ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ Ο ΩΡΙΓΕΝΗΣ ΤΗΝ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ; † π.ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ Δρ. Θεολ. Δρ. Φιλοσ.
Όσοι υιοθετούν αυτή την ανιστόρητη άποψη, μνημονεύουν ιδιαίτερα το όνομα του Ωριγένη, τον οποίο χαρακτηρίζουν οπαδό της μετενσάρκωσης.
Η κίνηση των «Χάρε Κρίσνα» λόγου χάρη, στην ελληνική έκδοση του περιοδικού της «Επιστροφή στον Κρίσνα» (σ. 8) «τεκμηριώνει» αυτή την άποψη παραθέτοντας απόσπασμα από το ανύπαρκτο έργο του Ωριγένη «Πρώται Αρχαί», χωρίς περαιτέρω παραπομπή σε τόμο και κεφάλαιο. Προφανώς εδώ εννοείται το «Περί αρχών» σύγγραμμα του Ωριγένη.
To εδάφιο στο οποίο αναφέρεται το περιοδικό των «Κρίσνα» βρίσκεται στο κεφάλαιο 8 τού πρώτου τόμου (ΒΕΠ 16, 307). Εκεί αναφέρεται πράγματι πως μερικές ψυχές από μια ροπή προς το κακό «εν σώμασι γίγνεσθαι πρώτον μεν ανθρωπίνοις», ύστερα ξεπέφτουν στο επίπεδο των ζώων και τελικά καταλήγουν να γίνουν φυτά. Από εδώ αρχίζουν και πάλι να ανέρχονται τις βαθμίδες «και προς ουράνιον χώρον αποκαθίστασθαι»
Το απόσπασμα αυτό δεν μας επιτρέπει να δούμε κατά πόσον εκφράζει απόψεις τού ίδιου τού Ωριγένη ή μήπως ο Ωριγένης μεταφέρει εδώ ξένες απόψεις, τις οποίες τελικά απορρίπτει στο κείμενο τού κεφαλαίου 8, που δεν διασώθηκε στα ελληνικά, παρά μόνο σε μερικά αποσπάσματα; Η μόνη δυνατότητα να λύσουμε αυτό το πρόβλημα είναι να καταφύγουμε στη σειρά «Sources Chretiennes», που δημοσιεύει ολόκληρο το κείμενο τού κεφαλαίου 8 στη λατινική μετάφραση, που μόνη αυτή διασώθηκε. Μεταξύ άλλων αναφέρεται εκεί χαρακτηριστικά η άποψη τού Ωριγένη για το επίμαχο ζήτημα ως εξής:
«Θεωρούμε βέβαια ότι δεν οφείλουμε με κανένα τρόπο να δεχθούμε τις απορίες ή τις θέσεις κάποιων που υποστηρίζουν ότι οι ψυχές μπορούν να φθάσουν σ' ένα τέτοιο βαθμό πτώσεως ώστε, ξεχνώντας τη λογική τους φύση και την τιμή τους, φθάνουν μέχρι την τάξη των ανοήτων όντων, δηλαδή των ζώων και των θηρίων» (Περί αρχών, I, 8,SC 253, σ. 232).
Ο Ωριγένης τάσσεται βέβαια υπέρ της «ενσωματώσεως», υπέρ της απόψεως ότι οι ψυχές προϋπήρχαν και «ενσωματώθηκαν» κάποια φορά στο παρελθόν, αλλά την «μετενσωμάτωσιν» την αποδίδει στον Πλάτωνα και στους Πυθαγορείους και την απορρίπτει ως μη χριστιανική.
Στο σύγγραμμα του «Κατά Κέλσου» (Δ 17, ΒΕΠ 9, σ. 243) κατηγορεί τον Κέλσο ότι αν εγνώριζε την χριστιανική πίστη «ουκ αν ούτω διέσυρε τον αθάνατον εις θνητόν ερχόμενον σώμα, ου κατά την Πλάτωνος μετενσωμάτωσιν, αλλά κατ' άλλην τινά υψηλοτέραν θεωρίαν».
Στο «Κατά Κέλσου» Ε' 49 αντιπαραβάλλει την αποχή από κρέας των χριστιανών μοναχών και των Πυθαγορείων και υποστηρίζει ότι τα κίνητρα είναι εντελώς διαφορετικά. Εμείς, λέγει, απέχομε από την κρεωφαγία διότι «βουλόμεθα νεκρούν τα μέλη τα επί της γης, πορνείαν, ακαθαρσίαν, ασέλγειαν, πάθος, επιθυμίαν κακήν» ενώ οι Πυθαγόρειοι το κάνουν «δια τον περί ψυχής μετενσωματουμένης μύθον» (ΒΕΠ 10, σ. 47).
Στο Η' βιβλίο «Κατά Κέλσου» Ο Ωριγένης επανέρχεται σ' αυτό το επιχείρημα:
Νηστεύουμε, λέγει, «όχι γιατί έπ' ουδενί λόγω δεχόμαστε τη μετενσωμάτωση της ψυχής και την κατάπτωση της μέχρι τα άλογα ζώα..» (Κατά Κέλσου Η' 30, ΒΕΠ 10, σ. 196). Στο ίδιο σύγγραμμα του ο Ωριγένης υπογραμμίζει πως όσοι πιστεύουν στη μετενσωμάτωση έπεσαν σε «άνοια», δηλ. έχασαν τα μυαλά τους (Κατά Κέλσου Γ' 75, ΒΕΠ 9, 228).
Κατά τον Ωριγένη λοιπόν το δόγμα της μετενσωμάτωσης ή μετενσάρκωσης είναι ξένο και ασυμβίβαστο με τη χριστιανική πίστη *. Στο «Κατά Ματθαίον υπόμνημά» του (ιγ' 1, ΒΕΠ 13, σ. 34) το χαρακτηρίζει «ψευδοδοξίαν». [[*«Δεν νομίζω ότι εννοεί την ψυχή του Ηλία, για να μην πέσω στο δόγμα της μετενσάρκωσης που είναι ξένο με την εκκλησία του Θεού, αφού ούτε παραδίδεται από τους αποστόλους ούτε φαίνεται κάπου στις γραφές… Και ισχυρίζομαι ότι ο Γαβριήλ στα λόγια του προς τον Ζαχαρία, δήλωσε με έμμεσο τρόπο ποια είναι αυτή η ίδια ουσία στον Ηλία και τον Ιωάννη: διότι λέει: «Πολλά από τα παιδιά του Ισραήλ θα τα επιστρέψει… με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Πρόσεξε δηλαδή ότι δεν είπε με την ψυχή του Ηλία, για να μην έχει θέση η ιδέα ότι ενσωματώθηκε (η ψυχή του Ηλία στον Ιωάννη), αλλά λέει με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία… Στον μεν Ελισσαίο λοιπόν, μόνο αναπαύτηκε το πνεύμα του Ηλία, ενώ ο Ιωάννης ήλθε πριν από το Χριστό, όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με τη δύναμη του Ηλία» (Ω) Στο Υπόμνημα Τρεμπέλα στο Ματθ.17,12]]
