε”».
(1) Δεν υπάρχει τώρα ζήτημα αμοιβής αλλά χαράς.
Και το μεν να ευφρανθείς μπαίνει για να δηλώσει την εξωτερική
εκδήλωση της χαράς, ενώ το να χαρείς για να δηλώσει το εσωτερικό συναίσθημα (p).
(2) «Δείχνει ότι είναι αναγκαία η ευφροσύνη και η χαρά.
Διότι ποιος αν δει νεκρό να ξαναζεί δεν ευφραίνεται; Και ποιος βρίσκοντας
το χαμένο, δεν χαίρεται;» (Ζ). Ο παρατατικός αυτός έχει ίσως μ
έσα του μία ευγενική μομφή (p).
(3) Η αντικατάσταση του «ο γιος σου» με το «ο αδελφός σου» και η επανάληψη
του «αυτός» σαφώς εμπερικλείουν μάλωμα.=Αυτός ο αδελφός σου,
για τον οποίο τόσο αυστηρά κρίνεις· εάν εγώ πήρα πίσω έναν γιο και συ πήρες
πίσω έναν αδελφό (p). «Όταν πρέπει να σωθεί ο χαμένος, λέει,
δεν είναι καιρός δικαστηρίων ούτε ακριβούς εξέτασης, αλλά φιλανθρωπίας
και συγγνώμης μόνο… Αλλά και αν έπρεπε και να τιμωρηθεί αυτός,
τιμωρήθηκε αρκετά με την ζωή στην ξένη χώρα» (Χ). Με τη λέξη ο αδελφός σου
εκδηλώνεται αμετάθετη η απόφαση του πατέρα, ο άσωτος που γύρισε να ανακτήσει
πλήρη τα δικαιώματά του στο πατρικό σπίτι (ο).
(4) Όχι λιγότερο επιτυχημένο και τεχνικό το τέλος της παραβολής.
Δεν μας λέει αν ο μεγαλύτερος αδελφός μπήκε τελικά, για να μετέχει στη χαρά,
ούτε πώς ο νεότερος συμπεριφέρθηκε μετά από αυτά.
Και τα δύο αυτά ήταν ζητήματα του μέλλοντος και οι δύο γιοι αφέθηκαν ελεύθεροι,
μόνοι τους να κανονίσουν την συμπεριφορά τους (p).

Προσεγγίσεις στην εορτή

Σαράντα μέρες μετά τα Χριστούγεννα, οι ενορίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας γιορτάζουν την Υπαπαντή του Κυρίου. Όμως επειδή συνήθως η γιορτή πέφτει σε εργάσιμη μέρα, έχει σχεδόν μισοξεχαστεί. Παρ’ όλα αυτά έρχεται όταν η Εκκλησία ολοκληρώνει «το χρόνο των Χριστουγέννων», αποκαλύπτοντας και συγκεφαλαιώνοντας το νόημα των Χριστουγέννων σ’ ένα ρεύμα καθαρής και βαθιάς χαράς. Η εορτή αναφέρεται σ’ ένα γεγονός που καταγράφεται στο ευαγγέλιο του αποστόλου Λουκά. Σαράντα μέρες μετά τη γέννηση του Ιησού Χριστού στη Βηθλεέμ, ο Ιωσήφ και η Μαρία, ακολουθώντας τη θρησκευτική συνήθεια της εποχής, «ἀνήγαγον αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα παραστῆσαι τῷ Κυρίῳ, καθὼς γέγραπται ἐν νόμῳ Κυρίου…» (Λουκ. Β΄ 22-23).

