Δεν υπάρχει ανώτερο πράγμα απ’ αυτό που λέγεται μετάνοια και εξομολόγηση. Αυτό το μυστήριο είναι η προσφορά της αγάπης του Θεού στον άνθρωπο. Μ’ αυτό τον τέλειο τρόπο απαλλάσσεται ο άνθρωπος απ’ το κακό. Πηγαίνουμε, εξομολογούμαστε, αισθανόμαστε τη συνδιαλλαγή μετά του Θεού, έρχεται η χαρά μέσα μας, φεύγει η ενοχή. Στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει αδιέξοδο. Δεν υπάρχει αδιέξοδο, γιατί υπάρχει ο εξομολόγος, που έχει την χάρη να συγχωρεί. Μεγάλο πράγμα ο πνευματικός!

Εγώ από μικρός το είχα – και τώρα ακόμη. Όταν συνέβαινε να αμαρτήσω, το εξομολογιόμουνα και μου έφευγαν όλα. Πετούσα απ’ τη χαρά μου. Είμαι αμαρτωλός, αδύνατος· καταφεύγω στην ευσπλαχνία του Θεού, σώζομαι, γαληνεύω, τα ξεχνάω όλα. Κάθε μέρα σκέπτομαι ότι αμαρτάνω, αλλά επιθυμώ ό,τι μου συμβαίνει να το κάνω προσευχή και να μην το κλείνω μέσα μου.

Η αμαρτία κάνει τον άνθρωπο πολύ μπερδεμένο ψυχικά. Το μπέρδεμα δεν φεύγει με τίποτα. Μόνο με το φως του Χριστού γίνεται το ξεμπέρδεμα. Την πρώτη κίνηση την κάνει ο Χριστός. «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες…». Μετά εμείς οι άνθρωποι αποδεχόμαστε αυτό το φως με την αγαθή μας προαίρεση, που την εκφράζουμε με την αγάπη μας απέναντί Του, με την προσευχή, με τα μυστήρια.

Για να μετανοήσει η ψυχή, πρέπει να ξυπνήσει. Εκεί, στο ξύπνημα αυτό, γίνεται το θαύμα της μετανοίας. Κι εδώ βρίσκεται η προαίρεση του ανθρώπου. Το ξύπνημα, όμως, δεν έγκειται μόνο στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος μόνος δεν μπορεί. Επεμβαίνει ο Θεός. Τότε έρχεται η θεία χάρις. Χωρίς τη χάρη δεν μπορεί να μετανοήσει ο άνθρωπος. Η αγάπη του Θεού θα κάνει το παν. Μπορεί να μεταχειρισθεί κάτι -μία ασθένεια ή κάτι άλλο, εξαρτάται- για να φέρει τον άνθρωπο σε μετάνοια. Άρα η μετάνοια δια της θείας χάριτος κατορθούται. Απλά και απαλά εμείς θα κάνουμε μία κίνηση προς τον Θεό κι από κει και πέρα έρχεται η χάρις.

Μπορεί να μου πείτε: «Τότε με την χάρη γίνονται όλα». Αυτό είναι ένα λεπτό σημείο. Γίνεται κι εδώ εκείνο ακριβώς που λέω. Δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε τον Θεό, αν ο Θεός δεν μας αγαπήσει. Ο Απόστολος Παύλος το λέγει πολύ ωραία: «Νῦν δὲ γνόντες Θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ Θεοῦ…». Το ίδιο συμβαίνει και με τη μετάνοια. Δεν μπορούμε να μετανοήσουμε, αν ο Κύριος δεν μας δώσει μετάνοια. Και αυτό ισχύει για τα πάντα. Δηλαδή ισχύει το Γραφικό: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Αν δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για να εγκύψει μέσα μας ο Χριστός, μετάνοια δεν έρχεται. Οι προϋποθέσεις είναι η ταπείνωση, η αγάπη, η προσευχή, οι μετάνοιες, ο κόπος για τον Χριστό. Αν δεν είναι το συναίσθημα αγνό, αν δεν υπάρχει απλότητα, αν η ψυχή έχει ιδιοτέλεια, δεν έρχεται η θεία χάρις. Συμβαίνει τότε να πηγαίνουμε να εξομολογούμαστε, αλλά να μην αισθανόμαστε ανακούφιση.