Αναφερόμενος στους ισχυρισμούς ότι δήθεν η ψυχή τού Ηλία και τού Ιωάννη είναι η αυτή, και ότι συνεπώς, ο Ιωάννης είναι μετενσάρκωση τού Ηλία ο Ωριγένης ανασκευάζει τη δοξασία αυτή με λεπτομερή επιχειρήματα. Σ' αυτό το θέμα επανέρχεται πολλές φορές: «Διότι πρόσεξε», λέγει μεταξύ άλλων, «δεν είπε ‘εν ψυχή Ήλιου’ (Λουκ. α' 17), για να στηριχθεί η μετενσωμάτωση, αλλά ‘εν πνεύματι και δυνάμει Ηλιού’. Ο Ιωάννης λέγεται Ηλίας, όχι γιατί έχει την ίδια ψυχή, αλλά γιατί έχει το ίδιο πνεύμα και την ίδια δύναμη» (Ωριγ. Εις το κατά Ματθ., τόμος ιγ' 2, ΒΕΠ 13, 167).
«Και αν μεν ο Ηλίας είχε πεθάνει, θα είχε κάποια βάση αυτή η θεωρία. Αφού όμως ανελήφθη με το σώμα του, πως η εν σώματι ψυχή μεταφέρθηκε σε άλλο σώμα; Αλλά το «εν πνεύματι», όπως αναφέρεται, το αποδίδει στο προφητικό χάρισμα», καταλήγει ο Ωριγένης, αναλύοντας τη βασική θέση, ότι «ου δυνατόν...μίαν ψυχήν εν ένί καιρώ εν δύο σώμασιν ενεργείν» (Ωριγ. Εις το κατά Λουκάν, ομιλία Δ' , ΒΕΠ 15, 17-18).
Οι δοξασίες του Ωριγένη που θεωρούνται από την Εκκλησία αιρετικές απαριθμούνται με σαφήνεια στο έργο του Μητροπολίτη Νικοπόλεως Μελετίου για την πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών:
1. Όλα τα πνευματικά όντα (άνθρωποι, άγγελοι, δαίμονες, η ψυχή τού Χριστού) και πολλά όντα κατά το φαινόμενον υλικά (ήλιος, σελήνη, αστέρες, κ. α.) είναι ουσίαι πνευματικοί, που κατ' αρχάς ήσαν μεταξύ τους όμοιαι, ίσαι και ομοδύναμοι και δια τούτο απετέλουν μίαν «ενάδα» και μη έχοντα τα δηλωτικά διαφοράς ονόματα, που έχουν σήμερον, ωνομάζοντο συλλήβδην, «νόες». (Βλ. Mansi 9, 536 έξ.)
2. Όμως οι νόες ημάρτησαν εψύγη η προς θεόν αγάπη τους- και δια τούτο ωνομάσθησαν έκτοτε ψυχαί˙ και προς τιμωρίαν των ηνώθησαν με σώματα διαφόρου παχύτητος και σκοτεινότητος, αναλόγως της από θεού απομακρύνσεως.
3. Εις και μόνον νους έμεινε καθαρός. Με αυτόν ηνώθη ο Θεός Λόγος και αυτός απετέλεσε την «ψυχήν» του Χριστού.
4. Αι ψυχαί έχουν την δυνατότητα να επανέλθουν εις την αρχαίαν κατάστασιν, εάν ανερχόμενοι βαθμηδόν καθαρισθούν από παντός ρύπου.
5. Ο Θεός Λόγος, που ηνωμένος με τον αναμάρτητον «νόα» εσαρκώθη υπέρ ανθρώπων, εν τω μέλλοντι θα γίνη χάριν των Χερουβείμ Χερουβείμ και χάριν των δαιμόνων κάτι ανάλογον δια να αποκαταστήση τα πάντα. Τας περί αποκαταστάσεως των πάντων ιδέας του Ωριγένους απεδέχετο και ο Θεόδωρος Μοψουεστίας. Ο άγιος Φώτιος μας πληροφορεί, ότι «ο Θεόδωρος...την Νεστορίου αίρεσιν ωδίνων ημίν, εν πολλοίς ώπται και την Ωριγένους [νοσών] κατά γε το τέλος υποφωνείν της κολάσεως» (βλ. Βιβλ. 177 εν R Henry. 179)˙ και ότι «εν τω προς Μαστούβιον...και την των αμαρτωλών αποκατάστασιν τερατεύεται» (Βιβλ. 81, R. Henry I 187).
6. Κατά την ανάστασιν όλαι αι ψυχαί θα γίνουν ισόχριστοι, τέλειοι νόες, θα επανέλθουν εις την ενάδα και θα προσλάβουν σωματικώς το σχήμα της τελειότητος, το σφαιρικόν!» (Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, Η πέμπτη Οικουμενική Σύνοδος, «Αθήναι 1985, σ. 611).
Δεν υπάρχει κανένας σοβαρός μελετητής τού Ωριγένη που να υποστηρίζει ότι ο εκκλησιαστικός αυτός συγγραφές δεχόταν τη δοξασία της μετενσάρκωσης. Όπως αναφέρουν οι σχολιαστές της σειράς Sources Chretiennes που εξέδωσαν όλα τα έργα του Ωριγένη, ήδη ο Ιερώνυμος, που λογίζεται ως πρώτος συστηματικός πατρολόγος της αρχαίας Εκκλησίας (+ 420), στην επιστολή του 124,4 απορρίπτει την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο τη μετενσωμάτωση ή μετενσάρκωση (SC 253, σ. 119-120). Από τους μεταγενεστέρους αναφέρονται ο J. Denis και ο P.D.Huet, ένας από τους σχολιαστές του Ωριγένη στην ελληνική σειρά της Πατρολογίας του Migne, που απορρίπτουν επίσης την άποψη ότι ο Ωριγένης εδέχετο την μετενσωμάτωση (MPG 17, 915-916. SC 253, σ. 120-121). (βιβλίο: Μετενσάρκωση ή ανάσταση,σελ. 51-56)

