Κυριακή της Τυροφάγου, (Ευαγγέλιο: Ματθ. στ΄ 14-21)

Το πρώτο μάθημα που μαθαίνει ο στρατιώτης όταν πάει στη μάχη, είναι ότι δεν πρέπει να παραδοθεί στον εχθρό. Ο διοικητής τον προειδοποιεί πως όλοι οι στρατιώτες οφείλουν να προσέχουν για να μην πέσουν στις παγίδες του εχθρού, να μην ξεγελαστούν κι αιχμαλωτιστούν. Ο στρατιώτης που είναι μόνος του και γυμνός, πεινάει και κρυώνει, αντιμετωπίζει μεγάλο πειρασμό ν’ αυτομολήσει στον εχθρό. Ο πανούργος εχθρός θα εκμεταλλευτεί με κάθε δυνατό τρόπο τη δυσχερή θέση του. Ίσως να πεινάει κι αυτός (ο εχθρός). Σ’ αυτήν την περίπτωση όμως θα δείξει τη γαλαντομία του, θα προσποιηθεί πως έχει αρκετά αγαθά και θα δώσει ένα κομμάτι ψωμί στο στρατιώτη που παραδόθηκε. Ίσως κι ο εχθρός να κρυώνει, να ’ναι ρακένδυτος ή γυμνός. Τότε όμως θα δώσει κάποιο ρούχο στο στρατιώτη, σα να ’ταν ο ίδιος πλούσιος και καλοντυμένος, σα να του περίσσευαν τα ρούχα. Θα του δώσει φυλλάδια, όπου θα κομπάζει πως η νίκη του είναι σίγουρη, θα πει στο φτωχό στρατιώτη πως δεξιά κι αριστερά του υπάρχουν ομάδες πολλές φίλων και συναδέλφων του που παραδόθηκαν, ή πως ο στρατηγός τους σκοτώθηκε ή πως ο βασιλιάς τους ζήτησε να συνάψει ειρήνη μαζί τους. Θα υποσχεθεί στο στρατιώτη σύντομη επιστροφή στο πατρικό του σπίτι, μια καλή θέση, λεφτά και όσα άλλα ονειρεύεται ο άνθρωπος που βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη. Ο στρατηγός επισημαίνει όλες αυτές τις παγίδες και τα τεχνάσματα του εχθρού από την αρχή, προειδοποιεί τους στρατιώτες του πως δεν πρέπει να τα πιστέψουν, οποιοδήποτε κι αν είναι το τίμημα. Τους συμβουλεύει να μην εγκαταλείψουν τη θέση τους, να μην παραδοθούν, αλλά να μείνουν πιστοί, έστω κι αν χρειαστεί να το πληρώσουν αυτό με τη ζωή τους.

Η μη παράδοση στον εχθρό είναι ένας ιδιαίτερα σπουδαίος κανόνας και για τους στρατιώτες του Χριστού, στη μάχη που δίνουν με τα πονηρά πνεύματα αυτού του κόσμου. Κι ο Χριστός, που στη μάχη αυτή είναι ο Βασιλιάς και στρατηγός μας, το επισημαίνει αυτό και μας προειδοποιεί: «Ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν» (Ματθ. κδ΄ 25), είπε στους μαθητές Του.

Ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Ο εχθρός του ανθρώπινου γένους είναι πιο φοβερός και πιο πανούργος από κάθε άλλον εχθρό που θα μπορούσες να φανταστείς. Το είπε αυτό ο Κύριος σ’ ένα άλλο σημείο: «Ἰδοὺ ὁ σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ σινιάσαι ὡς τὸν σῖτον» (Λουκ. κβ΄ 31). Ο σατανάς θέλει να σας ξεκοσκινίσει, όπως το σιτάρι μέσα στο κόσκινο. Κυνηγάει διαρκώς τους ανθρώπους, από την ίδια τη στιγμή που εξαπάτησε τον πρώτο άνθρωπο – από την ημέρα που αξίωσε δικαιώματα πάνω στους ανθρώπους και τα πήρε από το Θεό για λογαριασμό του. Προσπαθεί να σύρει κοντά του το στρατιώτη του Χριστού χρησιμοποιώντας κάθε απάτη, τον δελεάζει με ψεύτικες υποσχέσεις και του δείχνει φανταστικά πλούτη. Δεν υπάρχει πιο πεινασμένη ύπαρξη από κείνον, αλλά δείχνει το ψωμί στους πεινασμένους και τους καλεί να παραδοθούν. Δεν υπάρχει πιο γυμνό ον απ’ αυτόν, μα τραβάει τους ανθρώπους με τα χρώματα της φανταστικής κι απατηλής αμφίεσής του. Δεν υπάρχει φτωχότερος απ’ αυτόν· όπως ο μάγος στα πανηγύρια όμως τρίβει δύο νομίσματα μεταξύ τους και δείχνει στους θεατές του τα εκατομμύρια που υποτίθεται πως έχει.
Δεν υπάρχει κανένας που να ’χει πέσει τόσο πολύ όσο εκείνος. Δεν παύει ποτέ με τα ψέματά του όμως να παρουσιάζεται αυτός σαν νικητής κι οι στρατιώτες του Χριστού σαν νικημένοι, σα να ’φυγε από το πεδίο της μάχης ο Χριστός και κρύφτηκε. «Ψεύστης ἐστί καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ», είπε ο Κύριος (Ιωάν. η΄ 44). Είναι ψεύτης, πατέρας του ψεύδους. Όλη του η δύναμη κι όλα του τα υπάρχοντα έχουν μόνο φανταστική ύπαρξη. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός επισήμανε στους μαθητές Του όλες τις απάτες και τα όπλα του εχθρού και τους έδειξε τόσο με λόγια όσο και με έργα πώς ν’ αντισταθούν και με ποια όπλα να τον πολεμήσουν.

Το κυριότερο όπλο για μας τους χριστιανούς είναι ο ίδιος ο Χριστός. Η παρουσία Του ανάμεσα μας κι η δύναμή Του μέσα μας είναι τα βασικά μας όπλα. Τα τελευταία λόγια Του που βλέπουμε στο ευαγγέλιο είναι: «Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. κη΄ 20). Η παρουσία Του ήταν ολοφάνερη στους αιώνες που πέρασαν σε εκατομμύρια ατρόμητους στρατιώτες Του – αποστόλους, μάρτυρες, ομολογητές, θεοφόρους πατέρες, αφοσιωμένες παρθένες και αγίους άντρες και γυναίκες. Και δε φανερωνόταν μόνο στα παλιά χρόνια αλλά και στις μέρες μας, καθαρά κι αληθινά, σ’ όλους εκείνους που δεν παραδόθηκαν στον πονηρό. Δε φανερώνεται σήμερα μόνο, αλλά θα φανερώνεται και μέχρι τη συντέλεια, μέχρι το τέλος του χρόνου, αφού προφήτεψε πως στο τέλος του χρόνου θα εμφανιστούν μεγαλομάρτυρες (βλ. Αποκ. ια΄ 3). Έχουμε καθαρή και σίγουρη δύναμη από το Σώμα και το Αίμα Του, από το Πάθος Του, το λόγο Του, τον τίμιο και ζωοποιό Σταυρό, την Ανάσταση και την αθάνατη δόξα Του.

Εσύ που έχεις πειστεί για την ακατανίκητη δύναμη του Χριστού, που διαπερνάει σαν ηλεκτρικό ρεύμα τους πιστούς, δείξε το και στους άλλους. Εσύ πού δεν πείστηκες ακόμα, αλλά θέλεις να πειστείς, κάνε όλα όσα σου ζητάει το ευαγγέλιο. Εκείνους που επιμένουν κακόβουλα ν’ αμφιβάλλουν, άσε τους στην αμφιβολία τους. Αυτοί δεν πληγώνουν το Θεό μα τον εαυτό τους. Δεν αμφιβάλλουν για την απώλεια του Θεού, μα για τη δική τους. Σύντομα θα ’ρθει ο καιρός που δε θα μπορούν πια ν’ αμφιβάλλουν, αλλά τότε δε θα μπορούν και να πιστέψουν.

Εκτός από την παρουσία και τη δύναμη του ίδιου του Χριστού, που είναι το κύριο όπλο μας στη μάχη ενάντια στις πονηρές δυνάμεις, ο Κύριος Ιησούς μας πρόσφερε κι άλλα είδη όπλων, για να τα χρησιμοποιήσουμε με τη βοήθεια Του. Τα όπλα αυτά είναι τα εξής: διαρκής μετάνοια, διαρκής ελεημοσύνη, αδιάλειπτη προσευχή, συνεχής χαρά εν Κυρίω Ιησού, ο φόβος της μέλλουσας κρίσης και της καταδίκης των ψυχών μας, η επιθυμία να υπομένουμε καρτερικά τα βάσανα για χάρη Του, με πίστη κι ελπίδα, η συγχώρηση των προσβολών, η θέαση του κόσμου αυτού σα να μην υπήρχε καθόλου, η συμμετοχή στα άγια μυστήρια, οι αγρυπνίες κι η νηστεία. Μνημονεύουμε τελευταία τη νηστεία όχι επειδή σαν όπλο δεν είναι σπουδαίο (μη γένοιτο!), αλλά επειδή το ευαγγέλιο της σημερινής ημέρας μιλάει για τη νηστεία και σκοπεύουμε να το σχολιάσουμε ιδιαίτερα.

«Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν» (Ματθ. στ΄ 14-15). Αν συγχωρήσετε τα αμαρτήματα που σας έκαναν οι άλλοι, θα συγχωρήσει και ο ουράνιος Πατέρας τα δικά σας αμαρτήματα· αν όμως εσείς δε συγχωρήσετε τα αμαρτήματα των άλλων, ούτε και τα δικά σας αμαρτήματα θα συγχωρήσει ο ουράνιος Πατέρας.

Έτσι αρχίζει το σημερινό ευαγγέλιο. Γιατί αρχίζει έτσι; Ίσως διερωτηθείς: Τι σχέση έχει αυτό με τη νηστεία; Συνδέεται και μάλιστα πολύ στενά. Υπάρχει επίσης πολύ στενή σχέση ανάμεσα στη νηστεία και στο τέλος του σημερινού ευαγγελίου, όπου δεν αναφέρεται η νηστεία, αλλά η θησαύριση των αγαθών όχι στη γη αλλά στον ουρανό, εκεί όπου ούτε ο σκόρος ή η σαπίλα μπορούν ν’ αφανίσουν, αλλ’ ούτε οι κλέφτες να κλέψουν.

Όταν τη νηστεία την κατανοούμε όπως πρέπει, με χριστιανική κι όχι με νομικίστικη αντίληψη, δηλαδή με φαρισαϊκό τρόπο, τότε η συγχώρηση των προσβολών και η αποχή από την απληστία είναι νηστεία και μάλιστα η πιο σπουδαία νηστεία ή, αν θέλεις, ο πολυτιμότερος καρπός της νηστείας. Η αποχή μόνο από τροφή, αν δεν αποφεύγουμε ταυτόχρονα την ανταπόδοση στις προσβολές που μας έκαμαν ή αν προσκολλιόμαστε στα εγκόσμια πλούτη, έχει πραγματικά πολύ λίγη αξία.

Ο Κύριος δε μας δίνει εντολή με τη δύναμη της αυθεντίας Του όταν λέει πως πρέπει να συγχωρούμε τις αμαρτίες των ανθρώπων. Μας αφήνει στην ελεύθερη επιλογή μας να συγχωρήσουμε ή όχι. Την ελευθερία μας δε θα την παραβιάσει, δε θα μας πιέσει να κάνουμε κάτι, γιατί τότε το έργο αυτό δε θα είναι δικό μας αλλά δικό Του. Και τότε δε θα έχει την αξία που θα είχε αν το κάναμε ελεύθερα, με τη θέληση μας. Είναι αλήθεια ότι τις εντολές δεν τις δίνει με δύναμη εξουσίας, με αυθεντία. Απλά μας επισημαίνει τι θα πάθουμε σε αντίθετη περίπτωση: Οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν. Και ποιος άλλος, εκτός από το Θεό, θα συγχωρήσει τις αμαρτίες μας; Κανένας, ούτε στον ουρανό ούτε στη γη. Κανένας απολύτως.

Οι άνθρωποι δε θα μας συγχωρήσουν, επειδή δεν τους συγχωρήσαμε. Ο Θεός δε θα μας συγχωρήσει, αφού οι άνθρωποι δε μας συγχωρούν. Πού βρισκόμαστε τότε και πού θα βρεθούμε; Θα περάσουμε τις μέρες μας κάτω από ένα βουνό αμαρτίες. Και στην άλλη ζωή το βάρος αυτού του βουνού θα βαρύνει ακόμα περισσότερο, σε όλη την αιωνιότητα. Γι’ αυτό ας ασκηθούμε να μην ανταποδίδουμε προσβολές στις προσβολές και κακό στο κακό ή να πληρώνουμε την αμαρτία με αμαρτία.

Όταν βλέπεις έναν μεθυσμένο πεσμένο στη λάσπη, θα ξαπλώσεις και συ δίπλα του; Δε θα προσπαθήσεις να τον σηκώσεις και να τον βγάλεις από τη λάσπη; Κάθε αμαρτία είναι λάσπη και κάθε πάθος είναι μέθη. Αν ο αδερφός σου έχει βυθίσει την ψυχή του στη λάσπη της αμαρτίας, γιατί θ’ αφήσεις και τη δική σου ψυχή να κυλιστεί στην ίδια λάσπη; Πρέπει ν’ αποφύγεις εκείνο που κάνει ο αδερφός σου, να βιαστείς να τον βγάλεις από τη λάσπη, να τον καθαρίσεις, ώστε ο ουράνιος Πατέρας σου να σηκώσει και σένα, να σε καθαρίσει από κάθε αμαρτία και στην τελική κρίση να σε τοποθετήσει μαζί με τους αγγέλους.

Και συνεχίζει ο Κύριος: «Οταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν» (Ματθ. στ΄ 16). Όταν νηστεύετε δεν πρέπει να φαίνεστε σκυθρωποί και κατηφείς, όπως οι υποκριτές. Αυτοί αλλοιώνουν το πρόσωπο τους για να φαίνεται μαραμένο, ώστε να δείξουν στους ανθρώπους πως νηστεύουν. Αυτοί ότι μισθό είχαν να πάρουν, τον πήραν ήδη.

Οι υποκριτές δε νηστεύουν για το Θεό, ούτε για την ψυχή τους. Αυτοί το κάνουν από ανθρωπαρέσκεια, για να τους βλέπουν οι άνθρωποι ότι νηστεύουν και να τους επαινούν. Αλλ’ επειδή όλοι οι άλλοι άνθρωποι δε γίνεται να τους παρατηρούν κάθε μέρα τι τρώνε και τι πίνουν, αυτοί αγωνίζονται να φαίνονται πως νηστεύουν, να το διαβάζουν αυτό οι άλλοι στα πρόσωπα τους. Παραμορφώνουν τα πρόσωπα τους, τα κάνουν να φαίνονται ωχρά και λυπημένα, κάτισχνα και μαραμένα. Δεν πλένουν τα πρόσωπα τους, ούτε και χρησιμοποιούν αρώματα. Κι οι άνθρωποι τους κοιτάζουν και τους θαυμάζουν, τους επαινούν. Οι άνθρωποι τους ανταμείβουν με το θαυμασμό τους, τους δίνουν το τίμημα της νηστείας τους. Τότε τι άλλο μπορούν να περιμένουν από το Θεό; Αυτοί δεν νήστεψαν για το Θεό αλλά για τους ανθρώπους. Τι σόι πληρωμή αναζητούν για την ψυχή τους; Αφού δε νήστεψαν για χάρη της ψυχής τους αλλά για χάρη των ανθρώπων. Κι οι άνθρωποι τους εγκωμίασαν γι’ αυτό, τους πλήρωσαν. Την ανταμοιβή τους την έλαβαν. Ο Θεός δεν τους χρωστά τίποτα, ούτε και θα τους ανταμείψει στη μέλλουσα ζωή για τη νηστεία τους.

«Σὺ δὲ νηστεύων» συνεχίζει ο Κύριος, «ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ» (Ματθ. στ΄ 17-18). Εσύ όταν νηστεύεις να περιποιείσαι τα μαλλιά σου και να πλένεις το πρόσωπο σου, για να μη δείχνεις στους ανθρώπους πως νηστεύεις. Αυτό ας το βλέπει ο ουράνιος Πατέρας σου που βλέπει και τα πιο απόκρυφα πράγματα. Κι Εκείνος που βλέπει τα κρυφά, θα σου ανταποδώσει τον κόπο της νηστείας σου φανερά.

Αυτός είναι ο πιο σπουδαίος κανόνας που μας έχει δοθεί για τη νηστεία. Κι η άμεση σημασία του είναι καθαρή. Τη νηστεία την κάνεις για το Θεό και για τη σωτηρία της ψυχής σου, όχι για τους ανθρώπους. Δεν έχει καμιά εντελώς αξία αν οι άνθρωποι βλέπουν ή ξέρουν πως εσύ νηστεύεις. Κι είναι πραγματικά πολύ πιο καλό για σένα να μην ξέρουν. Από τους ανθρώπους δεν περιμένεις καμιά ανταμοιβή για τη νηστεία σου. Τι μπορούν να σου δώσουν εκείνοι, αφού περιμένουν, όπως και συ, τα πάντα από το Θεό; Εκείνο που έχει σημασία, που αξίζει, είναι να βλέπει και να γνωρίζει ο Θεός. Κι ο Θεός θα δει οπωσδήποτε. Είναι αδύνατο να κρύψεις κάτι απ’ Αυτόν. Γι’ αυτό μην επιδείχνεις τη νηστεία σου με οποιοδήποτε τρόπο. Ο Θεός το διαβάζει μέσα σου αυτό, στην ίδια την καρδιά σου. Όπως έβαζες αρωματικό λάδι στο κεφάλι σου προτού νηστέψεις, το ίδιο κάνε και τώρα. Όπως έλουζες το πρόσωπο σου πριν από τη νηστεία, λούσε το κι όταν νηστεύεις. Είτε το κάνεις αυτό είτε δεν το κάνεις, δεν πρόκειται ν’ αυξήσει το μισθό σου. Είτε το κάνεις είτε όχι, ούτε θα σε σώσει, ούτε και θα σε οδηγήσει στην απώλεια.

Τα λόγια αυτά του Χριστού όμως (ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι), που ειπώθηκαν τόσο επιγραμματικά, έχουν και το δικό τους βαθύτερο εσωτερικό νόημα. Αν ο Κύριος είχε κατά νου μόνο το σωματικό κεφάλι και πρόσωπο, σίγουρα δε θα μας έδινε την εντολή πως, όταν νηστεύουμε, πρέπει ν’ αλείψουμε το κεφάλι και να λούζουμε το πρόσωπο μας. Θα είχε πει πως, σχετικά με τους καρπούς της νηστείας, είναι εντελώς δευτερεύουσας σημασίας το γεγονός πως αλείφουμε ή όχι το κεφάλι μας, λούζουμε ή δε λούζουμε το πρόσωπο μας. Είναι φανερό πως στα λόγια αυτά κρύβεται ένα άλλο, μυστικό νόημα. Διαφορετικά, αυτός που εξηγεί τις εντολές του Χριστού επιφανειακά κι όταν νηστεύει αρχίζει ν’ αλείφει με λάδι το κεφάλι του και να λούζει το πρόσωπο του, θα πέσει στην αντίθετη μορφή της υποκρισίας. Γιατί θα φανερώνει πάλι στους ανθρώπους τη νηστεία του, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Μα αυτό είναι που ο Χριστός ήθελε να διδάξει στους ανθρώπους, πως δεν πρέπει να κάνουν. Δεν υπάρχει αμφιβολία λοιπόν πως η εντολή αυτή έχει το βαθύτερο εσωτερικό της νόημα. Ποιο είναι αυτό;

Το νόημα της εντολής αυτής μοιάζει με κείνο που έδωσε ο απόστολος Παύλος στην περιτομή. Ο μεγάλος απόστολος περισσότερη έμφαση έδωσε στην περιτομή της καρδιάς, που τη θεώρησε ως σωστική αρχή. Την άλλη περιτομή, τη σωματική, τη λογάριασε σαν δευτερεύουσας σημασίας, πως δεν έχει καμιά διαφορά από τη μη περιτομή (βλ. Γαλ. στ΄ 15, Ρωμ. β΄ 29). Ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν επομένως σημαίνει: Χρίσε το νου σου με το Άγιο Πνεύμα. Το κεφάλι υπονοεί το νου, την ψυχή ολόκληρη. Το άρωμα του μύρου με το οποίο χρίεται το κεφάλι υποδηλώνει το Άγιο Πνεύμα. Κι αυτό σημαίνει πως πρέπει ν’ απέχεις από κάθε πονηρή σκέψη και ν’ αποφεύγεις κάθε αργό και άσεμνο λόγο. Αντίθετα μάλιστα, πρέπει να γεμίζεις το νου σου με σκέψεις θεϊκές, με στοχασμούς ιερούς για την αγνότητα, την πίστη, την αγάπη και όλα εκείνα που προσελκύουν το Άγιο Πνεύμα. Το ίδιο να κάνεις και με τη γλώσσα σου, αφού νους και γλώσσα είναι το ίδιο. Φρόντιζε είτε ν’ απέχεις εντελώς από το να μιλάς ή, όταν διακόπτεις τη σιωπή σου, να λες μόνο όσα αναφέρονται στη δόξα του Θεού και τη σωτηρία των ανθρώπων. Μα και με την καρδιά σου το ίδιο πρέπει να κάνεις.

Ν’ απέχεις από το φθόνο και την κακία, τη ζήλεια και την υπερηφάνεια, τις βλασφημίες και τις ύβρεις εναντίον του Θεού και των ανθρώπων, από κάθε αμαρτία ή και αμαρτωλή επιθυμία, από κάθε πάθος και λαγνεία. Φυλάξου απ’ όλ’ αυτά και άφησε ελεύθερο το Άγιο Πνεύμα να φυτέψει στην καρδιά σου κάθε αγαθό και θεϊκό δέντρο, κάθε θεάρεστο και ουράνιο άνθος. Με τον ίδιο τρόπο να χρησιμοποιήσεις τη θέληση της ψυχής σου. Νήστεψε από κάθε αμαρτωλή κλίση, από κάθε αμαρτωλή πράξη, φύλαξε τον εαυτό σου από κάθε πονηρό. Έτσι θα επιτρέψεις στο Άγιο Πνεύμα να χρίσει τη σκληρυμένη καρδιά σου με το άγιο μύρο, να γειάνει τις πληγές της, να τη στρέψει προς έργα αγαθά και να τη γεμίσει με πόθο για οτιδήποτε καλό και θεάρεστο.

Αυτό είναι το νόημα της φράσης ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν. Με άλλα λόγια μας λέει ο Χριστός πως πρέπει να χαλιναγωγήσουμε και να περιορίσουμε από κάθε κακία τον εσωτερικό μας άνθρωπο, που αξίζει περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, και να τον στρέψουμε προς κάθε αγαθό.

Τώρα, τι σημαίνουν τα λόγια καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι;
Το πρόσωπο υποδηλώνει τον εξωτερικό, τον σωματικό και αισθησιακό άνθρωπο – το σώμα του ανθρώπου. Η ψυχή αποκαλύπτεται στον κόσμο μέσα από το σώμα. Για το Θεό, πρόσωπο του ανθρώπου είναι η ψυχή, για τον κόσμο όμως είναι το σώμα. Με τις σωματικές αισθήσεις και τα αισθητήρια όργανα δείχνουμε στον κόσμο τι σκεφτόμαστε, τι νιώθουμε και τι θέλουμε. Η γλώσσα λέει όσα ο νους σκέφτεται, τα μάτια δείχνουν τα αισθήματα της καρδιάς και τα πόδια οδηγούν εκεί που η ψυχή θέλει.

Τὸ πρόσωπόν σου νίψαι σημαίνει: Να καθαρίσεις το σώμα σου από τη διάπραξη κάθε αμαρτίας, κάθε ακαθαρσίας και κάθε πονηρίας. Φύλαξε τις αισθήσεις σου από κάθε τι το επιπόλαιο και επικίνδυνο. Περιόρισε τα μάτια σου ώστε να μην περιεργάζονται διαρκώς τα περίεργα αυτού του κόσμου. Περιόρισε τ’ αυτιά σου να μην ακούνε αυτά που δε συντελούν στην ψυχική σου σωτηρία. Περιόρισε τη μύτη σου, ώστε η ψυχή σου να μην οσμίζεται το άρωμα αυτού του κόσμου, που γρήγορα μεταβάλλεται σε βρωμιά. Περιόρισε το στομάχι σου, για να μην επιθυμεί συνέχεια περισσότερη τροφή και ποτό. Χαλιναγώγησε το σώμα σου ολόκληρο, να μη γίνει ευαίσθητο και απαιτεί από σένα περισσότερα από εκείνα που είναι απαραίτητα για την επιβίωση του. Πρέπει να συγκρατήσεις τα χέρια σου ώστε να μη χτυπάνε και βασανίζουν ανθρώπους ή και ζώα. Συγκράτησε τα πόδια σου για να μη σε οδηγούν στην αμαρτία, σε ανόητες ψυχαγωγίες και άθεες διασκεδάσεις, σε τσακωμούς και σε κλοπές. Σε αντίθεση προς όλ’ αυτά πρέπει ν’ αλλάξεις το σώμα σου ολόκληρο, να το κάνεις πραγματικό ναό της ψυχής κι όχι ταβέρνα όπου συχνάζουν οι ληστές για να μοιράσουν τα κλοπιμαία τους και να σχεδιάσουν καινούργιες εξορμήσεις. Το σώμα σου πρέπει να το κάνεις ναό του Ζώντος Θεού.

Αυτό το νόημα έχουν τα λόγια τὸ πρόσωπόν σου νίψαι. Αυτή είναι η νηστεία που οδηγεί στη σωτηρία. Αυτή τη νηστεία συνιστά ο Κύριος. Μια νηστεία που είναι ελεύθερη από υποκρισία, που εκβάλλει τα πονηρά πνεύματα και βοηθά τον άνθρωπο να καταγάγει ένδοξη νίκη, που θα του αποφέρει πλούσιους καρπούς, τόσο στην παρούσα ζωή όσο και στη μέλλουσα.

Αξίζει να επισημάνουμε πως ο Κύριος μιλάει πρώτα για το κεφάλι κι ύστερα για το πρόσωπο, πρώτα για την ψυχή κι ύστερα για το σώμα. Οι υποκριτές νήστευαν μόνο σωματικά κι έδειχναν τη νηστεία τους στους ανθρώπους με σωματικά μέσα. Ο Χριστός αντίθετα, βάζει την πνευματική νηστεία στην πρώτη θέση. Πρώτη τοποθετεί τη νηστεία της ψυχής κι έπειτα την εξωτερική, του σώματος. Μ’ αυτό δε θέλει να υποβαθμίσει τη σωματική νηστεία -αφού κι ο ίδιος άσκησε τη νηστεία αυτή- αλλά για να καθαρίσει πρώτα την ψυχή κι έπειτα τον καθρέφτη της ψυχής.

Ο άνθρωπος πρέπει ν’ αγωνιστεί, να ενστερνιστεί τη νηστεία πρώτα με το νου, την καρδιά και τη θέλησή του και μετά να την εφαρμόσει πρόθυμα με το σώμα, όπως κάνει κι ο καλλιτέχνης, που πρώτα μορφώνει την εικόνα στην ψυχή του και μετά την πραγματοποιεί με τα χέρια του.

Η σωματική νηστεία πρέπει να γίνεται με χαρά, όχι με λύπη. Αυτός είναι ο λόγος που ο Κύριος χρησιμοποιεί τις λέξεις ἄλειψαι και νίψον. Όπως οι ουσίες αυτές δίνουν ευχαρίστηση και ξεκούραση στο σώμα έτσι και η νηστεία, τόσο η σωματική όσο κι η ψυχική, πρέπει να δίνει χαρά κι ευχαρίστηση στην ψυχή του ανθρώπου. Η νηστεία είναι όπλο, ένα πολύ δυνατό όπλο στον πόλεμο με τα πονηρά πνεύματα. Ο στρατιώτης που την ώρα της μάχης θα χάσει το όπλο του πέφτει κάτω, γιατί δεν έχει άλλη επιλογή. Είτε θα τραπεί σε φυγή, είτε θα παραδοθεί. Όταν όμως του δώσουν όπλα χαίρεται, γιατί τότε μπορεί να σταθεί στη θέση του και ν’ αποκρούσει τον εχθρό. Πώς μπορεί να μη χαρεί ο χριστιανός όταν οπλίζεται με τη νηστεία εναντίον των πιο φοβερών αντιπάλων του; Πώς να μη σκιρτήσει από χαρά ή καρδιά του και να μη λάμψει το πρόσωπο του όταν κρατά στα χέρια του ένα όπλο, που με το που το βλέπουν οι εχθροί του συγχύζονται και το βάζουν στα πόδια;

Η λαιμαργία κάνει μελαγχολικό τον άνθρωπο, τον φοβίζει, ενώ η νηστεία τον ευφραίνει, του δίνει κουράγιο. Η λαιμαργία προκαλεί κι άλλη λαιμαργία, ακόμα μεγαλύτερη, ενώ η νηστεία ενισχύει την αντοχή, την κάνει πιο ισχυρή. Ο βασιλιάς Δαβίδ άσκησε τη νηστεία τόσο πολύ, ώστε αναφωνούσε ο ίδιος: «τὰ γόνατά μου ἠσθένησαν ἀπὸ νηστείας» (Ψαλμ. ρη΄ 24). Όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη χάρη που λαμβάνει από τη νηστεία, τότε θέλει να νηστεύει όλο και περισσότερο. Κι οι δωρεές που φέρνει η νηστεία είναι αμέτρητες.