Η μετάνοια είναι πολύ λεπτό πράγμα. Η μετάνοια η αληθινή θα φέρει τον αγιασμό. Η μετάνοια μας αγιάζει.

(Γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης, "Βίος και λόγοι", 3η έκδ., Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής – Χρυσοπηγής, Χανιά, 2003)

ΥΠΟΜΝΗΜΑ -Στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο-

Ερμηνεία πατερική & θεολογική του Ευαγγελίου του Λουκά
Το ερμηνευτικό Υπόμνημα του Π.Ν. Τρεμπέλα
μεταφρασμένο στη νεοελληνική γλώσσα

Μετάφραση αρχιμ. Νικόλαος Πουλάδας

Κεφάλαιο 14

Στίχ. 25-27. Υποχρεώσεις των μαθητών του Χριστού.
14.25 Συνεπορεύοντο(1) δὲ αὐτῷ ὄχλοι πολλοί(2),
καὶ στραφεὶς εἶπεν πρὸς αὐτούς,
25 Μαζί με τον Ιησού βάδιζε πολύς λαός, κι εκείνος
στράφηκε και τους είπε:
(1) Η προς την Ιερουσαλήμ πορεία εξακολουθεί,
αλλά δεν καθορίζεται εδώ το σημείο και ο τόπος του ταξιδιού.
(2) Πολύ πλήθος ακολουθεί τον Ιησού και όλοι αυτοί είναι
διατεθειμένοι να πιστέψουν ότι ο Ιησούς είναι
ο Μεσσίας και ότι επίκειται η εγκαθίδρυση της βασιλείας του.
Παραμένουν λοιπόν κοντά του για να μη χάσουν
τις αναμενόμενες ευλογίες και τιμές τις οποίες
ο Μεσσίας θα έδινε πλούσια στους ακολούθους του (p).
Ο Ιησούς αντιλαμβάνεται την παρανόηση και πλάνη
του πλήθους και διαφωτίζοντας αυτό, σχεδόν λέει σε αυτούς:
Ανεβαίνετε μαζί μου στα Ιεροσόλυμα σαν σε κάποιο πανηγύρι.
Μάθετε όμως καλά, τι σημαίνει να είναι κάποιος πραγματικός
ακόλουθός μου. Πρέπει κάποιος να απαρνηθεί ό,τι αγαπημένο,
ακόμη και την ίδια του τη ζωή για να γίνει αληθινός μαθητής μου (g).