Αγάπη αληθινή και σίγουρη! Αγάπη, ομοίωμα της θεϊκής εικόνας! Αγάπη, της ψυχής μου γλυκύτατη απόλαυση! Αγάπη, της καρδιάς μου θεϊκή πληρότητα! Αγάπη, της ψυχικής μου δύναμης η ενίσχυση! Αγάπη, της δικής μου σκέψης συνεχές γύμνασμα. Εσύ την ψυχή μου πάντα κατέχεις, αυτήν φροντίζεις και ζεσταίνεις. Εσύ αυτήν αναζωογονείς και την υψώνεις προς της θεϊκή αγάπη. Εσύ, αφού γέμισες την καρδιά μου με τη φλόγα του θεϊκού έρωτα, την πυρπολείς, και αναζωπυρώνεις τη σφοδρή επιθυμία του ύψιστου αγαθού. Εσύ ενισχύεις τη δύναμη της ψυχής μου με τη δική σου ζωογόνο δύναμη και την κάνεις ικανή να προσφέρει τη λατρεία που οφείλει έναντι της θείας αγάπης. Εσύ κατέχεις τη σκέψη μου, την ελευθερώνεις από τους γήινους δεσμούς και προσφέρεις σε αυτήν ελευθερία, για να οδηγείται προς τη θεϊκή αγάπη των ουρανών ανεμπόδιστα. Εσύ είσαι ο πιο πολύτιμος θησαυρός των πιστών, διότι εσύ είσαι το πιο τίμιο δώρο από τα θεία χαρίσματα. Εσύ είσαι το θεόμορφο στολίδι της ψυχής και της καρδιάς, διότι αναδεικνύεις τους πιστούς σε παιδιά του Θεού. Εσύ είσαι το κόσμημα των πιστών, διότι εξυψώνεις τους φίλους σου. Εσύ είσαι το μόνο αδιάσπαστο αγαθό, διότι είσαι αιώνια. Εσύ είσαι το ωραιότερο περίβλημα των φίλων του Θεού, διότι οι πιστοί εμφανίζονται ενδεδυμένοι με αυτό μπροστά στη θεϊκή αγάπη. Εσύ είσαι η πιο ευχάριστη απόλαυση των πιστών, διότι είσαι ο καρπός του Αγίου Πνεύματος. Εσύ εισάγεις τους πιστούς που έχουν αγιασθεί από σένα στη Βασιλεία των Ουρανών. Εσύ είσαι η ευωδία των πιστών. Διότι οι πιστοί μεταλαμβάνουν την απόλαυση του παραδείσου, που είσαι εσύ. Μέσα από σένα ανατέλλει το φως του νοητού ήλιου στην ψυχή των πιστών. Μέσα από σένα οι νοητοί οφθαλμοί της ψυχής των πιστών φωτίζονται. Μέσα από σένα οι πιστοί γίνονται συμμέτοχοι της θείας δόξας και της αιώνιας ζωής. Μέσα από σένα ο πόθος των Ουρανίων γεννιέται μέσα μας. Εσύ αποκαθιστάς τη Βασιλεία του Θεού στη γη. Εσύ επιβραβεύεις την ειρήνη στους ανθρώπους. Εσύ προσομοιάζεις τη γη με τον ουρανό. Εσύ πλησιάζεις τους ανθρώπους στους αγγέλους και αναδίδεις αρμονική υμνωδία στο Θεό. Εσύ νικάς σε όλα. Εσύ αποδεικνύεσαι ότι υπερτερείς σε όλα. Εσύ κυβερνάς αληθινά. Εσύ διέπεις τα πάντα με σοφία. Εσύ κρατάς τα πάντα και τα στηρίζεις. Εσύ δεν πέφτεις ποτέ!