Με τη νηστεία ο άνθρωπος ελαφραίνει και το σώμα και το πνεύμα του από το βάρος του πνευματικού σκότους και παχύτητας. Το σώμα του γίνεται ελαφρύ, ζωντανό και το πνεύμα του φωτεινό και καθαρό.
Με τη νηστεία ο άνθρωπος υψώνει την ψυχή του πάνω από τα γήινα δεσμά και εισχωρεί μέσα από το σκότος της κτηνώδους ζωής στο φως της βασιλείας του Θεού, στην αληθινή του πατρίδα.
Η νηστεία ενισχύει τον άνθρωπο, τον κάνει αποφασιστικό και θαρραλέο μπροστά σε δαίμονες και ανθρώπους.
Η νηστεία κάνει τον άνθρωπο γενναιόδωρο, πράο, εύσπλαχνο και υπάκουο.
Με τη νηστεία ο Μωυσής αξιώθηκε να λάβει τις δέκα εντολές από τον ίδιο τον Θεό
Με τη νηστεία ο Ηλίας έκλεισε τους ουρανούς και δεν έβρεξε για τρία χρόνια. Με τη νηστεία προκάλεσε τη φωτιά που έπεσε από τον ουρανό πάνω στους ειδωλολάτρες. Με τη νηστεία εξαγνίστηκε τόσο πολύ, ώστε αξιώθηκε να συνομιλήσει στο όρος Χωρήβ με τον Θεό.
Με τη νηστεία ο Δανιήλ σώθηκε από τα δόντια των λεόντων και οι τρεις παίδες γλύτωσαν από την κάμινο του πυρός.

Με τη νηστεία ο Βασιλιάς Δαβίδ ύψωσε την καρδιά του στον Κύριο και η χάρη του Θεού τον επισκίασε. Έτσι έγραψε και έψαλε τους γλυκύτατους και ανυπέρβλητους ψαλμούς που ανύψωναν όλους τους προ Χριστού ανθρώπους στον Θεό.
Με τη νηστεία ο βασιλιάς Ιωσαφάτ κατατρόπωσε τους εχθρούς του, τους Αμμωχήτες και τους Μωαβίτες.
Με τη νηστεία οι Εβραίοι σώθηκαν από την καταδίωξη του Αμάν (βλ. Εσθήρ κεφ. δ΄).
Με τη νηστεία η πόλη της Νινευί σώθηκε από την καταστροφή που είχε προφητέψει ο προφήτης Ιωνάς.
Με τη νηστεία ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έγινε ο «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν».

Οπλισμένος με τη νηστεία ο όσιος Αντώνιος συνέτριψε τις ορδές των δαιμόνων και τις εκδίωξε. Αλλά τι λέω; Μόνο ο όσιος Αντώνιος; Αμέτρητο πλήθος χριστιανών αγίων, άνδρες και γυναίκες, εξαγνίστηκαν με τη νηστεία, ενδυναμώθηκαν με τη νηστεία και έγιναν οι μεγαλύτεροι ήρωες στην ανθρώπινη ιστορία. Γιατί κατόρθωσαν να κατανικήσουν εκείνον που ήταν ο ανυπέρβλητος εχθρός τους: τον εαυτό τους. Και με τη νίκη κατά του εαυτού τους, κατατρόπωσαν ταυτόχρονα τον κόσμο και τον σατανά.

Ο Άγιος Βασίλειος λέει: «Η νηστεία ενδυναμώνει το νου».

Ο Άγιος Διόδωρος: «Οι πραγματικοί ασκητές απέχουν από τροφές όχι επειδή λογαριάζουν τις ίδιες σαν κάτι κακό, αλλά επειδή με την αποχή και την εγκράτεια θέλουν να χαλιναγωγήσουν τα φλεγόμενα μέλη τους».

Κι ο Άγιος Ιερώνυμος: «Στο Θεό, το Δημιουργό και Κύριο του Σύμπαντος, ο ήχος του στομάχου που γουργουρίζει δεν είναι απαραίτητος, χωρίς αυτόν όμως δεν μπορεί να υπάρξει αγνότητα».

Και σε τελευταία ανάλυση, ο ίδιος ο Κύριος δεν ξεκίνησε το θείο έργο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους με μια μακρά, σαρανταήμερη νηστεία;

Μ’ αυτόν τον τρόπο δε μας έδειξε καθαρά πως, σαν χριστιανοί πρέπει να κάνουμε σοβαρό ξεκίνημα με τη νηστεία; Πρώτα η νηστεία. Και μετά όλα τ’ άλλα έρχονται μαζί της. Με το δικό Του παράδειγμα ο Κύριος μας δίδαξε πόσο σπουδαίο όπλο είναι η νηστεία. Με το όπλο αυτό κατατρόπωσε το σατανά στην έρημο και αντιμετώπισε τα τρία σατανικά πάθη με τα οποία τον πείραξε ο διάβολος, δηλαδή τα πάθη της άνεσης, της φιλοδοξίας και της φιλαργυρίας. Αυτές είναι οι τρεις ολέθριες πλεονεξίες, οι τρεις μεγαλύτερες παγίδες που μέσα τους προσπαθεί ο εχθρός του ανθρώπινου γένους να παγιδεύσει τους στρατιώτες του Χριστού. Η φιλαργυρία ανοίγει την πόρτα και σε άλλα πάθη. Σύμφωνα με τα λόγια του αποστόλου, είναι «ρίζα πάντων τῶν κακῶν» (Α΄ Τιμ. στ΄ 10). Γι’ αυτό κι ο Κύριος τελειώνει τη διδαχή Του για τη νηστεία με την προειδοποίηση να μην αγαπάμε το χρήμα, ν’ αποφεύγουμε την ολέθρια συγκέντρωση υλικών αγαθών, που απομακρύνει την καρδιά μας από το Θεό και την προσκολλά στη γη. «Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει καὶ κλέπται διορύσσουσι καὶ κλέπτουσι· θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν. ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν» (Ματθ. στ΄ 19-21). Μη μαζεύετε θησαυρούς στη γη, που κινδυνεύουν να καταστραφούν από το σκόρο ή να κλαπούν από τους ληστές. Είναι καλύτερα να μαζεύετε θησαυρούς στον ουρανό, όπου δεν κινδυνεύουν ούτε από σκόρο ούτε από ληστές. Γιατί εκεί που βρίσκεται ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι προσκολλημένη κι η καρδιά σας.

Όποιος συνάζει επίγεια αγαθά, είναι σα να συγκεντρώνει φόβο και βάσανα. Χάνεται ο ίδιος μέσα στους θησαυρούς του, η καρδιά του μοιάζει να ’ναι καλυμμένη με σκόνη. Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός λέει: «Πολλοί άγιοι τον παλιό καιρό, είναι αλήθεια ότι κατείχαν μεγάλα πλούτη, όπως ο Αβραάμ, ο Ιώβ, ο Δαβίδ και πολλοί άλλοι. Δεν είχαν όμως το πάθος του πλουτισμού, γιατί λογάριαζαν όλα τα πλούτη τους σαν αγαθά και υπάρχοντα του Θεού».

Βρισκόμαστε πάντα μαζί με τους θησαυρούς μας, είτε αυτοί βρίσκονται στη γη είτε στον ουρανό. Η σκέψη μας είναι στους θησαυρούς μας, η καρδιά μας επίσης, το ίδιο κι η θέλησή μας – είτε στη γη είτε στον ουρανό. Είμαστε τόσο δεμένοι με τους θησαυρούς μας, όσο κι ένα ποτάμι με τον παραπόταμό του –είτε στη γη είτε στον ουρανό. Αν συγκεντρώνουμε θησαυρούς στη γη, για κάποιο διάστημα θα είμαστε πλούσιοι, στην αιωνιότητα όμως θα ’μαστε φτωχοί. Αν συνάζουμε θησαυρούς στον ουρανό, θα ’μαστε στερημένοι για κάποιο διάστημα στη γη, αλλά πλούσιοι στην αιωνιότητα. Στη θέλησή μας απόκειται να διαλέξουμε το ένα ή το άλλο. Στην ελευθερία της επιλογής αυτής βρίσκεται η δόξα μας, καθώς και τα βάσανά μας. Αν διαλέξουμε τους αιώνιους θησαυρούς, που δεν κινδυνεύουν ούτε από το σκόρο ούτε από τους ληστές, η δόξα μας θα ’ναι αιώνια. Αν όμως διαλέξουμε τους άλλους θησαυρούς, που πρέπει να τους προστατεύουμε από το σκόρο και τους ληστές, αιώνια θα είναι τα βάσανά μας.

Το βαθύτερο νόημα των επίγειων θησαυρών περιλαμβάνει βέβαια και κάθε εγκόσμια γνώση, επιστήμη και πολιτισμό, όταν αυτά διαχωρίζονται από το Θεό και το ευαγγέλιο. Η λήθη καταστρέφει το θησαυρό αυτόν όπως ο σκόρος, οι δυστυχίες και τα βάσανα της ζωής τον σαπίζουν όπως η σκουριά, και το πονηρό πνεύμα τον υποσκάπτει και τον κλέβει σαν κλέφτης και ληστής. Το να διαλέξουμε τον ουράνιο θησαυρό, σύμφωνα με το βαθύτερο νόημα των λόγων του Κυρίου, σημαίνει να εμπλουτίσουμε το νου μας με τη γνώση της ύπαρξης του Θεού και του θελήματός Του, να γεμίσουμε τις καρδιές και τις ψυχές μας με τη γνώση του ευαγγελίου, αφού τέτοιος θησαυρός δεν εκτίθεται για να φθαρεί ή να κλαπεί. Όταν αποκτήσουμε τέτοιο θησαυρό, τον αποθέτουμε αμέσως στα χέρια του Θεού για ασφαλή φύλαξη. Και ό,τι φυλάει ο Θεός, δεν έχει κίνδυνο ούτε από σκόρο ούτε κι από ληστές.

Τον θησαυρό αυτό ο Θεός τον έχει έτοιμο για να μας προϋπαντήσει όταν, μετά το θάνατό μας, πορευτούμε να Τον συναντήσουμε. Ο θησαυρός αυτός θα μας οδηγήσει μπροστά στο Θεό. Όλοι οι άλλοι θησαυροί που είχαμε αποκτήσει στη γη και που μας χώριζαν ή μας απομάκρυναν από κοντά Του, θα μας χωρίσουν και θα μας απομακρύνουν από Εκείνον στον ουρανό αιώνια. Αφού οι καρδιές μας προσκολλήθηκαν στους επίγειους θησαυρούς, οι ψυχές μας παραδόθηκαν στο σατανά. Θα γίνουμε τότε σαν τους στρατιώτες που δεν πίστευαν στο σκοπό τους κι έτσι παραδόθηκαν στους μανιασμένους και ύπουλους εχθρούς τους.

Όσο έχουμε ακόμα καιρό, ας ανοίξουμε τα μάτια μας. Ας πιστέψουμε με σιγουριά πως η τελική νίκη δεν ανήκει στο σατανά και τους υπηρέτες του, αλλά στο Χριστό, το βασιλιά και αρχηγό μας. Ας κάνουμε γρήγορα λοιπόν, ας αναλάβουμε το νικηφόρο όπλο με το οποίο μας όπλισε ο Χριστός για τη μάχη, την πολύτιμη νηστεία. Το όπλο αυτό που έχουμε στα χέρια μας, το λαμπρό, που εμείς το κουβαλάμε με καμάρι, αλλά για τον εχθρό μας είναι φοβερό και τρομερό.

Ας αποφύγουμε το υπερβολικό φαγητό και ποτό για να μην αποκάμει η καρδιά μας, για να μη βυθιστεί στο σκοτάδι και τη φθορά.

Ας μην επιδιώξουμε επίγειους θησαυρούς, για να μην επιτρέψουμε στο σατανά να μας κάνει να παραιτηθούμε από τη μάχη και να μας απομακρύνει από το Χριστό.

Κι όταν νηστεύουμε, ας μην το κάνουμε για να μας επαινέσουν οι άνθρωποι αλλά για τη σωτηρία της ψυχής μας και για τη δόξα του Κυρίου και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, που τον δοξολογούν οι άγγελοι στον ουρανό και οι όσιοι και δίκαιοι στη γη, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, την ομοούσια και αδιαίρετη Τριάδα τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

(Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Καιρός μετανοίας: Από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου ως την Μεγάλη Παρασκευή: Ομιλίες Β΄, 1η έκδ., Εκδόσεις: ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΤΣΗΣ, Αθήνα, 2010)

[επιλογή κειμένων π. Νικόλαος Πουλάδας, υπογραμμίσεις δικές μας που φανερώνουν ότι σε αντίθεση με όσα λένε, κάποιοι που υποστηρίζουν τον Οικουμενισμό, περί του Αγίου, ως δήθεν "διαλλακτικού" απέναντι στους αλλοδόξους, ο Άγιος χρησιμοποιεί αυστηρότατες εκφράσεις αν και πρότυπο αγίου αγάπης! Μετατρέψαμε το κείμενο σε κάποια σημεία στη νεοελληνική)    