Πόσο εκπληκτική και όμορφη είναι η εικόνα, ο πρεσβύτερος να κρατά στην αγκαλιά του το βρέφος, και πόσο παράξενα τα λόγια του: «ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου…». Συλλογισμένοι αυτά τα λόγια, αρχίζουμε να εκτιμούμε το βάθος αυτού του γεγονότος και τη σχέση που έχει με μας, με μένα, με την πίστη μας. Υπάρχει στον κόσμο κάτι πιο χαρούμενο από μια συνάντηση, μια «υπαπαντή» με κάποιον που αγαπάς; Είναι αλήθεια πως το να ζεις σημαίνει να περιμένεις, να αποβλέπεις σε μια συνάντηση. Δεν είναι άραγε η υπερβολική και όμορφη προσδοκία του Συμεών το σύμβολό της; Δεν είναι η πολύχρονη ζωή του σύμβολο της προσδοκίας, αυτός ο «πρεσβύτης» που περνά ολόκληρη τη ζωή του περιμένοντας το φως που φωτίζει τους πάντες και τη χαρά που πληρώνει τα πάντα; Πόσο δε απροσδόκητο, πόσο άρρητα όμορφο είναι το ότι το πολυαναμενόμενο φως και η χαρά έρχεται στον πρεσβύτη Συμεών με ένα παιδί! Φανταστείτε τα τρεμάμενα χέρια του γέροντα Συμεών καθώς παίρνει στην αγκαλιά του το σαρανταήμερο βρέφος τόσο τρυφερά και προσεκτικά, ατενίζοντας το μικρό πλάσμα, και πλημμυρίζοντας από δοξολογία: «νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλον σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ρῆμα σου ἐν εἰρήνῃ∙ ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου».

Ο Συμεών περίμενε. Περίμενε σε ολόκληρη τη ζωή του, και είναι βέβαιο πως στοχαζόταν, προσευχόταν και βάθαινε καθώς περίμενε έτσι, ώστε στο τέλος ολόκληρη η ζωή του να είναι μια συνεχής «παραμονή» της χαρούμενης συνάντησης.

Δεν είναι καιρός να αναρωτηθούμε τι περιμένουμε; Τι επιμένει η καρδιά μας να μας υπενθυμίζει συνεχώς; Μεταμορφώνεται βαθμιαία η ζωή μας σε μια αναμονή, καθώς περιμένουμε να συναντηθούμε με τα ουσιώδη; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει η Υπαπαντή. Εδώ, σ’ αυτή τη γιορτή η ζωή του ανθρώπου αποκαλύπτεται ως ανυπέρβλητη ομορφιά μιας ώριμης ψυχής, που έχει απελευθερωθεί, βαθύνει και καθαριστεί από καθετί το μικρόψυχο, το ανόητο και τυχαίο. Ακόμη και τα γηρατειά και ο θάνατος, η γήινη μοίρα που όλοι μας μοιραζόμαστε, παρουσιάζονται εδώ τόσο απλά και πειστικά ως ανάπτυξη και άνοδος προς εκείνη τη στιγμή, όταν με όλη μου την καρδιά, στην πληρότητα της ευχαριστίας, θα πω: «νυν απολύεις». Είδα το φως να διαπερνά τον κόσμο. Είδα το «Παιδίον», που φέρνει στον κόσμο τόση θεϊκή αγάπη, και που παραδίδεται σε μένα. Τίποτε δεν προκαλεί φόβο, τίποτε δεν είναι άγνωστο, όλα τώρα είναι ειρήνη, ευχαριστία, αγάπη.

Αυτά φέρνει η Υπαπαντή του Κυρίου. Εορτάζει τη συνάντηση της ψυχής με την Αγάπη, τη συνάντηση μ’ Αυτόν που μας έδωσε τη ζωή, και που μου έδωσε το κουράγιο να τη μεταμορφώσω σε αναμονή.