Αγάπη, ολοκλήρωση της καρδιάς μου! Αγάπη, γλυκύτατο ομοίωμα του γλυκύτατου Ιησού. Αγάπη το ιερότατο σύμβολο των μαθητών του Κυρίου. Αγάπη του γλυκύτατου Ιησού, τραυμάτισε την καρδιά μου με τον πόθο σου, γέμισέ την με χρηστότητα και αγαθοσύνη, πλημμύρισέ την με αγαλλίαση. Εσύ ανάδειξε την κατοικία της χάρης του Παναγίου Πνεύματος. Εσύ πυρπόλησέ την με τη θεία φλόγα σου, για να κάψει τα ταπεινά πάθη, να αγιάσει και να προσελκυσθεί στον ακατάπαυστο ύμνο σου. Εσύ γέμισε την καρδιά μου με τη γλυκύτητα της αγάπης σου, για να αγαπώ το γλυκύτατο Ιησού χριστό, τον Κύριό μου και Θεό και σ’ Αυτόν ν’ απευθύνω την υμνωδία με όλη μου την ψυχή, με όλη μου την καρδιά, με όλη μου τη δύναμη και με όλη μου τη σκέψη. Αμήν.

(Άγιος Νεκτάριος, Λόγοι τρεις: Περί αγάπης Θεού. Περί της θείας αγάπης. Περί θείου έρωτος, μετάφραση Πρεσβύτερος Ηλίας Γ. Διακουμάκος, 1η έκδ., Αθήνα, Παρρησία, 2010)

Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής: Λοιπόν βιάσου. Λέγε διαρκώς την ευχή. Να μη σταματά καθόλου το στόμα. Έτσι θα την συνηθίσεις μέσα σου και κατόπιν θα την παραλάβει ο νους. Μη ξεθαρρεύεις στους λογισμούς, διότι γίνεσαι μαλθακός και μολύνεσαι.

«Ευχή, βία φύσεως διηνεκής», και θα δεις πόση Χάρη θα λάβεις.

Η ζωή του ανθρώπου, παιδί μου, είναι θλίψη, διότι είναι στην εξορία. Μη ζητείς τελεία ανάπαυση. Ο Χριστός μας σήκωσε το σταυρό, και μεις θα σηκώσουμε. Όλες τις θλίψεις εάν τις απομένουμε, βρίσκομε Χάρη παρά Κυρίου. Γι’ αυτό μας αφήνει ο Κύριος να πειραζόμαστε, για να δοκιμάζει το ζήλο και την αγάπη που έχουμε προς αυτόν. Γι’ αυτό χρειάζεται υπομονή. Χωρίς υπομονή δεν γίνεται ο άνθρωπος πρακτικός, δεν μαθαίνει τα πνευματικά, δεν φθάνει σε μέτρα αρετής και τελειώσεως.

Αγάπα τον Ιησού και λέγε αδιάλειπτα την ευχή και αυτή θα σε φωτίζει στο δρόμο του.