Να μην πιάνουμε κουβέντα με τον διάβολο
-Γέροντα, ενώ αισθάνομαι την ανάγκη επικοινωνίας με τον Θεό,
δεν μπορώ να προσευχηθώ.
-Αν νιώθεις την ανάγκη να επικοινωνήσεις με τον Θεό,
δεν καταλαβαίνω γιατί να μην μπορής να προσευχηθής.
Ίσως να είναι και του πειρασμού. Ο πειρασμός πάντοτε βάζει
τρικλοποδιές, για να μην μπόρεση να προσευχηθή ο άνθρωπος.
-Γέροντα την ώρα της προσευχής με απασχολούν διάφορες δουλειές.
-Να λες: «Αυτό θα το σκεφτώ αργότερα...» και να συνεχίζεις να προσεύχεσαι.
-Πιο πολύ, Γέροντα, στενοχωριέμαι, επειδή τις περισσότερες
φορές είναι επουσιώδη πράγματα.
-Γι’ αυτό ακριβώς να τα αφήνεις για αργότερα, γιατί,
αν διακόπτεις την προσευχή και ασχολείσαι με αυτά, ο πειρασμός
θα αφήσει τα επουσιώδη και θα σου φέρη ουσιώδη, για να σταματήσεις
τελείως την προσευχή. Πρέπει να βάζουμε τον εαυτό μας στην θέση του.
Γιατί ξέρεις τι κάνει το ταγκαλάκι; Στους κοσμικούς φέρνει
βρώμικες σκέψεις και το καταλαβαίνουν αμέσως.
Στους πνευματικούς όμως ανθρώπους φέρνει διάφορα μπανταλά και δεν
το καταλαβαίνουν. Αυτό είναι πιο επικίνδυνο, γιατί νομίζουν
ότι πάνε καλά, επειδή δεν έχουν βρώμικους λογισμούς, κι έτσι
ούτε ταπεινώνονται, αλλά και ο νους τους γυρνά δεξιά και αριστερά
και η καρδιά τους μένει πέτρα.
-Μερικές φορές, Γέροντα, την ώρα της προσευχής μου έρχεται
μια ιδέα βρίσκω μια λύση για ένα θέμα, η οποία μετά αποδεικνύεται εσφαλμένη.
Ο διάβολος είναι πονηρός. Ξέρει ότι, αν την ώρα της προσευχής
σου φέρει βρώμικο λογισμό, θα τον τινάξεις πέρα. Γι’ αυτό σου δίνει
λύσεις σε κάποιο πρόβλημά σου, οπότε λες: «Αφού την ώρα της προσευχής
το σκέφθηκα, άρα είναι έμπνευση!». Αν ήθελε ο διάβολος το καλό σου,
άλλες ώρες θα σου τα έφερνε αυτά στον νου, όχι την ώρα της προσευχής.
Μπαίνει όμως «ενδιάμεσος» και πιάνει μαζί σου την κουβεντούλα!
Γι’ αυτό να μη δίνεις καθόλου σημασία. «Σ’ ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σου,
να του λες, αλλά να μου λείπει!». Πάει, βλέπεις, με πονηριά να
ξεγελάση τον πνευματικό άνθρωπο με πνευματικές σκέψεις,
οπότε η προσευχή αυτού, όπως λέει ο Δαβίδ, γενέσθω εις αμαρτίαν».
-Γέροντα, την ώρα της προσευχής έρχονται στον νου μου άσχημοι
λογισμοί ή άσχημες εικόνες.
-Αυτό είναι έργο του διαβόλου, για να σε συγχύζει.
Ιδίως όταν είσαι κουρασμένη σωματικά, και περισσότερο όταν σού λείπει
ύπνος, βρίσκει το ταγκαλάκι κάποια στιγμή πού είσαι μεταξύ ύπνου
και εγρηγόρσεως και σου παρουσιάζει άσχημες εικόνες, για να σου πη
μετά ότι είναι δικές σου και να σε ρίξει σε απελπισία.
Μη δίνης σημασία. Να λες το «Κύριε ελέησον» και να σκέφτεσαι τον Χριστό,
την Παναγία, τους Αγγέλους, για να συγκεντρώνεσαι στην προσευχή.
Έτσι θα κάνεις αντιπερισπασμό στον διάβολο.

(Λόγοι Παϊσίου, τόμος ς΄, Περί προσευχής, Εκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου
"Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", σελ.61-63)

«…να μη ζείτε πια όπως ζουν οι υπόλοιποι εθνικοί, κινούμενοι από τους μάταιους λογισμούς τους» (Εφεσίους 4:17)