     «Οι δογματικές διαφορές επειδή ανάγονται σε μόνο το κεφάλαιο της πίστης, αφήνουν ελεύθερο και απρόσβλητο το της αγάπης κεφάλαιο· το δόγμα δεν καταπολεμεί την αγάπη… Η αγάπη ουδέποτε χάριν δογματικής τινός διαφοράς είναι πρέπον να θυσιάζεται… Είναι πολύ πιθανό να ελκύσει προς τον εαυτό του [ο επίσκοπος που διαχειρίζεται τον διάλογο] και την ετερόδοξη εκκλησία που κρίνει από εσφαλμένη περιωπή κάποιο δογματικό ζήτημα» (Μάθημα Ποιμαντικής, αρχική έκδοση,σελ.192).
     «Ήταν λοιπόν τα κλειδιά [που υποσχέθηκε ο Χριστός στον Πέτρο] όχι σύμβολο εξουσίας δικτατορικής όπως αποφαίνονται οι Δυτικοί θεολόγοι, αλλά χάριτος και δυνάμεως πνευματικής προς σωτηρίαν των ομολογούντων τον Ιησούν Υιόν Θεού… Η Εκκλησία ουδέποτε εξωλίσθησεν ουδέ εξέπεσεν σε τέτοια ανθρωπολατρεία» (Μάθημα Ποιμαντικής, 35).
     «Οι λέγοντες "εγώ ειμί Κηφά" [είμαι του Πέτρου] και τούτον θεωρώ [άρα και τον Πάπα ως διάδοχό του]… τον μόνον επί γης του Ιησού Χριστού αντιπρόσωπον, οι τοιούτοι… μερίζουσιν τον Χριστόν και οικοδομούσι την Εκκλησίαν επί θεμελίων ανθρωπίνων, εγκαταλείποντες… τον Ιησούν Χριστόν» (Μάθημα... 41).
     «Τι κοινό μπορεί να έχουν μαζί με αυτό τον μεγάλο Απόστολο της Εκκλησίας μας οι υπ’ αυτού θεωρούμενοι διάδοχοι; Πώς από αυτά τα θεία χαρίσματα ανεβλάστησε το σύστημα της ιεροκρατίας και κοσμοδεσποτείας; Πώς τα κλειδιά της Ουρανίου Βασιλείας ξεκλείδωσαν την θύρα της επιγείου βασιλείας; Πώς τα πνευματικά οδήγησαν στα υλικά; Πώς ο ποιμήν μετεβλήθη σε ηγεμόνα; Πώς τα κλειδιά μετεβλήθησαν σε ξίφος; Πώς η πέτρα της πίστεως έγινε πέτρα σκανδάλου; Και γιατί ένας προνομιούχος διάδοχος [ο επίσκοπος Ρώμης] και να μην έχουν όλοι ομοιογενή διαδοχή; Μήπως έναν μόνο διάδοχο έκανε δια του Ευαγγελίου ο Πέτρος; Μήπως μία Εκκλησία ίδρυσε; Μήπως έναν Επίσκοπο χειροτόνησε; Γιατί λοιπόν ένας αντιποιείται (=οικειοποιείται, σφετερίζεται) την διαδοχή του Πέτρου;» (Μάθημα… 44).
     «Απεδείχθη ότι οι της Δυτικής Εκκλησίας θεολόγοι παρερμηνεύουν τα ιερά λόγια του Κυρίου… ότι πλανώνται θεωρούντες τον Απ. Πέτρο ως τον θεμέλιον λίθον της Εκκλησίας… Η θεωρία αυτή οδήγησε την Δυτικήν Εκκλησίαν εις τρίβους (δρόμους) επισφαλείς, αίτινες απεμάκρυναν αυτήν του γνησίου και αληθούς πνεύματος της Εκκλησίας» (Μάθημα… 45).
     «Η Εκκλησία λοιπόν είναι η μόνη αναμάρτητος και αλάθητος, και αυτήν μόνην οι πάντες οφείλουσιν ως τέτοια να αναγνωρίζουν» (Αι Οικουμενικές Σύνοδοι, εκδ. Ρηγοπούλου, σελ. 71).
     «Μεγάλως ἥμαρτεν ὁ Μακαριώτατος Πάπας, κηρύξας ἑαυτὸν ἀλάθητον καὶ ἀναμάρτητον· διότι αφήρεσε τον ωραιότατον κόσμον (=στολισμό) της Εκκλησίας, την τιμιωτέραν αρετήν της Νύμφης του Χριστού. Δια της αποστερήσεως ταύτης ο Πάπας εξευτελίζει και ατιμάζει την του Χριστού Εκκλησίαν· διότι αποστερεί αυτής την χάριν του παναγίου Πνεύματος του φωτίζοντος αυτήν… Δεν δύναται δε να αρνηθεί την αντίφασιν ταύτην· διότι ελέγχεται υπ’αυτής, και διότι δεν είναι δυνατόν να υφίστανται δύο αλάθητα και αναμάρτητα και συγχρόνως διαφωνούντα προς άλληλα. Η εκκλησία η καθόλου (η όλη Εκκλησία) διαφωνεί προς τον Πάπαν. Επομένως το ένα από τα δύο αυτά απώλεσε το αλάθητον, τουτέστιν ή η Εκκλησία ή ο Πάπας. Και εάν η Εκκλησία, τότε ο Πάπας εστί το αλάθητον, το αψευδέστατον στόμα του Αγίου Πνεύματος… Άρα η πράξις αυτή ην αναξία τω μεγάλω της Δυτικής Εκκλησίας Ποντίφηκι, και υπέδειξεν ούτος δια τρανής μαρτυρίας το λαθητό και προς την αμαρτίαν επιρρεπές του ανθρώπου… Τὸ ἀλάθητον καταργεῖ τις Συνόδους, ἀφαιρεῖ ἀπ᾿ αὐτῶν τὴν σημασίαν, τὴν σπουδαιότητα, καὶ τὸ κῦρος, καὶ κηρύττει αὐτὰς ἀναρμοδίους, διασαλεῦον τὴν πρὸς αὐτὰς πεποίθησιν τῶν πιστῶν. Ἡ ἀνακήρυξις τοῦ ἀλαθήτου τοῦ Πάπα διεσάλευσε τὰ θεμέλια τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας· διότι παρέσχε χώραν εἰς ὑπονοίας περὶ τῆς αὐθεντίας τῶν Συνόδων, καὶ δεύτερον ἐξήρτησε αὐτὴν ἐκ τῆς νοητικῆς καὶ πνευματικῆς ἀναπτύξεως ἑνὸς προσώπου, τοῦ Πάπα» (Αι Οικουμενικαί... 70).
     «Η από ενός προσώπου αποδοχή της αληθείας είναι λίαν κινδυνώδες· διότι εισάγει τον ιδιολογισμόν και δίνει χώραν εις την αμφιβολίαν περί του κύρους των προγενέστερων θεσπισμάτων. Ο ορθολογισμός γίνεται το μέτρον πάσης αποδεκτής αληθείας· δόγμα λοιπόν (γίνεται) ό,τι η φαεινή του ενός ανθρώπου διάνοια θα ήθελε να αποφανθεί ως ορθόν και λογικόν. Δια του τρόπου δε τούτου θα ελάλει εν ταις Εκκλησίαις ουχί πλέον το Πνεύμα το Άγιον, αλλά το πεπερασμένον του ανθρώπου πνεύμα… Η Δυτική Εκκλησία περιορίσασα το αλάθητον σε ένα πρόσωπο, τον Πάπα, προχώρησε περισσότερο σε μία στιγμή από όσον η των Διαμαρτυρομένων Εκκλησία για ολόκληρους αιώνες· και ο λόγος εστίν ο εξής: Η Δυτική Εκκλησία δια της αφαιρέσεως του αλαθήτου απώλεσε το κύρος και την ισχύν ή μάλλον, να πούμε, την φωνήν και την ζωήν και απέβη από στόματος φωνήεντος σώμα ιχθύος αφωνότερον και ώρισε μέλος τι ως κεφαλήν αυτής, ίνα φέρη την φωνήν και την ζωήν. Αλλ’ ένεκα τούτου δεν απέβη άτομο η Εκκλησία; Δεν ομιλεί πλέον εν αυτή το άτομον;» (Αι Οικουμενικαί... 72).
     «Ἀφοῦ δὲ πᾶς Πάπας κρίνει περὶ τοῦ ὁρθοῦ κατὰ τὸ δοκοῦν αὐτῷ, καὶ ἑρμηνεύει τὴν Γραφήν ὡς βούλεται, καὶ ἀποφθεγματίζεται, ὡς θεωρεῖ ὁρθόν, κατὰ τί διαφέρει οὗτος τῶν παντοίων δογματιστῶν τῆς Προτεσταντικῆς Ἐκκλησίας;… Ἴσως ἐν μὲν τῇ τῶν Προτεσταντῶν ἕκαστον ἄτομον ἀποτελεῖ μίαν Ἐκκλησίαν, ἐν δὲ τῇ Δυτικῇ ὅλην τὴν Ἐκκλησίαν ἀποτελεῖ ἓν ἄτομον, οὐχὶ πάντοτε τὸ αὐτό, ἀλλ᾿ ἀείποτε (=πάντοτε) ἕτερον» (Αἱ Οἰκουμενικαὶ..., 73).
     «Ενώ εν τη των Διαμαρτυρομένων ανεκηρύχθη σεβαστή η ελευθερία του ανθρωπίνου πνεύματος, εν τη Δυτική Εκκλησία υπεγράφη η δουλεία αυτού. Ενώ δηλαδή εν εκείνη ο άνθρωπος αφίεται ελεύθερος ν’ αποδέχεται ό,τι αυτός εννοεί (=καταλαβαίνει), εν ταύτη ο Δυτικός υποχρεούται ν’ ασπάζηται ό,τι δεν εννοεί, αλλ’ ό,τι του επιβάλλεται. Δια του δόγματος του αλαθήτου η Δυτική Εκκλησία απώλεσε την πνευματικήν της ελευθερίαν, τον στολισμόν της, εκλονίσθη εκ βάθρων, εστερήθη του πλούτου της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, της παρουσίας του Χριστού· και από πνεύματος και ψυχής κατέστη άναυδον σώμα! Πραγματικά από καρδίας θλιβόμεθα για την αδικία που έγινε στην Εκκλησία και από τα μύχια […] ευχόμεθα να φωτίσει το νουν και την καρδίαν του Μακαριωτάτου Ποντίφηκος το Άγιο Πνεύμα, ώστε να δώσει πίσω αυτός στη μια Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, ό,τι από αυτήν αφαίρεσεν, ως μη ώφειλεν» (Αι Οικουμενικαί..., 73).
     «Σχίσμα, θλιβερό άκουσμα, λέξις δηλούσαν αποδοκιμασία αδελφής Εκκλησίας, χωρισμόν αδελφών μίας Εκκλησίας και σειράν δυσαρέστων επακολούθων» (Μελέτη Ιστορική περί των αιτιών του Σχίσματος τόμος Α,εκδ. Παναγόπουλος, 1998, σελ. 27).
     «Η δε ανατολική Εκκλησία φέρει ως σπουδαιότατα αίτια: α) Τις υπερφίαλες και αντικανονικές αξιώσεις περί του πρωτείου των Παπών της Ρήμης, τις αντιστρατευόμενες προς το πνεύμα της Μίας Αγίας καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, το διατετυπωμένον εν τη Αγία Γραφή και περιπεφρουρημένον υπό των Αγίων επτά Οικουμενικών Συνόδων» (Μελέτη... Α, 28).
     «Οι όροι της ενώσεως είναι τοιούτοι, ώστε καθιστώσι την ζητουμένην ένωσιν αδύνατον· διότι δεν έχουσι ουδέν σημείον συναντήσεως, ζητούσι δε εκατέρα παρά της ετέρας, ούτε πλείον ούτε έλαττον, την άρνησιν εαυτής, άρνησιν των θεμελιωδών αρχών, εφ' ων εδράζεται όλο το οικοδόμημα της Εκκλησίας· διότι η μεν δυτική Εκκλησία εδράζεται επί των πρωτείων του Πάπα, κατά την εκδοχήν αυτών υπ’ αυτής η δε ανατολική Εκκλησία επί των οικουμενικών συνόδων. Κατά ταύτα οι προτεινόμενοι όροι ενώσεως υπ’ αμφοτέρων των μερών είναι αδύνατον να γίνωσιν αποδεκτοί, ως ανατρέποντες εκ θεμελίων τας εαυτών Εκκλησίας» (Μελέτη... Α, 28-29).
     «Η Ρωμαϊκή Εκκλησία προδιέγραψε το πρόγραμμα, όπερ έμελλε να εφαρμόσει, και καθ’ ο όφειλε να βαδίσει καθ’ όλους τους αιώνας. Επί το πρόγραμμα εγράφη: «Ένας Θεός, μία πίστη, ένα βάπτισμα, μία Εκκλησία, η Εκκλησία της Ρώμης». Από δω αρχίζει η από της Μίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας απομάκρυνση της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, η οποία ευθύς εξ’ αρχής άνοιξε το χάσμα του χωρισμού, αντικαταστήσασα τον προσδιορισμό της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας· από δω αρχίζει ο χωρισμός των Εκκλησιών, όστις συνετελέσθη επί Φωτίου τα μάλα (=πάρα πολύ) καλώς, αφού η Εκκλησία διέτρεχε κίνδυνο να αποβεί από Μία, καθολική και Αποστολική Εκκλησία, Εκκλησία Ρωμαϊκή ή μάλλον παπική, κηρύττουσα όχι πλέον τα των Αγίων Αποστόλων, αλλά τα των παπών δόγματα» (Μελέτη Α..., 30).
     «Η υπέροχος θέση του Πέτρου ως κορυφαίου των αποστόλων εφιλοτίμησεν ου μόνον την ρωμαϊκήν Εκκλησίαν την φιλοδοξούσαν πρωτεία, ηγεμονία και μονοκρατορία…» (Μελέτη Α..., 32-33).
     «Ο επίσκοπος Ρώμης ετιμάτο δια το είναι αυτόν επίσκοπον της πρωτευούσης του ρωμαϊκού κράτους. Ούτοι ήσαν οι λόγοι της τιμής των επισκόπων Ρώμης και των πρωτείων, συγχρόνως δε και τα αίτια τα υπερθερμάναντα την φιλοδοξίαν των Παπών και διεγείραντα την συμφυά ρωμαϊκή φιλαρχία, όπως ηγεμονεύσωσιν απάσης της Εκκλησίας» (Μελέτη Α..., 58).
    «Η παπική όμως φιλαρχία με αλλοίωση του κειμένου του αγίου Κυπριανού εξήγαγεν ερμηνείας συμφώνους προς το φιλαρχικόν αυτής πνεύμα. Το extra Ecclesiam nulla salus [εκτός Εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία] το παραχάραξε στο extra Ecclesiam Romanam salus nulla [εκτός Ρωμαϊκής Εκκλησίας…]» (Μελέτη Α..., 70).
    «Έτερον τεκμήριον αρχαιότατον, μαρτυρούν τας τάσεις προς υποδούλωσιν της Εκκλησίας, είναι και ο εθνικός αρχιερατικός τίτλος, του Pontifex maximus, τον οποίο σαν διπλοΐδα βασιλικήν περιεβλήθησαν, όπως εμφανισθώσιν ως ηγεμόνες της Εκκλησίας, θέλοντες δι’ αυτού να αναδειχθώσιν οι άκροι Αρχιερείς οι την ανωτάτην έχοντες αρχιερωσύνην… Το αρχιερεύς μέγιστος εντεύθεν λαβόν την αρχήν, μετά ταύτα κατ’ απομίμησιν της εθνικής ιεραρχίας εθεωρήθη ως χαρακτηριστικός τίτλος του αξιώματος του επισκόπου Ρώμης, διότι δι αυτού περιεβάλλετο το μοναρχικόν αξίωμα εν τη Εκκλησία του Χριστού, του διδάξαντος το «όστις θέλει είναι πρώτος, έστω πάντων έσχατος και πάντων διάκονος» (Μάρκ.θ 35). Το pontifex maximus είναι αντιχριστιανικό κατά την εκδοχή της εννοίας αυτού υπό της δυτικής Εκκλησίας. Τούτο ην το πρώτο γενναίο βλάστημα των σπερμάτων του χωρισμού και του σχίσματος της Εκκλησίας, των σπαρέντων από του δευτέρου αιώνος. Ρontifex maximus εν τη χριστιανική Εκκλησία υπό εθνικήν σημασία, είναι κάτι τερατώδες, είναι κάτι ακατανόητον· ο pontifex maximus είναι κάτι ανώτερον του αρχιερέως κατ’ ουσίαν, είναι ανώτερος των λοιπων αρχιερέων κατά τα θεία χαρίσματα και κατά τας θείας δωρεάς, είναι το θείον, επί της γης αντιπροσωπευόμενον. Πώς ήδη να θαυμάζωμεν περί του σχίσματος και της διαιωνίσεως αυτού; Γιατί να εξιστάμεθα για όλες τις αυθαιρεσίες, για το αλάθητο και για τη λύτρωση των ψυχών εκ του άδου και δι όλα τα άλλα» (Μελέτη Α..., 79-80).
     «Η ίδια φιλοδοξία ώθησε και τους επισκόπους της Ρώμης να μιμηθώσι τους της Ρώμης αυτοκράτορας, ους ηθέλησαν τινές να μιμηθώσι καθ’ όλα» (Μελέτη Α..., 81).
     «Η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία... υπήρξε αείποτε (πάντοτε) ελευθέρα και ανεξάρτητος, ουδέ υπετάγη ποτέ τω Πάπα Ρώμης, ουδέ ανεγνώρισε ποτέ αυτώ μείζονα ιεραρχίαν και πνευματικά χαρίσματα και πνευματικήν υπεροχήν, αλλ’ εθεώρησεν αυτόν επίσκοπο, ως πάντας τους επισκόπους, αφού και αυτός την αυτήν έλαβε χειροτονία, οίαν και οι λοιποί επίσκοποι παρά των αποστόλων, οίτινες δεν απεστάλησαν παρά του Σωτήρος επίσκοποι καθεδρών, αλλά απόστολοι του ιερού Αυτού Ευαγγελίου, φέροντες την δύναμιν του ιδρύειν εκκλησίας» (Μελέτη Α..., 82).
     «Πώς ην δυνατόν να εξαρτώνται οι απόστολοι από του Πέτρου, όστις εξ’ ίσου προς τους άλλους απεστέλλετο εις το κήρυγμα… αφού έκαστος έμελλε να ενεργεί ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους; Αλλά τις η χρεία του πρωτείου του αποστόλου Πέτρου, αφού δεν ήταν δυνατόν να υπάρχουν δευτερεία, για την διασπορά των αποστόλων; Τις η χρεία της υπεροχής του Πέτρου, αφού έκαστος απόστολος ιδίαν είχεν αποστολήν; Τις η χρεία ιεραρχικής βαθμολογίας μεταξύ των αποστόλων, αφού εν τη διασπορά έμελλον να πεθάνουν μακριά ο ένας από τον άλλον;… Βεβαίως ουδεμία χρεία όλων τούτων των φανταστικών προσόντων του αποστόλου Πέτρου, ο οποίος οπωσδήποτε θα διαμαρτύρεται κατά της τοιαύτης υπεροχής. Εάν τα προσόντα του Πέτρου (=το πρωτείο) ήταν αληθινά, το πνεύμα του Ευαγγελίου θα καθίστατο λίαν προβληματικό και αδιανόητο, διότι θα παρουσίαζε σύγχυση εννοιών και σύγκρουση αρχών· θα ήταν ακατανόητη η αρχή της ισότητας, και ισότητας μέχρι ταπεινώσεως και η αρχή της ανισότητας, μέχρι ηγεμονίας και υπεροψίας» (Μελέτη Α..., 83).
     «Η ενότητα της Εκκλησίας θεμελιώνεται και εδράζεται όχι στο ενιαίο πρόσωπο ενός από τους αποστόλους, αλλά στο πρόσωπο του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, ο οποίος είναι η Κεφαλή της Εκκλησίας… Μέχρις ότου αφίκετο εις την τελείαν απόσχισιν, ένεκα της απαιτήσεως των Παπών της υποταγής της οικουμενικής Εκκλησίας… στην επισκοπή της Ρώμης. Εν τούτω δε κείται ο λόγος του Σχίσματος, όστις αληθώς είναι μέγιστος, διότι ανατρέπει το πνεύμα του Ευαγγελίου, και ο σπουδαιότερος δογματικός λόγος, διότι είναι άρνηση των αρχών του Ευαγγελίου. Οι υπόλοιποι δογματικοί λόγοι, καίτοι (=αν και) σπουδαιότατοι, δύνανται να θεωρηθώσιν ως δευτερεύοντες και απόρροια του πρώτου τούτου λόγου» (Μελέτη Α..., 84).
     «Ένας άνθρωπος, ένας επίσκοπος Ρώμης, κατέχων την αρχήν και το κέντρον της ενότητας και θέλων άμα να είναι η κεφαλή της Καθολικής Εκκλησίας, ήθελε χαρακτηρισθή υπό του [αγίου] Κλήμεντος [επισκόπου Ρώμης] ως παράφρων» (Μελέτη Α...,92)
     «Οι Οικουμενικές Σύνοδοι ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμα […] του πολιτεύματος της Εκκλησίας και του διαπνέοντος εν τη Εκκλησία πνεύματος και έκφραση της ισοτιμίας και ισοδυναμίας των Επισκόπων, και επιπλέον τρανή μαρτυρία της καθόλου (=της όλης) Εκκλησίας περί του αλαθήτου, ότι τούτο βρίσκεται μόνο στη Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία… Ἐκ τῆς συγκροτήσεως τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων διαδασκόμεθα ὅτι ἡ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία οὐδένα ἕτερον ἀνεγνώριζεν ἀναμάρτητον καὶ ἀλάθητον παρά μόνην ἑαυτὴν ἐν τῷ συνόλῳ τῶν ἑαυτῆς ἐπισκόπων. Μάτην ἄρα ἀγωνίζονται οἱ περὶ τὸν Πάπαν Ρώμης νὰ ἀναδείξωσιν αὐτὸν ἀλάθητον ἢ μὴ σφαλλόμενον, δογματίζοντα ἀπὸ καθέδρας, διότι αἱ Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι ἵστανται στεντορείᾳ τῇ φωνῇ διαμαρτυρόμεναι κατὰ τοῦ τοιούτου ἀνοσίου σφετερισμοῦ τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης. Ἐκεῖνο δὲ, ὅπερ ἡ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία ἐπὶ δεκαεννέα ὅλους αἰῶνας ἐπίστευε καὶ ἐπρέσβευεν, εἶναι ἀδύνατον νὰ ἀθετήσῃ καὶ ἀπαρνηθῇ, ὅπως δεχθῇ καὶ πρεσβεύσῃ τὸ νέον περὶ ἀλαθήτου δόγμα τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας. Ἐὰν ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ἦτο ἀδιάπταιστος δογματίζων ἀπὸ καθέδρας, τοῦτο ἔπρεπε νὰ ὁμολογῆται παρὰ τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τῶν πρώτων αἰώνων, ἀλλ᾿ οὐ μόνον δὲν ὁμολογεῖται ἀλλὰ καὶ διαψεύδεται· διότι αἱ τοπικαὶ, αἱ ἐπαρχιακαὶ καὶ αἱ Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι πᾶν τοὐναντίον ὁμολογοῦσι. Ἑὰν ἡ Ἐκκλησία ἀνεγνώριζε τῷ Πάπα τοιοῦτον προσόν, θὰ ὡμολόγει τοῦτο διὰ τῶν ἔργων, ἐπιζητοῦσα παρ᾿ αὐτοῦ τὴν λύσιν τῶν παρουσιαζομένων ζητημάτων, οὐδὲ θὰ προσέτρεχεν εἰς Συνόδους, καὶ δὴ Οἰκουμενικάς, πρὸς λύσιν δογματικῶν ζητημάτων. Η συγκρότησις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἀρνεῖται τῷ Πάπᾳ τοιοῦτον θεῖον χάρισμα. Αἱ Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι οὐ μόνον δὲν ἀνεγνώρισαν τῷ Πάπᾳ τοιοῦτον προνόμιον, ἀλλὰ καὶ κατεπολέμησαν τὴν τοιαύτην διάθεσιν» (Μελέτη Α..., 106-107).
     «Ήδη ερωτώμεν πού τα δικαιώματα του Πάπα (στην Α΄Οικουμενική); Πού το αλάθητο; Πού η εξουσία; Πώς αντεποιήθη (οικειοποιήθηκε, σφετερίστηκε) τούτων η καθόλου (η όλη) εκκλησία; Γιατί δεν αναφέρθησαν προς τον επίσκοπο Ρώμης, τον καθήμενον επί της καθέδρας του Πέτρου και έχοντα εκ διαδοχής το αδιάπταιστον εν τη Χριστιανική αληθεία; Γιατί μάλιστα προσεκλήθη και αυτός ως ένας των επισκόπων…; Γιατί δεν απεδόθη η προσήκουσα τιμή τω προκαθεζομένω της αληθείας; Βεβαίως ταύτα δεν συνηγορούν υπέρ των ισχυρισμών των Παπιστών» (Μελέτη Α..., 108).
     «Πόσο παραχαράττουν την αλήθεια [ο Πάπας Πίος ο Θ΄ το 1848], για να υποστηρίξουν την αστήρικτη αρχή του Πάπα και την Παπικήν Έκκλητον» (Μελέτη Α..., 121).
     «Εν απάσαις ταύταις ταις συνόδοις ουδαμού φαίνεται η του Πάπα αυθεντία ή το πρωτείο ή η ηγεμονία ή το έκκλητο ή η υπεροχή ή το διοικητικό ή κάτι εξ’ όσων σήμερον αντιποιείται (=οικειοποιείται, σφετερίζεται) ο Πάπας» (Μελέτη Α..., 127).
     «Η απάντηση αυτή (της Συνόδου Καρθαγένης) είναι ου μόνον σφοδρός έλεγχος του παπικού τύφου (=υπερβολική υπερηφάνεια), αλλά και αναίρεσις των αξιώσεων και δείγμα του μέτρου της παπικής ηγεμονίας» (Μελέτη Α..., 138).
     «Ταύτα [τον σεβασμό του Πάπα Κελεστίνου στο θεσμό των Συνόδων] ας ακούσουν αυτοί που το 1870 [Ά Βατικανή που δογμάτισε το «αλάθητο»] κατάργησαν τις Συνόδους» (Μελέτη Α..., 142).
     «Τοιαύτη η πολιτική του παπισμού, η τα σπέρματα του σχίσματος άφθονα κατά τον πέμπτο αιώνα εν τη Εκκλησία ενσπείρασα» (Μελέτη Α..., 144).
     «Λέγω παπισμού και όχι Πάπα, διότι ήδη (από την Δ΄Οικουμενική) κατηρτίσθη τελείως εν Ρώμη σύστημα, σκοπόν έχον την συγκέντρωσιν των τε πολιτικών και εκκλησιαστικών δυνάμεων εν τω προσώπω του επισκόπου Ρώμης ως ηγεμόνος της τε Εκκλησίας και πολιτείας· το σύστημα ανεκήρυξε μετ’ ολίγον τον Πάπα Ηγεμόνα των ηγεμόνων· εντεύθεν η διάκριση μεταξύ Πάπα και παπισμού και δυτικής εκκλησίας και παπισμού. Η Ορθόδοξη δυτική Εκκλησία παρεσύρθη και εξέβη της ευθείας οδού, πιεσθείσα υπό της δυνάμεως του παπισμού. Πολλάκις το πρόσωπον των Παπών συνταυτιζόταν με τον παπισμό, αλλά ήταν δυνατόν και να διέφερε, η δύναμη όμως του παπισμού ουδέν επέτρεπε τω Πάπα μη υπαγορευόμενον υπό του παπισμού» (Μελέτη Α..., 149).
     «Τοιαύτη [αλαζονική] υπήρξε η γλώσσα και η συμπεριφορά των λεγάτων του Πάπα Λέοντος του αγίου· δύναται πας τις να φαντασθή την γλώσσαν των μη φερόντων το προσόν του αγίου! Ο Θεός να φυλάξη την Εκκλησίαν. Είναι θαυμασία η ανοχή των πατέρων της ιεράς συνόδου (Δ΄Οικουμενικής). Βεβαίως δεν ήσαν επιλήσμονες (=δεν ξέχασαν) της ιστορίας της Εκκλησίας… ουδέ της στάσεως των διαφόρων συνόδων και των πατέρων προς τας αξιώσεις των Παπών, οι οποίες (αξιώσεις) χειρότερα από κάθε αίρεση έβλαψαν την Εκκλησίαν· πώς λοιπόν ηνέχθησαν αυτούς φλυαρούντας και ασχημονούντας ενώπιον τοιαύτης συνόδου! Πώς ήκουσαν τοσαύτα ψεύδη! Πώς δεν διερράγησαν εκ της αγανακτήσεως!» (Μελέτη Α..., 151).
     «Αλλά το αρνείσθαι την αλήθειαν και οχυρούσθαι όπισθεν λεξιδίων προς υποστήριξιν του ψεύδους, είναι ίδιον του παπισμού, του ζητούντος μωράς (=ανόητες) συζητήσεις· ημείς προς τοιαύτα ουδέν έχομεν κοινόν, ουδέ έχομεν διάθεσιν·… Το ιδικόν μας έργο είναι να υποδείξωμεν ιστορικώς τα αίτια του σχίσματος προς τους έχοντας οφθαλμούς του βλέπειν και ώτα του ακούειν» (Μελέτη Α..., 152).
     «Ταῦτα δέν συνηγοροῦσιν ὑπέρ τοῦ θείου δικαίου τῶν Παπῶν. Ἀλλ’ οὐδέ ὑπέρ τοῦ κανονικοῦ δικαίου, ὅπερ ἐάν ἀνεδείκνυε τούς Πάπας κέντρον ἐκκλησιαστικῆς ἑνώσεως, οὐδένα εἴχομεν λόγον νά πολεμήσωμεν΄ διότι δέν μαχόμεθα κατά τοῦ κανονικοῦ δικαίου, ἀλλά κατά τοῦ καινοῦ (νέου) δόγματος τοῦ θείου δικαίου (le droit divin) τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης, με το οποίο ζητά να κυριαρχήσει πάνω σε όλη την Εκκλησία ὡς ἄκρος ἡγεμών, ἄκρος ἀρχιερεύς καί ἄκρος δικαστής» (Μελέτη Α..., 159).
     «Κηρύττω μετά πεποιθήσεως ότι ὁ Μονοφυσιτισμός δέν θά ἐκραταιοῦτο, ἐάν ὁ Διόσκορος δέν ἀπεβάλλετο τόσον προσβλητικῶς τῆς συνόδου (λόγω της αλαζονείας των λεγάτων του Πάπα). Ἀλλ’ ὁ (Πάπας) Λέων περί ἑνός μόνον ἐφρόντιζε, περί τῆς ὑπεροχῆς καί τῆς ἡγεμονίας» (Μελέτη Α..., 180).
     «Οι την προσθήκην τολμήσαντες του filioque εν τω συμβόλω της πίστεως και μη ασάλευτα τα δόγματα τηρήσαντες» (Μελέτη Α..., 183).
     «Η προς ηγεμονίαν των Παπών ορμή απέβη ακάθεκτος· έπρεπε να αναδειχθώσιν ηγεμόνες και ηγεμονεύσωσιν εν τε τη εκκλησία και τη πολιτεία…· ο σκοπός βεβαίως αγιάζει τα μέσα· η αρχή αύτη αληθώς δεν ευρίσκεται εν ταις ιεραίς Γραφαίς· αλλά ο Πέτρος είναι η ζωντανή αλήθεια στο πρόσωπο του Πάπα· ο Πέτρος αποκαλύπτει νέες αλήθειες, όπερ μάλιστα δεικνύει την ζωήν και την πρόοδο της Εκκλησίας, έδει άρα να εξευρεθώσιν τα κατάλληλα μέσα προς πραγμάτωσιν του αγαθού σκοπού· κατεπονήθη η διάνοια και τα μέσα εξευρέθησαν [εννοεί σειρά πλαστών κειμένων], ήσαν άριστα και έτυχον της υψηλής και αγίας εγκρίσεως των Παπών και τα μέσα ηγιάσθησαν· ούτω δε ανεφάνησαν αι ψευδοισιδώρειες διατάξεις [πλαστά κείμενα], αι επί οκτώ όλους αιώνας υποστηρίξασαι την ηγεμονίαν των Παπών» (Μελέτη Α..., 188-189).
     «Και όμως επί τοιούτων θεμελίων [τα πλαστά κείμενα] οικοδομήσαντες την υπεροχήν της ρωμαϊκής επισκοπικής έδρας οι Παπισταί τολμώσιν στο τέλος του 19ου αιώνα να διασαλπίζωσι τα παπικά προσόντα και να εξαίρωσι την ρωμαϊκήν έδραν, την παπικήν υπεροχήν και δι’ υψηλού κηρύγματος να προσκαλώσι τα έθνη… εις αναγνώρισιν των κιβδήλων προνομίων της ρωμαϊκής έδρας και εις υποταγήν αυτών τω Πάπα, τω μόνω αντιπροσώπω του Χριστού επί της γης, τω αρραγεί θεμελίω της Εκκλησίας και τω στόματι της αληθείας! Πόσον πλανώνται πιστεύοντες ότι πείθουσιν!» (Μελέτη Α..., 192-193).
    «Τοιαύτα υπήρξαν τα χαλκευθέντα όσια μέσα προς επίτευξιν του ιερού σκοπού του αγιάσαντος τα μέσα. Τις ήδη δεν προβλέπει το σχίσμα; Τίς ἤδη ἀγνοεῖ τούς λόγους τοῦ σχίσματος, ἤ ἐρωτᾷ περί τῶν πρωταιτίων τοῦ σχίσματος; Ἡ ἑνότης ἤδη διεσπάσθη ἐσωτερικῶς, ὁ ἠθικός δεσμός ἀπεκόπη, τό χάσμα ἠνέῳκται καί τό ἀπόστημα ἕστηκε μέγα διαχωρίζον τήν δυτικήν ἤ μᾶλλον τήν ρωμαϊκήν τῆς ἀνατολικῆς ἤ μᾶλλον τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς ἐκκλησίας. Οἱ Πάπαι ἀπέβησαν Ρωμαῖοι αὐτοκράτορες, ἡ δέ Ρωμαϊκή ἐκκλησία, ἡ αὐτοκράτειρα ἐκκλησία, ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἐκκλησιῶν καί ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ἐπίσκοπος τῶν ἐπισκόπων ὅλου τοῦ κόσμου΄ ἤδη ὁ Πάπας ἐγένετο θεάνθρωπος, διότι χειρίζεται θείῳ καί ἀνθρωπίνῳ δικαίῳ δύο ὑψίστας δυνάμεις τήν θείαν δύναμιν, τήν ἀπορρέουσαν ἐκ τοῦ ἀξιώματος τοῦ Πέτρου τοῦ στόματος τῆς ἀληθείας, διά τό εἶναι αὐτόν τήν Ἐκκλησίαν τήν ἀληθῶς ἀδιάψευστον καί ἀδιάπταιστον καί τήν ἀνθρώπινην, τήν ἀπορρέουσαν ἐκ τῶν δωρεῶν τῶν αὐτοκρατόρων…Ἡ δύσις ἅπασα ἤδη προσπεσοῦσα προσεκύνησεν αὐτόν, ἀλλ’ ἡ ἀνατολή δέν ὑποτάσσεται· ἡ ἀνατολή ἐμμένει ἐν τοῖς τῆς Ἐκκλησίας κανόσιν, οὐδ’ ἀναγνωρίζουσιν οἱ τῆς ἀνατολῆς ἐπίσκοποι τῷ Πάπᾳ ἐπικυριαρχίαν ἐν τῇ ἀνατολῇ … εν τη ανατολή ουδέν ανέχονται, ουδέ την ελαχίστην επέμβασιν· ανέχονται αυτόν δια την δύσιν, αλλ’ αποκρούουν με όλες τις δυνάμεις δια την ανατολήν» (Μελέτη Α..., 203).
     «Ἡ ἱστορική ἀνάπτυξις τοῦ ζητήματος ἐφανέρωσε καί ἐγνώρισεν ἡμῖν τά παντοῖα μέσα καί τάς ποικίλας ἐνεργείας τῶν μακαριωτάτων Παπῶν τῆς Ρωμαϊκῆς ἐπισκοπικῆς ἕδρας για ὑποδούλωση σε αυτούς καί καταδυναστεία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἀκάθεκτος φιλαρχία καί φιλοδοξία τά πάντα ἐμηχανεύσαντο, τά πάντα ἐσοφίσθησαν, τά πάντα ἔδρασαν, ὅπως ἀναδείξωσι τούς Πάπας ἡγεμόνας τῆς Ἐκκλησίας καί τυράννους τῆς οἰκουμένης. Ἡ φιλαρχία αὐτῶν ὑπερεπήδησε πᾶν ὅριον΄ τό πρόγραμμα κατεστρώθη καί ἡ ἐφαρμογή αὐτοῦ ἐπεζητεῖτο πάσῃ δυνάμει΄ πᾶν τό ἀντικείμενον ἔδει νά αἴρηται καί πᾶν τό ἀντιπῖπτον νά καθαιρῆται΄ πᾶν τό κωλύον τήν τοῦ προγράμματος ἀνάπτυξιν κατεδικάσθη ὡς ἁμαρτία θανάσιμος καί αἱ ἠθικαί ἀρχαί περί ἁμαρτίας καί δικαιοσύνης ἀνετράπησαν΄ αἱ ἁμαρτίαι ἐχαρακτηρίζοντο οὐχί ἐκ τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου, ἀλλ’ ἐκ τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν τοῦ παπικοῦ προγράμματος΄ αἱ εὐαγγελικαί ἀρεταί ἠδύναντο νά χαρακτηρισθῶσιν ὡς θανάσιμα ἁμαρτήματα προσκρούουσαι τῷ προγράμματι, αἱ δέ θανάσιμοι κατά τό Εὐαγγέλιον ἁμαρτίαι ὡς μέγισται ἀρεταί ὑπηρετοῦσαι τῷ προγράμματι΄ τήν εὐλάβειαν πρός τόν Θεόν ἀντικατέστησεν ἡ πρός τόν Πάπαν εὐλάβεια, ὁ δ’ εὐλαβούμενος τόν Πάπαν ηὐλαβεῖτο καί τά θεῖα΄ ἡ ἄρνησις της πρός τόν Πάπαν εὐλαβείας ἦν πρός τόν Θεόν ἀνευλάβεια, του οποίου ἐπί τῆς γῆς ἐτέλει ἀντιπρόσωπος΄ ὁ δ’ ἀναγνωρίζων τόν Πάπαν ἐδικαιοῦτο πρός σωτηρίαν΄ ἡ τοῦ Πάπα ἀναγνώρισις ὑπερείχε τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως΄ ἱκανόν δέ τοῖς βροτοῖς (=ανθρώπους) τοῖς ἀδυνατοῦσι γνῶναι τόν Θεόν, γινώσκειν τόν ἐπί γῆς αὐτοῦ ἀντιπρόσωπον τόν κρατοῦντα τάς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν΄ καί λίαν ὀρθῶς΄ διότι τίς ἡ χρεία τῆς γνώσεως τοῦ οἰκοδεσπότου, ὅταν ἡ ἁπλῆ τοῦ ἀντιπροσώπου αὐτοῦ γνωριμία εἰσάγει ἡμᾶς εἰς τόν Παράδεισον; Ὅταν ὁ ἀντιπρόσωπος κρατῇ τάς κλεῖς τοῦ Παραδείσου καί εἰσάγει τόν θεράποντά (δούλο) του; Τίς ἡ χρεία τῆς γνώσεως τῶν θείων ἐντολῶν; Οἱ πρός τάς ἀρχάς ταύτας ἀνθιστάμενοι προεγράφοντο (=καταδικάζονταν, διώκονταν). Η ἑλληνική Ἐκκλησία προεγράφη΄ ἀλλ’ ἡ ἑλληνική Ἐκκλησία ἦν ἡ ψυχή τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, ἡ δέ προγραφή τῆς Ἐκκλησίας ἦν προγραφή τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους΄ τότε ἥ τε ἑλληνική Ἐκκλησία καί τό ἑλληνικόν ἔθνος ὤφειλον ἤ νά ὑποταγῶσιν ἤ νά καταστραφῶσιν. Ὁ πόλεμος ὁ κατά τῆς καθόλου Ἐκκλησίας ἦν νά καταστραφῶσιν» (Μελέτη Α..., 210-211).
     «Πόσον ἐπιλήσμονες (=ξεχνούν) ἀληθῶς ἀποβαίνουσι τῆς ἱστορικῆς ἀληθείας οἱ τῶν προνομίων τῆς ρωμαϊκῆς ἔδρας ὑπέρμαχοι! Πόσον δεινοί τῶν γραφῶν παρερμηνευταί! Πόσον ἀσεβείς πρός τό ἀνθρώπινον πνεύμα! Ἡ πρός αὐτό περιφρόνησις ἐγείρει ἀληθῶς ἀγανάκτησιν, ἀλλά τέτοιοι πάντοτε ὑπήρξαν αυτοί που έκριναν το προσωπικό τους συμφέρον προτιμότερο από την αλήθεια» (Μελέτη Α..., 240).
     «Τικατάπτωση! Πῶς, ὦ Ἰγνάτιε [ο Πατριάρχης Κων/πόλεως που χρησιμοποιούσε φράσεις αναγνωριστικές του πρωτείου του Πάπα], τόσο πολύ ξέχασες την ἱστορία τῆς ἐκκλησίας σου; Πῶς αρνήθηκες τήν ἀλήθειαν; Πῶς πρόδωσες τήν ὀρθοδοξίαν σου; Πῶς ἠσέβησας πρός τάς οἰκουμενικάς συνόδους; Πῶς ἐτόλμησας νά προσβάλης τούς 1000 πατέρας τῆς ἀνατολικῆς ἐκκλησίας, οι οποίοι πριν από ένα έτος [Σύνοδος του 880 στην Κων/πολη] καταδίκασαν τον Πάπα Νικόλαο για αίρεση; Τίς σοί ἐχορήγησε τό δικαίωμα ὡς Πατριάρχης τοιαύτην νά γράψης ἐπιστολήν, ἀλλ’ οὐχί, δέν ἔγραψας ὡς Πατριάρχης, ἔγραψας ὡς ἄτομον, διότι οὔπω οὐδέποτε ὑπό τῆς ἐκκλησίας ἀνεγνωρίσθη ὡς αὐθεντικόν τῆς ἐκκλησίας ἔγγραφον. Ἀληθῶς οὐχί ἐπαξίως ἀνῆλθες τόν θρόνον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, διότι χάριν τῆς ἀναρρήσεώς (=άνοδος στο θρόνο) σου ἐθυσίαζες τά πάντα, τήν ἀλήθειαν καί τήν ὀρθοδοξίαν. Ἐάν ἐν τῇ σῇ ἐξουσίᾳ ἔμενεν ἡ ἐκκλησία, πάντως θά ὑπέτασσες αὐτήν στη Ρώμῃ΄ ἀλλ’ εὐτυχῶς ἐν τῇ ὀλιγαρίθμῳ συνόδῳ, ἥν ὡς οἰκουμενικήν συνεκρότησας, ὑπῆρξαν ἄνδρες οἱ τά δίκαια τῆς ἐκκλησίας κατά τό δυνατόν αὐτοῖς ὑπερασπίσαντες΄ ὡς δεινόν τό πάθος τῆς φιλοδοξίας καί τῆς ἐκδικήσεως!(του Ιγνατίου κατά του Φωτίου)» (Μελέτη Α..., 262).
     «Εν τη συνόδω το Πνεύμα το άγιον φωτίζει και καθοδηγεί τους αγίους πατέρας και όχι το πνεύμα του Πάπα·…εις επισκόπους αποστελλομένους εις σύνοδον εν Πνεύματι αγίω συγκροτουμένην, οδηγίες δεν δίνονται [όπως έδωσε στους αντιπροσώπους του ο Πάπας Ιωάννης στην Η Οικουμενική το 880 στην Κων/πολη]… οι οδηγίες προϋποθέτουν άρνηση της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος του φωτίζοντος τας συνόδους, άρνηση της ελευθερίας της σύνόδου, εκμετάλλευση των ιερών συνοδικών αποφάσεων, κατάργηση αυτού του ιερού χαρακτήρος των οικουμενικών συνόδων, ας θεωρεί απλώς [ο Πάπας] όργανα προς εξυπηρέτησιν των σχεδίων του. Απατώνται οι ταύτα φρονούντες· το Πνεύμα το άγιον διευθύνει τας ιεράς συνόδους και τούτο οι Πάπαι οφείλουν να γνωρίζουν· οι αντιπρόσωποι αυτών εγένοντο όργανα της χάριτος του αγίου Πνεύματος·… ουδείς δύναται να αρνηθεί το κύρος της υπογραφής της βεβαιούσης τας αποφάσεις ιεράς συνόδου των εαυτού αντιπροσώπων επί τη προφάσει ότι παρά τας οδηγίας αυτού ενήργησαν [αυτό έπραξε για την Η΄ Οικουμενική ο απών Πάπας διότι οι αντιπρόσωποί του δεν αναγνώρισαν το πρωτείο του]· η σύνοδος τούτο αγνοεί, ουδέ ζητεί να μάθει τας ιδιαιτέρας οδηγίας των Παπών· η σύνοδος θεωρεί τον Πάπα παρόντα και συνεργαζόμενον και ουδέν πλέον· όλα τα λοιπά αποκρούει ως έωλα και άτοπα» (Μελέτη Α..., 290).
     «Τοιαύτα και άλλα λίαν αηδή λέγουσιν προς ανύψωσιν του καταπεσόντος (στην Η΄Οικουμενική) γοήτρου του Πάπα, αλλ’ ουδ’ όλως προς ταύτα άξιον κρίνομεν να απαντήσωμεν» (Μελέτη Α..., 290-291).
     «Τι προς ταύτα να είπη τις; Να κλαύση ή να μυκτηρίση (=κοροϊδέψει) τας τοιαύτας των παπών της Δύσεως αξιώσεις; Φρονώ ότι δέον να κλαύση, διότι πολλά το Ελληνικόν Έθνος έχυσε δάκρυα δια τους τοιούτους πάπας, οίτινες εγένοντο οι κακοί δαίμονες της Ανατολικής Εκκλησίας και του Ελληνικού Έθνους» (Μελέτη Α..., 293).
     «Εις την συγγραφήν… μας παρακίνησε… η των δικαίων της Ανατολικής Εκκλησίας καταπάτησις, η της αληθείας παραχάραξις και αι ποικίλαι προσβολαί αι εκάστοτε κατ’ αυτής εκτοξευόμεναι υπό των φανατικών Παπικών… Αι υπερφίαλαι αύται εκφράσεις [σχετικά με το πρωτείο και το αλάθητο]… αι επί της διαστροφής του δικαίου και της αληθείας πυργούμεναι…» (Μελέτη... Β΄έκδοση 1911, 5-6).
     «Η θεωρία αυτή [ότι ο Χριστός έχει αντιπρόσωπο στη γη τον Πάπα] μου φαίνεται ότι ουδόλως διαφέρει της φιλοσοφικής εκείνης θεωρίας της παραδεχομένης δημιουργόν του κόσμου αλλά ουχί και προνοητήν αυτού… Εκ της Παπιστικής ταύτης θεωρίας απορρέει η θεία των Παπών προσωπικότης, εντεύθεν το αλάθητον» (Μελέτη... Β…, 7-8).
     «Το ζήτημα του πρωτείου του Πάπα είναι κυρίως ειπείν το ζήτημα του Σχίσματος» (Μελέτη... Β, 8).
     «Να ποια είναι αυτά που αληθινά απομακρύνουν τοὺς Ἕλληνες από τους Λατίνους. Ἡ Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία μετὰ βδελυγμίας ἀποστρέφεται τέτοιες ἀρχές, τέτοια φρονήματα, τέτοιες ἰδέες. Αυτές, επειδή προσβάλλουν το ίδιο τὸ Εὐαγγελικὸν πνεῦμα, τις ίδιες τις εὐαγγελικές ἀρχές, είναι αληθινά ἀρχές κακόδοξες καὶ αἱρετικές καὶ ἀποκρούονται ὑπὸ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας» (Μελέτη Β..., έκδοση 1911, σελ. 101-102).
     «Ἄνδρες μεγάλων ἀρετῶν ἐπείσθησαν ὅτι ὁ (Πάπας) Ἰννοκέντιος ὁ Γ´ ὑπέπεσεν εἰς μεγάλα λάθη. Ὥστε οἱ Πάπαι καὶ ἁμαρτάνουσι καὶ κολάζονται· ἴσως καὶ αἰωνίως διὰ τὰ πρὸς τὴν Ἑλληνικὴν Ἑκκλησίαν κακά, καὶ τὰς ψευδενώσεις, καὶ τὰς ἀσεβεῖς καὶ ἀντιχριστιανικὰς διατάξεις»(Μελέτη Β΄, έκδοση 1911, σ. 103).
      «(μιλά ειρωνικά για τον Πάπα Μαρτίνο Δ΄το 1281 μ.Χ.) Πόσο ορθώς, αληθώς, κατενοήθη το πνεύμα του Χριστιανισμού! Πόσο θαυμασίως αντελήφθησαν τας ηθικάς αρχάς του Χριστιανισμού! Η δε αλήθεια; Πόσο απέχουσιν του πνεύματος και της ουσίας του Χριστιανισμού! Ταῦτά εἰσι κυρίως, ἁγιώτατοι Πάπαι, τά μᾶλλον χωρίζοντα ὑμᾶς, δι’ ἅ ἡ ἕνωσις ἔσται ἀδύνατος» (Μελέτη...τ. Β΄, έκδοση 1911, σ. 153).