Πρόσεχε να μην κατακρίνεις. Διότι από αυτό παραχωρεί ο Θεός και φεύγει η Χάρη και σε αφήνει ο Κύριος να πέφτεις, να ταπεινώνεσαι, να βλέπεις τα δικά σου σφάλματα. Αλλ’ όταν υποχωρεί η Χάρη για να δοκιμαστεί ο άνθρωπος, τότε γίνονται όλα σαρκικά και πέφτει η ψυχή. Συ όμως τότε μη χάνεις την προθυμία σου, αλλά φώναζε διαρκώς την ευχή με βία,

με το ζόρι, με πόνο πολύ. «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Και πάλι και πολλές φορές, το ίδιο συνεχώς. Και σαν να ατενίζεις νοερά τον Χριστό να του λέγεις· «…Δόξα σοι, δόξα σοι, ο Θεός μου». Και υπομένοντας, πάλι θα έλθει η Χάρη, πάλι η χαρά. Όμως και πάλι ο πειρασμός και η λύπη, η ταραχή και τα νεύρα. Αλλά και πάλιν αγώνας, νίκη, ευχαριστία. Και αυτό γίνεται μέχρις ότου σιγά-σιγά καθαρίζεσαι από τα πάθη και γίνεσαι πνευματικός…

Η άσκηση, παιδί μου, θέλει στερήσεις. Θέλει αγώνα και κόπο πολύ. Θέλει να φωνάζεις μέρα και νύκτα στον Χριστό. Θέλει υπομονή σε όλους τους πειρασμούς και τις θλίψεις. Θέλει να πνίξεις θυμό και επιθυμία.

Θα κουρασθείς πολύ, μέχρι να καταλάβεις ότι προσευχή χωρίς προσοχή και νήψη είναι χάσιμο χρόνου· κόπος χωρίς πληρωμή. Πρέπει σε όλες τις αισθήσεις μέσα έξω να βάλεις άγρυπνο φύλακα την προσοχή διότι χωρίς αυτήν ο νους και οι δυνάμεις της ψυχής διαχέονται στα μάταια και συνήθη, σαν το άχρηστο νερό που τρέχει στους δρόμους. Ποτέ κανένας δεν βρήκε προσευχή χωρίς προσοχή και νήψη. Κανένας ποτέ δεν αξιώθηκε να ανεβεί προς τα άνω χωρίς πρώτα να καταφρονήσει τα κάτω.

(«Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας», εκδ, Ι.Μ.Φιλοθέου, Άγ. Όρος-αποσπάσματα σε νεοελληνική απόδοση)