(π. Αλεξάνδρου Σμέμαν, «Εορτολόγιο», σελ. 85-88)

Μόνον η αγιότητα ειναι φωτισμός και αληθινή παιδεία. Μόνον ο Άγιος είναι ο αληθινός Παιδαγωγός και Διδάσκαλος. Ύμνος στους Τρεις Ιεράρχες. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς

Άνευ των Αγίων δεν υπάρχουν αληθινοί διδάσκαλοι και παιδαγωγοί, ούτε αληθινή παιδεία άνευ της Αγιότητος. Μόνον ο Άγιος είναι ο αληθινός Παιδαγωγός και Διδάσκαλος. Μόνον η Αγιότης είναι το Αληθινόν Φως. Η αληθινή Παιδεία, ο αληθινός Φωτισμός, δεν είναι άλλο παρά η ακτινοβολία της Αγιότητος. Μόνον οι Άγιοι είναι οι αληθώς φωτισμένοι. Η Αγιότης ζη και αναπνέει δια του Φωτός, ακτινοβολεί και ενεργεί εν τω Φωτί. Αγιάζουσα η Αγιότης, ταυτόχρονα φωτίζει και διδάσκει.

Η παιδεία είναι προβολή της αγιότητος. Μόνον ο αγιασθείς άνθρωπος δύναται να αγιάζη και άλλους· μόνον γενόμενος αυτός φως δύναται να φωτίζη τους άλλους. Το Ευαγγέλιον του Θεανθρώπου συγκεντρώνει τα πάντα εις τον προσωπικόν αγώνα και την άσκησιν τα πάντα αρχίζουν από το ίδιον το πρόσωπον του ανθρώπου: σωζόμενος ο άνθρω­πος σώζει απαραιτήτως και τους άλλους γύρω του· φωτιζόμενος φωτίζει και τους άλλους.

Αυτή είναι η ευαγγελική οδός, η εφαρμοζομένη πιστώς εις την Ορθοδοξίαν, φυλασσομένη και διαφυλαχθείσα εις αυτή. Ιδού πώς την χαράσει, ως άλλος υιός της βροντής, ο μέγας άγιος και διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο φωστήρ της οικουμένης, ο αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Καθαρθήναι δει πρώτον, είτα καθάραι· σοφισθήναι, και είτα σοφίσαι· γενέσθαι φως, και φωτίσαι· εγγίσαι Θεώ, και προσαγαγείν άλλους· αγιασθήναι, και αγιάσθαι».

Κατά το θέλημα της Θείας Πρόνοιας ημείς ζώμεν επί της γεωγραφικής και θρησκευτικής διασταυρώσεως της Ανατολής και της Δύσεως. Δια τούτο, ίσως ευρισκόμεθα συχνά εις βασανιστικόν αδιέξοδον. Έχετε παρατηρήσει πώς εις την ορθόδοξον ψυχήν μας δεν ανταποκρίνεται η ορθολογιστικο-σχολαστική παιδεία της ρωμαιοκαθολικής και προτεσταντικής Ευρώπης;

Τούτο κατοπτρίζεται σαφώς εις την ιδεολογικήν και ηθικήν περιπλάνησιν του μεγαλυτέρου μέρους των διανοουμένων μας. Αυτοί έχουν αποξενωθή από τον ορθόδοξον λαόν μας, από το σώμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, και δια τούτο έχουν χάσει την ορθόδοξον αίσθησιν και τον ορθόδοξον προσανατολισμόν εις τα βασι­κά προβλήματα της ζωής και του θανάτου. Η παιδεία κατά το πρότυπον του ευρωπαϊκού Aufklarung (Διαφωτισμού) ποτέ δεν δύναται να είναι παιδεία δι’ ημάς.

Η ορθόδο­ξος αίσθησις και η ορθόδοξος συνείδησις παραδέχεται και αναγνωρίζει μόνον τους αγί­ους ως παιδαγωγούς και διδασκάλους και μόνον την αγιότητα ως φωτισμόν και ως αληθινήν παιδεία. Είναι πολύ βαθειά η πείνα και η δίψα της ψυχής μας, βαθυτέρα από ότι νομίζουν πολλοί από τους διανοουμένους μας, και κανείς δεν δύναται να την ικανοποιήση εκτός του Χριστού και των αγίων Του.

(Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς, "Άνθρωπος και Θεάνθρωπος", εκδ. οίκος "Αστήρ", Αθήναι 1987)