     «Η Σύνοδος [Κωνσταντίας 1414] διορθώνει! [με την απαγόρευση της Θ. Μετάληψης με τα δύο είδη] τον Σωτήρα που έδωσε την εντολήν [της μετάληψης με τα δύο είδη]… ως και άπασαν την αρχαίαν Εκκλησίαν την οποία κηρύσσει αιρετικήν και αξίαν των ποινών της ιεράς εξετάσεως. Τέτοιες είναι οι αποφάσεις των Δυτικών Συνόδων οι οποίες δεν συγκροτούνται με Άγιο Πνεύμα, αλλά με πνεύμα ανθρώπινο και μάλιστα ιδιοτελές και υστερόβουλο» (Μελέτη Β΄, 180).
     «Η έλλειψη άρα της αγάπης και η εν τω συμβόλω προσθήκη [το filioque=και εκ του Υιού] έφερον το σχίσμα· και τα δύο λοιπόν αποδίδονται στη Ρωμαϊκή Εκκλησία [κατά τον Μάρκο Ευγενικό με τον οποίο συμφωνεί ο αγ. Νεκτάριος]… Είναι αληθώς θαυμαστή η συγκατάβασις της Ανατολικής Εκκλησίας προς την Δυτικήν, περιοριζομένη εις μόνη την αφαίρεσιν της προσθήκης της εν τω Ιερώ Συμβόλω, προς ένωσιν των δύο Εκκλησιών… Οποία αληθώς μετριοφροσύνη! Οποία συγκατάβασις! Οποία αδελφική αγάπη! Και όμως πόσον σκαιώς (=βάναυσα, απαίσια) απεκρούσθησαν υπό της Παπιστικής αγερωχίας και αμεταπείστου γνώμης· γένοιτο ο Θεός κριτής μεταξύ ημών και αυτών» (Μελέτη Β΄, 223-224).
     «Η προσθήκη εις το Σύμβολον (το filioque=και εκ του Υιού) δια λόγους ερμηνευτικούς δεν επιτρέπεται… Τα Σύμβολα μένουσιν άθικτα. Οι προσθήκες της Β΄Οικουμενικής Συνόδου ήταν δογματικές και όχι ερμηνευτικές· και έγιναν από Οικουμενική Σύνοδο… Προσθήκη στο Σύμβολο της πίστεως για λόγους ερμηνευτικούς και ορθώς έτι αιτιολογουμένους, δεν επιτρέπεται… Ουδεμία υφίστατο ανάγκη· πλην δε τούτου, ούτε θεμιτώς, ούτε ευλόγως προσετέθη. Ήτο αθέμιτος διότι…· ήτο παράλογος διότι ήτο λογικώς ανακόλουθη» (Μελέτη Β΄, 248-249).

     «[Όλα τα κείμενα] Ουδέν αναφέρουσι περί της υπερτάτης εξουσίας των παπών επί πάσης της Καθολιικής Εκκλησίας. Ταύτα διδάσκει η ιστορία και η ιερά Παράδοσις και αι άγιαι Γραφαί και η ορθή αυτών ερμηνεία και σε αυτά πειθόμεθα» (Ιερατικόν Εγκόλπιον, εκδ. Ι.Μ. Ύδρας,2006, 119).

521. Όταν, οπουδήποτε –στο σπίτι σου, σ’ ένα πλοίο, ή στην εξοχή- αμφιβάλλης για την παρουσία του Θεού, βάλε στην καρδιά σου τους παρά κάτω λογισμούς, που διατρανώνουν την αλήθεια ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών. «Ο Θεός είναι Παντοκράτωρ. Εξουσιάζει δηλαδή και κρατεί στην παλάμη του τα πάντα, ανάμεσά τους και εμένα τον ίδιο. Όλα τα περιβάλλει με τη δύναμί του, σε όλα είναι παρών. Εξουσιάζει και κρατεί τον αέρα που αναπνέω, τη γη όπου πατώ, το σύμπαν μέσα στο οποίο βρίσκομαι. Είναι εδώ και παντού αλλού». Αν τα σκεφθής αυτά με θερμή καρδιά, θα δης ότι η πίστις σου θα αναγεννηθή, θα ειρηνεύσης και αυτή η ίδια η αλλαγή θα χρησιμεύση σαν επί πλέον απόδειξις της πανταχού παρουσίας του Κυρίου. Δόξα σοι, Πάτερ Παντοκράτωρ!

522. Προσεύχεσαι; Κάθεσαι; Βαδίζεις; Έχεις πλαγιάσει; Συλλογίζεσαι; Χαίρεις; Θλίβεσαι; Είσαι καλά; Είσαι άρρωστος; Είσαι στο σπίτι σου, στην εξοχή, στη θάλασσα; Όπου και αν βρίσκεσαι, ό,τι και αν κάνης, μένε απολύτως βέβαιος ότι ο Θεός σε βλέπει από έξω και από μέσα, με όλους τους λογισμούς σου, με όλες τις επιθυμίες σου, με όλα σου τα έργα, σε όποια κατάστασι και αν είσαι, σε κάθε στιγμή της ζωής σου. Γι’ αυτό η ελληνική γλώσσα τον λέγει Θεό, γιατί βλέπει (θεάται) τα πάντα.

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 216-217)

519. «Σύ, ὁ Θεός … ἔδωκας κληρονομίαν τοῖς φοβουμένοις τὸ ὄνομά σου» (Ψαλμ. ξ’ 6). Ο Θεός έδωσε τον εαυτό του σαν κληρονομιά, σαν περιουσία σ’ εκείνους που τον φοβούνται. Τι απερίγραπτος δωρεά!

520. Η προσευχή στηρίζεται στην πίστι. Πιστεύω ότι υπάρχει ο Θεός και έτσι του μιλώ. Ότι είναι Παντοδύναμος, κρατώντας τα σύμπαντα στην παλάμη του χεριού του και ότι μου έδωσε τη φωνή για να του μιλώ. Έχω πεποίθησι ότι η προσευχή μου φθάνει σ’ Αυτόν, πηγάζοντας από την καρδιά μου. Το ίδιο και η ανταλλαγή γραμμάτων ανάμεσα σε ανθρώπους, που τους χωρίζει κάποια απόστασις, στηρίζεται στην πίστι. Είναι πεπεισμένοι, όταν γράφουν μια επιστολή, ότι το πρόσωπο στο οποίο την απευθύνουν, ζη. Ξέρουν ότι η επιστολή θα φθάση στον προορισμό της, θα προκαλέση ωρισμένες εντυπώσεις, ιδέες και ψυχικές καταστάσεις και ότι η απάντησις που θα έλθη, θα αντιστοιχή στο περιεχόμενο της επιστολής. Όπως στην παρούσα ζωή μας οδηγούν σε πολλά η πίστις και η ελπίδα, έτσι και πολύ περισσότερο στις σχέσεις μας με τον πνευματικίο κόσμο «διὰ πίστεως περιπατοῦμεν, οὐ διὰ εἴδους» (Β’ Κορ. ε’ 7).

(Η εν Χριστώ ζωή μου - Αγ. Ιωάννου της Κροστάνδης, εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 215-216)

«Όποιος πιστεύει στο Γιο έχει ζωή αιώνια» (Ιωάν. 3:36)

Ο αυτοκράτορας της Ρωσίας Πέτρος ο Α’ ήταν άνθρωπος δραστήριος και με μεγαλόπνοες ιδέες. Έμαθε πώς κατασκευάζονται τα καράβια εργαζόμενος σαν κοινός εργάτης σε ναυπηγεία. Όπως λέει η ιστορία, είχε και κάποιες παράξενες ιδέες. Κάποτε αποφάσισε να παρουσιαστεί σαν ζητιάνος σ’ ένα χωριό. Άρχισε να ζητά βοήθεια, πηγαίνοντας από πόρτα σε πόρτα. Απ’ όσες πόρτες χτύπησε, μόνο μια ανταποκρίθηκε. Ήταν το σπίτι ενός πολύ φτωχού ανθρώπου, ο οποίος με πολλή προθυμία κι ευγένεια του πρόσφερε κάτι από τα λίγα που είχε, χωρίς να γνωρίζει ποιος ήταν. Την άλλη μέρα ένα βασιλικό αμάξι σταμάτησε μπρος στην πόρτα του φτωχικού σπιτιού κι ο άνθρωπος που φέρθηκε τόσο γενναιόδωρα στον Αυτοκράτορα προσκλήθηκε να ζήσει στο εξής στο παλάτι της Μόσχας. Πόσο θυμίζει η ιστορία αυτή τον Κύριο Ιησού, ο Οποίος ταπείνωσε τον εαυτό Του και ήρθε στην πόρτα μας, με σκοπό, αν Τον δεχτούμε, να μας ανεβάσει στο Θρόνο της δόξας Του. Άραγε, φίλε, Τον δέχτηκες κι εσύ έτσι; Το ευχόμαστε.

«Στρέψε τ’ αφτί σου κι άκου τα λόγια των σοφών» (Παρ. 22:17)

- Εκείνος που γεννήθηκε από το Θεό είναι σίγουρο ότι θα μοιάζει στο Πατέρα του.
- Η καλοσύνη είναι μια γλώσσα που ο κουφός την ακούει κι ο τυφλός τη βλέπει.
- Η ανησυχία δεν περιορίζει τα προβλήματα του αύριο, αλλά αφαιρεί τη χαρά του σήμερα.
- Αν ακούσεις για μένα και δε με γνωρίσεις, δε χάνεις και τίποτε. Μα αν ακούσεις για το Χριστό και δεν Τον γνωρίσεις, χάνεις το παν και σε τούτη και στην αιώνια ζωή.
- «Πιστεύω πως η Βίβλος είναι το καλύτερο δώρο που έχει δώσει ο Θεός στον άνθρωπο. Όλα τα καλά νέα για το Σωτήρα του κόσμου μεταφέρονται στον άνθρωπο μέσω αυτού του βιβλίου» (Αβραάμ Λίνκολν).
- Η εκδίκηση σε κατεβάζει στο επίπεδο του εχθρού σου.
- Δύο άνθρωποι δεν μπορούν να μισούν ο ένας τον άλλον αν αγαπούν και οι δύο το Θεό.
- Το πρώτο σχολείο του παιδιού είναι η οικογένεια.
- Είναι καλύτερα να βαδίζεις μέσα στο σκοτάδι με το Θεό, παρά μέσα στο φως χωρίς το Θεό.

(Εκδόσεις «Ο Λόγος»)