πώς προετοιμαζόμαστε;
Αφού όλοι καθαριστούμε με ακρίβεια και αφού προετοιμαστούμε με προσευχές, με ελεημοσύνη, με νηστεία, με αγρυπνίες, με δάκρυα, με εξομολόγησι, και με όλα τα πνευματικά μέσα, έτσι, με όσο γίνεται πιο καθαρή τη συνείδησί μας, ας προσερχώμαστε.
Ε.Π.Ε. 34,178
Πάσχα
Αν προσέλθης με καθαρή συνείδησι, κάνεις Πάσχα, όποτε και αν κοινωνής, είτε σήμερα, είτε αύριο, είτε οποτεδήποτε. Διότι δεν έχει σχέσι το πνευματικό Πάσχα με εποχές και καιρούς, αλλά με την καθαρή συνειδησί κρίνεται η μετοχή μας στη θεία Κοινωνία.
Ε.Π.Ε. 34,180
όχι από συνήθεια, σε μεγάλες μέρες
Γνωρίζω, ότι πολλοί από εδώ μέσα τρέχουν προς το Μυστικό Δείπνο από συνήθεια, λόγω της εορτής (του Πάσχα ή των Χριστουγέννων). Θα έπρεπε, όπως πολλές φορές έχω τονίσει, να μη παρατηρούν τις εορτές, για να δουν πότε πρέπει να κοινωνούν, αλλά να καθαρίζουν τη συνείδησί τους, και τότε να πλησιάζουν στη θεία Κοινωνία. Αυτός, που είναι βρωμερός και ακάθαρτος ούτε την περίοδο της εορτής καθίσταται άξιος του φρικτού Μυστηρίου. Αυτός, που είναι καθαρός και έχει αποπλύνει τα αμαρτήματά του με τη μετάνοια και την εξομολόγησι, και κατά την εορτή και πάντοτε είναι άξιος να μετέχη των θείων Μυστηρίων και ν’ απολαμβάνη τις δωρεές του Θεού.
Ε.Π.Ε. 35,512
με ευλάβεια και τάξι
Ποιο είναι το αμάρτημα, που γίνεται τόσο δημόσια; Το να προσέρχωνται στη θ. Κοινωνία χωρίς τρόμο και δέος, αλλά γρονθοκοπώντας, γεμάτοι θυμό, με φωνές και βρισιές, με σπρωξιές και θόρυβο. Πες μου, άνθρωπέ μου, γιατί θορυβείς; Γιατί βιάζεσαι; Η θεία Κοινωνία και είναι και λέγεται Μυστήριο. Και όπου είναι Μυστήρια, εκεί σιγή αρμόζει. Με πολλή, λοιπόν, σιγή, με πολλή τάξι, με την πρέπουσα ευλάβεια, ας πλησιάζουμε την ιερή Θυσία. Έτσι θ’ αποσπάσουμε τη συμπάθεια και το έλεος του Θεού, θα καθαρίσουμε την ψυχή μας και θα απολαύσουμε τα αιώνια αγαθά.
Ε.Π.Ε. 35,514-516
μέχρι τέλους, να ευχαριστήσουμε
Τι κάνεις, άνθρωπέ μου; Μπροστά σου βρίσκεται παρών ο Χριστός, παραστέκουν οι άγγελοι, εκτίθεται η φρικτή τράπεζα του Μυστικού Δείπνου, οι αδελφοί σου ζουν το μυστήριο και ετοιμάζονται να κοινωνήσουν, και συ εγκαταλείπεις την ιερή σύναξι και φεύγεις; Θέλετε να σας πω τίνος έργο κάνουν και αυτοί που αναχωρούν από τη λατρευτική σύναξι πριν να συμπληρωθή η ιερή ακολουθία, και αυτοί που δεν απευθύνουν τους ευχαριστήριους ύμνους στο τέλος της θείας Κοινωνίας; Αν ο Ιούδας δεν έβγαινε απ’ την ιερή σύναξι του Μυστικού Δείπνου, δεν θα γινόταν προδότης. Ο Ιούδας, που εγκατέλειψε το Τραπέζι, τάχθηκε με τους αντίχριστους Ιουδαίους. Οι άλλοι Μαθητές, που παρέμειναν στο Τραπέζι, αφού ύμνησαν με το Δεσπότη Χριστό, βγήκαν μαζί Του. Βλέπεις, ότι η ευχαριστία μετά τη θεία Κοινωνία γίνεται σύμφωνα με την πράξι των Μαθητών και του Χριστού, που ύμνησαν το Θεό μετά τη θεία Ευχαριστία;
Ε.Π.Ε. 35,516-518
με ειρήνη, χωρίς έχθρα
Ο μεν Χριστός θυσίασε τη ζωή Του για σένα, και κρατάς έχθρα στο συνανθρωπό σου; Και πώς μπορείς χωρίς ειρήνη να προχωρής προς τη θεία Κοινωνία;
Ε.Π.Ε. 35,618
Θέλγητρα
γεύσις της αμαρτίας
Η ψυχή, που γεύτηκε μια φορά την αμαρτία και παραμένει αναίσθητη, ετοιμάζει μεγαλύτερη επιδείνωσι στο πάθος.
Ε.Π.Ε. 34,462
πιο επικίνδυνα από τα φόβητρα
Στο μαρτύριο του αγίου Λουκιανού, που τον είχε καταδικάσει ο δήμιος στο μαρτύριο της πείνας, για να τον προκαλέση, έψησε κρέατα μπροστά του, ώστε η έλξις τους να λυγίση τη δύναμι της προθυμίας του. Άλλωστε δεν αιχμαλωτιζόμαστε τόσο πολύ όταν δεν φαίνωνται τα πράγματα που δελεάζουν, όσο όταν βρίσκωνται μπροστά στα μάτια μας. Έτσι ευκολώτερα μπορεί κανείς να νικήση την επιθυμία για γυναίκες όταν δεν βλέπη όμορφη γυναίκα, παρά όταν την έχη συνεχώς μπροστά του.
Ε.Π.Ε. 37,44
Θέλημα του Θεού
η σωτηρία μας
Ο Θεός θέλησε να βρούμε έτσι τη σωτηρία. Εμείς τίποτε δεν κατωρθώσαμε, αλλά βρήκαμε τη σωτηρία διότι το θέλησε Εκείνος. Μας κάλεσε όχι διότι είμεθα άξιοι, αλλ’ επειδή έτσι έκρινε καλό Εκείνος.
Ε.Π.Ε. 18,20

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 364-367)