Οι πολλοί μεγάλοι στην ηλικία θα θυμούνται ένα αεροπορικό ατύχημα που συνέβη πριν πολλά χρόνια στην Κοπεγχάγη. Πάνω στο αεροπλάνο εκείνο επέβαινε μια διάσημη Αμερικανίδα τραγουδίστρια, που είχε δώσει μια σειρά ρεσιτάλ εκεί. Πριν επιβιβαστεί στο αεροπλάνο που θα τη μετέφερε σε άλλο μέρος και σε άλλες επιτυχίες, είχε δηλώσει: «Είναι θαυμάσιο να τραγουδά κανείς. Το τραγούδι είναι η ζωή μου, Γι’ αυτό ζω»! Τη βρήκε όμως ο θάνατος και η ζωή και το τραγούδι της πήραν τέλος, όπως τελειώνουν όλα πάνω εδώ στη γη. Ένα πράγμα μόνο δεν τελειώνει και γι’ αυτό αξίζει πραγματικά να ζει κανείς. Αν η ζωή σου είναι ο Χριστός, αν ζεις για το Χριστό, όχι μόνο στη γη θα είναι η ζωή σου ευτυχισμένη, αλλά θα συνεχίσει στη δική Του αιώνια παρουσία. Μόνο τότε θα μπορείς να λες μαζί με τον απ. Παύλο: «ζωή για μένα είναι ο Χριστός και ο θάνατος κέρδος» (Φιλ. 1:21).

«Η γλώσσα των σοφών κάνει τη γνώση ελκυστική» (Παροιμίες 15:2)

- Η τεμπελιά και η δυστυχία είναι μόνιμες φίλες.
- Εκείνος που βάζει τις δυνατότητές του πάνω από τις ηθικές αρχές σύντομα χάνει και τις δύο.
- Δεν μπορείς να ελέγξεις τις περιστάσεις της ζωής, αλλά μπορείς να ελέγξεις τον τρόπο αντιμετώπισής τους.
- Υπάρχουν πολύ πιο ευχάριστα πράγματα από το να κριτικάρεις τους άλλους.
- Ο άνθρωπος που περπατάει με το Θεό δε θα χάσει ποτέ το δρόμο του.
- Η ζωή σου να είναι τέτοια που αν κάποιος σε κακολογήσει κανένας να μην τον πιστέψει.
- Δεν είναι ποτέ νωρίς να κάνεις ένα καλό, γιατί ποτέ δεν ξέρεις πότε θα είναι πολύ αργά να το κάνεις.
- Δεν υπάρχει ασανσέρ προς την επιτυχία. Είναι ανάγκη ν’ ανέβεις από τις σκάλες.
- Η αμαρτία σε πηγαίνει μακρύτερα απ’ ό,τι θα ήθελες να πας, σε κρατά εκεί περισσότερο απ’ ό,τι θα ήθελες να μείνεις και σου κοστίζει περισσότερο απ’ ό,τι θα ήθελες να πληρώσεις.

(Εκδόσεις «Ο Λόγος»)

537. Τι τιμή για μένα, το μηδαμινό πλάσμα, να μιλώ, με την προσευχή, σ’ Εκείνον που κρατεί στην παλάμη του τα σύμπαντα, που οι Δυνάμεις των ουρανών τον υπηρετούν με φόβο, σ’ Εκείνον που είναι η άπειρος αγάπη!

538. Η ψυχή μας φορεί τον πηλό του σώματος. Ζούμε μέσα σ΄ένα υλικό κόσμο. Έτσι, ο Κύριος μας σώζει και μες από τις υλικές μας αισθήσεις. Στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, μας προσφέρεται υπό τα είδη του άρτου και του οίνου. Στο Μυστήριο της Μετανοίας, ενεργεί μέσω του ορατού λειτουργού του, του πνευματικού μας. Στο Βάπτισμα, μέσω του νερού. Στο Χρίσμα και στο Ευχέλαιο, με το λάδι. Στον Γάμο, με τον ιερέα και τα στέφανα. Ενώνει την παρουσία του με τον ναό, με τις εικόνες, με τον Σταυρό, με το σημείο του Σταυρού, με το όνομά του, με το νερό του Αγιασμού, με τα πρόσφορα. Αλλά θα έλθη η ώρα που όλα αυτά τα υλικά μέσα δεν θα μας χρειάζωνται πλέον, γιατί τότε θα μετέχουμε «εκτυπώτερον» στον Θεό, «εν τη ανεσπέρω ημέρα της βασιλείας» του (τροπάριο της Κυριακής του Πάσχα), ενώ τώρα μετέχουμε μέσω υλικών πραγμάτων, δηλαδή εικόνων και συμβόλων.