[επιλογή κειμένων π. Νικόλαος Πουλάδας]
     «Όταν δηλαδή χρειάζεται να ευεργετήσεις, ο κάθε άνθρωπος είναι πλησίον σου· όταν όμως προκύπτει θέμα σχετικό με την αλήθεια, ξεχώριζε τον δικό σου από τον ξένο. Και αν ακόμα έχεις αδελφό από τον ίδιο πατέρα και την ίδια μητέρα, και δεν συμφωνεί μαζί σου στο θέμα της αλήθειας, θεώρα αυτόν πιο βάρβαρο και από τον Σκύθη, αν όμως είναι Σκύθης ή Σαυρομάτης, αλλά γνωρίζει την ακρίβεια των δογμάτων και πιστεύει αυτό πού και συ ο ίδιος πιστεύεις, αυτός ας είναι πιο δικός σου και πιο πλησιέστερος από εκείνον· και τον βάρβαρο και τον μη βάρβαρο από εδώ να τον διακρίνουμε, όχι από τη γλώσσα, ούτε από το γένος, αλλ’ από τη γνώμη και την ψυχή του. Διότι αυτό προ πάντων είναι άνθρωπος, όταν φυλάσσει την ακρίβεια των δογμάτων και κάνει ευσεβή ζωή» (ΕΠΕ 7,401,Εις ΡΜΓ Ψαλμ.)
     «Γιατί δεν θα έχουμε κανένα κέρδος από τα ορθά δόγματα όταν η ζωή μας είναι διεφθαρμένη, όπως ακριβώς δεν υπάρχει κανένα όφελος από την άριστη συμπεριφορά όταν η πίστη μας δεν είναι υγιής. Για να έχουμε λοιπόν ολοκληρωμένη την ωφέλεια, ας ασφαλιζόμαστε και από το ένα και από το άλλο μέρος, φανερώνοντας και σε όλα τα άλλα καρπούς πλούσιους» (ΕΠΕ27,337,Στο Επειδή έχουμε το ίδιο πνεύμα (Β΄),PG 51,287)
     «Ο Κύριος δεν απαγορεύει να εμποδίζονται οι αιρετικοί, να αποστομώνονται, να κόβεται η θρασύτητά τους και να διαλύονται τα συνέδριά τους και οι συγκεντρώσεις τους, αλλά απαγορεύει να φονεύονται» (ΕΠΕ 10,815)
     «Να μη φροντίζουμε μόνο για τα δικά μας πράγματα, αλλά και να διορθώνουμε και να θεραπεύουμε τα αρρωστημένα μέλη μας· αυτό είναι μέγιστο δείγμα της πίστεώς μας. Διότι λέγει, «Από αυτό θα γνωρίσουν όλοι οι άνθρωποι ότι είστε μαθητές μου, αν έχετε αγάπη αναμεταξύ σας». Αγάπη δε γνήσια δείχνει όχι η συμμετοχή σε τράπεζα φαγητών, ούτε ο απλός χαιρετισμός, ούτε τα κολακευτικά λόγια, αλλά το να διορθώσουμε τον πλησίον και να φροντίσουμε για το συμφέρον του, το να ανορθώσουμε τον αμαρτωλό, το να βοηθήσουμε αυτόν που είναι πεσμένος» (ΕΠΕ 8,165.Εις Γένεσιν Θ΄,PG.54,623)
     «Σε κανένα να μη δίνεις αφορμή αντιδικίας καί φιλονεικίας, ούτε στον Ιουδαίο, ούτε στον εθνικό· αλλ’ αν κάπου δεις ότι ζημειώνεται η ευσέβεια, να μην προτιμήσεις την ομόνοια από την αλήθεια, αλλά να σταθείς γενναία μέχρι θανάτου· και ούτε έτσι να πολεμάς με την ψυχή, ούτε να αποστρέφεσαι τη γνώμη, αλλά να μάχεσαι μόνο με τά πράγματα. Γιατί αυτό σημαίνει, «όσο εξαρτάται από σας, να έχετε ειρηνικές σχέσεις με όλους τους ανθρώπους». Και αν εκείνος δεν ειρηνεύει, εσύ να μη γεμίσεις την ψυχή σου με πάθος, αλλά να είσαι φίλος ως προς τη διάθεση, πράγμα που προανέφερα, χωρίς να προδίδεις πουθενά την αλήθεια» (ΕΠΕ 17,493P.G. 60,611 Εις Ρωμαίους 23,2)
     ««Δια να περισσεύη η αγάπη σας με πλήρη γνώσιν και με κάθε διάκρισιν». Δεν θαυμάζει απλώς ούτε την φιλίαν, ούτε την αγάπην, αλλά την αγάπην που προέρχεται από πλήρη γνώσιν· δηλαδή, να μη μεταχειρίζεσθε προς όλους την ίδια αγάπη, διότι αυτό είναι γνώρισμα όχι της αγάπης, αλλά της ψυχρής διαθέσεως. Τι σημαίνει, «με πλήρη γνώσιν;». Δηλαδή, με κρίση, με σκέψιν, με συναίσθησιν. Διότι υπάρχουν μερικοί που αγαπούν χωρίς περίσκεψιν, με επιπολαιότητα και κατά τύχην·… «Με πλήρη γνώσιν», λέγει, «και με πάσαν διάκρισιν, ώστε να διακρίνετε τας διαφοράς επί των ηθικών ζητημάτων», αυτά, δηλαδή, που σας συμφέρουν. Δεν τα λέγω αυτά εξ’ αιτίας μου, λέγει, αλλά εξ’ αιτίας σας· διότι υπάρχει φόβος μήπως διαφθαρεί κανείς από την αγάπην των αιρετικών. Αυτό δηλαδή υπαινίσσεται… να είστε σεις ειλικρινείς, δια να μην παραδεχθείτε, δηλαδή, με το πρόσχημα της αγάπης κανένα νόθον δόγμα. Πώς λοιπόν λέγει· «Να έχετε ειρηνικές σχέσεις με όλους, αν είναι δυνατόν, τους ανθρώπους»; Να έχετε ειρηνικές σχέσεις, είπε, και όχι να αγαπάτε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να βλάπτεσθε από την φιλία. «Εάν λοιπόν το δεξιόν σου μάτι σε σκανδαλίζει», λέγει, «βγάλε αυτό και πέταξέ το μακρυά»» (ΕΠΕ 21,391-393 Εις Φιλιπ.Ομιλ.Γ,PG 62,191)
     «Ας αποστρεφόμαστε τις συνάξεις των αιρετικών, ας ακολουθούμε παντοτινά την ορθή πίστη και ας επιδείξουμε βίο ακριβή και συμπεριφορά σύμφωνη με τα δόγματα» (ΕΠΕ 27,605, PG 56,256 Ουδέποτε αφ’ εαυτού ποιεί ο Υιός)
     «…τώρα [αφού ο επίσκοπος ξεχώρισε τα λείψανα] που βρίσκονται μόνα τους τα μαργαριτάρια (λείψανα ορθοδόξων μαρτύρων), που ξέφυγαν τα πρόβατα από τους λύκους (λείψανα αιρετικών μαρτύρων που ήταν θαμμένα μαζί), που απομακρύνθηκαν οι ζωντανοί από τους νεκρούς. Γιατί ούτε προηγουμένως έγινε σε αυτούς κάποιο κακό από το ότι ήταν μαζί θαμμένοι… ο λαός μας όμως υπέφερε πολύ από τους τόπους, όταν έτρεχε προς τα λείψανα των μαρτύρων και προσευχόταν με αμφιβολία και αβεβαιότητα, επειδή δεν γνώριζε τους τάφους των αγίων και που ήταν θαμμένοι οι αληθινοί θησαυροί. Και γινόταν το ίδιο όπως αν ένα κοπάδι πρόβατα, ενώ έτρεχε να απολαύσει καθαρά νερά, πλησίαζε μεν στις καθαρές πηγές, γύριζε όμως πάλι πίσω επειδή αναδυόταν από κάπου εκεί κοντά βρώμα και δυσοσμία. Έτσι συνέβαινε και στην περίπτωση αυτού του ποιμνίου. Βάδιζε ο λαός προς τις καθαρές πηγές των μαρτύρων, όταν όμως αισθανόταν την αιρετική δυσοσμία που αναδυόταν από εκεί κοντά γύριζε πάλι πίσω… Και (ο επίσκοπος) για τους μάρτυρες έδειξε τιμή, επειδή τους απάλλαξε από τους κακούς γείτονες» (ΕΠΕ 36,203)
     «Αλλά δεν πιστεύει στην Αγία Γραφή. Να αποστραφείς στη συνέχεια αυτον ως παράφρονα και ανόητο. Διότι εκείνος που δεν πιστεύει στο δημιουργό των όλων, επειδή αποδίδει με ψέμα την αλήθεια, ποιας συγγνώμης θα είναι δυνατον να τύχει ποτέ; Εκείνοι έχουν προσποιητό χρώμα, και υποδυόμενοι πρόσωπο επιείκειας, κρύβουν μέσα στο δέρμα του προβάτου τον λύκο. Αλλά εσύ να μην εξαπατηθείς, αλλά για αυτό ακριβώς να μισήσεις υπερβολικά αυτον, διότι σε σένα μεν τον συνανθρωπο υποκρίνεται επιείκεια, στο Θεό όμως, τον Δεσπότη των όλων, ήγειρε πόλεμο και βαδίζοντας εναντίον της δικής του σωτηρίας, δεν αισθάνεται» (2,41)
     «Πρέπει να προσέχετε με ακρίβεια σ’ αύτα πού λέγονται. Υπάρχει γκρεμός και χαράδρα βαθειά και από τις δύο πλευρές, αν δεν διαβάσουμε το ρητό προσεκτικά…. Γιατί δεν πρέπει να εξετασουμε μόνο το «δεν είναι ο άνθρωπος κύριος των πράξεών του», αλλά και όλη τη συνέχεια, και για ποιούς ειπώθηκε και από ποιόν και για ποιόν και γιατί, και πότε και με ποιό τρόπο. Γιατί δεν αρκεί να λέμε, ότι στις Γραφές είναι γραμμένο, ούτε γενικά αποσπώντας λόγια και μαδώντας τα μέλη του σώματος των θεόπνευστων Γραφών, και παίρνοντας τα έρημα και ξένα προς τη συναφειά τους, να τα παραποιούμε όπως εμείς θέλουμε και χωρίς φόβο. Γιατί έτσι πολλές διδασκαλίες μπήκαν στη ζωή μας παραποιημένες, με το να πείθει ο διάβολος τους πιο ράθυμους να απαγγέλλουν παραποιημένα τα κείμενα των Γραφών, ή προσθέτοντας ή αφαιρώντας να επισκοτίζουν την αλήθεια. Δεν αρκεί λοιπόν να πούμε, ότι είναι γραμμένο στη Γραφή, αλλά πρέπει να διαβάσουμε και όλη τη συνέχεια· γιατί, αν διακόπτουμε τη μεταξύ τους συνέχεια και συνάφεια, θα προκύψουν με τον τρόπο αυτό πολλές πονηρές διδασκαλίες… Και όχι μόνο δεν πρέπει να τα αποκόπτουμε από τη συνάφειά τους, αλλά και να τα προφέρουμε σωστα, και να μην προσθέτουμε τίποτα. Πολλοί λοιπόν περιφέρουν και άλλα χωρία των Γραφών, απαγγέλλοντας τα παραποιημένα… Περιφέρουν επίσης και άλλο ρητό, χωρίς να διαστρέφουν το νόημά του, αλλά προσθέτοντας και άλλο που δεν είναι γραμμένο. Γιατί τέτοια είναι η πανουργία του διαβόλου να εισάγει τα ολέθρια διδάγματα του ή με πρόσθεση ή με αφαίρεση ή με διαστροφή ή με παραποίηση των κειμένων…. Δεν πρέπει τα χωρία της Γραφής να τα λέμε έτσι αόριστα, ούτε να τα αποκόπτουμε από τή συνάφειά τους, ούτε να τα αποσπούμε από την ενότητά τους, ούτε να τα παίρνουμε απομονώνοντάς τα και απογυμνώνοντάς τα από τη βοήθεια των επομένων και των προηγουμένων, και να συκοφαντουμε αόριστα και να επιδρούμε δυσμενώς. Γιατί δεν είναι άτοπο, όταν δικαζόμαστε στο δικαστήριο για βιοτικά πράγματα, να διεκδικούμε όλα τα δικαιώματά μας, και τόπους και καιρούς και αιτίες και πρόσωπα, και να προσκομίζουμε μύρια άλλα στοιχεία, ενώ όταν έχουμε αγώνες για την αιώνια ζωή, να αναφέρουμε έτσι γενικά και τυχαία τα χωρία των Γραφών; Και ένα νόμο βασιλικό δεν τον αναφέρει κανείς γενικά και αόριστα, και αν δεν πει και τον χρόνο και δε δείξει και αυτόν που τον εξέδωσε και δεν τον παρουσιάσει σωστό και ολόκληρο, δικάζεται και τιμωρείται με την έσχατη ποινή, ενώ εμείς αναφέροντας, όχι νόμο ανθρώπινον, αλλά αυτόν που ήρθε από πάνω, από τον ουρανό, τον χρησιμοποιούμε με τόσο μεγάλη επιπολαιότητα, ώστε να αποσπούμε τμήματα ή μέρη του; Και που αύτα είναι άξια δικαιολογίας και συγγνώμης;» (8Α,479-485)
     «Δεν ήλθα να φέρω ειρήνη στη γη»(Ματθ. 10,34). Μα τότε πώς τους παρήγγειλε να αποδίδουν χαιρετισμό ειρήνης σε κάθε σπίτι που θα πήγαιναν (Ματθ. 10,12); Πώς τότε και οι άγγελοι έψαλλαν «Δοξασμένος ας είναι ο ύψιστος Θεός και σε όλη τη γη ας βασιλεύσει η ειρήνη»; Πώς επίσης και οι προφήτες ευαγγελίζονταν την ειρήνη; Διότι αυτό κατεξοχήν είναι η ειρήνη, όταν δηλαδή αποκόπτεται αυτό που έχει ασθενήσει, όταν αποχωρίζεται αυτός που στασιάζει. Διότι μόνο έτσι είναι δυνατον να ενωθεί ο ουρανός με τη γη. Διότι και ο γιατρός έτσι διασώζει το υπόλοιπο σώμα, όταν αποκόψει δηλαδή το μέλος εκείνο που δεν είναι δυνατον να θεραπευτεί. Ομοίως και ο στρατηγός όταν οδηγήσει σε διαχωρισμό αυτους που ομονοούν κακά. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και στον πύργο εκείνο (της Βαβέλ)· διότι την κακή ειρήνη την διέλυσε η καλή διαφωνία και έφερε την ειρήνη (Γένεση 18,1). Αλλά και ο Παύλος έτσι απέσχισε εκείνους που συμφωνούσαν εναντίον του (Πράξ. 23,6-7). Και στον πόλεμο του Ναβουθέ η συμφωνία εκείνη ήταν χειρότερη από κάθε άλλο (Γ΄Βασ. 20,1). Διότι δεν είναι παντου καλό η ομόνοια, διότι και οι ληστές συμφωνούν μεταξύ τους. Επομένως ο πόλεμος δεν είναι έργο της πρόθεσης του Κυρίου, αλλά προέρχεται από τη γνώμη των ανθρώπων. Διότι ο Κύριος ήθελε όλοι οι άνθρωποι να συμφωνούν ως προς την ευσέβεια. Επειδή όμως εκείνη στασιάζουν, γίνεται πόλεμος»(ΕΠΕ τομος 10 σελ. 492-494)
     «Αλλά ούτε έτσι μπορούμεν να πανηγυρίζωμεν πλήρως δια την νίκην, εξ’ αιτίας της ολιγωρίας των πολλών. Διότι και μυρίας φοράς αν τους νικήσωμεν με τα δόγματα, θα μας κατηγορήσουν τον βίον των πολλών οι οποίοι συγκεντρώνονται με το μέρος μας, τα τραύματα και τα ψυχικά νοσήματα. Πώς λοιπόν να τολμήσωμεν να σας εμφανίσωμεν εις την παράταξιν, την στιγμήν κατα την οποίαν και εμας μας επηρεάζετε, βαλλόμενοι ευθέως και διακωμωδούμενοι από τους αντιπάλους;… Όταν δε κάποτε ανανήψετε και γίνετε ικανοί να καταβάλετε και άλλους, τότε θα σας διδάξω και αυτήν την τακτικήν και θα σας εκπαιδεύσω πώς να μεταχειρίζεσθε αυτά τα όπλα· μάλλον και αυτά τα έργα θα σας είναι όπλα και αμέσως όλοι θα υποκύψουν, εάν είσθε ελεήμονες, εάν είσθε επιεικείς, εάν γίνετε ήμεροι και ανεξίκακοι, εάν επιδείξετε όλας τας άλλας αρετάς.Εάν δε μερικοί έχουν αντίρρησιν, τότε θα προσθέσωμεν και τα δικά μας, εκθέτοντες τα δικά σας, αφού τώρα τουλάχιστον εμποδιζώμεθα, από ιδικής σας πλευράς, εις τον δρόμον αυτόν. Κύτταξε όμως. Λέγομεν ότι ο Χριστός έκαμε μεγάλα έργα, μεταμορφώσας τους ανθρώπους εις αγγέλους. Όταν όμως μας ζητούν συγκεκριμένα στοιχεία και προκαλούμεθα να παρουσιάσωμεν από το πλήθος αυτό αποδείξεις, αποστομωνόμεθα. Φοβούμαι μάλιστα μήπως αντί αγγέλων βγάλω, ωσάν από κανένα χοιροστάσιον, χοίρους και θηλυμανείς ίππους» (12,359-363)
     «Και έγινε σχίσμα (=διχασμός) μεταξύ τους»(Iω. 9,16). Αυτός ο διχασμός άρχισε πρώτα να γίνεται στο λαό και μετα και μεταξύ των αρχόντων. «Και οι μεν έλεγαν ότι είναι αγαθός, άλλοι όμως· δεν είναι αλλά εξαπατα το πλήθος» (Ιω. 7,12). Βλέπεις πώς έλειπε περισσότερο η σύνεση από τους άρχοντες με αποτέλεσμα να διχαστουν αργότερα; Αλλά μετα τον διχασμό δεν επέδειξαν και πάλι τίποτα το γενναίο, βλέποντας μπροστα τους τους Φαρισαίους. Διότι, εάν είχαν αποσχιστεί πλήρως, γρήγορα θα γνώριζαν την αλήθεια· διότι είναι δυνατον να υπάρχει καλό σχίσμα. Για αυτό και αυτός έλεγε· «Δεν ήλθα να βάλω ειρήνη στη γη αλλά μαχαίρι» (Ματθ. 10,34). Υπάρχει βεβαίως και κακή ομόνοια και υπάρχει και καλή διαφωνία· διότι αυτοί που έχτιζαν τον πύργο (της Βαβέλ) είχαν ομόνοια μεταξύ τους για κακό του εαυτου τους, και αυτοί οι ίδιοι πάλι διχάστηκαν χωρίς να το θέλουν μεν, αλλά όμως προς το συμφέρον τους. Και οι γύρω από τον Κορέ ομονόησαν κακά, για αυτό καλά διχάστηκαν· και ο Ιούδας ομονόησε με τους Ιουδαίους κακά. Υπάρχει λοιπόν και καλό σχίσμα και υπάρχει και κακή ομόνοια. Για αυτό λέει «Εάν το μάτι σου σε σκανδαλίζει, βγάλε το· εάν το πόδι σου, κόψε το» (Ματθ. 5,29 και 8,9). Εάν όμως είναι αναγκη να αποσχιζόμαστε από ένα μέλος μας που είναι με κακό τρόπο ενωμένο με μας, δεν είναι πολύ περισσότερο αναγκη και από φίλους, που είναι με κακό τρόπο ενωμένοι με μας; Επομένως δεν είναι πάντοτε η ομόνοια καλή, όπως ακριβώς λοιπόν ούτε ο διχασμός είναι κακός πάντοτε. Αυτα τα λέω για να αποφεύγουμε τους πονηρούς και να αναζητουμε τους αγαθούς· διότι εάν από τα μέλη αποκόπτουμε εκείνο που είναι σάπιο και αθεράπευτο, φοβούμενοι μήπως και το υπόλοιπο σώμα υποστεί την ίδια βλάβη, και το κάνουμε αυτό, όχι επειδή περιφρονούμε εκείνο, αλλά θέλοντας να διαφυλάξουμε το υπόλοιπο σώμα, πόσο μάλλον είναι αναγκη να το κάνουμε αυτό για εκείνους που είναι μαζί μας για κακό; Βέβαια εάν μπορούσαμε και εκείνους να διορθώσουμε και οι ίδιοι να μην βλαφτουμε, όλα πρέπει να τα κάνουμε, εάν όμως και εκείνοι παραμένουν αδιόρθωτοι και εμας βλάπτουν, είναι αναγκη να τους αποκόπτουμε και να τους απορρίπτουμε· διότι πολλές φορές έτσι θα έχουν μεγαλύτερο κέρδος. Για αυτό και ο Παύλος έτσι συμβούλευε, λέγοντας· «Διώξτε το πονηρό από αναμεσά σας» (Α΄ Κορ. 5,13) και «Για να εκλείψει από αναμεσά σας εκείνος που έκανε αυτό το έργο» (Α΄Κορ. 5,2). Διότι είναι κακό, μεγάλο κακό η συναναστροφή με πονηρούς. Δεν προσβάλλει με τόση ταχύτητα η αρρώστια και ούτε η ψώρα καταστρέφει αυτους που μολύνθηκαν και πάσχουν από τη νόσο, όσο η κακία των πονηρών ανδρών» (14, 57-61)
     «Ας μη σκανδαλιζόμαστε από τα όσα λένε οι αιρετικοί· διότι πρόσεχε στην αρχή του κηρύγματος πόσα σκάνδαλα υπήρχαν. Δεν εννοώ εκείνα πού προέρχονταν από τους μή Χριστιανούς (διότι αύτα δεν ήταν τίποτε), αλλ’ εκείνα που προέρχονταν μέσα από την Εκκλησία… Ο μεν ένας, που δεν έχει κανένα να τον οδηγήσει στην πλάνη, κρατώντας σταθερά την αλήθεια, δεν θα μπορούσε να γίνει μεγάλος εραστής της αλήθειας, ενώ εκείνος που έχει πολλούς που τον αποσπούν απ’ αυτήν, αυτός ευδοκιμεί στην αρετή…. Έρχεται ο Έλληνας και λέγει 'Θέλω να γίνω Χριστιανός, αλλά δεν ξέρω σε ποιόν να προσκολληθώ, διότι υπάρχει σε σας πολλή διαμάχη και διαφωνία, πολύς θόρυβος· ποιο δόγμα να προτιμήσω; ποιο να διαλέξω; Ο καθένας λέγει ότι εγώ έχω την αλήθεια· σε ποιόν να πιστέψω, τη στιγμή που δεν γνωρίζω τίποτε από τις Γραφές;’. Και εκείνοι προβάλλουν αυτό· αυτό είναι πάρα πολύ πρός όφελός μας· διότι, εάν μεν λέγαμε να πιστέψεις στις σκέψεις μας, πολύ σωστά θ’ ανησυχούσες, εάν όμως λέμε να πιστεύεις στις Γραφές, αυτές όμως είναι απλές και αληθινές, εύκολο σου είναι να κρίνεις που υπάρχει η αλήθεια. Εάν κάποιος συμφωνεί με εκείνες, αυτός είναι Χριστιανός, εάν κάποιος μάχεται εκείνες, αυτός βρίσκεται πολύ μακριά από τον κανόνα αυτό. Τι λοιπόν, αν εκείνος έλθει και σου πει, αυτό λέγεται στη Γραφή, ενώ συ άλλο λες, και ερμηνεύετε διαφορετικά τις Γραφές, παρασύροντας τις σκέψεις αυτών; Συ, λοιπόν, πες μου, δεν έχεις νου ούτε κρίση; Και πώς, λέγει, θα μπορούσα, τη στιγμή που δεν γνωρίζω να κρίνω τα δικά σας; εγώ θέλω να γίνω μαθητης, ενώ συ με κάμνεις από τώρα δάσκαλο. Αν λέγει αυτά τι απάντηση, λέγει, να του δώσουμε; πώς θα τον πείσουμε; Ας τον ρωτησουμε, εάν αυτά δεν είναι δικαιολογία και πρόφαση· ας τον ρωτησουμε, αν περιφρόνησε τους Έλληνες. Οπωσδήποτε κάτι θα πει διότι βέβαια δεν θα έλθει προς τα δικά μας αν δεν περιφρόνησε αυτούς. Ας τον ρωτήσουμε για τις αιτίες για τις οποίες τους περιφρόνησε· διότι βέβαια δεν τους περιφρόνησε έτσι τυχαία. Είναι ολοφάνερο ότι θα πει τους περιφρόνησε επειδή είναι κτίσματα οι θεοί τους και δεν είναι άκτιστος ο Θεός τους. Πολύ καλά· Αν λοιπόν αυτά μεν τα βρει στις άλλες αιρέσεις, τα δε αντίθετα σ’ εμάς, τι πρέπει να του πούμε; Όλοι ομολογούμε ότι ο Χριστος είναι Θεός. Ας δούμε όμως ποιοι τον πολεμούν και ποιοι δεν τον πολεμούν. Εμείς, λέγοντας Θεό, λέμε και πράγματα άξια για το Θεό, ότι δηλαδή έχει εξουσία, ότι δεν είναι δούλος, ότι είναι ελεύθερος, ότι από μόνος του τα κάμνει όλα, ενώ εκείνος που τον μάχεται λέγει το αντίθετο. Πάλι κάμνω την ερώτηση, εάν πρόκειται να σπουδάσεις γιατρός, πές μου, άραγε αποδέχεσαι τα λεγόμενα έτσι στην τύχη και χωρίς να τα εξετάσεις; αν και βέβαια υπάρχουν πολλά δόγματα σ’ εκείνους. Εάν λοιπόν αποδέχεσαι έτσι στην τύχη εκείνα που θ’ ακούσεις, δεν είναι αυτό γνώρισμα ανδρός, εάν όμως έχεις κρίση και νου, οπωσδήποτε θ’ αντιληφθείς το σωστό. Εμείς λέμε Υιό και επαληθεύουμε αυτό πού λέμε, ενώ εκείνοι λένε μεν, δεν το ομολογούν όμως. Και για να μιλήσω σαφέστερα, εκείνοι έχουν ορισμένους, από τους οποίους ονομάζονται, το όνομα δηλαδή του ίδιου του αιρεσιάρχη, και το ίδιο συμβαίνει με κάθε αίρεση· σ’ έμας όμως κανένας άνδρας δεν μας έδωσε τό όνομα, άλλ’ η ίδια ή πίστη μας. Αλλ’ αυτό είναι δικαιολογία και πρόφαση. Διότι πες μου, γιατί, αν μεν πρόκειται ν’ αγοράσεις ένδυμα, αν και βέβαια είσαι άπειρος της υφαντικής τέχνης, δεν λέγεις αυτά τα λόγια, ότι δηλαδή «Δεν γνωρίζω ν’ αγοράσω, με εμπαίζουν», αλλά κάνεις τα πάντα για να μάθεις; Και αν ακόμα θελήσεις ν' αγοράσεις ο,τιδήποτε, κάνεις τα πάντα εξετάζοντάς τα με λεπτομέρεια, ενώ εδώ λες αύτα. Ώστε, λοιπόν, σύμφωνα με τα λόγια σου αυτά τίποτε γενικά δεν θ’ αποδεχθείς. Διότι ας υποθέσουμε ότι υπάρχει κάποιος, που δεν έχει καθόλου δόγμα, αν και εκείνος λέγει, αυτό που λες συ για τους Χριστιανούς. Υπάρχει τόσο πλήθος ανθρώπων και έχουν δόγματα διάφορα· ο μεν ένας είναι Έλληνας, ο άλλος Ιουδαίος και ο άλλος Χριστιανός, πρέπει κατ’ ανάγκη να μην αποδεχθώ κανένα δόγμα (διότι πολεμούν ο ένας τον άλλο), ενώ εγώ είμαι μαθητής και δεν θέλω να γίνω κριτής, ούτε να κατηγορώ έξω κάποιο από τα δόγματα αυτά, οπωσδήποτε αυτή η πρόφασή σου δεν ευσταθεί καθόλου· διότι όπως ακριβώς κατόρθωσες να απορρίψεις το νόθο, έτσι θα μπορέσεις και εδώ να εξετάσεις και να βρεις το ωφέλιμο· διότι, εκείνος μεν που δεν κατηγόρησε γενικά κανένα δόγμα, εύκολα θα τα πει αυτα, ενώ εκείνος που κατηγόρησε, και αν ακόμα δεν έχει αποδεχθεί κανένα, προχωρώντας σιγά-σιγά θα μπορέσει ν’ αντιληφθεί το σωστό. Ας μην προβάλλουμε, λοιπόν, δικαιολογίες, ούτε και προφάσεις διότι όλα είναι εύκολα. Θέλεις να σου δείξω ότι αυτά είναι πρόφαση; Γνωρίζεις εκείνα που πρέπει να πράττεις και εκείνα που δεν πρέπει να πράττεις; Γιατί λοιπόν δεν πράττεις εκείνα που πρέπει να πράττεις, αλλά πράττεις εκείνα που δεν πρέπει; Πράξε εκείνα και με ορθή σκέψη ζήτησε από το Θεό, και αυτός οπωσδήποτε θα σου αποκαλύψει εκείνο που πρέπει. «Ο Θεός», λέγει, «δεν είναι προσωπολήπτης, αλλά σε κάθε έθνος εκείνος που τον φοβάται και εκτελεί το ορθό είναι δεκτός απ’ αυτόν». Δεν είναι δυνατό να μην πεισθεί εκείνος που ακούει χωρίς προκαταληψη. Διότι, όπως ακριβώς, εάν υπήρχε κάποιος κανόνας, προς τον οποίο έπρεπε ο καθένας να συμμορφώνεται, δεν χρειαζόταν και πολλή σκέψη, αλλά θα ήταν εύκολο ν’ αντιληφθεί κανείς εκείνον που τον παραβαίνει, έτσι και τώρα. Πώς λοιπόν δεν αντιλαμβάνονται το ορθό; Πολλά τα κάνει και η προκατάληψη και οι ανθρώπινες αιτίες. Αυτό, λέγει, και εκείνοι λένε για εμάς. Πώς; Μήπως δηλαδή αποσχισθήκαμε από την Εκκλησία; μήπως έχουμε αιρεσιάρχες; μήπως έχουμε το όνομά μας από ανθρώπους; μήπως υπάρχει κάποιος από εμάς που προέχει, όπως ακριβώς σ’ άλλους μεν είναι ο Μαρκίων, σ’ άλλους ο Μανιχαϊος, σ’ άλλους δε ο Άρειος, και σ’ άλλους κάποιος άλλος αρχηγός αιρέσεως; Εάν, βεβαίως, και εμείς φέρουμε το όνομα κάποιου, όμως όχι εκείνων πού έγιναν αρχή της αιρέσεως, άλλ’ εκείνων πού υπήρξαν προϊστάμενοί μας και κυβέρνησαν την Εκκλησία. Δεν έχουμε δασκάλους πάνω στη γη, μη γένοιτο! έναν δάσκαλο έχουμε, εκείνον που βρίσκεται στους ουρανούς. Και εκείνοι, λέγει, τα ίδια προβάλλουν. Αλλ’ όμως υπάρχει το όνομα που κατηγορεί αυτούς και κλείνει τα στόματά τους. Πολλοί Έλληνες έγιναν Χριστιανοί και κανένας δεν ρώτησε αυτά, αλλά και στους φιλοσόφους υπήρχαν αυτά και κανένας δεν εμποδίσθηκε από εκείνους που μπορούσαν να κάνουν ορθή εκλογή. Γιατί δεν είπαν, όταν συζητούσαν αυτά, ότι και αυτοί και εκείνοι Ιουδαίοι είναι, σε ποιόν πρέπει εμείς να πιστέψουμε; Αλλά πίστεψαν, όπως έπρεπε» (16Α,287-297)
     «Και πρόσεχε, δεν είπε απλώς, «Λύκοι», αλλά πρόσθεσε «φοβεροί», υπονοώντας την αγριότητα αυτών και την θρασύτητα· και το πιο φοβερό είναι, ότι λέγει πως από αυτούς τους ίδιους θα ξεπηδήσουν αυτοί, πράγμα που είναι και πάρα πολύ φοβερό, όταν ο πόλεμος είναι και εμφύλιος. Και πολύ καλά είπε, «Προσέχετε», για να δείξει ότι το πράγμα είναι πάρα πολύ σοβαρό (διότι ή Εκκλησία είναι), και ότι είναι μεγάλος ο κίνδυνος (διότι με το αίμα του ο Κύριος τη λύτρωσε), και ότι είναι μεγάλος ο πόλεμος και διπλός» (16Α,607)
     «Έπειτα λέγεται και η αιτία της εξεγέρσεως· «Για να παρασύρουν τους μαθητές». Ώστε για τίποτε άλλο δεν δημιουργούνται οι αιρέσεις, παρά γι’ αυτό. Έπειτα ακολουθεί και η παρηγοριά· «Την οποία απέκτησε», λέγει, «με το δικό του αίμα». Εάν λοιπόν την απέκτησε με το δικό του αίμα, οπωσδήποτε θα την προστατεύσει» (16Α, 611)
     «Αλλ’ αποδείχθηκε ακόμη λαμπρότερη η αλήθεια, χωρίς να έπαθε καμιά βλάβη από τις μηχανορραφίες του διαβόλου, αλλά και έλαμψε περισσότερο διότι, εάν δεν υπήρχαν αγύρτες, και υπερίσχυαν τότε αυτοί, ίσως θα μπορούσε κάποιος να τους κατηγορήσει, τη στιγμή όμως που ενώ παρουσιάσθηκαν αγύρτες, αυτοί υπερίσχυσαν, αυτό είναι το άξιο θαυμασμού. Γι’ αυτό και δεν εμποδίζονται να εμφανισθούν οι απατεώνες, ώστε με τον τρόπο αυτόν να λάμψουν περισσότερο… Ας μη στενοχωρούμαστε λοιπόν για το ότι υπάρχουν αιρέσεις, τη στιγμή που και ψευδόχριστοι θέλησαν να παρουσιασθούν με τρόπο απατηλό φέροντας το όνομα του Χριστού και πριν απ' αυτό και μετα απ’ αυτό, για να τον επισκιάσουν. Αλλ’ η αλήθεια λάμπει και είναι παντού ολοφάνερη. Το ίδιο συνέβηκε και με τους προφήτες· παρουσιάσθηκαν ψευδοπροφήτες και συγκρινόμενοι μ’ αυτούς έλαμψαν περιοσότερο οι αληθινοί προφήτες. Καθόσον η ασθένεια καθιστά φανερή την υγεία, το σκοτάδι το φως, και η κακοκαιρία τη γαλήνη. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι Έλληνες ήταν πλάνοι και αγύρτες· διότι εκείνοι ελέγθηκαν. Το ίδιο συνέβηκε και στην περίπτωση του Μωϋσή· επέτρεψε ο Θεός τους μάγους, για να μη θεωρηθεί μάγος ο Μωϋσής· άφησε αυτούς να διδάξουν όλους μέχρι σε ποιό σημείο μπορεί να καυχιέται η μαγεία· η απάτη τους δεν κράτησε περισσότερο, αλλ’ οι ίδιοι ομολόγησαν την ήττα τους. Σε τίποτε δεν μας βλάπτουν οι απατεώνες, ή καλύτερα μας κάνουν και καλύτερους, αν κανείς θέλει να είναι προσεκτικός. Τι λοιπόν, λέγει, θα κάνουμε, όταν υπάρχει για μας η ίδια γνώμη που υπάρχει γι’ αυτούς; Αυτή η γνώμη δεν προέρχεται από εμάς, αλλά από εκείνους πού δεν κρίνουν ορθά» (16Β,47-49)
     «Θέλεις να μάθεις πόση είναι η λαμπρότητα του ενάρετου τρόπου ζωής, πόση δύναμη έχει να πείθει; Πολλοί από τους αιρετικούς με τον τρόπο αυτόν υπερίσχυσαν, αν και οι διδασκαλίες τους είναι λανθασμένες, οι πολλοί από τους ανθρώπους από σεβασμό προς τον ενάρετο τρόπο ζωής αυτών δεν έλαβαν υπ' όψη καθόλου τη διδασκαλία τους, άλλοι πάλι αν και τους κατηγορούν για τη διδασκαλία τους, όμως τους συμπάθησαν εξ’ αιτίας του τρόπου ζωής τους· όχι βέβαια ορθά, πλήν όμως αυτό έπαθαν. Αυτό διέφθειρε τα σεμνα της πίστεώς μας, αυτό ανέτρεψε τα πάντα, το να μη γίνεται για κανένα κανένας λόγος για ενάρετη ζωή, αυτό καταστρέφει την πίστη. Λέμε ότι ο Χριστός είναι Θεός, και αμέτρητα άλλα προβάλλουμε, μαζί με τα άλλα δε και αυτό, το ότι δηλαδή έπεισε όλους να ζουν ορθά· αλλ’ αυτό συμβαίνει σέ λίγους. Ο φαύλος τρόπος ζωής καταστρέφει το δόγμα της αθανασίας της ψυχής, το δόγμα της κρίσεως» (16Β,75-77)
     ««Να λέγετε όλοι την ιδίαν ομολογίαν και να μην υπάρχουν μεταξύ σας σχίσματα».Η έμφασις του σχίσματος και η λέξις και μόνον έθετεν είς κατηγορίας. Διότι με το σχίσμα δεν παράγονται πολλά ολόκληρα μέρη, αλλά χάνεται και το αρχικόν εν. Διότι, εάν μεν υπήρχον εκκλησίαι ολόκληροι, πολλά θα ήσαν τα συστήματα· εάν όμως υπάρχουν σχίσματα, αφανίζεται και το αρχικόν εν. Διότι το ολόκληρον, όταν διαιρεθή είς πολλά, όχι μόνο δεν γίνεται πολλά, αλλά καταστρέφεται και το Εν. Τέτοια είναι η φύσις των σχισιμάτων. Κατόπιν, επειδή τους κατηγόρησεν εντονως με το να χρησιμοποιήσει την λέξιν «σχίσμα», πάλιν μετριάζει και πραΰνει τον λόγον του, λέγων «να είσθε δε ενωμένοι με το ίδιον πνεύμα και την ιδίαν γνώμην». Επειδή δηλαδή είπεν «ίνα το αυτό λέγητε», να μη νομίσητε —λέγει— ότι είπα πως η ομόνοια ευρίσκεται μόνον εις τους λόγους· διότι επιζητώ την συμφωνίαν που ευρίσκεται εις την σκέψιν. Αλλά, επειδή είναι δυνατον να υπάρχη συμφωνία είς την σκέψιν, αλλά όχι εις όλα τα θέματα, δια τούτο προσέθεσε και το «να είσθε δε ενωμένοι». Διότι εκείνος πού εις ένα θέμα είναι ηνωμένος, ενώ εις άλλο σκέπτεται διαφορετικώς, δεν έχει ακόμη ενωθή, ούτε έχει τελειοποιηθή εις ομοφροσύνην. Είναι δυνατόν να συμφωνεί κάποιος με την σκέψιν του, αλλά να μη συμφωνεί καθόλου με την εσωτερικήν του διάθεσιν, όπως π.χ. όταν, ενώ έχουμεν την ιδίαν πίστιν, δεν είμεθα ενωμένοι κατα την αγάπην· έτσι δηλαδή ενωνόμεθα μεν ως προς τον νούν —διότι έχομεν τας αυτάς σκέψεις— όχι όμως ακόμη ως προς την εσωτερικήν διάθεσιν. Τουτο ακριβώς συνέβη και τότε, διότι άλλος επροτίμα τον τάδε, ενώ άλλος τον τάδε. Δια τούτο λέγει ότι πρέπει να συμφωνούμεν και κατά την σκέψιν και κατα την εσωτερικήν διάθεσιν. Διότι τα σχίσματα δεν συνέβησαν λόγω των διαιρέσεων κατα την πίστιν, αλλά λόγω των διαιρέσεων κατα την ψυχικήν διάθεσιν εξ’ αιτίας της τάσεως του ανθρώπου πρός έριδας» (18,57-59)
     ««Ο υπερήφανος όμως και καταφρονητης και αλαζονικός άνθρωπος τίποτε δεν μπορεί να επιτύχει». Ας ακούσουν οι αιρετικοί την πνευματική φωνή. Γιατί τέτοια είναι η φύση των λογισμών. Μοιάζει με κάποιο λαβύρινθο και με γρίφους, χωρίς να έχει πουθενά κανένα τέλος, ούτε ν' αφήσει το λογισμό να σταθεί πάνω στην πέτρα και ξεκινάει από την αλαζονεία. Γιατί, επειδή αισθάνονται ντροπή για την παραδοχή της πίστης και νομίζουν πως αγνοούν τα ουράνια, ρίχνουν τον εαυτό τους σε κονιορτό αναρίθμητων λογισμών. Έπειτα, άθλιε και ταλαίπωρε και άξιε για πάρα πολλά δάκρυα, αν κάποιος σε ρωτήσει, πώς έγινε ο ουρανός και πώς η γη· και γιατί λέγω τον ουρανό και τη γη; πώς γεννήθηκες εσύ ο ίδιος, πώς τράφηκες και μεγάλωσες, δεν ντρέπεσαι για την άγνοια; Εάν όμως γίνεται κάποιος λόγος για τό Μονογενή Υιό, εξ’ αιτίας της ντροπής ρίχνεις τον εαυτό σου στο γκρεμό της καταστροφής, νομίζοντας πως είναι ανάξιο για σένα το να μη γνωρίζεις τα πάντα; Αλλ’ όμως ανάξιο πράγμα είναι η φιλονικεία και η άκαιρη πολυπραγμοσύνη» (16Β,377)
     «Από εδώ αντιλαμβανόμεθα ότι δικαίως ο Χριστός έλεγεν, ότι εκείνος που κάνει φαύλα έργα δεν έρχεται, προς το φως, και ότι βίος ακάθαρτος είναι εμπόδιον δια τα υψηλά δόγματα, διότι δεν αφήνει να φανεί η διορατική δύναμις της διάνοιας. Όπως λοιπόν δεν είναι ποτέ δυνατόν ένας, που ευρίσκεται εις πλάνην και ζει ορθώς, να μείνει εις την πλάνην, έτσι δεν είναι εύκολον ένας, που ζει με την πονηρίαν, αίφνης να κοιτάξει προς το ύψος των δογμάτων μας, αλλά, εκείνος που πρόκειται να επιζητή την αλήθειαν, πρέπει προηγουμένως να καθαρισθή από όλα τα πάθη· διότι εκείνος που έχει απαλλαγεί από αυτά, θα απαλλαγεί και από την πλάνην και θα εύρη την αλήθειαν. Μη νομίζης δηλαδή, σε παρακαλώ, ότι δι’ αυτήν σου είναι αρκετόν το ότι δεν έχεις πλεονεξίαν και ότι δεν πορνεύεις, αλλά πρέπει να έχει όλας τας αρετάς εκείνος ο οποίος ζητεί την αλήθειαν. Διά τουτο ο Πέτρος λέγει «Πιστεύω πράγματι ότι ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης, αλλά εις κάθε έθνος όποιος τον φοβείται και πράττει το δίκαιον είναι δεκτός από αυτόν» δηλαδή καλεί και ελκύει αυτόν προς την αλήθειαν. Δεν βλέπεις τον Παύλον, ότι ήτο εξ’ όλων ο φοβερότερος πολέμιος και διώκτης; Αλλ’ όμως, επειδή είχεν ανεπίληπτον βίον και δεν έπραττεν αυτά από ανθρώπινον πάθος, και δεκτός έγινε και όλους τους υπερέβαλεν. Εάν δε κάποιος ήθελεν ειπεί· 'Πώς ο τάδε εθνικός, ενώ είναι καλός και αγαθός και φιλάνθρωπος, μένει εις την πλάνην;’, θα του έλεγον τούτο, ότι δηλαδή έχει άλλο πάθος, κενοδοξίαν ή ραθυμίαν ψυχής ή άδιαφορίαν δια την σωτηρίαν του, και νομίζει ότι θα του έλθουν όλα καλά από την τύχην. …Πώς λοιπόν, θα έλεγε κάποιος, άνθρωποι ακάθαρτοι κατηξιώθησαν του κηρύγματος; Επειδή θέλησαν και επεθύμησαν. Δηλαδή τους μεν πλανεμένους τους έλκει εάν είναι καθαροί από πάθη, εκείνους όμως που προσέρχονται από δικήν των πρωτοβουλίαν δεν τους απωθεί· πολλοί τέλος εδέχθησαν την ευσέβειαν από τους προγόνους των» (18,223-225)
     «Είναι όμως, λέει, δείγμα διαστροφής το ότι του κάνουν επίθεση όλοι εκείνοι που έχουν φοβερές αντιθέσεις μεταξύ τους. Οπωσδήποτε δείγμα διαστροφής, όχι όμως του Παύλου, αλλά των αντιπάλων του. Γιατί δεν ήταν σκοτεινός, αλλ’ απλός και σαφής. Εκείνοι παραποίησαν τα λόγια του, ο καθένας άναλογα μέ τις σκέψεις του. Γιατί, θα πει κάποιος, τα είπε έτσι και έδωσε λαβή στους καλοθελητές; Δεν έδωσε εκείνος λαβή, αλλ’ ή παραφροσύνη τους. Γιατί δεν τα αντιμετώπισαν τίμια. Γιατί κι όλος αυτός ο κόσμος, ο θαυμαστός και μεγάλος, και που είναι τρανή απόδειξη της σοφίας του Θεού, …αλλ’ όμως πολλοί σκόνταψαν επάνω του και έναντια ο ένας στον άλλο. Και άλλοι τον θαύμασαν τόσο πιο πολύ από την αξία του, ώστε πίστεψαν πως είναι θεός, άλλοι πάλι περιφρόνησαν τόσο πολύ τις αρετές του, ώστε τους φάνηκε πως είναι ανάξιος να δημιυυργήθηκε από το Θεό, και απέδωσαν την κάποια ανωτερότητά του σε κάποιο πονηρό αίτιο. Και όλα αύτα, αν και ο Θεός θέλησε να τους προφυλάξει και τους δύο, αφού τον δημιούργησε εξαιρετικό και σπουδαίο, για να μην τον νομίσει κανείς αμέτοχο της σοφίας του, και τον δημιούργησε επίσης φτωχό και με ανθρώπινες ανάγκες, για να μη φαντασθεί κανείς πως είναι Θεός. Αυτοί όμως έγιναν εξαιτίας της δικής τους λογικής πνευματικά ανάπηροι, κατέληξαν σε αντίθετες παραδοχές, ελέγχουν και κατηγορούν ο ένας τον άλλο και γίνονται απολογίες της σοφίας του Θεού και των συλλογισμών που οι ίδιοι κάνουν με πολλή πλάνη. Και γιατί ν’ αναφέρω τον ήλιο και τον ουρανό; Οι Ιουδαίοι είδαν να γίνονται μπροστά στα μάτια τους πολύ μεγάλα θαύματα κι εκείνοι ύστερα από λίγη ώρα προσκύνησαν το μοσχάρι. Είδαν επίσης το Χριστό να διώχνει τα δαιμόνια και τον ονόμασαν δαιμονισμένο. Αυτό όμως δεν αποτελεί κατηγορία εναντίον εκείνου που διώχνει τα δαιμόνια, αλλά κατηγορία εναντίον της ανάπηρης σκέψης τους. Μην κατακρίνεις λοιπόν τον Παύλο επειδή αυτοί δεν κατάλαβαν καλά την σκέψη του» (19,549-551)
     «Τι λες (Παύλε); Οι άνθρωποι που κηρύσσουν το Χριστό, που δεν παίρνουν χρήματα, που δεν διδάσκουν διαφορετικό Ευαγγέλιο είναι ψευδαπόστολοι; Ναι, λέγει. Και προπάντων γι’ αυτό ακριβώς, επειδή υποκρίνονται όλα αυτά για να εξαπατήσουν. «Δόλιοι εργάτες», γιατί εργάζονται, αλλά ξεριζώνουν τα φυτευμένα. Επειδή δηλαδή γνωρίζουν ότι δεν είναι δυνατό να τους καλοδεχθούν, φορούν το προσωπείο της αλήθειας και παίζουν παραπλανητικό θέατρο. Δεν παίρνουν όμως, λέει, χρήματα. Για να πάρουν περισσότερα, για να καταστρέψουν ψυχές. Ή, καλύτερα, κι αοτό δεν είναι αλήθεια. Και έπαιρναν και το έκρυβαν ότι παίρνουν. Αυτό το δείχνει στη συνέχεια. Και ήδη βέβαια το υπαινίχθηκε, λέγοντας· «για να φανούν ότι είναι σαν εμάς στο έργο, για το οποίο καυχώνται», πλην όμως πιο κάτω το υπαινίχθηκε πιο καθαρά, λέγοντας, «ανεχόσαστε ανθρώπους που σας καταβροχθίζουν ή σας εκμεταλεύονται ή σας συμπεριφέρονται εγωιστικά». Τώρα τους κατηγορεί με άλλον τρόπο, λέγοντας, «γιατί μεταμφιέζονται». Εξωτερικά μόνο παρουσιάζονται με την προβιά του προβάτου. «Και δεν είναι καθόλου περίεργο. Αφού ο ίδιος ο σατανάς μεταμορφώνεται σε φωτεινό άγγελο, πώς είναι μεγάλο πράγμα αν οι υπηρέτες του μεταμορφώνονται σε υπηρέτες δικαιοσύνης;». Ώστε, αν πρέπει να θαυμάζουμε, γι’ αυτό πρέπει να θαυμάζουμε, γι’ αυτούς όμως καθόλου. Γιατί, αφού ο δάσκαλός τους έχει την τόλμη να κάνει τα πάντα, δεν είναι καθόλου παράξενο που τον ακολουθούν οι μαθητές του. …Και πολλούς ο διάβολος εξαπάτησε με αυτόν τον τρόπο, μεταμφιεζόμενος δηλαδή, χωρίς όμως να γίνεται άγγελος φωτός. Έτσι κι αυτοί παρουσιάζουν στους πιστούς μορφή αποστόλου, όχι δύναμη αποστολική, γιατί δεν έχουν. Τίποτα όμως δεν είναι τόσο διαβολικό, όσο το να κάνεις κάτι για επίδειξη. Αλλά τι σημαίνει, «υπηρέτες δικαιοσύνης»; Αυτό που είμαστε εμείς, που σας κηρύσσουμε το Ευαγγέλιο της δικαιοσύνης. Ή αυτό εννοεί ή ότι ντύνουν τους εαυτούς τους με δόξα δικαίων ανδρών. Πώς θα τους αναγνωρίσουμε όμως; Από τα έργα τους, όπως είπε ο Χριστός. Γι’ αυτό αναγκάζεται να αναφέρει συγκρίνοντας τα δικά του κατορθώματα και τον δικό τους κακό χαρακτήρα, ώστε από την σύγκριση να φανεί ποιοί είναι ψεύτικοι» (19,615-617)
     «Κακός [ο ιερέας], πώς το εννοείς; εάν είναι τέτοιος εξ αίτιας της πίστεως, απόφευγέ τον και απομακρύνσου απ’ αυτόν, όχι μόνο αν είναι άνθρωπος, αλλά κι αν ακόμη είναι άγγελος που κατέβηκε από τον ουρανό. Εάν όμως είναι κακός ως προς την ιδιωτική του ζωή, μην ασχολήσαι μ’ αυτήν...Βλέπεις ότι ο λόγος δεν γίνεται για δόγματα, αλλά για τρόπο ζωής και πράξεως;» (ΕΠΕ,τομος 25,σελ.373)
     «Είπε ότι διαστρέφεται το ευαγγέλιον, δεικνύων ότι και αν ακόμη παραποιηθεί λίγο, βλάπτεται ολόκληρο. Όπως ακριβώς στα βασιλικά νομίσματα αυτός που έκοψε έστω και λίγο από ό,τι είναι χαραγμένο πάνω, κατέστησε όλο το νόμισμα κίβδηλο· έτσι και αυτός που ανέτρεψε και το μικρότερο από την υγιή πίστη, καταστρέφει το παν, προχωρώντας από την αρχή στα χειρότερα. Πού είναι λοιπόν αυτοί που μας κατηγορούν ότι είμαστε φιλόνικοι λόγω της διάστασης με τους αιρετικούς; Που είναι τώρα αυτοί που λένε ότι δεν υπάρχει τίποτα ανάμεσα σε μας και σε εκείνους, αλλά ότι η διαφορά έγινε από την φιλαρχία; Ας ακούουν τι λέει ο Παύλος, ότι διέστρεφαν το ευαγγέλιον και κατ’ ελάχιστον μόνον καινοτομούντες …Αλλά το αίτιο όλων των κακών είναι αυτό ακριβώς, το ότι δεν αγανακτούμε για αυτά τα μικρά. Δια τούτο έχουν υπεισέλθει τα μεγαλύτερα αμαρτήματα, διότι τα μικρότερα δεν τυγχάνουν της πρεπούσης διορθώσεως…. εάν, όσοι επιχειρούν να παρεκτρέπωνται και να διαστρέφουν κατ’ ελάχιστον τους θείους θεσμούς, εδέχοντο από την αρχήν την πρέπουσαν επιτίμησιν, δεν θα είχε γεννηθεί η παρούσα επιδημία και δεν θα επεκράτει τόση ταραχή εις την εκκλησίαν….«Αλλά και αν ακόμη εγώ ο ίδιος ή κάποιος άγγελος από τον ουρανόν σας κηρύξη διαφορετικόν ευαγγέλιον από εκείνο το οποίον σας κήρυξα, αυτός ας είναι ανάθεμα»… Και δεν είπε, εάν κηρύττουν αντίθετα ή ανατρέπουν το παν, αλλά και αν κάτι ελάχιστον ευαγγελίζωνται διάφορον από ό,τι σας κήρυξα, και αν ακόμη κάτι ασήμαντον παρασαλεύσουν, ας είναι ανάθεμα…. Θέλει να δείξει ότι δεν υπολογίζει αξίωμα προσώπων όταν ο λόγος είναι δια την αλήθειαν» (20,195-203)
     «Όταν όλοι πιστεύουμε όμοια, τότε υπάρχει ενότητα… Διότι αυτό είναι ενότητα, όταν όλοι είμαστε ένα… όταν αποδειχτούμε όλοι ότι έχουμε μία πίστη» (ΕΠΕ 20,699,PG 62,83. Εις Εφεσιους Ομ.11,3))
     «Δύο τρόποι αποκοπής από το σώμα της Εκκλησίας υπάρχουν· ο ένας, όταν ψυχράνωμεν την αγάπην, ο δεύτερος δε, όταν τολμήσωμεν πράγματα που είναι ανάξια να γίνωνται εις εκείνο το σώμα· διότι και με τους δύο αυτούς τρόπους χωρίζουμε τους εαυτούς μας από τό πλήρωμα της Εκκλησίας. Εάν όμως εμείς (οι κληρικοί), που έχομεν ταχθή να οικοδομώμεν και άλλους εις αυτό, πρώτοι γινώμεθα εμείς αίτιοι δια ν’ αποσχίζωνται από αυτήν, τι δεν θα πάθωμεν; Τίποτε δεν θα ημπορέση να διαιρέση τόσον εύκολα την Εκκλησίαν, όσον η φιλαρχία˙ τίποτε δεν παροξύνει τόσον τον Θεόν, όσον το να διαιρεθή η Εκκλησία. Και αν ακόμη έχωμεν πράξει άπειρα καλά, δεν θα καταδικασθώμεν ολιγώτερον από αυτους οι οποίοι διεμέλισαν το σώμα του, εμείς οι οποίοι διαιρούμεν το εκκλησιαστικόν πλήρωμα…. Κάποιος δε άγιος άνδρας είπε κάτι το οποίον φαίνεται ότι είναι τολμηρόν, πλην όμως το είπε. Ποιο είναι δε αυτό; Ούτε το αίμα του μαρτυρίου ημπορεί να εξαλείψη αυτην την αμαρτίαν. Διότι, ειπέ μου, διατί μαρτυρείς; δεν το κάνεις αυτό διά την δόξαν του Χριστου; Συ λοιπόν ο οποίος θυσιάζεις την ζωήν σου υπέρ του Χριστου, πώς εξολοθρεύεις την Εκκλησίαν, υπέρ της οποίας πρώτος εθυσιάσθη ο Χριστος;… η νόσος προέρχεται από φιλαρχίαν. Δεν γνωρίζετε τί έπαθον οι περί τους Κορέ και Δαθάν και Αβειρών; και μήπως μόνον αυτοί και όχι και οι μετα από αυτους; Τί λέγεις; Η ιδία πίστις είναι, ορθόδοξοι είναι και εκείνοι. Διατί λοιπόν δεν είναι μαζί με εμας;… Εάν δε αυτα που κάνουν αυτοί είναι ορθά, τότε τα ιδικά μας είναι λανθασμένα˙ εάν δε τα ιδικά μας είναι ορθά, τότε τα ιδικά των είναι λανθασμένα. … Ειπέ μου, νομίζεις ότι αρκεί αυτό, το να λέγης δηλαδή ότι είναι ορθόδοξοι; τα δε της χειροτονίας έφυγαν και εχάθησαν; Και ποιον το όφελος εάν αυτή δεν έγινε κατα τρόπον κανονικόν; Όπως ακριβώς λοιπόν διά την πίστιν, έτσι πρέπει να αγωνιζώμεθα και δι’ αυτην. Διότι, εάν εις τον καθένα είναι δυνατον να χειροτονή, όπως οι παλαιοί, και έτσι να γίνωνται ιερείς, ας γνωρίζουν όλοι, ότι εις μάτην έχει οικοδομηθή αυτό το θυσιαστήριον, εις μάτην το πλήρωμα της Εκκλησίας και το πλήθος των ιερέων˙ ας τα καταργήσωμεν αυτα και ας τα καταστρέψωμεν…. Εάν η αυτή πίστις υπάρχη παντου, εάν τα ίδια μυστήρια, διατί να επιπηδά εις άλλην Εκκλησίαν κάποιος άλλος επίσκοπος; Βλέπετε, λέγει, ότι όλα τα των Χριστιανών έχουν γεμίσει από κενοδοξίαν; Και ότι υπάρχει εις αυτους φιλαρχία και απάτη;… το να δημιουργήση κανείς σχίσμα εις την Εκκλησίαν δεν είναι μικρότερον κακόν από το να πέση εις αίρεσιν….εκείνος ο οποίος σφάζει και διαμελίζει τον Χριστον, ποίας κολάσεως δεν θα είναι άξιος;… δι’ εκείνους οι οποίοι αποσκιρτουν. Μοιχεία είναι αυτό το πράγμα. Εάν δε δεν ανέχεσαι να ακούς αυτα δι’ εκείνους, λοιπόν να μη ανέχεσαι ούτε δι’ εμας˙ διότι το ένα από τα δύο κατ’ αναγκην γίνεται παρανόμως. Αν μεν λοιπόν υποπτεύεσθε αυτα δι’ εμέ, είμαι έτοιμος να παραχωρήσω το αξίωμα εις όποιον θέλετε˙ μόνον η εκκλησία να είναι μία˙ εάν δε εγώ έγινα νομίμως, πείθετε εκείνους οι οποίοι έχουν αναβή παρανόμως εις τον θρόνον να αποθέσουν ό,τι δεν τους ανήκει». (Χρυσόστομος, εκδόσεις ΕΠΕ, τόμος 20, σελ. 705-715)
     «Τίποτε δεν βλάπτει τόσο τους ανθρώπους, όσο το να καταφρονεί κανείς την αγάπη και να μη φροντίζει με πολλή προθυμία να την καλλιεργεί, όπως πάλι βέβαια τίποτε δεν εξυψώνει τους ανθρώπους τόσο, όσο το να επιδιώκουν την αγάπη με όλη τη δύναμή τους. Κι αυτό δηλώνοντας ο Χριστός λέγει, «εάν δύο συμφωνήσουν στο ίδιο θέμα, κάθε τι που θα ζητήσουν θα το λάβουν». Και πάλι «όταν θα πληθυνθεί η ανομία, θα ψυχρανθεί η αγάπη». Αυτό γέννησε όλες τις αιρέσεις. Επειδή δεν αγαπούσαν τους αδελφούς τους, φθονούσαν εκείνους που ευδοκιμούσαν, από το φθόνο πάλι γεννιόνταν η φιλαρχία, και από τη φιλαρχία γεννήθηκαν οι αιρέσεις. Γι αυτό και ο Παύλος, αφού είπε, «να παραγγείλεις σε μερικούς να μη διδάσκουν ξένες διδασκαλίες», υποδεικνύει και τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατό να γίνει αυτό. Ποιός λοιπόν είναι αυτός; Η αγάπη. Όπως λοιπόν όταν λέγει, «τέλος του νόμου είναι ο Χριστός», δηλαδή συμπλήρωμα, κι αυτό ακολουθεί εκείνα, έτσι αυτή η παραγγελία εμπεριέχεται στην αγάπη. Σκοπός της ιατρικής είναι η υγεία· ώστε, όταν υπάρχει υγεία, δε χρειάζεται πολλή φροντίδα· κι όταν υπάρχει αγάπη, δε χρειάζονται πολλές παραγγελίες. Και ποιαν αγάπη εννοεί; Την ειλικρινή, όχι εκείνην που φθάνει μόνο ως τα λόγια, αλλ’ εκείνην που πηγάζει από διάθεση και γνώμη αγαθή και συμπόνια. «Από καθαρή», λέγει, «καρδιά»· ή ομιλεί για σωστό τρόπο ζωής ή για γνήσια αγάπη. Γιατί κι ο ακάθαρτος βίος δημιουργεί σχίσματα. «Καθένας που πράττει φαύλα, μισεί το φως». Γιατί υπάρχει και αγάπη και μεταξύ των φαύλων, όπως και οι ληστές αγαπούν τους ληστές, και οι φονιάδες τους φονιάδες αλλ’ αυτή η αγάπη δεν προέρχεται από αγαθή συνείδηση, αλλά από φαύλη, ούτε από καθαρή καρδιά, αλλά από ακάθαρτη, ούτε από πίστη ειλικρινή, αλλά ψευδή και υποκριτική. Γιατί η πίστη δείχνει την αλήθεια, και από την ειλικρινή πίστη γεννιέται η αγάπη· αυτός που πραγματικά πιστεύει στο Θεό, δεν ανέχεται ποτέ να εγκαταλείψει την αγάπη. «Από τις οποίες», λέγει, «μερικοί αστόχησαν, και γι’ αυτό στράφηκαν σε μάταιες συζητήσεις». Ορθώς είπε, «αστόχησαν»· γιατί χρειάζεται τέχνη, ώστε να ρίξεις κατ’ ευθείαν, κι όχι έξω από το σκοπό, ώστε να κατευθύνεσαι από το άγιο Πνεύμα· γιατί πολλά είναι εκείνα που σε εκτρέπουν από τον ευθύ δρόμο, και πρέπει να κυττάζεις προς ένα σκοπό. «Αυτοί που θέλουν», λέγει, «να είναι νομοδιδάσκαλοι». Βλέπεις και άλλη αιτία, την αιτία της φιλαρχίας; Γι αυτό και ο Χριστός έλεγε, «σεις όμως κανένα μην ονομάσετε, δάσκαλε» και πάλι ο απόστολος· «ούτε αυτοί οι ίδιοι δεν φυλάσσουν το νόμο, αλλά για να καυχηθούν με την περιτομή στη δική σας σάρκα». Το αξίωμα, λέγει, επιθυμούν και γι’ αυτό δε βλέπουν προς την αλήθεια. «Δεν καταλαβαίνουν», λέγει, «ούτε αυτά που λέγουν, ούτε όσα διαβεβαιώνουν». …Πώς λοιπόν, αν είναι από άγνοια, το ονομάζεις αυτό αμάρτημα; Γιατί αυτό το έπαθαν, όχι μόνο επειδή θέλουν να είναι νομοδιδάσκαλοι, αλλά κι επειδή δεν έχουν την αγάπη· άλλωστε και η άγνοια από αυτά γεννήθηκε. Γιατί, όταν η ψυχή παραδοθεί σε σαρκικά πράγματα, τυφλώνεται η ικανότητά της να διαβλέπει, και όταν εκπέσει η αγάπη, πέφτει στη φιλονεικία και τυφλώνεται το μάτι της διάνοιας. Γιατι εκείνος που κατέχεται από κάποια επιθυμία γι’ αυτά τα πρόσκαιρα πράγματα, μεθυσμένος από το πάθος δεν μπορεί να γίνει δίκαιος κριτής της αλήθειας» (23,141-145)