κυριακό δείπνο
Τι σημαίνει «να μετάσχουν στο κυριακό δείπνο»; Εννοεί εκείνο το δείπνο, που παρέδωκε ο Χριστός την τελευταία νύχτα, τότε που παρευρίσκοντο όλοι οι μαθητές. Διότι σ’ αυτό το δείπνο όλοι ήσαν μαζί, και ο Δεσπότης Κύριος και οι πιστοί Του δούλοι. Το Κυριακό δείπνο είναι εκείνο, που ενώνει όλους, που είναι επί το αυτό συναγμένοι.
Ε.Π.Ε. 27,272
τράπεζα κοινή
Αν η φρικώδης τράπεζα της θείας Κοινωνίας είναι κοινή για όλους, πολύ περισσότερο το υλικό τραπέζι πρέπει να είναι κοινό. Κοινό το άγιο Ποτήριο, κοινά και τα υλικά αγαθά.
Ε.Π.Ε. 27,274
τιμωρούνται οι ανάξιοι
Ο Παύλος αναφέρθηκε σε όσους αναξίως κοινωνούν, τους ήλεγξε και τόνισε, ότι την ίδια τιμωρία με όσους απέκτειναν το Σώμα του Χριστού, θα υποστούν και όσοι παίρνουν το Σώμα και το Αίμα Του χωρίς δέος και κατάλληλη προετοιμασία.
Ε.Π.Ε. 27,274
με καθαρή συνείδησι
Παρακαλώ, εκλιπαρώ, ικετεύω να προσέρχεστε στη φριχτή Τράπεζα, αφού πετάξετε από πάνω σας κάθε αμαρτία... Να αναλογίζεσαι τη ζωή σου και να φέρνης τα αμαρτήματά σου μπροστά σου. Να διορθώνης τα αμαρτήματά σου, και ύστερα, με καθαρή συνείδησι να αγγίζης την ιερή Τράπεζα και να μετέχης της αγίας θυσίας.
Ε.Π.Ε. 30,236
όχι βρώσις απολλυμένη
Μη θαρρείς πως είναι ψωμί και κρασί. Δεν αποβάλλονται, όπως oι άλλες τροφές, στον αφεδρώνα. Δεν μεταλαμβάνετε από άνθρωπο, αλλ’ από την πυρακτωμένη λαβίδα των Σεραφείμ, που είδε ο προφήτης Ησαΐας. Να θεωρήτε, ότι μεταλαμβάνετε το θείο Σώμα. Τα χείλη μας ρουφάνε το σωτήριο Αίμα από την άχραντη πλευρά Του.
Ε.Π.Ε. 30,316
στον ουράνιο Βασιλιά προσερχόμαστε
Ας στεκώμαστε με πολύ φόβο και τρόμο, ας έχουμε με ταπείνωσι τα μάτια προς τα κάτω, ας ανυψώσουμε την ψυχή, ας στενάζουμε χωρίς φωνή, μυστικά, και ας κραυγάζουμε με την καρδιά μας. Δεν βλέπετε όσους πλησιάζουν κάποιον επίγειο και πρόσκαιρο άρχοντα; Στέκουν αμετακίνητοι, ούτε μιλάνε, ούτε κινούνται ούτε γυρίζουν τα μάτια εδώ κι εκεί, αλλ’ είναι σοβαροί, κατηφείς και γεμάτοι φόβο. Πολύ περισσότερο εμείς πρέπει να παριστάμεθα με φόβο μπροστά στον επουράνιο Βασιλέα.
Ε.Π.Ε. 30,316
ενισχύει ως λέοντα
Όχι μόνο μας εξώπλισε ο Θεός, αλλά και μας ετοίμασε τραπέζι, πολύ δυνατώτερο από κάθε όπλο. Για να μην αποκάμνης πολεμώντας, αλλά και για να νικάς τον πονηρό. Διότι, όταν σε δη να επιστρέφης από το δεσποτικό τραπέζι (τη θεία Κοινωνία), είναι σαν να συναντά λιοντάρι, που βγάζει φωτιά απ’ το στόμα του· και φεύγει πιο γρήγορα από τον άνεμο. Και αν του δείξης τη γλώσσα σου ματωμένη από το τίμιο Αίμα, δεν μπορεί να σταθή (ο πονηρός).
Ε.Π.Ε. 30,390
τράπεζα
Τόσο θαυμαστή είναι εδώ η πηγή, τόσο καταπληκτική η ζωή. Η τράπεζα είναι γεμάτη πνευματικά αγαθά. Γι’ αυτό ας προσερχώμαστε με καθαρή καρδιά και συνείδησι, για να πάρουμε και χάρι και έλεος.
Ε.Π.Ε. 30,400
κωλύματα
Όπως δεν μπορεί να μετάσχη της θείας Κοινωνίας ο πορνεύων και ο βλάσφημος, έτσι δεν μπορεί και εκείνος που κρατάει κακία σε άλλον. Και πολύ περισσότερο αυτός. Διότι όποιος πόρνευσε και μοίχευσε, μαζί με την ικανοποίησι της επιθυμίας τελείωσε και την πράξι της αμαρτίας. Και αν θελήση να ανανήψη και να σηκωθή από την πτώσι και να μετανοήση, έχει κάποια παρηγοριά. Όποιος όμως μνησικακεί, κατ’ εξακολούθησιν δουλεύει κάθε μέρα την αμαρτία. Και ποτέ δεν τελειώνει.
Ε.Π.Ε. 32,614
με αγάπη και ενωμένοι
Επειδή πρόκειται ν’ αγγίξουμε την ιερή τράπεζα, ακούμε το παράγγελμα να αγαπηθούμε μεταξύ μας. Και δίνουμε ο ένας στον άλλον τον άγιο ασπασμό... Είναι απόλυτη ανάγκη να προσέλθουμε στη θεία Κοινωνία αγαπημένοι μεταξύ μας.
Ε.Π.Ε. 30,616
με αγάπη και καταλλαγή
Όποιος από σας έχει εχθρό, ας μη πλησιάζη την αγία Τράπεζα και ας μη δέχεται μέσα του του Κυρίου το Σώμα. Όποιος πλησιάζει στη θεία Κοινωνία, δεν πρέπει να έχη εχθρό. Θέλεις να πλησιάσης; Συμφιλιώσου πρώτα με τον εχθρό σου, και τότε πλησιάζοντας άγγιξε το Μυστήριο.
Ε.Π.Ε. 32,636
και νηστεία
Άλλο Πάσχα και άλλο Σαρακοστή. Σαρακοστή έχουμε μία φορά μόνο το χρόνο. Πάσχα όμως έχουμε τρεις φορές την εβδομάδα, μερικές φορές και τέσσερις, μάλλον όσες φορές θέλουμε. Διότι το Πάσχα δεν το κάνει η νηστεία που προηγείται, αλλ’ η προσφορά και η θυσία της θείας Λειτουργίας, που γίνεται σε κάθε λατρευτική σύναξι. Πάσχα γιορτάζεις όχι όταν νηστεύης, αλλ’ όταν μετέχης της θυσίας, δηλαδή, της θείας Κοινωνίας.
Ε.Π.Ε. 34,176