539. Όταν προσεύχωμαι στον Θεό με ολοκάρδιο, ζώσα και ακράδαντο πίστι, είμαι κοντά όχι μόνο σ’ Αυτόν, όπως το παιδί που ζη στο ίδιο σπίτι με τον πατέρα του, αλλά και κοντά στις ουράνιες Δυνάμεις και σε όλους τους Αγίους, που μένουν στη θεία βασιλεία. Και αυτά όλα τα μακάρια όντα δεν απέχουν από μένα περισσότερο από ό,τι οι εικόνες τους που έχω ενώπιόν μου, καθώς προσεύχωμαι. Είναι πράγματι μια ευλογημένη συνήθεια να έχουμε στα σπίτια μας εικόνες του Κυρίου, της Θεομήτορος, των Αγγέλων και των Αγίων και να κάνουμε την προσευχή μας μπροστά τους. Η εγγύτης τους στην υλική όρασί μας υποδηλώνει τη μεγαλύτερη εγγύτητά τους στην πνευματική μας όρασι, που βλέπει μέσα στο φως της πίστεως. Εγγύτης. Και τι εγγύτης! «Χαρά έσται έν τω ούρανω έπί ένί άμαρτωλώ μετανοούντι» (Λουκ. ιε’ 7). Όπως και στο πατρικό σπίτι τα αδέλφια χαίρουν όταν ένας τους, που είχε απομακρυνθή και λυπήσει με την άσωτο ζωή του όλη την οικογένεια, επιστρέφη ανάμεσά τους.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 223-224)

534. «Επτάκις πεσεῖται δίκαιος» (Παροιμ. κδ’ 16) και πέφτοντας στενάζει κάθε φορά και λέγει: «Ταλαίπωρος εγώ άνθρωπος! Τις με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου; Συνήδομαι τω νόμω του Θεού κατά τον έσω άνθρωπον, βλέπω δε έτερον νόμον εν τοις μελεσι μου αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός μου και αιχμαλωτίζοντά με εν τω νόμω της αμαρτίας», αλλά θα έλθη η ημέρα που θα «καταργηθή το σώμα της αμαρτίας» (Ρωμ. στ’ 6, ζ’ 23-25) και το θέλημα του Θεού μόνο θα κατοική στην ψυχή μας.

535. Ο άνθρωπος λαχταρά μία μόνιμο, αληθινή χαρά, αλλά δεν τη βρίσκει. Οι χαρές που του προσφέρει ο κόσμος, είναι ψευδείς, μάταιες, συντόμου διαρκείας. Αν όμως περπατή κανείς αξίως της χριστιανικής κλήσεως, θα βρη χαρά που ποθεί η ψυχή του, τη χαρά για την οποία πλάσθηκε.

536. Όταν ακούμε άσχημα λόγια από το στόμα κάποιου, τον συγκρίνουμε μέσα μας με τον εαυτό μας και συλλογιζόμαστε: «Δεν είμαι σαν αυτόν. Είμαι καλύτερός του». Έτσι κρίνοντας τον, κολακευόμασστε ότι είμαστε ανώτεροί του. Αυτό όμως είναι εωσφορική υπερηφάνεια. Είναι δείγμα σαρκικού φρονήματος. Μακριά μας τέτοιοι λογισμοί! Πρέπει να θεωρώ τον εαυτό μου σαν τον χειρότερο απ’ όλους τους ανθρώπους. Να στενάζω και να λέγω μέσα μου: «Είμαι χειρότερος, απείρως χειρότερος από τον πλησίον μου».

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 222-223)