     «Φιλονεικίες εννοεί αυτές με τους αιρετικούς, για να μην κουραζόμαστε στα χαμένα, όταν δεν υπάρχει κανένα κέρδος, αφού το τέλος τους είναι το τίποτε. Γιατί, όταν κάποιος είναι διεστραμμένος και προδιατεθειμένος, να μην αλλάξει καθόλου τη γνώμη του, ό,τι και αν γίνει, για ποιο λόγο κουράζεσαι άσκοπα σπέρνοντας επάνω σε πέτρες, ενώ έπρεπε να διαθέτεις τον καλό αυτόν κόπο στους δικούς σου, μιλώντας σ’ αυτούς για την ελεημοσύνη και τις άλλες αρετές; Πώς λοιπόν λέγει αλλού, «μήπως τους δώσει κάποτε ο Θεός μετάνοια», και εδώ, «τον αιρετικό άνθρωπο μετά την πρώτη και τη δεύτερη νουθεσία άφηνέ τον, γνωρίζοντας ότι έχει διαστραφεί αυτός και αμαρτάνει, καταδικάζοντας έτσι ο ίδιος τον εαυτό του»; Εκεί μιλάει γι’ αυτούς που έχουν κάποια ελπίδα για διόρθωση και γι’ αυτούς που απλώς έχουν αντίθετη γνώμη. Όταν όμως είναι φανερός και γνωστός σε όλους, για ποιο λόγο αγωνίζεσαι άδικα; γιατί χτυπάς τον αέρα; Τι σημαίνει, «καταδικάζοντας ο ίδιος τον εαυτό του»; Δεν μπορεί δηλαδή να πει, «κανείς δε μου μίλησε, κανείς δε με συμβούλευσε». Όταν λοιπόν μετα τή συμβουλή ο ίδιος επιμένει, τότε καταδικάζει ο ίδιος τον εαυτό του» (24,121)
     «Οι αιρετικοί που ζουν παρθενικά, έχουν γίνει υπεύθυνοι για την τιμωρία που αρμόζει στους πόρνους» (ΕΠΕ 21,405)
«Το καλό της παρθενίας… το ποθεί με ζήλον και το ασκεί μόνη η εκκλησία του Θεού. Διότι τας παρθένους των αιρετικών δεν θα μπορούσα ποτέ να τας ονομάσω παρθένους· πρώτον μεν, διότι δεν είναι αγναί, καθ’ όσον δεν είναι υπανδρευμέναι μέ ένα άνδρα, έτσι όπως θέλει ο μακάριος νυμφαγωγός του Χριστού, λέγων· «Σας αρραβώνιασα με έναν άνδρα, δια να σας παρουσιάσω ωσάν παρθένον αγνήν εις τον Χριστόν»… διότι οι γυναίκες που δεν αρκούνται εις τον ένα άνδρα, αλλ’ εισάγουν άλλον κοντά εις αυτόν, πού δεν είναι Θεός, πώς θα μπορούσαν να είναι αγναί; Κατα πρώτον λοιπόν εξ’ αιτίας αυτού του πράγματος δεν θα μπορούσαν να είναι παρθένοι… Ας παύσουν οι αιρετικοί να κοπιάζουν άδικα, διότι δεν θα λάβουν κανένα μισθό. Όχι επειδή ο Κύριος είναι άδικος, μακριά κάτι τέτοιον, αλλ’ επειδή αυτοί είναι αχάριστοι και πονηροί….Μέχρι πότε λοιπόν δεν θα παύσετε να τρέχετε εις το κενόν και να κοπιάζετε άδικα και εις τα χαμένα ν’ αγωνίζεσθε και τον αέρα να δέρετε; Και μακάρι να το εκάματε αυτό άσκοπα. Αν και βέβαια αυτό δεν είναι μικρά τιμωρία, το να τοποθετηθούν δηλαδή κατα τον καιρόν της απονομής της τιμής μεταξύ των ατίμων αυτοί που εκοπίασαν πάρα πολύ και περίμεναν να λάβουν μεγαλύτερα έπαθλα από τους κόπους των. Και τώρα λοιπόν δεν είναι μόνον αυτό το κακόν, ούτε φθάνει η ζημία μέχρις εις το να μη κερδίσουν τίποτε, αλλά τους επιφυλάσσονται άλλα πολύ φοβερώτερα από αυτά· το πυρ το άσβεστον, ο σκώληξ ο αιώνιος, το σκότος το εξώτερον, η θλίψις, η στενοχώρια…. Αλλ’ ούτε ο Μαρκίων ούτε ο Ουαλεντίνος ούτε ο Μάνης τήρησαν αυτό το μέτρον. Διότι δεν είχον μέσα των τον Χριστόν να ομιλή,… αλλά τον ανθρωποκτόνον, τον πατέρα του ψεύδους. Δια τούτο λοιπόν και οδήγησαν εις την απώλειαν όλους εκείνους που επίστευσαν εις αυτούς, φορτώνοντες αυτούς εις μεν την εδώ ζωήν με ανωφελείς και αφορήτους κόπους, εις δε την άλλην ζωήν συμπαρασύραντες τους εαυτούς των εις το πυρ το ητοιμασμένον δι εκείνους…. Εσείς όμως δι εκείνα που περιμένατε να λάβετε επαίνους, δι αυτά θα υποστήτε την πιο φοβεράν τιμωρίαν και θ’ ακούσετε μαζί με τους άλλους· «Φύγετε από κοντά μου και πηγαίνετε εις το πυρ που έχει ετοιμασθή δια τον διάβολον και τους αγγέλους του», διότι νηστεύσατε, διότι ησκήσατε την παρθενίαν… Αυτός όμως που υπέστη την πτωχείαν με την θέλησίν του δια να γίνη εκεί πλούσιος, και υπέφερε τους κόπους της παρθενίας δια να λάβη μέρος εις την χορείαν των αγγέλων, έπειτα τελείως ξαφνικά και παρά πάσαν προσδοκίαν να τιμωρήται δι αυτά δια τα οποία ήλπισε ν’ απολαύση αμέτρητα αγαθά, …Πράγματι λοιπόν η σωφροσύνη των αιρετικών είναι χειροτέρα από όλην την ασέλγειαν. Διότι εκείνη μεν επεκτείνει την αδικίαν μεταξύ των ανθρώπων, ενώ αυτή μάχεται τον Θεόν και υβρίζει την άπειρον σοφίαν. Τέτοιου είδους παγίδας στήνει ο διάβολος εις αυτούς που τον υπηρετούν…. Λοιπόν η παρθενία των αιρετικών είναι πράγματι εφεύρημα της πονηριάς του διαβόλου…Πώς λοιπόν να είναι παρθένος αυτή που απεμακρύνθη από την πίστιν, που προσέχει εις τα λόγια των πλάνων και πιστεύει εις τους δαίμονας και τιμά το ψεύδος; Πώς, να είναι παρθένος αυτή που έχει στιγματισμένην την συνείδησίν της; Διότι η παρθένος δεν πρέπει μόνον εις το σώμα να είναι καθαρά, αλλά και εις την ψυχήν, εάν βέβαια έχει σκοπό να υποδεχθή τον άγιον νυμφίον. Αυτή όμως με τόσα στίγματα εις την ψυχήν πώς θα μπορούσε να είναι καθαρά; …πώς θα μπορέση να διασωθή το κάλλος της παρθενίας, την στιγμήν που το ασεβές φρόνημα στριφογυρίζει μέσα της;… Διότι και αν ακόμη ήθελε μείνει άθικτον το σώμα της, αλλ’ όμως έχει διαφθαρεί το πολυτιμότερον, τα φρονήματα της ψυχής. Ποιον το όφελος λοιπόν την στιγμήν που κατεστράφη ο ναός να μένουν όρθιοι οι περίβολοί του; ή ποιον το κέρδος του θρόνου την στιγμήν πού έχει μολυνθή ο θρόνος να μένη καθαρός ο τόπος του θρόνου; προς μεν τους ανθρώπους επιδεικνύει πολλήν επιείκειαν, προς δε τον Θεόν που την έπλασε φέρεται με πολλήν μανίαν, και αυτή που δεν ανέχεται να σηκώση το βλέμμα της πάνω εις άνδρα -εάν φυσικά υπάρχουν μερικαί τέτοιοι μεταξύ των-, βλέπει προς τον Κύριον των ανθρώπων με αναίσχυντα μάτια και λέγει βδελυρά λόγια προς τό ύψος αυτού. Το πρόσωπόν των είναι ωχρόν και μοιάζει με νεκρόν (από την άσκηση). Δια τούτο είναι άξιαι πολλών δακρύων και θρήνων, διότι υπεβλήθησαν εις τόσην ταλαιπωρίαν όχι μόνον εις τα χαμένα, αλλά και προς καταστροφήν και της κεφαλής των»(29,449-465)
     «Είδες ομολογία πλήρη και ακριβή; είδες διδασκαλία χωρίς να έχει καμμιά αμφιβολία; Ας μη σε ταράσσει πλέον κανείς, προσθέτοντας στα δόγματα της Εκκλησίας τις έρευνες των λογισμών του και θέλοντας να θολώσει τα ορθά και υγιή δόγματα. Αλλά φεύγε τις συναναστροφές αυτών όπως τα δηλητήρια των φαρμάκων. Καθόσον αυτοί είναι πιο φοβεροί από εκείνα· γιατί εκείνα περιορίζουν τη βλάβη μόνο στο σώμα, ενώ αυτοί καταστρέφουν την ίδια τη σωτηρία της ψυχής. Γι’ αυτό πρέπει από την αρχή και από την πρώτη στιγμή ν’ αποφεύγετε τις ομιλίες αυτών και μάλιστα μέχρι που να μπορέσετε, με το πέρασμα του χρόνου, οπλισμένοι καλά, σαν με κάποια όπλα πνευματικά, με τις μαρτυρίες της αγίας Γραφής, να αποστομώνετε την αδιάντροπη γλώσσα αυτών. Και όσο για τα δόγματα της Εκκλησίας θέλω τόση προσοχή να δείχνετε και να τα έχετε σταθερά ριζωμένα στη σκέψη σας» (30,341)
     «Τι είναι λοιπόν αυτό που ονομάζεις ανάθεμα, μήπως το ότι πρέπει να αφιερωθή αυτός εις τον διάβολον και να μην έχη πλέον ελπίδα σωτηρίας και να απομακρυνθή από τον Χριστόν; Και ποιος είσαι συ ο οποίος έχεις τόσον μεγάλην εξουσίαν και δύναμιν; …Διατί λοιπόν επιζητείς τόσο μεγάλην αξίαν, την οποίαν ηξιώθη να λάβη μόνον ο όμιλος των αποστόλων και οι κατ’ απόλυτον ακρίβειαν γενόμενοι διάδοχοι αυτών, οι οποίοι είναι πλήρεις χάριτος και δυνάμεως; Και πράγματι εκείνοι φυλάξαντες την εντολήν επακριβώς, ωσάν να έβγαζαν τον δεξιόν οφθαλμόν, έτσι ακριβώς εξεδίωξαν από την Εκκλησίαν τους αιρετικούς· πράγμα που αποτελεί και απόδειξιν της μεγάλης αυτών συμπάθειας και θλίψεως, διότι απεκόπη αξιόλογον μέρος της Εκκλησίας. Δια τούτο ονόμασεν ο Θεός αυτόν δεξιόν οφθαλμόν δια να δείξη την μεγάλην συμπάθειαν αυτών που τους απέκοψαν από την εκκλησίαν. Όθεν και εις αυτό καθώς και είς όλα εφαρμόζοντες με απόλυτον ακρίβειαν τα όσα έλαβον, τας μεν αιρέσεις τας ήλεγχον και τας απέβαλλον από την εκκλησίαν, εις κανένα δε από τους αιρετικούς δεν απέδιδον αυτήν την επιτίμησιν (το ανάθεμα). Και ο απόστολος λοιπόν εις δύο μόνον περιπτώσεις φαίνεται να είπε τον λόγον αυτόν εξ’ ανόγκης και δεν απέδωσεν αυτήν την λέξιν εις ορισμένον πρόσωπον… Τι λοιπόν; εκείνο που δεν έκαμε κανείς από αυτούς που έλαβαν την εξουσίαν ή δεν τόλμησε να ομιλήση κατα τοιούτον τρόπον, τολμάς συ να κάμης αυτά, ενεργών αντίθετα από τον σκοπόν της σταυρικής θυσίας, και προλαμβάνεις την κρίσιν του βασιλέως Χριστού;… Άρα το θεωρείτε ασήμαντον αυτό, το να καταδικάση κανείς κάποιον ακαίρως και χωρίς να είναι κριτής με τέτοιαν απόφασιν; Διότι το ανάθεμα αποκόπτει τελείως από τον Χριστόν… Άπλωσε τα δίκτυα της αγάπης, δια να μη λοξοδρομήση ο ατελής πνευματικά, μάλλον δε να θεραπευθή· δείξε ότι από μεγάλην διάθεσιν θέλεις να κάμης κοινόν το αγαθόν που έχεις συ· ρίψε το γλυκύ άγκιστρον της συμπάθειας και κατ’ αυτόν τον τρόπον αφού ερευνήσης τα κεκρυμμένα εκρίζωσε από το βάθος της απωλείας αυτόν που συσκοτίζει τον νουν. Εκείνο που εθεωρήθη ότι είναι καλόν είτε εκ προλήψεως είτε εξ’ αγνοίας, δίδαξε ότι είναι ξένον προς την αποστολικήν παράδοσιν, και αν μεν θελήση να δεχθή τούτο ο άνθρωπος που εδέχθη την πλάνην, σύμφωνα με τα λόγια του προφήτου, εκείνος θα ζήση εις την ζωήν και συ θα σώσης την ψυχήν σου, εάν όμως δεν θέλη να το παραδεχθή, αλλά επιμένει να φιλονεικεί, δια να μη γίνης υπεύθυνος, να διαμαρτυρηθής μόνον με μακροθυμίαν και επίείκειαν, δια να μη ζητήσει ο κριτής την ψυχήν του από τα δικά σου χέρια· να διαμαρτυρηθής προς αυτόν χωρίς να εκδηλώσης το μίσος, την αποστροφήν, χωρίς να τον καταδιώξης, αλλά να κάμης τούτο δεικνύων πρός αυτόν την αληθή και ειλικρινή αγάπην. Αυτήν να κερδήσης και αν τίποτε άλλο ακόμα δεν ωφελήσης, αυτή είναι μεγάλη ωφέλεια, τούτο είναι μεγάλο κέρδος, το να αγαπήσης και να διδάξης την διδασκαλίαν του Χριστού. Διότι λέγει· «Με αυτό θα μάθουν και θα πεισθούν ότι είσθε μαθηταί μου, εάν έχετε αγάπην μεταξύ σας», και αν αυτή δεν είναι παρούσα απέδειξεν ο απόστολος ότι ούτε η γνώσις των μυστηρίων, ούτε η πίστις, ούτε το χάρισμα της προφητείας, ούτε η ακτημοσύνη, ούτε η υπέρ του Χριστού μαρτυρία ωφελούν… Πώς πράττεις συ τα αντίθετα και έρχεσαι και εις την εκκλησίαν και πραγματοποιείς και την θυσίαν του Υιού του Θεού; Δεν γνωρίζετε ότι αυτός δεν συνέτριψε την λυγισμένην κάλαμον και στυππείον που ετρεμόσβηνε και εκάπνιζε δεν το έσβησε; Ποία δε είναι η δύναμις αυτού; Άκουσε, ότι τον Ιούδαν και τους κατα τον ίδιον τρόπον με αυτόν παρεκτραπέντας δεν τους εξεδίωξεν, μέχρις ότου κάθε ένας μόνος του έσυρε τον εαυτόν του και τον παρέδωσεν εις την πλάνην. Δεν προσφέρομεν τας ικεσίας υπέρ των αμαρτημάτων του λαού; Δεν έχομεν εντολήν να προσευχώμεθα… υπέρ των εχθρών μας, υπέρ εκείνων που μας μισούν και μας διώκουν; Ιδού εκπληρούμεν την υπηρεσίαν που μας ανετέθη, ιδού σας παρακαλούμεν· η χειροτονία δεν φέρει κάποιον εις την εξουσίαν, δεν τον κάνει αλαζόνα, δεν του δίδει εξουσίαν κυρίου επί δούλων· διότι όλοι ελάβομεν το ίδιον άγιον Πνεύμα, όλοι εκλήθημεν να γίνωμεν υιοί· αλλ’ όμως εκείνους που ο Πατήρ δοκίμασε και έκρινεν ως άξιους, εις αυτούς έκαμε την τιμήν και τους έδωσε την εξουσίαν να υπηρετούν τους αδελφούς των. Εκπληρούντες λοιπόν αυτήν την υπηρεσίαν σας παρακαλούμεν και ζητούμεν από σας, με επιμονήν να απομακρυνθήτε από το κακόν αυτού του είδους. Διότι ή ζει και είναι παρών εις την θνητήν αυτήν ζωήν, ή έχει αποθάνει, αυτός τον οποίον θέλεις να αναθεματίσης. Εάν μεν λοιπόν ζει ακόμη, ασεβείς, διότι απομακρύνεις από την εκκλησίαν αυτόν εις τον οποίον υπάρχει η δυνατότης να μεταβληθή και ημπορεί να μετατεθή από το κακόν εις το αγαθόν· εάν όμως έχη αποθάνει πολύ περισσότερον ασεβείς. Διατί; Διότι αυτός πλέον ευρίσκεται πλησίον του Κυρίου ή μακράν αυτού και δεν ευρίσκεται πλέον υπό ανθρωπίνην εξουσίαν· και αυτό που έχει κρυβή δια τον κριτήν των αιώνων, είναι επικίνδυνον εις ημάς να αποφαινώμεθα δια αυτό καθ’ ότι εκείνος μόνον γνωρίζει και μέτρα γνώσεως και ποσότητα πίστεως. Διότι, ειπέ μου, σε παρακαλώ, από που γνωρίζομεν τους λόγους με τους οποίους θά κατηγορήση τον εαυτόν του ή και θα απολογηθή κατα την ημέραν εκείνην που πρόκειται ο Θεός να κρίνη τα κρυπτά των ανθρώπων;… Τας μεν λοιπόν αιρετικάς διδασκαλίας, τας οποίας παρελάβομεν από μερικούς, πρέπει να τας αναθεματίζωμεν και να ελέγχωμεν τας ασεβείς διδασκαλίας, να επιδεικνύωμεν όμως κάθε ευσπλαγχνίαν δια τους ανθρώπους και να ευχώμεθα υπέρ της σωτηρίας αυτών» (31,449-455,459-63)
     «Γι αυτό λοιπόν σας παρακαλώ όλους να προσπαθείτε όσο μπορείτε να τους θεραπεύετε, συζητώντας μαζί τους με καλωσύνη και επιείκεια, όπως ακριβώς κάμνομε με εκείνους που προσβλήθηκαν από διανοητική ασθένεια και παραφέρονται, καθόσον αυτοί από παραφροσύνη γέννησαν τη θεωρία αυτή και από υπερβολική ανοησία· τα φλογισμένα όμως τραύματα δεν ανέχονται ούτε χέρι να τα αγγίξει, ούτε υποφέρουν τη δυνατή πίεση. Γι αυτά οι σοφοί γιατροί χρησιμοποιούν μαλακό σφουγγάρι για το πλύσιμο των πληγών αυτού του είδους. Επειδή λοιπόν και στην ψυχή αυτών υπάρχει φλογισμένη πληγή, όπως ακριβώς, χρησιμοποιώντας μαλακό σφουγγάρι, καθαρίζουμε την πληγή με καθαρό και πόσιμο νερό, έτσι ας προσπαθούμε να περιορίσομε την αλαζονεία αυτών και να καθαρίζομε τον όγκο τους, χρησιμοποιώντας με καλωσύνη όλα εκείνα που είπαμε μέχρι τώρα. Και είτε σε βρίζουν, είτε σε κλωτσούν, είτε σε φτύνουν, είτε σου κάμνουν ο,τιδήποτε παρόμοιο, να μη εγκαταλείπεις, αγαπητέ, τη θεραπεία. Διότι εκείνοι που θεραπεύουν άνθρωπο παράφρονα είναι αναγκασμένοι να υπομένουν πολλά παρόμοια· παρ’ όλα αυτά όμως δεν πρέπει να παραιτούνται από την προσπάθειά τους, αλλ’ ακριβώς γι’ αυτά πρέπει βέβαια να τους κακοτυχίζουμε και να δακρύζουμε γι’ αυτούς, διότι είναι τέτοιο το είδος της ασθένειας από το οποίο προσβλήθηκαν. Αυτά τα λέγω για τους ισχυρότερους και ανεπηρέαστους, και που μπορούν να μην υποστούν καμία βλάβη από τη συναναστροφή τους μαζί τους, διότι, εάν κάποιος είναι ασθενέστερος ως προς την πίστη, ας αποφεύγει τις συναστροφές μ’ αυτούς, ας απομακρύνεται από τις συγκεντρώσεις τους, ώστε να μη γίνει η αιτία της φιλίας, αφορμή ασέβειας. Το ίδιο κάμνει και ο Παύλος· ο ίδιος συναναστρέφεται τους ασθενείς και λέγει, «Έγινα στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος, και σ’ εκείνους που βρίσκονταν έξω από το νόμο σαν να ήμουν και εγώ έξω από το νόμο», ενώ τους μαθητές που ήταν ασθενέστεροι ως πρός την πίστη τούς αποτρέπει από τις τέτοιου είδους σανα- ναστροφές. συμβουλεύοντας αυτούς και διδάσκοντάς τους τα εξής· «Οι κακές συναναστροφές καταστρέφουν τα καλά ήθη»”' και πάλι· «Φύγετε ανάμεσα απ’ αυτούς και απομακρυνθείτε, λέγει ο Κύριος»”. Διότι ο μεν γιατρός, αν έρθει προς τον ασθενή, πολλές φορές ωφελεί και εκείνον και τον εαυτό του, ενώ ο ασθενέστερος, συναναστρεφόμενος με τους ασθενείς, και τον εαυτό του βλάπτει και τον ασθενή· διότι και εκείνον δεν μπορεί να τον ωφελήσει καθόλου, και ο ίδιος αποκομίζει μεγάλη βλάβη από την ασθένεια. Και εκείνο ακριβώς που παθαίνουν εκείνοι που κοιτάζουν όσους πάσχουν από ασθένεια των ματιών, παίρνοντας κάτι από την ασθένεια αυτή, αυτό παθαίνουν και εκείνοι που συναναστρέφονται αυτούς τους βλάσφημους, αν είναι ασθενέστεροι, παίρνουν μεγάλο μέρος της ασέβειάς τους. Για να μην προξενήσουμε λοιπόν μεγάλη βλάβη στον εαυτό μας, ας αποφεύγουμε τις παρέες αυτών, και μόνο ας προσευχόμαστε και ας παρακαλούμε τον φιλάνθρωπο Θεό, ο οποίος θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και να γνωρίσουν την αλήθεια, να τους απαλλάξει από την πλάνη και την παγίδα του διαβόλου, και να τους επαναφέρει στο φως της γνώσεως» (35,75-77)
     «Να ευχόμαστε ν’ αποκτήσουν κάποτε την υγεία τους όσοι υποφέρουν από τέτοια νοσήματα (αιρέσεις). Διότι, εάν παραγγελλόμαστε να παρακαλάμε το Θεό για τους ασθενείς, για εκείνους που εργάζονται στα μεταλλεία, για εκείνους που βρίσκονται σε σκληρή δουλεία, και για τους δαιμονιζόμενους, πολύ περισσότερο πρέπει να τον παρακαλάμε γι’ αυτούς. Καθόσον η ασέβεια είναι φοβερότερη από την ασθένεια των δαιμονιζομένων· διότι εκείνη η μανία έχει συγχώρεση, ενώ η ασθένεια αυτή έχει στερηθεί κάθε απολογίας» (35,101-3)
     «Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από τη φιλονεικία και τη διαμάχη και από την διάσπαση της Εκκλησίας, και τον χιτώνα, που δεν τόλμησαν ούτε και οι ληστές να τον διαρρήξουν, αυτόν να τον κομματιάζουμε σε πολλά μέρη. Δεν μας αρκούν οι άλλες αιρέσεις, αλλά και εμείς οί ίδιοι κατακομματιάζουμε τους εαυτούς μας; Δεν ακούς τον Παύλο που λέγει, «αν δαγκώνετε και κατατρώγετε ο ένας τον άλλο, προσέχετε μήπως καταφαγωθήτε αναμεταξύ σας»; Πες μου λοιπόν, βαδίζεις έξω από την ποίμνη και δεν φοβάσαι το λιοντάρι, που τριγυρίζει γύρω απ’ αυτήν; Γιατί λέγει, «ο εχθρός σας σαν λιονταρι ωρυόμενο γυρίζει γύρω σας, ζητώντας ποιον να αρπάξη». Πρόσεχε σοφία ποιμένα. Δεν το άφησε να μένη ούτε μέσα στα πρόβατα, για να μη κατασπαράξη την ποίμνη, ούτε και το απομάκρυνε απ’ έξω, για να συγκεντρώση με τον φόβο του θηρίου όλους μέσα. Δεν σέβεσαι τον Πατέρα; Φοβήσου τον έχθρό· άν απομακρύνης τον εαυτό σου από την ποίμνη, εκείνος οπωσδήποτε θα σε δεχθή. Βέβαια μπορούσε ο Χριστός να διώξη μακριά από την ποίμνη τον εχθρό, αλλά τον άφησε να βρυχάται απ’ έξω για να σε προετοιμάση να είσαι ξύπνιος, γεμάτος αγωνία και να καταφεύγης συνεχώς κοντα στή μητέρα σου, ώστε και εκείνοι που βρίσκονται μέσα, ακούοντας τον βρυχηθμό του, να συνδέωνται πιο στενά και να καταφεύγουν ο ένας στον άλλο. Το ίδιο κάνουν και οι φιλόστοργες μητέρες. Όταν τα παιδιά τους κλαίνε, τα απειλούν πολλές φορές να τα ρίξουν στα στόματα των λύκων, όχι για να τα ρίξουν, αλλά για να σταματήσουν να κλαίνε. Γι’ αυτό και ο Χριστός έκαμε το παν, ώστε να έχουμε αναμεταξύ μας ειρήνη και να είμαστε συνδεδεμένοι ο ένας με τον άλλο…Ενώ λοιπόν είχε (ο Παύλος) τόσα να τους κατηγορήση, όμως πριν από εκείνο δεν τους μίλησε για τίποτε άλλο, παρά για τη διχόνοια και τις έριδες. Αρχίζοντας την επιστολή του λέγει ευθύς αμέσως· «σας παρακαλώ , αδελφοί, στο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, να διδάσκετε όλοι το ίδιο και να μην υπάρχουν μεταξύ σας διαιρέσεις». Γιατί γνώριζε, γνώριζε πολύ καλά, ότι αυτό ήταν πριν από όλα το κατεπείγον. Εκείνος που πορνεύει, αν εισέρχεται συνεχώς στην Εκκλησία καθώς και ο υπερήφανος και εκείνος που έχει οποιοδήποτε ελάττωμα, θα το αποβάλη πολύ γρήγορα και θα επανεύρη την υγεία του, αν απολαμβάνη συνεχή διδασκαλία. Εκείνος όμως που απέκοψε τον εαυτό του από τη σύναξη αυτή και απομακρύνθηκε από τη διδασκαλία των πατέρων και απέφυγε το ιατρείο και αν ακόμη νομίζη ότι είναι υγιής, πολύ σύντομα θ’ αρρωστήσει. Και όπως ακριβώς ο άριστος ιατρός θεραπεύει τις πληγές και τα κατάγματα, αφού πρώτα σταματήσει τον πυρετό, το ίδιο έκαμε και ο Παύλος· αφού πρώτα ξερρίζωσε τη διάσταση, τότε θεράπευσε τα τραύματα του κάθε μέλους. Γι’ αυτό και ομιλεί πριν απ’ όλα γι’ αυτό, να μη διαφωνούν δηλαδή αναμεταξύ τους, ούτε ν’ ανακηρύσσουν δικούς τους αρχηγούς, ούτε και να διαιρούν το σώμα του Χριστού… Και γιατί να μιλώ για τον εαυτό μου; Τριακόσιοι και πλέον πατέρες, αφού συγκεντρώθηκαν στην πόλη των Βιθυνών, νομοθέτησαν αυτά, και συ όλους αυτούς τους περιφρονείς; Γιατί ένα από τα δύο συμβαίνει. Ή τους κατηγορείς για μωρία όλους αυτούς, σαν να μην είχαν ακριβή γνώση, ή για δειλία, ότι δηλαδή τα γνώριζαν βέβαια, αλλ’ υποκρίθηκαν και πρόδοσαν την αλήθεια. Γιατί, όταν δεν εμμένης σ’ αυτά πού εκείνοι νομοθέτησαν, αυτές οι σκέψεις κατ’ ανάγκη ακολουθούν. Το ότι οι πατέρες επέδειξαν τότε και πολλή σοφία και ανδρεία, το αποδεικνύουν όλα εκείνα που συνέβηκαν. Και τη σοφία τους βέβαια την δείχνει η διατυπωθείσα απ’ αυτούς τότε πίστη, η οποία έκλεισε των αιρετικών τα στόματα και απέκρουσε σαν τείχος αδιάρρηκτο όλες τις επιβουλές τους, ενώ την ανδρεία τους την δείχνει ο διωγμός που μόλις πρόσφατα κατέπαυσε και ο πόλεμος των Εκκλησιών. Γιατί, σαν ακριβώς γενναία παλληκάρια, αφού έστησαν αναρίθμητα τρόπαια νίκης και δέχθηκαν πολλά τραύματα, έτσι επέστρεψαν τότε από παντου οι προστάται των Εκκλησιών, φέροντας στα σώματά τους τα στίγματα του Χριστού και απαριθμώντας πλείστες όσες τιμωρίες, που τις υπέμειναν για την ομολογία της πίστεως. Γιατί άλλοι μπορούσαν να μιλήσουν για τα μεταλλεία και τα βασανιστήρια πού υπέστησαν σ’ αυτά, άλλοι για τις δημεύσεις όλης της περιουσίας τους, άλλοι για την πείνα και άλλοι για τις αδιάκοπες πληγές. Και άλλοι είχαν να επιδείξουν τα καταπληγωμένα πλευρά τους, άλλοι τα σπασμένα νώτα τους, άλλοι τα βγαλμένα μάτια τους, άλλοι άλλο μέρος του σώματός τους, πού τους τα είχαν αφαιρέσει εξ’ αιτίας της πίστεώς τους στον Χριστό. Και από όλους αυτούς τους αθλητές συγκροτήθηκε τότε η σύνοδος εκείνη, και μαζί με την διατύπωση της πίστεως νομοθέτησαν και αυτό, τον από κοινού δηλαδή εορτασμό του Πάσχα. Εκείνοι λοιπόν, που, σε καιρούς τόσο δύσκολους, δεν πρόδωσαν την πίστη, ήταν δυνατόν άραγε να ενεργήσουν υποκριτικά ως προς τον προσδιορισμό των ημερών; Πρόσεχε τι κάνεις κατακρίνοντας τόσους πατέρες, τόσο ανδρείους και σοφούς. …ποιά συγγνώμη θα λάβης εσύ και ποια απολογία θα δώσης, όταν καταφέρεσαι, και μάλιστα άδικα και με πολλή απεριρκεψία, εναντίον τόσων διδασκάλων, που είναι φίλοι του Θεού; Δεν άκουσες τον ίδιο τον Χριστό πού λέγει, «όπου είναι δύο ή τρεις συγκεντρωμένοι στο όνομά μου, εκεί άναμεσά τους είμαι και εγώ»; Και αν εκεί όπου υπάρχουν δύο ή τρεις βρίσκεται ο Χριστός άναμεσά τους, εκεί που συγκεντρώθηκαν τριακόσιοι και πλέον, ήταν ασφαλώς και αυτός παρών, κατευθύνοντας και νομοθετώντας τα πάντα. Συ όμως δεν καταφέρεσαι μόνο εναντίον εκείνων, αλλά και εναντίον ολοκλήρου της οικουμένης, που και επήνεσε τις αποφάσεις τους. Ή μήπως θεωρείς τους Ιουδαίους σοφώτερους από τους πατέρες όλης της γης… Στην περίπτωση των Ιουδαίων καταργείται η φύλαξη του χρόνου, ώστε το Πάσχα να εορτάζεται στα Ιεροσόλυμα, και συ δεν προτιμάς τη συμφωνία του χρόνου της Εκκλησίας, αλλά για να φανεί ότι εφαρμόζεις ορισμένες ημέρες, προσβάλλεις την κοινή μας μητέρα και διχάζεις την αγία σύνοδο; Και πώς θα ήταν δυνατό να αξιωθής συγγνώμης, όταν προτιμάς να αμαρτάνης για τέτοια ασήμαντα πράγματα;… Ας μη φιλονεικούμε λοιπόν, ούτε και να λέμε εκείνο, ότι δηλαδή, τόσα χρόνια νήστευα έτσι και τώρα θα αλλάξω; Άλλαξε ακριβώς γι αυτό και μόνο· επειδή για τόσο μεγάλο χρόνο αποκόπηκες από την Εκκλησία, γύρισε τώρα πίσω στην μητέρα. Κανείς δεν λέγει, επειδή για τόσο χρόνο παρέμεινα στην έχθρα, ντρέπομαι τώρα να συμφιλιωθώ. Γιατί ντροπή είναι όχι η προς το καλύτερο μεταβολή, αλλ’ η παραμονή στην άκαιρη φιλονεικία… Τώρα που η Εκκλησία ολόκληρη και τόσοι πατέρες είναι εναντίον σου, τολμάς και επιμένεις να προσέρχεσαι στα ιερά μυστήρια, χωρίς προηγουμένως να τερματίσης την παράκαιρη εκείνη έχθρα; Και πώς θα μπορούσες, βρισκόμενος σε τέτοια κατάσταση, να εορτάσης το Πάσχα; Κι αυτά δεν τα λέγω μόνο προς εκείνους, αλλά και προς εσάς τους υγιείς, ώστε να επαναφέρετε στη μητέρα Εκκλησία όσους δείτε τέτοιους, αφού τους περισυλλέξετε με πολλή προσοχή και καλοσύνη. Κι αν αυτοί αντιδρούν, κι αν δυστροπούν, κι αν ο,τιδήποτε άλλο κάμνουν, ας μην αποκάμουμε, μέχρι που να τους πείσουμε. Γιατί τίποτε δεν μπορεί να εξισωθή με την ειρήνη και την ομόνοια…. Ως ειρήνη εννοώ όχι εκείνην του απλού χαιρετισμού, ούτε εκείνην των συμποσίων, αλλά την κατα Θεόν ειρήνη, την ειρήνη της πνευματικής ομόνοιας, την οποία τώρα πολλοί διασπούν, ζημιώνοντας τα δικά μας πράγματα με συζητήσεις άκαιρες και βλαβερές και αυξάνοντας τα ιουδαϊκά, θεωρώντας πιο αξιόπιστους διδασκάλους εκείνους, παρά τους πατέρες τους δικούς μας… Ούτε να φυλάσσουμε ακόμη ημέρες και εποχές και έτη, αλλά παντου ας ακολουθούμε με κάθε ακρίβεια την Εκκλησία, προτιμώντας πάνω απ’ όλα την αγάπη και την ειρήνη. Γιατί, κι αν ακόμη η Εκκλησία διέπραττε σφάλμα, δεν θα ήταν το κατόρθωμα από την ακριβή τήρηση των χρόνων τόσο μεγάλο, όσο είναι το έγκλημα που προέρχεται από τη διαίρεση και το σχίσμα. Τώρα δεν έχει για μένα καμμιά σημασία η τήρηση του καιρού, αφού, όπως αποδείξαμε, δεν έχει ούτε και για τον Θεό σημασία….Αλλά ένα μόνο πράγμα ζητώ· το να κάνουμε τα πάντα με ειρήνη και ομόνοια… Ούτε και η Εκκλησία ανεγνώριζε την υποχρεωτική και ακριβή τήρηση των καιρών. Αλλ’ επειδή από την αρχή φάνηκε καλό στους πατέρες, που ήταν διασκορπισμένοι παντού, να συνέλθουν και να ορίσουν την ημέρα αυτή, η Εκκλησία, τιμώντας πάντοτε τη συμφωνία και αγαπώντας την ομόνοια, αποδέχθηκε την απόφαση… Ας μη σκιαμαχούμε λοιπόν κι ας μη βλάπτουμε τους εαυτούς μας στα μεγάλα πράγματα, φιλονεικώντας για τα ανάξια λόγου. Γιατί δεν αποτελεί έγκλημα το να νηστεύουμε αυτή ή την άλλη περίοδο, αλλ’ έγκλημα, και μάλιστα ασυγχώρητο και άξιο καταδίκης και πρόξενο μεγάλης τιμωρίας, είναι η διαίρεση της Εκκλησίας, ο διαπληκτισμός, η σπορά της διχόνοιας, και η συνεχής αποστέρηση του εαυτού μας από τις συνάξεις των πιστών» (34,165,167-9,171-3,183-191)
     «Ο Θεός σε πολλές περιπτώσεις επιτρέπει να πολεμείται η αληθής και αποστολική πίστη προς αυτόν, ενώ τις αιρέσεις και την ειδωλολατρία την αφήνει ν’ απολαμβάνει άνεση. Για ποιό λόγο άραγε; Για να μάθεις από το ένα μέρος την αδυναμία εκείνων που, αν και δεν ενοχλούνται, όμως αυτομάτως εξαφανίζονται, και από το άλλο να γνωρίσεις τη δύναμη της πίστεως που, αν και πολεμείται, αυξάνεται μέσω εκείνων που την καταδιώκουν… «σου είναι αρκετή», λέγει, «η χάρη μου· διότι η δύναμή μου αποδεικνύεται τέλεια εκεί όπου υπάρχει αδυναμία». Βλέπεις ότι γι’ αυτό επιτρέπει ο Θεός τους αγγέλους του Σατανά να καταθλίβουν τους δούλους του και να τους προξενούν άπειρα κακά πράγματα, για να γίνεται φανερή η δύναμη αυτού; Διότι πράγματι είτε συζητάμε με τους Εθνικούς, είτε με τους αθλιους Ιουδαίους, μας είναι αρκετό αυτό προς απόδειξη της θείας δυνάμεως, το ότι μπόρεσε η πίστη να επικρατήσει παρά τους άπειρους πολέμους που δεχόταν, και ενώ όλη η οικουμένη εναντιωνόταν και με μεγάλη σφοδρότητα όλοι καταδίωκαν τους δώδεκα εκείνους ανθρώπους, εννοώ τους Αποστόλους, μπόρεσε σε σύντομο χρόνο, αν και μαστιγώνονταν, καταδιώκονταν και πάθαιναν άπειρα δεινά, να υπερισχύσει κατα τρόπο υπερβολικό εκείνων που της προξενούσαν αυτά» (31,141-145)
     «Ο ψαλμός σήμερα μας οδηγεί σε σύγκρουση με τους αιρετικούς, όχι για να τους πολεμήσουμε παραμένοντας αυτοί αδρανείς, αλλά για να τους σηκώσουμε από την πτώση στην οποία βρίσκονται. Διότι τέτοιος είναι ο δικός μας πόλεμος, δεν καθιστά τους ζωντανούς νεκρούς, αλλά τους νεκρούς τους οδηγεί στη ζωή, γεμάτος από ημερότητα και πολλή επιείκεια. Διότι δεν πολεμώ με υλικά όπλα, αλλά με τον λόγο καταδιώκω, όχι τον αιρετικό, αλλά την αίρεση. Δεν αποστρέφομαι τον άνθρωπο, αλλά μισώ την πλάνη και θέλω να τον αποσπάσω από αυτήν. Δεν κάνω πόλεμο με ουσία (διότι η ουσία είναι έργο του Θεού) αλλά θέλω να διορθώσω τη γνώμη, που τη διέφθειρε ο διάβολος... και εγώ λοιπόν εάν πολεμήσω τους αιρετικούς, δεν πολεμώ τους ίδιους τους ανθρώπους, αλλά θέλω να απομακρύνω την πλάνη και να καθαρίσω τη σαπίλα. Δική μου συνήθεια είναι να καταδιώκομαι και όχι να καταδιώκω, να πολεμούμαι και να μην πολεμώ»(37,297)