(Χρυσοστομικό Λεξικό, αρχ. Δανιήλ Αεράκη, τόμος Β, σελ. 361-364)

-Γέροντα, καμμιά φορά, όταν λέω την ευχή για να μη φεύγη ο νους μου λέω:
Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, σε αγαπώ».
-Πώς γίνεται να αγαπάς τον Χριστό και να φεύγει ο νους σου, όταν λες,
την ευχή; Αν το πεις καμμιά δε πειράζει. Αλλά, αν το λες συνέχεια,
αυτό είναι ψέμα. Να μην έχουμε αλλά στην καρδιά μας, αλλά στον νου μας
και αλλά να λένε τα χείλη μας. Τότε ισχύει το «Ο λαός ούτος τοις χείλεσι με τιμά,
η δε καρδία αυτών πόρρω απέχει απ’εμού».
-Γεροντα, γιατί λέω την ευχή χωρίς θέρμη;
-Επειδή σκορπίζεσαι στα έξω, η καρδιά σου είναι αλλού,
λείπει το σκίρτημα, η αγάπη για τον Θεό οπότε η ευχή βγαίνει αποδυναμωμένη.
Η αγάπη του Θεού συμμαζεύει τον νου στην καρδιά και μετά παλαβώνει ο άνθρωπος.
-Γέροντα, πώς κατορθώνει κανείς να έχη διαρκή πόθο προς τον Θεό
και να λέει την ευχή καρδιακά;
-Αν έχη συνεχώς στον νου του τις ευεργεσίες του Θεού και την δική του αχαριστία,
κεντιέται και παίρνει μπρός η καρδιά. Πιέζεται από μόνη της φιλότιμα η καρδιά
και τον κυνηγάει μετά η ευχή. Γι’ αυτό να έχης πάντοτε φιλότιμους
και ταπεινούς λογισμούς. Έτσι θα έρθη μέσα σου η χάρις του Θεού,
γιατί ο Κύριός στην καρδιά των ταπεινών κατοικεί και τότε γλυκαίνεται
η καρδιά, και η ευχή γίνεται καρδιακή.
-Τότε, Γέροντα, μπορεί να έρθει κακός λογισμός;
-Όχι, δεν μπορεί. Για να έρθη κακός λογισμός, πρέπει να σταματήσεις την ευχή.
Αλλά, και -να σταματήσεις να λες την ευχή με τον νου, αν την λέει η καρδιά,
πάλι δεν μπορεί να έρθη, γιατί την λέει η καρδιά.
-Γέροντα, δώστε μου μια ευχή, για να συμμαζέψω τον νου μου.
-Εύχομαι να μαζευτεί ο νους σου στην καρδιά. Τι εννοούμε, όταν λέμε «καρδιά»;
Η καρδιά δεν είναι στάμνα, που μέσα της θα βάλουμε τον νου η καρδιά
είναι αυτό που νιώθουμε. Επομένως, όταν λέμε «να συμμαζευθεί
ο νους μέσα στην καρδιά», εννοούμε να συμμαζευθεί στην αγάπη,
στην καλοσύνη, στην λαχτάρα, σε αυτό το σκίρτημα, σε αυτό το γλυκό πράγμα...
Αφού ο Θεός είναι Αγάπη και η καρδιά έχει αγάπη, αν η καρδιά είναι εξαγνισμένη
τότε ο άνθρωπος έχει μέσα του τον Θεό. «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου
εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου…».
Να Τον αγαπήσεις με όλο σου το είναι. Αν ο νους γλυκαθεί από την αγάπη
και την καλοσύνη της καρδιάς, όταν θα λέει το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με»,
θα συγκλονίζεται ολόκληρος.
Όλη η βάση της πνευματικής ζωής είναι να καθαρίσει ο άνθρωπος την καρδιά,
ώστε να δεχθή τον Χριστό, και να χαλιναγώγηση τον νου, να τον γλυκάνει
μέσα στην καρδιά. Αν ο νους γλυκαθεί μέσα στην καρδιά, δεν του κάνει
καρδιά να φύγη, όπως το παιδάκι όταν το αφήσεις ελεύθερο μέσα
σ’ ένα ζαχαροπλαστείο, δεν θέλει να φύγη από εκεί.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.190-192)