     [Επιλογή των κειμένων π. Νικόλαος Πουλάδας] «Ο ψαλμός σήμερα μας οδηγεί σε σύγκρουση με τους αιρετικούς, όχι για να τους πολεμήσουμε παραμένοντας αυτοί αδρανείς, αλλά για να τους σηκώσουμε από την πτώση στην οποία βρίσκονται. Διότι τέτοιος είναι ο δικός μας πόλεμος, δεν καθιστά τους ζωντανούς νεκρούς, αλλά τους νεκρούς τους οδηγεί στη ζωή, γεμάτος από ημερότητα και πολλή επιείκεια. Διότι δεν πολεμώ με υλικά όπλα, αλλά με τον λόγο καταδιώκω, όχι τον αιρετικό, αλλά την αίρεση. Δεν αποστρέφομαι τον άνθρωπο, αλλά μισώ την πλάνη και θέλω να τον αποσπάσω από αυτήν. Δεν κάνω πόλεμο με ουσία (διότι η ουσία είναι έργο του Θεού) αλλά θέλω να διορθώσω τη γνώμη, που τη διέφθειρε ο διάβολος... και εγώ λοιπόν εάν πολεμήσω τους αιρετικούς, δεν πολεμώ τους ίδιους τους ανθρώπους, αλλά θέλω να απομακρύνω την πλάνη και να καθαρίσω τη σαπίλα. Δική μου συνήθεια είναι να καταδιώκομαι και όχι να καταδιώκω, να πολεμούμαι και να μην πολεμώ»(ΕΠΕ τόμος 37,σελ. 297 Λόγος στον ιερομάρττυρα Φωκά)
    «Όταν δηλαδή χρειάζεται να ευεργετήσεις, ο κάθε άνθρωπος είναι πλησίον σου· όταν όμως προκύπτει θέμα σχετικό με την αλήθεια, ξεχώριζε τον δικό σου από τον ξένο. Και αν ακόμα έχεις αδελφό από τον ίδιο πατέρα και την ίδια μητέρα, και δεν συμφωνεί μαζί σου στο θέμα της αλήθειας, να θεωρείς αυτόν πιο βάρβαρο και από τον Σκύθη, αν όμως είναι Σκύθης ή Σαυρομάτης, αλλά γνωρίζει την ακρίβεια των δογμάτων και πιστεύει αυτό πού και συ ο ίδιος πιστεύεις, αυτός ας είναι πιο δικός σου και πιο πλησιέστερος από εκείνον· και τον βάρβαρο και τον μη βάρβαρο από εδώ να τον διακρίνουμε, όχι από τη γλώσσα, ούτε από το γένος, αλλ’ από τη γνώμη και την ψυχή του. Διότι αυτό προ πάντων είναι άνθρωπος, όταν φυλάσσει την ακρίβεια των δογμάτων και κάνει ευσεβή ζωή» (ΕΠΕ 7,401,Εις ΡΜΓ Ψαλμ.)
    «Ο Κύριος δεν απαγορεύει να εμποδίζονται οι αιρετικοί, να αποστομώνονται, να κόβεται η θρασύτητά τους και να διαλύονται τα συνέδριά τους και οι συγκεντρώσεις τους, αλλά απαγορεύει να φονεύονται» (ΕΠΕ 10,815, Εις Ματθαίον Ομιλία ΜΣΤ)
    «Να μη φροντίζουμε μόνο για τα δικά μας πράγματα, αλλά και να διορθώνουμε και να θεραπεύουμε τα αρρωστημένα μέλη μας· αυτό είναι μέγιστο δείγμα της πίστεώς μας. Διότι λέγει, «Από αυτό θα γνωρίσουν όλοι οι άνθρωποι ότι είστε μαθητές μου, αν έχετε αγάπη αναμεταξύ σας». Αγάπη όμως γνήσια δείχνει όχι η συμμετοχή σε τράπεζα φαγητών, ούτε ο απλός χαιρετισμός, ούτε τα κολακευτικά λόγια, αλλά το να διορθώσουμε τον πλησίον και να φροντίσουμε για το συμφέρον του, το να ανορθώσουμε τον αμαρτωλό, το να βοηθήσουμε αυτόν που είναι πεσμένος» (ΕΠΕ 8,165.Εις Γένεσιν Θ΄,PG.54,623)
     «Σε κανένα να μη δίνεις αφορμή αντιδικίας και φιλονεικίας, ούτε στον Ιουδαίο, ούτε στον εθνικό· αλλ’ αν κάπου δεις ότι ζημιώνεται η ευσέβεια, να μην προτιμήσεις την ομόνοια από την αλήθεια, αλλά να σταθείς γενναία μέχρι θανάτου· και ούτε έτσι να πολεμάς με την ψυχή, ούτε να αποστρέφεσαι τη γνώμη, αλλά να μάχεσαι μόνο με τα πράγματα. Γιατί αυτό σημαίνει, «όσο εξαρτάται από σας, να έχετε ειρηνικές σχέσεις με όλους τους ανθρώπους». Και αν εκείνος δεν ειρηνεύει, εσύ να μη γεμίσεις την ψυχή σου με πάθος, αλλά να είσαι φίλος ως προς τη διάθεση,… χωρίς να προδίδεις πουθενά την αλήθεια» (ΕΠΕ 17,493, P.G. 60,611 Εις Ρωμαίους 23,2)
     ««Για να περισσεύει η αγάπη σας με πλήρη γνώσιν και με κάθε διάκριση». Δεν θαυμάζει απλώς ούτε την φιλία, ούτε την αγάπη, αλλά την αγάπη που προέρχεται από πλήρη γνώσιν· δηλαδή, να μη μεταχειρίζεσθε προς όλους την ίδια αγάπη, διότι αυτό είναι γνώρισμα όχι της αγάπης, αλλά της ψυχρής διαθέσεως. Τι σημαίνει, «με πλήρη γνώσιν;». Δηλαδή, με κρίση, με σκέψη, με συναίσθηση. Διότι υπάρχουν μερικοί που αγαπούν χωρίς περίσκεψη, με επιπολαιότητα και κατά τύχη·… «Με πλήρη γνώσιν», λέγει, «και με πάσαν διάκρισιν, ώστε να διακρίνετε τας διαφοράς επί των ηθικών ζητημάτων», αυτά, δηλαδή, που σας συμφέρουν. Δεν τα λέγω αυτά εξ’ αιτίας μου, λέγει (ο Παύλος), αλλά εξ’ αιτίας σας· διότι υπάρχει φόβος μήπως διαφθαρεί κανείς από την αγάπη των αιρετικών. Αυτό δηλαδή υπαινίσσεται… να είστε σεις ειλικρινείς, για να μην παραδεχθείτε, δηλαδή, με το πρόσχημα της αγάπης κανένα νόθο δόγμα. Πώς λοιπόν λέγει· «Να έχετε ειρηνικές σχέσεις με όλους, αν είναι δυνατόν, τους ανθρώπους»; Να έχετε ειρηνικές σχέσεις, είπε, και όχι να αγαπάτε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να βλάπτεσθε από την φιλία. «Εάν λοιπόν το δεξιό σου μάτι σε σκανδαλίζει», λέγει, «βγάλε αυτό και πέταξέ το μακριά»» (ΕΠΕ 21,391-393 Εις Φιλιπ.Ομιλ.Γ,PG 62,191)
    «Ας αποστρεφόμαστε τις συνάξεις των αιρετικών» (ΕΠΕ 27,605, PG 56,256 Ουδέποτε αφ’ εαυτού ποιεί ο Υιός)
«Κακός [ο ιερέας], πώς το εννοείς; εάν είναι τέτοιος εξ αίτιας της πίστεως, απόφευγέ τον και απομακρύνσου απ’ αυτόν, όχι μόνο αν είναι άνθρωπος, αλλά κι αν ακόμη είναι άγγελος που κατέβηκε από τον ουρανό. Εάν όμως είναι κακός ως προς την ιδιωτική του ζωή, μην ασχολήσαι μ’ αυτήν...Βλέπεις ότι ο λόγος δεν γίνεται για δόγματα, αλλά για τρόπο ζωής και πράξεως;» (ΕΠΕ,τομος 25,σελ.373)
     «Αλλά και αν ακόμη εγώ ο ίδιος ή κάποιος άγγελος από τον ουρανό σας κηρύξει διαφορετικό ευαγγέλιο από εκείνο το οποίον σας κήρυξα, αυτός ας είναι ανάθεμα»… Και δεν είπε, εάν κηρύττουν αντίθετα ή ανατρέπουν το παν, αλλά και αν κάτι ελάχιστον ευαγγελίζονται διαφορετικό από ό,τι σας κήρυξα, και αν ακόμη κάτι ασήμαντον παρασαλεύσουν, ας είναι ανάθεμα…. Θέλει να δείξει ότι δεν υπολογίζει αξίωμα προσώπων όταν ο λόγος είναι δια την αλήθεια» (20,195-203 Στην προς Γαλάτας κεφ.Α)
     «Ας μη σε ταράσσει πλέον κανείς, προσθέτοντας στα δόγματα της Εκκλησίας τις έρευνες των λογισμών του και θέλοντας να θολώσει τα ορθά και υγιή δόγματα. Αλλά φεύγε τις συναναστροφές αυτών όπως τα δηλητήρια των φαρμάκων. Καθόσον αυτοί είναι πιο φοβεροί από εκείνα· γιατί εκείνα περιορίζουν τη βλάβη μόνο στο σώμα, ενώ αυτοί καταστρέφουν την ίδια τη σωτηρία της ψυχής. Γι’ αυτό πρέπει από την αρχή και από την πρώτη στιγμή ν’ αποφεύγετε τις ομιλίες αυτών και μάλιστα μέχρι που να μπορέσετε, με το πέρασμα του χρόνου, οπλισμένοι καλά, σαν με κάποια όπλα πνευματικά, με τις μαρτυρίες της αγίας Γραφής, να αποστομώνετε την αδιάντροπη γλώσσα αυτών» (30,341 Κατήχηση Πρώτη)
     «Αλλά δεν πιστεύει στην Αγία Γραφή. Να αποστραφείς στη συνέχεια αυτόν ως παράφρονα και ανόητο. Διότι εκείνος που δεν πιστεύει στο δημιουργό των όλων, επειδή αποδίδει με ψέμα την αλήθεια, ποιας συγγνώμης θα είναι δυνατόν να τύχει ποτέ; Εκείνοι έχουν προσποιητό χρώμα, και υποδυόμενοι πρόσωπο επιείκειας, κρύβουν μέσα στο δέρμα του προβάτου τον λύκο. Αλλά εσύ να μην εξαπατηθείς, αλλά για αυτό ακριβώς να μισήσεις υπερβολικά αυτόν, διότι σε σένα μεν τον συνάνθρωπο υποκρίνεται επιείκεια, στο Θεό όμως, τον Δεσπότη των όλων, ήγειρε πόλεμο και βαδίζοντας εναντίον της δικής του σωτηρίας, δεν αισθάνεται» (2,41 Εις Γένεσιν Ομιλ. Β΄)
     «Γι’ αυτό λοιπόν σας παρακαλώ όλους να προσπαθείτε όσο μπορείτε να τους θεραπεύετε, συζητώντας μαζί τους με καλοσύνη και επιείκεια, όπως ακριβώς κάμνομε με εκείνους που προσβλήθηκαν από διανοητική ασθένεια και παραφέρονται, καθόσον αυτοί από παραφροσύνη γέννησαν τη θεωρία αυτή και από υπερβολική ανοησία· τα φλογισμένα όμως τραύματα δεν ανέχονται ούτε χέρι να τα αγγίξει, ούτε υποφέρουν τη δυνατή πίεση. Γι’ αυτά οι σοφοί γιατροί χρησιμοποιούν μαλακό σφουγγάρι για το πλύσιμο των πληγών αυτού του είδους. Επειδή λοιπόν και στην ψυχή αυτών υπάρχει φλογισμένη πληγή, όπως ακριβώς, χρησιμοποιώντας μαλακό σφουγγάρι, καθαρίζουμε την πληγή με καθαρό και πόσιμο νερό, έτσι ας προσπαθούμε να περιορίσομε την αλαζονεία αυτών και να καθαρίζομε τον όγκο τους, χρησιμοποιώντας με καλοσύνη όλα εκείνα που είπαμε μέχρι τώρα. Και είτε σε βρίζουν, είτε σε κλωτσούν, είτε σε φτύνουν, είτε σου κάμνουν ο,τιδήποτε παρόμοιο, να μη εγκαταλείπεις, αγαπητέ, τη θεραπεία. Διότι εκείνοι που θεραπεύουν άνθρωπο παράφρονα είναι αναγκασμένοι να υπομένουν πολλά παρόμοια· παρ’ όλα αυτά όμως δεν πρέπει να παραιτούνται από την προσπάθειά τους, αλλ’ ακριβώς γι’ αυτά πρέπει βέβαια να τους κακοτυχίζουμε και να δακρύζουμε γι’ αυτούς, διότι είναι τέτοιο το είδος της ασθένειας από το οποίο προσβλήθηκαν. Αυτά τα λέγω για τους ισχυρότερους και ανεπηρέαστους, και που μπορούν να μην υποστούν καμία βλάβη από τη συναναστροφή τους μαζί τους, διότι, εάν κάποιος είναι ασθενέστερος ως προς την πίστη, ας αποφεύγει τις συναναστροφές μ’ αυτούς, ας απομακρύνεται από τις συγκεντρώσεις τους, ώστε να μη γίνει η αιτία της φιλίας, αφορμή ασέβειας. Το ίδιο κάμνει και ο Παύλος· ο ίδιος συναναστρέφεται τους ασθενείς και λέγει, «Έγινα στους Ιουδαίους σαν Ιουδαίος, και σ’ εκείνους που βρίσκονταν έξω από το νόμο σαν να ήμουν και εγώ έξω από το νόμο», ενώ τους μαθητές που ήταν ασθενέστεροι ως προς την πίστη τούς αποτρέπει από τις τέτοιου είδους συναναστροφές. συμβουλεύοντας αυτούς και διδάσκοντάς τους τα εξής· «Οι κακές συναναστροφές καταστρέφουν τα καλά ήθη»”' και πάλι· «Φύγετε ανάμεσα απ’ αυτούς και απομακρυνθείτε, λέγει ο Κύριος»”. Διότι ο μεν γιατρός, αν έρθει προς τον ασθενή, πολλές φορές ωφελεί και εκείνον και τον εαυτό του, ενώ ο ασθενέστερος, συναναστρεφόμενος με τους ασθενείς, και τον εαυτό του βλάπτει και τον ασθενή· διότι και εκείνον δεν μπορεί να τον ωφελήσει καθόλου, και ο ίδιος αποκομίζει μεγάλη βλάβη από την ασθένεια. Και εκείνο ακριβώς που παθαίνουν εκείνοι που κοιτάζουν όσους πάσχουν από ασθένεια των ματιών, παίρνοντας κάτι από την ασθένεια αυτή, αυτό παθαίνουν και εκείνοι που συναναστρέφονται αυτούς τους βλάσφημους, αν είναι ασθενέστεροι, παίρνουν μεγάλο μέρος της ασέβειάς τους. Για να μην προξενήσουμε λοιπόν μεγάλη βλάβη στον εαυτό μας, ας αποφεύγουμε τις παρέες αυτών, και μόνο ας προσευχόμαστε και ας παρακαλούμε τον φιλάνθρωπο Θεό,…να τους απαλλάξει από την πλάνη και την παγίδα του διαβόλου, και να τους επαναφέρει στο φως της γνώσεως» (35,75-77 Περί ακαταλήπτου Β΄)

     «Η αγάπη για το Θεό έχει σαν αρχή ν’ αγαπά όλους. Και τους μεν ομοπίστους, πού ναι γνήσιοι αδελφοί, τους αγαπά θερμά. Τους δε αιρετικούς τους αγαπά μεν σαν αδελφούς του κατά φύση (άνθρωποι κι αυτοί), αλλά τους σπλαχνίζεται σαν φαύλους και αχρείους και λειώνει απ’ το κλάμα γι’ αυτούς» (Ε.Π.Ε. 24,286 Στην προς Εβραίους Ομιλία Γ΄)
     «Φιλονεικίες εννοεί αυτές με τους αιρετικούς, για να μην κουραζόμαστε στα χαμένα, όταν δεν υπάρχει κανένα κέρδος, αφού το τέλος τους είναι το τίποτε. Γιατί, όταν κάποιος είναι διεστραμμένος και προδιατεθειμένος, να μην αλλάξει καθόλου τη γνώμη του, ό,τι και αν γίνει, για ποιο λόγο κουράζεσαι άσκοπα σπέρνοντας επάνω σε πέτρες, ενώ έπρεπε να διαθέτεις τον καλό αυτόν κόπο στους δικούς σου, μιλώντας σ’ αυτούς για την ελεημοσύνη και τις άλλες αρετές; Πώς λοιπόν λέγει αλλού, «μήπως τους δώσει κάποτε ο Θεός μετάνοια», και εδώ, «τον αιρετικό άνθρωπο μετά την πρώτη και τη δεύτερη νουθεσία άφηνέ τον, γνωρίζοντας ότι έχει διαστραφεί αυτός και αμαρτάνει, καταδικάζοντας έτσι ο ίδιος τον εαυτό του»; Εκεί μιλάει γι’ αυτούς που έχουν κάποια ελπίδα για διόρθωση και γι’ αυτούς που απλώς έχουν αντίθετη γνώμη. Όταν όμως είναι φανερός και γνωστός σε όλους, για ποιο λόγο αγωνίζεσαι άδικα; γιατί χτυπάς τον αέρα; Τι σημαίνει, «καταδικάζοντας ο ίδιος τον εαυτό του»; Δεν μπορεί δηλαδή να πει, «κανείς δε μου μίλησε, κανείς δε με συμβούλευσε». Όταν λοιπόν μετά τη συμβουλή ο ίδιος επιμένει, τότε καταδικάζει ο ίδιος τον εαυτό του» (24,121,Στην προς Τίτον Ομιλία ΣΤ)
     «Δεν ήλθα να φέρω ειρήνη στη γη»(Ματθ. 10,34). Μα τότε πώς τους παρήγγειλε να αποδίδουν χαιρετισμό ειρήνης σε κάθε σπίτι που θα πήγαιναν (Ματθ. 10,12); Πώς τότε και οι άγγελοι έψαλλαν «Δοξασμένος ας είναι ο ύψιστος Θεός και σε όλη τη γη ας βασιλεύσει η ειρήνη»; Πώς επίσης και οι προφήτες ευαγγελίζονταν την ειρήνη; Διότι αυτό κατεξοχήν είναι η ειρήνη, όταν δηλαδή αποκόπτεται αυτό που έχει ασθενήσει, όταν αποχωρίζεται αυτός που στασιάζει. Διότι μόνο έτσι είναι δυνατόν να ενωθεί ο ουρανός με τη γη. Διότι και ο γιατρός έτσι διασώζει το υπόλοιπο σώμα, όταν αποκόψει δηλαδή το μέλος εκείνο που δεν είναι δυνατόν να θεραπευτεί. Ομοίως και ο στρατηγός όταν οδηγήσει σε διαχωρισμό αυτούς που ομονοούν κακά. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και στον πύργο εκείνο (της Βαβέλ)· διότι την κακή ειρήνη την διέλυσε η καλή διαφωνία και έφερε την ειρήνη (Γένεση 18,1). Αλλά και ο Παύλος έτσι απέσχισε εκείνους που συμφωνούσαν εναντίον του (Πράξ. 23,6-7). Και στον πόλεμο του Ναβουθέ η συμφωνία εκείνη ήταν χειρότερη από κάθε άλλο (Γ΄Βασ. 20,1). Διότι δεν είναι παντού καλό η ομόνοια, διότι και οι ληστές συμφωνούν μεταξύ τους. Επομένως ο πόλεμος δεν είναι έργο της πρόθεσης του Κυρίου, αλλά προέρχεται από τη γνώμη των ανθρώπων. Διότι ο Κύριος ήθελε όλοι οι άνθρωποι να συμφωνούν ως προς την ευσέβεια. Επειδή όμως εκείνη στασιάζουν, γίνεται πόλεμος»(ΕΠΕ τομος 10 σελ. 492-494 Εις Ματθαίον Ομιλια ΛΕ΄)
     «Και έγινε σχίσμα (=διχασμός) μεταξύ τους»(Iω. 9,16). Αυτός ο διχασμός άρχισε πρώτα να γίνεται στο λαό και μετα και μεταξύ των αρχόντων. «Και οι μεν έλεγαν ότι είναι αγαθός, άλλοι όμως· δεν είναι αλλά εξαπατά το πλήθος» (Ιω. 7,12). Βλέπεις πώς έλειπε περισσότερο η σύνεση από τους άρχοντες με αποτέλεσμα να διχαστούν αργότερα; Αλλά μετά τον διχασμό δεν επέδειξαν και πάλι τίποτα το γενναίο, βλέποντας μπροστά τους τους Φαρισαίους. Διότι, εάν είχαν αποσχιστεί πλήρως, γρήγορα θα γνώριζαν την αλήθεια· διότι είναι δυνατόν να υπάρχει καλό σχίσμα. Για αυτό και αυτός έλεγε· «Δεν ήλθα να βάλω ειρήνη στη γη αλλά μαχαίρι» (Ματθ. 10,34). Υπάρχει βεβαίως και κακή ομόνοια και υπάρχει και καλή διαφωνία· διότι αυτοί που έχτιζαν τον πύργο (της Βαβέλ) είχαν ομόνοια μεταξύ τους για κακό του εαυτού τους, και αυτοί οι ίδιοι πάλι διχάστηκαν χωρίς να το θέλουν μεν, αλλά όμως προς το συμφέρον τους. Και οι γύρω από τον Κορέ ομονόησαν κακά, για αυτό καλά διχάστηκαν· και ο Ιούδας ομονόησε με τους Ιουδαίους κακά. Υπάρχει λοιπόν και καλό σχίσμα και υπάρχει και κακή ομόνοια. Για αυτό λέει «Εάν το μάτι σου σε σκανδαλίζει, βγάλε το· εάν το πόδι σου, κόψε το» (Ματθ. 5,29 και 8,9). Εάν όμως είναι ανάγκη να αποσχιζόμαστε από ένα μέλος μας που είναι με κακό τρόπο ενωμένο με μας, δεν είναι πολύ περισσότερο ανάγκη και από φίλους, που είναι με κακό τρόπο ενωμένοι με μας; Επομένως δεν είναι πάντοτε η ομόνοια καλή, όπως ακριβώς λοιπόν ούτε ο διχασμός είναι κακός πάντοτε. Αυτά τα λέω για να αποφεύγουμε τους πονηρούς και να αναζητούμε τους αγαθούς· διότι εάν από τα μέλη αποκόπτουμε εκείνο που είναι σάπιο και αθεράπευτο, φοβούμενοι μήπως και το υπόλοιπο σώμα υποστεί την ίδια βλάβη, και το κάνουμε αυτό, όχι επειδή περιφρονούμε εκείνο, αλλά θέλοντας να διαφυλάξουμε το υπόλοιπο σώμα, πόσο μάλλον είναι ανάγκη να το κάνουμε αυτό για εκείνους που είναι μαζί μας για κακό; Βέβαια εάν μπορούσαμε και εκείνους να διορθώσουμε και οι ίδιοι να μην βλαφτούμε, όλα πρέπει να τα κάνουμε, εάν όμως και εκείνοι παραμένουν αδιόρθωτοι και εμάς βλάπτουν, είναι ανάγκη να τους αποκόπτουμε και να τους απορρίπτουμε· διότι πολλές φορές έτσι θα έχουν μεγαλύτερο κέρδος. Για αυτό και ο Παύλος έτσι συμβούλευε, λέγοντας· «Διώξτε το πονηρό από αναμεσά σας» (Α΄ Κορ. 5,13) και «Για να εκλείψει από αναμεσά σας εκείνος που έκανε αυτό το έργο» (Α΄Κορ. 5,2). Διότι είναι κακό, μεγάλο κακό η συναναστροφή με πονηρούς. Δεν προσβάλλει με τόση ταχύτητα η αρρώστια και ούτε η ψώρα καταστρέφει αυτούς που μολύνθηκαν και πάσχουν από τη νόσο, όσο η κακία των πονηρών ανδρών» (14, 57-61 Εις Ιωάννη Ομιλία ΝΖ’)
     «Από καθαρή», λέγει, «καρδιά»· ή ομιλεί για σωστό τρόπο ζωής ή για γνήσια αγάπη. Γιατί κι ο ακάθαρτος βίος δημιουργεί σχίσματα. «Καθένας που πράττει φαύλα, μισεί το φως». Γιατί υπάρχει και αγάπη και μεταξύ των φαύλων, όπως και οι ληστές αγαπούν τους ληστές, και οι φονιάδες τους φονιάδες αλλ’ αυτή η αγάπη δεν προέρχεται από αγαθή συνείδηση, αλλά από φαύλη, ούτε από καθαρή καρδιά, αλλά από ακάθαρτη, ούτε από πίστη ειλικρινή, αλλά ψευδή και υποκριτική. Γιατί η πίστη δείχνει την αλήθεια, και από την ειλικρινή πίστη γεννιέται η αγάπη· αυτός που πραγματικά πιστεύει στο Θεό, δεν ανέχεται ποτέ να εγκαταλείψει την αγάπη» (23,141-145 Στην Α΄προς Τιμόθεον Ομιλία Β΄)
     «Όταν όλοι πιστεύουμε όμοια, τότε υπάρχει ενότητα… Διότι αυτό είναι ενότητα, όταν όλοι είμαστε ένα… όταν αποδειχτούμε όλοι ότι έχουμε μία πίστη» (ΕΠΕ 20,699,PG 62,83. Εις Εφεσίους Ομ.11,3))
     «Έτσι συνέβαινε και στην περίπτωση αυτού του ποιμνίου. Βάδιζε ο λαός προς τις καθαρές πηγές των μαρτύρων (τα λείψανά τους), όταν όμως αισθανόταν την αιρετική δυσοσμία που αναδυόταν από εκεί κοντά (λείψανα αιρετικών) γύριζε πάλι πίσω… Και (ο επίσκοπος) για τους μάρτυρες έδειξε τιμή, επειδή τους απάλλαξε από τους κακούς γείτονες» (ΕΠΕ 36,203 Εις την Ανάληψιν Ομιλία Α)
     «Να ευχόμαστε ν’ αποκτήσουν κάποτε την υγεία τους όσοι υποφέρουν από τέτοια νοσήματα (αιρέσεις). Διότι, εάν παραγγελλόμαστε να παρακαλάμε το Θεό για τους ασθενείς,… και για τους δαιμονιζόμενους, πολύ περισσότερο πρέπει να τον παρακαλάμε γι’ αυτούς. Καθόσον η ασέβεια είναι φοβερότερη από την ασθένεια των δαιμονιζομένων· διότι εκείνη η μανία έχει συγχώρεση, ενώ η ασθένεια αυτή έχει στερηθεί κάθε απολογίας» (35,101-3 Περί Ακαταλήπτου Γ΄)
     «Τι είναι λοιπόν αυτό που ονομάζεις ανάθεμα, μήπως το ότι πρέπει να αφιερωθεί αυτός εις τον διάβολο και να μην έχει πλέον ελπίδα σωτηρίας και να απομακρυνθεί από τον Χριστό; Και ποιος είσαι συ ο οποίος έχεις τόσον μεγάλη εξουσία και δύναμιν; …Διατί λοιπόν επιζητείς τόσο μεγάλη αξίαν, την οποίαν ηξιώθη να λάβει μόνον ο όμιλος των αποστόλων και οι κατ’ απόλυτο ακρίβεια γενόμενοι διάδοχοι αυτών, οι οποίοι είναι πλήρεις χάριτος και δυνάμεως; Και πράγματι εκείνοι φυλάξαντες την εντολήν επακριβώς, ωσάν να έβγαζαν τον δεξιό οφθαλμό, έτσι ακριβώς εξεδίωξαν από την Εκκλησία τους αιρετικούς· πράγμα που αποτελεί και απόδειξη της μεγάλης αυτών συμπάθειας και θλίψεως, διότι απεκόπη αξιόλογον μέρος της Εκκλησίας. Δια τούτο ονόμασεν ο Θεός αυτόν δεξιόν οφθαλμό δια να δείξη την μεγάλη συμπάθεια αυτών που τους απέκοψαν από την εκκλησία. Όθεν,… τας μεν αιρέσεις τας ήλεγχον και τας απέβαλλον από την εκκλησίαν, εις κανένα δε από τους αιρετικούς δεν απέδιδον αυτήν την επιτίμησιν (το ανάθεμα). Και ο απόστολος λοιπόν εις δύο μόνον περιπτώσεις φαίνεται να είπε τον λόγον αυτόν εξ’ ανάγκης και δεν απέδωσεν αυτήν την λέξιν εις ορισμένον πρόσωπον… Τι λοιπόν; εκείνο που δεν έκαμε κανείς από αυτούς που έλαβαν την εξουσίαν ή δεν τόλμησε να ομιλήση κατά τοιούτον τρόπον, τολμάς συ να κάμης αυτά, ενεργών αντίθετα από τον σκοπόν της σταυρικής θυσίας, και προλαμβάνεις την κρίσιν του βασιλέως Χριστού;… Άρα το θεωρείτε ασήμαντον αυτό, το να καταδικάση κανείς κάποιον ακαίρως και χωρίς να είναι κριτής με τέτοιαν απόφασιν; Διότι το ανάθεμα αποκόπτει τελείως από τον Χριστόν… Άπλωσε τα δίκτυα της αγάπης, δια να μη λοξοδρομήση ο ατελής πνευματικά, μάλλον δε να θεραπευθή· δείξε ότι από μεγάλην διάθεσιν θέλεις να κάμης κοινόν το αγαθόν που έχεις συ· ρίψε το γλυκύ άγκιστρον της συμπάθειας και κατ’ αυτόν τον τρόπον αφού ερευνήσης τα κεκρυμμένα εκρίζωσε από το βάθος της απωλείας αυτόν που συσκοτίζει τον νουν. Εκείνο που εθεωρήθη ότι είναι καλόν είτε εκ προλήψεως είτε εξ’ αγνοίας, δίδαξε ότι είναι ξένον προς την αποστολικήν παράδοσιν, και αν μεν θελήση να δεχθή τούτο ο άνθρωπος που εδέχθη την πλάνην, σύμφωνα με τα λόγια του προφήτου, εκείνος θα ζήση εις την ζωήν και συ θα σώσης την ψυχήν σου, εάν όμως δεν θέλη να το παραδεχθή, αλλά επιμένει να φιλονεικεί, δια να μη γίνης υπεύθυνος, να διαμαρτυρηθής μόνον με μακροθυμίαν και επιείκεια, δια να μη ζητήσει ο κριτής την ψυχή του από τα δικά σου χέρια· να διαμαρτυρηθής προς αυτόν χωρίς να εκδηλώσης το μίσος, την αποστροφήν, χωρίς να τον καταδιώξης, αλλά να κάμης τούτο δεικνύων προς αυτόν την αληθή και ειλικρινή αγάπη. Αυτήν να κερδήσης και αν τίποτε άλλο ακόμα δεν ωφελήσης, αυτή είναι μεγάλη ωφέλεια, τούτο είναι μεγάλο κέρδος, το να αγαπήσης και να διδάξης την διδασκαλίαν του Χριστού….και αν αυτή δεν είναι παρούσα απέδειξεν ο απόστολος ότι ούτε η γνώσις των μυστηρίων, ούτε η πίστις, ούτε το χάρισμα της προφητείας, ούτε η ακτημοσύνη, ούτε η υπέρ του Χριστού μαρτυρία ωφελούν… Πώς πράττεις συ τα αντίθετα και έρχεσαι και εις την εκκλησίαν και πραγματοποιείς και την θυσίαν του Υιού του Θεού; …Άκουσε, ότι τον Ιούδαν και τους κατά τον ίδιον τρόπον με αυτόν παρεκτραπέντας δεν τους εξεδίωξεν, μέχρις ότου κάθε ένας μόνος του έσυρε τον εαυτόν του και τον παρέδωσεν εις την πλάνην. Δεν προσφέρουμε τας ικεσίας υπέρ των αμαρτημάτων του λαού; Δεν έχουμε εντολή να προσευχώμεθα… υπέρ των εχθρών μας, υπέρ εκείνων που μας μισούν και μας διώκουν; Ιδού… σας παρακαλούμεν· η χειροτονία δεν φέρει κάποιον εις την εξουσίαν, δεν τον κάνει αλαζόνα, δεν του δίδει εξουσίαν κυρίου επί δούλων·... Εκπληρούντες λοιπόν αυτήν την υπηρεσίαν σας παρακαλούμεν και ζητούμεν από σας, με επιμονήν να απομακρυνθήτε από το κακόν αυτού του είδους (να αναθεματίζετε). Διότι ή ζει και είναι παρών εις την θνητήν αυτήν ζωήν, ή έχει αποθάνει, αυτός τον οποίον θέλεις να αναθεματίσης. Εάν μεν λοιπόν ζει ακόμη, ασεβείς, διότι απομακρύνεις από την εκκλησίαν αυτόν εις τον οποίον υπάρχει η δυνατότης να μεταβληθή και ημπορεί να μετατεθή από το κακόν εις το αγαθόν· εάν όμως έχη αποθάνει πολύ περισσότερον ασεβείς. Διατί; Διότι αυτός πλέον ευρίσκεται πλησίον του Κυρίου ή μακράν αυτού και δεν ευρίσκεται πλέον υπό ανθρωπίνην εξουσίαν· και αυτό που έχει κρυβή δια τον κριτήν των αιώνων, είναι επικίνδυνον εις ημάς να αποφαινώμεθα δια αυτό καθ’ ότι εκείνος μόνον γνωρίζει και μέτρα γνώσεως και ποσότητα πίστεως. Διότι, ειπέ μου, σε παρακαλώ, από που γνωρίζομεν τους λόγους με τους οποίους θά κατηγορήση τον εαυτόν του ή και θα απολογηθή κατα την ημέραν εκείνην που πρόκειται ο Θεός να κρίνη τα κρυπτά των ανθρώπων;… Τας μεν λοιπόν αιρετικάς διδασκαλίας, τας οποίας παρελάβομεν από μερικούς, πρέπει να τας αναθεματίζωμεν και να ελέγχωμεν τας ασεβείς διδασκαλίας, να επιδεικνύωμεν όμως κάθε ευσπλαγχνίαν δια τους ανθρώπους και να ευχώμεθα υπέρ της σωτηρίας αυτών» (31,449-455,459-63 Εις το «να μην αναθεματίζουμε»)